CORPUS
IURIS CANONICI
EDITIO LIPSIENSIS SECUNDA
POST
AEMILII LUDOUICI RICHTERI
CURAS
AD LIBRORUM MANU SCRIPTORUM ET EDITIONIS ROMANAE
FIDEM RECOGNOUIT ET ADNOTATIONE CRITICA
INSTRUXIT
AEMILIUS FRIEDBERG
PARS PRIOR
DECRETUM MAGISTRI GRATIANI
19 5 5
AKADEMISCHE DRUCK- U. VERLAGSANSTALT
G R A Z
Unver Suder ter Nachdruck der 1879 in Leipzig bei B.Tauchnitz erschienenen Ausgabe.
Photomechanischer Nachdruck der
Akademlschen Druck- u. Verlagsanstalt Graz
DECRETUM
MAGISTRI GRATIANI
EDITIO LIPSIENSIS SECUNDA
POST
AEMILII LUDOUICI RICHTERI
CURAS
AD LIBRORUM MANU SCRIPTORUM ET EDITIONIS ROMANAE
FIDEM RECOGNOUIT ET AD NOTATI ONE CRITICA
INSTRUXIT
AEMILIUS FRIEDBERG
PROLEGOMENA.
I. DE INDOLE ET RATIONE DECRETI GRATIANI.
1. Quemadmodum inscribatur liber, quis qua aetate confecerit.
2. De distinctionibus Decreti et Paleis.
3. Ex quibus fontibus Gratianus hauserit canones.
4. Quibus collectionibus canonum Gratianus usus sit.
a) Coli. Anselmo dedicata
b) Regino Prumensis
c) Burchardus V ormatiensis.
d) Collectio XII. Partium.
e) Anselmus Lucensis.
f) Deusdedit.
g) IvonisCarnotensis Decretum.
h) IvonisCarnotensis Panormia.
i) Collectio trium Partium.
k) Polycarpus.
l) Caesareoaugustana Coli,
m) Algeri Leodiensis.
o) de misericordia et iustitia. y) lib. sentent.
fi) de sacr. corporis et san- n) Petri Lombardi lib. sentent.
guinis dom. o) Coli. XIII. Partium.
II. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANI.
1. Decreti Gratiani editiones usque ad Romanam enumerantur.
2. De editione Romana.
3. Quid posterioribus temporibus operae a viris doctis in Gra-
tianum collatum sit. De Iusto Hennigio Bohmer et
Aemilio Ludovico Richter.
4. De nostra editione.
I. DE INDOLE AC RATIONE DECRETI
GRATIANI.
1. QUEMADMODUM INSCRIBATUR LIBER, QUIS
QUA AETATE CONFECERIT.
Decretum Gratiani qui postea inscriptus est liber,
idem initio Concordia discordantium canonum fuit,
quam inscriptionem ut codices testantur ita ab ipso
auctore profectam esse testimonia non desunt. Con-
fectum esse hunc librum circa1 annum MCL cum aliis
argumentis, tum decretorum, quae in eis inveniuntur,
perspecta aetate evincitur. Nam insunt canones C. La-
teranensis II. ao. 1139 habiti et decretales Innocentii II.
epistolae, quae i. a. 1130 — 48 scriptae esse videntur.2
Auctori Magister Gratianus nomen erat, quamquam
recentissimi codices neque nomen neque ullum omnino
originis indicium exhibent.
2. DE DISTINCTIONIBUS DECRETI ET PALEIS.
Nunc quidem operis summa tribus partibus con-
stat, quarum prima et tertia in distinctiones, altera in
causas et quaestiones dividitur, quanquam in tricesimae
tertiae causae quaestione tertia denuo distinctiones re-
deunt, quod tamen ad Gratianum referendum esse cave
tibi persuadeas.
Ut de prima prae ceteris parte loquar, neque in
vetustioribus codicibus accuratioris quicquam divisionis
invenies, et in epitoma, quae omnium librorum manu-
scriptorum initio legitur, accuratior partis primae divi-
sio prorsus deest: iramo res tantummodo indicantur
quo singulae se ordine excipiunt. Quod ita esse vel
ex ratione colligas quam, ubicunque librum suum re-
spicit, sequitur ipse Gratianus, quippe qui, ut cetera
omittam, tractatum decretalium, ordinandorum, de pro-
motionibus clericorum saepius commemoret.
Canonum contra partitio ab ipso Gratiano pro-
fecta et inde nata est, quod singulis locis, certe pleris-
que, breve summarium, quam rubricam vocant, prae-
fixit, quae rubricae in codicibus minio pictae capita
distinguunt.
Haec summaria ut genuina ita ad veterem qualem
auctor ipse condidit contextum referenda, in quo
singula fragmenta inter se coniunguntur: eundem glos-
satores codicum vestiga (5) prementes, paragraphi
nomine, recentioris aetatis homines, uti et nos, dicta
Gratiani appellaverunt.
1 Schulte die Gesch. d. Quellen und Litoratur d. can. Recbts 1, 48.
(Stuttgart 1875).
2 cf. infra.
Gratianus ubi canones adfert verba, a quibus in-
cipiunt, ponit, quae ratio usque ad Caroli Dumoulin
editionem (Lugduni a MDLIV) sola obtinuit: is primus
canones numeris perpetuis ita instruxit, ut palearum
quas vocant rationem non haberet: habuit primus Le
Comtius in editione Parisina a. MDLVI: sic demum
numerandorum canonum ratio, qua nunc utimur, insti-
tuta. Quae tamen cum optimorum librorum manu-
scriptorum memoria non concinit: maior enim cano-
num numeros evadit, quam qui in illis capitibus per
rubricas discretis efficitur.
Inde igitur in parte prima canones invenies hosce:
D.
numerus
canonum
D.
numerus canonum
1
12
52
1
2
8
53
1
3
4
54
24
in Codd.
18
4
6
55
13
5
4
in Codd.
3
56
14
n
13
6
3
1»
2
57
1
7
2
58
2
8
9
59
4
1»
3
9
11
i»
10
60
4
10
13
61
19
n
17
11
11
62
3
12
14
63
36
>1
34
13
2
64
8
tt
7
14
2
65
9
15
3
66
2
11
1
16
14
n
11
67
2
17
7
M
6
68
6
18
17
II
14
69
2
19
10
70
2
20
3
71
8
21
9
72
3
22
7
73
2
n
0
211
33
II
30
74
9
24
7
t)
6
75
7
t>
6
25
6
II
5
76
12
1 1
8
26
5
77
9
tt
8
27
9
It
8
78
5
tt
4
28
17
79
11
29
3
»|
2
80
6
30
17
81
34
1»
31
31
14
fl
13
82
5
1 1
4
32
19
ft
17
83
6
33
7
84
6
34
20
tt
17
85
1
35
9
6
86
26
n
14
36
3
87
9
37
16
14
88
14
tt
10
38
10
II
13
89
7
39
'12
90
12
40
91
5
1T
4
4i
8
M
7
92
9
42
7
II
5
93
26
tt
22
43
5
94
3
44
12
It
9
95
12
it
10
45
18
II
17
96
16
it
12
46
10
97
3
47
10
98
4
48
2
99
5
49
2
100
11
>1
10
50
69
II
61
101
1
51
5
Apparet canonum numerum qui in impressis libris
DCCCCLXXIII est, in manuscriptis DCCCXC exstare.
Secunda pars XXXVI causas continet, easque in
quaestiones divisas: quaestiones ipsae canonibus con-
stant, quos Gratianus rubricis discrevit.
XI
PROLEGOMENA. DE DISTINCTIONIBUS DECRETI.
XII
Ac ne hic quidem recentior numerandi ratio cum
ea convenit, quam codices exhibent, quod ex sequenti
tabula elucet:
c:.
qu. 1
130 can. in
Codd
114
C. 17 qu. 3
0 can
In Codd.
2
10 „
8
n 4
43
„
n
33
3
15 „
C. 18 „ 1
1
fl
4
13 „
9
1» ^
31
29
5
3 i,
C. 19 „ 1
1
»i
(i
3 i,
n 2
2
7
V ,,
n
24
1> 3
10
n
8
C.
1
21 „
11)
C. 20 „ 1
1G
ii
11
2
0 i»
n 2
4
3
3
8
n 3
5
t*
5
2G „
tt
20
n 4
9
J#
4
3 i.
C. 21 „ 1
G
1f
5
»•
6
11 ii
37
i. 2
5
it
7
G0 „
it
56
3
7
ii
M
6
,,
8
5
n
4
i, 4
5
ii
c.
1
6 „
u 3
G
ii
2
!> ,,
C. 22 „ 1
17
M
3
4 „
ii
3
„ 2
22
21
„
4
12 „
n 3
0
it
n
5
15 „
•i
14
n 4
18
i?
n
}J
22
G
18 lt
1G
ii 5
08
n
22
7
7 u
ii
G
C. 23 „ 1
7
ii
8
2 „
ii
20
n 2
3
ii
u
21 .,
n 3
n
it
ii
10
3 .,
n 4
54
ii
ii
51
„
il
4 u
it
2
.. 6
40
ii
tt
48
C. 4
1
2 „
i. 6
4
h
2ctfl 3 „
„
1
T
4
i«
4
•i „
ii ®
34
ii
ii
28
5
i »
C. 24 „ 1
42
it
6
4 ..
i»
3
i> 2
G
n
5
C. D
1
3 „
.. 3
•10
tt
39
„
2
4 „
C. 25 „ 1
18
ii
„
3
2 „
n 2
25
it
tt
22
it
4
3 „
C. 26 „ 1
1
ii
5
o „
o
it “
11
ii
U
fi „
tt
7
„ 3 et 4 3
C. C
„
1
23 „
tt
20
5
14
ii
2
3 „
14
ii
3
5 „
4
„ 7
18
„
4
7 „
ii
G
C. 37 „ 1
43
tt
it
40
,,
5
2 „
1
„ 2
51
ii
42
C. 7
„
1
4» „
C. 28 „ 1
17
C. 8
2
1
2 „
24 „
23
.. 2
„ 3
2
2
ii
•i
2 „
C. 29 „ 1
0
ii
* \
2 „
„ 2
8
n
4
1 ..
C. 30 „ 1
10
ii
5
1
„ 2
1
”
C. 9
1
6 „
n
4
„ 3
7
5
2
10 „
ii
7
.. 4
6
M
3
21 „
tl
20
5
11
n
ii
10
C. 10
1
15 „
C. 31 „ 1
13
i»
11
2
8
tt
4
.. 2
4
lt
ii
3
3
U ..
„ »
1
ii
C. 11
1
50 ,,
n
45
C. 32 „ 1
14
i»
2
0 „
104
„ 2
16
n
n
11
it
3
110 „
ii
.. »
1
n
C. 12
1
23 „
„
27
„ 4
15
ii
2
75 „
ii
G9
5
88
n
ii
17
,,
3
4 „
„ 6
5
,,
4
3
„ 7
28
|t
24
5
7 n
8
1
n
C. 13
1
1 u
C. 33 „ 1
4
it
ii
3
2
32 „
n
29
„ 2
19
C. 14
,,
1
3 „
2
„ 3 tract. de poenit.
tt
2
9
“ 1«
Dist. 1
90
can.
in Codd.
15
tt
3
4 ,i
.. 2
45
ii
ii
2
•1
12 „
.. 3
49
ti
0
5
15 „
ii
13
4
24
ii
ii
ii
0
„
G
4 „
„ 5
n
ii
7
C. 15
1
13 „
ii
11
.. o
9
n
ti
1
2
1 *>
7
6
n
0
3
5 n
tt
2
C. 33 Qu. 4
13
4
3 „
.. s
20
it
ii
14
5
2 „
C. 34 „ lct2
10
ii
ii
i?
7
ii
G
5 i,
C. 35 1
1
u
7
7 „
„ 2ct3
22
ii
ii
„
20
8
5 T»
.. 4
l
C. 1C
,,
1
G8 „
,t
67
t. 5
6
n
„
2
7 „
ii
3l
«
11
n
ii
10
5
3 „
i> 7
1
3
17 „
ii
1G
.. 8
3
n
8
4
3 ,,
„ 9
9
ii
n
6
8 n
7
„ 10
5
ii
2
7
43 „
n
40
C. 36 „ 1
3
ii
C. 17
1
4 „
ii
3
.. 2
11
ii
ii
9
2.
2
3 „
Ita fit ut recentiores editiones MMDLXXVI canones
teneant, codices non amplius MMCLXXIX. Quod dis-
crimen cur maius sit in secunda parte quam in prima,
eius rei rationem ex causae XXXIII quaestione tertia
tractatu de poenitentia statim dispicies. Qui quin
genuinus sit, dubitare non licet, cum a Gratiano ipso
1 in Codd qu. 2 : 6 canonibus et 4 paleis constat; qu. 3: 16; qu. 4:3;
qu. o : 1 ; qu. 6 i 6 atque una palea.
commemoretur, (c. 24. C. XI qu. 3.: require infra causa
Maleficiis inpeditus quest. 1. de penit. = c. 32. Dist. 1.
de pen.) Quod si in cod. F a nobis coli ato totus ille
de poenitentia tractatus omittitur verbis insertis hisce:
„Hic quidam interponunt penitenciae tractatum, quem
tamen iudicio rationis nos preterinuis," nullo tamen
pacto Haenelio1 concedendum est, eum a Gratiano ipso
alienum posterioribus demum temporibus in codices
receptum esse. Quanquam hoc constat, tractatus de
poenitentia partitionem, qua nunc utimur, a Gratiano
ipso profectam non esse. Is enim quaestionum notis
in conferendo utitur; quamquam ne ipsae quidem in
codicibus insunt, qui omnes totum tractatum uno tenore
conscriptum nulla distinctione facta exhibent rubricis
plerumque omissis: quo fit ut omnia fere Gratiani dicta
esse videantur.
Praeterea Gratianus in commemoranda secunda
parte aut primis causarum verbis utitur, aut capitum
sententiis, velut causa hercticorum, tractatus coniugii 2
et quae sunt similia.
Tertia denique pars, quam nunc in quinque dis-
tinctiones divisam de consecratione appellamus, quam-
vis in omnibus quos quidem ego contuli codicibus
legatur, in vetustissimis tamen a parte secunda omnino
non secreta est. Summaria codicum ABC nulla partis
tertiae mentione iniecta in causa XXXVI terminantur;
nihilominus invenitur illa in cod. C, ubi est causa
XXXVII, in B, ubi causa XXXVI (errore a librario in
numeranda causa XVI admisso): in A liber de sacra-
mentis appellatur.
Ac ne distinctionum quidem partitionem sciendum
est in vetustissimis libris manuscriptis apparere; in
quibus numerum canonum ne hoc quidem loco quam
in prioribus magis convenire ex hac tibi tabula persua-
debis:
dist. 1 — 73. canon. ; in Codd. 69.
„ 2—97. „
„ 3-30. „
In codicibus igitur non, ut in editionibus recentiori-
bus, CCCXCVI, sed tantum CCCLXXXIX canones ru-
bricis interpositis leguntur.
Quod autem parum concinit universus canonum
numerus, qualem hodie habemus, MMMDCCCCXLV,
cum MMMCCCCLVIII, qui codicibus perlustrans
efficitur, partim eo explicatur, quod codices uno ca-
none comprehendunt, quae postea in plures dispertita
sunt, quod pro dictis Gratiani, aut certe pro partibus
eorum habendi sunt loci, qui postea canonum speciem
prae se ferunt, quod denique post Gratianum nonnulla
addita sunt, quas nunc Paleas appellare solemus3.
Qui vero canones pro paleis sint habendi viri
docti recentioris aetatis dissentiunt. Ego quidem non-
nullos locos pro paleis habeo, quos modo Bickel4,
modo Richter solus, modo neuter antea hunc in nu-
merum retulit. Indicem igitur subiunxi, qui te doceat
quas ego primus statuerim paleas esse, quas Richterum
aut Bickelium secutus, in quibus canonum collectionibus
et in quibus codicibus5 a me collatis exstent, ad quc^v.)
denique auctores sint referendae:
1 in Bericht der philosoph. hietor. Kl. d. k. Sachs. Gesell*
echaft d. Wiesenech. 14. Nov. 1877.
2 cf. S c h u 1 1 e 1. c. I, 60.
3 cf. Schulte die Paleae im Decrete Gratiane Wien 1874.
4 De Paleis quae in Gratiani Decreto inveniuntur Marburgl 1827.
5 Asterisco ea notavimus, quae in codicibus aliena manu addita sunt.
Ans.ded. Reg. Burch. An». Deu«d. lvoDecr. Ivo Coll.tr. P. Polyo.
1 D. V.c. 1
i „ V. e. 4Praua
8 „ VI. c. 8
4 „ IX. c. 1
6 „ IX. o. 1
6 „ XV. o. * 1. 17
1 „ XVII. c. 1 Neque
g „ XVIII. e. 1
9 « it t» I*
10 «t t» n 1®
U „ XIX. c. 1 Alt
18 „ XXIII. c. 13
is „ xxrv. c. i
14 „ XXV. c. 5
15 „ XXVII. o. 7
16 n XXXI. c. 6
17 „ xxx n. c. i
18 ii i. ii 17
19 „ XXXIV. c. 8
XXXV. e. 6
n ii *
n n 7
XXXVII. c. 6
XXXVIII. c. 13
H
.. 16
XLII. c. 6
•t ii 1
XLIV. c. 7
ii n 9
ii n 9
L. c. 13
n ii 93
67 ii ii n 40
68 n n ,i 41
69 n it n 47
40 ii ,, i, 58 g. 1
41 „ LIV. e. 3
49 6
46 n ii ii 8
44 ii n ,, 16
« 17
46 n i. |, 18
47 „ LVI. c. 8»
48 „ LIX. c. 1
49 „ LXI. c. 14
50 „ LXIII. e. 31»
»1 n .. n 38
58 „ LXIV. c. 3
53 „ LXV1II. c. 4 Hec»
64 „ LXXIII. c. 1
66 n ., „8
56 „ LXXV. c. 6
57 „ LXXVm. c. 8
III, 880 88 VI, 804
11,60
1,55
VIII, 73
Appdx VID, 47
U, 30
1,178 n, 816
XIX, 74
II, 36
II. 31
11,83
VII, 148
VII, 123
(195)
VI, 181
(122)
VII, 61(57)
1 nontotua canon palea osse nobis uldetur, ut ceteri cenauerunt
2 dubitaro m, num hic et sequon» canon Inter paleae »int computandi
3 Ktchter perperam: Hec.... habent: paloaui obbo ceusuit.
VIII, 88
II, 68
IV, 184 U, 154
XVI, 43
IV, 64.65
IV, 240
V, 165 IV, 20
VII, 91
Vn, 65 111,216 HI, 12, (13) 6
VI, 288 ni, 167 H, 44, 1
XIII, 30
VI, 289
VIII, 153 VI, 43
III, 71
III, 72
VI, 252
VI, 253
VI, 255
Prologus
Coll.tr.P.
Polyc.
Coli. Caes.
XII. P.
I, 56, 70
X, 56
I, 56, 72
X, 66
m,29.
(30,) 15
m, 2o, s
I, 33
I, 29, an.
I, 13, (16) 1
Cae». A B C D E F G H
VI, 3, 4
XV, 87
VI, 137
VI, 132
VI, 38
XIII, 102
I, 280
I, 282
U, 34, 5
I, 60 18 (17)
IV, 26, (87,) 21
Gregor. Ep. 64. 1. XI. Ed. Maur.
August. ep. 185 Ed. Maur.
Isiaor. de eum. bono III, 51
Gelaelns ep. XLII. ed Thlel.
Marcell. ep. II. Psendols.
C. Bracar. I. c. 6
Poenit. Theod. can. Gregorll.
Caput incert.
Leo ep. 4 Ed. Ball.
n. Hispal, c. 5
Syluester const. apocr.
Peendo Aug. de uera et f. pen. c. 18
Ep. Nlcol. I.
Ep. Innoc. I. ad Exsuper.
Ep. Gregor. 1. 4 ep. 36
Hieronym. ep. ad Xopot.
C. Epaon. c. 4
Cone. Germ. I. 742 c. 2
August. Serui. 392
Hieronym. ad Ocean.
Hieronym. ad Nepot.
Iui. Pomer. de ult. cont. H, 22
Ep. Hadr. ao. 744
Gregor. Moral. praef.
August. do uera rei. c. 49. 50
Hieronym. ad Pammach.
Regul. Benedicti c. 52
Cap. incert.
Capit. Hincmar. c. 14
ibid.
ib. c. 15
Cap. incertum.
Cap. incert.
Ep. Pseudolstd. Calixti II. Pseudo
Gregor, ad Secuodin.
Cap. incert.
Cap. incert.
1. 1 Cod. Iu st. (9, 16)
c. 5 Cone, llerd.
c. 8 C. Carthag. I.
Capit. AquiBgr. 817 c. 6
ib.
Greg. ep. 9 lib. IV.
c. 9 C. Tolet. XII.
e. 16 C. Matiscon. I.
Pseudo Damas.
Ep. Zosimi scr. ao. 418
Regul. Bened. c. 64
Fragm. Leon. IV.
Constit. Helnrici I. et Ottoo. I.
c. 21 Arauslc. I.
Epist. Pseudo Leonis.
Formata Attici.
ib.
Ordo Roman.
Novell. Auth. de sanet, epp.
XIII DE PALEIS. XIV
XV PROLEGOMENA. DE PALEIS.
>
X
a
Canon
£
c
o
M
o
Ana. ded.
Re*.
Burch.
Adb.
IvoDecr.
w
5
3
58
D. LXXXI. c. 21
—
-
VII, 147
(149
69
2*
„ LXXXVIII. c. 11
—
—
VIII, 9
60
—
—
61
„ „ » «
—
—
62
63
it n n ^
„ XC1. C. 2
-
-
rv, 72
It, 104
VI, 181
11, 53
64
„ XCV. c. 12
—
VI, 157
65
66
„ XCVI. c. 12
„ » - 1»
-
-
IV, 32
(34)
IV, 1
67
68
rt jt n **
n C. ,, 3
-
ib.
VI, 90 (87)
VI, 87
ib.
»i n n *
(92)
70
71
72
73
74
C. L qu. 1 c. 60
” " ■■ * ” ?»t
m ii n * ii **
ini
-
IT, 74
I, 2G8
V, 75
7 „ 27
I, 240
1,21
75
76
„ II. qu. 1 c. 8
♦i i» i» 1 ii 9
-
-
Appdx
11, 22
II, 197
VI, 269
77
.1 8 „ 6 Omni»
—
—
III, 113
VI, 524
78
79
II 1» II 6 1» ^
II II II ^ II 15
-
-
n, 43
203
xvi, a vi, 17
80
81«
ii m n 5 ,, 17
n ii n 6 ,, 2
-
-
I, 148
11,11. m
iu fine
823
—
XVI, 7
7 7
84
•t n ii ^ ii 26
XVI, 131
85
„ HI. qu. 3 c. 4
—
—
II, 76
V, 287
86
ib. §. 7
—
87
„ III. qu. 5 c. 14
—
—
ii, ai (r>9)
88
ti .i .. « n 0
—
VI, 847
89
„ „ 9 „ 7
—
—
II, 39
90
,, IV. qu. 2 C. 2
—
—
n, 342
XVI, 35
X, 156
91
„ V. qu. 6 c. 6
—
—
VI, 27
XI, 45
92
„ VI. qu. 3 c. 5
_
—
n, 29i
Appdx
XIV, 109
93
n it n ^ it ^
—
—
I, 59
V, 169
III, 47
94
„ VIII. qu. 1 c. 2
—
—
95
„ IX. qu. 1 c. 2
—
—
96
—
—
vn, 128
97
.. .. n 2 2
—
—
VIII
in fine
98
... .. .. 2 „ 4
—
—
n, 43i
II, 93 (92)
419 (319)
II, 122
99
—
—
I, 162
II, 191
100
„ X. qu. 2 c. 3
—
—
101
—
—
I, 378
HI, 163
DI, 233
102
—
—
103
„ XI. qu. 1 c. 2
—
—
XVI, 22
104
—
—
XVI, 21
105
„ .. „ 1 7
—
—
111,177(183)
III, 139(138)
m, 22
m, 205
106
n ii it 1 n 45 In
—
111,213(250)
VI, 427
XVI, 150
107
it n tt 1 »f 47
—
—
VI, 867
108
n n n 3 ,, 38 Qui
—
—
XI, 48
XII, 29
XIV, 112
109
„ „ ,. 8 „ 45
—
—
110
„ XII. qu. 2 c. 31
—
—
I, 96
IV, 121
V, 28
IV, 101
Coli. tr. P.
I, 1, 18
I, 55,24
m, 29,
(30,) 75
I, 28, 1
n, 28, 30
Polyc.
IV, 31, (32, )1
I, 10, (20.) 4
n, 1, 22
1,6,5
VII, 1, 5
I, 49
X, 48
X, 167
X, 64
IX, 35
X, 156
Caoa.
H, 72
XIV, 21
A B
1 C. I. qu. 4.^ c. 6ju>n est palea, ut Tlickel. censuit, sed purtinet ad dictum Gratiani quod exstat post c. 9 ib.
2 C. II. qu. 6 c. 17 Richt. immerito paleam esse consuit: can. doest: ti
3 C. II. qu. 6 c. 23 anto §. 3 in Ed Rom. interpolata sunt quaedam, quae Rickel. paleae nomine appellanda censuit
4 c. 2 C. VI. qu. 5 uon cum Bickel. paleam censeo, neque uorba quae in c. 1 qu. 1 C. VII. et c. 11 ib. interpolata sunt
IB
1
1
H
Fons.
—
.#
Ep. H. Paendo Clement.
_*
c. 15 Cone. Rom. 826
—
*
Op. imperf. aup. Matth. hom. 38
—
AuguBtin.
*
C&aaiodor. In Pealm. 70
—
#
Hincmar. Rom. Capit, c. 9
c. 13 C. Neocaeaar.
Ep. Gelaaii ao. 495
—
#
Cap. incert.
*
Ib.
—
*
Greg. ep. 57 1. 5
—
#
lb. ep. 56 1. 3
Poenit. Theodori.
#
c. 7. Cone. Melphitan.
I. 7 Cod. Iu st. (8, 4)
c. 43 Cone. Melden8.
Ana. c. Wibert. 1. n.
—
—
1. 8. Cod. Iust. (7, 44)
—
—
*
c. Sueaa. III.
*
Greg. Ep. 52 1. 6
ib. 52 1. 6
—
—
—
—
—
Tbeod. poenit.
Ep. Innoc. n.
Fabian. Pseudo Isid.
1. 1 Dig. (2, 11)
Cap. incert.
—
—
Iullani Nov. 41 c. 2
*
Damaa. ep. III. Paeudois.
*
Nov. 53 c. 1
Cap. incert.
#
Damaa. ep. II. Paeudois.
#
ib. ep. III. Pseudois.
Capi tui. Aquisgr. 809 c. C
c. 47 C. Eliberit.
Capit in Vernis 884 c. 6
c. 17 C. Aurei.
Ep. apocr. Clem. ad Iacob.
Summa capitia sequentia.
Damaa. ep. IV. PBeudois.
— *
Cap. incert.
*
cf. ad c. 5 Diat. XXIV.
*
Capit. 809 c. 8
1. 14 §. 5 Cod. Iust. (1, 2)
—
c. 22 C. MeldenH.
♦
c. 10 Conat. Hludou. Olon. 825
c. 4 C. Paria. V.
c. 8 Matisco u. I.
*
Marellin. ep. II. P6eudoisid.
Iulian. const. 71 c. 1
*
c. 32. C. Agath.
•*
Ep. Gclasii.
*
Caput incert.
—
«
Cap. incert.
Corpus hir. ean. KiL Vritrfhtrg.
111 C. XII. qu. * o. 55
11» „ XIII. qu. 2 c. 31
113 ,, it tt I » ^
114 „ XIV. qu. 5 c. 4
115 „ .. .. 3 „ 5
118 „ XVI. qu. 2 c. 8
113 .. ■>
11» >. ..
130' .. .i
131 •>
133 it *.
133 „ XVII
131 „ „
135 tl ti
13« „ „
137 it ii
133 „ „
1*9 „ „
130 „ „
131 „ XX. i
1»3 „ „
1*3 „ „
131 „ „
.1 * .. i
ii 3 ,| 5
.. 7 „ 2
,i 7 „ 5 Boues
.. 7 „ 43
I. qtl. 4 C. 3
tl 1 it 1*
.. 1 „ 1«
1 „ 17
„ 1 „ 31
,1 1 I. 33
1 36
i. 1 .i 13
qu. 1 c. 5
it 1 „ 7
„ 1 10
ii 1 ii 13
135 „ XXL qu. 3 c. 1 J
136 „ XXII. qu. 2 c. 17
1»I i. „ „ 3 „ 19
133 „ „ „ 5 „ 22
139 „ „ 5 „ 23 1
143 „ XXIII. qu. 4 C. 54 j
141 .. .. .. 5 .. 5 — —
146 „ XXIV. qu. 3 c. 23
147 „ XXVII. qu. 1 c. 3
1« „ XXVII. qu. 1 c. 9 Licet
119 „ „ „ 1 „ 38
159 „
151 „
152 „
153 „
151
155 ii
156 i.
137 „
153 ,i
SIS*1 „
163 ..
161
16* „
163 „
161 „
.. 3„1
ii ii 2 ii 7 —
•» it * ii 8 I —
» ii* „18 I-
v v ir '» 2 „ 51 —
XXX. qu. 3 c. 6 —
XXXI. qu. 1 c. u -
„ 2 „ 2 —
XXXlt. qu. 5 c. 5
XXXII. qu. 5 c.6 Iilom
XXXIV. qn. 1.2 c. 7 -
XXXV. qu. 6c.2 -
XXXV. qu. 10 c. 4 _
XXXV.qu.10c. 5 -
XXXVI. qu. 2 c. U I —
I
165 D. 1 «Io eous. c. 51
166 D. 4 ile eous. c. 22
Burcb. Ans. Deued.
IvoDecr.
III, 174
III, 335
xr, 59
XIII, 45
XI, 60
XIII, 46
XIX, 5
nr,131(130)
III, 197
VIII
ID. 130(129)
VIII, 93
V, 38
111,204 V, 18(19)
II, 267 XI, 114
11, 269 XI, 58 XI, 116
II, 43 VI, 7
1,313 VI, 10
U, 11 VI, U
II, 175 VIII, 15
XII, 21 XI, 74
(73)
II, 188
VI, 172
XII, 57 (56)
I, 24 III, 52
Appdx I
I, 43 |
X, 65
Appdx VIII, 36
II, 21
VIII, 12
II, 117 VI, 41
X, 67 (03)
III, 19C II, 58
VII, 111
III, 127 II, 70
XIII, 44
X, 136
X, 189
X, 140 VIU, 6 III, 20,(21, )4
VII, 39 IU, 193
XII, 78
VI, 233 V, 11
I 111,55
XVI, 262
XIII, 65
VII, 55 III, 197
IV, 187
I, 231
III, 12, 12
VI, 15, (14,)9 IV, 50 XV, 75
X, 132
VI, 15, 13
IV, 35, (36, )1 DI, 204 IX, 52
II, 10, 3
II, 36, 4
IV, 15, (16, )2
IV, 35, (36, )2
VIII, 243 VII, 33
i Hiui3.?0!»?' V' CU.ni Edd' Pri0rib'
- liickel. ili c. - C. XXXII qu. 7 uorba interpolata Dcrnnram
III, 10, 33
Caput incert.
c. 31 C. Trlbur.
Cap. incert.
Cap. incert.
Cap. incert.
c. 38 C. Mogunt. 813
c. 5 C. Rom. 1059
Cap. incert.
Ambros. Serm. 25
Urban. II.
c. 2 C. Rothoraag.
c. 7 C. Cabil. 813
Ep. 51 Greg. 1. 9
Poenit. Rom.
Cap. incert.
Can. poenitent.
c. 24 C. Mogunt. 847
Cap. incert.
Bened. Levit. I. 186
cf. C. 5 C. XVIII. qu. 2
Gregor. Ep. 50 1. 1
Poen. Theod. §. 296
Cap. incert.
Compoait. ex c. 93 C. Afric. et Decr.
Gei. (supra c. 11)
c. 3 C. Chalced. cf. D. LXXXVL
C. fin.
August. de mendacio c. 6
C. Tolot. X, c.2; XVI. c. 8
Cap. incert.
Urban. II.
Auguat. ep. 173 cf. c. 38 ib.
Dict.Grat. post c.43 D.Ht.de pon.
Cap. incert.
Cap. incert.
Cap. incert.
c. 10 Capit. 817
Ben. Leu. II, 115. 117. 394. 3D5.407
c. 25 C. Xribur.
Innoc. ad Victric.
c. 10 C. Tolet. III.
Op. Imperf. ad Matth. hom. 32
Cap. incert.
Cap. incert.
Pseudo-Benedict.
Cap. incert.
1. 17 Dig. (23, 2)
c. 5 Capit. Vermer. 753
Cap. incert.
Ang. de lib. arb. c. 28
Hieronym. in Matth. II, 11 ad v.30
Hermae lib. pastor, mandat. 4
Coelestin. Fragra.
Incertum.
Incertum.
I. 6 Cod. (5, 4) J. 23 Dig. (23, 2) ; pr.
Inst. (1, 10)
c. 14 C. Tolet. XI.
cf. Capit. Theodulfi Aurcl. c. 17
nterpolata perperam paleam esse censuit.
DE PALEIS.
XIX
PROLEGOMENA. EX QUIBUS FONTIBUS GRATIANUS HAUSERIT CANONES.
XX
3. EX QUIBUS FONTIBUS GRATIANUS HAUSERIT
CANONES.
Auctorum numerus quorum apud Gratianum in-
veniuntur fragmenta permagnus est: excerpsit enim et
veras et spurias paparum epistolas, conciliorum cano-
nes, patrum opera, capitularia regum Francorum, fontes
iuris Romani. Quorum omnium cum post Berardum1
index nullus confectus sit, operae pretium me facturum
esse arbitror, si novum indicem qui quidem litterarum
progressibus conveniat2 hoc loco apposuero:
A CANONES APOSTOLORUM
(Dionys. ed. clt.)
c.
n
Dist.
28 C.
14
11
7
11
83 „
3
u
10
11
1 „
G2 dc cons.
ii
17
11
33 „
1
11
18*
11
34 „
15
11
21*
11
55 „
8
n
an
11
55 „
4
u
65 „
4
25
n
81 „
12
c.
28
i»
45 ,,
7
i»
31
C. 1G qu. 7
c. 14
>1
40
12
.1
n 21
n
41
„ 12
II
„ 22. 24
M
42
Diai.
35 c.
1
»1
43
II
35 „
1
II
44
II
47 „
1
}t
50
II
4„
79 do cons.
C
18 D
19 H
20 H
22 H
23 D
24 II
20 n
25 IC
Dist. 02 c. 5
Dist. G5 c. 3
Dist. 18 c. 4
C. 9 qu. 2 c. 7
C. 8 qu. 1 c. 3
C. 10 qu. 1 c. 5
C. 12 qu. 1 c. 23
C. 7 qu. 1 c. 25
5. C. S a r d i c 0 n s c (ao. 343)
4 H C. G qu. 4 c. 7
5 H
7 H
8 H
13 H
17 H
18 H
10 H
D. 65 c. 0
C. 2 qu. 6 c. 36
C. 23 qu. 8 c. 28
D. 81 c. 10
C. 11 qu. 3 c. 4
D. 71 c. 1
D. 71 c. 1
B. CONCILIORUM CANONES.
O. Laodicense (ao. 343—81)
cf. C. Agath.
I. CONCILIA ORIENTALIA.
c.
2 H
C. 26 qu. 7 c. 4
5 H
D. 46 c. 9
c.
4
1. C.
Ancyranum (ao. 314)
1 »
11 H
,1 32 „ 19
11
0
1 H*
Dist. 50 c. 32
n
12 D
24 „ 4
11
7
10 H
Dist. 28 c. 8
n
12 H
11 61 „ 0
n
9
11 D
C. 27 qu. 2 c. 40
11
13 D
11 63 „ 0
u
11
15 H
C. 12 qu. 2 c. 42
11
20 D
11 93 „ 15
n
13
19 H
C. 27 qu. 1 c. 24
n
21 H
♦1 23 „ 20
n
15
22 H
Dist. 50 c. 4L
ti
22 H
,♦ 23 „ 27
u
17
23 D*
C. 26 qu. 5 c. 2
11
23 H
„ 23 „ 28
11
23
28 D
Dist. 92 c. 6
11
24 H
n 44 „ 2
u
26
25 H
„ 93 „ 16
11
27
2. C. Neocaesariense
20 II
„ 90 „ 2
n
28
(a. 314-325)
1«
27 H
„ 42 „ 3
11
31
1 H
Dist. 28 c. 9
11
28 H
„ 42 „ 4
11
32
1 H
Dist. 81 c. 3
n
30 D
C. 26 qu. 5 c. 4
?i
35
3 H
C. 31 qu. 1 c. 3
u
30 H
D. 81 c. 28
ti
36
7 II
C. 31 qu. 1 c. 3
11
32 H
C. 1 qu. 1 c. G6
12.
8 H
Dist. 34 c. 11
11
40 H
D. 18 c. 5
9 H
C. 15 qu. 3 c. 1
11
41 H
D. 5 c. 30 dc cons.
10 H
C. 15 qu. 8 c. 1
11
42 H
D. 5 c. 36 dc cons.
c.
2.
U H
Dist. 78 c. 4
11
40 H
D. 4 c. 5S de cons.
13
12 II
n 57 n 1
11
50 H
D. 3 c. 8 de conc.
13 II D
,1 95 „ 12
it
52 II
C. 33 qu. 4 c. 8
14 D
n 92 „ 12
11
54 H
D. 5 c. 37 do cons.
c.
3
86 II
D. 44 c. 10
11
3
3. C.
N i c a 0 n u m (ao. 325)
50 H
D. 95 c. 8
II
4
1 D DiBt. 55 c. 7
»
57 H
D. 80 c. 5
II
6
1 1
2 JI
3 D
4 D
fili
fi H
0H
0 H
7 H
8 11
0H
10 H
11 H
11 D
12 H
14 D
15 D
1G II
17 D
17 H
18 Ii
19 H
20 H
,, 48 „ 1
„ 32 „ 10
>. 64 „ 1
n >» ^
C. 11 qu. 3 c. 73
Di9t. 05 c. 1
Dist. 05 c. G
Dist. G5 c. 7
C. 1 qu. 7 c. 8
Dist. 81 c. 4
Dist. 81 c. 5
Dist. 5 c. 4 de pon.
Dist. 50 c. 32
C. 2G qu. 0 c. 9
Dist. 93 c. 14
C. 7 qu. 1 c. 19
C. 7 qu. 1 c. 23
Dist. 47 c. 2
Dist. 71 c. 3
C. 14 qu. 4 c. 7
C. 1 qu. 1 c. 52
Dist. 3 c. 10 do cons.
4. C. Antiochenum (ao. 341)
3 H C. 7qu. lc. 21
4 D
GH
7 H
9 H
11 H
12 H
13 H
14 H
15 II
17 D
C. 11 qu. 3 c. G
C. 11 qu. 3 c. 2
Dist. 91 c. 9
C. 9 qu. 3 c. 2
C. 23 qu. 8 c. 27
C. 21 qu. 5 c. 2
C. 9 qu. 2 C. 0
C. 0 qu. 4 c. 1
C. G qu. 4 c. 5
Dist. 92 c. 7
7. C. Gangrenae (c. a. 350)
c. 1 D D. 31 c. 8
„ 1 H D. 30 c. 12
„ 2 H D 30 c. 13
„ 3 II C. 17 qu. 4 c. 37
„ 3 II D. 30 c. 10
„ 4 H „ 28 „ 15
„ G H „ 30 „ U
„ 9 H „ 30 „ 5
„ 9 D „ 31 „ 9
„ 10 H „ 30 „ 4
„ 11 D „ 42 „ 1
„ 12 II „ 30 „ Ifi
„ 13 H 30 ,, 0
„ 14 I I „ 30 „ 3
„ 15 H „ 30 „ 14
„ 10 II „ 30 „ i
„ 17 II „ 30 „ 2
„ 18 H „ 30 „ 7
„ 19 H „ 30 „ 8
„ 20 H „ 30 „ 9
„ ult. H „ 30 „ 10
„ ult. H „ 41 „ 5
8. C. Constantlnopolit.
(ao. 381)
c. 2 II C. 9 qu. 2 c. 8
„ 3 11 C. 9 qu. 2 c. 9
„ 4 II D. 19 c. 10
„ 5 11 D. 22 c. 3
9. C. Chalcedoncnse (ao. 451)
c. 1 II C. 25 qu. 1 c- 14
„ 2 D C. 1 qu. 1 c. 8
1 Gratiani canones genuini ab apocryphis discreti (Venotiis 1783)
2 Canones, quos in collectione nulla inveni asterisco (#) signavi; in
uncis apposui, qua ipse editiono usus sim.
H = versio Hisp.; D ?= Yorsio Dionys.; p. = verslo prisca.
3 n
3 H
4 H
4 H
6 H
6 II
7 H
9 II
10 D
10 H
12 D
13 II
14 1)
D. 86 c. 20
C. 21 qu. 3 c. 1
|t 16 „ 1 „ 12
„ 18 „ 2 „ 10
n 7 „ 1 „ 2G
D. 70 c. 1
C. 20 qu. 3 c. 3
„ 11 ,t 1 „ 4G
ti 21 1 n 2
1. 21 ,» 2 „ 3
D. 101 c. 1
D. 71 c. 7
D. 32 c. 15
5
7
8
10
10
12*
15 II
C. 27 qu. 1 c. 23
7
»» 4 „ 6 n
10 D
„ 27 „ 1 „ 12
8
n 15 n y »•
10 II
„ 27 „ 1 „ 22
9
tt 11 11 1 u
17 II
„ 1« „ 3 „ 1
10
u 2 „ 6 *i
18 p.
n 14 11 1 11 24
10
„ 2 ,, G „
18 H
„ H ,, 1 »1 21
15
11 21 n 3 ,1
18 D
„ 11 „ 1 „ 23
15
1» 11 11 1 1»
19 H
D. 18 c. 6
10
n 14 n 4 „
20 H
D. 71 c. 4
17
D. 81 c. 27
21 1)
22 II
23 II *
24 D
25 II
20 H
26 D
27 D
C. 2 qu. 7 c. 49
„ 12 „ 2 c. 43
„ 10 „ 1 c. 17
.. 19 „ » » 4
D. 75 c. 2
D. 89 c. 4
C. 10 qu. 7 c. 21
C. 36 qu. 2 c. 1
11.
VI. actio H D. 9G c. 2 3
10. C. Constantlnopol. V.
(ao. 553)
Collat. 5 C. 24 qu. 3 c. 9
Act. I. C. 24 qu. 2 c. G
C. Constnntinop. quini*
sext. (Trullan. ao. G92)
D. 16 c. 7
C. 27 qu. 1 c. G
D. 32 c. 7
D. 93 c. 26
D. 44 c. 3
C. 28 qu. 1 c. 13
D. 31 c. 13
D. 77 c. 4
C. 21 qu. 2 c. 1
C. 1 qu. 1 c. 100
D. 28 c. 10
C. 21 qu. 4 c. 2
D. 2 c. 0 de consccr.
D. 1 c. 34 de consecr.
D. 1 c. 47 de consccr.
C. 12 qu. 2 c. 48
D. 22 c. G
C. Constantinopol. VI.
(ao. 680)
. 1G c. 4
C. Nicaen. II. (versio
Anastasiana ao. 787)
D. 63 c. 7
C. 1 qu. 7 c. 2
C. 10 qu. 1 c. 04
D. 18 c. 7
C. 9 qu. 3 c. 3
„ 13 C. 19 qu. 3 c. 5
„ 14 D. 0!) c. i
„ 15 C. 21 qu. 1 c. 1
„ 10 C. 21 qu. 4 c. 1
„ 20 C. 18 qu. 2 c. 21
„ 49 D. 38 c. 0
act. 1. C. 1 qu. 7 c. 2. 4. 15. 10
act. III. D. 10 c. 5
act. IV. D. 10 c. 0; C. 22 qu. 4 c. 18
act. VI. D. 10 c. 0; C. 1 qu. 1 c. 11
C. 12 qu. 2 c. 19; D. 3 c. 28 de cons.
14. C. Constantlnop. (syu. VIII.
versio Auastas ao. 809)
c. 15 C. 12 qu. 2 c. 13
„ 18 C. 10 qu. 3 c. 8
„ 21 D. 22 c. 7
„ 22 D. 03 c. 1
narratio de syn. VIII. D. GS c. 2
15. Synod. Photian. (no. 879)
C. 7 qu. 1 c. 45
II. CONCILIA AFRICANA.
C. Carthagin. I. (Hisp. ao. 348
Bruns Hisp.)
4 C. 21 qu. 3 c. 2
0 C. 21 qu. 3 c. 2
C D. 71 c. 0
8 D. 54 c. 3
11 C. 15 qu. 7 c. 3
C. Carthagin. II. (Tlisp. ao. 39
Bruns Hisp.)
2 D. 31 c. 3
2 D. 84 c. 3
3 C. 20 qu. G c. 1
4 ii 26 ,, G 5
C. 16 qu. 1 C. 50
„ U n 3 „ 29
„ 15 „ 7 „ 4
;; 3 „ 8 „ 2
Dist. 65 c. 5
Concil. Carthagin. III.
(Hisp. ao. 397 Bruns Hisp.)
3 D. 38 c. 7
4 C. 20 qu. 1 c. 14
5 D. 77 c. 5
7 C. 4 qu. 5 c. 1
5
43
37
34
3
44
0
, 19 D. 32 c. 8
,. 20 C. 7 qu. 1 C. 27
„ 21 D. 72 C. 2
, 22 „ 24 „2
,24 „ 2 „ 5 de consecr.
, 25 „ 81 „ 32
, 26 „ 99 „ 3
27 „ 44 „ 4
29 „ 1 „ 49 de cons.
* 30 „ 42 „ 6
„ 31 C. 20 qu. 7 c. 5
„ 32 C. 2G qu. C c. 14
„ 34 D. 4 c. 75 de cons.
35 D. 2 c. 9G de cons.
30 C. 20 qu. 0 c. 2
„ 38 C. 11 qu. 1 c. 19
„38 D. 4 de cons. c. 107
„ 40 D. 23 c. 5
M 42 C. 16 qu. 1 c. 51
„ 48 C. 1 qu. 4 c. 3
„ 49 (ex. I. act. C. 12 qu. 3 c. 1
C. Carth. 449)
4. Concil. Carthag. V. (Ilisp.
ao. 401 Hisp.)
c. ll(= C. Carth. hab.m.Iunio401)
) C. 2 qu. 6 c. 38
2« C. 21 qu. 5 c. 3
3 D. 84 c. 4
3 D. 32 C.-13
4 C. 17 qu. 4 c. 39
6 D. 4 c. 111 de cons.
7 D. 3 c. 24 dc cons.
8 C. 7 qu. 1 c. 21
9 C. 23 qu. 3 c. 10
10 D. 18 c. 10
11 D. 50 c. 65
12 C. 11 qu. 3 c. 36
13 D. 58 c. 2
48 D. 1 c. 2G de cons.
5. C. Carthag. (Iunio mense 401
Hisp.)
34 = c. 1 2 C. Carthag. V. Hisp. cf.
01 supra
6. C. Carthag. (ao. 407 Hisp.)
c. 96* D C. 2 qu. 6 c. 39
„ 102 D C. 32 qu. 7 c. 6
cf. supra C. Milevit.
7. C. Milevit. II. (ao. 402 Hisp.)
1 D. 4 c. 152 do cons.
4 „ 153 „
4 „ 154 „
4 „ 155 „
4 ,, 150 ,,
72 „ 3
2
3
4
5
15
17 (=0. Carth. 407) C. 32 qu.7c.fi
19 (=C. Carth. 407) „11,
21 (=C.CArth. 118) „10
22 (—C. Carth. 418) „ 11
24 (=C. Carth. 418)
24
1 24
8.
10
i„ 11
6„ 1
3 „ 34
6 „ 35
6 „ 19
C „ 33
3 „ 15
C. Carthag. (ao. 418 Hisp.)
C. 11 qu. 3 c. 34
C. 10 qu. 0 c. 1
C. 10 qu. 3 c. 15
D. i c. 52 de cons.
cf. supra C. Milevit. C. Carth. Dionys.
9. C. Carthag. VIT. (Hisp. ao. 419
Hisp.)
c. 1. 2 C. 4 qu. 1 c. 1
♦1 2 n 4 „ 0 ,, 2
3 n 3 „ 10 „ 1
»1 4 11 4 »• 2 „ 1
„5 ,1 0 „ 2 „ 3
10. C. Carthag. (Dionys.)
c* 29 C. 11 qu. 3 c. 9
1. 31 D. 74 c. 3. 4
XXI
CONCILIORUM CANONES,
XXII
0. 81 C. 17 qu. 4 c. 39
n 33 „12 it 2 n 80, 61
„ 126 (=C&rth.418) „11 „ 3 „ 34
” 93 „ 20 „ 1 „ 15
11. Statuta ecclesiae antiquas
(cf. Maarsen I, 882 «qq. Bruni Hi«p.)
c. 1 D. 23 c. 2
ii J i> y
ii 2 n 95 n 10
n 3 n 88 n 6
n 3 ii 61 n J
ii 5 n 37 ii 1
ii 7 ,, 88 „ 7
8 „ 1* „ 1
„ 10 „ 24 „ 6
„ 11 C. 7 qu. 1 c. 37
„ 12 D. 95 c. 9
„ 14 C. 15 qu. 7 c. 6
„ 15 C. 2 qu. 2 c. 52
„ 17 D. 1 c. 67 de con>.
„ 17 D. 46 c. 4
„ 18 C. 26 qu. 7 c. 6
„ 18 D. 88 c. 5
„ 19 C. 26 qu. 7 e. 6
„ 20 C. 26 qu. 6 e. 8
„ 21 C. 26 qu. 6 c. 8
„ 21 D. 18 c. 9
„ 22 C. 26 qu. 7 c. 6
„ 23 D. 4 c. 60 de cons.
„ 24 „ 5 „ 12 de cons.
„ 26 „ 41 „ 8
ii 29 n 91 n 3
„ 30 0. 12 qu. 2 c. 52
„ 31 D. 1 e. 63 de cons.
„33 „ 1 „ 66 de cons.
•i 34 ,i 91 „ 4
n 35 n 91 „ 3
„ 36 „ 23 „ 29
„ 37 „ 23 „ 29
„ 37 „ 4 „ 20 de cons.
„ 39 C. 18 qu. 2 c. 11
„ 40 C. 11 qu. 3 c. 19
„ 41 D. 4 c. 20 de cons.
ii 42 „ 46 „ 7
ii 43 „ 46 „ 3
it 44 „ 46 „ 5
„45 „ 91 „ 4
ii 47 „ 90 „ 6
n 48 „ 90 „ 1
ii 49 i, 90 „ 2
„ 51 C. 11 qu. 3 c. 35
„ 54 D. 90 c. 7
„ 55 „ 93 „ 18
„ 55 „ 46 „ 8
„56 C. 7 qu. 1 c. 38
„ 57 D. 93 c. 17
„ 59 „ 93 „ 19
„ 60 „ 93 „ 19
i. 61 „ 93 „ 19
„ 62 „ 5 „ 11 de cons.
„64 „5 „ 11 de cons.
„ 65 „ 3 „ 23 de cons.
„ 65 C. 26 qu. 7 c. 6
„ 66 C. 26 qu. 7 c. 6
„ 67 C. 26 qu. 7 c. 6
„ 68 D. 81 c. 33
„68 C. 11 qu. 3 c. 30
„69 D. 90 c. 2
„69 „ 90 „ 8
„69 „81 „ 34
„ 72 „ 91 „ 4
n 73 n 46 ,, 6
„ 74 C. 22 qu. 1 c. 9
„ 75 C. 22 qu. 1 c. 9
„ 77 C. 26 qu. 7 c. 6
„ 79 D. 91C.4
„ 80-82 C. 24 qu. 3 c. 35
„ 83 C. 26 qu. 5 c. 11
„ 84. 85 D. 50 c. 65
„ 86 C. 13 qu. 2 c. 9
„ 87* C. 2 qu. 6 c. 32
„ 87 D. 95 c. 4
„87 D. 4 c. 123 de cons.
„89 C. 6 qu. 2 c. 1
„ 89 D. 23 c. 20
„ 90 O. 23 qu. 7 c. 8
„ 91 D.23c. 8
„ 92 „ 23 „ 11
ii 93 ,i 23 „ 15
„94 „23 „ 1«
„ 95 „ 23 „ 17
„ 96 „ 23 „ 18
„ 97 „ 23 „ 19
„ 99 „ 23 „ 24
„ 101 ,, 23 „ 33
„ 101 O. 30 qu. 6 c. 5
„ 104 C. 27 qu. 1 C. 1
III. COKCIL1A BIBPAMICi.
(Brunt HIsp.)
1. C. BUberitanum (ao. 305
aut 306)
c. 5 D. 60 c. 43
„ 9 C. 32 qu. 7 C. 8
„ 13 C. 27 qu. 1 e. 25
„ 20 D.47C. 6.
C. 24 D. 98 c. 4
„ 48 C. 1 qu. I c. 104
ii 62 „ 5 „ 1 „ 3
n 54 n 81 „ 3 „ 1
ii 72 „ 31 „ 1 „ 7
n 73 „ 5 „ 6 „ 6
ii 75 „ 21 „ 3 „ 4
„ 80 D. 54 c. 24
2. C. Oaesarangust. (c. a. 380)
c. 2. D. 3 c. 15 de cons.
3. C. Toletan. I. (ao. 400)
c. 2 D. 50 c. 68
„ 7 C. 33 qu. 2 e. 10
„ 8 D. 61 c. 4
„ 11 C. 24 qu. 3 c. 21
„ 13 D. 2 c. 20 de cons.
„ 15 C. 11 qu. 3c. 26
„ 16 C. 27 qu. 1 c. 27
„ 17 D. 34 c. 4
4. C. Tarraconense (ao. 516)
c. 2 C. 14 qu. 4 c. 3
ii 9 „ 14 „ 4 „ 5
ii ^ n ii 4 1
„ 5 D. 65 c. 8
„ 6 D. 18 c. 14
„ 8 C. 10 qu. t c. 10
»» 1® »» 15 » ^ »» 1
„ 11 „ 16 „ 1 „ 35
„ 12 „ 12 „ 5 „ 6
5. C. Gerundense (ao. 517)
c. 1 D. 2 c. 31 de cons.
d 4 t» 4 tt 15 d
i» 8 »» 34 t, 8
»> & »50 ,j 67
„ 11 „ 5 „ 14 de cons.
6. C. Toletan. II. (ao. 527)
c. 1 D. 28 c. 5
„ 5 C. 35 qu. 8 c. 2
„ 10 D. 23 c. 6
7. C. Ilerdense (ao. 546)
c. 1 D. 50 c. 36
„ 3 C. 10 qu. 1 c. 1
„ 3 ,t 16 „ 1 „ 34
» 4 tt 35 „ 2 „ 0
5 „ 15 „ 8 „ 2
„ 6 D. 50 c. 62
„ 7 C. 22 qu. 4 c. 11
tt ® »i 1^ >» ^ » 1*J
» 10 «t 11 t» 8 tt 89
„ 16 „ 12 „ 2 „ 38
8. C. Bracarense I. (ao. 561)
c. 1* D. 12 c. 14
„ 6 D. 18 c. 1
„ 16 C. 23 qu. 5 c. 12
9. C. Bracarense II. (ao. 572)
c. 1 C. 10 qu. 1 c. 12
M 1 D. 4 c. 55 de cons.
„ 3 C. 10 qu. 3 c. 1
„ 3 C. lqu. lc. 22
,t 6 D. 1 e. 10 de cons.
„ 8 C. 2 qu. 4 c. 1
„ 9 D. 3 c. 25 de cons.
10. C. Toletan. III. (ao. 589)
c. 4 C. 12 qu. 2 c. 73
„ 6 C. 12 qu. 2 c. 63
„ 7 D. 44 c. 11
29
C
26 qu. 5 c.
6
C.
8
c.
8 qu.
SI
t
23 „
8
29
tt
9
D.
92
c. !
33
t
10 „
1
6
It
10
tt
23
tt '
33
t
16 „
1
60
tt
10
tt
92
tt '
34
t
16
3
4
tt
14
C.
6 qu.
35
t
10 „
1
11
tt
14
tt
10
tt
35
t
16 „
3
S
tt
15
»
12
tt
35
t
16 „
7
9
II
16
n
10
tt
37
t
12 „
2
66
II
17
D.
50
c. !
38
I
16 „
7
30
tt
18
tt
18
tt ;
39
D
93 c.
20
II
20
tt
78
tl
40
D
25 c.
S
tt
21
tt
55
» (
41
C
1 qu.
4 c
. 7
tt
24
tt
24
tt
42
D
81 c.
30
tt
26
tt
BO
•• 1
45
C
23 qu
. 8 c. 5
tt
28
tt
34
tt ■
50 n 19 tt 1 t» 1
51 „ 18 „ 2 „ 1
56 D. 45 c. 6
59 D. 4 c. 94 de cons.
60 C. 28 qu. 1 c. 11
„ 65 „ 17 „ 4 „ 31
„67 f, 12 f, 2 „ 89
,t 70 tt 18 tt 8 t, 65
tt 71 tt 1^ tt 2 „ 61
„ 72 D. 87 c. 8
„ 73 D. 54 c. 5
„ 86 C. 12 qu. 2 c. 58
13. C. T o 1 e t a n u m VI. (ao. 638)
c. C C. 12 qu. 2 c. 72
tt 6 tt 20 tt 8 tt 2
tt 8 tt 83 ti 2 tt 19
tt 9 tt 12 »t 2 tt 64
„ 11 „ 3 „ 9 „ 9
14. C. Toletanum VII. (ao. 646)
c. 2 C. 7 qu. 1 c. 16
15. C. Toletanum VUI. (ao. 653)
c. 2 D. 13 c. 1
„ 2 C. 22 qu. 1 c. 1
tt 2 tt 22 ,, 4 „ 1
tt 2 tt 22 ,t 4 ,, 9
„ 2 „ 22 „ 4 „ 14. 15
»8 tt 1 » 1 tt 7
» 4 tt 19 tt 8 „ 8
16. C. Toletanum IX. (ao. 655)
c. 1 C. 16 qu. 7 c. 31
16
7 „ 32
ti
75*
12
»
3 „ 2
tt
78
12
tt
< „ 1
tt
80
12
tt
2 „ 74
82
12
tt
3 „ 4
tl
83
16
tt
S „ 10
15
»
8 „ 3
IT.
10 C. 32 qu. 2 c. 1C
10 „ 27 „ 1 „ 38
13 „ 11 „ 1 „ 42
14 D. 54 c. 14
19 C. 10 qu. 1 c. 2
20 „ 10 „ 3 „ 6
21 „ 12 „ 2 „ 69
22 M 13 „ 2 „ 28
23 D. 3 c. 2 do cons.
Ll. C. Hispal ens e II. (ao. 619)
1 C. 16 qu. 3 c. 13
2 „ 16 ,» 3 „ 6
3 „ 21 „ 2 „ 2
5 D. 23 c. 13
6 D. 67 c. 2
6 C. 15 qu. 7 c. 1
6 n 15 tt 7 „ 7
8 „ 12 „ 2 „ 62
9 „ 16 „ 7 „ 22
11 „ 18 „ 2 „ 24
12. C. Toletan. IV. (ao. 633)
4 D. 28 c. 3
6 „ 4 „ 85 de cons.
13 „ 1 ,t 54 de cons.
19 „ 51 „ 5
19 C. 20 qu. 1 c. 3
20 D. 77 c. 7
24 C. 12 qu. 1 c. 1
25 D. 38 c. 1
26 X>. 38 c. 2
28 C. 11 qu. 3 c. 65
„ 11 D. 54 c. 4
17. C. Toletanum X. (ao. 656)
c. 3 D. 89 c. 6
t, 4 C. 20 qu. 1 c. 16
„ 6 „ 27 „ 1 „ 36
tt 6 tt 20 „ 2 „ 1
18. C. Emeritense (ao. 666)
c. 16* C. 10 qu. 3 c. 2
19. C. Toletanum XI. (ao. 675)
c. 1 C. 5 qu. 4 c. 3
„ 3 D. 12 c. 13
„ 6 C. 23 qu. 8 c. 30
„ 8 „ 1 „• 1 „ 101
„ 13 D. 33 c. 3
„ 14 C. 7 qu. 1 c. 15
„ 14 D. 1 c. 58 de cons.
20. C. Bracarense III. (ao. 675)
c. 1 D. 2 c. 7 de cons.
tt 3 i, 23 ii 9
„4 C. 1 qu. 1 c. 102
„5 „ 1 „ 2 „ 1
„ 6 D. 45 c. 8
i, 7 C. 1 qu. 1 c. 103
t> 8 „ 12 „ 4 ,, 2
21. C. Toletanum XII. (ao. 681)
c. 5 D. 2 c. 11 de cons.
„ 6* „ 63 „ 25
„ 8 C. 32 qu. 5 c. 21
„ 9 D. 54 c. 17
„ 10 C. 17 qu. 4 c. 35
22. Toletanum XIII. (ao. 683)
c. 7* C. 26 qu. 5 c. 13
23. C. Toletanum XVI. (ao. 693)
c. 5 C. 10 qu. 3 c. 3
„ 7* D. 18 c. 17
24. Capi tula Martin!
Bracarenais.
c. 1 D. 63 c. 8
n 2 „ 64 „ 7
„8 05 2
,i 4 C. 9 qu. 3 c. 1
„29 „28 „ 12
„ 80 C. 27 qu. 1 c. 26
tt 85 „ 15 tt 8 „ 4
tt 85 tt 21 tt 6 ,| 5
„36 tt 1 tt 7 „ 22
m 37 it II tt 8 „ 7
„ 39 D. 27 c. 1
tt 41 tt 23 „ 32
„43 n 34 „ 18
u 44 tt 34 ,, 17
tt 45 „ 92 „ 3
„ 45 „ 2 ,, 4 de cons.
tt 46 ,| 54 n 7
„ 47 C. 17 qu. 4 c. 38
ii 48 || 33 ii 4 ,, 9
,, 49 D. 4 c. 59 de cons.
ii 50 n 8 „ 7 it
„ 51 n 4 „ 124 „
„ 52 „ 95 „ 11
„ 53 „ 4 „ 124 do cons.
„ 64* „ 4 „ 116 „
„ 61 „ 44 „ 12
„ 62 C. 14 qu. 4 c. 4
„ 63 D. 92 c. 9
„ 65 „ 44 „ 12
„ 66 „ 23 „ 32
„ 67 „ 30 „ 17
„68 „1 „ 29 de cons.
tt 69 „ 1 n 29 „
„ 70 C. 1 qu. 1 c. 67
„ 71 „ 26 „ 5 „ 3
„ 71* „ 26 „ 7 „ 16
„ 72 „ 26 „ 5 „ 8
„ 73 „ 26 „ 7 „ 13
„ 73* „ 26 „ 7 „ 16
u 74 „ 26 „ 5 „ 3
tt 75 „ 26 „ 5 „ 3
tt 75* „ 26 „ 7 „ 16
„ 78 D. 50 c. 44
„ 80 C. 32 qu. 7 c. 9
82 „ 26 „ 6 „ 6
„ 83 D. 2 c. 18 de cons.
IV. CONCILIA GALLICA.
1. C. Arelatense I. (ao. 914
Bruns Hisp.)
c. 1 D. 3 c. 26 de cons.
„ 8 „ 4 „ 109 „
„ 12 C. 14 qu. 4 c. 2
„ 25 „ 16 „ 3 „ 12
„ 28 D. 91 c. 5
2. C. Arausican. I. (ao. 441
Bruns Hisp.)
c. 1 D. 64 c. 3
,, 2 „ 4 „ 125 de cons.
„ 3 C. 26 qu. 6 c. 7
„ 4 „ 26 „ G „ 7
„ 5 D. 87 c. 6
„ 10 C. 16 qu. 2 c. 8
„ 12 tt 26 „ 6 „ 7
„ 13 „ 2G „ G „ 7
f, 23 D. 50 c. 29
„ 27 C. 27 qu. 1 c. 35
3. C. Vaso use (ao. 442
Bruns Hisp.)
c. 4 C. 13 qu. 2 c. 10
„8 „ 6 „ 2 „ 2
4. C. Arelatense n. (ao. 442— 50G
Bruns Hisp.)
c. 2 D. 28 c. 6
„ 7 „ 55 „ 5
„ 19 „ 18 12
„ 22 C. 33 qu. 4 c. 13
„ 24 „ 3 „ 10 „ 2
„ 25 D. 50 c. 69
5. C. Agat h ense (ao. 506
Bruns Hisp.)
2 D. 50 c. 21
3 C. 11 qu. 3 c. 8
12 D. 3 c. 9 de i
B* /
T E c a'
I A
. v \B C.t
XXIII
PROLEGOMENA. EX QUIBUS FONTIBUS GRATIANUS HAUSERIT CANONES.
XXIV
c. 13
D. 4 c.
56 dc cons.
.. U
1 i.
32
.. 15
.. 50 „
63
„ 1«
,i 77
6
p p 17
i. 77 „
6
,, 18
.. 2
19 dc cons.
„ 19
C. 20 qu
. 1 C
13
20
D. 23 C.
22
,, 21
D. 1 c.
35 de cons.
22
C. 12 qu
2 c.
32
23
3). 74 c.
5
„ 25
C. 33 qu
2 c
1
20
12 „
2 ,
40
,, 26
,, 12 ,,
2 ,
33
27
18 „
2 ,
12
„ 27
,, 20 „
4 „
3
27
„ 16 „
1 i»
33
28
.. 18 „
2
23
.. 29
D. 87 c.
7
„ 30
,i 5 .t
13 de cons.
,, 31
,i 90 „
9
„ 32
C. 5 qu
6 C.
8
„ 32
U ,,
1 ii
37. 47
.i 83
m 12 „
2 „
34
34
35
36
37
3'J
40
41
12
43*
D. 4 c. 03 do cons.
IS „ 13
C. 1 qu. 2 c. 10
„ 24 „ 3 „ 20
D. 34 c. 10
,, 85 ,, 0
C. 28 qu. 1 c. 14
„ 2« „ 5 ,, 6
„ 20 „ 6
12 „ 2 „ 53
12 „ 2 54
1). 2 c. 134 do cons.
C. 12 qu. 2 c. 35
,, 12 „ 2 .. 56
C. 12 qu. 5 c. 5
44
45
4G
47
49
51
53
54
56
57
50
«l/
64
66 1 (Can. C.
67] Laodic.if.)
(EpAOU.)
36
4 „ 3
4 40
1 „ 4
3 11
2 „ 3
1 „ 29
D. 23 c. 30
C. 28 qu. 1 c. 10
12
12
17
21
16
35
7
6. C. Au rei i an ense I. (ao. 511
Bruns Hisp.)
C. 36 qu. 1 c. 3
D. 84 c. 19
„ 81 „ 14
„ 5 „ 5 do pon.
.. 81 „ 14
<!. 2 qu. 7 C. 20
1). 82 C. 1
28 11
C. 17 qu. 4 c. 36
6
6
7
8
0
12
13
13
14
17
17
10
20
20
84
24
25
26
10
16
10
IS
27 1
27
18
8
10
7
16
32
1 „ 32
14
1). 3 c. 3 do cons.
„ 3 „ 6
,, 1 ., 65
12. C. Arelatonse V. (ao. 554
Bruns.)
c. 2* C. 18 qn. 2 c. 17
13. C. Paris i ens. III.
(post a. 556 Bruns.)
c. G C. 36 qu. 2 c. 6
„ 8 D. 63 c. 5
14. C. Autlssiodor. (ao. 578
Bruns.)
c. 10 D. 2 c. 97 de cons.
„ 25 „ 4 „ 103
15. C. M a t i s c o n e n 8 c (ao. 581
Bruns.)
c. 8 C. 11 qu. 1 c. 6
„ 16 D. 54 c. 18
„ 17 C. 22 qu. 5 c. 7
16. C. Parlslenso V. (ao. 615
Bruns.)
c. 4 C. 11 qu. 1 c. 2
„ 13 „ 27 „ 1 „ 7
17. C. Rothomagense (ao. 650
Bruns.)
c. 2 D. 2 c. 29 de cons.
„ 2 C. 16 qu. 7 c. 5
,, 7 „ 7 „ 1 „ 33
„ 10 ,f 18 „ 2 „ 29
15. C. Nan no tenso (ao. 658
Mansi)
c. 1 C. 9 qu. 2 c. 4. 5
„ 6 10 „ 2 „ 15
„ 11 D. 24 c. 5
19. C. Cabilonenso II. (ao. 813
Mansi)
c. 7 C. 16 qu. 7 c. 42
„ 7 1 1 20 „ 3 „ 5
„ 14 „ 10 „ 3 „ 7
„ 15 J>. 94 c. 2
„ 1G C. 1 qu. 1 c. 106
„ 19 „ 16 „ 1 46
,, 23 D. lc. 90 de ponit.
,, 27 D. 5 c. 8 de cons.
„ 29 C. 35 qu. 2 c. 14
,, 30 „ 29 „ 1 „ 8
„ 31 „ 30 .. 1 ,, 4
,, 39 D. 1 c. 72 do cons.
„ 40 81 „ 8
,, 42 C. 16 qu. 7 c. 38
„ 47 D. 2 c. 17 do cons.
20. C. Turoncnse III. (ao. S13
Mansi)
c. 41 C. 23 qu. 5 c. 22
„ 42 „ 26 „ 7 „ 15
,, 50 D. 2 c. 16 de cons.
21. C. Parisionso VI. (ao. 829
Mansi)
lib. 1 c. 16 C. 12 qu. 5. o. 4
c. 33 I). 5 c. 7 de cons.
c. 43 U. 20 qu. 2 c. 3
C. M c l d o n s o (ao. 845 Mansi)
i* 2«
i, 80
.. 81
it *> •• o „
C. 26 qu. 5 c. 9
D. 3 c. 4 de cons.
c. 21
22
30
C. 12 qu. 2
10 „ 2
„ 3 „ 1
c. 44
„ 4. 5
„ 32
7.
C. Epaononso (ao, 517)
„ 37
,, 43
i • 56
„ n
ii 8
7
.» 6
i. 8
,, 41
cf
C. Agath. — Bruns Hisp.
»i 1
.. 11
II *
„ 3
c. 4
D. 34 c. 2
„ 60
13
4
.. 21
io
C. 18 qu. 2 C. 13
„ 03
„ 23
„ 8
„ 24
22
D. 50 c. 7
i. 64
1
7
17
26
„ 1 ,, 31 do consecr.
„ 05
„ 36
i»
io
m 27
„ 28
.. 1 „ 31
C. 11 qu. 3 c. 40
» 69
„ 31
M 1
5
8. C. Arci at en s e IV. (ao. 524
Bruus Hisp.)
c. 3 D. 55 c. 2
„ 4 C. 21 qu. 5 c. 4
9.
C. Auernense (ao. 535
Bruns Hisp.)
c. 4 C
. 28 qu. 1 c. 17
„3 I). 14 c. 3 de eous.
10. C.
Aureli&nensc III. (ao.
Bruns.)
c. 7*
D. 74 c. 3
„ 7*
„ 81 „ 10
„ 10
C. 35 qu. 2 c. 7
m 15
„ 7 „ 1 „ 28
p p 17
„ 16 „ 6 „ 7
21*
„ 11 „ 1 „ 25
„ 23
„ 12 „ 2 „ 41
11. C
Aurelianense V. ao.
Bruns.)
c. 2
C. 11 qu. 3 c. 42
,i 17
,* 6 „ 4 „ 4
23. C. R e g i a t i c i n. (ao. S50 Mansi)
c. 18 D. 93 c. 8
24. C. Sucsson. III. (ao. 852 Mansi)
C. 2 qu. 1 c. 9
25. C. Ro menso (ao. 895 Mausi)
e. 18 D. I c. 44 de cons.
26. C. C 1 a r a m o n t a n. (ao. 1095
Mansi)
c. 3* D. 60 c. 1
„ 4 C. 16 qu. 2 c. 6
„ 31* „ 12 „ 2 „ 46
Appdx. c. 3* C. 1 qu. 3 c. -4
27. C. No inausi n. (ao. 1096 Mansi)
C. 2 C. 16 qu. 1 c. 25
„ 3* „ 16 „ 1 „ 24
28. C. T recense (ao. 1107 Mansi)
c. 1 C. 16 qu. 7 c. 17
fragxu. C. 16 qu. 7 c. 16
V. C O N CII/ IA GERMANICA.
(Hartzhcim Coli. Cone.)
1. C. Germanicum I. (ao. 742)
c. 2 D. 34 c. 3
2. C. Moguntin. (ao. 813)
c. 9 D. 5 c. 34 de cons.
„ 10 D. 23 c. 3
„ 24 C. 16 qu. 7 c. 37
„ 34 D. 76 c. 2
„ 38 C. 16 qu. 2 c. 2
„ 39 „ 17 „ 4 „ 9
„ 41 „ 16 „ 1 „ 43
„ 61 D. 1 c. 37 de cons.
„ 52 C. 13 qu. 2 c. 18
„ 54 pp 35 „ 2 „ 21
„56 „ 32 „ 7 „ 20
3. C. Moguntin. (ao. 847)
c. 24 C. 17 qu. 4 c. 24
„ 27 „ 13 „ 2 „ 30
„ 29 „ 32 „ 7 „ 20
4. C. Moguntin um (ao. 852)
c. 8 C. 2 qu. 5 c. 12
„ 91 „ 23 „ 8 „ 34
5. C. Wormatiense (ao. 86S)
c. 10 O. 2 qu. 5 c. 26
„ 11 D. 50 c. 33
„ 15 C. 2 qu. 5 c. 23
„ 21 „ 27 „ 1 „ 34
„ 28 „ 15 „ 1 „ 12
„ 29 D. 50 c. 50
„ 32 C. 35 qu. 2 c. 18
„ 33 „ 33 „ 2 „ 16. 17
„ 50 „ 23 „ 8 „ 25
„ 77 „ 36 „ 2 „ 4
„ 78 „ 35 „ 1 „ 14
„ 80 „ 13 „ 2 „ 30
6. C. Moguntlnum (ao. 888)
c. 9 D. 1 c. 12 dc cons.
„ 9 D. 1 c. 30 do cons.
7. O. ap. Altheim. (ao. 916)
c. 36 C. 18 qu. 1 c. 1
S. C. ap. Confluentiam (ao. 922)
c. 8 C. 16 qu. 1 c. 42
9. C. Triburlense (ao. 895)
c. 4 C. 17 qn. 4 c. 7
„ 6 „ 17 4 „ 7
„ 15 „ 16 „ 1 „ 16
„ 16 „ 13 „ 2 „ 14
„ 21 „ 2 „ 5 „ 4
„ 23 „ 27 „ 1 „ 17
„ 24 „ 20 ,, 2 „ 2
„ 25 „ 27 „ 1 „ 8
„ 25 „ 27 „ 1 „ 16
„ 26 „ 20 „ 4 „ 1
„ 27 „ 30 „ 1 „ 6
„ 30 D. 19 c. 3
„ 31 C. 13 qu. 2 c. 31
„ 32 „ 16 „ 7 „ 36
„ 33 D. 55 c. 33
„ 36 I). 50 c. 51
39 C. 28 qu. 2 c. 1
„ 40 „ 31 „ 1 „ 4
„ 41 „ 27 „ 2 „ 11
„ 41 „ 27 „ 2 „ 14. 15
„ 41 „ 27 2 „ 31
„ 43 „ 34 „ 1 „ 6
„ 43 „ 34 „ 1 „ 10
„ 45 „ 34 „ 1 „ 8
„ 17 „ 30 „ 4 „ 4
„ 48 „ 30 „ 3 „ 7
„ 51 „ 31 „ 1 „ 1
1I>. 5-1 c. 2
* C. 1 qu. 1 c. 105
„ 10 pp 1 „ 9
„ 11 „ 3 „ 43
I» 2 „ 6
„ 29 „ 1 „ 7
10. C. E rphesfurt. (ao. 932)
c. 2 C. 15 qu. 4 c. 2
11. C. Salcgunstadtiense
(ao. 1022)
c. 2 D. 76 c. 3
3 f C. 33 qu. 4 c. 10
„7 „ 2 „ 5 ,, 24
„ 11 „ 12 „ 1 „ 4
„ 13 „ 2 „ 5 „ 24
VI. CONCILIA ITALICA.
(Mansi.)
1. Concilia Romana.
a) ao. 449
c. 4 D. 79 c. 10
b) ao. 465
c. 1 C. 25 qu. 1 c. 4
c. 2 D. 34 c. 9
3 D. 55 c. 3
4 C. 35 qu. 9 c. 3
„ 5 C. 8 qu. 1 c. 5
c) ao. 499
C. 3 D. 79 c. 2
„ 5 D. 79C.2
d) ao. 502
c. 3 C. 16 qu. 7 c. 23. 24.
4 C. 12 qu. 2 c. 20
cf. Symmachus
c) ao. 595
ID. 54 c. 23
D. 92 c. 2
C. 1 qu. 2 c. 3. 4
C. 2 qu. 7 c. 58
C. 16 qu. 5 c. 1
f) ao. 601
C. 24 C. 17 qu. 4 C. 42
„ 24 C. 13 qu. 2 c. 5
g) ao. 721
C. 10 + C. 27 qu. 2 c. 12
„ 11+ „ 27 „ 2 „ 12
„ 11 „ 30 „ 3 „ 5
ii 12 d 26 u 5 || 1
h) ao. 731
Gregor. II. D. 23 c. 23
i) ao. 713
c. 3 C. 21 qu. 4 c. 3
„ 4 D. 93 c. 4
„ 3 C. 20 qu. 7 c. 14
fl 14 D. 1 c. 57 do cons.
>t 15 D. 81 c. 23
k) ao. 7C9
Stcphan. IV. D. 79 c. 3. 4. 5
I) ao. 800
c. 2 qu. 5 c. 18
m) ao. 826 et 854
c. 12 C. 21 qu. 4 c. 4
„ 13* ,, 14 „ 2 „ 2
„ 14* D. 31 c. 7
i, 15 „ 81 „ 22
„ 16* C. 12 qu. 1 c. 27
„ 18 D. 72 c. 1
„ 19* C. 5 qu. 3 c. 3
„ 21 „ 16 „ 7 „ 33
„ 26 „ 16 „ 1 „ 62
„ 29 ,, 27 „ 1 „ 31
„ 32* „ 20 „ 1 „ 9
„ 33 D. 2 c. 30 do cons.
„ 34 „ 37 ,, 12
„ 36 C. 27 qu. 2 c. 23
cap incert. C. 12 qu. 1 c. 3
n) ao. 861
c. 1* D. 63 c. 13
o) ao. 863
c. 5 C. 25 qu. 2 c. 18
cf. Nicolaus
p) a. 898
composit ex can. D. 63. c. 28
q) ao. 1059
c. 3 D. 32 c. 5
f> C. 16 qu. 2 c. 3
0* „ 10 „ 7 „ 20
7* „ 16 „ 7 „ 20
11* „ 35 „ 2 „ 17
12* „ 35 „ 2 „ 17
15 „ 24 „ 3 „ 35
10 „ 24 „ 3 „ 25
confessio Bercngarii D. 2 c.42 dc c.
r) ao. 1063
c. 3 D. 32 c. 6
n 4 „ 32 „ 6
n 5 n 82 ,, 6
s) ao. 1074
fragm. D. 81 c. 15
D. 5 c. 31 de cons.
t) ao. 1078
(Jaffd Mon. Gregor.)
C. 12 qu. 2 c. 4
m 16 „ 7 ,| 13
D. 5 c. 6 de pen.
C. 16 qu. 7 c. 1
D. 1 c. 69 dc cons.
D. 83 c. 1
C. 1 qu. 1 c. 113
« 1 ,, 1 „ 124
ii I n 8 |, 3
ii 11 ,, 3 ,| 103
ii 15 ,, 6 ii 4
D. 5 c. 34 de cons.
l
3
r.
7
13
Gregor.
VII.
XXV
CONCILIORUM CANONES. PAPARUM EPISTOLAE.
XXVI
u) ao. 1030
c. 1. 2 C. 16 qu. 7 c. 12
v) C. Latoran. I.
(ao. 1123 Mon. Germ. Mansi)
c. 1* C. lqu. 1 c. 10
i» ^ 12 ,| 2 u 47
tt 4 „ 16 „ 7 „ 11
i, C* D. 60 c. 2
n 9 C. 16 qu. 7 c. 25
„ 10* D. 62 c. 3
„ 15 C. 10 qu. 1 c. 14
„ 17* t, 16 „ 4 „ 1
fl 17* „ 24 „ 3 „ 23
17 „ 13 „ 2 „ 31
„ 18* „ 16 ,| 1 „ 10
„ 20* „ 24 „ 3 „ 24
„ 21* D. 27 c. 8
„22* C. 12#qu. 2 c. 37
w) C. Laterane n se II.
(ao. 1139 Mansi)
c. 2 C. 1 qu. 3 c. 15
4* C. 21 qu. 4c. 5
„ C D. 28 c. 2
,, 7* C. 27 qu. lc. 40
„ 8* „ 27 „ 1 „ 40
„ 10* „ 21 „ 2 „ 5
„ 10* D.GOc.3
„ 15* C. 17 qu. 4 c. 29
n 16 ii 8 „ 1 „ 7
n 18* ii 23 „ 8 „ 32
„ 19* „ 23 i, 8 „ 32
„ 20* „ 23 „ 8 „ 32
„ 22* D. 5 c. 8 de pen.
„ 26* C. 18 qu. 2 c. 25
„ 27* „ 18 „ 2 „ 25
i, 28* D. 63 c. 35
Innoc. II.* D. 90 c. 11
2. C. TIcinonse (ao. 855)
c. 11 C. 16 qu. 1 c. 56
3. C. Ravennatense (ao. 877)
c. 1 D. 100 c. 1
„ 2 D. 100 c. 1
„ 3 C. 17 qu. 4c. 21
n ? n 28 n 8 „ 31
n 10 „ 11 „ 3 „ 20
„ 13 „ 23 n 5 „ 26
4. C. Mei plii tan. (ao. 1089)
c. 5* C. 16 qu. 7 c. 39
„ 6* C. 16 qu. 7 c. 39
„ 7 C. 1 qu. 2 c. 3
„ 12 D. 32 c. 10
cf. Urban. II.
5. C. Boneuentanum (ao. 1091)
c. 1 D. 60 c. 4
6. C. Trosleianura (ao. 1091)
c. 1 C. 35 qu. 6 c. 4
7. C. Placentinum (ao. 1095)
c. 1 C. 1 qu. 3 c. 5
,, 14 D. 76 c. 4
„ 15 D. 70 c. 2
VII. CONCILIA HIBERNENBIA.
Collect. canon. Hibernens. od. Was-
serschleben Die iriscbe Canoncu-
sainml. Giessen 1874.
1. XXXV. c. 5 C. 22 qu. 4 c. 17
C. 22 qu. 5 c. 15
C. PAPARUM EPI-
STOLAE.
1. Anacletus
(79? — 91 V)1
op. 1 P.
D. 43 c. 3
D. 83 c. 6
D. 93 c. 10
C. 2 qu. 6 c. 3
C. 3 qu. 4 c. 2
C. 3 qu. 6 c. 13
C. 3 qu. 6 c. 15
C. 6 qu. 1 c. 7
C. 12 qu. 2 c. 1
O. 12 qu. 2 c. 6
C. 17 qu. 4 c. 18
C. 25 qu. 2 c. 1
D. 1 c. 59 de cons.
D. 2 c. 10 de cons.
ep. 2 P.
D. 21 c. 2
D. 45 c. 18
D. 64 c. 2
D. 6G c. 2
D. 67 c. 1
D. 75 c. 1
D. 79 c. 11
D. 84 c. 6
D. 99 c. 1
G. 2 qu. 7 c. 15
C. 6 qu.lc.l*
ep. 3 P.
D. 22 c. 2
D. 80 c. 3
C. 2 qu. 7 c. 12
C. 3 qu. 5 c. 2
C. 6 qu. 1 c. 15
C. 24 qu. 3 c. 14
2. Clemens I.
(91? -100?)
ep. 1 apocr.
D. 93 c. 6. 7
C. 8 qu. 1 c. 2
C. 8 qu. 1 c. 12. 13*
ep. 1 P.
D. 25 c. 2
D. 80 c. 2
C. 2 qu.7 c.8*
C. 6 qu. 1 c. 5
C. 11 qu. 11 c. 29. 30
C. 11 qu. 1 c. 32
C. 11 qu. 3 c. 12*
C. 11 qu. 3 c. 15
G. 32 qu. 7 c. 16
D. 1 c. 2-1 do pen.
ep. 2 apocr.
D. 23 c. 4
D. 81 c. 19. 20. 21
ep. 2 P.
C. 2 qu. 7 c. 9
C. 16 qu. 7 c. 28
C. 17 qu. 4 c. 15
D. 1 c. 13 14 de cons.
D.l c.39.40* de cons.
D. 2 c. 23 de cons.
ep. 3 P.
D. 38 C. 16*
D. '43 c. 2*
D. 93 c. 9*
C. 11 qu. 3 c. 11*
C. 16 qu. 1 c. 41
C. 12 qu. 1 c. 2.
ep. 5 P.
D. 37 c. 14
3. Evaristus
(100?— 109?)
ep. 1 P.
D. 93 c. 11
G. 30 qu. 5 c. 1
ep. 2 P.
C. 2 qu. 1 c. 20
C. 2 qu. 7 c. 1
C. 2 qu. 7 c. 17
C. 2 qu. 7 c. 21
C. 3 qu. 2 c. 4
C. 7 qu. 1 c. 11
C. 30 qu. 5 c. 10*
4. Alexander I.
(109?— 119?)
ep. 1 P.
C. 2 qu. 7 c. 16
C. 3 qu. 4 c. 9
C. 11 qu. 1 c. 14
C. 15 qu. 6 c. 1
D. 2 c. 1 de cons.
D. 2 c. 8 de com».
D. 3 c. 20. de cons.
ep. 2 P.
D. 94 c. 2
C. 1 qu. 1 c. 91
C. 3 qu. 1 c. 5
op. 3 P.
G. G qu. 1 c. 16
5. Si x tus I.
(119?— 128?)
op. 1 P.
C. 2 qu. 6 c. 4
ep. 2 P.
C. 2 qu. 6 c. 15
G. 8 qu. 5 c. 1
D. 1 c.41 de cons.
6. Tolespho rus
(128?— 139)
ep. ud. P.
D. 4 c. 4
C. 3 qu. 9 c. 1
C. C qu. 1 c. 8
D. 1 c. 48 de cons.
7. Hyginus
(139-142?)
ep. 1 P.
C. 2 qu. 7 c. 52.
C. 9 qu. 3 c. 4
ep. 2 P.
G. 3 qu. 4 c. 1
8. Pius I.
(142?— 157?)
ep. 1 P.
D. 83 c. 4
C. 3 qu. 4 c. 3
C. 6 qu. 1 c. 9
G. 22 qu. 1 c. 10
D. 3 c. 21 de pen.
D. 3 c. 21 de cons.
ep. 2 P.
C. 11 qu. 1 c. 18
C. 12 qu. 2 c. 5
C. 17 qu. 4 c. 12
9. Anicetus
(157?— 168)
ep. P.
D. 23 c. 21
D. 64 c. 4
D. 66 c. 1
I>. 99 c. 2
C. 9 qu. 3 c. 5. C
10. Soter (168—178)
ep. 1 apocryph.
G. 22 qu. 4 c. 16
D. 1 c. 61 de cons.
op. 2 P.
D. 23 c. 25
11. Elentherus
(177—190?)
op. P.
D. 83 c. 3
C. 2 qu. 1 c 4
C. 2 qu. 7 c 55
C. 3 qu. 3 c. 3
G. 3 qu. 9 c. 2
C. 4 qu. 6 c. 7
12. Victori.
(190—202?)
ep. 1 P.
C. 2 qu. 6 c. 7
D. 3 C. 22 de cons.
ep. 2 P.
D. 90. c. 12
13. Zepbyrinus
(202—208)
ep. 1 P.
D. 16 c. 2
D. 38 c. 8
1 P significat epistolam Pseudolsidorianam esse.
D. 39 c. 8*
G. 2 qu. 6 c. 8
G. 2 qu. 7 c. 11
C. 3 qu. 4 c. 10
G. 3 qu. 8 c. 1
C. 3 qu. 9 c. 18
C. 5 qu. 4 c. 2
ep. 2 P.
D. 75 c. 3
C. 2 qu. 2 c. 6
14. Calix tu6 I.
(218—223)
ep. 1 P.
D. 12 c. 1
D. 76 c. 1
C. 11 qu. 3 c. 89
ep. 2 P.
D. 27 c. 8
D. 60 c. 14
D. 50 c. 24
C. 2 qu. 7 c. 18.
C. 2 qu. 8 c. 1
G. 3 qu. 4 c. 4. 5.
C. 3 qu. 5 c. 1
G. 3 qu. 5 c. 12
C. 9 qu. 9 c. 3
C. 3 qu. 9 c. 15
C. 7 qu. 1 c. 39
G. 9 qu. 2 c. 1
C. 9 qu. 2 c. 3
C. 9 qu. 3 c. 7
C. 11 qu. 1 c. 22
C. 11 qu. 3 c. 17
C. 23 qu. 3 c. 9
C. 35 qu. 2 c. 2
15. Urbanus I.
(223—230?)
ep. P.
C. 11 qu. 3 c. 27
C. 12 qu. 1 c. 9
C. 12 qu. 1 c. 16
C. 12 qu. 1 c. 26
C. 17 qu. 4 c. 13
D. 5 c. 1 de cons.
16. A n t e r u s (235— 3C)
ep. P.
C. Gqu. 1 c. 13*
C. 7 qu. 1 c. 34
C. 9 qu. 7 c. 15
C. 11 qu. 3 c. 14
17. Fabianus (236— 50)
Pseudo Fabian. Jaffii
LVXXIII — G. 35 qu. 6 c. 1
ep. 1 P.
C. 3 qu. 4 c. 7
C. 11 qu. 3 c. 16
ep. 2 P.
C. 1 qu. 1 c. 85
C. 2 qu. 7 c. C
C. 2 qu. 7 c. 38
G. 3 qu. 1 c. 2
C. 3 qu. 1 c. 6*
C. 3 qu. 5 c. 4
C. 4 qu. 4 c. 1
C. G qu. 1 c. 3
C. C qu. 1 c. 4*
G. 11 qu. 1 c. 31
G. 11 qu. 3 c. 95
D. 3 c. 18 de cons.
ep. 3 P.
C. 2 qu. 3 c. 5
C. 2 qu. 6 c. 1. 2
C. 3 qu. 6 c. 1. 2. 3
18. Cornelius
(251?— 252)
cp. 2 P.
C. 2 qu. 5 c. 1. 2. 3*
19. Lucius I. (252— 53)
ep. P.
D. 80 c. 1
C. 3 qu. 9 c. 4
C. 6 qu. 1 c. 14
C. 17 qu. 4 c. 5
C. 24 qu. 1 c. 9
D. 1 c. 60 de cons.
20. Stephnnus I.
(253-257?)
op. 1 P.
G. 6 qu. 1 c. 17
D. 1 c. 42 de cons.
ep. 2 P.
C. 2 qu. 2 c. 3
C. 2 qu. 8 c. 5
C. 3 qu. 4 c. 6
C. 3 qu. 4 c. 8
C. 3 qu. 5 c. 8
C. 3 qu. 6 c. 1
C. 3 qu. 11 c. 1
21. Sixtus II.
(257?— 258)
ep. 1 P.
C. 2 qu. 6 c. 5
O. 2 qu. 7 c. 19
C. 3 qu. 6 c. 5
C. 24 qu. 1 c. 10
ep. 2 P.
C. 2 qu. 7 c. 19*
C. 9 qu. 3 c. 19
22. Dionysius
(259—263)
ep. 2 P.
C. 2 qu. 7 c. 23
C. 13 qu. 1 c. 1
23. F e 1 i x I. (2G9— 274)
ep. 1 P.
C. 2 qu. 1 c. 5
G. 3 qu. 0 c. 11
D. 1 c. 16. 17 de cons.
ep. 2 P.
C. 3 qu. 7 c. 3
C. 3 qu. 9 c. 11
C. 3 qu. 9 c. 18
C. 3 qu. 10 c. 3
C. 4 qu. G c. 3
.24. Eutychianus
(275—283)
ep. 2 P.
G. 2 qu. 6 c. 13
C. 2 qu. 8 c. 3
C. 3 qu. 4 c. 11
Caiua (283—296)
ep. P.
D. 77 c. 1
C. 2 qu. 3 c. 1
C. 2 qu. 7 c. 25
C. 3 qu. 1 c. 1
C. 3 qu. 2 c. 5*
G. 11 qu. 1 c. 1*
25. M a r c e II i n u s
(29G— 304
cp. 2 P.
C. 2 qu. 7 c. 3
G. 11 qu. 1 c. 3
C. 11 qu. 1 c. 7
G. 25 qu. 1 c. 8
26. Marcellus
(303—319)
ep. 1 P.
C. 2 qu. G c. C
C. 24 qu. 1 c. 15
ep. 2 P.
D. 17 c. 1
D. 96 c. 16
G. 3 qu. 9 c. 5
ep. 6 P.
G. 3 qu. 9 c. 8
27. Eusebius (310)
ep. 1 P.
C. 2 qu. 7 c. 5. 14.
C. 3 qu. 5 c. 5
G. 5 qu. 5 c. 4
G. 6 qu. 1 c. 19
ep. 2 P.
G. 2 qu. 2 c. 4
G. 2 qu. 7 c. 13
C. 3 qu. 1 c. 4
C. 3 qu. 2 c. 6
G. 12 qu. 2 c. 10
op. 3 P.
C. 3 qu. 5 c. 9
G. 24 qu. 1 c. 11*
D. 3 c. 19 de cons.
D. 5 c. 4 de cons.
28. M e 1 c h i a d e s
(311-314)
ep. P.
D. 38 c. 1
G. 2 qu. 1 c. 13
D. 3 c. 14 do cons.
D. 5 c. 2. 3 de cons.
Melchiadcs decrct.
de primit. cccl. P.
C. 12 qu. 1 c. 15
29. Silvester I.
314—35) const. in Sin.
Itom. apocr.
D. 24 c. 1
D. 45 c. 2*
D. 93 c. 5
C. 2 qu. 4 c. 2
G. 9 qu. 3 c. 13
C. 11 qu. 1 c. 9
C. 11 qu. 1 c. 10
C. 11 qu. 1 c. 33
D. 1 c. 15 de conB.
cp. P.
D. 98 c. 1
C. 2 qu. 7 c. 2
C. 2 qu. 7 c. 10
Gesta Silvestri apocr.
D. 1 c. 46 de cons.
30. Marcus (336)
ep. P.
C. 24 qu. 1 c. 14 §. 1
Ep. Atbanasii ad Mare.
Papam 1\
D. 16 c. 12
31. Iui i us (337— 552)
ep. P.
D. 11 c. 3
D. 17 c. 2
C. 2 qu. 2 c. 5
C. 2 qu. 6 c. 9. 10
G. 2 qu. 6 c. 17
C. 3 qu. 5 c. 10
C. 3 qu. 6 c. 9
C. 5 qu. 4 c. 1
C. 21 qu. 1 c. 13
C. 25 qu. 2 c. 11
decret. P.
C. 2 qu. 7 c. 4
C. 11 qu. 1 c. 4*
C. 15 qu. 3 c. 5
32. Liberius (352— 66)
op. P.
C. 7 qu. 1 c. 40
C. 24 qu. 1 c. 32
33. Felix II. (355-65)
ep. P.
C. 2 qu. 6 c. 16
C. 3 qu. 2 c. 7
C. 3 qu. 3 c. 1
G. 3 qu. 3 c. 2
C. 3 qu. 5 c. 11
C. 5 qu. 2 c. 4
C. 6 qu. 1 c. 12*
34. Damasus I. (36G — 84) 1
(Opera Leon. M. od. Ballerini)
.ao. 378 Ja. 57 C. 7 qu. 1 c. 43
ep. apocr. Ja. CLX VIII C. lOqu. 1 c. 15
cp. P. Ja. CLX U. 25 qu. 1 c. 5
op. P. Ja. CLX11 D. 17 c. 3
C. 2 qu. 3 c. 2*
G. 2 qu. 7 c. 39
G. 2 qu. 7 c. 51
G. 3 qu. 3 c. 4
G. 3 qu. 6 c. 6
C. 3 qu. 9 c. 6. 7
C. 4 qu. 4 c. 2
C. 5 qu. 2 c. 1
C. 23 qu. 3 c. 8
iC. 5 qu. 2 c. 3
Ja. CLX1V {C. 9 qu. 1 c. 3
lc. 11 cju. 3 c. 7G
Ja. CLX VII C.Squ. 3 c. 2*
do choropp. 1). 68 c. 5
G. 1 qu. 7 c. 25
G. 25 qu. 1 c. 12
35. Siri cius (394 — 98)
(Coustant epiat. Itoni, pontif.
Parisiis 1721.)
ao. 385* Ja. 65 ID. 50 c. 56
)„ 50 „ 66
77 „ 3
L 81 „ 91
1 Ad seqq. ep. genuinas (exceptis Gregorii I. ct Leonis 1.) indicamus
annum quo scriptae sunt numerumque quem Jaffti in Iteg. Pontif. Rom.
apposuit.
XXVII
ao. 885 Ja. 66
PROLEGOMENA. EX QUIBUS FONTIBUS GRATIANUS HAUSERIT CANONES.
XXVIII
82 qu. 3. 4#
„ 84 „ 6
C. 16 qa. 1 c- 29
m 37 „ 1 „ 11
27 „ 2 „ fiO
„ 33 „ 2 „ 11
D. 4 c. 11 de cons*
36. A q astas ia ■ I. (398 — 401)
ep. 1 P.
D. 98 c. 2
D. 1 c. 68 de cons.
ep. 2 P.
C. 9 qa. 3 c. 11. 12
C. 13 qa. 2 c. 27
37. Innocentias L (402 — 17
(Coustant I. c.)
ao. 404 Ja. 84 -C. 27 qu. 1 c. 9. 10
ao. 414 Ja. 107
ao 416 Ja. 108
(Ei'
1 qn. 1 17*
1 „ 18
1 „ 73
D. 11 c. 11
1
2
3
3
4
61
73 de cons.
9 .
13 ,
17 ,
119,
4
ao. 416 Ja. 109 „
ao. 402—17 Ja. 110 C. 34 qu. 1 c. 2
ao. 402 — 17 Ja. 111 ID. 33 c. 6
51 „ 2
\„ 66 „ 6
ao. 402-17 Ja. 112 „ 81 „ 6
ao. 402— 17 Ja. 113 „ 60 „ 60*
ao. 402-17 Ja. 117 C. 24 qa. 1 c. 12
38.
ao. 404 Ja. 85
/D. 34 c. 13
„ 50 „ 61
„ 61 „ 3
„ 64 „ 5
71 „ 2
C. 3 qa. 6 c. 14
„ 11 „ 1 „ 26
•• 16 „ 1 „ 3
Zosimus (417—418)
(Coustant i. c.)
ao. 417 Ja. 123 C. 25 qu. 1 c. 7
ao. 418 Ja. 131 (D. 36 c. 2
{„ 77 „ 2
L 59 „ 1. 2
39. Bontifatius I. (418—422)
(Coustant 1. c.)
ao. 419 Ja. 141 C. 3 qu. 9 c. 10
f
ao. 404 Ja. 89
ao. 405 Ja. 90 i
i
i
l„ 31 ,f 4 „
D. 51 c. 1*
(p, 61 3
)n 82 „ 2
|C. 23 qu. 4 c.
5
45. 46
ao. 420 Ja. 144 D.
ep. apocr.
C. 1 qu. 2 c. 2
ep. P.
D. 89 c. 7
97 c. 1
ao. 414 Ja. 100
32 „ 5 „
/D. 26 c. 3
23
40. Coelestinus I. (422—32)
C. 1 qu. 1 c.
41
(Coustant 1. c.)
.4 1 „ 1 „
53
ao. 428 Ja. 152 D.
59 c. 4
.» 1 „ 1 „
111
ao. 428 Ja. 152 „
61 „ 12. 13
.4 1 „ 7 „
7
ao. 428 Ja. 152 „
63 „ 26
.4 1 4. 7 „
14
ao. 428 Ja. 152 „
81 „ 3
.4 28 „ 1 „
1
ao. 429 Ja. 154 ,,
38 „ 4
4» 28 „ 3 „
2
ao. 429 Ja. 154 „
61 i $ 7
ii 35 „ 9 „
5
ao. 429 Ja. 154 „
62 „ 2
ao. 414 Ja. 101
,4 35 „ 9 „
8
ao. 431 Ja. 163 „
4 ,, 53 de cons.
C. 35 qu. 6 c. 2
ao. 414 Ja. 102
,4 24 „ 1 „
30
apocr. Ja. CXCI
41. S i xtu s 111.(432-40)
op. P.
C. 2 qu. 6 c. 10
C. 2 qu. 7 c. 50
C. 2 qu. 8 c. 4
C. 3 qu. 6 c. 12
42. Leo I. (440—61)
(Leonis M. opp. ed.
Ballerini)1
op. 1 ao. 442
D. 86 c. 1
D. 65 c. 4
C. 2 qu. 6 c. 14
C. 3 qu. 6 c. 8
C. 7 qu. 1 c. 31
C. 19 qu. 2 c. 1
C. 25 qu. 2 c. 5
ep. 16 ao. 447
D. 11 c. 10
C. 25 qu. 1 c. 2
X).4c. 12.13. 14de cons.
ep. 17 ao. 447
C. 12 qu. 2 c. 52
ep. 155 ao. 457
C. 24 qu. 3 c. 34
ep. 156 ao. 457
C. 1 qu. 1 c. 69
op. 159 ao. 458
C. 1 qu. 1 c. 51
C. 1 qn. 1 c. 57
C. 26 qu. 7 c. 2
C. 34 qu. 1 c. 1
ep. 166
D. 4 c. 112 de cons.
ep. 167 ao. 458 aut 59
cp. 4 ao. 443
ep. 18 ao. 447
D. 14 c. 2
D. 46 c. 10
C. 1 qu. 1 c. 42
D. 31 c. 10
D. 54 c. 21
C. 1 qu. 1 c. 112
L. 50 c. 67
C. 14 qu. 4 c. 8
C. 1 qu. 7 c. 21
D. G2 c. 1
ep. 5 ao. 443
ep. 28 ao. 449
D. 86 c. 2
D. 54 c. 1
C. 24 qu. 3 C. 30*
C. 1 qu. 1 c. 40
op. 9 ao. 445
ep. 31 ao. 449
C. 11 qu. 1 c. 34
D. 75 c. 4. 5
C. 24 qu. 2c. 5*
C. 20 qu. 1 c. 8
C. 24 qu. 1 c. 16
ep. 59 ao. 450
C. 20 qu. 3 c. 1
D. 1 c. 51 de cons.
D. 38 c. 3
C. 24 qu. 2 c. 1
ep. 10 ao. 445
D. 2 c. 38 de cons.
C. 32 qu. 2 c. 11. 12
D. 19 c. 7
ep. 60 ao. 450
C. 33 qu. 2 c. 14
D. 63 c. 27
C. 23 qu. 6 c. 21
D. 1 c. 62 de pen.
ep. 12 ao. 446?
ep. 80 ao. 451
D. 1 c. 65 de pen.
D. 61 c. 5
C. 1 qu. 1 c. 68
D. 5 c. 2. 3 de pen.
D. 61 c. 8
ep. 104 ao. 452
D. 7 c. 1 de pen.
D. 78 c. 3
C. 25 qu. 2 c. 2. 17
D. 4 c. 38 de cons.
D. 80 c. 4
ep. 106 ao. 452
D. 4 c. 113 de conB.
C. 1 qu. 1 c. 25
D. 47 c. 6
ep. 168 ao. 459
C. 1 qu. 7 c. 18. 19. 20
C. 25 qu. 1 c. 8
D. 1 c. 61 de pen.
C. 32 qu. 5 c. 14
ep. 107 ao. 458 aut 59
D. 1 c. 89
ep. 14 ao. 44 G?
C. 27 qu. 2 c. 17
apocr. Ja. CXCIII
D. 18 c. 2
ep. 108 ao. 452
D. 68 c. 4
D. 32 c. 1
C. 26 qu. 6 c. 10
apocr. de chorepiscop
D. 45 c. 6
D. 1 c. 49 do pon.
C. 1 qu. 1 c. 43
D. 63 c. 19
ep. 120 ao. 453
C. 25 qu. 2 c. 24
D. 63 c. 3G
C. 16 qu. 1 c. 19
43. Hilarius (461— G8)
(Thiel epp. roraan. pontific. genuinae
(Brunsbergae 1868)
ao. 465 Ja. 335 C. 1 qu. 7 c. 13
ao. 465 Ja. 335 C. 7 qu. 1 c. 30
ep. P. C. 2 qu. 6 c. 20. 21
44. Simplicius (468 — 83)
(Thiel 1. c.)
ao. 475 Ja. 339 C. 12 qu. 2 c. 28
ao. 482 Ja. 351 C. 11 qu. 3 c. 63
ao. 482 Ja. 351 C. 25 qu. 2 c. 23
ao. 482 Ja. 351 D. 74 c. 7
45. Felix m. (483— 92)
(Thiel 1. c.)
ao. 484 Ja. 365 D. 10 c. 3
ao.487 — 488 Ja. 370 C. 1 qu. 7 c. 10
D.4 c.118 de cons.
46. Gelasius (492—96
(Thiel 1. c.)
ao. 495 Ja. 349 D. 96 c. 12
ao. 493 Ja. 381
ao. 494 Ja. 391
D. 22 c. 5
C. 9 qu. 3 c. 16
C. 24 qu. 1 c. 1*
C. 24 qu. 1 c. 3
C. 24 qu. 2 c. 2
D. 11 c. 3
D. 33 c. 5
D. 36 c. 1
D. 50 c. 59
D. 54 c- 12
D. 55 c. 1
1 Numerus est epistolarum in ed. cit.; secundus numerus annum in-
dicat, quo ep. scripta est.
ao. 494 Ja. 392
ao. 494 Ja. 393
ao. 495 Ja. 895
ao. 495 — 90 ja. J
ao. 494 Ja. 391 D. 75 c. 7
„ „ D. 77 c. 8. 9
„ „ D. 88 c. 2
a $i D* 93 c. 13
„ „ C. 1 qu. 1 c. 6
„ „ C. 1 qu. 1 c. 99
„ „ C. 1 qu. 7 c. 6
„ „ C. 1 qu. 7 c. 12
i, a C. 1 qu. 7 c. 23
„ „ C. 2 qu. 7 c. 47
„ „ C. 12 qu. 2 c. 27
„ „ C. 14 qu. 4 c. 1
m m C. 20 qu. 1 c. 11
(cf. C. 20 qu.1 c. 15)
i, a C. 27 qu. 1 c. 14
„ „ C. 27 qu. 1 c. 42
i, i, D. 1 c. 4 de cons.
„ .. D. 1 c. 6 de cons.
C. 13 qu. 2 c. 1
C. 16 qu. 3 c. 2
C. 24 qu. 2 c. 4
C. 9 qu. 3 c. 17 18
C. 24 qu. 1 c. 2
C. 24 qu. 8 c. 36
C. 25 qu. 1 c. 1
58 D. 15 c. 3
„ „ D. 21 c. 3
ao. 492—96 Ja. 402 D. 10 c. 12
403 C. 1 qu. 1 c. 92
403 C. 23 qu. 8 c. 26
406 D. 87 c. 4
407 D. 87 c. 2. 3
408 D. 87 c. 5
409 D. 87 c. 1
413 D. 64 c. 6
414 D. 24 c. 3
416 D. 95 c. 2
416 C. 16 qu. 7 c. 26
417 C. 16 qu. 7 c. 27
418 C. 12 qu. 2 c. 26
420 D. 63 c. 11
421 C. 25 qu. 2 c. 25
424 C. 23 qu. 4 c. 9
425 C. 7 qu. 2 c. 2
426 D. 55 c. 12
427 D. 74 c. 9
428 D. 54 c. 9
429 D. 54 c. 10
430 D. 10 c. 11
430 D. 54 c. 11
431 C. 11 qu. 1 c. 12
432 C. 11 qu. 1 13
433 C. 16 qu. 1 31
ep. apocr. Ja. 434 C. 16 qu. 1 c. 28
ao. 492-96 Ja. 438 C. 16 qu. 3 c. 15
439 C. 16 qu. 3 c. 7
440 C. 16 qu. 1 c. 15
441 C. 13 qu. 2 o. 5
442 D. 1 c. 7 de cons.
445 C. 17 qu. 4 c. 33
446 C. 17 qu. 4 c. 11
448 C. 2 qu. 7 c. 48
450 C. 12 qu. 2 c. 24
450 D. 2 c.12 de cons.
452 C. 12 qu. 2 c. 23
452 C. 12 qu. 2 c. 25
453 C. 17 qu. 4 c. 10
454 C. 17 qu. 4 c. 32
455 C. 17 qu. 4 c. 34
457 C. 10 qu. 3 c. 5
457 a D. 4 c. 17 de cons.
460 C. 11 qu. 3 c. 37.38
461 C. 11 qu. 1 c. 50
462 C. 25 qu. 2 c. 19
fragm. ep. C. 27 qu. 2 c. 49
C. 36 qu. 1 c. 2
D. 1 c. 5 de cons.
et Felix III. tract. c. Aeacium
C. 11 qu. 3 c. 46
C. 16 qu. 3 c. 9
47. Anastasius II. (496—498)
ao. 496 Ja. 464 D. 19 c. 8
48. Symmachus (498—514)
ao. 502 D. 96 c. 1*
ao.503 C. 14 qu. 4 c. 1
ao. 498-614 Ja.480 „ 30 „ 1 „ 8*
ao.513 Ja. 477 f> 1 „ 6 „ 1
ao.613 Ja. 477 „ 1 „ 1 „ 118*
ao.513 Ja. 477 „ 16 „ 1 „ 61
ao.513 Ja. 477 „ 27 „ 1 „ 3
ao.513 Ja. 477 „ 30 „ 1 „ 8*
ao.513 Ja. 477 „ 86 „ 2 „ 2
in V. syn. Rom. P. D. 5 c. 3*
in VI. syn. P. D. 10 c. 2
C. 12 qu. 2 c. 21
C. 16 qu. 1 c. 57. 58
49. Hormlsda (514—23)
(Thiel 1. c.)
ao. 517 Ja. 496 C. 25 qu. 2 c. 6
ao. 517 Ja. 497 D. 61 c. 2.3
ao. 617 Ja. 498 C. 26 qu. 1 c. 9
Pseudo. Ja. CCIX D. 60 c. 29
Pseudo. Ja. CCIX D. 60 c. 58
50. Io h an nes I. (523—26)
ep. apocr. ad Isaac Syrae- Ep.
C. 16 qu. 2 c. 1*
ep. P. C. 2 qu. 2 c. 1
C. 3 qu. 1 c. 3
C. 3 qu. 2 c. 1
C. 12 qu. 2 c. 7
51. Felix IV. (526—30)
ep. 1 P. D. 1 c. 1. 2. 11 de cons.
D. 1 c. 21 de cons.
52. C. Silverius (536—37)
(Hinschius Pseudois.)
ep. apocr. Ja. CCXVHI j
C. 23 qu. 4 c. 30
C. 25 qu. 2 c. 22
Ja. CCXIX C. 23 qu- 4 c. 30
53. Vigilius (537 -55) (Mansi)
ao. 538—589 D. 1 c. 24 de cons
c. 6 P. C. 2 qu. 6 c. 12
54. Pelagius I. (555—60)
ao. 556—60 Ja. 602 C. 32 qu. 1 c.
556
555-60
622
635
G37
638
639
1 10
2 „ 21
1 „ 15
1 „ 16
9 „ 20
25
25
11
11
3
640 D. 63 c. 15
645 C. 18 qu. 2 c. 4
646 D. 61 c. 17
648 D. 28 c. 13
650 C. 23 qu. 5 c. 44
653
654
G57
669
671
673
675
678
679
12
32
17
25
3
24
24
23
24
1*
•p 1
„ 18
16
19
1»
34
„ 45
„ 33
) D. 17 c. 4
680 C. 11 qu. 1 c. 20
f raviri,
op. P.
„ 680
23
23
22
5 „ 42
5 „ 43
2 „ 5
D. 99 c. 4
C. 8 qu. 5 c. 13
C. 11 qu. 3 c. 82*
55. Iohannes III. (560—73)
op. P. C. 8 qu. 1 c. 1
56. Benedictus (574—78)
ep. apocr. C. 27 qu. 2 c. 18
57. Pelagius n. (578—90)
(Mansi)
ao. 555—60 Ja. 641 D. 34 c. 20
pp
pp
|(
642
i. 5o ,, 13
pp
PP
643
81 „ 11
ft
u
647
.. 3* „ 7
pp
pp
PP
647
C. S qu. 3 c. 1
pp
pp
PP
652
„ 3 „ 2 „ 9
>i
pp
666
„ 18 „ 2 „ 30
677
„ 16 „ 1 „ 18
pp
555-90
695
,, 16 „ 1 „ 20
pp
»9
696
„ 18 „ 2 „ 0
»1
698
D. 63 c. 14
p»
PP
700
G. 10 qu. 3 c. 4
pp
PP
PP
701
„ 10 „ 3 „ 10
701
„ 22 „ 5 „ 4
PP
701
D. 76 c. 12
702
D.4c.30.82dec.
apocr.
eexxxm
D.lc.71 decons.
ep. P. Ja. CCXXVUI C. 7 qu. 1 c. 35
i» »» .» 7 „1 „ 36
>i .* » 2 h 7 i, 54
n »> ii 8 ,, 5 i, 6
„ CCXXIX „ 3 „ 2 2
„ CCXXX D. 17 e. 5
ii ,i C. 6 qu. 3 c. 2
58. Gregorlus I.
(590—604)
(ed. Maur. ap. Mlgne
Patrolog. lat. t. 77)
Ub. I. ep. 1
D. 94 c. 1
ep. 9
C. 16 qu. 4 c. 2
ep. 11
D. 89 c. 3
ep. 12
C. 16 qu. 1 c. 13*
ep. 19
D. 74 c. 2
ep. 25
D. 15 c. 2
D. 41 c. 6
C. 1 qu. 1 c. 98
ep. 34
D. 43 c. 4
C. 17 qu. 1 c. 3
ep. 42
C. 16 qu. 1 c. 32
C. 27 qu. 1 c. 39
ep. 43
D. 4 c. 80 de co:
XXIX
PAPARUM EPISTOLAE.
XXX
ep. 44
D. 88 c. 1
D. 31 c. 1
C. 16 qu. 6 e. 3. *
ep. 60
C. 20 qn. 1 c. 5
ep. 52
D. 81 c. 24
ep. 74
C. 23 qu. 4 c. 48
ep. 75
C. 23 qu. 4 c. 49
cp. 77
D. 11 e. 6
0. 12 c. 8
lib. II. ep. 3
C. 23 qu. 8 c. 17
op. 8
0. 7 qu. 1 c. 2*
ep. 9*
C. 11 qu. 3 c. 64
ep. 14
C. 7 qu. 1 c. 44
ep. 18
D. 44 c. 5
C. 7 qu. 1 c. 40
ep. 20
D. 74 c. 8
C. 7 qu. 1 c. 40
ep. 23
D. 63 c. 9
D. 100 c. 10
ep. 25
D. 61 c. 11*
ep. 30
C. 23 qu. 8 c. 18
ep. 31
0. 23 qu. 1 c. 7
ep. 33
C. 2 qu. 5 c. 6
ep. 37
D. 34 c. 10
D. 98 c. 3
C. 7 qu. 1 c. 42
ep. 41
C. 18 qu. 2 c. 3
C. 18 qu. 2 c. 6
C. 18 qu. 2 c. 6
ep. 43
C. 12 qu. 1 c. 14
ep. 45
C. 16 qu. 1 c. 48
ep. 46
D. 68 c. 1
ep. 47
C. 25 qu. 2 c. 8
ep. 49
C. 23 qu. 4 c. 27
ep. 50
C. 1C qu. 1 c. 49
op. 52
D. 44 c. C
C. 24 qu. 3 c. 15
C. 25 qu. 2 c. 10*
ep. 79
C. 2 qu. 6 c. 9
lib. III. ep. 7
C. 16 qu. 1 c. 52
C. 25 qu. 1 c. 13
ep. 13
G. 21 qu. 1 c. 5. C
ep. 17
C. 12 qu. 2 c. 75
ep. 18
C. 12 qu. 2 c. G7
ep. 22
C. 8 qu. 2 c. 1
cp. 26
G. 34 qu. 3 c. 2
ep. 27
C. 23 qu. 4 c. 50
ep. 29
G. 8 qu. 2 c. 2
ep. 30
D. 03 c. 10
ep. 38
D. 54 c. 13
ep. 44
C. 12 qu. 2 c. 49
ep. 45
D. 33 c. 7
ep. 48
G. 1 qu. 1 c. 120
ep. 49
C. 1 qu. 1 c. 119*
ep. 53
D. 45 c. 1
ep. 56
D. 93 c. 22
D. 100 c. 7. 8
ep. 59
G. 18 qu. 2 c. 7
lib. IV. ep. 6
D. 33 c. 9
ep. 6
C. 19 qu. 3 c. 8*
ep. 9
D. 54 c. 16
C. 13 qu. 2 c. 4
G. 16 qu. 1 c. 14*
C. 27 qu. 1 c. 28
D. 4 c. 120 de cona.
ep. 11
C. 12 qu. 2 c. 29
C. 12 qu. 2 c. 45*
C. 16 qu. 1 c. 38
C. 20 qu. 1 c. 12
ep. 13
C. 7 qu. 1 c. 3
ep. 20
C. 9 qu. 1 c. 1
ep. 26
D. 50 c. 9
D. 81 c. 29
D. 95 c. 1
C. 23 qu. 6 c. 4
0. 11 qu. 1 c. 40
ep. 27
C. 5 qu. 6 c. 4*
C. 27 qu. 1 c. 29*
ep. 36
D. 32 c. 2
C. 27 qu. 2 c. 20
ep. 42
C. 18 qu. 2 c. 20
ep. 47
C. 23 qu. 8 c. 20*
lib. V. ep. 1
C. 16 qu. 1 c. 2
C. 18 qu. 2 c. 26
ep. 4
D. 50 c. 1
ep. 7
D. 50 c. 10
ep. 13
D. 61 c. 19
ep. 21
D. 63 c. 24
C. 21 qu. 5 c. 6
ep. 27
C. 12 qu. 5c. 2*
ep. 38
C. 1 qu. 1 c. 122
ep. 40
G. 11 qu. 1 c. 41
ep. 53
C. 2 qu. 3 c. C. 7
ep. 53
D. 100 c. 6
ep. 54
D. 89 c. 7*
ep. 67
D. 100 c. 3
C. 1 qu. 1 c. 116
cp. 58
C. 1 qu. 1 c. 117
lib. VI. ep. 1
C. 12 qu. 5 c. 3*
ep. 8
D. 100 c. 11
cp. 11
D. 71 c. 5
ep. 12
C. 12 qu. 2 c. 68*
G. 25 qu. 1 c. 15
ep. 25
G. 2 qu. 5 c. 14*
ep. 26
D. 93 c. 2
C. 1 qu. G c. 2
ep. 27
C. 11 qu. 3 c. 25*
ep. 29
C. 7 qu. 1 c. 20
cp. 30
D. 86 c. 6*
ep. 31
C. 5 qu. 1 c. 2
ep. 32
D. 54 c. 15
ep. 48
C. 27 qu. 2 c. 25*
lib. VU. ep. 1
G. 29 qu. 1 c. G*
ep. 4
C. 8 qu. 1 c. 9
D. 40 c. 10. 11
ep. 14
G. 11 qu. 3 c. 52
cp. 19
C. 7 qu. 1 c. 13
ep. 23
C. 27 qu. 2 c. 28
ep. 32
D. 40 c. 4
ep. 38
G. 12 qu. 2 c. 14
C. 12 qu. 2 c. 10
ep. 42
D. 50 c. 11
Op. 43
C. 16 qu. 1 c. 37*
C. 18 qu. 2 c. 27
lib. VIII. ep. 1
C. 1 qu. 1 c. 121
ep. 5
D. 53 c. 1
op. 7
C. 16 qu. 1 c. 63
ep. 8
C. 27 qu. 1 c. 18
ep. 9
C. 27 qu. 1 c. 19
ep. 14
G. 25 qu. 2 c. 7
op. 15
D. 58 c. 1*
D. 18 qu. 2 c. 23
ep. 23
D. 4 c. 98 de cons.
cp. 24
D. 50 c. 3
ep. 27
D. 93 c. 21
ep. 30
D. 99 c. 5
ep. 31
C. 16 qu. 7 c. 34
ep. 34
C. 17 qu. 4 c. 41*
lib. IX. ep. 1
D. 86 c. 24
C. 1 qu. 7 c. 11
C. 2 qu. 7 c. 28
ep. 3
C. 13 qu. 3 c. 12
ep. 7
C. 19 qu. 3 c. 7
G. 25 qu. 2 c. 13
ep. 8
C. 2 qu. 7 c. 45
ep. 11
D. 100 c. 2
G. 23 qu. 4 c. 47
ep. 12
D. 22 c. 4
op. 17
C. 12 qu. 2 c. 15
ep. 27
C. 14 qu. 6 c. 3
cp. 49
G. 1 qu. 1 c. 26
ep. 51
G. 17 qu. 4 c. 2
ep. 52 1
D. 50 c. 16
D. 50 c. 24
ep. 55
G. 14 qu. 6 c. 2*
ep. 57
C. 25 qu. 2 c. 12
C. 35 qu. 9 c. 1
op. 59
D. 22 c. 4
ep. 60
D. 81 c. 25
ep. 64
C. 18 qu. 2 c. 19
ep. 65
D. 89 c. 5
G. 26 qu. 5 c. 10
ep. 80
C. 2 qu. 5 c. 8
ep. 81
D. 12 c. 9*
cp. 106
D. 47 c. 7
D. 48 c. 2
D. 59 c. 3
G. 1 qu. 1 c. 2. 4
G. 1 qu. 1 c. 13
C. 1 qu. 1 c. 27
C. 1 qu. C c. 3
C. 14 qu. 5 c. 7
cp. 107
D. 23 c. 10
D. 100 c. 5
ep. 108
D. 17 c. 7
D. 100 c. 9
ep. 109
D. 61 c. 1
op. 110
C. 1 qu. 1 c. 28
ep. 111
O. 25 qu. 2 c. 9
ep. 113
D. 83 c. 5
ep. 122
C. 7 qu. 1 c. 48*
C. 14 qu. 5 C. 11
lib. X. op. 5
C. 17 qu. 4 c. 4
ep. 8
C. 27 qu. 1 C. 15
ep. 10
D. 88 c. 4
ep. 11
C. 11 qu. 3 c. 67
ep. 24
C. 19 qu. 3 c. C
ep. 29
C. 11 qu. 3 c. 74
ep. 50
G. 2 qu. 1 c. 3
ep. 62
D. 28 c. 4
D. 39 c. 1
D. 47 c. 4
D. 61 c, 15
C. 8 qu. 1 c. 17
lib. XI. ep. 2
C. 11 qu. 3 c. 55*
ep. 4
C. 9 qu. 1 c. C
ep. 87
G. 11 qu. 1 c. 39
ep. 45
C. 2 qu. 7 c. 40*
C. 6 qu. 1 c. 11*
C. 27 qu. 2 c. 19
D. 3 c. 6 de pen.
ep. 47
C. 7 qu. 1 c. 1
ep. 50
C. 27 qu. 2 c. 21
ep. 53
C. 26 qu. 5 c. 8
ep. 54
D. 86 c. 5
ep. 55
C. 2 qu. 7 c. 59
ep. 59
C. 1 qu. 1 c. 20
ep. 64
D. 5 c. 1. 2. 3. 4
D. 6 c. 1. 2
C. 76 qu. 14 c. 14
D. 12 c. 10
D. 80 c. 6
C. 6qu. 3 c. 1*
G. 12 qu. I c. 8
C. 12 qu. 2 c. 11
C. 12 qu. 2 c. 30
C. 25 qu. 2 c. 3
C. 33 qu. 4 c. 7
ep. 67
D. 4 c. 44. 84 de cona.
ep. 71
D. 89 e. 2
lib. XII. ep. 8
D. 56 c. 7*
ep. 12
D. 61 c. 18*
ep. 27 ao. 602
D. 88 c. 8*
ep. 29
G. 1 qu. 1 c. 5
ep. 31
C. 2 qu. 7 c. 44
ep. 32
O. 2 qu. 7 c. 46
ep. 33
C. 1 qu. 7 c. 9
ep. 38
C. 12 qu. 2 c. 12*
G. 12 qu. 5 c. 1
lib. XIII. ep. 1
D. 3 c. 12 de coua.
D. 3 c. 13 de cona.
ep. 5
C. 7 qu. 1 c. 14
ep. 6
C. 2 qu. 5 c. 7
ep. 12
D. 45 c. 3
ep. 13
D. 61 c. 16
ep. 17
C. 16 qu. 2 c. 10
ep. 18
C. 10 qu. 3 c. 9*
ep. 26
D. 84 c. 1
ep. 27
D. 84 c. 2
ep. 28
D. 74 c. 6*
ep. 44
D. 86 c. 23
C. 15 qu. 7 c. 2
ep. 45
C. 2 qu. 1 c. 7
C. 11 qu. 1 c. 38
C. 16 qu. 6 c. 2*
lib. XIV. ep. 5
D. 28 c. 10
ep. 11
D. 85 c. 1 *
ep. 17 apocr.
C. 26 qu. 2 c. 4
G. 35 qu. 2 c. 10
lib. XIX. ep. 25
C. C qu. 5 c. 1 *
lib. XXII. ep. 64
D. 32 c. 3
epistolae apocryphae} cJi qu*lT. 12
Ja. CCXXXII D. 4 c. 6
„ CCXLII D. 29 c. 2
„ CCXLni D. 33 c. 2
„ CCXLVI C. 1 qu. 1 c. 89
OCXLVII C. 1 qu. 4 c. 11
„ CCXLVII1 C. 35 qu. 5 c. 3
„ ,, C. 35 qu. 5 c. 4
„ CCXLIX C. 35 qu. 10 c. 1
59. Deus dedit. (615—618)
cp. ad Gordian. apocr. C. 30 qu. 1 c. 1
60. Martinus (643— 653) (Mansi)
ao. 649 Ja. 1595 D. 50 c. 2
ao. 649 Ja. 1595 D. 50 c. 12
61. Agatho (678— C81) (Mansi)
ao. 678—81 Ja. 1629 D. 19 e. 2
62. G r e g o r. II. (715-731) (Jaffc
Monum. Moguntina Borol. 1866)
ao. 726 Ja. 1667 G. 2 qu. 5 c. 5
ao. 726 Ja. 1667 C. 20 qu. 1 c. 2
ao. 726 Ja. 1667 C. 32 qu. 7 c. 18
ao. 726 Ja. 1667 D. 4 c. 110 de cons.
ao. 726 Ja. 1667 D. 5 c. 9 de cons.
ao. 726 Ja. 1677 G. 35 qu. 2 c. 16
63. Grogoriusin. (731 — 41)
(Jalfc ib.)
c. 732 Ja. 1724 C. 13 qu. 2 c. 21
„ „ C. 16 qu. 1 c. 53*
„ „ D. 4 c. 52 de eous,
c. 732 Ja. 1724 G. 35 qu. 2 c. 10
ao. 739 Ja. 1734 D. 68 c. 2
64. Z ac h ari as (741-52)
(Jaffti 1. c. Mansi)
ao. 761 Ja. 1741 C. 7 qu. 1 c. 17*
ao. 751 Ja. 1746 D. 4 c. 86 de cons.
ao. 751 Ja. 175-1 G. 4 qu. 1 c. 17*
ao. 751 Ja. 1757 D. 4 c. 83 de cons.
ao. 751 Ja. 1757 D. 78 c. 5*
ao. 751 Ja. 1757 C. 11 qu. 3 c. 105
ao. 751 Ja. 1757 C. 30 qu. 3 c. 2
65. H a d r i a n u s I. (772—95) (Mansi)
ao. 786 Ja. 1883 D. 16 c. 6
ao. 785 Ja. 1883 D. 3 o. 29 de cona.
ao. 794 Ja. 1902 D. 37 c. 6
66. Paschalia 1.(817— 824) (Mansi)
ep. incert. C. 1 qu. 7 c. 27*
cap. apocrypb. G. 1 qu. 1 c. 3
,, G. 1 qn. 1 c. 12
„ C'. 1 qu. 3 c. 7
67. G r c g o r. I V. (827—814) (Mansi)
ao. 833 Ja. 1958 D. 12 e. 2
„ „ D. 19 c. 5
„ „ D. 45 c. 4
M t* G. 2 qu. 6 c. 11
„ „ C. 2 qu. 7 c. 42
08. Leo IV. (847—855) (Mansi)
ao. 843 Ja. 1971 G. 23 qu. 5 c. 46
ao. 843 Ja. 1971 C. 23 qu. 8 c. 9
c. 850 Ja. 1977 D. 18 c. 8
„ „ D. 20 c. 1
„ ,, C. 1 qu. 7 c. 5
„ „ 2 „ 4 „ 3
„ » » »» 10 „ 1 „ 4
„ „ „ 16 „ 1 „ 45
„ tt „ 26 „ 5 „ 7
ao. 850 Ja. 1978 „ 7 „ 1 „ 10
ao. 852 ?Ja. 1981 23 „ 8 „ 7
ao.852? Ja. 1982 „ 23 „ 8 M 8
ao. 850—52 Ja. 1984 D. 63 c. 16
ao. 850—52 Ja. 1985 D. 63 c. 17
ao. 847—55 Ja. 1993 D. 10 c. 13
n. a. 847 Ja. 1994 D. 10 c. 9
ao. 847—55 Ja. 1995 C. 16 qu. 6 c. 5
„ 1996 „ 16 „ 7 „ 29
„ 1998 „ 25 „ i „ 16
O 2000 „ 1 „ 4 „ 5
„ 2003 „ 21 „ 1 „ 3
,, 2004 D. 3 c. 11 do cons.
„ 2005 C. 2 qu. 7 c. 41
„ 2006 D. 63 c. 31
,, fragtn. D. 79 c. 6
Liutprandibreviar. synodi Leonis IV.
C. 12 qu. 2 c. 18
69. Nicolaus I. (858— 8C7) (Mansi)
ao. 857 ad Epp. German. C. 33 qu. 2 c. 6
ao. 858—59 Ja. 2016 C. 3 qu. 9 c. 14
ao. 861 Ja. 2026 C. 3 qu. 1 c. 47*
ao. 861 ? Ja. 2027 G. 15 qu. 6 c. 2
ao. 8C2 Ja. 2030 D. 16 c. 14
20 „ 2
„ „ „ 12 „ 3
„ „ 11 .. 2
„ 2034 C. 12 qu. 2 c. 22
„ 2054 D. 10 c. 1
„ 2055 C. 31 qu. 2 c. 4
„ 2075 ,, 2 „ 1 „ 21
„ 2078 M 11 „ 3 „ 96
„ 2079 D. 63 c. 4
ao. 862 in synodo C. 11 qu. 3 c. 10
ao. 862 Ja. 2081 D. 32 c. 4
ao. 861 Ja. 2091 D. 23 c. 12
,, „ C. 9 qu. 3 c. 8
„ „ „ 26 „ 7 „ 3
„ „ f» 30 ,, 1 ,, G
33 „ 2 „ ft
„ „ D. 1 c. 56 de cons.
ao. 805 Ja. 2099 C. 2 qu. C c. 13
„ 2100 D. 19 c. 1
„ 2108 C. 23 qu. 8 c. 9
„ 2100 C. 3 qu. C c. 10
„ 2111 D. 10 c. 5
.. .. .. 10 „ 8*
21 „ 4.5.0. 7. 8. 9
43 r>
!! ” ” 86 ” 4. 5. 6. 7. 8
C. 1 qu. 1 c. 86
,. .. 1 „ 1 „ 183
.. „ ., 3 „ 5 „ 15
.. 4 1 „ 3
„ .. ,. 4 3 3
„ ,. 9 S 10
.. .. „ » 3 SI
34 .. 1 „35.36.37
„ ,. .. 35 9 ,. 6
1 Verba epistolae quae ia canone exstant supposita sunt.
XXXI
PROLEGOMENA. EX QUIBUS FONTIBUS GRATIANUS HAUSERIT CANONES.
XXXII
.10. 8GG Ja. 2123 D. 28 c. 17
„ ,, C. 15 qu. 8 c. 5
23
27
30
:jo
32
33
15
2
1
3
22
11
I». 4 c. 24 de cons.
.10. S(5G Ja. 2134 1). 8c. 3
ao. 358—07 Ja. 2143 C. 20 qu. 3 c. 4
„ 2110 3 „ 0 „ 20
„ 2147 „ 2 „ 1 „ 10
,. 2148 ,, 12 „ 2 „ 17
„ 2149 11.4 c. 57 de cons.
„ 3152 D. 33 e, 4
„ 2153 I>. 34 c. 1
,, 2154 C. 7 qu. 1 e. 4
„ 2155 .. 15 „ 5 „ 2
„ 2150 ,, 30 „ 4 „ 1
2153 „ 30 , , 1 3
2159 „ 33 „ 2 „ 15
„ 2100 1). 50 c. 5
2102 I>. 1 c. 3 de cons.
„ 2104 J>. 50 c. 0
„ 2105 I). 50 c. 39
ao. 800—07 Ja. 2107 0. 17 qu. i c. 23
no. 801—07 Ja. 2171 ,, 11 ,, 3 ,, 102
ao. 807 Ja. 2174 C. 2 qu. 5 c. 22
ao. H67 Ja. 2174 ,, 0 „ 4 „ 0
ao. 807 Ja. 2174 ,,33 „ 2 4
ao. c. 807 Ja. 2175 ,, 11 „ 3 „ 3
ao.o. 707 Ja.2175 „ 27 ,, 2 ,, 2G
ao. 807 Ja. 2179 I». 12 c. 5
„ 2179 C. 17 qu. 4 c. 30
,, 2183 „ 2 „ 1 10
2185 „ 35 ,, 9 4
ao. 858 — 07 (ad Adalu. aep. Iuuav.)
D. 27 c. 0. 7
Lolliano regi incerti temp.
(!. 24 qu. 3 c. 19
.. „ „ 30 „ 2 „ 1
? ,. 0 „ 3 „ 3
? 3). 97 c. 3
70. To li an n es VIU. (872— SS2) (ib.)
c. a. S73 Ja. 2245 JJ. 100 c. 1
c. n. 874 Ja. 2247 O. 10 cju. 3 c. 17
c. a. 874 Ja. 2248 C. 10 qtl. 3 c. 14
c. a. 873—75 Ja. 2250 D. 10 c. 10
c. a. 373 — 75 Ja. 2252 C. 11 qu.3 c. 109
c. a. 873 Ja. 2391 O. 3 qu. 4 e. 12
«. a. 879 Ja. 2475 C. 30 qu. 1 c. 7
c. a. 873—82 Ja. 2585 C. 23 qu. 3 c. 12
c. a. 873—82 Ja. 2530 C. 27 qu. 2 «•. 47
v. a. 873 -82 Ja. 2538 1). 5» c. 4
inter acta c. Trecassuns. 878
C. 17 qu. 4 c. 21
Angebcrgae ? * C. 23 qu. 8 c. 1
71. Stcplinnu* VI. (985—891) (i !>.)
c. a. 880 Ja. 2027 D. 02 c. IS
c. a. 886 — 89 Ja. 2042 C. 2 qu. 5 C. 20
C. a. 380—8!) Ja. 2043 L>. 10 r. 13
c. a. 830 —89 Ja. 2044 C. 35 qu. 9 o. 2
v. a. 880—8!) Ja. 2045 P. «3 c. 12
c. a. 835—91 Ja. 2052 (J. 5' qu. 3 c. 20
c. n. 885 — 91 Ja. 2053 I). 55 c- 11
c. a. 885—91 Ja. 2054 II. 50 c. 38
c. a. 885 — 91 Ja. 2055 G. 15 qu. 5 c. 1
c. a. 885 — 91 Ja. 2055 C. 2 qu. 1 c. 17
c. V-, 385 — 1*1 Ja. 2050 I). 5 c. 10 do c.
c. a. 885—91 Ja. 2057 C. 3 qu. 2 c. 3
72. S t o p h an u s IX. (939—94 2)
D. 31 c. 11
73. Leo VIII. (903-905)
cp. apocr. 1). <53 c. 23
71 . Grego r. V. (990—999)
(Mansi)
ao. 948 Ja. 2979 C. 12 qu. 2 c. 8. 9
75. Leo IX. (1048-1054)
(Mansi)
ao. 1051 Ja. 3280 I>. 12 c. 3
70. X i colans II. (1059— 1061) (ib.)
ao. 105!) Ja. 3302 C. 17 qu. 4 c. 0
ao. 105!) Ja. 3332 D. 79 c. 1
„ 1). 79 c. 9
„ ,. C. 1 «|ii.l c. 107. 109.1 10
„ D. 23 c. 1
77. Alexander II. (10GI— 1073)
(ib.)
ao. 1001—09 Ja. 3441 D. 52 e. 1
ao. 1001—09 Jn. 3442 r. 24 qn. 1 C. 4
no. HHil— 73 Jn. 3470 C. 35 qu. 5 c. 2
3477 1). SO c. 17. 18
3435 G. 23 qu. 8 c. 11
3488
ao. 1008 Ja. 3490
ao. HHil — 73 Ja. 3-197
35*>5
3507
„ 35o7
35
, 1
33
10
ao. 1001—73 Ja. 3510 D. 81 c. 1G
„ 3511 C. 7 qu. 2 c. 1
„ 3517 D. 1 c. 53 do c.
,, 3518 D. 56 c. 12. 13
(Psetido) ao. 10C1— 73
Ja. 3519 C. 35 qu. 5 c. 5
ao. 1001—73 Ja. 3521 „ 17 „ 4 „ 22
„ 3525 „ 17 2 „ 1
„ 3503 D. 32 c. 11
78. Gregor. VIT. (1073 — 1085)
(Jaffc Monum.GrcgorianaBcrol. 18G5)
ao. 1081 Ja. 3921 D. 9G c. 9. 10
ao. 1081 Ja. 3921 C. 15 qu. 0 c. 3
ao. 1081 Ja. 3977 1). 8 c. 5
ao. 1073—85* Ja. 3978 C. 1 qu. 3 c. 1
79. Urb an. II. (1088— 1099)
(Mansi)
ao. 1088 Ja. 4027 C. 1 qu. 7 c. 24
ao. 1089 Ja. 4031 „ 11 ,, 3 „ 110
„ 3 .. 1 „ 4
„ 4039 I). 56 c. 1
, , „ „ 50 ,, 11
ao. 1089 in svn. Mclphif. D. 32 c. 12
ao. 1088— 93 Ja. 4088 C. 24 qu. 2 c. 3
ao. 1083—93 Ja. 4090 I). DO c. 37
no. 1091 — 93 Ja. 4091 C. 1 qu. 5 c. 3
ao. 1088—99 Ja. 4113 „ 31 „ 2 „ 3
ao. 1088— 95 Ja. 4112 „ 23 ,. 5 „ 47
ao. 105)0—95 Ja. 4143 „ 35 „ G tf 3
ao. 1088—99 Ja. 4290 ,, 9 „ 2 ,, 10
„ 4291 ,, 15 „ G „ 5
„ 4305 ,. 1 ff 5 „ 2
,. 4030 „ 30 „ 3 „ 4
„ 4030 ,, 30 ,. 4 „ 0
„ 4308 D. 32 c. 0
ao. 1038— 99 Ja. 4308 0. 1 qu.3 c. 8.12*
„ 4311 C. 31 qu. 2 c. 1
,. 4312 C. 22 qu. 5 e. 23
4313 C. 19 qu. 3 c. 3
„ 4313 C. 19 qu. 2 c. 2
„ 4313 D. 0 c. 3 dc pcn.
„ 4881 D. 50 c. 14
„ 4381 C. 8 qu. 3 c. 2
ao. 10S3 — 99 Ja. 4992 C. 35 qu. 2 c. 11*
80. P a s c h a 1 i s II. (1090—1118) (ib.)
ao. 1100 — 1115 Ja. 4759 C. 30 qu. 4 c. 5
„ „ C.35 qu. 2c. 22
ao. 1099— 1118 Ja.4SU0 C.lqu.l c.125*
„ 4807 C. 1 qu.3 c. 14
,, 4808 C. I8qu.2 c. 18
4809 C. 10 qn. 7 c.18
ao. 1099—1 118 Ja. 4870 C. 10 qu. 7 c. 19*
ao. 1099 — 1118 Ja. 4871 C.10 qu.le.17*
ao. 1099—1 1 18 ante 487 1 C. 14 q u. 2 C. 1*
ao. 1104—18 Jn. 4874 (J. 1G qu. 1 e. 9
81. Innocentius II. (1130—1143)
(ib.)
ao. 1130— 48 Ja. 5831 b C.2qu.5c.l7*
c. 1142 C. 35 qu. G e. 8*
L>. SS. PATRES ET SCRIPTORES
ECCLESIASTICI.
1. Ilorinas. c. 150
Pastor (usus sum collat. Uebliardi)
inand. IV. 1, 4—8 C. 31 qu. 1 c. 7
9 C. 23 qu. 1 c. G
2. Origcncs + 251
(Mignc Patrol. gracc. t. 11 seqq.)
hom. 11 inExod. c. 18P.le.45de|>en.*
p, 4 in Levit, c. 5 C. 14 qn. 5 c. 8*
„ 0 ,, c. 8 D. 30 e. 3*
,, 0 „ c. 8 C. 8 qn. 1 e. 15
,, 7 ,, c.10 J).3c.34dopcu.*
7 ,, c. 10 L>. 2 c. 70 deo *
,. 14 ., c.24 C. 24 qu.3 c.3.4* 7
,, GinNumer. c. 11 C. 32 qu. 2 c. 4
„15 „ c. 23 C.24qu.3c.38*
,,22 „ c.27 C. 8 qu.l c.10*
„ 5 in Tosu. c.5 C. 26 qu. 2 c. 9*
„ 7 „ c. G 11.45 c. 17*
„ 9 „ c. 8 C.24 qu.3 c. 11*
„15 „ e. 8 C. 23 qu. 1 <*. 1*
„21 „ C. 15 C.llqu.TJo.22*
„ 2 in ludie, c. 2 C. 11 qu. 3 c. 21*
„4 „ c.4 C. 8 qu.l c.18*
„ 15 in Math. c. 21 C. 10 qu. 7 c. 9*
Pueiido Origon. in c. 1
Matii, v. 18 C. 27 qtl. 2 c. 44*
3. Cyprianus + 258
(Corp. SS. coc i. lat. Vindobon.
1808- 71)
do lapsis 1). 50 e. 27
tract. dcmortalit. c. 17 D. 1 e.2Gde p.*
„ „ e. 18.20 C.18 qu. 2 e» 25*
do oxhovtat. martyrii c. 5C.23qu.5c.32
dc nono genere abusionis apocr.
C. 23 qu. 5 c. -10
sermo de orat, dominic.
1). 1 c. 70 dc cons.*
de unit. ocri. c. 4 !>. 93 c. 3*
„ c. 1 C. 21 qu. 1 c. 18
dc unit. eccl. c. G. 12 C. 24 qn. 1 c. 19 dc Cain et Abol II, 4 C. I5qu. 1
„ „ c. 13.14 D. 90 c. 3* >. C. 52q«; i »--#
ep. 1 P. 88 c. 14*
C. 21 qu. 3 c. 4. 5. C. 7
ep. 2 D. 2 c. 95 de cons.
ep. 3 D. 93 c. 25
cp. 4 C. 27 qu. 1 c. 4. 5*
op. 55 D. 50 c. 35
C. 7 qu. 1 c. 5. G
D. 1 c. 57 de pen.*
3). 7 c. 5 de pen.*
D. 47 c. 10*
11. 8 c. 9
11. 2 e. 2. 3 de cons.*
C. 1 qu. 1 c. 70
C. 7 qu. 1 c. 7
C. 1 qu. 1 c. 70*
C. 7 qu. 1 c. 9
C. 24 qu. 1 c. 31
D. 4 c. 127 de cons.
C. 1 qu. 1 c. 70
C. 1 qu. 7 c. 1
1>. 8 c. 8*
C. 1 qu. 1 c. 70
C. 7 qu. 1 c. 8
D. 8 C. 8*
cp. Cleri Romani ad Cyprianum
ao. 250 D. 50 c. 26
ep. 59
op. 03
cp. G5
cp. G6
cp. 09
cp. 70
ep. 72
op. 73
ep. 74
4. E use bius + c. 340
(Migne Bibi. patr. graec. t. 19—24)
hom. 5 post Pascha D.2c. 78 dccons.*
I). lc.51 do pen.1
de Abraham I, 3 C. 23 qu. » c. 2;>*
„ I, 4 C. 32 qu. 4 c. 3*4
„ I, 6 C. 15 qu. 1 c. 17*
I, 0 C. Si qu. 1 c. 1?
I. 9 C. St8 qu. 1 c. 15
1.9 C. 30 qu. 5c. 8*
„ I, ult. O. 32 qu. 3 c. 13
de Isaac c. 5 D. 2 c. 3«. 39 do pen.*
dc lacob. I, 3 C. 15 qn. 1 c. 10
, II, 3 B. 2 e. 37 do pen.»
de s. losoph. o. 13 C. 11 qu. 3 e. (58
do Tobift c. H C. 14 qu. 3 c. 3
„ o. 15 C. 14 qu. 4 c. 12
do Holia ot ieiunio D. 35 c. 8*
B. 1 c.70 dc pcn.*
In Apolog. Bavid c. 2. 4 D.S c.25dop.*
c. 7 B. 3 C.2II depen.
" c. 8 B. 7« e. 8
,, c. 8 C. 38 qu. 2 c. 9 *
„ c. 13 B. 3 c. 25 do pcn .*
apocr. de Bacr. 1, 1 B. 4 e. 89 de cons.
I, 4. 5 B. 4 c. 9 .,
„ II, 2 D. 4 c. 87 „
II, 5 I>. 4 o. 71 ,,
„ II, 7 B. 4 c. 89
„ 111,1.2 B. 4 c. 90 „
„ IV, 4 B. Se. 55. 50 ,,
„ IV, G B. 2 c. 14 „
„ V, 1 B. 2 r. 83* „
VI, 1 B. 2 r. 43
5. Hilarius PictavicnaU t 3CG ^riis fVIj c.^cpnA. 5o”
(Mlgno Patr. lat. t. 9. 1«) ’ 5 c_ y q„, y c. 8:!
c. 7 D. 4 c. 92 de cons.
do trinitate 1. 8 D. 2 c. 82 do cons.
G. Basi 1 ilis f 379
(Mignc Patr. graec. t. 19—32)
regula D. 20 c. 4*
regul. breu. c. 8 C. 20 qu. 1 c. 1
„ „ c. 00 C. 22 qu. 4 c. 19
„ „ c. 72 D. 90 c. 10
„ „ c.l0GC.2Gqn.7 e.7.8.9.10.11
pp „ c. 114 C. 11 qu. H v. 101
,, „ c. 172 1L2 c. 25 do cons.*
„ ,, c. 289 D. 2 c. 1 do pen.
,, „ c. 303 C. 11 qu. 3 c. 101
regul. mai. c. 12 C. 27 qu. 2 c. 22
de inatitut. monach. c. 71 93 P. 90 c. 4
hom. ad Luc. c. 12 v. 10 translatio
Ambrosii D. 47 c. 8*
sermo de spirit. sanet. I». II c. 5
ep. ad suftragancog C. 1 qu. 1 c. 9
Ascoticor. c. 83 P. 81 e. 20
7. Gregorius NazIan/.oniiH
t c. 390
(Migno Patr. graec. t. 35—38)
orat. 17 P. 10 c. G
8. P i d y m u s + 394
(Migne Patr. graec. t. 39)
dc spiritu sancto lib. II. D. 5 e. 40 dor.
9. Am b rosi ns f 397
(Migne Patr. lat. t. 15 — 17)
Hoxam. llb. I. c. 8 C. 15 qu. 1 c. G*
„ ,, V. c. 7 C. 32 qu. 5 c. 17
„ „ .V. c. 7 C. 33 qn. 5 c.. 38
„ „ VI. c. 7 I). 2 c. 35 de pen.*
Com.inPsalm 118 v. 150 C.3 qu. 7 c. 4
,, 118 v. 174 P. 5 c. 21 dee.
s. Lucam in explanat, prooemii
P. 37 c. 9
,, ad c. 1 v. 24.25 C.32qu.2c.2
,, c.lv.20.27 C. 32 qu. 2 c. I
,, e.lv. G7 P.lc..04do pcn.*
„ c. 2 v. 9 P. 80 c. 19*
,, c. 4 v. 27 C. 1 qn. 1 c. IG*
„ c. 5 v. 4 C. 11 qn. 1 c.28*
„ c. 5 v. 5 C. 24 qu. 1 e. 7. S
,. c. 9 v. 5 C. 21 qu. 1 c. 20
,, c. 9 v. 5*1 C. 23 qu.4c. 20*
c. 10 v.4. 5 C. 33 qu.2 e. 2*
t, c. 17v.lU D. 2 c. 38 dccons.
„ c. 18 v. 20 1>. 80 c. 20*
c.21 v.57 D.l c. 1.2 do pen.*
„ c. 8 P. 2 e. 09*
„ c. 9 P. 2 c. 40* „
„ c. 9 P. 2 c. 09
c. 9 I>. 2 c. 85* ,,
apocr. do dignitate sacerdotal. c. 5.
C. 1 qu. 1 c. 14. 15
dc offit. I, 27 C. 23 qu. 3 c. 5
„ I, 30 P. 80 c. 14. 15. 10. 17
„ I, 30 C. 23 qu. 3 c. 7
„ 1. 50 P. 20 c. 4
„ 1. 50 d. 22 qu. 4 c. 2
,, II, 21 P. 80 c. 18
„ II, 21 C. 11 qu.3 c. 13*
„ II. 28 C. 12 qn. 2 c. 70
„ III, 9 C. 14 qu. 6 c. 10*
III, 10 C. 22 qu. 4 c. 23*
,, III, 12 C. 22 qu. 4 c. 8
„ III, 12 C. 22 qu. 4 c. 12
{i) dc oftit. P. 80 c. 21
Uo fuga saeculi C. 12 qu. 1 c. 6*
„ P. 2 c. 30* do pcn.
do bono movtis c. 12 C. 14 qu. 4 c. 10*
de paradiso c. 4 D. 40 c. 9*
„ c. 0 C. 11 qu. 3 c. 92
,, C * 10 C. 33 qu. 5 c. 20*
,, c. 12 <!. 3 qu. !• r. 17
,, r. 13 1). 2 c. 39 de pen. *
,. c. 14 P. 1 c. 38 dc pen.*
„ c. 14 T>. 1 c. 47 do )»on.*
do uirgiulb. II. 4 C. 32 qu. 5 c. 1
dc institut. uirgin. e. 0 0. 27 qu. 2 c. 5.35
(V) de lapsu uirgin. e. 4 C.32 qu.5 r.2
exhortat. ad uirgin. «\3C. 32qu.lc. 13
de poenit. I. 1 I). 1 r. 50 do pcn.
I. 2 P. lc.51
.. I.3P. lc. 78* „
„ I, 4 P. 1 c. 52
,. 1,5 1). lc. 40*
„ 1, 0. 7 P. 1 c. 52 „
., l,8dict.post. P.lc.59dep.*
„ I, 12 P. 1 c. 48 de pon.*
,, II. 4 C. 1 qu. 1 c. 19
„ II, 4. 5 P. 1 c. 54 do pcn.*
II. 7 1>. 1 c. 53 do pon. *
II, 9 C. 17 qu. 4 c. 3*
„ II, 9 I). 1 c. 55. 50 dc peti.
,, II. 10 P. 1 c. 79 de pon.*
II. 10 1). 3 c. 2
„ II. IIP. lc. 56
„ II. 11 1). 1 c. 80* „
„ H. 11 1). 3 c. 37* „
do incamat. domin. «aer. c. 4
P. 2 c. 80 dc cons. *
[\22v.29 I). 2 c. 38 dccons. sermo. S in Psalin 138 C. 23 qu.4 c. 33
,. c. 22 v. 49 P. 10 c. 12
„ c. 22 v. 19 C. 24 qu. 1 c. 17
„ c.22v.55.GGP.lc.l.2dc pcn.
cf. in c. 5 ep. I. ad Corintli. apocr.
C. i qn. 1 c. 15*
„ C. 23 qu. 4c. at*
„ c. G D. 2 c. 12 de pcn.*
„ C. 7 C. 28 qu. 2 C. 2
„ C. 32 qu. 7 c. 17*
» C. 33 qn. 4 c. 4
,♦ c. 10 C. 20 qu. 2 c.. 11
pp c. 11 C. 33 qu. G c. 19
i» P. 2 c. 50 de cons.
in ep. ad Roman c. 11 apocr.
sonno. 15 1>. 4 c. 5
„ (?) 25 C. 10 qu. 2 c. 5*
„ «25 C. 10 qu. 7 c. 4*
,p 25 1). 1 c. 39 de pcn.
„ 25 P. 3 c. 1 do pon.
pp 37 C. 1 qu. 4 c. 12
,, 43 C. 8 qu. 1 c. 23*
,, 44 C. 5 qn. 5 R. 3*
„ 52 apocr. C. 32 qu. 4 c. 9
inter Sormones August. Ed. Manr. in
Appdx est Sermo. 202 C. 2 qu. 7 c. 37
do excessu fratris C. 24 qu. l c. 23
do obitu Theodosii C. 13 qn. 2 i” 24
sermo de ieiunio Domini I). 35 c. 8
P- 4 c. 99 dc cons. in dominica de Abraham
ad Hebr. c.10 apocr. P. 2 c. 53 de cons. O 2* un 5 c* «rt*
in Nmn. c. 30 v. 4 C. 32 qn. 2 c. 14 orat. c. Anxent. C. 23 qu. 8 c. sYV 1
XXXIV
XXXIII
SS. PATRES ET SCRIPTORES ECCLESIASTICI.
ep. 20 C. 23 qn. 8 c. 21*
in ed. Maur. post ep. 21 1. class.
C. 11 qu. 1 c. 27*
ep. 45 D. 2. c. 34 de pen.*
ep. 49 D. 2 c. 33* de pen.
ep. 60 C. 27 qu. 2 c. 38
ep. 63 D. 26 c. 53
ep. 63 D. 61 c. 9*
ep. 64 D. 2 c. 91 de cons.
ep. 82 D. 34 c. 14
canon ex Ambrosii verbis composit.
C. 23 qu. 8 c. 3
Missale Ambrosianum D.2 c. 77 dec.
10. Iohannes Chrysostomus
+ 407 (Migne Patrol. graec. t 47—64)
hom. 3 sup. Mattheum D. 56 c. 4
4
6
13
17
26
C. 27 qu. 2 c. 42‘
C. 27 qu. 2 c. 43*
D. 4 c. 128* de cons.
C. 23 qu. 8 c. 14
C. 13 qu. 2 c. 26
4 in ep. adHebr. C.ll qn.S c.3 1
9 „ D. 1 c. 77* ae pen.
11 „ D. 42 c. 2*
25 „ C. 11 qu. 3 c. 24
26 „ C. 13 qu. 2 c. 26
29 „ D. 5 c. 28* de cons.
31 ,, Dict. p. D. 1 c. 87 de pen.
81 „ D. 3 c. 36* de pen.
ep. 5 ad Theodor. lapsum
D. 3 c. 28* de pen.
Pscudo Chrysost. hom. 1 in Psalm. 50
C. 27 qu. 2 c. 24
hom. 1 de penit. D. 1 c. 40 de pen.
hom. 67 ad pop. Antioch.
D. 3 c. 48 de pen.
us imperf. ad Matth.hom. 12 ad c.5
hom
25
C. 11 qu. 8 C. 80*
ii
28
C. 15 qu. 1 0. 13*
32
C. 27 qu. 2 c. 1.4
32
C. 32 qu. 1 c. 1
32
C. 31 qu. 1 c. 9 *
32
C. 32 qu. 5 c. 10*
35
D. 40 c. 12
38
D. 88c.ll*
40
D. 40 c. 5*
40
D. 1 c. 87* de pen.
43
D. 40 c. 12*
n
43
C. 26 qu. 7 e. 12*
tt
44
C. 22 qu. 1 c. 11
9.
Chromatius f 410
(Migne Patrol. lat. t. 20)
in Matth. c. 3 D. 1 c. 41* de pen.
,, „ D. 4 c. 4 de cons.
in Matth. c. 3 tract. 1 D.4 c. 10* de cons.
no. 1
in Matth . c. 5 tract. 10 0. 22 qu. 5 c. 12 *
10. Rufinus + 410
(Migne Patr. lat. t. 21)
hist. eccl. X, 4 C. 11 qu. 1 c. 5
„ XI, 18 C. 11 qu. 3 c. 69*
vlt Monach.II.c.7 D. 3 c. 16 de cons.
11. Hieronymus + 410
(Migne Patrol. lat. t. 22—30)
Comment. in Osea prooem. D. 56 c. 8
„ „ c. 1 C. 23 qu. 1 c. 14
„ „ c. 5 C. 24 qu. 3 c. 33*
„ „ c. C C. 1 qu. 1 c. 63
,, ,, c. 7 D.5 c. 27* de c.
,, „ c.12 D.l c.74*de p.
Comment. in Joel c. 1 D. 1 c.66 de p.
„ c. 2 C. 33 qu. 4 c. 6*
,, c. 2 C. 23 qn. 5 c. 27
Comment. in Amos c. 1 D. 1 c. 71* de p.
„ c.l D.2 c. 24* de p.
„ c.5 C.ll qu.3 c.23*
,, c. 5 C. 1 qu. 1 c. 62
Comment. in Zachar. c. 8 D. 76 c. 7
Comment. in Malach. c. 1 D. 49 c. 2*
„ c. 3 D.50 c. 15*
„ c.3C. 16qu. lc.65*
Comment. in Mattheum c. 1 D. 56 c. 8
,, c. 3 C. 27 qu. 2 c. 40*
,, c. 5 C. 22 qu. 1 c. 8
„ c. 16 C. 11 qu. 3 c. 44
,, C. 19 C. 32 qu. 1 c. 2
,, c. 26 D. 2 c. 88* de c.
„ c. 27 D. 3 c. 38* de p.
Comment. in ep. ad Rom.
C. 32 qu. 5 c. 6
Comment. in ep. ad Gal. c. 1
C. 1 qu. 1 c. 64*
„ c. 2* C. 22 qu. 2 c. 21
,, c. 3 C. 23 qu. 5 c. 30
„ c. 4 C. 23 qu. 4 c. 13*
„ c. 5 C. 1 qu. 1 c. 65*
„ c. 5 C. 24 qu. 3 c. 16*
„ c. 5 C. 32 qu. 4 c. 12
„ c. 5 C. 24 qu. 3 c. 27
„ c. 6D. 86 c. 22*
,, c. 6 C. 13 qu. 2 c. 20*
,, c. 14 C. 1 qu. 1 c. 65
Comment. in ep. ad Ephes.
D. 29 c.3*
„ c. 1 D. 2 c. 49 de cons.
„ c. 4 D. 37 c.3*
„ C. 22 qu. 5 c. 21*
„ D. 4 c. 81 de cons.
„ c. 5 D. 92 c. 1
„ C'. 32 qu. 2 c. 2
,, C. 32 qu. 4 c. 14*
„ D.l c. 70 de pou.*
n 0 D. 37 c. 5
Comment. ad Tit. c. 1 D. 25 c. 6*
„ D. 37 c. 10
„ D. 95 c. 5
„ C.8 qu. 1 c. 6*
„ C. 8 qu. 1 c. 14
,, C. 8 qu. 1 c. 20
„ C.8qu.lc.22*
,, C.llqu.3c.84*
„ c. 2 C. 8 qu. 1 c. 21
„ C. 11 qu.3 c. 93
„ C. 14 qu. 6 c. 4
„ C.23qu. 5c. 24*
„ C. 33 qu. 5 c. 15
„ c. 3 C. 16 qu. 1 c. 67
„ C. 24 qu. 3 c. 10.*26
„ C.32qu.lc. 12*
„ C.32 qu.4 c.5*
Comment. in ep. Pauli ad Pbilcm.
C. 11 qu. 3 c. 57. 58*
ad Lucifcrian. C. 1 qu. 1 c. 75
Quaest. in Gen. c. 19 C.27qu.2 c.41* de natura rerum apocr.C. 22 qu.4 c. 19
„ 23 C. lSqu.2 c. 13 de membris Domini apocr.
D. 2 c. 89 de cons.*
contra lovinian. lib. 1. D. 27 c. 5
„ D. 27 c. 9
„ D. 31 c. 7
„ D. 35 c. 2*
„ C. 31 qu. 1 c. 10*
„ C. 83 qu. 5c. 7* 8.* 9*
„ lib. II. D. 50 c. 20
,, C. 32 qu. 4 c. G
„ D. 2 c.40 de p.*
„ D. 5 c. 29. 30 dec.*
„ „ 32 C.13qu.2c.2
in prooem. com. ad Esaia
D. 38 c. 9*
„ c. 3 C. 16 qu. 1 c. 7
„ c. 13 C. 23 qu. 5 c. 28
„ c. 28 D. 37 c. 4*
>F c. 33 D. 1 c. 25* de pen.
Comment. in Ieremiac.4 D.45c. 16*
„ ft C.22qu. lc. 7* „
„ ,, C. 22 qu. 2 c. 2 „
tp „ c. 22 C.23 qu. 5 C.23* „
,, p, c. 22 C.23qu.5c.31 ep. 14 D. 40 C. 2
„ „ c. 29 D. 37 c. 4 „ C. 2 qu. 7 c. 29
Comment. adEzech. c.9C.23qu.5c.29 „ C. 2 qu. 7 c. 56*
Pf p, c. 18 C. 14 qu. 3 c. 2 „ C. 16 qu. 1 c. 6
Comment. in Daniel. c. 1 D. 37 c. 11 ep. 15 C. 24 qu. 1 c. 25
„ „ c. 4 D. 1 c. 68* de p. ep. 16* D. 1 c. 58 de pen.
„ „ c. 9 D. 1 c. 75* de p. ep. 21 D. 37 c. 2
Comment. in Micha c. 2 D. 35 c. 4* ep. 22 C. 32 qu. 5 c. 11*
„ ,, c. 3 D. 50 c. 19 ep. 22 D. 5 c. 19. 20 de cons.
„ „ C. 1 qu. 1 c. 23. 24. 44 ep. 28 D. 12 c. 4
Comment. in Nauxn prlncip. ep. 48 C. 31 qu. 1 c. 11
D. 3 c. 31 * de pen. ep. 49 D. 38 c. 15 *
t, p, c. 1 C. 23 qu. 5 c. 6
,p „ c. 6 D. 3 c. 44 * de p.
„ in 8ophonia c. 1 C.lqu. 1 c.90
,, „ c. 1 C. 23 qu. 3 c. 6
,, In Agg&e. c.l D.3 c.46* de p.
»• ,, c. 2 C. 1 qu. 1 c. 80
,, „ c.6 C. 1 qu.l c.Gl.76 ep. 55 C. 32 qu. 7 c. 7
„ c. 5 C. 24 qn. 1 c. 23 ep. 55 C. 34 qu. 1 c. 3
ii „ c. 6 C. 11 qu. 3 c. 79 ep. 67 D. 56 c. 5
i, „ c. OD.lc. 67*dep. ep. 58* C. 12 qu. 2 c. 71
„ inlonaprooem. D. 3c.S0*de p. ep. 58 C. 16 qu. 1 c. 6
„ c. I C. 26 qu. 2 c. 2 ep. 69* D. 26 c. 1
M „ c. 1 C. 23 qu. 6 c. 11 cp. 69 D. 35 c. 5
Corpus lur. can. Ed. Fiiedlerg.
ep. 52 D. 32 c. 17*
D. 35 c. C*
D. 88 c. 9*
D. 95 c. 7
C. 12 qu. 1 c. 5
C. 12 qu. 2 c. 71*
ep. 69 C. 28 qu. 3 c. 1
ep. 71 D. 76 c. 11*
ep. 77 C. 32 qu. 5 c. 19. 20
ep. 84 D. 1 c. 72* de pen.
ep. 109 C. 23 qu. 8 c. 13
ep. 120 D. 2 c. 87 de cons.
ep. 121 C. 32 qu. 2 c. 10
ep. 122 D. 3 c. 23.* 24* de pen.
ep. 122 D. 3 c. 27 de pen.*
ep. 125 C. 7 qu. 1 c. 41
ep. 125 D. 5 c. 33 <le cons.
ep. 128 D. 34 c. 16
ep. 135 C. 16 qu. 1 c. 26*
ep. 135 C. 16 qu. 1 c. 27
ep. 146 D. 93 c. 24
ex epistolis D. 35 c. 3
ep. apocr. ad Damas. C. 10 qu. 1 c. 13
„ C. 24 qu. 14 c.l
ep. apocr. ad Ripar. C. 1G qu. 1 c. 4
ep. apocr. ad. Rustic. Narbon.
D. 93 c. 23
„ D. 95 c. 6
sermo de esu agni apocr. (ep. 28 apocr.)
C. 33 qu. 4 c. 1
regula monach. D. 5 c. 24 de cons.
12. Atticus t 427
formata? D. 73 c. 1. 2
13. Augustinus f 430
(opp. ed. Maur. Parisiis (1836—38)
de Genesi ad litteram VI, 24
„ D.2c.31*dep.
Quaest. super Genes, qu. 26
C. 22 qu. 2 c. 22
qu. 42 D. 14 c. 1
qu. 145 C. 22 qu. 2 c. 18
qu. 153 C. 33 qu. 5 c. 12
sup. Exod. qu. 39 C. 14 qu. 5 C. 12
qu. 39 C. 23 qu. 5 c. 14
qu. 71 C. 14 qu. 5 c. 13
C. 32 qu. 4 c. 11
qu. 80 C. 32 qu. 2 c. 8
sup. Leuit. qu. 1 C. 22 qu. 5 c. 8
qu. 74 C. 15 qu. 1 c. 4
qu. 76 C. 35 qu. 7 c. 1 *
sup. Numer. qu. 24 C. 15 qu. 1 c. 1
qu. 30 D.2 c. 26 de cons.
qu. 44 C. 23 qu. 2 c. 3
qu. 59 C. 33 qu. 5 c. 11
C. 33 qu. 5 c. 16
sup. Deutcron. qu. 19 C. 26 qu. 2 c. 5
qu. 33 C. 33 qu. 5 c. 14
qu. 37 C. 32 qu. 4 c. 11
qu. 42 D. 4 c. 7* de pen.
Quest. in Iosua qu. 10 C. 23 qu. 2 c. 2
in Psalm. 5 C. 22 qu. 2 c. 14
10 C. 1 qu. 1 c. 88
21 D. 2 c. 61 de cons.
23 C. 22 qu. 2 c. 1*
30 C. 26 qu. 2 c. 1
33 D. 2 c. 92* do cons.
36 C.ll qu. 3 c. 50
36 C. 14 qu. 3 c. 1
37 C. 11 qu. 3 c. 5-1
70 D. 1 c. 85* de pen.
81 C. 23 qu. 3 c. 11*
98 D. 2 c. 45 de cons.
100 D. 2 c. 92 do cons.*
102 D. 86 qu. S. 9
192 C. 11 qu. 3 c. 90
103 C. 1 qu. 1 c. 79
108 C. 23 qu. 3 c. 1
108 D. 4 c. 1 de pen.*
124 C. 11 qu. 3 c. 93
147 D. 36 c. 10
147 C. 33 qu. 5 c. 6
149 C. 33 qu. 5 c. 1
quest. euangel. II, 11
D. 41 c. 4
quest. sup. Matth. 1. 1 qu. 10
C. 23 qu. 6 c. 16
de serra. Domin. in Monte I, 5
C. 24 qu. 1 c. 29*
1, 12 D. 2 c. 21* de pen.
I, 14 C. 32 qu. 7 c. 4
I, 14 C. 32 qu. 7 C. 6
I, 16 C. 28 qu. 1 c. 5
I, 16 C. 32 qu. 6 c. 1
I, 16 C. 32 qu. 7 C. 3
I, 18 C. 32 qu. 5 c. 18
I, 30 C. 22 qu. 1 C. 5.* 6
I. 37. 38 C. 23 qu. 4 c. 61
D, 18 C. 11 qu. 3 c. 49
tract. in euang. Ioann. tract. 5
C. 1 qu. 1 c. 30
,, C. 1 qu. 1 c. 46
ff D. 4 c. 26 dc cons.
p, D.4 c. 39* do cons.
tract. C D. 8 c. 1
„ C. 2 qu. 7 c. 30
,, D. 2 c. G6 dc cons.
,, D. 4 c. 27 de cons.
,, D.4 c. 39* de cons.
tract. 7 D. 5 c. 25* de cons.
tract. 11 C. 28 qu. 4 c. 39
C. 32 qn. 4 c. 2*
tract. 13 C.l qu.l c.66*
tract. 25. 26 D. 2 c.47 do c.
tract. 26 D. 2 c. 4G dc cons.
D. 2 c. 57 de cons.
D. 2 c. G3. G4 de eous.
D. 2 c. 81 de cons.
tract. 27 C. 6 qu. 21 c. 59
„ C. 11 qu. 3 c. 33*
tract. 30 C. 2 qu. 7 c. 36*
tract. 31 D. 81 c. 1*
D. 2 c. 92 do eous.*
tract. 42 D. lc.27de pen.
tract. 43 C. 22 qu. 2 c. 11
tract. 4G C. 8 qu. 1 c. 19
tract. 50 C. 12 qu. 1 c. 12
C. 23 qu. 4 c. 2. 3*
C. 24 qu. 1 c. 6
tract. G2 C. 12 qu. 1 c. 17
tract. 80 C. 1 qu. 1 c. 54
tp D.4 c. 39 de cons.*
tract. 100 D. 86 c. 7
tract. 113 C. 11 qu. 3 c. 85*
tract. 121 D.4 c. 140 de cons.*
tract. 124 D. 3 c. 7 de pen.
tract. in ep. Ioh. tract. 3
I). 2 c. 8 dc pen.*
tract. 5 dict. post D.2 c. 16 de pen.*
,, D. 2 c. 18 de pen.*
„ D. 2 c. 30 dc pen.*
tract. 7 C. 23 qu. 5 c. 36
tract. 8 D. 2 c. 3 de pen.*
„ 9 D. 2 c. 17 de pen.*
tract. in cp. Iohan. D.41 c.2*
CoinracuUinl.cp.ad Cor.c. 10 dict. post
D. 4 c. 7 do pen.*
ad Galath. ad c. 1 G. 21 qu. 1 c. 2
Quest. vet. et noui testam, apocr.
qu. 11 C. 1 qu. 1 c. 96
qu. 23 C. 32 qu. 2 c. 9
qu. 45 C. 33 qu. 5 c. 17
qu. G7 D. 37 c. 16
qu. 127 D. 88 c. 10
qu. 127 C. 33 qu. 4 c. 5
de discipl. Cbrist. c. 1 C.l qn. 3 c. 6*
dc dogmatib. eccl. apocr. c. 21
D. 3 c. 3 dc pen.
c. 53 D. 2 c. 13 de cons.
c. 53 f D.l c.37 de cons.
dc doctrina Cbrist. 11. c. 1
D. 2 c. 33 de cons.
„ II, 12 D. 19 c. 6
„ II, 19. 20. 21 C. 2G qu. 2 c. 6
„ III, 12 D. 41 c. 1
Enchiridion c. 17 D. 38 c. 11*
c. 18 C. 22 qu. 2 c. 7
c. 18 C. 22 qu. 2 c. 12
c. 19 D. 45 c. 11*
c. 21 C. 22 qu. 2 c. 6
c. 22 C. 22 qu. 2 c. 4*
c. 43 D.4 c. 134 de cons.
c. 49 D. 4 c. 135 de cons.
c. 52 D. 4 c. 133 de cons.
c. 65 D. 1 c. 31 de pen.
c. 70 D. 3 c. 18 de pen.*
c. 71 D. 3 c. 20 de pen.
c. 76 D. 3 c. 19 de pen.
c. 79 C. 2G qu. 7 c. 17
c. 109. 110 C. 13 qu. 2 c. 23
dc catccbizand. rudibus c. 9
D. 38 c. 12
de fide et operib. c.4. 5
C. 23 qu. 4 C. 18
c. 7 C. 3-1 qu. 1 c. 5
c. 16 C. 28 qu. 1 c. 4
de uera religione c. 14 dict. ante
C. 15 qu. 1 c. 1
c. 31 D. 4 c. 3
C. 49. 50 D. 38 c. 14
de utilitato credendi c. 1
C. 24 qu. 3 c. 28
dc ciuit. Dei I, 17 C. 23 qu. 5 c. 9
„ I, 18 C. 32 qu. 5 c. 3. 4
„ I, 22 D. 9 c. 11
„ I, 26 C. 23 qu. 5 C. 13
„ I, 28 C. 32 qu. 5 c. 6*
„ X, 5 D. 2 c. 32 de eous.
„ XV, 16 C. 35 qu. 1 c. 1
„ XVIII, 51 C.24 qu. 3 c. 31
„ XIX, 16 C.23 qu. 5 c.37
„ XIX, 19 C. 8qu. 1 c. 11
de unitate eccl. c. 20 C. 23 qu. 5 c. 35
dc natura boui III, 39 C.ll qu.3 c.47
do trinitate I, 4 D.3 c. 30 dc cons.
„ lib. 3 prol. D. 9 c. 3
,, III. c. 4 D.2 c. 60 de cons.
„ IV. c. 14 C. 1 qu. 1 c. 95
de symbolo I, 1 D.4 c. 62 do cons.
ad Sccundin. Manicli. c. 1
C. 11 qu. 3 c. 51
c. Manich. XIII, 15 D. 37 c. 13
„ XXII, 70 C.23 qu. I c. 30
„ XXXII, 10 C.8 qu. 1 c. b*
contra Faustum XI, 2
„ D. 11 c. 9
„ XIX. 28 I». 1 c. 23 de pcu.*
„ XIX, 25 C. 14 qu. 1 c. 2*
f, XX, 13 D. 2 c. 39 dc cons.
C
XXXV
PROLEGOMENA. EX QUIBUS FONTIBUS GRATIANUS HAUSERIT CANONES.
XXXVI
contra Faustum XXn, 33. 34
C. 22 qu. 2 c. 22*
„ „ 44 C. 15 qu. 1 e. 9
„ „ 47.48 C. 32 qu.4 c. 7#
a ,i 61 C. 35 qu. 2 c. 15
„ „ 64 D. 56 c. 6*
a a 73 C. 23 qu. 5 C. 15*
„ „ 74. 75 C. 23 qu. 1 c. 4
„ a 79 C. 23 qu. 4 c. 44
c. aduers. lcg. et proph. II, 9
C. 32 qu. 4 c. 1
„ U, 11 C. 31 qu. 1 c. 12
do unico bapt. c. Donat. I, 1
„ D. 4 c. 40 de conti.
„ I, 2 C. 24 qu. 1 c. 40
„ I, 12 D. 4 c. 32. 41. 42 de C.
„ I, 13 C. 1 qu. 1 c. 35
a I, 15 D. 4 c. 151 do cona.
„ I, 23 D. 56 c. 9
„ H, 1 C. 2 qu. 7 c. 35
„ n, 4 D. 9 c. 8
„ n, 6 C. 24 qu. lc. 21*
„ III, 5 D. 8 c. 6
n III, 10 D. 4 c. 50 de cona.
,. III, 11 D. 8 c. 4
n III. 11 D. 4 c. 46 de cons.
„ III, 16 C. 1 qu. 1 c. 38
„ IH, 1G C. 1 qu. 1 c. 74
„ III, 18 C. 1 qu. 1 c. 39
i, III, 19 D. 4 c. 40 do cona.
„ III, 23 C. 11 qu. 3 c. 87
„ IV, 1 D. 4 c. 45 de cona.
„ IV, 4 C. 1 qu. 1 c. 47
a IV, 5 I>. 8 c. 7
„ IV, 7 C. 0 qu. 1 c. 21*
„ IV, 11 D. 4 c. 40 de cona.
„ IV, 12 C. 1 qu. I c. 33
„ IV, 12 C. 23 qu.4 c. 14*
„ IV, 15 D. 4 c. 48 de cons.
„ IV, 20 C. 6 qu. 1 c. 21
,, IV, 21 D. 4 c. 149 de cona.
„ IV, 22.23.24.25 D. 4 c. 34 de c.
„ IV, 24 D. 4 c. 77
„ IV, 44 U. 1 qu. 1 c. 37*
„ V, 7 D. 4 c. 41 do cona.
„ V, 8 D. 2 c. 68 de cons.
„ V, 13 I>. 4 c. 47 de cona.
„ V, 19 C. 1 qu. 1 c. 32
„ V. 20. 21.24 D. 4 c. 41 do c.
„ VI, 1 C. 1 qu. 1 c. 48
„ VI, 1 D. 4 c. 41 de cona.
„ VI, 4 1). 4 c. 41 de cons.
„ VI, 25 D. 4 c. 72
„ VII, 99 C. 24 qn. 1 c. 20
„ VIII, 53 D.4 c. 31 de cons.
dc baptismo paruulor. seu de peccat,
mcrit. I, 15. 16 D.4 c. 136.137 de cons.
I, 19 D. 4 c. 138. 139 de cons.
I, 25 D. 4 c. 139 dc cons.*
I, 32. 33 D. 4 c. 8 de cons.*
I, 39 D. 4 c. 2 do cons.
II, 7 D. 4 c. 146 do cons.
II, 25. 26 D. 4 c. 132 de cons.*
IT, 27 I). 4 c. 146 do cons.
II, 23 D. 4 c. 116 de cons.
II, 34 D. 1 c. 83 de pen.
contra Cresconium III, 6
D. 4 c. 25 do cons.
„ m, 39 C. 24 qu. 2 c. 6*
„ III, 51 C. 23 qu. 4 c. 52
contra epistol. Parmeniani I.
C. 23 qu. 4 c. 5. 6
C. Iit. Petii. II, 2 C. 23 qu. 4 c. 32
„ II, 5 C. 1 qu. 1 c. 98
„ n, 10 C. 1 qu. 1 c. 78
„ IT, 13 C. 1 qu. 1 c. 97
„ UI, 2 C. 23 qu. 4 c. 19
do anima ITT, 9 I). 4 c. 148 do cons.
„ IV, 1 D. 9 c. 4
de unico, bapt. contra Petii, c. 14. 15
D. 4 c. 49 de cons.*
c. Iit. Potil. II, 22 C. 1 qu. 1 c. 87
„ II, 43 C. 23 qu. 7 c. 2
„ II, 49 C. 23 qu. 5 c. 10
„ II, 54 C. 1 qu. 1 c. 87
„ II, 79 C. 23 qu. 4 c. 40
„ II, 83 C. 23 qu. 5 c. 33
„ II, 88 C. 23 qu. 3 c. 4
„ II, 92 C. 23 qu. 5 c. 3*4
„ II, 132 D. 10 c. 7
„ III, 9 C. 1 qu. 1 c. 36
do libero arbitrio I, 3 D. 1 c. 30 de p.
„ I, 4 C. 23 qu. 5 c. 41
„ c. 5 C. 32 qu. 5 c. 6
„ III, 23 D.4 c. 7 de cons.
de gratia et lib.arb. c. 14 D.4 c. 145 de c.
„ c. 17 D. 2 c. 16 de pen.*
de praedestinat, c.15. C.23qu.4c.22*
dc corropt. et gratia c. 5
C. 23 qu. 4 c. 20*
c. 7 dict. postD. 2 c. 24.* 25 * dop.
c. 8 I). 2 c. 42 do pen.*
c. 8. 9 D. 4 c. 8 de pcu.*
c. 9 D. 2 c. 26.* 27* do pen.
c. 9 D. 2 c. 41 de pen.*
c. 12 dict. post D. 1 c. 59 dc p.*
c. 15 C. 24 qu. 3 C. 17*
t contra Iulian. V, 16 C. 32 qu.4 c. 10
„ V, ult. C. 32 qu. 1 c. 11
„ VI, 14 D. 4 c. 14 do cona. I
„ VI, 17 D.4 c. 35. 114 de c.
op. lmporf. c. Iulian. II, 84
D. 4 c. 141. 142. 143. 144 de cona.
de mendacio c. 6 C. 22 qn. 2 c. 17*
„ c. 14 C. 22 qu. 2 c. 8
„ c. 17 C. 22. qu. 2 c. 15
de sancta uirginitatec. 8 C.32qu. 5c.C
„ c. 14. 15 C. 14 qu. 1 c. 3
de continentia c. 6 D. 1 c. 42 do pen.
de bono uidnit. c. 8 C. 27 qu, 1 c. 41*
c. 9 D. 27 c. 4
c. 10 (?) D 27 c. 2
c. 12 C. 31 qu. 1 c. 13
c. 22 C. 11 qu. 3 c. 56
c. 28 C. 27 qu. 1 c. 33
do bono coniugali c.4 C. 23 qu.4 c. 20. 21
„ c.4 dict. post C.32qu.5c.l4
„ c. 5 C. 32 qu. 2 c. 6
„ c. 6 C. 32 qu. 2 c. 3
u c. 7 C. 32 qu. 7 c. 1
„ c. 7 C. 32 qu. 7 c. 27
a c. 14 C. 14 qu. 5 c. 9 *
,, c. 14 C. 31 qu. 1 c. 2
„ c. 14 C- 32 qu. 2 c. 5
,, c. 16 C. 32 qu. 4 c. 8*
„ c. 18 C. 56 c. 3
de nupt. et concup. 1, 10 C.31 qu. 1 c. 2 *
„ I, 10 C. 32 qu. 7 c. 23
„ I, 11 C. 27 qu. 2 c. 9. 10
„ I, 15 C. 32 qu. 2 c. 7
„ II, 11 D. 4 c. 6 de cons.
do adulterinis coniug. 1,2 G.33 qu.4 c.12
„ I, 8 C. 32 qu. 7 c. U
„ I, 9 C. 28 qu. 1 c. 9
„ I, 9.11 C.32qu.7c.lO.U
„ I, 13. 14 C. 28 qu. 1 c. 8
„ I, 24 C. 32 qu. 8 c. I
„ II, 4. 5 C. 32 qu. 7 c. 2
„ II, 6 C. 32 qu. 1 c. 7
„ U, 8 C. 32 qu. 6 c. 4
„ II, 9 C. 32 qu. 1 c. 8
„ II, 13 C. 32 qu. 5 c. 1G
„ II, 15 C. 33 qu. 2 c. 9
de conflictu uicior. atquo uirt. apocr.
c. 19 C. 22 qu. 2 c. 13
„ c. 24 C. 27 qu. 1 c. 20
do uera et falsa penit. apocr. c. 5
D. 3 c. 32 de pen.*
„ c. 8 D. 3 c. 4. 5 de pen.*
„ c. 9 D. 3 c. 42 dc pen.*
„ c. 10 D. 1 c. 88 do pen.*
i , c. 10 D. 6 c. 1 de pen.*
„ c. 14 D. 3 c. 45 de pen.*
„ c. 14 I). 5 c. 1 dc pen.*
„ c. 17 D. 7 c. 6 de pen.*
„ c. 18* D. 25 c. 5
u c. 18 D. 7 c. 6 de pen.*
,, c. 26 D. 3 c. 49 de pen.*
do ageuda cura pro mortuiB c. 1. 2. 3
C. 13 qu. 3 c. 22
„ c. 15 C. 13 qu. 2 c. 29*
„ c. ult. C. 13 qu. 2 c. 19
do diuers. ecclesiae obseruat. apocr.
C. 23 qu. 1 c. 6
retractat. I, 13. 15 dict. ante
C. 15 qu. 1 c. 1
Confoasion. ILI, 8 D. 8 c. 2
„ III, 8 C. 32 qu. 7 c. 13
„ IV, 3 C. 26 qu. 2 c. 8
„ VIII, 3 C. 27 qu. 2 c. 39
de Genesi contra Mauich. I, 1
C. 24 qu. 3 c. 40*
c. duas epistol. Pelagian. I, 22
t
G. 4 qu. 33 c. 76. 129
D. 4 c. 130 de cons.
ep.
100
C. 23 qu. 5 c. 3
do ecclca.
regulis apocr. c. 52
ep.
104
C. 23 qu. 5 c. 38
D. 4 c. 28 de cons.
ep.
105
C. 11 qu. 3 c. 94*
sermo 9
C. 32 qu. 6 c. 5
C. 11 qu. 3c. 98*
17
D. 1 c- 29 dc pen.*
C. 23 qu. 6 c. 2
61
D. 41 c. 3*
op.
111
C. 32 qu. 5 c. 7
62
C. 11 qu. 3 c. 97
ep.
127
C. 33 qu. 5 c. 6
71
C. 1 qu. 1 c. 49
op.
133
C. 23 qu. 5 c. 1
71
C. 1 qu. 1 c. 58
cp.
138
C. 23 qu. 1 c. 2
71
C. 1 qu. 1 c. 81
ep.
139
C. 23 qu. 5 c. 2
71
C. 24 qu. 3 c. 8
ep.
141
G. 23 qn. 4 c. 7
82
C. 2 qu. 1 c. 19
ep.
148
D. 9 c. 10
u
82
C. 11 qn. 3 e. 48
ep.
153
D. 50 c. 62
83
D.4 c. 3 de pen.*
C. 11 qu. 3 c. 71*
88
C. 23 qu. 4 c. 1*
C. 14 qu. 4 c. 11
i»
88
O. 23 qu. 4 c. 4
G. 14 qu. 5 c. 15
88
C. 23 qu. 4 c. 8. 9
C. 14 qu. 6 c. 1
99
C. 1 qu. 1 c. 82
C. 23 qu. 5 c. 4
113
C. 14 qu. 5 c. 1
C. 23 qu. 5 c. 17. 18. 19
113
C. 14 qu. 5 c. 14
D. 3 c. 22 de pon.
131
D. 2 c. 58. 70 de cons.
D. 3 c. 33 de pen *
131
D. 2 c. 75 do cons.*
ep.
155
C. 23 qu. 4 c. 53
>>
132
C. 32 qu. 6 c. 2
ep.
157
C. 28 qu. 1 c. 7
137
C. 23 qu. 4 c. 12
ep.
167
D. 2 c. 19 do pon.*
16-1
C. 23 qu. 4 c. 11
ep.
173
G. 23 qu. 4 c. 38
»»
178
C. 14 qu. 5 c. 6
op.
185
D. 9 c. 1
178
D. 2 c. 20 do pon.*
D. 50 c. 25
180
C. 22 qu. 1 c. 4
0.12 qu. 1 c. 28*
180
C. 22 qu. 1 c. 14
C. 23 qu. 3 c. 2
n
ISO
C. 22 qu. 2 c. 3
C. 23 qu. 4 c. 24
180
C. 22 qu. 5 c. 6
C. 23 qu. 4 c. 42. 43
»
180
C. 22 qu. 5 c. 10
C. 23 qu. 5 c. 48
sermo 181 C. 22 qu. 2 c. 9
„ 277 C. 16 qu. 1 c. GG
„ 287 C. 14 qu. 5 c. 3*
„ 308 C. 22 qu. 4 c. 3. 4
,, 308 C. 22 qu. 6 c. 5
„ 351 C. 2 qu. lc. 1*
„ 351 C. 1 qu. 1 c. 18
„ 351 C. 2 qn. 7 c. 27
„ 351 C. 11 qu. 3 c. 75
„ 351 D. 1 c. 63 de pen.
„ 351 D. 1 c. 81 de pen.*
„ 851 D. 1 c. 85 de pen.
„ 351 D. 4 c. 96 de cons.
„ 352 D. 2 c. 90 de cons.*
„ 355 C. 12 qu. 1 c. 10
„ 355 C. 12 qu. 1 c. 18
„ 365 0. 13 qu. 2 c. 8
„ 355 C. 17 qu, 4 c. 43
„ 392 apocr. ? D. 34 c. 6
„ 392 D. 1 c. 44 do pen.*
„ 893 ? D. 3 c. 10 do pen.*
„ 393 D. 7 c. 2. 3.* 4* do pen.
apocr. 82 C. 23 qu. 1 c. 5
„ 86 C. 16 qu. 7 c. 8
„ 116 C. 33 qu. 4 c. 2
„ 144 D. 5 c. 18 de cons.
„ 168 D. 4 c. 105 de cons.
„ 271 D. 45 c. 13
„ 271 D. 2 c. 13 de pon.*
„ 300 C. 1 qu. 1 c. 9*1
„ de symbolo apocr. D.2C.32 de p-*
,i de myst. bapt.
D. 4 c. 73. 78 de cons.
cp. 21 D. 40 c. 7
op. 22 D. 44 c. 1
ep. 23 D. 4 c. 108
op. 35 C. 24 qu. 1 c. 39
op. 96 D. 11 c. 7
ep. 40 D. 9 c. 7
ep. 43 C. 24 qu. 3 c. 29
ep. 47 C. 22 qu. 1 c. 3
C. 22 qu. 1 c. 15. 1G
C. 23 qu. 5 c. 8
O. 26 qu. 2 c. 10
op. 48 0. 16 qu. 1 c. 30
ep. 54 D. 11 c. 8
D. 12 c. 11*
C. 1 qu. 1 c. 93
D. 1 c. 84 de pen.
D. 2 c. 13. 15 do cons.
D. 2 c. 54 de cons.
ep. 55 D. 12 c. 12
C. 26 qu. 2 c. 3
ep. 60 C. 16 qu. 1 c. 3G
ep. 78 D. 47 c. 9
O. 2 qu. 1 c. 12
C. 11 qu. 3 c. 50
ep. 82 D. 9 c. 5. 6
C. 2 qu. 7 c. 34
ep. 87 C. 1 qu. 1 c. 34
O. 23 qu. 3 c. 3
ep. 89 C. 23 qu. 4 c. 25
ep. 93 D. 9 c. 9
C. 1 qu. 1 c. 31
O. 1 qu. 4 c. 1. 2
C. 5 qu. 5 c. 2*
C. 23 qu. 4 c. 10
C. 24 qu. 1 c. 38
C. 23 qu. 4 c. 37
C. 23 qu. 4 c. 41
C. 23 qu. G c. 3
C. 23 qu. 7 c. 1
Df 1 c. 43 de pen.
D. 4 c. 43 do cons.
ep. 98 C. 1 qu. 4 c. 8
ep. 185 C. 23 qn. C c. 1
C. 23 qu. 7 c. 3. 4
C. 24 qn. 2 c. 6
D. 4 c. 43 de cons.
ep. 189 C. 23 qu. 1 c. 3
ep. 211 D. 86 c. 4
C. 12 qu. 1 c. 11*
C. 32 qu. 5 C. 12*
ep. 220 C. 17 qu. 2 c. 2
cp. 228 C. 32 qu. 6 c. 9
D. 4 c. 21 do cons.
ep. 238 C. 32 qu. C c. 8
ep. 245 D. 5 c. 38 de cons.
op. 250 C. 1 qu. 4 c. 10*
C. 24 qu. 3 c. 1
op. 262 C. 33 qu. 5 c. 4. 5
op. 265 D. 1 c. 81 de pen.*
D. 4 c. 97. 147 do cons.
ep. € apocr. C. 17 qu. 4 c. 8^
canones ex nariis compoBiti
D. 88 c. 12*
C. 11 qu. 3 c. 87
„ C. 27 qu. 2 c. 3
tl D. 1 c. 23 de pen.
„ D. 2 c. 44 de cona.
14. Paulinus Nolanus + c. 431
(Migne Patrol. lat. t. 61)
ep. 7 C.7qu. 1 c. 12*
15. Cyrillus Alexandrin. + 444
(Coli. Dionya.)
ep. ad Nestorium D. 2 c. 80 de cons.
„ D. 5 c. 39
16. Eucheriusf post 449
(Migne Patr. lat. t. 50)
D. 2 c. 35 de cons.
ad II. Rog. c. 8 D. 1 c. 82 de pen.
17. Prosper Aquitanus + c. 455
(Migne Patr. lat. t. 51)
Sentent. C. 1 qu. 1 c. 71
D. 2 c. 65 de cons.
adv. capitula Gallorum c. G
C. 23 qu. 4 c. 23*
respons. ad II. obiect. Gallorum
D. 4 c. 14 de pen.*
18. Loo Papa I. 1. 440— C1
(opp. ed B&llerin.)
sermo 4 C. 24 qu. 1 c. 5
„ 19 D. 76 c. 6
„ 54 D. 3 c. 39 de pon.*
„ 78 D. 76 c. 5
19. Maximus Taurinonsia
+ post 465
(Migne Patrol. lat. t. 57)
homil. D. 50 c. 54
„ D. 70 c. 8.* 9*
„ G. 33 qu. 3 c. 4
20. Eunodius f 521
(Psendo Isid. ed. HinBcliius)
libell. aduers. cos qui contra Sym-
mach. scribere presumscrunt
D. 17 c. 6
D. 40 c. 1
D. 81 c. 2
pr. Dist. 83
C. 1 qu. 1 c. 45
C. 8 qu. 4 c. 1
C. 9 qu. 3 c. 14
21. Fulgontius Ruspcnsis
+ S33
(Migne Patr. lat. t. 65)
do fide ad Petrum c. 3
dict. post C. 15 qu. 1 c. 3
„ c. 26.27 D. 4 c. 3 de cons.
a c. 30 C. 15 qu. 1 c. 3
„ c. 36 C. 1 qu. 1 c. 55
ad Monimum I, 26 C, 23 qu. 4 c. 23
22. Caesari us Arelatensis
+ 542
(Migne Patr. lat. t. 75)
Sermo D. 86 c. 12. 13
„ D. 4 c. 105 de cons.
23. Benedictus Abbas.
+ 542 uel 543
(Migne Patr. lat. t. 75)
regula c. 10 D. 91 c. 2
„ c. 52 D. 42 c. 6
„ f c. 60 C. 18 qu. 2 c. 15
„ c. 64 D. 61 c. 14
24. Cassiodorus + c. 5G5
(Migne Patr. lat t. 69. 70)
Conment. In Psalm. 70 D. 88 c. 13*
»• 75 C.17qu. 1 c.l*
25. Gregorius M. f 604
(Migne Patrol. lat. t. 75—79)
Liber regul. pastoralis I, lD.38c.10*
i* I, 2 D. 83 c. 2
XXXVII
SS. PATRES ET SCRIPTORES ECCLESIASTICI.
XXXVIII
Lib. regul. past. I, 2 C. 2 qu. 7 c. 32
„ I, 10 cllct. Grat. ante
D. 40 c. 1
„ I, 10 C. 3 qu. 7 c. 5
„ I. 11 D. 49c-l*
„ II. 4 D. 43 c. 1*
III, C. 2 qu. 7 o. 57
„ III, c. 30 D. 3 c. 13.* 14.
15. 1G de pcn.
Horoillao XL. Iu Euangel. hom. 4
C. 1 qu. 1 c. 114
„ 12 dict. Grat. post C.3qu.7c.2*
„ 21 c. 1G D. 50 c. 53
„ 22 D. 2 e. 73 de cons.*
„ 24 D. 5 e. 7 de pon.
„ 26 C. 11 qu. Se. 1
„ 26 C.ll qu. 3 c.60 ef.C.ll qu.3 c.88
„ 28 C. 11 qu. 3 c. 88
„ 2G C. 27 qu. 2 e. 45*
„ 29 C. 32 qu. 1 c. 10*
„ 29 D. 4 c. G7 do cone.
„ 34 D. 45 c. 15*
„ 34 D. 3 o. G de pon *
„ 36 C. 11 qu. 3 c. G1
„ 3G C. 11 qu. 3 c. G2
„ 38 C. 23 qu. 4 0. 15*
„ 38 C. 23 qu. 4 e. 16*
„ 39 C. 1 qu 3 c. 10
„ 40 D. 3 e. 47 de pen.*
Exposit. in b. Iob eeu Moralium
lib. XXV. praef. D. 39 c 13*
„ C. 3 qu. 7 c. 5
„ I. 37 D. 8 c. 17 de pen.*
„ IV, 1 C. 24 qu. 3 c. 12
„ V, 3 D. 4 c. 5 de coni.
„ X, 21 D 2 c. 4 do pen.*
„ XII, 18 C 32 qu. 4 0. 13*
„ XIV, 29 C. 3 qu. 7 e. 3
„ XVIII, 3 C. 22qu.2c.19*
„ XVIII, 3 C. 22 qu. 2 c. 20
„ XVIII, 4 D. 46 c. 2 *
„ xvni. 22 D.3c.43dep.*
„ XIX, 20 D. 45 c. 14*
„ XIX, 23 C. 11 qu. 3 c. 70
„ XIX, 27 D. 47 c. 3*
„ XIX, 27 D. 50 c. 18*
„ XX, 5 D. 45 c. 9*
„ XXI, 3 D. 2 c. 23 do pen*
„ XXI, 11 C. 32 qu, 5 c. 13*
„ XXIII, 12 D.4$c. 1*
„ XXV, 16 D. 2 c. 22 de p.*
„ XXVI, 3 C. 22 qu.2 c. 10*
„ XXVI, 7 C.22 qu. 6 c.ll*
„ XXVI, 8 C. lqu. 4c. 9*
„ XXVI, 13 C. 1 qu. 4 e. 9
„ XXX, 27 D. 5 c. 22 de c*
„ XXXII, 16 D. 13 c. 2*
„ XXXII, 23 D.2c.45dep.*
„ XXXIV, 15 D. 2 c. 44 de p.*
„ XXXV, 8 C. 24 qu. 1 o. 22
„ XXXV, 14 C. 8 qu. 1 c. 10
„ XXXV, 28 C.ll qu 3 c. 99 *
HomlL XXII. in Ezcchiel. bom. 3
C. 17 qu. 1 c. 4*
,, 3 D. 2 c. 9 de pen.*
„ 4 D. 4 c. 17 de pen.*
,, 5 D. 2 e. 10.* 11* de pen.
„ 9 O. 50 c. 17*
„ 10 D. 3 c. 29 de pen.*
„ 10 D. 3 c. 40 de pen.*
„ 11 D. 4 c. 16 de pen.*
„15 D. 2 c. 15 de pen.*
Dlalog. lib. IV. de uita et miraculis
patr. italic. Gregor. (?) I, 8
C. 23 qu. 4 c. 21
„ II, 3 C. 7 qu. 1 c. 49*
„ II, 30 C. 23 qu. 8 c. 16
„ II, 34 C. 13 qu. 2 c. 3
„ III, 30 D. 1 c. 22 de cons.
„ III, 31 C. 1 qu. 1 c. 72
„ III, 31 C. 24 qu. 1 c. 42
„ IV, 2 D. 82 c. 18
„ IV, 34 D. 25 c. 4
„ IV, 44 D.l c.60 de pen.
„ IV, 50 C. 13 qu. 2 c. 17
„ IV, 51 53 C.ISqu. 2c. 16
„ IV, 60 B. 4 c. 2 depen.*
26. Isidorus Hispal. + 636
(Migne Patrol. lat. t. 81—34)
eplat. ad Massan. ep. D. 50 c. 28
ad Ludlfred. D. 25 o 1
sup. Exod. C. 29 C. 82 qu. 5 c. 15
regul. monach. c. 16 D. 90 c. 5
,, c. 17 C. 5 qu. 6 c. 7
„ c. 19 D. 54 c. 22
Orlgin. seu Etymolog. I, 5 D. 1 c. 8
„ II, 10 D. lt.4. 5*
„ II, 10 11. 2 c. 1
V, 1 D. 7-c. 1. 2*
.. V.2D. le. 1*
„ V, 3 D. 1 c. 2. 3.* 4. 5
,. V.4 D. lc. 0. 7»
„ V, 5 D.l e. 8*
.. V, 0 D. 1 c. 9*
V, 7 D. 1 c. 10*
Orig. sou Etym. V, 8 D. 1 c. 11*
„ V, 9 D. 1 c. 12*
„ V, 10 D. 2 c. 1*
„ V, 11 1). 2 c. 2*
„ V, 12 D. 2 c. 3*
„ V, 13 D. 2 o. 4*
„ V, 14 D. 2c.5**
„ V, 15 1). 2 c. 6*
„ V, 16 D. 2c. 7*
„ V, 17 D. 2 c. 8*
„ V, 18 D. 3 c. 3*
V, 19 D. 3c. 4*
„ V, 20 D. 4 e. 1*
„ V, 21 D 4 c. 2*
„ V, 24 C. 27 qu. 2 c. 4S
„ V, 26 C. 36 qu. 1 c. 1
„ VI. 16 D. 3 c, 1. 2
„ VI, 16 D. 15 c. 1
„ VII, 12 D. 20 c. 1*
„ VIII, 5 C. 24 qu.3 c. 39
„ VIII, 9 C. 26 qu. 1 c. 1
„ IX, 5 C. 32 qu. 4 c. 15
,, IX, 6 C. 35 qu. 4 c. 1
„ IX, 7 C. 27 qu. 2 c. 6
„ IX, fin C. 35 qu. 5 c. 5
„ XVni, 1 C. 23 qu. 2 c. 1
Synonim.1, 10 C. 22 qu. 2 c. 16
„ I, 77 D. 3 c. 12 de pen.
„ II, 1 C. 32 qu. 5 c. 8
„ II, 16 D. 11 c. 1
„ II, 58 C. 22 qu. 4 c. 5
de eccl. off. I, 43 D. 76 c. 10*
„ II, 2 D. 23 c. 3*
„ II, 16 C. 30 qu. 5 c. 7
„ II, 20 C. 33 qu. 2 c. 18*
„ II, 25 D. 4 c. 19. 74 de cons.
sentent. slue do summo bono praef.
C. 33 qu. 2 c. 11
„ I, 22 D. 2 c. 24 de cons.*
„ I, 22 D. 4 c. 115 de cons.
„ II, 10 D 81 c. 9*
„ II, 16 D. 3 c. 11 de pen.
„ II, 31 C. 22 qu. 1 c. 13
,, II, 31 C. 22 qu. 4 c. 13
„ II, 31 C. 22 qu. 5 c. 9
„ II, 39 C. 32 qu. 7 c. 15*
„ III, 6 D. 6 c. 3
„ III, 13 D. 37 c. 15
„ III, 51 D. 2 c. 9
„ III, 51 C. 23 qu. 5 c. 20
„ III, 52 D. 45 c. 10
„ III, 54 C. 11 qu. 3 c. 66
„ III, 54 C. 11 qu. 3 c. 72
„ III, 54 C. 11 qu. 8 c. 78
„ III, 55 C. 11 qu. 3 c. 77
,, III, 55 C. 11 qu. 3 c. 80
Isidor. ? D. 29 c. 1
,, D. 34 c. 5
27. Fructuosus + 675
(Migne Patrol. lat. t. 87)
c. 5 regulae Frutuosi D. 5 c. 32 de cons.
28. lulianus Pomerius i 690
(Migne Patr. lat. t. 59)
do uita contemplat. 11,7 C.24 qu.3 c. 18*
„ H, 7 D.l c. 31.* 32* de p.
„ n, 9 C. 12 qn. 1 c. 13*
„ II, 10 C. 1 qu. 2 c. 7.* 8
„ II, 11 C. 1 qu.2 e. 9*
„ II, 12 C. 12 qu. 1 c. 25*
„ II, 22 D. 35 c. 7
„ III, 13 D. 2 c. 5 de pcn.*
29. Beda + c. 720
(Migne Patrol. lat. t. 90—95) op.
historica ed Stevenson Londini 1841
hom. 20 lib. II. C. 22 qu. 4 c. 6. 7
de festo apostol. Petri et Pauli ad
c. 16 Math. C. 24 qu. 1 c. 27
de remed pecc. c. 2 C. 17 qu. 4 c. 16
de sex aetat. mundi ad a. 4639
D. 16 c. 9
in lib. II. Reg. c. 9 D. 37 c. 8
in Esdram II, 9 D. 4 c. 65 de cons.
sup. Math. ad c. 16 C. 8 qu. 1 c. 24
sup. Mare. c. 14 C. 11 qu. 8 c. 83
Bup. Ducam D. 31 c. 2
sup. Luc. IV. prooem. D.4 c.5.* 6* de p.
sup. lohann. c. 1 D. 2 c. 6 de pen.*
„ c. 2 C. 1 qu. 3 c. 11
„ c. 3 D. 4 c. 51 de cons.
„ c. 8* C. 8 qu. 7 c. 6
sup. Act. Apost. c. 1 C. 26 qu. 2 c. 4
sup. ep. ad I. Corintb. c. 10
D. 2 c. 36 de cons.
„ c. 10 D. 2 c. 61. 62 de cons.
„ c. 10 D. 4 c. 131 de cone,
sup. ep. ad Gal. c. 6 C. 23 qu. 4 c. 35
In II. ep. Petri C. 2 qu. 7 c. 31
sup. II. ep. lohann. c. unie.
C. 24 qu. 1 c. 24
30. Tharaslus
(uerslo Anastasii)
ep. scr. ao. 787 C. 1 qu. 1 c. 21
31. Bonifacius
(Jaffu Mon. Mogunt. 1. c.)
ep. ao. 744—47 D. 56 c. 10
ep. „ 751 C. 11 qu. 3 c. 10-1
gesta Bonifacii martyris D. 40 c. 6
32. Paulinus Foroiuliensis.
ep. ad Heistulph. c. a. 794 C. 33 qu. 2 c. 8
de salutar. docum. C. 3 qu. 7 o. 7
33. Paulinus Aquilciensis +801
(Migne Patr. lat. t. 99)
D. 2 c. 2 do pen.
34. Alcuinus + 804
(Migne Patr. lat. t. 100. 101)
de uirtut. et uiciis c. 17 D. 45 c. 12
35. Theodulfus Aurolianensis
+ 821
(Migne Patr. lat. 1. 105)
Capitula c. 16 C. 7 qu. 1 c. 33
„ c. 17 D. 4 c. 22 de cons.
„ c. 20 C. 22 qu. 1 c. 17
„ c. 30 D. 1 c. 90 de pen.
,, c. 39 D. 1 c. 50 do cons.
„ c. 45. 46 D. 1 c. 52 de cons.
36. Ahyto Basileens. + 822
(Hartzheim Cone. Gcrm.)
Capit, c. 5 D. 38 c. 5
„ c. 8 D. 3 c. 1 de cons.
37. Smaragdus + p. 824
(Migne Patr. lat. 1. 102)
oxpos. regulae Bened . c.4 D.3 c.9 de p.*
„ c. 18 C. 11 qu. 3 c. 18
„ c. 69 C. 11 qu. 3 C. 100
38. Halitgarus Camerae. + 831
(Canis, lect. ant. uide libri pen it.)
39. Amalarius + c. 837
(Migne Patrol. lat. t. 105)
de diu. off. D. 3 c. 35
,, D. 2 c. 22 de cons.
40. Haymo + 853
(Migne Patrol. lat. 1. 116—18)
sup. op. ad Rom. c. 13 C. 23 qu. 5 c. 39
41. Kabanus + 356 (cf. libri
ponitent.)
(Migne Patrol. t. 107—112)
epist. ad Otgar. c. 14 D. 50 c. 43
epist. ad Heribald. c. 3 D. 50 c. 43
„ c. 10 D. 50 c. 34
„ c. 18 C. 22 qu. 5 c. 2
,, c. 20 C. 30 qu. 1 c. 5
„ c. 20 C. 32 qu. 7 c. 20
„ c. 29 C. 27 qu. 2 c. 29
„ c. 29 C. 33 qu. 1 c. 1
lamentat. Hierem. c. 3 D. lc. 75 dep.*
eom. in Math. c. 13 D. 4 c. 1 de pen.*
do magor. prestiglis C. 26 qu. 2 c. 7
„ C. 26 qu. 3 c. 1. 2. 3
„ C. 26 qu. 5 c. 14 i
de institut. cleric. I, 25 D.4c. 54dec.
„ I, 27 D. 4 c. 61 de cons.
„ I, 27 D. 4 c. 63 „
„ I, 27 D 4 c. 64 „
„ I, 27 D. 4 c. 60 „
„ T, 27 D. 4 c. 68 „
„ I, 27 D. 4 c. 70 „ J
„ I, 27 D. 4 c. 05 fl
„ I, 28 D. 4 c. 70. 88.91 de c.
„ I, 80 D. 5 c. 5 de cons. <
42. Paschasius Radbertus
f c. 860 I
(Migne Patr. lat. t. 120)
de corpore et sang. Doni. C. 1 qu. 1 c. 77
„ D. 2 c. 71. 72 de cons.
43. Herardua Turoncnsia
+ 870 aut 871
(Migne Patr. lat. t. 121)
Capitula c. 50 C. 23 qu. 8 c. 4
„ c.59 C. 26 qu. 6 c. 4
,, c. 75 D. 5 c. 6 de cons.
ii c. 102 D. 3 c. 57
,. c. 113 C. 23 qu. 8 C. 4
„ C. 130 D. 30 c. 52
„ c. 134 C. 23 qu. 8 c. 4
44. Hincmarus Remensis
■f post 882 f
(Migne Patrol. lat. t. 125. 126)
Capit, c. 3 D. 4 c. 106 de cons.
„ c. 9 D. 91 c. 2
c. 14 D. 44 c. 7. 8
„ c. 14 D. 5 c. 35 de cons.
„ c. 15 D. 44 c. 9
„ C. 22 C. 2 qu. 5 C. 16
Cap. adv. Hincm. Laud. c. 28. 30
C. 24 qu. 3 c. 6
ep. ad Rodulphuzn et Rotarium ao.8C0
C. 33 qu. 1 c. 4
45. Anastasius bibliotheca r.
+ c. 887
(Migne Patrol. 127 — 129)
Hist. tripart. I, 14 D. 31 c. 12
„ VII, 8 D. 63 c. 3
Hist. eccles. (rec. Imman. Bckker
Bonnae 1841) C. 16 qu. 7 c. 15
gesta Rom. pontifT. D. G3 c. 21
additam, ad. uit. Pap. D. 63 c. 29
cf. lib. pontific. D. 56 c. 2
46. Iohannes Diaconus
(IX. saec.)
(opp. Gregorii M. cit.)
uita Gregorii M. II, 37 C.35 qu.2 c.20
„ II. 54 D. 89 c. 1
„ IV, 31 C. 5 qu. 6 c. 3*
47. A tto Vercellensis
+ 9G0 aut 961
(Migne Patrol. lat. t. 134)
de pressur. cccles. D. 37 c. 7
„ C. 24 qu. 3 c. 5
43. Abbo Floriaconsis f 1004
(Migne Patrol. t. 139)
Capitula c. 7 C. 10 qu. 2 c. 4
c. 12 C. 15 qu. 7 .c 1
49. Fulbertus ep. Carnot.
f 1029
(Migne Patrol. lat. t. 141)
ep. ad Guilelm. duc. Aquit. ao. 1020
C. 22 qu. 5 c. 18
50. Humbert. + 1063
(Migne Patrol. lat. t. 143)
contra Nicetam D. 16 c. 3
„ D. 31 c. 11
„ D. 32 c. 14
c. Graec. D. 1 c. 55 de cons.
de simoniacia c. 4 C. 1 qu. 1 c. 1
61. Petrus Daraianas f 1072
(Migne Patrol. t. 144. 145)
ep. ad Hildebrand. D. 22 c. 1
52. Lanfrancus f 1089
(Migne Patrol. lat. 1. 150)
contra Berengar. c.10 D.2 c. 48 de eous.
„ c. 13 D. 2 c. 37 „
„ c. 13 D. 2 c. 41 ,,
„ c. 14 D. 4 c. 150 „
„ C. 16 D. 2 c. 52 „
„ c. 20 D. 2 c. 34 „
53. Ausci mus Ilavelbergens.
+ 1155
(Migne Patrol. lat. t. 188)
de ordine cleric. regul. c. 25
C. 19 qu. 3 c. 2
54. Regula ad seruos Dei in-
certo auct.
C. 5 qu. 5 c. 1*
55. Regula monasterii
Tarnatensis (?)
D. 42 c. 7
56. Libell. de uariis i necat,
speci eb.
C. 30 qu. 4 c. 2
57. formulae
D. 35 c. 5. 6. 7. 9. 11
58. libor diurnus
(ed. Rozi&re Paris 1869)
form. VI. C. 12 qu. 2 c. 26
„ VI. cf. D. 4 c. 17 de cons.
„ XI. C. 16 qu. 7 c. 27
„ LXXXIIl. D. 16 c. 8
59. Ord o Roman.
D. 75 c. 6
60. Pontificale Romau.
D. 19 c. 9
D. 50 c. 13
D. 79 c. 7
c*
XXXIX PROLECOMENA. EX QUIBUS FONTIBUS GRATIANUS HAUSERIT CANONES.
XL
61. Colloct. c. an. Vaticana
(cf. WasBcrschlcbcn in pr&ef.adRegin.)
c. 120 C. 17 qu. 4 c. 16
c. 122—24 C. 17 qu. 4 c. 17
G2. Collectio canon. Hispana
(ed.Gonzaloz uldeaa infra p.XLII.)
pracfat. D. 16 c. 1
G3. Colloct. canon. Pseadoisid.
(crt.IIinschius; uideas infra ood. loco.)
anto praefat. D. 16 c. 10. 11
pracf. D. 16 c. 4
„ C. 2 qu. 2 c. 2
„ C. 33 qu. 2 c. 8 *
64. Capitula Angi Iram i
(Pacudoisid. ed. cit.)
D. 10 c. 4
C. 2 qu. 1 c. 2
C. 2 qu. 3 c. 3
C. 2 qu. 3 c. 5
C. 2 qu. 4 c. 2
C. 2 qu. 6 c. 1. 2
C. 2 qu. 6 C. 7
C. 2 qu. 7 c. 50
C. 2 qu. 7 c. 53
C. 3 qu. 5 c. 7
C. 3 qu. G c. 16
C. 3 qu. 6 c. 17
C. 3 qu. 6 C. 18
C. 3 qu. 7 c. 1
C. 3 qu. 9 c. 2
C. 3 qn. 0 c. 11
C. 3 qu. 9 c. 18
C. 3 qu. 10 c. 3
C. 3 qu. 11 c. 3
C. 4 qu. 6 c. 4
C. 5 qu. 1 C. 1
C. 5 qu. 3 C. 1
C. 5 qu. 3 c. 2
C. 5 qu. 4 c. 1
dlct. post C. 5 qit. 4 c. 2*
C. 5 qu. 6 c. 1
C. 5 qu. 6 c. 5
C. c qu. 1 c. 2
C. C qu. 1 c. 6
C. 11 qu. 1 c. 48
C. 11 qu. 1 c. 49
C. 1 1 qu. 3 c. 89
C. 15 qu. 4 c. 3
O. 25 qu. 1 c. 11
C. 30 qu. 5 c. 11
C. 34 qu. 6 c. 10
05. Glossa ad Vulgatam
ordiu. ad Kuni. e.30v.4 C. 32qu.2c. 15
ad Exod. c. 3-1 D. 4 c. 13 dc pen.*
ad Leuit. c.10 v. 16 D. 3 c. 35dcpen.*
ad ludio, c. 3 11. 1 c. 09 do pen.*
ad P»alm.22 v. 30* D.2 c. 67 de cons.*
„ 31 v. 5 D. 1 c. 5 de pen.
„ 32 C. 23 qu. 4 c. 34*
,t 11S v. 137 D.3 c. 41 de pen.*
in II.Paral.c.9 oxtr. D.2 c.43depon.
Euang. Ioh. c. 3 v. 5 D. 4 c. 1
„ c. 14 D. 4 c. 11 de pen.*
In cp. P. ad Corintli. 1, 5 C. 32 qu. 4 c. 17 i
„ I, G C. 32 qu. 1 c. 3
ad Eplies. c. 1 v. 3 D.4 c. 10 de pen.*
ad Galat. C. 32 qu. 7 c. 33*
op. ad Titum c. 1 I). 26 c. 2
„ c. 5* D. 27 c. 4
ad apocal. c. 2 v. 1 C. 9 qu. 3 c. 9*
Glos, intcrlincar. ad c. 7 Oseao v. 2
D. 4 c. 22 * 23 de pen.*
6G. Canones ot Libri
penitontialea
canon penitent. D. 50 c. 64
,, C. 13 qu. 2 c. 22
„ C. 32 qu. 7 c. 23
,, D. 2 c. 94 de cons.
lib. penitent. Hieronym. attribut.
C. 11 qu. 3 c. 21
,, C- 24 qu. 1 c. 41
prefat. lib. ponit, ap. IPAehery t. 1
D. 1 c. 8G de pen.
Penitent Pscudo Egbert. Eboraccns.
C. 1 qu. 1 c. 59
„ D. 4 c. 23 de cons.
Pscudo Egbert. de remod. peccat. 1, 9
C. 22 qu. 5 C. 12. 3
Egbert. cxcerpt. c. 124 C. 29 qu. 1 c. 2
,, c. 139 D. 1 c. 19 do cons.
Pseudo Redae c. 20 D. 2 c. 28 do cons.
Pacudo-Theodorl cd. llildonbraud §. 8
D. 18 c. 11
lf §.93.94 D.4 c. 116 de cons.
„ i. 118 O. 32 qu. 1 c. 6
„ §. 113 D. 27 c. 3*
„ §. 140 D. 1 c. 38 de cons.
„ §. 148 D. 1 c. 27.28 „
„ §. 184 D. 4 c. 121 „
„ §. 183 D. 4 c. 100 „
„ §. 18G D. 4 c. 102 „
„ §. 198 C. 18 qu. 2 c. 8
„ §. 200 C. 1G qu. 7 c. 43
Paeudo-Thcodori ed. Hildonbrand.
„ §. 204 C- 16 qu. 7 c. 41
„ §. 805 C. 20 qu. 4 c. 2
•i + §• 243 D- 2 c. 21 de cons.
,i §. 263 C. 26 qu. 7 c. 18
it §. 2G4 C. 28 qu. 1 c. 2
„ §. 265 C. 28 qu. 1 c. 3
„ §. 274— 7G C. 35 qu. 2 c. 3
,f §. 290 C. 29 qu. 1 c. 2
i» §. 29« C. 20 qu. 1 c. 7 *
Pseudo Theodori C. 1 qu. 1 c. 60
n C. 2 qu. 5 c. 15
ii C. 26 qu. 7 c. 1
n C. 27 qu. 2 c. 7
,, C. 35 qu. 2 c. 12
Penit. Theodori Gregorii (cd. Was-
serschleben Bussordn.) D. 18 c. 11
Halitgar.Ponit. (ed. CanisiuBicct. ant.)
D. 47 c. 2
„ D. 81 c. 12
n D. 81 c. 32
„ 1). 90 c. 2
„ 1>. 90 C. 9
„ C. 2 qu. 5 c. 12
n C. G qu. 1 C. 18
,, C. 14 qu. 4 c. 8
,i C. 26 qu. 6 c. 11
„ C. 26 qu. 6 c. 12
Raban. Penit. D. 50 c. 16
„ D. 50 c. 28
„ D. 50 c. 34
„ D. 50 c. 52
n D. 50 c. 65
„ D. 31 c. 3
„ D. 35 c. 1
„ D. 81 c. 12
n D. 87 c. G
,i C. 3 qu. 10 c. 1
„ C. 15 qu. 8 c. 2
„ C. 26 qu. 6 c. 13
E. SCRIPTORES ET LEGES
SAECULARES.
Honorii Augusti ep. ad Bonifacium
P. ao. 420 D. 79 c. 8
„ D. 97 c. 2
Einharti (f 844) uita Caroli Magni
(Mon. Gcrm. SS. t. 2)
c. 6 C. 23 qu. 8 c. 10
Auctarium Aquicinense ad Sigcbert.
Gcmblac. (Mon. Germ. SS. t G)
D. 63 c. 22
Fontes iuris Romani
Institutiones (cd. Kxiiger)
§. 9 (1, 2) D. 12 c. 6
§.81 (1,9) D. 27 c. 2
pr. (11, 10) dict. post C. 3G qu. 2 c. 11
Digesta (ed. Mommsen)
1 §. 20 (2, 2) D. 1 c. 17 dc pen.*
10 §.4 (2, 4) dict. postC. 12 qu. 2 c. 58*
25
1 (2, 11) C. 2 qu. G c. 23 *
1.2.3. 4. 5. G. 7. 8 (3,1) C.3 qu.7 c.2*
10 (3, 1) C. 3 qu. 7 c. 2*
1(3, G) C. lqu. lc. 127*
(4, 3) C. f " ~~
3(4,3) C. 3 qu. 7 c. 2*
G. 7 ,,
9 pr. §. 2
12 (5, 1) dict. post C. 8 qu. 7 c, 1*
1 (10, 3) C. 1 qu. 1 c. 127
2. 3 (22, 5) dict. post C. 4 qu. 2 c. 2
4 dict. post C. 4 qu. 2 c. 3
5. 7
8. 19. 20. 21. 24. 25 dict. post
C. 4 qu. 2 c. 3*
17. 15. 9. 10. 11. 12. 3 dict. post
C. 4 qu. 2 c. 3 *
18 C. 15 qu. 3 c. 2
21 dict. post C. 4 qu. 2 c. 2
17 (23, 2) C. 30 qu. 3 c. 6
23 dict. post C. 3G qu. 2 c. 11*
3 (24. 2) D. 1 c. 21 de pen *
78 (37, 2) D. 50 c. 46*
21 (47, 2) I). 1 c. 1G de pen.*
3 (47, 10) C. 15 qu. 1 c. 2*
9 §. 4 1. 10. 11 X). 1 c. 12 dc pen.*
15 D. 1 e. 13 de pen.*
1 (47, 11) D. 1 c. 15 de pen *
2 (17, 13) C. 1 qu. 1 c. 128*
4 C. 1 qu. 1 c. 129*
1 (4S, 2) C. 15 qu. 3 c. 2*
2
3. 10. 11. 9. 13 C. 3 qu. 1 c. 14*
5 (48, 4) C. 15 qu. 3 c. 3*
3 (48, 11) C. 1 qu. 1 c. 130*
6
1 (48, 1G) dict post C. 2 qu. 3 c. 8*
1G (48, 19) D. 1 c. 19. 20 de pen.
18 D. 1 c. 14 dc pon.*
26 dict post C. 1 qu. 4 c. 9
42 D. 1 c. 18 de pen.*
1 §. 5. 15 (49, 4) C. 2 qu. 6 c. 29*
1. 2 (49, 5) C. 2 qu. G c. 30*
!. 1. 5 (49, 6) C. 2 qu. G c. 31*
. un. (49, 7) „
Codex (ed. Kriiger)
2 Cod. (1, 2) C. 23 qu. 8 c. 23
5 dict. post C. 16 qu. 1 c. 40*
14 §. 5 C. 10 qn. 2 c. 2. 3*
21 dict post C- 10 qu. 2 c. 1.*
1 (1, 3) dict. post C. 16 qu. 1 c. 40
5 D. 1 c. 6 do pen*
5 C. 36 qu. 2 c. 3*
7 C. 11 qu. 1 c. 9
8 C. 5 qu. 6 c. S*
30 C. 15 qu. 3 c. 4
51 C. 16 qu. 1 c. 40*
3 (1. 19) C. 25 qu. 2 c. 14*
l 7 C. 25 qu. 2 c. 15
l. 2. 4. G (1, 22) dict. post C. 25qu. 2 c. 1«
[. 3.4.7 (1,23) dict. postC. 25 qu.2 c.16
l. 7 (2, 6) C. 3 qu. 7 c.2*
[. ult. D. 1 c. 7. 8 de pen *
I. 5. G. 12. 15. 16. 17. 20 (2, 12)
C. 3 qu. 7 c. 2*
4(3, 8) dict. Grat post C. 3 qu. 11 c.3*
.. 1 (3, 11) dict. post C. 3 qu. 3 c. 4*
1.5(4, 19) C. 2 qu. 8 c. 2*
1. 23 C. 6 qu. 4 c. 7*
1. fin. C. 2 qu. 8 c. 2
2. 5. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 17 (4, 20) dict
post C. 4 qu. 2 c. 3*
. 5 (5, 4) dict post C. 3G qu. 2 c. 11*
1. 26 C. 29 qu. 1 c. 3
i. 1. 2. 3. 4 (7, 19) dict. post
C. 3 qu. 11 c. 4*
1. 6 (7, 39) C. 16 qu. 3 c. 16*
i. 3(7, 44) C. 2qu. 1 C. 8*
1. 3 (7, 45) dict. post C. 2 qu. G c. 41
4
. 2. 4. 14. 6 (7,G2) dict. post C.2 qu. G c.41
1. 28 (7, 62) dict post C. 2 qu. 6 c. 41*
1. 2. 4. 5. 7. 8 (7, G4) dict. post
C. 2 qu. 6 c. 41*
1. 2. 3. 4. 5. G (7, 65) dict post
C. 2 qu. 6 c. 41*
. 1 (7, G8) dict post C. 2 qu. G c. 41*
I. un. (7, 69) dict post C.2 qu.G c.41*
1. 7 (8, 4) C. 1 qu. 1 c. 13*
1. 1 (8, 53) D. 12 c. 7
„ 3 D. 11 c. 4
1. 1 (9, 1) C. 3 qn. 11 c. 4*
I. 4 C. 15 qu. 3 c.3*
1. 12 C. 15 qu. 3 c. 1*
i. 19 C. 3 qu. 11 c.2*
L penult. dict. post C. 3 qu. 11 c. 4
l. ult. i,
l. 3 (9, 2) dict. post C. 5 qu. 3 c. 1 *
l. 7 dict. post C. 4 qu. 4 c. 2*
l. 4(9, 8) C. 6 qu. 1 c. 23*
i. 5 D. 1 c. 9 de pou.*
I. 8 C. 6 qu. 1 c. 22*
1. un. (9, 11) dict. post C. 12 qu. 2 c. 53 *
!. 1 (9, 16) D. 50 c. 47*
1.5 D. 50 c. 46
!. 6 dict post D. 1 c, 9 de pon.*
I. 8 D. 1 c. 10 de pen.*
I. 9 D. 1 c. 11 de pen *
I. 4 (9, 27) C. 1 qu. 1 c. 12G*
[. G C. 1 qu. 7 c. 26*
1. un. (9, 36) dict. post C. 5 qn. 1 c. 3*
'.1(9,41) C. 12 qu 2 c. 59 *
1.2 C. 12 qu. 2 c. 60*
I. 1 (9, 51) dict post C. 2 qu. 3 c.8
Authenticae (in Cod. Iust. cd.
Hermann.)
Adscriptit. Cod. (1, 3) D. 54 c. 20
Clericos Cod. (1, 3) D.78 c. 2*
Ei (Cod. 7, 63) C. 2 qu. 6 c. 41*
Episcopalis Cod. (1, 3) D. 54 c. 20
Haec usus Cod. (l, 2) C. 10 qu. 2 c. 3
Hoc ius Cod. (1, 2) C. 10 qu. 2 c. 2*
Item predium Cod. (1,2) C. 10 qu.2 c.2
Itera sibi Cod. (1, 2) C. 10 qu. 2 c. 2*
Libella Cod. (3,9) dict. un. C.3qu.3c.4
Nullus cp. Cod. (1,31) C. 11 qu. 1 c.8
Nunc autem Cod. (1,2) C.19qu.3 c.9
Quas actiones Cod. (1,2) dict. post
C. 1G qu. 3 c. 15*
C. 1G qu. 3 c. 16
Quibuscuuquc Cod. (1, 2)
C. 10 qu. 2 c. 3*
Qui rem Cod. (1, 2) C. 10 qu. 2 c. 2*
Quod fieri Cod. (3, 11) dict. post
C. 3 qu. 3 c. 4
Perpetua Cod. (1, 2) C. 10 qu. 2 c. 2*
Sed et ei Cod. (7, G3) C.2 qu.G c. 41*
Sed ot permutare Cod. (1.2)
C. 10 qu. 2 c. 2*
Sed iudex Cod. (1, 3) C. 11 qu. 1 c. 9
Sicut Cod. (1, 2) C. 10 qu. 2 c. 2*
Si quas Cod. (1, 2) C. 10 qu. 2 c. 2
Si qua sunt Cod. (1,2) C.19qu.3c.9*
Si seruus Cod. (l , 3) D. 54 c. 20
Verum Cod. (1, 3) D. 64 c. 20
Novellae Iustiniani
(ed. Oscnbruggeu)
Nouella 23 C. 2 qu. 6 c. 23
Nouelia 00 c.2 dict. postC.3qu.9c.15
„ 123 c. 11 D. 86 c. 75
123 c. 20 C. 5 qu. 6 c. 3
” 123 c. 22 C. 6 qu. 4 c. 3
131 c. 6 dict. post C. 16qu. 3 c. 15
131 c. 6 C. 16 qu. 4 c. 3
„ 131 c. 13 C. 12 qu. 5 c. 7
Iulianl epitomo latina
Nouella r Iustin. (instr. Haonel.
Lipsiae 1873)
luliani nov. 41 c. 2 C. 2 qn. 7 c. 26
67 C. 4 C. 30 qu. 5 c. 9
83 pref. c. 1 C.llqu.l c.45
115 c. 5 C. 2 qu. 1 c. 11
115 c. 9 C. 11 qu. 1 c. 9
115 c. 10 C. 11 qu. 1 c. 8'
115 c. 55.C. 17 qu.^c. 3
115 c. 57 C. 18 qu. 2 c. 22
115 c. 62. 63 C. 19 qu. 3 c. 10
115 c. 67 C. 27 qu. 1 c. 30
131 c. 7D.1C.9 do cons.
Constitutiones Sirmondi
(Novellae. Constitutiones ed. Uaenel.
Bonnae 1844)
Const. 1 C. 11 qu. 1 c. 35. 36
Conat. 3 C. 11 qu. 1 c. 5
Codex Theodosius
(ed. Haenel. Bonnae 1842)
1. 8 (11, 39) C. 11 qu. 1 c. 9
1. 16 (16. 2) C. 23 qu. 8 c. 23
1. 29 (16, 2) C. 25 qu. 3 c. 20
Lex Romana Wisigot horum
(ed. Haenel. Berolin. 1849)
Paul. sent. 1. 2 t. 20 §. 4 C. 32 qu. 7 c. 26
interpret. ad eund. loc.
C. 32 qu. 7 c. 25
sent. IV, 10 iuncta interpretat.
C. 35 qu. 5 c. 6
sent. V, 39 §. 1 C. 2 qu. 6 c. 27*
interpret. ad §. 1 Paul. (5, 36)
C. 2 qu. 6 c. 22
sent. (V, 3G) §. 1. 2 et interpret.
C. 2 qu. 6 c. 24
ad §. 1 Paul. (V, 37) cum interpret.
C. 2 qu. 6 c. 40
interpret. ad §. 2 Paul. (V, 37)
C. 2 qu. 6 c. 25
interpret. ad Paul. §. 1 (V, 38)
C. 2 qu. 6 c. 26
sent. (V, 39) §. 1 et interpret.
C. 2 qu. 6 c. 27
Cod. Tbeod. IX, 3. 2 C. 2 qu. 7 c.53
interpret. ad c. 1 C. Theod. (9, 37)
C. 2 qu. 3 c. S
Fontes inris germanici
leges Barbarorum (Mon. Gcrm.
Legg.)
I. 13 Rothar. C. 23 qu. 8 c. 34
Capitula regum francorum ot
Constitutiones regum Gcrm.
(Mon. Gcrm. Legg. 1. 2)
Capit ap. Vermor. 753 c. 5
C. 31 qu. lc. G
,, c. 6 C. 20 qu. 1 c. 4
,, e. 9 C. 34 qu. 1 c. 4
„ t c. 10. 11 C. 32 qu. 7 o. 24
„ f c. 12 C. 32 qu. 7 c. 21
e. 12 C. 27 qu. 2 c. 30
„ c. 21 C. 33 qu. 5 c. 10
op. Compend. 757 o. 5 C. 29 qu. 1 c. 5
,, c. 5 C. 33 qu. 5 c. 3
„ f c. 11 C. 32 qu. 7 c.19*
„ C. 13 C. 27 qu. 2 c. 32
,, c. 14 C. 34 qu. 1 c. 0
,, c. 14 C. 34 qu. 2 c. 5
„ c. 15 C. 30 qu. 1 c. 2
„ c. 20 C. 33 qn. 1 c. 3
Caroli 780 c. 4S D. 5 c. 17 de cons.
eccles. 780 c. 03 C. 22 qn. 1 c. 12
Aquisgrau. 789 c.63 C.22qu.5c.l4.1(i
II. legi Sal. add. 803 e. 1 C. 17 qu. 4 c. 27
Aquisgran.S03 c. 30 (in M. LL. deost)
C. 2 qu. 5 c. 10
„ c. 84 D. 03 c. 34
ad Sala S03 c. 3 C. 10 qu. 1 c. 44
ad Niumag. 800 c. 1 C. 14 qu. 3 c. 4
„ e. 7 C. 14 qn. 4 c. 9
Aquisgran. 809 e. 0 C. 4 qu. 2 c. 2
,. c. 8 (M. LL. 1, 101) C.9qu.2c.5
Ingolh. 809 c. 2 C. 10 qu. 7 o. 37
„ c. 10 D. 2 c. 93 de cons.
817 c. 1 C. 10 qu. 1 c. 59
817 c. 10 C. 23 qu. 8 c. 25
Lndouici 817 c. 23 C. 3G qu. 2 c. 4
Aquisgran. 817 c. 6 C. 54 qu. C c. 8
c. 24 C. 27 qu. 2 c. 33. 3-1
mouachor. 817 c. 1G T). 4 c. 104 do c.
Const. Olonnens. 825 c. 10
C. 10 qu. 2 c. (i*
XLI
LEGES. CANONES QUORUM FONS REPERTUS NON EST.
XLII
Wormat. 820 c. 2 C. 16 qu. 7 c. 35
M c. 3 C. 33 qu. 2 c. 7
„ c. 3 D. 1 c. 3 de cons.
,, c. 7 C. 16 qu. 7 c. 7
Cono. K&roli II. in Sparnaco 84G c.21
C. 12 qu. 2 c. 44
Capit. Missor, syn. Suesson. 853 c. 8
C. 22 qu. 5 c. 17
Capit. 884 in Vernis hab.
C. C qu. 3 c. 4. 5
Constitut. Ottonis (M. Germ. LL. 2, 29)
D. 63 c. 33
Heinrici L ct Ottonis I. 062
D. 63 c. 32
Capitul. incert. C. 26 qu. 5 c. 12
Pseudo Capit. Ingelh. c. 6
D. 1 c. 33 de cons.
Constit. Lodouici apocr. D. 63 c. 30
Ansegis I, 47 D. 5 c. 17 de cons.
Ansegis 1, 145 D. 1 c. 18 de cons.
Benedictus Leuita
(Mon. Gerra. LL. II.)
Ben. Leu. lib. 1 c. 7 C. 30 qu. 1 c. 7
„ c. 18 C. 33 qu. 5 c. 3
„ c. 28 D. 50 c. 63
„ c. 31 D. 17 c. 1
„ c. 36 C. 2 qu. 5 c. 13
f , c. 36 C. 2 qu. 5 c. 19
,, c. 53 C. 2 qu. 5 c. 12
,, c. 99 C. 16 qu. 7 c. 35
,, c. 101 C. 1G qu. 7 c. 7
„ c. 101 C. 32 qu. 7 C. 20
„ c. 131 1). 50 c. 05
c. 151 D. 76 c. 2
c. 154 C. 16 qu. 2 c. 2
„ c. 155 C. 17 qu. 4 c. 9
,, c. 135 1). 5 c. 34 do cons.
„ c. 186 C. 17 qu. 4 c. 26
„ c. 261 C. 17 qu. 4 c. 27
„ c. 327 C. 12 qu. 5 c. 4
t, c. 337 C. 17 qu. 4 c. 20
„ + c. 339 C. 17 qu. 4 c. 13
„ + c. 380 C. 17 qu. 2 c. 3
„ f c- D. 1 c. 9 de eous.
„ c. 386 C. 10 qu. 7 c. 40
„ C. 395 C. 3 qu. 10 c. 3
„ c. 402 I). 10 c. 2
,, + c. 405 C. 11 qu. 3 c. 89
„ f lib. II. c. 55 C. 27 qu. 2 c. 29
,, c. 77 D. 4 c. 126 de cons.
„ c. 90 C. 17 qu. 4 c. 2S
„ c. 94 C. 1 qu. 1 c. 60
„ c. 95 C. 29 qu. 1 c. 2
„ c. 115. 117 C. 24 qu. 3 c. 22
», + e. 130 C. 35 qu. 2 c. 19
,, c. 133 C. 30 qu. 5 c. 6
+ c. 139 C. 18 qu. 2 c. 16
Ben. Lou. lib. II. c. 140
C. IS qu. 2 c. 14
„ c. 156 C. 11 qu. 1 c. 2
„ c. 202 D. 1 c. 25 de eous.
„ c. 206 C. 26 qu. 6 c. 4
„ c. 316 C. 5 qu. 1 c. 3
„ c. 318 D. 17 c. 2
„ f c. 322 C. 25 qu. 1 c. 11
„ c. 328 C. 25 qu. 1 c. 3
„ c. 366 C. 11 qu. 1 c. 35. 36
„ c. 366 0. 11 qu. 1 c. 37
„ c. 381 I). 17 c. 5
„ c. 381 C. 3 qu. 6 c. 16
„ c. 381 C. 6 qu. 4 c. 1
„ c. 394. 395 C. 24 qu. 3 C. 22
„ c. 405 C. 12 qu. 2 c. 3
„ c. 407 C. 24 qu. 3 C. 22
„ c. 414 C. 27 qu. 1 c. 37
t, lib. III. c. 7 C. 1C qu. 1 c. 55
,, + c. 59 C. 27 qu. 2 c. 17
,, c. 101 C. 4 qu. 2 c. 1
„ c. 105 C. 27 qu. 2 c. 17
„ c. 109 D. 17 c. 5
,, c. 139 C. 11 qu. 1 c. 2
„ c. 152 C. 4 qu. 4 c. 1
„ C. 179 C. 30 qu. 5 c. 4
„ c. 183 C. 36 qu. 2 c. 4
„ c. 205 C. 5 qu. 6 c. 6
„ c. 206 C. 7 qu. 1 c. 33
„ c. 219 C. 3 qu. 9 c. 2
,, c. 227 C. 25 qu. 1 c. 3
„ c. 2 37 1). 50 c. 21
„ c. 246 C. 2 qu. 7 c. 52
,, c. 251 C. 2 qu. 6 c. 1
„ + c. 275 C. 12 qu. 2 c. 41
„ c. 292 C. 10 qu. 1 c. 2
,, c. 307 C. 3 qu. 5 c. 7
„ c. 331 C.2 qu.G c. 1
„ f c. 332 C. 11 qu. 1 c. 48. 19
,, c. 339 C. 4 qu. 4 c. 1
„ c. 346 D. 10 c. 4
„ c. 343 C. 5 qu. 6 C. 1
„ c. 360 C. 5 qu. C c. 5
„ c. 3G1 C. 5 qu. 1 c. 1
„ c. 386 D. 83 c. 4
„ c. 386 D. 86 c. 3
„ c. 395 C. 36 qu. 2 c. 11
„ c. 433 C. 35 qu. 8 c. 3
,, c. 437 C. 6 qu. 1 c. 2
„ c. 438 C. 2 qu. 7 c. 50
„ c. 463 C. 30 qu. 5 c. 1
„ c. 468 C. 10 qu. 1 c. 3
Additam III. c. 7 D. 4 c. 122 de eous.
„ c. 18 D. 10 c. 1
„ c. 52 D. 5 c. 8 do cons.
„ + c. 54 C. 29 qu. 1 c. 8
„ c. 93 C. 20 qu. 7 c. 15
„ Hb. IV. c. S8 C. 27 qu. 1 C. 2
P. CANONES QUORUM FONS REPERTUS NON EST.
D. 11 c. 8*
D. 18 c. 16*
1». 19 c. 4
D. 20 c. 3
1). 27 c. 2*
I». 21» c. 1*
1). 40 c. 3
D. 40 c. 8*
1>. 50 c. 23*
I). 50 c. 24*
1>. 50 c. 30
1). 50 c. 31
1). 50 c. 40. 41
I). 50 c. 48
D. 50 c. 49
D. 63 c. 20*
1>. 68 c. 3*
D. 68 c. 6*
I). 71 c. 8
1). 79 c. 6*
1). 82 c. 5
D. 86 c. 3
D. 86 c. 11
D. 90 c. 10
D. 91 c. 1
I). 96 c. 11
D. 96 c. 13. 14.
C. 1 qu. 1 c. 3
C. 1 qu. 1 c. 29
C. 1 qu. 1 c. 84*
C. 1 qu. 1 c. 89*
C. 1 qu. 1 c. 115*
C. 1 qu. 2 C. 2*
C. 1 qu. 2 C. 6*
C. 1 qu. 3 c. 1*
C. 1 qu. 3 c. 2*
C. 1 qu. 3 c. 12
C. 1 qu. 4 c. 4
C. 2 qu. 1 c. 6*
C. 2 qu. 6 c. 13
C. 2 qu. 7 c. 7
C. 2 qu. 7 c. 22
C. 2 qu. 7 c. 33
C. 2 qu. 7 c. 60*
C. 3 qu. 5 C. 14
C. 3 qu. 9 C. 12
C. 3 qu. 9 c. 16*
C. 5 qu. 2 c. 2
C. 9 qu. 2 c. 2
C. 11 qu. 3 c. 32
C. 11 qu. 3 c. 45*
C. 11 qu. 3 c. 81
C.llqu.3c.l06.107.108
O. 12 qu. 1 c. 7 *
C. 12 qu. 2 C. 31
12 qu. 2 c. 55
C. 13 qu. 2 c. 7*
C. 13 qu. 2 c. 22
C. 14 qu. 5 c. 4. 5
C. 16 qu. 1 c. 1
C. 16 qu. 1 c. 8
C. 16 qu. 1 c. 21*
O. 16 qu. 1 c. 22
C. 16 qu. 1 e. 23*
C. 16 qu. 1 c. 39*
C. 16 qu. 1 c. 54
C. 16 qu. 1 c. 68*
C. 16 qu. 2 c. 4 *
C. 16 qu. 2 C. 7*
C. 16 qu. 6 c. 6
C. 16 qu. 7 c. 2*
C. 16 qu. 7 c. 3
C. 16 qu. 7 c. 6
C. 17 qu. 4 c. 14
C. 17 qu. 4 c. 25
C. 19 qu. 3 c. 1*
C. 20 qu. 1 c. 4
C. 20 qu. 1 c. 10
C. 21 qu. 2 c. 4
C. 22 qu. 4 c. 10
C. 22 qu. 4 c. 22
C. 22 qu. 5 c. 1
C. 22 qu. 5 c. 11
C. 22 qu. 5 C. 19
C. 22 qu. 5 c. 22
C. 23 qu. 4 c. 28*
C. 23 qu. 8 c. 2*
C. 23 qu. 8 c. 22
C. 24 qu. 3 c. 32*
C. 24 qu. 3 c. 37*
O. 25 qu. 1 c. 6*
C. 27 qu. 1 c. 13
C. 27 qu. 2 c. 8
C. 27 qu. 2 c. 13
C. 27 qu. 2 c. 36. 37
C. 27 qu. 2 c. 51
C. 29 qu. 1 c. 1
C. 30 qu. 1 c. 9. 10
C. 30 qu. 3 c. 3
C. 30 qu. 4 C. 3
C. 31 qu. 2 c. 2
C. 32 qu. 1 c. 4
C. 32 qu. 7 c. 14
C. 32 qu. 7 c. 22
C. 33 qu. 1 o. 2
C. 33 qu. 2 c. 13
D. 2 c. 14 de pen.*
D. 4 c. 4 de pen.*
T>. 6 c. 2 de pcu.
C. 35 qu. 2 c. 1
C. 35 qu. 2 C. 4
C. 35 qu. 2 c. 19
C. 35 qu. 5 c. 1
C. 35 qu. 8 c. 1
C. 35 qu. 9 c. 2. 3.* 4*
C-. 35 qu. 9 c. 5
C. 35 qu. 9 e. 7
C. 36 qu. 2 c. 8
D. 1 c. 19 do cons.
1>. 1 c. 20 „
D. 1 c. 23 „
I». 1 c. 36 „
D. 1 c. 45 „
D. 2 c. 27 ,,
I). 2 o. 74* „
D. 2 c. 79 ,,
D. 4 c. 36 „
D. 4 c. 101 „
D. 4 c. 122 „
D. 5 c. 16 „
D. 5c. 26* „
4. OUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS
GRATIANUS USUS SIT.
Iamdudum constat, Gratianum quorum auctorum
fragmenta adfert eorum ipsos libros perrare evolvisse
sed plerumque antiquiores potius canonum collectiones
adiisse: quot et quas potissimum adhibuerit, vix un-
quam pro certo demonstrari poterit. Iam correctores
Romani nonnullas contulerunt et in margine editionis
indicaverunt quam operam Boehmerus prorsus neglexit,
continuavit Richterus, supplevit recentioram eruditio
novas collectiones indicando. Ita nos collectionem
quae vocatur Trium partium prae ceteris collatione
dignam duximus, quae revera multo plures continet ca-
nones apud Gratianum exstantes, quam a Wasscrsch/e-
benio1, plures etiam, quam a Thcinero- conceditur, qui
quidem primus diligenter eam respiciendam esse affir-
maverit. Sed quoniam nemo dum indicem ita con-
fecit, ut qua cohaereant cum Gratiani libro singulae
collectiones pateat, et ut ad studia Gratianea et ad
artem criticam factitandam recte adhiberi queat tabu-
lam hoc loco appono in qua tractatae erunt col-
lectiones hae: i) collectio Anselmo dedicata 2) Reginonis
3) Burchardi 4) collectio XII. partium 5) Anselmi
6) Ivonis decretum 7) eiusdemque Panormia 8) Dcus-
dedit 9) Collectio trium partium 10) Poly carpus
11) Algerus de veritate et iustitia 12) eiusdem de sa-
cramento 13) eiusdem liber sententiarum 14) Coli.
Caesar augustana 15) Petri Lombardi liber senten-
tiarum3.
a) Collectio Anselmo dedica/a (883 — 897) 1 num
ipsa Gratiano cognita fuerit dubito; cum autem non-
nulla ex ea Burchardus hauserit, pro indirecto qui
dicitur decreti Gratianei fonte existimanda est. Inde
explicatur, quod haec collectio, licet cum ceteris col-
lata satis appareat copiosa, non ita multos canones
habet, qui iidem apud Gratianum inveniuntur.
Correctores Romani huius collectionis rationem
non habuerunt.
Usus sum apographo codicis Bambergensis P.
I, 1 2, in fol. quod ab Haenelio confectum in academica
bibliotheca Lipsiensi asservatur.
I, 2 D. 21 c. 2
11, 6 1>. 59 c. 4
11, 116 C*. 14 qu. 2 c. 1
10 D. 4 c. 12 de cons.
7 D. 61 c. 13
119 1>. 71 c. 1
13 CJ. 11 qu. 1 c. 14
8 1>. 62 c. 1
129 (136) C. 9 qu. 3 c. 35
15 C'. 3 qu. 6 c. 5
9 D. G3 c. 36
139(146) ('.11 qu. 3 c. 36
18 I). 12 c. 1
12 1). 23 C. 2
140(147) (.‘.11 qu. 3 c.G5
47 D. 97 c. 1
14 C. 1 qu. 1 c. 8
142 ('. 11 qu. 3 c. 6
48 D. 97 c. 2*
18 1). 80 c. 4
149 D. 81 c*. 12
50 D. 79 c. 10
19 D. 78 c. 4
151 I). 50 c. 65
<10 C. 9 qu. 3 c. 19
25 D. 19 c. S
153 1). 45 c. 7
71 C. 35 qu. 9 c. 5
30 1>. 24 c. 4
163 1). 17 c. 1
72 D. 80 c. 2
37 I). 70 c. 1
164 C. 14 qu. 4 c. 6
73 1). 99 c. 1
48 D. 65 c. 8
,. C‘. 21 qu. 3 C. 3
S7 C. 9 qu. 8 c. 7
50 D. 99 c. 3
165 D. 86 c. 26
92 J>. 63 c. 19
61 D. S8 c. 3
173 I>. 32 c. 16
94 i', 1 qu. 3 c. 6
62(67) CJ. 11 qu. 3 e. 14
175 D. 81 c. 31
98 D. 101 c. 1
81 (80) C'. 12 qu. 1 c. 24
179 D. 92 c. 7
105(104) C. 25 qu. 2 c. 5
82(80) C. 12 qu. 1 c. 22
200 D. 88 c. 4
107 D. 05 c. 4
100 D. 92 c. 6
203 D. 51 c. 21
120 D. 63 c. 10
113 D. 71 c. 1
210 D. 37 c. 1
1 Beitr. z. Gesch. der vorgrat. KircUcnreyhtsqucllen p. 47 fiqq. (Loipzig
1839).
2 Ueber Ivos verxneintliclies Dccret p. 61 (Malnz 1832).
3 Collectionum Hispanae et Dionysianao ad quas comparandas ad-
hibui alterius editionem Gonzalezii: Collectio canonum ecclesiae Hispa-
nae. Matriti 1808, alterius Iti6telli (ap. Migne Patrolog. Iat. t. 67), nullam
dedi tabulam, immo iam supra in Canonibus Synodorum grnccarum indi-
cavi, qua Gratianus versionc usus sit. Eodcmquo modo tabulam canonum
Pseudoisldorianorum omisi, cum in paparum decretalibus epistolis supra
addito P significatum sit, eas cx Psoudoisidoro originem liaboro. Editione
usus sura ab Hinschio comparata (Decretales Pseudolsidorianao ot capitula
Angilrami I.ipsiae 1663).
4 Explicatio signorum quibus in tabulis usus sunt: * significat me ca-
nonem in nulla alia collectione Invenisse; f = confer.
XL1II
XL1V
PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
II, 216 (223) C. 2G qu. 5 c. 5
218(225) C.23qu.8c. 29
221 0. 15 qu. 4 c. 1
2251(240) C.Squ.lc. 17
237 C. 12 qu. 2 c. G7
210 C. 7 qu. 1 c. 1
252 D. 88 c. 4
255 D. SG c. 5
250 C. 2 qu. 7 c. 50
272 C. 2 qu. 5 c. (i
273 C. 2 qu. 5 c. 7
285 C. 7 qu. 1 c. 42
280 C. 21 qu. 1 c. 5. 6
289 D. 8Gc.ll
300 C. 2 qu. 1 c. 11
III, 2 C. 3 qu. 1 c. 2
13 D. 18 C. 4
13 D. 50 c. 5
14 D. 18 c. G
15 I). 18 c. 2
22 D. 18 C. 3
24 D. 18 c. 0
29 D. 18 c. 13
30 D. 18 c. 14
33 C. 3 qu. 0 C. 10
37 C. 2 qu. 7 c. 15
41(40) C.3 qu. 4c. 10
41 C. 11 qu. 1 c. 14
40 C. 2 qu. 7 c. 16
57 C. 2 qu. 7 c. 38
57 (G2) C.3 qu. 5 c. 8
58 C. 3 qu. 11 C. 1
58 C. 6 qu. 1 c. 3
72(87) C.3 qu. 5 c. 10
73 C. 2 qu. 7 c. 13
75(80) C.3 qu. 5 c. 8
82 C. 2 qu. 7 c. 49
98 C. 3 qu. 8 c. 1
105 C. 2 qu. 8 c. 5
117(122)0.3 qu. 5 c.5
118(123) C. I5qu.7 c. 5
129 C. 5 qu. 2 c. 1
138 C. 4 qu. 4 c. 2
130(115) C.3 qu.2c.4
113 C. 2 qu. 1 c. 2
144 C. 2 qu. 2 c. 5
148 C. 2 qu. 2 c. 6
151(158) C.llqu.l c.ll*
169 C. 2 qu. 1 c. 13
173 (178) C. 3 qu.6 c. 12
177 (1S3)C. llqu.l c.7
184 C. 8 qu. 0 c. 2
186 C. 3 qu. 0 c. 4
190 C. 2 qu. 1 c. 20
197 C. 2 qu. 7 c. 52
219 (224) C.1G qu.lc.52
221 C. 11 qu. 1 c. 38
221 (227) C. 23 qu. 1 C.50
229 (235) C.12qu.2c.l9
231 D. 74 c. 2
213 (250) C. 11 qu.l c. 45
252 C. 5 qu. 4 o. 3
IV, 7 D. 78 c. 4
14 D. 77 c. 2
1G D. 75 c. 7
20 1). 77 c. 7
21 D. 57 c. 1
22 D. 23 c. 8
23 D. 8-1 c. G
21 D. 70 c. 1
IV, 30 D. 38 c. 2
31 C. 12 qu. 3 c. 1
32 C. 7 qu. 1 c. 23
37 D. 2 c. 10 de cons.
43 D. 81 c. 19
44 C. 16 qu. 7 c. 28
49 C. 11 qu. 1 c. 18
51 D. 1 c. 14 do cons.
52 D. 29 c. 2
51 D. 83 c. 3
G5 D. 28 c. 9
70 C. 15 qu. 8 c. 1
72 D. 95 c. 12
74 D. 23 c. 15
75 D. 93 c. 15
87 1). 82 c. 1
88 D. 31 c. 10
98 C. 12 qu. 2 c. 51
105 D. 50 c. G7
107 C. 26 qu. 6 c. 5
109 D. 'M c. 13
115 1). Vc.123 dccons.
117 1>. 31 c. 33
119 C. 15 qu. 2 c. 1
120 O. 12 qu. 5 c. G
121 D. 50 c. 12
0. 15 qu. 8 c. 2
124 O. 26 qu. 5 c. 5
125 I). 03 c. 6
22» „ 28 C. 8
12!) „ ‘03 c. 12
138 „ 23 c. 11
l ft „ 93 c. 20
141 „ 23 c. 15
151 „ 23 c. 16
152 ,, 23 c. 17
155 „ 23 c. 20
156 „ 23 c. 18
157 „ 23 c. 19
160 „ 93 c. 5
162 „ 24 c. 1
V, 38 „ 81 c. 32
43 ,, 55 c. 6
53 „ 71 c. 1
61 C. 19 qu. 2 c. 1
60 C. 14 qu. 4 c. 6
70 D. 47 c. 2
71 „ 46 c. 9
72 C. 4 qu. 4 c. 8
73 1). 46 c. 10
75 „ 01 c. 4
76 C. 14 qu. 4 c. 3
82 D. 44 c. 2
83 „ 44 c. 4
85 „ 5c.3Gdocons.
86 „ 46 c. 6
89(104) C.3 qu.4 c. 10
91 C. 23 qu. 8 c. 5
96 D. 46 c. 5
09 C. 24 qu. 3 c. 35
10O C. 21 qu. 5 c. 1
+ 104 C. 11 qu. 3 c. 2
113 C. 11 qu. 3 c. 9
115 C. 11 qu. 3 c. 36
123 C. 1 qu. 1 c. 18
135 C. 13 qu. 2 c. 11
13G C. 12 qu. 2 c. 33
153 C. 12 qu. 2 c. 43
VI, 18 C. 19 qu. 3 c. 4
VI, 31 C. 20 qu. 3 c. 1
33 C. 20 qu. 3 c. 2
37 D. 77 c. 6
37 C. 20 qu. 1 c. 14
42 C. 18 qu. 2 c. 23
43 C. 20 qu. 1 c. 11
47 C. 27 qu. 1 c. 14
48 „ „ c. 10
51 „ „ c. 42
52 „ „ c. 35
G0 D. 81 c. 34
119 C. 18 qu. 2 c. 22
125. 126C.19qu.3c.10*
VII, 2 D. 12 c. G
18 „ 62 c. 2
21 „ 1 c. 21 de cons.
23 „ 1 c. 64 „
2-1 „ 1 c. G3 „
26 C. 22 qu. 4 C. 11
27 I). 23 c. 33
29 C. 32 qu. 2 c. 12
30 C. 32 qu. 2 c. 11
35 C. 32 qu. 7 c. 5
36 C. 32 qu. 5 c. 23
38 C. 27 qu. 2 c. 50
39 C. 35 qu. 8 c. 2
61 C. 36 qu. 2 c. 1
67 C. 36 qu. 2 C. 5
68 1). 12 c. 7
87 „ 3 c. 7 do cone.
91 C. 2G qu. G c. 8
94 C. 24 qu. 2 c. 1
97 C. 11 qu. 1 c. 34
97 D. 1 c. G5de pen.*
98 „ 5 c. 2 „
99 ,, 5 c. 3 „
101 C. 26 qu. G c. 13
106 C. 26 qu. 5 c. 2
116 C. 38 qu. 2 c. 1
117 C. 33 qu. 2 c. 9
118 C. 24 qu. 3 c. 20
110 D. 50 c. G3
276 C. 27 qu. 2 c. 46
IX, 22 C. 1 qu. 1 c. 01
34 D. i c. 111 de cons.
30 „ e. 125 „
X, 19 C. 12 qu. 2 c. 27
48 D. 1 c.6 do cons.
51. 52 D. 87 c. 6
55 D. 87 c. 8
56 „ 54 c.5
G0 C. 12 qu. 2 c. 58
70 C. 13 qu. 2 c. 11
71 „ „ c. 10
Xn, 27 D. 30 c. 12
27 D. 31 c. 8
28 „ 30 c. 13
30 „ 30 c. 10
31 „ 30 c. 11
32 „ 30 c. 4
34 „ 30 c. 15
35 „ 30 c. G
36 „ 30 c.3
37 „ 30 c. 14
38 „ 30 c. 1
40 „ 30 c. 8
41 „ 30 c. 0
81 C. 26 qu. 5 c. 11
139 D. 30 c. 2
1, 18 C. 16 qu. 3 c. 2
23 C. 1 qu. 2 c. 1
24 C. 23 qu. 8 c. 25
27 C. 1G qu. 1 c. 44
31 D. 1 c. 18 de cons.
33 C. 10 qu. 1 c. 2
34 C. 12 qu. 2 c. 27
35 C. 12 qu. 2 c. 28
40 D. 1 c. 3 de cona.
49 C. 16 qu. 7 C. 7
55 D. 42 c. 6
56 D. 42 c. 5
57 D. 42 c. 4
62 C. 9 qu. 2 c. 5
68 1). 1 c. 45 do cons.
70 1). 2 c. 93 de conB.
79 D. 4 c. 125 de cona.
80 D. 4 c. 106 de cona.
83 I). 41 c. 7
85 D. 28 c. 9
87 D. 81 c. 12
89 D. 31 c. 4
90 D. 82 c. 2
91 D. 32 c. 16
92 1). 81 c. 31
94 D. 82 c. 3
97 D. 31 c. 10
104 C. 9 qu. 2 c. 1
f I, 108 C. 26 qu. 6 c. 9
108 C. 27 qu. 2 c. 26
109 C. 26 qu. G c. 10
110 C. 26 qu. 6 c. 5
111 C. 26 qu. 6 C. 13
112 C. 26 qu. 6 C. 10
112 D. 1 c. 49 do pen.
116 C. 24 qu. 2 c. 1
121 D. 2 c. 29 de cona.
122 C. 1 qu. 1 c. 99
123 C. 13 qu. 2 c. 12
125 D. 47 c. 2
127 C. 13 qu. 2 c. 15
129 C. 1 qu. 1 c. 105
135 D. 35 c. 9
146 D. 35 c, 1
151 D. 2 c. 28 do cons.
15-1 D. 46 c. 6
155 D. 46 c. 5
157 C. 22 qu. 1 c. 9
160 C. 36 qu. 2 c. 2
161 D. 90 c. 5
162 D. 90 c. 6
166. 167 D. 90 c. 4
169 D. 81 c. 32
169 C. 23 qu. 8 c. 5
173 D. 4G c. 8
175 D. 45 c. 7
177 C. 23 qu. 8 c. 6
178 D. 34 c. 2
179 D. 44 c. 4
180 D. 44 c. 2
180 C. 20 qu. 4 c. 1
182 D. 91 c. 4
187 D. 91 c. 2
188 l).l c. 48 do cona.
189 I). 44 c. 12
190 D. 1 c. 49 de cons.
193 D. 1 c. 61 de cons.
195 D. 1 c. 62 do cona.
198 D. 1 c. 65 do cona.
199 D. 1 c. 63 de cons.
200 C. 11 qu. 3 c. 9
213 C. 26 qu. 6 c. 8
213 D. 3 c. 20 de cons.
216 D. 44 c. 7
218 I). 44 c. 8
219 D. 44 c. 9
220 O. 12 qu. 3 c. 1
222 b C. 13 qu.4 c.3
224 D. 47 c. 1
226 D. 46 c. 9
227 C. 14 qu. 4 c. 8
228 D. 46 c. 10
229 C. 14 qu. 4 c. 3
231 C. 21 qu. 3 c. 3
232 C. 14 qu. 4 c. G.
234 D. 86 c. 26
237 C. 1 qu. 1 c. 8
238 C. 1 qu. 1 c. 6
210 C. 1 qu. 7 c. 3
241 C. 1 qu. 1 c. 114
213 C. 16 qu. 7 c. 37
245 C. 16 qu. 7 c. 35
216 C. 16 qu. 7 c. 36
247 C. 21 qu. 2 c. 4
251 C. 7 qu. 1 c. 23
252 C. 21 qu. 1 c. 2
254 C. 7 qu. 1 c. 39
255 C. 9 qu. 2 c. 5
26*4 C. 7 qu. 1 c. 32
267 D. 4 c. 12 de eous.
269 D.4c. lll do cons.
+ 272 l>.4c.l7docons.
274 D.ic. 106 do cons.
b) Reginonis Abbatis Prumensis libri duo de syno-
dalibus causis et disciplinis ecclesiasticis (c. a. go6).
Huic collectioni tres appendices adiectae sunt, quarum
prima haud multo post Reginonis tempora, altera in
qua concilium Francofurtense a. 952 commemoratur
aliquanto post conscripta, tertia denique ad Reginonis
ipsius aetatem referenda est.
Ne hanc quidem collectionem a Gratiano adhibi-
tam esse crediderim, cum Ivo ipse tres tantum locos ex
ea sumsisse videatur.
Itaque Gratianum eam respexisse negaverim ne-
que mihi respiciendam esse, nisi quod plurimos Bur-
chardo suppeditaverit canones: quamquam nefas est
reticere, id quod iam Wasserschleben monuit, complura
fragmenta apud Reginonem eodem ordine digesta
reperiri atque apud Gratianum, neque deesse, quae
apud solum Reginonem inveniuntur.
Huius collectionis cuius correctores nusquam
mentionem iniecerunt usus sum Wasserschlebenii edi-
tione, quae Lipsiae a. 1840 prodiit.
I, 7 C. 10 qn. 1 c. 12
8 C. 10 qu. 3 c. 8
9 C. 10 qu. 1 c. 11
1, 11 C. 10 qu. 3 c. 1
12 C. 10 qu. 1 c. 9
15 0. 16 qu. 7 c. 10
+ I, 16 C. 16 qu. 3 c. 1
17 D. 3 c. 16 de cons.
18 C. 13 qu. 2 c. 2
276 C. 7 qu. 1 c. 33
284 D. 30 c. 8
288 C. 14 qu. 3 c. 4
291 C. 14 qu. 4 c. 9
291 D. 50 o. 63
I, 295 D. 50 c. 64
297 1). 70 c. 1
305 C. 26 qu. 7 c. 5
306 C. 26 qu. 7 c. 6
307 C. 33 qu. 4 o. 13
311 D. 3 c. 17 do cons.
312 C. 26 qu. 7 c. 6
314 I). 50 c. 65
316 D. 50 c. 67
317 D. 5 c. 2 de pen.
318 D. 5 c. 3 do pen.
319 D. 50 c. 69
323 C. 11 qu. 1 c. 34
325 C. 26 qu. 7 c. 9
320 C. 26 qu. 7 c. 10
328 C. 26 qu. 7 c. 11
329. 330 D.2 0. 13 de C.
331 D. 2 c. 23 de coue.
334 D. 2 c. 16 de cons.
335 n. 34 c. 19
341 D. 2 c. 21 de cons.
343 C. 17 qu. 4 c. 25
347 D. 41 c. 8
352 D. 1 c. 15 do con.
354 D. 50 c. 22
359 C. 12 qu. 2 o. 50
359 O. 12 qu. 2 c. 51
361 C. 10 qu. 2 c. 8
363 C. 12 qu. 2 c. 53
364 C. 12 qu. 2 c. 54
365 C. 12 qu. 2 c. 33
366 C. 12 qu. 5 c. 5
II, 102 C. 27 qu. 1 c. 15
163 C. 27 qu. 1 c. 14
104 C. 27 qu. 1 c. 11
170 C. 27 qu. 1 c. 10
175 C. 20 qu. 1 c. 15
178 C'. 27 qu. 1 c. 16
181 C. 32 qu. 2 c. 18
184 C. 35 qu. 2 c. 9
185 C. 35 qu. 8 c. 2
186 C. 55 qu. 2 c. 8
197 C. 30 qu. 1 c. 5
204 C. 29 qu. 1 o. 7
207 C. 34 qu. 1 c. B
208 C. 31 qu. 1 c. 10
209 C. 34 qu. 1 c. 8
215 C. 32 qu. 7 c. 24
216 C. 27 qu. 2 c. 30
216
213
32
27
21
32
219 „ 30 „ 1 „ 8
820
226
227
229
232
233
234
237
241
34
32
35
33
35
35
, 35
31
243 „ 27
. 35 „ 6 ,, 11
29
245 „ 33 „ 1 „ 3
252 D. 23 c. 33
263 C. 35 qu. 2 c. 18
369 C. 12 qu. 2 c. 53
267
»»
17
n
4
ii
16
370 D. 87 c. 3
269
»i
4
n
17
375. 376 C.10 qu.2 c.4
273
„ 11
»»
G
„
4
378 C. 10 qu. 2 c. 5
274
II
14
,,
5
y,
12
383 C. 12 qu. 2 C. 55
275
„ 1*
,,
5
„
13
390 D. 3 c. 10 de cons.
277
II
2
5
1»
23
395 D. 72 c. 3
278
It
2
5
1»
26
396 C. 15 qu. 4 c. I
283
12
n
2
II
6
403 D. 54 c. 21
285
17
ii
4
n
5
404 D. 54 c. 1!)
287
16
1
ii
55
406 D. 54 c. 5
289
17
4
„
21
403 D. 54 c. 6
291
II
G
„
3
ii
5
409 D. 54 c. 8
292
6
3
>i
•1
411 D. 36 c. 1
303
„
2
5
ii
15
419 D. 54 c. 2
306*
3
i*
9
n
13
420 D. 71 c. 3
310
II
11
3
n
41
421 D. 78 c. 4
311
11
2
1
ii
20
422 D. 77 c. 5
312
11
„
3
ii
70
422 C. 19 qu. 2 c. 1
315
22
1
n
12
423 D. 55 c. 6
31G
22
n
5
it
14
426 „ 33 „ 5
316
22
ii
5
w
16
442 „ 75 „ 7
324
II
22
n
5
ti
17
442. 443 D 71 c. 1
327
22
4
ii
11
4-19 D. 73 c. 1
329
22
4
il
6
453 „ 24 „ 5
330
II
6
,,
1
18
45o ,, 23 ,, 2
474 C. 12 qn. 2 c. 44
646 D. 42 c. 7
II, 2 C. 35 qu. 6 o. 7
18 C. 11 qu. 3 c. 106
12 C. 24 qu. 3 c. 20
17 D. 60 o. 50
18 D. 50 o. 51
36 C. 24 qu. 3 c. 21
37 C. 17 qn. 4 c. 7
41 C. 17 qu. 4 c. 26
41 C. 23 qu. 5 c. 12
43 C. 2 qu. 5 c. 15
43 O. 17 qu. 4 c. 24
45 C. 2 qu. 3 c. 4
45 C. 17 qu. 4 c. 27
43 D. 1 c. 23 de pen.
55 C. 23 qu. 8 c. 30
58 D. 50 c. 43
75 C. 32 qu. 2 c. 7
76 C. 2 qu. 5 c. 22
91 D. 50 c. 40
92 C. 13 qu. 2 c. 30
93 C. 13 qu. 2 c. 31
95 C. 15 qu. 1 c. 12
96 C. 23 qu. 8 c. 34
102 C. 32 qu. 7 c. 8
103 C. 32 qu. 7 c. 5
104 C. 32 qu. 7 c. 3
106 C. 27 qu. 2 c. 13
106 C. 36 qu. 2 c. 8
109 C. 27 qu. 2 c. 22
110 C. 33 qn. 2 c. 1
111 C. 35 qu. 2 c. 6
112 C. 27 qu. 2 c. 26
115 C. 33 qu. 2 c. 4
117 C. 3 qu. 1 c. 6
118 C. 29 qu. 1 c. 4
123 C. 34 qu. 1 c. 4
124 C. 33 qu. 5 c. 10
135 C. 33 qu. 5 c. 3
128 C. 32 qu. 7 c. 26
129 C. 32 qu. 7 c. 25
138 C. 32 qu. 5 c. 23
151 C. 31 qu. 3 c. 1
153 C. 27 qu. 2 c. 50
154 C. 27 qu. 2 c. 46
155 C. 27 qu. 2 c. 34
157 C. 30 qu. 2 c. 4
158 C. 36 qu. 2 c. 10
335 ,. 22 „ 5 „ 1
336.337 C. 22 qu. 5c. 2
338 C. 22 qu. 5 c. S
342
314
354
355
2
3 „ 10
, 26
20
356 „ 26 „ 5 „ 1
357 „ 26 „ 5 „ 11
358 „ 26 „ 5 „ 8
359 ,. 26 „ 5 „ 5
371.373 C. 26 qn. 5 c. 12
373 C. 26 qu. 5 c. S
374 „ 26 „ 5 „ 12
375 „ 26 „ 5 „ 3
380 D. 90 c. 2
381 D. 90 c. 9
385 D. 90 c. 7
387 C. 13 qu. 2 c. 10
339 C. 13 qu. 2 c. 11
391 D.2c. 19 de cons.
392 D. 3 c. 5 de conB.
397.398 C. 11 qu. 3 c. 18
+ 403 C. 11 qu. S c. 16
+ 405 C. 11 qu. 3 c. 2
407 C. 11 qu. 3 c. 6
t 409 C. 11 qu. 3 c. 4
417 C. 11 qu. 3 c. 107
418
n „
3
108
421
9 „
2
4
437
11 „
1
23
445
i»
26 .,
6
n
11
Appeud. I, 5 1). 30 c. 3
6 D. 30 c. 6
7 „ 30 „ 14
8 „ 30 „ 7
9 „ 30 „ 13
12 D. 5 c. 11 de cons.
•f 15 D.lc.73 de cons.
16 D. 3 c. 13 do cons.
19 D. 23 c. 29
20 D. 87 c. 6
28 C. 13 qu. 2 c. 32
»6 „ 11 „ 1 „ 41*
36 „ 16 „ 6 „ 4
41 „ 20 „ 2 „ 2
43 ., 23 „ 8 „ 25
14 D. 54 c. 2
47 C. 27 qu. 1 c. 7
48 C. 27 qu. 1 c. 2
XLV
REGINO PRUMENSIS. BURCHARDUS WORMATIENSIS.
XLVI
latinae volumine 140 editionem
renovandam curavit.
Append. I, 49 D. 81 c. 93
60 D. 81 c. 94
51 C. 27 qu. 1 c. 1
52 „ 27 „ 1 „ 35
58 „ 3 „ 9 „ 9
n, 1 C. 16 qu. 1 o. 55
2 C. 35 qu. 2 c. 20
3 C. 15 qu. 7 c. 1
4 C. 18 qu. 2 o. 16
8 D. 55 o. 2
11
D.
78 i
c*. 1
u
C.
27 qu.
1 <
e.
42
15
»»
27
H
1
>»
1
16
it
27
11
1
35
18
M
20
11
3
2
19
n
27
11
1
»»
3
20
n
27
11
1
17
21
)i
27
11
1
8
22
»»
2
11
1
0
2;!
i »
27
11
1
34
23
»i
27
11
2
ii
21
24
0.
88 <
E. 7
28
c.
19 qu.
1
c.
1
n,29 O. 27 qu. 1 c. 2
30 D. 27 c. 6
33 C. 27 qu. 1 c. 18
34 C. 27 qu. 1 o. 19*
85 C. 27 qu. 1 c. 7
36 D. 11 c. 5
37 C. 2 qu. 5 o. 1
III, 1 D. 45 c. 5
2 C. 7 qu. 1 c. 16
3 C. 20 qu. 2 c. 1
6
D.
59 c.
4
7
i»
61 „
13
8
38 „
4
10
62 „
2
11
30 „
13
12
28 „
15
13
30 „
11
14
7!
30 „
2
15
U.
8 qu.
1 C
1C.
17
D. 19 c.
20
D.
18 c.
5
+ 21 D. 3 c. 8 de cona.
23 C. 2 qu. 3 c. 4
nT,28 D. 37 c. 1
29 D. 90 e. 7
31 C. 3 qu. 4 c. 11
35 „ 10 „ 2
+ 36 C. 11 qu. 3 c. 89
37 D. 50 o. 55
38 D. 10 e. 2
41 D. 83 c. 4
44 C. 2 qu. 5 c. 4
46 C. 29 qu. 1 c. 6
47 C. 6 qu. 4 c. 4
50 D. 38 c. 5
54 D. 6 e. 7 de cona.
57 D. 10 c. 1
59 C. 13 qu. 2 c. 10
60 „ 35 „ 2 „ 2
82 tf 4 ,, 4 ,, 1
58 d 4 .. 4 tt 2
66. 67 C. 11 qu. 3 c. 13
71 D. 90 c. 10
73 C. 7 qu. 1 c. 1
74 C. 2 qu. 8 c. 5
I, 1 D. 21 c. 2
3 D. 99 c. 3
4 D. 80 c. 3
5 D. 32 c. 1
6 D. 23 c. 5
7 D. 61 c. 13
8 D. 23 c. 2
9 D. 24 c. 4
10 D. 03 c. 8
11 D. 62 c. 1
II C. lqu.lc. 40
15 D. 64 c. 2
15 D. 66 c. 2
15 D. 75 c. 1
17 D. 61 c. 10
18 D. 59 c. 4
21 C. 1 qu. 1 c. 4
21 C. 1 qu. 1 c. 5
21 C. 1 qu. 1 c. 117
21 C. 1 qu. 7 c. 3
22 C. 1 qu. 1 c. 6
24 D. 75 c. 4
25 D. 100 c. 1
26 D. 65 c. 9
+27 D. 64 c. 1
28 D. 64 c. 4
28 U. 66 c. 1
29 D. 74 c. 7
30 D. 64 c. 3
32 D. 80 c. 4
33 C.lOqu.lc. 50*51*
35 D. 101 c. 1
36 D. 92 c. 6
37 D. 92 c. 7
39 D. 92 c. 8
39 C. 2 qu. 7 c. 13
40 D. 92 C. 4
41 D. 92 c. 5
43 D. 18 c. 2
44 D. 18 c. 4
47 D. 18 c. 5
49 D. 18 c. 13
60 D. 18 c. 12
51 C. 5 qu. 3 c. 1
55 D. 18 c. 1
57 C. 6 qn. 4 c. 3
59 C. 6 qu. 4 c. 4
63 C. 9 qu. 3 c. 0
64 C. 7 qu. 1 c. 27
65 C. 9 qu. 3 c. 4
60 C. 9 qu. 2 c. 3
66 C. 9 qu. 3 c. 7
67 C. 10 qu. 3 c. 4
68 C. 16 qu. 3 c. 15
69 C. 16 qu. 3 c. 6
70 C. 16 qu. 6 c. 1
71 + C. 9 qn. 2 c. 7
72 C. 7 qu. 1 c. 25
74 C. 7 qu. 1 c. 31
76 C. 7 qu. 1 c. 11
77 C. 7 qu. 1 c. 34
78 D. 28 c. 14
85 C. 10 qu. 1 c. 12
85 11. 4 c. 94 de cona.
86 C. 10 qu. 3 c. 8
87 C. 10 qu. 1 c. 11
89 C. 10 qu. 7 c. 22
91—98 C. 35 qu. 6 c. 7
95 D. 37 c. 1
97 D. 80 c. 5
100 D. 38 c. 1
101 D. 90 c. 7
102 C. 15 qu. 4 c. 3
108 + C. 9 qu. 2 c. 6
109 D. 71 c. 9
III D. 23 c. 13
112 C. 1 qu. 1 c. 8
113 C. 1 qu. 1 c. 114
121 C. 1 qu. 1 c. 13
123 C. 7 qu. 1 C. 42
129 C. 3 qu. 1 c. 5
132 C. 2 qu. 7 c. 1G
136 C. 24 qu. 8 c. 14
138 C. 6 qu. 1 c. 15
140 C. 3 qu. 2 c. 4
142 C. 2 qu. 2 c. 3
141 C. 2 qu. 2 c. 5
144 C. 2 qu. 6 c. 5
144 C. 2 qu. 6 c. 7
144 C. 3 qu. 6 c. 5
147 C. 3 qu. 6 c. 2
147 C. 3 qu. 6 c. 12
148 C. 2 qu. 0 c. 1. 2
148 C. 2 qu. 6 c. 20. 21
149 C. 3 qu. 8 c. 2
149 C. 15 qu. 7 c. 4
+ 150 C. 6 qu. 4 c. 1
151 C. 2 qu. 7 c. 2
151 C. 2 qu. 7 c. 10
152 C. 3 qu. 5 c. 2
150 C. 5 qu. 2 c. 1
157 C. 2 qu. 1 c. 5
101 C. 3 qu. 0 c. 10
101 C. 3 qu. 11 c. 1
I, 168 C. 11 qu. 1 e. 8
171 C. 2 qu. 7 c. 18
171 C. 2 qu. 8 c. 1
171 C. 3 qu. 5 c. 1
171 C. 3 qu. 5 c. 12
171 C. 3 qu. 9 c. 3
171 C. 3 qu. 9 c. 15
172 C. 2 qu. 7 c. 39
172 C. 2 qu. 7 c. 51
173 C. 6 qu. 1 c. 17
170 C. 3 qu. 0 c. 5
177 C. 2 qu. 8 c. 5
178 D. 22 c. 2
180 C. 3 qu. 3 c. 2
182 C. 2 qu. 7 c. 44
185 C. 8 qu. 1 c. 3
187 C. 8 qu. 1 c. 4
188 C. 7 qu. 1 c. 1
189 C. 7 qu. 1 c. 13
191 C. 7 qu. 1 c. 14
192 C. 9 qu. 3 c. 19
193 C. 2 qu. 5 c. 1
194 C. 2 qu. 5 c. 6
195 D. 33 c. 7
196 C. 2 qu. 5 c. 7
197 D. 86 c. 24
197 C. 1 qu. 7 c. 11
198 C. 2 qu. 5 c. 18
199 C. 11 qu. 3 c. 6
200 C. 11 qu. 3 c. 9
201 C. 23 qu. S c. 30
202 D. 80 c. 25
203 D. 83 c. 3
203 C. 2 qu. 7 c. 32
20-1 D. 50 c. 68
204 D. 83 c. 6
200 D. 40 C. 11
207 D. 40 c. 2
207 (210) C. 12qu.5c.7
208 D. 40 c. 3
209 D. 83 c. 2
212 C. 12 qu. 5 c. 5
214 C. 12 qu. 5 c. 4
215 C. 10 qu. 2 c. 8
217 C. 12 qu. 3 c. 3
220 D. 19 c. 3
221 C. 5qu. 2 c. 4
223 D. 79 c. 2
229 C. 10 qu. 1 c. 9
231 C. 18 qu. 1 c. 1
233 D. 50 c. 13
II, 1 D. 21 c. 5
2 D. 38 c. 5
3 D. 75 c. 3
5 D. S4 c. 6
5 II. 3 c. 5 de eous.
6 I>. 70 c. 1
6 D. 1 c. 9 de con$.
8 D. 63 c. «
9 D. 77 c. 6
10 D. 78 c. 1
11 D. 77 c. 5
11 C. 20 qu. 1 c. 14
12 D. 77 c. 7
13 D. 81 c. 4
14 D. 55 c. 6
15 D. 55 c. 10
16 D. 40 c. 7
17 D. 48 c. 8
18 D. 36 e. 1
20 D. 33 c. 5
21 D. 54 c. 2
22 11. 64 c. 1
22 D. 54 c. 21
23 D. 54 c. 8
24 D. 54 c. 19
25 D. 54 c. 5
31 D. 54 o. C
35 D. 50 c. 55
36 D. 54 c. 3
37 D. 50 C. 68
38 D. 34 c. 8
42 D. 72 c. 2
43 D. 71 c. 6
+ 45 D.5c.37 decona.
48 C. 15 qu. 8 c. 4
+ 49 C. 15 qu. 8 c. 1
63 D. 3 c. 20 de eous.
54 D. 1 c. 52 de eous.
66 0. 1 c. 63 de cona.
67 D. 1 c. 62 de cona.
77 D. 3 c. 1 de cona.
83 D. 55 c. 2
87 C. 15 qu. 4 c. 1
+ 88 D. 3 c. 10 do cons.
91 C. 9 qu. 2 c. 5
93 (92) O. 0 qu. V c. 4
93 C. 16 qu. 1 c. 41
96 C. 21 qu. 1 c. 2
97 C. 7 qu. 1 c. 19
98 C. 7 qu. 1 c. 23
100 D. 81 c. 31
102 „ 91 „ 4
103 „ 91 „ 3
c) Burchardi Wormatiensis decretum (1012 — 1023).
Haec collectio nititur collectione Anselmo dedicata et
Reginone: quae licet temporum spatio disiuncta cum
Gregorii VH. tamen partes quodammodo anticipasse
videatur, quid mirum, si a sectatoribus illius papae
manibus teri solebat.
Ita factum est, ut quas Burchardus primus com-
posuit falsas inscriptiones, in omnium transirent poste-
riorum collectiones.
Ipso Burchardo usum esse Gratianum pro certo
neque affirmare neque negare possum; quamquam hoc
illo magis est verisimile, si reputaveris, Gratianum fon-
tibus uti potuisse, qui ad tempora eius propius acce-
debant et ex Burchardo hauserant tot canones ut
Burchardi ipsius inspiciendi cupiditatem sedarent po-
tius quam accenderent. Nihilominus ad crisin Gra-
tianei libri magni momenti est haec collectio cum
posteriores collectiones non minus arte huiuS vestigia
presserint, quam earum vestigia Gratianus, mihique ipsi
in conferendo Burchardo codice uti licuerit, qui eisdem
paene temporibus confectus est, posteriores autem col-
lectiones in multo peioribus codicibus parumque ido-
neis editionibus mihi inspiciendae fuerint.
Itaque Richterus non ea qua debuit diligentia
Burchardum in edendo Gratiano in usum vocasse cen-
sendus 'est quippe qui dum primo fasciculo praefatur
professus sit, sibi Burchardi librum adipisci non con-
tigisse.
Nos quidem usi sumus codice, qui nunc Fribur-
gensis est academicae bibliothecae, Burchardi fere
temporibus exarato; quem ita describit Amann
(Praestantiores aliquot Codic. Mss. qui Friburgi ser-
vantur Friburg. 1836) p. 13:
„ Codex membranaceus formae quadratae maxi-
mae, ... ipsi Burchardo sine dubio suppar. Aetatem
codicis evincit characterum vetustas, saeculo XI., vel
minime XII. apprime convenientium1. Evincit adno-
tatio Eberhardi Episcopi Constant. (1034 — 46) ultimi
folii paginae aversae adseripta a coaevo, finito, pro-
xime praecedentis paginae columna secunda, codice
ipso. Canones Seligenstadtiensis synodi (1023) de-
sunt."
Canonum numeratio non ubique eadem est, atque
in codicibus a correctoribus adhibitis; quare meos
numeros uncis inclusos ut iam in collectione Anselmo
dedicata semper apposui.
Libri quarti capita 7 — 16, quae in codice inter-
ciderunt inspexi apud Mignium, qui in Patrologiae
1 Specimen characterum ab AnuU/O c'Vjnmunlcatura OBt (Schrifttafeln
Hoft 2 Uerllit 1878, tob. 48).
Parisinam a. 1549
II, 104 „ 91 „ 2
105 ,, 91 „ 2
107 D. 41 c. 7
108 „ 28 „ 9
109 „ 32 „ 16
114 „ 31 „ 10
117 „ 82 „ 2
118 „ 31 „ 4
119 „ 47 „ 1
119 (122) 0. 93 c. 12
120 D. 47 c. 2
121 0. 46 c. 10
122 C. 14 qu. 4 c. 3
123 C. 14 qu. 4 o. 8
124 C. 14 qu. 4 c. 0
126 C. 14 qu. 3 c. 4
127 C. 14 qu. 4 c. 9
128 D. 5 c. 2 depen.
180 „ 44 „ 4
131 „ 44 lf 2
134 „ 34 „ 19
136 (135) C. 10qu.lc.7
139 D. 71 c. 7
145 „ 8 6 „ 2G
+ 145 C. 21 qu. 3 c. 1
148 D. 32 c. 1
149 C. 23 qu. 8 c. 29
150 C. 21 qu. 3 c. 2
151 C. 21 qu. 3 c. 3
157 D. 28 c. 3
158 C. 1G qu. 1 c. 19
1G0 D. 38 c. 4
161 „ 44 tl 7
162 „ 44 „ 8
104 „ 44 „ 9
1G5 „ 44 „ 12
1G9 „ 44 „ 11
172 „ 4G „ G
175 C. 22 qu. 1 c. 9
17G D. 40 c. 3
f 177 C. 23 qu. 3 c. 27
178 D. 74 c. 4
+ 180 C. 21 qu. 5 c. 2
181 C. 2 qu. 5 c. 12
182 C. 2 qu. 5 c. 4
183 C. 11 qu. 1 c. 16
184 C. 2 qu. 5 i\ 13
186 C. 2 qu. 5 c. 5
187 C. 11 qu. 3 c. 36
188 C. 22 qu. 5 c. 22
189 D. 81 c. 12
191 „ 81 „ 8
192 C. 11 qu. 3 c. 65
194 C. 11 qu. 3 c. 5
195 C. 2 qu. 3 c. 4
197 C. 2 qu. 1 c. 9
198 (198) C. 3 qu. 10 c. 1
199 (200)C. 2qu.5c. 26
201 C. 11 qu. 1 c. 49
202(204) C.2 qu.4c. 1
204(200) C.llqu. lc.6
205 (208) C. I5qu. 7 c. 5
209(212) D. 41 c. 3
210 (213) D. 91 c. 4
211(211) C. 23 qu. 8 c. G
214(217) D. 31 c. 3
215 (213) D. 90 c. 1
218 (210) D. 34 c. 2
222 (221) D. 93 c. 15
222 (225) D. 93 c. 20
223 D.5 c. 11 de cons.
224 (227) D. 93 c. 5
220 D.5 c. 11 do cons.
220 (229) D. 93 C. 3
233 (237) C. 23qu.8c.-l
419(319) C. 9 qu. 2 C.l
m, 2 C. 12 qu. 1 c. 15
3 C. 12 qu. 1 c. 1«
5 C. 12 qu. 1 c. 15
7 C. 10 qu. 1 c. 44
8 C. 10 qu. 7 c. 10
10 D. 1 c. 18 do cons.
11.12 D.l c. 19 doc.
13 D. 1 c.27 do cons.
17 D. 1 c.25do cons.
19 C. 10 qu. 3 c. 4
20 C. 10 qu. 1 c. 2
21 D. 1 c. 3 dccous.
22 C. 10 qu. 1 c. 54
23 C. 10 qn. 7 c. 40
25 D. 1 c. 31
20 C. 16 qu. 7 c. 41
27 D. 1 c. 3 do cons.
28 D. 1 c. 07 do cons.
29 D. 1 c. G5docon*.
32 D. 1 c. 21docons.
33 C. 10 qu. 1 c. 10
37 C. 1 qu. 2 c. 1
38 D.l c.28<lo cons.
39 D.l c.38de cons.
40 C. 10 qn. 7 c. 30
41 C. 10 qu. 7 c. 25
43 C. 13 qu. 1 c. 1
45 C. 21 qu. 2 c. 4
XLVII PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
XLVIII
III, 48 C. 7 qu. 1 C. 32
49 C. 7 qu. 1 c. 3 9
50 D. 25 c. 1
52 C. 23 qu. 8 c. 25
53 C. 23 qu. 8 c. 24
54 D. 1 c. iGdccona.
50 |, 1 fl 12 M
50 „ 1 „ 30 „
57 „ 1 „ 1. 2. 111
do eous.
IIT, 228 (224) D. 1 c. 51 „
230. 231 (229. 228)
D. 1 c. 57 de codh.
232(230)D. 1 c.37 de c.
233(23 i )C . 18 qu.2 c. 18
+ 237 (255)
C. 13 qn. 2 c. 6
241 C. 10 qu. 1 c. 42
IV, 2 D. 4 c. 19 do cons.
3 „ 3 „ 22 „
VI, 43 C. 23 qu. 5 c. 29
43
it
23 „
5 „
31
4-t
tf
23 „
4 „
45
4G
II
33 ,,
3 „
15
VII, 1 C. 3 qu. 4 c. 4
1 C. 35 qu. 2 c. 2
2 i» 55 2 ii 18
3 „ 85 „ 2 „ 9
4 „ 35 „ 2 „ 8
5 C. 35 qu. 8 c. 3
58
D. 1 c. 2. U doc..
4
18
8
„ 35
2 „
14
58
D. 1 c. 16 do cons.
5
4 „
11
10
4 M
1
58
„ 1 „ 17 „
7
„ 4 „
17
13
„ 35
* „
19
;VJ
f»
»» 4 „
03
14
., 3i
2 „
7
02
|f 1 TI 24 yy
1 8
u 4
58
it
18
11 35
•1
i „
21
1 « i.
1 ti 73 „
2 » 31 »,
1 »» 71 „
70 C. 7 qu. 1 c. 10
72 D. 33 c. 3
73 C. 7 qu. 1 C. )5
74 D. 1 c. 01 de c.
03
04
00
09
75
77
80
31
82
HA
80
15
10 de c.
7
u V, 4
60
21 C. 35 qu.6 c. 1
12 „ 5
12
25 „ 3o ,y 6 1, 5
13
, 4
106
20 „ 35 „ G c. 0
10
, 4
37
27 „ 35 „ 0 „ 9
23
, 4
79
28 „ 35 „ 5 „ 6
84 „4
100
20 „ 23 „ 5 „ 22
28
, 2
, 42
, 42
42 „ 4
, 42 „ 5
, 1 „ 33 do c.
3!) 0. 7 qu. 1 C. 44
90 1). 1 c.30 de cons.
91 D. 30 c. 10
95 „ 30 „ 1 L
90 „ 1 „ 15 d. cons.
110 „ 1 „ 40 „
103 D. 1 c. 08 „
103 „ 1 „ 43 „
)09 0. 10 qu. 7 c. 14
111 C. 10 qu. 7 c. 37
112 <!. 10 qu. 7 c. 33
1 14 C. 7 qu. 1 c. 33
119(118)0. 12 qu.lc.3
120(119)0. 12 qu.3c.l
124 D. 11 c. 0
125 ,, 11 ,, 11
12G „ 11 „ 7
127 „ 11 „ 5
128 „ 20 „ 3
130(129) U.lO qn.7c.5
131(130) C.lGqu. 2 c.2
132( 131)C.i6qu.lc.40
133 (132) (J. 10 qu. 7 c.O
134(133) C.lOqu. 7 C.7
137(130)0. 12qu. 2 c 27
139(138) C.Uqn.l c.7
140( l39)C.13qu.2 c.ll
112(141) 0.13 qu.2c.9
144 O. 16 qu. 1 c. 55
110(145) C.lOqu.lc 3
147 (140) C.10qu.2 c.9
„ C.l0qu.3c.3
+ 143 (147)
C. 10 qu. 8 c. 1
149(148) 0.13qu.2e.l
„ C.lOqu. 3 c.2
152 C. 13 qu. 2 C. 10
153 „ 13 „ 2 „ 17
159 .. 13 „ 2 „ 15
100.101 C. 13 qu. 2c. 2
102 C. 13 qu. 2 c. 3
103 „ 10 „ 2 „ 5
103 „ 13 „ 2 „ 3
100 „ 12 „ 2 ,, 44
107. 108C.lUqu.2c. 4
170 0. 12 qu. 2 c. 52
f 172 C. IO qu. 2 c. i
174 C. 12 qu. 2 C. 55
170 C. 12 <iu. 2 c. 53
178 C. 12qii. 2c.50.51
173 C. 13 qu. 2 c. 3
179 11. 50 e. 22
181 C. 10 qu. 2 c. 8
133 „ 12 „ 2 „ 33
184 „ 12 „ 2 „ 01
185 „ 12 „ 2 „ G5
180 D. 37 c. 8
190 C. 17 qu. 4 c. 3G
191 „ 30 „ 1 „ 3
192 „ 17 „ 4 „ 30
J94 f, 17 4 „ 9
195 D. 87 c. G
190 C. 17 qu. 4 c. 7
197 ,, 17 4 „ 20
1» *. 5 „ 1 „ 3
201 I). 87 c. 9
203 U. 10 qu. 1 c. G
203 „ 10 „ 1 „ GO
204 „ 17 „ 4 „ 14
207 D. 28 c. 15
209 C. 1 qu. 1 c. GG
214 D. 1 c. 41 do cons.
215 D. 21 c. 25
210 D. lc.39dccons.
220 D. 21 c. 3
220 — 22 D. 15 c. 3
223(239)1). 1 C.44dec.
220(227)1). 2 c.97 do c.
25
20
29
101
102
50
33 D. 57 c. 1
34 D.4 c. 153 d. cons.
•J-
30
39
42
43
44
45
47
90
75
28
38
80
113
111
22
VIII, 1 C. 20 qu. 2 c. 1
2 C. 20 qu. 1 C. 8
f 4 „ 20 „ 3 c. 3
8 (0) C. 20 qu. 1 C. 3
9 C. 20 qu. 4 c. 2
11 D. 72 c. 3
11 C. 35 qu. 2 c. 1G
01
03
00
. 09
70
4S C. 20 qu. 7 c. 2
50 D. 5 c. 8 do eous.
51 „ 4 „ 110 „
57 (58) D. 93 c. 13
00 D. 5 c. G de cons.
„ 3 „
i, 4 *
»i 1 n
„ 119 „
„ 120 „
71 0.1 qu. 1 C. 5>9
73 D. 4 c. 125 de cons.
74 C. 1 qu. 1 c. GO
70 D. 95 c. 4
70 ,, 4 „ 123 do c.
81 „ 4 „ 93 „
82 „ 45 „ 5
83 C. 28 qu. 1 C. 11
84 U. 23 qu. 1 c. 12
80 D. 54 c. 17
83 D. 54 c. 18
12
13
14
15
17
18
19
90
21
22
27
, 27
, 20
, 20
, 20
, 20
, 27 ,
, 17
, 19
20
1 „ 9
1 .« io
3 „ 2
1 „ 11
2 „ 3
1 I»
2 „ 27
2 „ 3
1 „ 1
4 „ 1
23 D. 23 C. 24
25 C. 17 qu. 4 c. 33
29
30
31
32
.‘14
35
30
38
39
43
44
45
46
27
27 ;
27 ,
27 .
27
72
27
27
27
27 ;
, 32
27
27
1 », U
1 „ 12
1 », 13
1 „ 14
42
16
8
17
1
35
. 10
47 D. 27 c. G
48 C. 27 qu. 1 c. 7
93 C. 1 qu. 1 c. 10G
49
1. 27 „
1 »
, 18
94 D. 4 c. 121 de con9.
51
11 27 „
1 .
, 37
98 O. 26 c. 3
54
„ 27 „
1 ,
, 31
98 C. 23 qu. 1 c. 1
55
D. 8L c.
33
V,
99 C. 1 qu. 7 c. 10
99 D.4c. 118 de cons.
100 C. 1 qu. 1 c. 59
101 C. 1 qu. 1 c. 105
1 D. 2 c. 7 de eous.
3 „ 2 „ 5
5
10
11
13
14
2
2
2
2
93
24
1
8
93
88
18
1
15.1G D. 2 c. 13.15 de c.
17 D. 2 c. 1G de cons.
1« „ i „ 14 „
*0 .. * „ 17 „
„ 2 „ 95 „
** .. 'i .. 91 „
‘i i „ 2 „ 1!) „
25 D. SI» c. 14
30 D. - c. 211 de cons.
»8 D. 90 c. ii
40. 41 D. 50 c. 32
43 D. 5 e. 1
44 95 ,i 12
43 ,, 2„ 23decons.
f „ 2 „ 27 „
51 „ 2 „ M „
+ VI. 5 C. 17qu.4c.27
7 C. 2 qu. 5 c. 15
7 „ 17 „ 4 „ 24
10 „ 17 „ 4 „ 25
11 „ 17 „ 4 „ 20
15 U. 50 c. 42
19 „ 60 „ 43
21 „ 50 „ 50
22 „ 60 „ 51
25 C. 15 qu. 1 c. 12
27 C. 5 qu. 5 c. 0
25 l>. 1 c. 24 de pon.
29 «. 24 qu. 3 c. 20
31 D. 1 c. 2» de pen.
33 |4. 50 c. 40
37 C. 33 qu. 2 c. 7
40 „ 33 „ 2 „ 8
41 „ 31 „ 1 „ C
42 „ 23 „ 8 „ 34
43 D. U c. 2
30 „ 0
30 „ 5
30 „ 12
31 „ 9
30 „ 2
30 „ 15
.. 39 „ 4
65 C. 18 qu. 2 c. 22
67 „ 18 „ 2 „ 16
G7 „ 18 „ 2 „ 29
73 D. 18 c. 11
74 C. 13 qu. 2 c. 13
76 „ 18 „ 2 „ 11
81 „ 21 „ 1 ,, 4
83 D. 23 c. 29
8G C. 10 qu. 7 c. 43
86
8S
93
93
97
98
18
16
16
18
20
20
+ IX, 1 C. 27 qu. 2 c. 17
1 C. 32 qu. 2 c. 12
2 „ 30 „ 5 „ 4
3 „ 30 „ 5 „ 2
4 „ 33 „ 4 10
f> D. 23 c. 33
G C. 30 qu. 5 c. G
+ 11.12 C. 3G qu. 2 e. fi
15 D. 34 c. 0
13 C. 29 qu. 1 c. 1
DC,44 C. 33 qu. 1 c. 2 XI, 40 C. U qu. 3 c. 100
18
20
+ 22
26
27
28
29
30
31
33
35
36
37
38
40
42
29
„ 32
„ 31
„ 29
„ 29
„ 32
„ 29
„ 32
„ 27
„ 30
„ 36
„ 36
i. -7
„ 27
„ 27
„ 33
2 „ 29
1 3
45
4G
47
48
49
49
51
52
54
86
59
60
01
63
64
G5
27
33 •,
33 ,
, 27 ,
, 6 ,
. 27 ,
. 2 ,
, 33 ,
. 34 ,
. 31 ,
, 28 ,
. 28 ,
28
32
32
31
10
8
21
6
88
22
4
4
4
2
3
1
8
5
5
48
|t’
11 ,1
3
38
49
11 11
3
20
60
11
11 ,1
3
40
51
20 „
0
11
52
24 „
2
1
53
14 ..
5
12
54
14 „
5
13
59
13
2
31
GO
13 11
2
32
G6
2 „
5
23
74
11 #,
3
43
76
,,
13 „
2
30
. 1 c
XVI, 28 C. 11 qu. 3 c. 78*
30 C. 3 qu. 3 c. 3
34 C. 3 qu. 10 c. 2
35 C. 4 qu. 2 c. 2
XVII, 3 C. 27 qu. 2 c. 30
4 C. 22 qu. 5 c. 1
71 (72) C. 32 qu. 7 c. 3
74(75) C. 31 qu. 1 c.3
75(70) C. 29 qu. 1 c. 7
78 C. 32 qu. 5 C. 23
+ 78(77) C.28 qu. 1 c. 1G
81 C. 35 qu. 6 c. 11
1 c.
26 qu.
5 c.
12
3 „
2G „
6 „
10
4 „
26 „
5 „
8
5 „
20 „
5 „
2
7 ,
20 „
& „
11
13 ,1
20 „
5 ,,
3
15 „
20 ,,
7 „
13
16 „
26 „
7 „
14
5
G
7
8
9
10
10
10
12
14
15
17
18
20
21
22
22
22
G
22
22
, 22
, 22
, 22
i 22
i 2*
, 22
p 22
. 22
22
5 j
5
4 ,
1 ,
5 >
1 ,
4 ,
6 »
5 ,
1 ,
1 ,
4 ,
4 ,
5 i
5 ,
3
14.15
18
4
13
13
9
16
17
10
11
G
17
19
&
u
34
u
1
0
35
,,
8
i
9
u
32
11
7
„ 20
12
34
1
» »
13
35
2
1. 0
10
34
1
M 10
17
it
32
7
„ 24
18
u
27
y,
2
„ 32
22
11
30
1
.1 2
23
n
30
fl
1
„ *
44
80
1
„ 1
4 j
„
30
,,
4
„ *
46
80
,,
3
„ 7
40
„
27
||
2
„ 31
19. 20 C. 20 qu. 5 c. 3
23 C. 20 qu. 5 c. 1
25(23) C. 22 qu.4 c.17
20 C. 22 qu. 5 C. Io
29 D. 13 c. 1
XVIII, 4 C. 20 qu. G c.10
G C. 26 qu. 6 c. 9
10 „ 2G „ G „ 8
12 D. 7 c. 2 de pen.
13 C. 26 qu. 6 c. 5
14 „ 26 „ 7 „ 1
16 „ 26 „ G „ 4
17 „ 2G „ G „ 7
18 D. 3 c. 17 de cons.
21 C. 20 qu. G c. 12
22 „ 26 „ G „ 13
23 „ 26 „ G „ 8
24 „ 30 „ 1 „ 5
27
, 20 ,
5 ,
G
40
, 20 ,
7 ,
15
41
, 20 ,
2 ,
7
42
. 20 ,
5
. 14
43
, 20 ,
3
1 1
44
, 20 ,
5 ,
14
29(27)C.22qu.4c.l4.l5 XIX, 5 C. 13 qu. 2 c. 32
i? f! 1 1 au. 3 c. 37 5 C. 32 qu. 7 c. 23
47 C. 11 qu. 3 c. 37
XHI, 1 D. 5c. 16 de cons.
2 D. 76 c. 2
45. 40 C. 20 qu. 3 c. 2
48 C. 26 qu. 5 c. 5
50 C. 26 qu. 7 c. 18
52 1). 90 c. 4
53 „ 90 „ G
54 „ 90 „ 4
59 „ 90 „ 10
01 „ 90 „ 9
04 C. 11 qu. 1 c. 22
05 C. 24 qu. 3 C. 22
66 D. 40 c. 5
08 C. 11 qu. 1 c. 23
09 „ 11 „ 1 „ 24
XI, 1 C. 11 qu. 3 c. 27
5
, 30
1. »
8
» 3
„ 8 decons.
12
, 1
1, 50 y.
17
, 5
„ 11 ..
19
, 30
„ 7
20
, 30
17
3
7
8
9
10 ,
U ,
12 ,
17 ,
18 ,
18 ,
i9 ,
f 21,
22
11
11
11
12
U
11
0
12
12
12
17
10
17
100
107
108
20
41
, 8
, 4
, 3
, 1
, G
. 5
, 55
21
21 C. 15 qu. 4 c. 2
22 D. 5 c. 18 de cons.
23 J). 5 c. 19 de cons.
24. 25 D. 5 c. 20 de c.
XIV, 5 D. 35 c. 1
11 D. 35 c. 9
XV, 5 C. 5 qu. 6 c. 8
8 D. 10 c. 2
10 „ 10 „ 1
13 „ 62 „ 2
18 C. 23 qu. 4 c. 49
28 „ U „ 3 „ 72*
29 „ 11 „ 3 „ G7
30 D. 71 c. 8
35 C. 16 qu. 7 c. 24
»7 D. 94 c. 2*
42 D. 9 c. 2
43 C. 23 qu. 5 c. 20
XVI, 1 C. 11 qu. 3 c. 70
3 C. 2 qu. 8 c. 4
0 „ 18
9 „ 9
1
26 C. 12 qu. 2 c. 8. D
27 „ 12 „ 2 „ 10
29 „17 „ 4 „ 12
30 „ 23 „ 8 „ 31
31. 32 C. 11 qu. 3 c. 18
+ 35 C. 11 qu. 3 c. 10
+ 36 „ 11 „ 3 „ 73
+ 37 „ 11 3 „ 2
3
5
G
7
8
11
12
13
14
15
19
20
3
„ 3
ii 2
2
„ 22
,i 3
„ 11
,i 4
,i 3
ii 4
.i 2
4
7*
, 7
, U
i 80
, 2
, 2
, 1
, 15
1
5 C. 32 qu.
2G D. 50 c. 64
27 „ 50 „ 63
31 „ 1 „ 8G de pen.
35.38 C. 26 qu. 7 c. 6
39 C. 2G qu. 7 c. 9
40 „ 26 „ 6 „ 14
40 „ 26 „ 7 „ 5
+ 41 „ 2G „ 7 „ 4
43 D. 50 c. 10
43 „ 50 „ 28
49 „ 50 „ GG
57 C. 33 qu. 2 c. 32
64 C. 2C qu. 7 c. 11
GG D. 5 c. 3 de peu.
67 „ 50 „ 69
71 „ 50 „ 07
72 „ 50 „ 05
73 „ 50 „ 28
74 (73) D. 50 c. 52
74(73) C. 15 qu. 8 c. 2
78 D. 50 c. 30
80 D. 50 c. 31
95 D. 5 c. 2 do pen.
105 C. 11 qu. 3 c. 91
105 ,, 24 „ 1 „ 41
109 „ 23 „ 5 „ 7
111 „ 33 „ 4 „ 13
112 „ 13 „ 2 „ 22
123 1). 1 c. 02 do pen.
124 D. 42 c. 1
127 C. « qu. 2 c. 3
130 C. 23 qu. 5 c. 12
145 D. 1 c. 90 de pcn.
150 D. 50 c. 34
XX, 18 D. 4 c. 154. 155.
15G de cons.
19 C. 23 qu. 4 c. 21
21 dict. post
C. 23 qu. 4 c. 23
35
38
,1 17
,1 4 ,
17
21 „ 11 „ 1 „ 0*
in fino (dcestCod.Frib.)
43
,1 H
,1 3 ,
29
22 „ 11 „ 1 „ 2
D. 70 c. 3
'14
11 11
11 3 ,
19
25 1). 45 c. 10*
„ C. 2 qu. 5 c. 24. 25
45
11 8
.1 3 ,
0
28 C. llqu.3c.GG.72*
„ 0. 12 qu. 1 c. 4
d) Collectionem quae dicitur duodecim Partium
ante annum 1024 compositam cuius integer codex in
Germania inveniri nequit, ipse non contuli; notitiam
eius Wasserschlebetiii 1 beneficio debeo, qui eam de-
scripsit verumque de virtute eius fecit iudicium.
D.
82 c
1
1, 148
C.
1G qu.
3 c.
3
I, 231
C. 1G qu.
7 c.
42
C.
2 qu. 1 c.
, 2
150
D
3 c. 4 de cons.
233
i, 12 ,,
2 „
58
, 17
D.
28 C
!. 12
153
D
1 c. 59 de cons.
235
»» io „
2 „
1
18
C.
!> qu. 3 i
c. '
7
174
D
8G c. 5
241
i. 12 „
2 „
01
29
n
25
2
5
179
C
10 qu.
1 c.
12
241
ii 12 „
2 „
G5
40
n
1
7
3
181
i
10 „
3 „
8
2G5
i» 2 „
7 ,i
1
127
n
21
1
5
197
t
10 „
7 „
21
207
4 „
3 „
15
138
ii
18
„ 2
29
204
i
12 „
1 »»
23
295
». 2 „
7 „
32
142
n
12
>. 2
04
213
i
12 „
4 „
1
304
.i 24 „
3 ,»
22
144
ii
16
.. 3
4
220
12 „
1 „
24
314
.. 12 ..
5 ..
0
103
m
7
.. 1
27
228
i
2* „
1 i.
41
t 320 C. 12 qu. 2
c. 43
118
n
7
„ 1
42
230
i
12 „
2
58
III, 20
C. 20 qn
i. 4 c
. 1
^ Beit™S° z- Gc,actl- <>• vorgratianischen Kirchenrechtsquellen (Leipzlg
18u4) p. 34 ni|q. Ubicumque hanc collectionem commemoravi, intellegon-
ilus est codex XI. saeculi, olim Savinianua nunc bibliothecae revise
Merolinensis. °
XLIX
111, 20 D. 5 c. 34 de cons.
48 D. 46 c. 3
58 C. 19 qu. 1 c. 1
85 D. 46 c. 6
*85. 86 C. 7qu. 1 c. 1
86 D. 46 c. 7
88 C. 7 qu. 1 c. 13
99 D. 46 c. 6
99 C. 7 qu. 1 c. 14
IV, 138 C. 16 qu. lc. 54
150
150
156
158
160
102
102
107
112
119
121
124
138
139
144
157
163
, 18
, 18
. 21
, 18
, 17
, 20
, 20
, 18
, 16
, 16
, 27
18
, 8
, 16
. 4
, 5
, 40
, 1
, 2
, 22
, 29
, 3
, 21
20
160 D. 2 c. 1 de cone.
163 C. 16 qu. 7 c. 38
170 D. 2 c. 7 de cons.
COLLECTIO DUODECIM PARTIUM. ANSELMUS.
IX, 59 C. 3 qu. 6 C. 12
61 C. 11 qu. 1 c. 8
61 C. 6 qu. 4 c. 4
65 C. 3 qu. 8 c. 1
66 C. 2 qu. 1 c. 5
69 C. 8 qu. 0 c. 5
78 C. 2 qu. 8 c. 1
1 32
2 i
1 „ 33
1 „ 3
7 „ 37
170
175
176
182
184
1 „ «
i 2 .. 9
. 1 „ 42
, 1 „ 44
. 1 „ 43
187 C. 16 qu. 7 c. 5
164 D.4c. 108 de cons.
168 C. 17 qu. 4 c. 38
172 „ 2 „ 5 „ 23
182 „ 18 „ 2 „ 23
191 „ 18 „ 2 „ 11
192 „ 18 „ 2 „ 26
202 „ 20 „ 1 „ 11
204 „ 20 „ 1 „ 15
205 „ 20 „ 2 „ 2
210 „ 20 „ 1 „ 8
214 „ 12 „ 2 „ 75
215 „ 33 „ 5 „ 10
217 „ 10 „ 6 „ 0
230 „ 27 „ 1 „ 12
236 „ 27 „ 1 „ 17
239 „ 27 „ 1 „ 14
243 „ 27 „ 1 „ 7
244 „ 27 „ 1 „ 31
245 „ 27 „ 1 „ 37
248 „ 27 „ 1 „ 18
251 „ 27 „ 1 „ 10
251 „ 27 „ 1 „ 35
254 „ 27 „ 1 „ 8
256 „ 27 „ 1 „ 16
257 „ 27 „ 1 „ 3
258 „ 27 „ 1 „ 34
262 D. 81 c. 34
267 C. 27 qu. 1 C. 1
268 „ 27 „ 1 „ 2
322 C. 27 qu. 2 c. 27
IV, 9 C. 16 qu. 1 c. 44
12 D. 1 c. 35 de cons.
17 C. 16 qu. 7 c. 33
19 D. 1 c. 36 de cons.
20 C.
189
193
195
208
212
237
253
256
257
261
271
272
277
284
16
16
r 16
, 16
i io
, 17
r 17
, 17
, 36
, 13
r 13
. 13
. 13
2
6
27
7
36
4
9
7
20
3
16
17
15
18
VO V • U IJU. V «e» «S
78 C. 2 qu. 8 c. 1
86 .. 2 „ 7 „ 38
89 C. 3 qu. 1 c. 9
95 C. 3 qu. 2 c. 4
104 C. 2 qu. 8 c. 6
116 C. 2 qu. 6 c. 4
134 C. 3 qu. 10 c. 2
149 C. 3 qu. 6 c. 18
149 C. 2 qu. 8 c. 4
153 C. 2 qu. 4 c. 1
156 C. 3 qu. 9 c. 9
157 C. 2 qu. 7
159 .. 15 .. '
162
163
164
169
171
176
177
179
c. 49
7 5
5
5
5
15
22
2
2 „ . „ „
11 „ 1 „ «
11 ’ °
11
26
19
1 ii 9
„ ~ „ 1 .. 39
ii 2 „ 5 „ 4
... „ 11 „ 3 „ 36
196 „ 15 ° “
V, 3 D. 4 c. 18 de cons.
10 D. 4 c. 14 de cons.
17 „ 4 „ 37 ,,
29 „ 4 „ 116 „
33 „ 4 „ 38 „
34 „ 4 „ 113 ,.
41 C. 1 qu. 1 c. 99
48 D. 4 c. 56 de cons.
56 ,, 5 ,, 12 „
62 „ 4 „ 100 „
63 „ 4 „ 101 „
65 ., 4 „ 102 „
72 C. 30 qn. 1 c. 3
73 D. 4 c. 15 de cons.
89 C. 28 qu. 2 c. 1
96 D. 4 c. 93 de cons.
98 C. 28 qu. 1 c. 11
99 C. 28 qu. 1 c. 12
100 D. 4 c. 94 de cons.
121 D. 5 c. 3 de cons.
126 D. 1 c. 62 de cons.
126 D. 5 c. 1 de cons.
127 D. 5 c. 4 de cons.
132 C. 12 qu. 2 c. 19
132 D. 5 c. 6 de cons.
133 D. 5 c. 7 de cons.
136 C.
199 „ 2
215 „ 35
231 ,, 25 ,, — „ ,v
X, 26 C. 23 qu. 4 c. 49
41 C. 11 qu. 3 c. 66
• n i a a
8 „ 2
1 „ 19
« „ 7
2 „ 18
, 4
, 13
, 22
48
51
63 „ __
64 „ 22
66 „ 22
71 „ 22
71 „ 24
72 „ 22
73 „ 22
74 „ 22
70 „ 11
ii «
„ 22
„ 35
,1 35
n 35
„
>. 14
14
77
00
97
98
101
124
125
126
129
132
137
139
35
17
16
2 »
„ 2 ,» »
,, 5 „ 2
„ 1 ,» io
1» 1 II 17
»1 ° »1 1
,1 5 „ 21
»» 3 „ 3
„ 4 „14.15
4 „ 11
1, 1 M 22
n 1 ,, 1«
„ & » 17
>t 0 n o
>i o ,, 11
u o >» o
„ 5 „ 12
n 3 „ 13
, 0 „ 4
, 6 „ 3
4» W
1 „ 28*
2 „ 3
21
,, 16
„ 7 ,
41
138 D.4c. 121 do cons.
156
.. n
3 „ 38
”, 2 ” Gc. 20.21
51(48) C.Tl qu. 3 c.76
6 C.
22
„ 16
i
40
139 D. 3 c. 18 de cons.
107
3 „ 5
52 C. 2 qu. 2 c. 3
7 C.
23
„ 12
„ 9
, 74
145 D.4 c.120 de cons.
170
„ 19
2 „ 8
12 „2 „ C c. 5
9 C.
25
„ 12
,, 2
, 73
145 D.4c. 123 de cons.
173
U
11
3 „ 2
13 D. 99 c. 2
54 „ 2 „ 1 c. 4
10 C.
30 C. 1 qu. 2 c. 1
38 D. 3 c. 9 de cons.
40 D. 1 c. 3 de cons.
43 D. 1 c. 38 de cons.
46 D. 1 c. 24 do cons.
49 C. 16 qu. 1 c. 12
50 C. 17 qu. 4 c. 14
53 D. 1 c. 19 de cons.
65 D. 1 c. 31 de cons.
68 D. 1 c. 37 de cons.
81 C. 26 qu. 5 c. 3
84 D. 1 c. 14 de cons.
87 D. 1 c. 12 de cons.
100 D. 1 c. 33 de eous.
102 D. 1 c. 48 do cons.
104 D. 1 c. 52 do cons.
113 D. 1 c. 73 do cons.
116 D. 5 c. 8 de cons.
120 D. 2 c. 10 de cons.
129 C. 17 qu. 4 c. 35
130 D. 1 c. 61 de cons.
137 D. lc.58de cons.*
183 C. 13 qu. 2 c. 22
192 D. 2 c. 29 de cons.
193 „ 2 „ 93
200 „ 2 „ 13
204 „ 2 „ 19
205 „ 2 „ 17
207 „ 2 „ 18
208 „ 2 „ 21 „
VI, 1 D. 3 c. 21 de cons.
2 D. 3 c. 22 de cons.
7 C. 15 qu. 4 c. 2
31 D. 5 c. 16 do cons.
32 „ 1 „ 50 „
62 „ 5 „ 19 „
64 „ 3 ,, 16 ,,
71 „ 5 „ 18 „
VII, 23 D.3c.l9dccons.
47 D. 3 c. 13 de cons.
271 C. 11 qu. 3 c. 14
IX, 35 C. 11 qu. 1 c. 7
45 C. 11 qu. 3 c. 70
51 „ 2 „ 1 f, 20
, 11
188
190 „ _
196 „ 23 ,
197 „ 11 „ 3 „
f 203 C. 11 qu. 3 c. 2
205 C. 11 qu. 3 c. 17
““ „ 11 „ 3 - 19
„ 11
„ 26
„ 26
,, n
,» n
211
214
221
222
225
230
236
237
250
11
60
18
3 „ 20
6 „ 9
6 „ II
3 „ 40
3 „ 39
;; ii ;; s „ 107
„ 11 „ S „ 108
— „ 26 ,, 7 „ 15
253 „ 26 „ 5 „ 10
250 „ 26 „ 5 „ 2
258 „ 26 „ 5 „ 11
262 „ 26 „ 7 „ 14
276 „ 26 „ 5 „ 14
XI, 57 D. 23 c. 22
XII, 65 D. 4 c. 29 de cons.
e) Anselmi Lucensis (f 1086) collectio canonum
studiosissime a Gratiano adhibita est. In codice1 quo
ego post Richterum usus sum, multa a posteriore manu
addita sunt: quare capitum numeri non concinunt cum
duobus codicibus a correctoribus inspectis: inde ego
ut in tota editione, ita in indice quem appono, nume-
ros mei codicis correctorum numeris uncis inclusos
adseripsi.
prooem. D. 15 c. 1
Dict, Grat. ante 0.16 C. 1
C. 3 qu. 1 c. 2
C. 16 qn. 10 c. 11
I, 1 D. 21 c. 2
3* (non inueni)
C. 8 qu. 1 c.
1 Olim Haenelii erat, nunc academicae bibliothecae ldpsiensis est.
Apographon est codicis Parislnl (Cod. Chart. fol. Bibi. reg. Supplem. O at.
no. 1665 Bibi. S. Germani a Pratis congregat. S. Mauri no. 939, 2. 3.), qui
et ipse Romani codicis apographon est. C(‘. etiam Richterum, Beitr. z.
Kenntniss d. Quell. d. canon. Rocbta, Leipzig 1834.
Corpus iur. can. EJ. Fntdberg.
I, 6 D. 93 C. 1
7 „ 21 c. 2
8 „ 11 c. 3
10(11) C. 24 qu. 1 c. 18
12(13) D. 12 c. 1
15(16) C. 24 qn. 1 c. 15
19(20) C. 9 qu. 3 c. 19
20 (21) D. 12 c. 2
21(22) C. 17 qu.4 c.30
24(25) C. 9 qu. 3 c.14
26 D. 94 c. 1
27(28) C. 24 qu. 1 c. 12
30(31) C.24qu.lc.l6*
35 C. 24 qu. 1 c. 9
36(37) C. 24 qu. 1 c. 10
37(38) C. 24 qu. 1 c. 7
38 C. lqu. 4c. 12*
38(41) C. 24 qu. 1 c. 13
39 C. 25 qu. 1 c. 8
41(42) D. 11 c. 11
43(44) C. 25 qu. 1 c. 2
45 D. 11 c. 10
46 C. 25 qu. 1 c. 4
47(48) C.3qn.3c.l7.18.
47 (60) C. 25 qu. 1 C.13
48(50) ,, ,, c. 1
53(54) C. 9 qu. 3 c. 15
55(56) „ 8 „ 1 c. 1
56(57) C. 24 qu. 1 c.22
59.60(60) D. 16 c. 12
63 C. 25 qu. 1 c. 4
64 D. 22 c. 1
64(65) C. 24 qu. 1 c. 25
67 D. 22 c. 2
69 „ 21 c. 3
71 „ 50 c. 64*
71(75) D. 96 C. 7
71 C. 2 qu. 7 c. 37*
74 C. 23 qu. 5 c. 21
75 Di 43 c. 5*
75 C. 1 qu. 1 c. 2
„ „ c. 86
ii n c* 123
n n 7 c. 6
„9 „3 c. 10
»i 25 i, 9 c. 6
84 (non inueni)
D. 96 c. 9
90 D. 68 c. 33
99 C. 27 qu. 2 c. 33
II, 6 C. 2 qu. 6 c. 8*
in,ll C. 2 qu. 7 c. 21*
11(10) C. 6 qu. 1 c. 15
12 C- 3 qu. 9 c. 1
ii 6 n 1 c* 8
13 „3 „ 5 c. 2
16 3 ,, 4 c. 7
16(15) C. 3 qu. 5 c. 4
18(l7) „ ,, c. 8
18 C. 3 qu. 5 c. 9
20(19) C. 3 qu. 5 c. 7
21 C. 2 qu. 6 c. 3
21(20) C. 3 qu. 5 c.10
21 C. 3 qu. 6 c. 15
22 „ 2 „ 7 c. 3*
„ 2 „ 7 c. 50
„ U „ 1 c. 3
11 II 11 1 o. 7
23 „ 2 „ 7 c. 2
25 „ 2 „ 7 c. 5*
25(24) C. 3 qu. 4 c. 11
25 C. 5 qu. 5 c. 4
„ 6 „ 1 c. 19*
26(25) C. 3 qu. 5 c. 5
27 C. 3 qu. 6 c. 17
n 3 „ 9 c. 2
29 „ 11 „ 1 c. 89
30 „ 2 „ 1 c. 3*
31 „ 2 „ 7 c. 15
32 „ 6 „ 1 c. 9
33 (non inueui)D.20c.2
34 C. S qu. 7 C. 4*
35(62) C. 3 qu. 4 c.10
37 C. 2 qu. 7 c. 12
38(41) C. 3 qu. 8 c. 1
38 (non inueni)
C. 6 qu. 1 c. 7
41(47) C. 2 qu. 7 c. 39
42 C. 1 qu. 1 c. 29*
44
45
2 c. 1
2 c. 4
7 c. 13
1 c. S*
2 c. 1*
2 c. 6
2 c. 4
6 c. 6
6 C. 4
5 c. 1
6 c. 15
45(41) C. 5 qu. 4 c. 2
46 (non inueni)
C. 2 qu. 3 c. 1
C> 2 qu. 7 C. 25
„ 3 „ 1 c. 1*
46(121) C. 3 qu. 8 c. 2 IV, 1 C. 25 qn. 2 c. 1
IU, 108 C. 11 qu. 1 c. 35. 36
it 1» C' 37
109 „ „ c. 5*
113 C. 2 qu. 3 c. 6
116 (non inueni)
C. 5 qu. 6 c. 8
116 (112) „25 „ le. 5
118. 119 „ 3 „ 3 c. 2
120 C. 5 qu. 2 c. 2
121 „ 15 „ 7 c. 4
122(121) C. 4 qu. 5 c. 1
u 4 „ 6 c. 1
123 D. 20 c. 1
C. 2 qu. 6 c. 9
c. 34
123(122) C.’l6qu.7c.5
123 (non inueni)
C. 3 qu. 6 c. 16
ult. D. 19 c. 6
fln. e. 3 C.3qu.6c.3
7 „ „ c. 17
S „ „ C.16*
9 C.8 qu.5c. 7
„ 3 „ 0c.4
10 „ 3 „ 5c.9
19 „ 6 „ lc. 2
36 ,, 5 „ Sc.2
39 „ 5 „ 6c.l
42 „ 2 „6c.40*
45 „ 5 „ Oc. 5
46 ,, 5 „ lc.l
in fiu.1 D. 10 c. 2
C. 2 qu. 3 c. 4
„ 2 „ Oc. 1.2
„ 2 „ 6 c. 9
„ 2 „ 6 c. 40
„ 2 ,, 7 c. 53
„ 2 „ 8 c. 3
„ 8 „ 2 c.8
„ 6 „ 1 c. 6
„ 3 „ 6c.ll
„ 3 „ 6 c. 12
,, 3 ,, 9 c. 11
„ 3 „ 10 c. 3
„ 3 „ 11 c. 3*
„ 4 „ 6 c.4*
„ 5 „ 1 c.S
„ 11 „ 1 c.43.49
15 „ 4 c. 3
30 „ 5 c. U
47(14) C. 2 qu. 7 c.38
47 C. 4 qu. 4 e. 2
48 „5 „ 2 c. 3
50 „ S „ lc. 2*
2 (nou inueni)
C. 12 qu. 1 c. 3
2 C. 25 qu. 2 c. 2*
3 C. 11 qu. 3 c. 63
16(17) C. 3 qu. 4 c. 1
19 C. 2 qu. 6 c. 11
20(22) C. 2 qu. 7 c. 42.
21 D. 19 c. 5
22 C. 2 qu. 6 c. 12
23 „ 9 „ 8 c. 6
25 „ 9 „ S c. 19
28(29) C. 85 qu.9 c.8
30 D. 17 c. 5
37 C. 11 qu. 1 c. 14
39 „ 3 „ 9 c. 0. 7
41 „ 3 „ 6 c. 9*
45 „ 12 „ 2 c. 7
47 (40) D. 17 c. 2
47 C. 2 qu. 6 c. 10*
„ „ c. 17*
52 C. 3 qu. 6 c. 14*
53(52) C. 11 qu. 1 c. 26
54(53) „ 24 „ 1 c. 12
56 D. 17 c. 6
56(55) C. 9qu. S c. 16
60 D. 17 c. 1
60(58) C. 2 qu. 6 c.10*
61 (59) „3 „0 c. 6*
65 D. 21 c. 9
66 ,. 22 c. 4
67(64) C. 2 qn. 6 c. 13*
69 C. 35 qu. 9 c. 4
70(72) D. 22 c. 7*
73 D. 14 c. 2
73(71) C. 10 qu-3 c.14
76 C. 3 qn. 3 c. 4
77 „6 „ 4 c. 7
78 „ 2 „ 6 c. 36
79 ,, 2 „ 5 c. 5
IU, 1 C. 0 qu. 1 c. 5*
4 (uon inueni)
C. 3 qu. 4 c. 3
5 C. 6 qu. 1 c. 17
6 „ 3 „ 5 c. 13*
7 „ 3 „ 4 c. 9*
7(123) C. 3 qu. 7 c. 1
8 C. 2 qu. 7 c. 18
11 „2 „ 7 c. 1
„ 2 „ 7 c. 17
55 „ 2 „ 8 c. 1
55(56) C. 2 qu. 8 c. 5
55 C. 3 qu. 5 c. 1
,, 3 „ 9 c. 3
„ 3 „ 9 c. 15
56(54) C. S qu. 3 c. 3
57(55) „ 3 „ 5 c. 12
58 C. 3 qu.9 c. 17*
59(63) C. 3 qu. 5 c. 0*
62 C. 2 qu. 7 c. 11
02(66) C. 3 qu. 5 c. 11
62(61) „ 3 „ 9c. 4
63 C. 2 qu. 7 c. 51
„ 3 „ Sc.2*
,, 2 „ 7c. 23
66 (XII. 36)
C. 11 qu. 3 c. 3*
C7 C. 2 qu. 1 c. 20
68 1, ,1 c. 5
70 „ „ c. 18
C. 11 qu. 3 C. 75
71 „ 11 „ 3 c. 4
72 C. 11 qu. 3 c. 74
73 „ 2 „ C c. 18
74 „ 3 „ 11 C. 1
75 „ 4 „ 4 c. 1
75(65) C. 15 qu. 3 c.5
77(70) 3 „ Gc.2
77(76) C. 3 qu. 6 c.12
78 C. 4 qu. 1 c. 46
80 „ 2 „ 1 c. 12
82 2 „ 1 c. 2
82(92) C. 25 qu. 1 c.ll
84 C. 3 qu. 2 c. 8
„ 11 „ 3 c. 89
8G „ 5 „ 4 c. 1
87 „ 2 „ 8 c.4
88 „ 2 „ 7 c. 53
89(87) C. 2 qu. 3 c. 5
93 C. 2 qu. 1 c. 7
95(93) C. 11 qu. 1 c.38
105 Dlct. Grat. post
D. 17 c. G
107 D. 90 c. 2. 3
107(110) C.23qu.5c. 26*
11 D. 10 c. 3
12 D. 96 c. 11
13 dict. post
C. 16 qu. 1 c. 40
14. 15 C. 23 qu. 8 c. 23
lG.17.l8C.25qu.2c.20*
19 C. 23 qu. 8 c. 23
20 (31) C. 16 qu. 3 c. 8
21 dict. post
C. 16 qu. 1 c. 40
22 C. 23 qu. 8 c. 23
20 C. 25 qu. 2 c. 18
27 C. 16 qu. 3 c. 9
+ 29.30 C. 12 qu. 2 c. 20
30 C. 17 qu. 4 c. 1
32 (34) D. 96 c. 13. 14
35 D. 63 c. 30
42 „ 11 „ C
43 „ 11 „ 7
44 „ 12 „ 4*
44 „ 70 „ 11
45 (48 C. 16 qu. 3 c. 17
46 D. 65 c. 6
47 C. 16 qu. 3 c. 14
52 D. 29 c. 2*
55 ,, 23 18
56 (59) D. 9 c. 9
V, 2 (3) C. 24 qu. 1 c. 19
3 non iuueui
C. 16 qu. 2 c. 8*
3 (4) C. 24 qu. 1 c. 20
4 (48) C. 16 qu. 1 c. 52
4 (6) D. 1 c. 6 do costi.
5 (7) „ 1 „ 5 „
C D. 11 c. 3
8 non inueni
C. 16 qu. 7 c. 34
8 D. 1 c. 7 de cons.
9(11)0. lGqu. 7 c.23.24
9 O. 16 qu. 7 C. 20
12 (13) D. 61 c. 19*
12 C. 16 qu. 7 c. 27
13 (14) D. 1 c. 19 do c.
+ 14 D. 1 c. 20 de eous.
15 (10) C. 10 qu. 3 c. 5
1 In codico numeri non sunt appositi.
LI
PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
LII
V, 16(17) D. 1 c. 36 dcc.
17 (18) D. 1 c. 38 do c.
18 (19)C. 17 qu. 4 c. 14
19 (non Inucni)
C. 1 qu. 1 c. 112
19 (20) C. 12 qu. 2 c. I
20(21) C.l qu.4 c.ll*
22 (23) D. 1 c. 21 de c.
23(22) C. 24 qu. 1 C. 26
24 (26) C. 16 qu. 1 c. 49
24 (25) D. 1 c. 16 de c.
24 (25) D. 1 C. 17 „
24 D. 1 c. 22 „
27 C. 11 qu. 3 c. 65
27 (28) C. 16 qu. 2 c. 10
28 (27) „ 21 ft 1 ii 5
29. 30 D. 1 c. 42 de cons.
30 (31) C. 1 qu. 1 C. 27
30 (29) C. 17 qu. 4 C. 12
31 C. 14 qu. 5 c. 7
32 „ 12 „ 1 „ 17
33 „ 12 „ 2 „ 75
34 „ 16 „ 1 „ 66
35(36) C. 13 qu. 1 c. 20
3G (35) „ 12 ,f 2 „ 5
33 C. 17 qu. 4 c. 2
39 „ 17 „ 4 „ 4
40 (41) D. 1 c. 69 do C.
41(42) C. 12 qu. 2 c. 10
42.44 D. 1 c. 3 de cons.*
43 (37) C. 16 qu. 1 c.5‘.J*
45(41) C. 17 qu. 4 C. 39
f 40(45) C. 16 qu. 1 c.55
46 C. 16 qu. 1 C. 56
47(51) C. 16 qu. 1 c. 61
47(40) „ 17 „ 4 „ 21
43(52) „ 12 „ 2 „ 14
50 C'. 17 qu. 4 c. 21
53 (5-1) C. 16 qu. 1 c. 45 *
f 54 (6u) 0. 16 qu. 1 c. 12
55(53) C. 16 qu. 7 c. 1
57(58) „ 16 „ 1 „ 46
58(61) „ 18 „ 2 „ 5
60(63) „ 19 „ 3 „ 4
64(70) „ 12 „ 2 „ 30
61(65) „ 18 „ 2 „ 26
65 C. 16 qu. 1 c. 2
65(66) C. 18 qu. 2 c. 27
65 (69) C'. 24 qu. 1 c.32*
66(72) C. 12 qu. 2 c. 23
67 (non inueni)
C. 16 qu. 1 c. 3
G7 (68) (non inueni)
C. 16 qu. 1 c. 63
68(73) C. 12 qu. 2 c. 27
70(71) ,. 12 „ 2 „ 29
73(74) „ 13 „ 1 „ 1
75(67) „ 16 „ 4 „ 2
76 D. 12 c. 1
77 D. 42 c. 3
73 (79) D. 2 c. 30 de c.*
79 (non inueni)
C. 16 qu. 7 c. 35
80 (81) D. 1 c. 4 do cons.
81(82) D. 1 c. 24 „
87 (non inueni)
C. 16 qu. 3 c. 12
120(117) C. 23 qu.8c.28
ult. (non inueni)
C. 16 qu. 1 c. 9
VI, 1 D. 79 c. 2
1
„ 79 „
10
6
03 „
34
3 (13) D.
47 c. 4
9(13) C. 8 qu. 1 c. 17
11
D. 61 c.
12
18
03 „
8
13
„ 28 „
4
13
„ 39 ,,
1
18
61 „
15*
15
78 .»
1
16
79
9
17
„ 79 „
8*
19
56 „
12*
19
„ 63 „
19
19
,. 83 „
36
20
C. 1 qu.
1 c. 25
22
D. 61 c.
2. 3
23
„ G3 „
1
„ 63 „
, 2
25
01 „
, 13
25 (uon Imient)
D. 79 c. 3. 4
2G (30) D. 48 c. 2
26 D. G1 c. 1G
26 (27) D. G3 c. 10
28 D. 3G c. 2
28 „ 59 „ 1. 2
31 (3G) C. 9 qu. 3 C.20
32 D. 59 c. 2
33 C. 8 qu. 1 c. 11*
34 (35) D. 48 c. 1*
34 D. G1 c. 4
34 (35) D. 78 c. 3
35 C. 1 qu. 1 c. 43
3G D. 63 c. 12*
37 D. G3 c. 82*
38 (43) D. 63 c. G
vr,39 D. C4 c. 4
39 66 „ 1
40 „ 75 „ 2
40 (45) C. 8 qu. 3 c. 1
41 D. 64 c. 6
41 C. 27 qu. 1 c. 31
43(47) C. 12 qu. 2 c. 26
44 D. 61 C. 17*
46 „ 28 „ 13
48 „ 63 „ 11*
52 „ 64 „ 1
53 „ 23 „ 7
53 (51) D. 64 c. 2
53 (51) „ G6 „ 2
53 (51) „ 67 „ 1
53 (51) „ 75 „ 1
56 D. 15 c. 2
56 (54) D. C4 c. 5
56 (60) C. 8 qu. 1 c. 5
57 (61) „ 8 „ 1 „ 3
58 (62) „ 7 „ 1 „ 5
59 D. G4 c. 1
59 (57) D. 76 c. 12
59 (G3) C. 7 qu. 1 c.G*
60 (58) D. 63 c. 14
65 (non inueni)
D. 23 c. 5
66. 67. (64.65) D. 74 c. 7
69 (74) C. 1 qu. 6 c. 1
72 C. 25 qu. 2 c. 24
73(78) O. 1 qu. 1 c. 17
„ C. 1 qu. 1 C. 18
73 C. 1 qu. 1 c. 40
73 (71. 72)
C. 1C qu. 7 c. 12
73 (non inueni)
C. 1G qu. 7 c. 13
71(72) C. 1 qu. 1 c. 43
75 (73) D. 62 c. 1
77 (75) D. 61 c. 1
77 C. 1 qu. 1 c. 2
77 (88) C. 1 qu. 1 c. 5
78(76) „ 1 „ 1 „ 23
79(77) „1 „ C „ 3
80 C. 1 qu. 1 c. 4
83(80) C.l qu.lc.114
85 (82) C. 1 qu. 1 c. 7
8G (91) D. 100 c. 9
8G(83)C.l qu. 1 c. 21 *
87 (92) D. 100 c. 7*
87 C. 1 qu. 7 c. 2
88 (85) C. 1 qu. 1 c. 8
90 (87) D. 100 c. 3
90(87) C.l qu. 1 c.116
91 (88) C. 1 qu. 2 c. 4
92 (89) D. 10O c. 1
92 (98) „ 100 „ 4
93 (90) „ 100 „ 2
93 D. 23 c. 10*
94(99) C. 7 qu. 1 c. 34
95 D. 63 c. 9 *
95 (96) D. 77 c. 5
95 (92) D. 100 c. 8
95(100)C.7 qu. 1 c.43*
97(102) C. 7 qu.lc.35
97 (94) C. 25 qu.2c.3*
97 D. 4 c. 17 de cons.
98 (95) D. 100 c. G*
98(103) C. 7 qu. 1 c.44
99 (96) D. 100 c. 10*
99(104) C.7 qu.l c.42
100 (97) D. 100 c. 11
102(107) C.7 qu.l c.ll
103(108) C. 7 qu. 1 c. 39
104(101) C.7 qu.l c. 31
107(112) C. 6 qu. 3 c. 2
108(105) C. 16 qu. lc. 48
109(106) C.7 qn.lc. 30*
110 D. 30 c. 2
111 D. 99 c. 1
112(109) C.7 qu.l c. 19
115 D. 80 c. 1*
118(120) C.23qu.8c.2G
119(125) C. 9 qu. 2 c. 3
120 (126) C. 9 qu. 2 c. 1
121 (122) D. 73 c. 1
121(127) C.25 qu.lc.3
124 (non inueni)
D. 71 c. G
1 124(121) C. 23 qu.8c.27
125(130) „ 16 „ 1 „ 52
127(132) „ 25 „ 2 „ 11
130 (128) D. 99 c. 4
131 (121) „ 99 „ 5
134 (131) „ 17 „ 7
134(139) C. 2qu. 7 c. 57
,, C.2qu.7 c. 58*
137 D. 2 c. 10 de cons.
138 (136) D. G1 c. 8
138(137) D.l c. 59 de c.
140 (138) D. 1 c. 60 „
141 C. 2 qu. 7 c. 59
143 (140) D. 89 c. 4
+ 143 C. 16 qu. 7 c. 21
145 (142) D. 89 c. 2
145(150) C. llqu.3c.27
146 (143) D. 89 c. 6*
147(144) D. 2 c. I2dec.
VI, 148 D. 33 c. 1
148(145) C.23 qu.4c.12*
148(144) C. 25 qu. 2 c.25
149 D. 56 c. 8
150 (147) D. 56 c. 1
150 (164) C. 12 qu. 1 C. 24
152(157) C. 35 qu.6 c.7
103 D. 38 c. 3
154 (151) D. 83 c. G
155 (152) D. 86 c. 1*
155(160) C.25 qu.2c.22
157 (155) D. 96 c. 12
107(154) C. 35 qu. 9 c.3
158 (1C3) C.ll qu.l c.32
159 (non inucni)
D. 45 c. 7
160 C. 25 qu. 1 c. 13
161 (158) C. 1 qu. 7 c.9
163 (1G7) C.12qu.lc. 23
164 (161) D. 93 c. 4
166 ( 17 1 ) C. 16 qu. 1 c. G2
.167(173) C. 16 qu. 1 c. 64
167 (160) C.12 qu.l c.21*
168 I). 84 c. 1
169 C. 2 qu. 5 c. 6
170 ,t 12 „ 2 „ 18
171(168) C.10qu.3c.l0*
171 (177) C. 12 qu. 2c. 13
172(166) „ 12 „ 2 „ 42
172(169) „ 16 „ 6 „ 7*
172 C. 22 qu. 5 C. 23*
170 „ 12 „ 5 „ 1*
176(185) „ 7 „ 1 „ 21
178(187) C.7 qu.l c.20
179(186) D. 88 c. 4
184(191) C.12qu.2c. 19
188 D. 84 c. 1 *
139 D. 84 C. 2*
189(178) C.12qu.2c.52*
192 (194) D. 96 c. 1G*
195 C. 11 qu. 1 c. 41
195(192) C.21 qu.4 c. 1
196 C. 21 qu. 5 c. 6*
196(198) C. 23 qu. 5 c.43
199 (non inueni)
D. 13 c. G
201 D. 31 c. 10
202 (199) D. 32 c. 16
204 D. 15 c. 3
211(208) D.5 c. I5dec.
213 (210) C. 16 qu. 1 c.8
214 C. 16 qu. 1 c. 1
VII, 1 C. 12 qu. 1 c. 1
1 (non inueni)
C. 12 qu. 1 c. 2*
2 D. 37 c. 12
2(4) C. 12qu. 1 c. 5
2(6) „ 12 „ 1 „ 9
3(5) ,, 12 „ 1 „ 8*
5(3) „ 12 „ 1 „ 3*
6(8) „ 12 „ 1 „10*
G C. 12 qu. 1 c. 16
7(9) C. 12qu. lc. 14*
8 C. 12 qu. 1 c. 18*
10 D. 51 c. 2
11 (non inueni)
D. 50 c. 8
13 D. 10 c. 61
15 „ 68 „ 2
16 „ 55 „ 3*
17 C. 7 qu. 7 c. 10
18 D. 50 c. 59*
19 D. 34 c. 11
20 (non inueni)
D. 50 c. 55
20 D. 50 c. 66
21 (non inueni)
D. 50 c. 5G
22 D. 50 c. 58
23 (non inueni)
D. 50 c. 55
23 D. 98 c. 1
24 „ 98 „ 2
25 „ 93 „ 3*
26 „ 33 ,, 2
23 „ 54 „ 1
29 „ 54 „ 9*
30 ,, 54 „ 10
31 „ 50 „ 68
33 „ 61 „ 7
34 „ 33 „ G
35 (42) D. 34 c. 10
35 D. 55 c. G
36 D. 55 c. 7
37. 38 D. 55 c. 4*
39 D. 55 c. 12
42 (50) D. 28 c. 5*
43 D. 75 c. 3
44 „ 75 „ 4
45 „ 75 „ 7
4G (non inueni)
D. 55 c. 1
4G C. 1 qu. 1 c. 120*
49 D. 77 c. 2
52 (60) D. 23 c. 11
53 (98) D. 23 c. 8
53 D. 23 c. 20
54 „ 23 „ 19
Vn, 5GD 24 c. 1
57 „ 23 „ 17
58 ,, 23 „ 16
59 „ 23 15
00(68) C.ll qu.l c. 30
61 D. 32 c. 8
61 D. 38 c. 7
61 (57) D. 75 c. 6*
63 D. 93 c. 13
63 (68) D. 93 c. 17
G5 (67) „ 93 5
65 D. 93 c. 15
G6 „ 93 „ 18
66 „ 93 „ 19
68 „ 93 „ 7*
69 „ 93 „ 11
70 (71) D. 92 C.l*
70 D. 92 c. 2
72 „ 93 „ 23
74 „ 93 ., 21
75 „ 74 „ 8*
77 „ 89 „ 3*
78 C. 1 qu. 1 c. 122*
79 „ 1 „ 1 „ 121*
80 D. 71 c. 5
81 „ 25 „ 2*
83 „ 3-1 „ 7
86 „ 25 „ 3
87 (92) D. 93 c.24*
88 (non inueni)
D. 23 c. C
88 D. 23 c. 27
88 11. 23 c. 28
88 (uon inueni)
D. 24 c. 2
89 D. 23 c. 2G
89 (93) D. 24 c. 3
90 D. 93 c. 16
90 (93) D. 100 c. 5*
90 C. 2G qu. 6 c. 8
91 D. 41 c. 2
94 „ 63 „ 16*
95 „ 78 „ 4
9G (100) D. 8-1 c. 6
9G(114) C. lGqu.l c. 31
98(110) 0.21 qu.l c.l
101 C. 3 qu. 7 c. 7*
102 D. 74 c. 9
103 „ 74 „ 4
104 „ G8 „ 1
105 „ 70 „ 1
10G (120) D. 38 c. 4
107 C. 7 qu. 1 c. 23
108 (111) 1>. 89 c.l
108 C. 21 qu. 1 c. 2
109(121) D. 38 c. 5
109 D. 71 c. 4
109 (non inueni)
C. 1 qu. 5 c. 1
113(117) D. 38 c. 2
114 (118) I). 38 c. 1
119 D. 38 c. 3
121 (132) D. 95 c. 7*
123 (125) „ 68 „ 4
123 (120) „ 68 „ 5
123(135) C. 16 qu.l c.G
124 C. 7 qu. 1 c. 3
127 D. 95 c. 2*
127 (130) D. 95 c. 5*
128 (131) „ 95 „ 6
128 C. 1 qu. 7 c. 25*
123 (181) D. 95 c. G*
128 C. 9 qu. 1 c. 3*
129 D. 95 C. 1
130 C. 11 qu. 3 c. 44
133(137) D.l c. 15 dec.
13*1 D. 31 c. 4
140 (150) D. 47 c. 6*
143 D. 28 c. 3
145 (169) C. 18 qu. 3 c.30
146 D. 81 c. 29*
14G (156) C.8 qu. 1 c.19 *
146 C. 11 qu. 1 c. 40
147 D. 32 c. 1
147 (149) D. 81 c. 21*
147(165) C.2 qu.7c.47
148 D. 32 c. 2
„ ,, 81 „ 30
„ C. 27 qu. 2 c. 20
149 (151) D. 81 c. 3L
150 (160) „ 46 „ 10
151 (153) „ 81 „ 32
151(161) C.21 qu.3 c.3
152 D. 32 c. 8
154 D. 21 c. G
157 C. 12 qu. 3 c. 1
158 „ 12 „ 2 „ 50.51
159(173) C.llqu.lc.31
161(175) C. 19qu. 2 c.l
162 (17G) D. 71 c. 7
162(116) C.21 qu.4 c. 4
1G3(170) D. 46 c. 6
163(191) C.1C qu.l c.33*
164 C. 2 qu. 7 c. 48
VII, 164 C. 18 qu. 1 C..M IX, «g» g.
165 (169) D. 91 c. 1* _ 1 ”
\ 166 C. 12 qu. 1 C. 20
167 „ ia „ -
168(174) D. 93 c. 22
169(187) C.lSqu. 2 c.24*
170 (non inueni)
C. 7 qu. 1 c. 24
170 C. 11 qu. 1 c. 10
170(188) C.13qu.2 c.23*
17 1 ( 189) C.l 3 qu. 2 c.27*
173 (178) C.24 qu.3 c.21
174(192) C. 18 qu.2 c.3
177 (174) D. 83 c. 1*
181 D. 71 c. 8
182(200) C.14 qu.3 C.7
183 D. 4 c. 4
183 (201) C.lSqu. 2 c.20
184 D. 4 c. 5*
161 (193) D. M c. 23
184(20-1) C.18 qu.2 c.19*
185(194) C. 18 qu.2 c.9
186 C. 13 qu. 2 c. 21
187 (non inueni)
C. 23 qu. 8 c. 5
188 (non inueni)
D. 18 c. 10
188 (non inueni)
C. 27 qu. 1 c. 11
190 C. 19 qu. 3 c. 5*
191 (170) (non inueni)
D. 18 c. 9
193 (196) C.16qu.l c.18
195 C. 18 qu. 2 c. 4
196 (198) D. 54 c. 12
197 C. 19 qu. 1 c. 1
197 (199) C. 19 qu. 3 c. G
202 (non inueni)
D. 41 c. 8
240 non inueni)
D. 23 c. 25
25 D. 4 c. 100
27 (39. 46. 26)
D. 4 c. 40 de cons.
30(42) C. 1 qu. 1 c.30
31 D. 5 c. 2 de cons.
32 „ 4 „ 119 „
33(45) C.lqu. lc.39*
D. 5 c. 3 do cons.
35(47) C. 1 qu. 1 c.47
86(28) C.l qu.l C. 51.57
38(50) D. 4 C. 41 de c.
39(41) C. 1 qu. 1 c. 38
40 (52) C.l qu.lc.69*
41 (53) D. 4 c. 129 de c.
43 (55) D.4 c. 130 de c.*
48 C. 1 qu. 1 c. 33
48 (60) C. 1 qu. 1 C. 62
49 C. 1 qu. 1 C. 32
49 (51) (non inueni)
C. 24 qu. 1 c. 40
54 (non inueni)
D. 4 c. 22 de cons.
56(15) D.4c. 111 dec.
56.57 C. 23 qu. 4 c.25
59 D. 26 c. 2
61(62) D. 4 c. 80 do C.
62 (non inueni)
D. 19 c. 8
7G (75) C 22 qu. 5 c. 9
,2 C. 30 qu. 5 c. 1
3 C. 30 qu. 5 c. 4
6 (56) D. 28 c. 12
6(7) C. 27 qu. 2 c.27
8 C. 27 qu. 2 c. 28*
9 „ 27 „ 2 „ 50
11 (12) C.27 qu. ac. 49*
12 C. 32 qu. 2 c. 6
13 „ 32 „ 2 „ 5
15(17) C.32qu. 7 c. 5
fin. i D. 25 c. 1
18(17)
,. 1
„ 1
73
C.2 qu. 2 c. 1
18(20)
„ 27
„ 2
19
C. 12 qu. 2 c. 49
19(21)
„ 27
„ 2
, 21
„ iu „ 1 1
20(22)
27
„ 2
, 22
,, 1« ,, 1 „ 19
21(23)
„ 27
2
, 26
„ ia „ i „ ia
22(24) „ 34
, , 1
, 1
19
19
19
C. 32 qu. 7 c. 18
D 1 c. G1 de c.
D. 5 c. 31 „
VIII. 1 C. 16 qu. 6 c. 4
2 D. 81 c. 19
50
84
82
81 ,
33
24
81
IX
25
5
2
22*
7
7
4
15 (14) D. 81 c. G
17 C. 11 qu. 1 c. 18
18 C. 11 qu. 1 c. 24
20 D 50 c. 9
20 (30) D. 50 c. 26*
21 D. 50 c. 10
24 D 4 c. 44 de cons.
25 (35) D. 50 c. 1
25 D. 50 c. 11*
26 „ 50 ,, 3
28 „ 50 „ 35*
32 (33) D. 50 c- 27*
36 C. 2 qu. 3 c. 7
37 D. 50 c. 28
C. 33 qu. 2 c. 11
39 C. 1 qu. 7 c. 1*
40 D. 82 c. 5
41 C. 21 qu. 4 c. 3*
42 D. 81 c. 20
43 C. 12 qu. 2 c. 1
finalis D. 37 c. 16*
in fin.2 D. 82 c. 5
C. 9 qu. 2 c. 2
„ 16 „ 2 „3*
„ 16 „ 2 „ 6
,1 D. 2 c. 1 de cons.
2 „ 1 „ 4G „
3 „ 1 „ 49 „
4 2 ,, 2decon8.*
G (16) D. 4 c. 38 „
G.7.8D. 2c. 38 „
8 (5) D. 8 c. 9*
11 D. 2 c. G8 de cons.
12 „ 4 „ 18 „
13 ,. 4 „ 12. 16 „
15(14) D.4 c. 113 dec.
18 D. 3 c. 22 de cons.
19(24) D.4 c. 101 „
20 D. 4 c. 58
21 (3G) C. 1 qu. 1 c. 74
21 D. 4 c. 80 de cons.
23 C. 30 qu. 4 c. 3
25 C. 33 qu. 1 c. 2
2G C. 27 qu. 2 c. 29
27 (32) C. 30 qu. 3 c. 2
27 C. 32 qu. 7 c. 25
28 (33) C. 30 qu. 3 c. 3
28 C. 32 qu. 7 c. 26
29(36) C. 30 qu. 1 c. 1
30 C. 27 qu. 2 c. 2
31 „ 32 „ 1 „ 1
31(38.39)C.35 qu.2 c.20
34 (35) C. 30 qu. 4 c. 5
C. 35 qu. 2 c. 22
35 C. 30 qu. 3 c. 5
36(37) C.SOqu. 1 c.7
39(40) „35 „ 8 „ 2
40(41) „ 35 „ 2 „ 1G
41 C. 35 qu. 2 c. 10
49(56) C. 36 qu. 2 c. 1
49(51) „ 36 „ 2 „ 5
50 C. 26 qu. 5 c. 1
51 (58) C. 32 qu. 5 c. 9
52 (59) C.32 qu. 5 c.7*
53 D. 23 c. 23*
53(54) C.35qu. 10 c.l
56(57) „ 33 „ 2 „ 7
57 (64) „ 36 „ 1 „ 3
58(65) „36 „ 2 „ 2
60 C. 32 qu. 1 c. 7
60(67) C. 35 qu. 6 c. 1
G3 C. 34 qu. 1 c. 5
67 (68) C. S5qu.9 c.5*
68 C.35 qu. 2 c. 12
+ 69 „ 31 „ 1 „ 8
XI, l D. 4 c. 97 de cons.
4 „ 3 „ G de pen.*
G „ 1 „ 63 „
7 C. 24 qu. 2 c. 2
8 D. 3 c. 21 de pen.
10 C. 26 qu. 4 c. 4
12 „ 26 „ 6 „ 5
13 „ 26 „ 6 „ 10
13 D. 1 c. 49 de pen.
18 C. 26 qu. 6 c. 8
20 „ 20 „ 6 „ 13
21 ». 2l> „ G „ 14
21 „ 2G „ 7 ,, 5
23 „ 2G „ 6 „ 9
26 „ 2 „ 1 „ 19
27 D. 3 c. 17 de cons.
28 „ 50 „ 67
28 „ 86 „ 21
29 „ 81 „ 12
30 C. 30 qu. 1 c. 9
31 D. 81 c. 13
32 „ 3 „ 18 de pen.
33 C. 6 qu. 1 c. 3
34 D. 50 c. 41
1 In Cod. his canonibus numeri appositi non sunt.
2 His canonibus in Cod. numeri appositi non sunt.
LUI
ANSELMUS. DEUSDEDIT. IVONIS CARNOTENSIS DECRETUM.
L1V
XI, 36 D. 50 c. 43
41 C. 27 qa. 2 c. 3
43 C. 6 qu. 1 c. 16*
43(42) D. 1 c. 24 do p.
44 D. 1 o. 23 do pen.
45. 46 D. 50 c. 42
52(51) C. 33 qu. 2 c. 15
00 C. 23 qu. 8 c. 31
63 (02) C.22 qu. 5 c. 1
64 (63) C. 22 qu.5 c. 2
04 C. 22 qu. 5 c. 8
65(74) C.22 qu.4 c.13
67(65) C. 22 qu.5 c. 4
+ 68 C.22 qu. 4 c. 19
68 D. 1 c. 43 de pen.
69 C. 22 qu. 5 c. 16
71(70)C.22qu. 1 0.17
72(71) „ 22 „ 1 „ 10
74(73) „ 22 „ 5 „ 19
75(74) „ 22 „ 1 „ 16
79(76) „ 22 „ 2 „ 14
80 C. 35 qu. 2 c. 8
81 C. 3 qu. 6 c. 1
83(99) C.32qu.lc.O*
86. 87 D. 50 c. 29
87 D. 50 c. 58
90 C. 35 qu. 2 c. 2
92(91) C. 35 qu. 5 c. 2
93 (92) C. 27 qu. 2 c. 12
93 C. 35 qu. 2 o. 14
94 C. 27 qu. 1 c. 10
94(93) C. 32 qu. 1 c. 5
95 C. 27 qu. 1 c. 14
90 „ 27 „ 1 „ 7
97 „ 32 „ 7 „ 8
98 „ 27 „ 2 „ 34
100 „ 27 „ 1 „ 27
106 „ 33 „ 2 „ 14*
107 „ 14 „ 5 „ 12
108 „ 14 „ 6 „ 4
109 „ 14 „ 5 „ 13
111 „ 14 „ 5 ,. 15
112(lll)C.14qu.4c. 11
114 C. 17 qu. 4 c. 16
116 „ 17 „ 4 „ 17
123 „ 11 „ 1 „ 34
ISO „ 26 „ 5 „ 5
131 „ 26 „ 7 „ 18
132 „ 26 „ 5 „ 10
135 „ 11 „ 3 „ 91
135 „ 24 „ 1 „ 41
139 D. 5 C. 2 de pen.
140 „ 5 „ 7 „ *
XI, 142 D. 1 c. 42 de pon.
143 „ 3 „ 13 „ *
145 „ 1 „ 86 „
147 ,, 5 ,, 3 ,,
+ 149 „ 5 „ 4
151 C. 33 qu. 2 o. 12
153 D. 1 c. 60 de pen.*
155 C. 15 qu. 1 c. 1*
156 D. 50 c. 19*
157 „ 1 „ 82 de p*
158 „ 1 „ 83*
159 „ 25 „ 4*
169 „ 65 „ 13
171 „ 1 „ 50 de pen.
171 „ 1 „ 51 „ *
171 „ 1 „ 52 „
171 „ 1 „ 54 „
171 „ 1 „ 55.56 ., *
176 C. 20 qu. 2 c. 1
177 „ 27 ,, 1 „ 2
178 „ 80 „ 4 „ 2*
XII, 1 D. 93 c. 2
2(3) C. 25 qu. 1 c. 11
3 C. 25 qu. 2 c. 18
4 (5) C. 17 qu. 4 c. 5
5 C. 11 qu. 3 e. 100
7 C. 24 qu. 1 c. 6
8. 9 C. 23 qu. 4 c. 30
11 D. 93 c. 2*
14 C. 9 qu. 1 c. 4
14(13) C.U qu. 3 c. 17
16 C. 11 qu. 3 c. 18
18 „ 11 „ 3 „ 19
19 „ 11 „ 3 „ 10
23 „ 23 „ 4 ,, 27
24(29) C. llqu.3c.37
25 C. 11 qu. 3 c. 27
26 „ 11 „ 3 „ 6
27 „ 11 „ 3 „ 9
29 „ 11 „ 3 „ 38
30 „ 24 „ 2 „ 4
82 „ 11 „ 3 „ 20
33 ., 11 „ 3 „ 5
34 D. 10 c. 1
35 C. 2 qu, 1 c. 16*
39 „ 1 „ 7 „ 21
41 „ 24 „ 1 „ 31
42(43) C. 11 qu. lc.20
42 C. 24 qu. 1 c. 33
43 D. 17 C. 4
44 C. 24 qu. 1 e. 34
46 C. 23 qu. 5 c. 44
47(45) C. 23 qu.5 c.42
XII, 47C.23qu.5c.45
4S „ 24 „ 1 „ 23
49 „ 24 „ 3 „ 26
50 „ 24 „ 3 „ 27
51 „ 24 „ 3 „ 31
52 „ 24 „ 1 „ 30
58 „ 24 „ 3 „ 28
54 „ 23 „ 4 „ 39
55 „ 23 „ 4 „ 37*
57(56) C. 23 qu. 4 c.38
59(57) „23 „ 7 „ 3
61(60) „23 „ 4 ,. 24
61 C. 24 qu. 3 c. 29
62 (56) D. 8 c. 1
64 C 23 qu. 4 c. 18*
65(64) C. 23 qu. 4 c. 4
67(66) C.ll qu.3c 87
07 C. 24 qu. 3 c. 1
68 D. 96 c. 16*
68 C. 9qu. 3 c 17.18
68 „ 24 „ 1 „ 2
68 „ 24 „ 3 „ 36*
XIII, 1 C. 23 qu. 4 c. 44
2 (non inueni)
C. 23 qu. 4 c. 51
3 C. 23 qu. 1 c. 2
4 „ 23 „ 1 „ 3
6 „ 23 „ 8 „ 17
8 ,, 23 „ 8 „ 18
9 „ 23 „ 1 „ 7*
10 „ 23 „ 5 „ 1
11 „ 23 „ 5 „ 2
12 „ 23 „ 5 „ 3
13 ,. 23 „ 3 „ 9
14 „ 23 „ 4 „ 42
16 „ 23 „ 4 „ 43
18 „ 23 „ 5 „ 8
19 23 „ 3 „ 8
21 „ 23 „ 4 „ 35
22 „ 22 „ 2 „ 5*
24 „ 23 „ 4 „ 47*
26 „ 11 „ 3 „ 70
26 (27) C. 11 qu. 3 c.93*
28 D. 86 c. 14. 15. 16.
17.18
28 C. 12 qu. 2 c. 70
29 „ 23 „ 4 „ 48*
30 „ 23 „ 4 „ 49
31 D. 19 c. 8
32 C. 23 qu. 4 c. 45
83 „ 1 „ 3 „ 7
ult. ,, 24 „ 3 „ 39
f) Deusdedit presbyteri Cardinalis tituli apostolo-
rum in Eudoxia collectio canonum, papae Victori III.
(1086 — 1087) dedicata. Correctores codice Vaticano
usi sunt: in commemoranda tamen hac collectione
capitum nulla ratione habita partium tantum numerum
apponunt. Quem codicem quamquam Martinuccius
in editione sua, a nobis adhibita typis exscriben-
dum curavit (Venetiis 1869), nihilominus ne partium
quidem numeri apud eum cum correctoribus semper
concinunt, adeo ut nonnunquam canones a correctori-
bus allati nullo pacto in editione typis exscripta repe-
rire potuerim; quod non semper correctorum errore
effectum est, saepe etiam Martinuccianae editionis ne-
glegentia, quae cum ne umbram quidem elenchi prae-
beat canonum petendorum operam perquam difficilem
reddidit.
(non inueni) D. 16 c. 11
I, 2 C. 11 qu. 3 c. 73
2 D. 65 c. 6
22 C. 2 qu. 6 c. 36
60 D. 22 c. 2
64 C. 2 qa. 6 c. 4
61 C. 2 qu. 3 c. 3
63 D. 64 c. 4
63 D. 66 e. 1
80 C. 25 qu. 1 c. 5
92 D. 61 c. 12
93 D. 61 c. 13
96 D. 63 c. 19
96 D. 63 c. 36
107 D. 79 c. 2
107 D. 79 c. 10
118 D. 19 c. 2
124 C. 25 qu. 2 c. 18
133 C. 35 qu. 9 c. 4
134 C. 16 qu. 3 e. 9
136 D. 22 c. 1
137 D. 79 c. 1
138 D. 79 c. 9
139 C. 23 qu. 8 c. 26
140 C. 25 qu. 2 c. 25
1, 141 D. 24 c. 3
143 C. 24 qu. 1 c. 34
145 C. 23 qu. 5 c. 42
150 D. 22 c. 4
186 D. 61 c. 16
196 C. 16 qu. 3 c. 14
201 D. 79 c. 7
206 D. 79 c. 4
216. 217 C. 25 qu. 1
c. 18. 19
224 D. 9 c. 9
231 D. 40 c. 6
P. I. non inueni
D. 65 c. 4
C. 11 qn. 3 c. 80
D, 6 C. 16 qa. 1 c. 64
13 D. 79 c. 3
19 D. 78 c. 4
27 C. 16 qu. 1 c. 43
30 C. 2 qu. 4 c. 2
44 C. 16 qu. 1 c. 61
49 C. 16 qu. 1 c. 62
93 D. 16 C. 8
96 C. 2 qu. 7 c. 48
118 C. 16 qu. 1 C. 7*
II, 131 D. 79 c. 5*
P. II. non inueni
D. 20 c. 1
C. 1 qu. 1 c. G
C. 1 qu. 1 c. 14
C. 1 qu. 1 c. 21
C. 1 qu. 1 c. 72
C. 1 qu. 1 C. 110
C. 1 qu. 3 c. 8
C. 1 qu. 4 c. 4
C. 23 qu. 4 c. 38
C. 24 qu. 3 c. 28
C. 24 qu. 3 c. 31
C. 25 qu. 2 c. 13
III, 13 C. 12 qu. 2 c. 42
18 C. 12 qu. 2 c. 50
III, 93 (non inueni)
C. 12 qu. 2 c. 23
93 D. 1 c. 7 de cone.
94 C. 16 qu. 7 c. 26
98 „ 13 „ 2 „ 24
106 „ 25 „ 2 „ 21
150 D. 63 c. 30
P. XII. non inueni
D. 22 c. 7
D. 79 c. 5
C. 16 qu. 1 c. 47*
IV, 1 D. 96 c. 13. 14
6 D. 96 c. 3
11 D. 68 c. 7
14 C. 1 qu. 1 c. 9
14 C. 1 qu. 7 c. 2
16 D. 63 c. 1
16 D. 63 c. 2
IV, 17 C. 10 qu. 7 c. 14
18 D. 63 c. 6
19 C. 11 qu. 3 c. 2
31 O. 2 qu. 1 c. 20
33 D. 10 c. 2
+ 35 C. 9 qu. 3 c. 13
37 D. 62 c. 2
46 C. 16 qu. 7 c. 23. 24
53 C. 1 qu. 1 c. 5
63 „ 1 „ 1 „ 13
53 „ 1 „ 3 „ 7
54 „ 16 „ 7 „ 12
86 „ 1 „ 1 „ 11
86 „ 1 „ 1 „ 12*
86 „ 1 „ 1 „ 16
88 „ 1 „ 1 „ 86
99 „ 23 „ 8 „ 19
128 „ 1 „ 1 „ 46
IV, 128 C. 1 qu. 1 c.47
128 „ 1 „ 1 „ 71*
129 „ 1 „ 1 „ 62
136 „ 16 „ 7 „ 15*
146 D. 63 c. 34
156 C. 2 qu. 3 c. 3
156 „ 2 „ 6 „ 20. 21
156 „ 6 „ 1 „ 15
156 „ 6 „ 1 „ 17
161 D. 63 c. 33
P. IV. non inucui
D. 54 c. 11
11. 89 c. 4
C. 16 qu. 7 c. 29
C. 21 qu. 5 c. 3
P. V. uou inueni
C. 23 qu. 8 c. 10
g) Ivonis Carnoicnsis (f 1 1 1 7) Decretum, magnus
liber, in eorum numero est qui a Gratiano studiosis-
sime adhibiti sunt. Usus sum Frontonis editione (Lo-
vaniae 1647) a Mignio in Patrologiae latinae vol. 16 1
iterata quamvis critica ratione haud optima.
Prolog.
D. 14 c. 2
D. 50 c. 13
D. 50 c. 25
D. 56 c. 2
D. 56 c. 3
C. 1 qu. 1 c. 41
C. 1 qu. 7 c. 16. 16
C. 23 qu. 4 c. 19
C. 23 qu. 4 c. 24 §. 6
C. 23 qu. 4 c. 32*
I, 2 D. 3 c. 30 de eous.
25 D. 4 c. 20 „
26. 27 D. 4 c. 3 „
30 C. 15 qu. 1 c. 3*
37 C. 1 qu. 1 c. 101
42 D. 4 c. 90 de cons.
45. 46 D. 4 c. 13 de c.
47 D. 4 c. 14 de cone.
48 D. 4 c. 112 de c.*
49 D. 4 c. 5 de cons.
50 D. 4 c. 6 de cons.
58 D. 4 c. 11 de cons.
60 D. 4 c. 15 de cons.
61 D.4 c. 98 de cons.
1, 163 D. 4 c. 41 do cons.
1G4 „ 4 „ 46 „
165 C. 1 qtt. 1 c. 47
165 D. 4 c. 43 de cons.
167 D. 4 c. 47 de cons.
169 D. 4 c. 83 de cons.
170 C. 24 qu. 1 c. 40
171 D. 4 c. 33 de cons.
172 D.4 c. 108de cons.
173 D.4 c. 51 de cons.
177.178 D.4C.34 de c.
184 D.4c. 35. 114 de c.
185 D.4C.115 de cons.
187 D. 4 c. 76 de cons.
190 D. 4 c. 115 de cons.
191 D.4 c. 21 de cons.
194 D. 4 c. 73. 78 de c.
197 D. 4 c. 12 de cons.
198 D. 3 c. 22 de cons.
199 D. 4 c. 18 de cons.
200 D. 4 e. 11 de cons.
201 D. 79 c. 7 *
+ 203 D. 4 c. 55 de c.
t 204 D. 4 c. 58 de c.
205 D.4 c. 53 de cons.
II, 1 D. 2 e. 36 de cons.
1 D. 2 c. 39 dc cons.
1 »» 4 ,, 131 ,,
* ,, 2 „ 35 „ *
4 „ 2 „ 47 „
4 „ 2 „ «4 „
4 „ 2 ,, 80 ,,
4 „ 2 „ 81 „ *
4 „ 2 „ 82 „ *
4 „ 4 „ 150 „
5 ,, 2 „ 49 „
5 „ 2 „ 87 „ *
6 „ 2 „ 53 „
7 „ 2 „ 43 „
7 „ 2 „ 50 „
7 „ 2 „ 56 „
7 „ 2 „ 69 „ *
7 „ 2 „ 77 „
7 „ 2 „ 79 „
8 „ 2 ,, 32 ,,
8 „ 2 „ 33 „
8 „2 „ 41 „
8 „ 2 „ 46 „
8 „ 2 „ 51 „
63 D. 5 e. 3
206
„ 4 „ 60
11
8 2
70 „
63 „ i „ 17 „
207
» 5 .. 12
• 1
9 O. 1 qu
. 1 c. 68 *
67 „ 7 „ 19 „
208
„ 4 „ 10G
II
9 D. 2 c. 34 dc cons
72 C. 1 qn. 1 o. 99
211
,, 31
|»
2 „ 2 „
41
76 D. 4 c. 96 de cons.
218
„ 4 „ 100
II
0 2 „
45 „
77 „ 4 „ 97 „
219
„ 4 „ 101
II
9 „ 2
48 „
78 „ 4 „ 95 „
220
„ 4 „ 102
11
9 „ 2 „
59 „
82. 83 D. 4 c. 54 do o.
221
„ 4 „ 66
II
9 „ 2 „
68 „
90 „ 4
94 „ 4
9
102
103
104
ii 4 „
» 4 „
„ 4
61
ii
230
D
2 c. 96 de cons.
9
62
ii
233
n
4 „ 28 „
10
4 c.
64
236
4 „ 38 „
11
63.
55 de c.
237
4 „ 86
13
66
le cons.
238
ii
4 „ 113 „
14
67
n
239
ii
4 |f 111 ,»
15
68
241
4 „ 22 „
15
40.
148
242
c.
26 qu. 7 c. 2
20
2 „ 91
106
108
69
70
de cons.
109 „ 4 „ 109 „
111 „ 4 -
112
71
126
244 D. 6 c. 8 de cons.
245 „ 4 „ 116 „
252 D. 93 c. 13
254 D. 5 c. 6 de cons.
114 „ 5 „ 10
115 „ 4 „ 72 „
116 „ 4 „ 50 ,t
117 C. 1 qu. 1 c. 32
120 D. 4 c. 7 de cons.
123
255
257
i» 5 »i
5
260 „ 6 „ 1
9 „ 2 „ 37.92 de c.
10 ,, 2 ,, 42 decons.
2 „ 7
2 „ 5 „
14 „ 4 „ 129 „
15 „ 2 „ 8
20 „ 2 „ 93 „
21 „ 2 „ 23 „
23 D. 93 c. 18
25.26 D.2c.l3.15dec.
27 D. 2 c. 16 de cons.
28
30
261
, 7
, 119
„ _ „ 75
124 „ 4 „ 77
128 „ 4 „ 79
. 4 85
129
130
131
132
, 81
, 103
133 „ 4 „ 104 „
134
105
135 C. 30 qu. 3 c. 1
136 „ 30 „ 1 „ 3
137 „ 30 „ 4 „ 1
138 „ 33 ,. 2 „ 17
140 D. 4 c. 88 de cons.
141 D.4 c. 89 de cons.
144 D. 4 c. 91. 92 do c.
146 D. 4c.H0 de cons.
26
18
2
10
147
D.4c. 111 do cons.
32
17
4
12
151
D. 19 c. 8
36
i»
35
9
3
152
D.4c. 107 de cons.
48
i»
18
2
18
153
D.4 c. 44. 84 de c.
49
17
4
21
156—59 D.4 c. 26 de c.
56
n
16
7
1
ICO
D.4 c. 25. 27. 28. 29
63
16
1
57
de cons.
83
16
4
2
161
D.4 c. 30. 82 de c.
92
n
25
2
19*
162
D.4 c. 31. 32 de c.
n o „
263 „ 4 „
264 4 „ 120 „
265 C. 1 qu. 1 c. 99
267 D.4 c. 125 dc cons.
263 C. 1 qu. 1 c. 60
270 D. 95 c. 4
275 D. 4 c. 93 de cons.
276 D. 45 c. 5
276 D. 4 c. 123 de cone.
277 C. 28 qu. 1 c. 11
278 C. 28 qu. 1 C. 12
279 D.4 c. 94 de cons.
280 D. 54 c. 17
282 D. 54 c. 18
287 C. 1 qu. 1 c. 106
288 D.4 c. 121 de cons.
292 D. 26 c. 3
292 C. 28 qu. 1 c. 1
293 D.4 c. 118 de cons.
294 C. 1 qu. 1 c. 59
295 C. 1 qu. 1 c. 105
296 D. 5 c. 1 de cons.
297 D. 5 c. 4 dc con9.
302 C. 30 qu. 1 c. 2
304 C. 30 qu. 1 c. C
305 C. 30 qu. 1 c. 1
306 C. 30 qu. 1 c. 7
»07 C. 30 qu. 3 c. 2
309 D.4C.147 de cons.
D*
2 „ 14
2 „ 17 „
31 „ 2 <f 95 „
32 „ 2 „ 21 „
33 „ 2 „ 19 „
36 D. 93 c. 14
39 „ 2 „ 29 de c.
43 „ 24 „ 1
47. 48 D. 90 c. 2
49. 50 D. 50 c. 32
52 D. 6 c. 1
52 D. 6 c. 2
53 D. 95 c. 12
55 D. 2 c. 28 de cons.
50 „ 2 „ 27 „
60 „ 2 „ 94 „
04 2 „ 23 „
65 C. 17 qu. 4 c. 15
66 D. 1 c. 39 do cons.
67 „ 1 „ 69 „
68 „ 2 „ 8
68 „ 3 „ 20 „
69 C. 1 qu. 1 c. 91
70 D. 1 c. 40 de c.
71 „ 1 „ 48 „
72 „ 23 „ 25
3 ,, 18 de c.
1 „ 42 „
73
74
75 95
76 „ 1 .. 11 de c.
77 „ 1 „ 71 „
78 „ 86 .. 24
78 C. 1 qu. 7 c. 11
LV
n, 70 D. 03 c. 2
PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
LVI
m, 84 D. 30 c. 10
80 „ 19 „ 10
85 C. 16 qu
7 c.
14
235 „ 12 „ 2 „ 55
203
8 „
3
81 „ 1 „ 63 de c.
87 „
10 „
7
37
237 „ 12 tr 2 „ 58
204
12 „
8
82 „ 28 „ 17
88 „
16 „
7
38
239 C. 12 qu. 2 c.50.51
206
12 „
12
83 C. 16 qu. 8 c. 6
90 „
7 „
1
33
240 D. 50 c. 22
207
11 ».
1
84 C. 1 qu. 1 c. 5
95 „
12 „
4
3
242 C. 10 qu. 2 C. 8
208
8 „
4
84 C. 1 qu. 3 c. 7
96 „
12 „
3
1
244 „ 12 „ 2 „ 61
211
11 „
2
85 D. 2 c. 7 de cons.
97 „
16 „
3
5
245 „ 12 „ 2 „ 65
212
12 „
5
87 D.l c. 51 de cons.
98 „
17 „
4
21
253 D. 87 c. 9
213
8 „
5
88 D. 33 c. 5
99 „
16 „
3
6
255 C. 10 qu. 1 c. 6
214
37 „
12
80 D. 2 c. 12 de cons.
101 „
13 „
2
12
255 C. 16 qu 1 c. 60
215
9
7
00 C. 1 qu. 1 c. 92
102 „
16 „
7
29
258 D. 28 c. 15
223
12 „
3
91 J). 6 c. 10 de cons.
104 „
17 „
4
6
260 C. 1 qu. 1 c. 66
226
C. 25 qu. 1
92 C. 1 qu. 1 c. 100
105 D. 23 c. 26
264 D. 1 c. 41 de cons.
227
D.
9 c. 8
94 I). 8 c. 7
106 C. 16 qu.
3 c.
1
265 D. 23 c. 25
229
37 „
6*
94 C. 1 qu. 1 c. 47
107 „
17 „
4
u
36
2G6 D. 1 c. 39 de cons.
230
10 „
10
94 „ 11 „ 3 „ 32
108 „
36 „
1
>f
3
268 D. 1 c. 51 de cons.
231
10 „
2
94 „ 23 „ 4 „ 11*
109 „
17 „
4
46
270 D. 2 c. 97 de cons.
232
16 „
13
95 „ 11 „ 3 „ 104
112 D.
87 c. 6
273 D. 1 c. 37 de cons.
234
8 „
6
96 „ 11 „ 3 „ 105
113 C.
17 qu.
4 c.
7
274 C. 13 qu. 2 c. 18
235
„
8 „
7
97 „ 1 „ 1 „ 97
114 „
17 „
4
20
+ 278 C. 13 qu. 2 c. 6
236
fl
9 „
9
97 „ 1 „ 1 „ 98
117 „
17 „
4
19
282 D. 1 c. 44 de cons.
237
9 „
10
97 „ 23 „ 4 „ 19
119 „
17 „
4
U
284 C. 16 qu. 1 c. 42
238
M
19 ,»
U
98. 99 C. J qu. 1 c. 87
120 „
17 „
4
10
IV» 3 D. 3 c. 21 de cons.
239
(#
17 „
4
99 C. 23 qu. 5 C. 10
121 „
17 „
4
35
4 „ 3 „ 22 „
240
17 „
1
100 „ 1 1 „ 96
122 „
17 „
4
8
5 „ 3 „ 19 „
241
18 „
2
101 „ 23 „ 4 „ 7*
123 „
17 „
4
9
6 „ 3 „ 12 „
242
M
17 „
6
102 „ 23 „ 4 „ 8
127 „
17 „
4
14
8 C. 11 qu. 3 c. 46
243
„
18 „
6
103 „ 23 „ 4 „ 9
128 D. 42 c. 3
8 D. 1 c. 66 de cons.
245
C. 5 qu. 4 c
10-1
10-1
105
100
107
108
110
1
1
1
1
1
24
1
, 58*
, 81*
88
1 M 94
95
28
1 » 90
112 I). 2 c. 54 dc cons.
113 C. 13 qu. 2 c. 19*
114 D. 2 c. 11 de cons.
119 D. 1 c. 52 de cons.
122 C. 9 qu. 2 c. 4
123 C. 16 qu. 1 c. 41
124 C. 7 qu. 1 c. 16
125 D. 33 c. 3
120 C. 7 qu. 1 c. 15
126 C. 11 qu. 3 c. 107
127 D. 1 c. 61 de cons.
128 D. 28 c. 15
131 D. 1 c. 45 de cons.
134 D. 1 c. 46 de cons.
138 D. 1 c. 68 do cons.
143 I). 1 c. 43 de cons.
22$ D. 4 c. 153 do cons.
293 C'. 1 qu. 7 c. 10
III, 4 C. 12 qu. 1 c. 15
5 C. 12 qu. 1 c. 16
7 C. 12 qu. 1 c. 15
8 D. 1 c. 9 de cons.
9 C. 16 qu. 1 c. 44
10 C. 16 qu. 7 c. 10
13. 14 D. 1 c. 19 de c.
14 D. 1 c. 18 de cons.
15 C. 17 qu. 4 c. 32
15 D. 1 c. 27 de cons.
17 O. 19 qu. 3 c. 4
18 C. 1G qu. 1 C. 2
18 C. 18 qu. 2 c. 26
20 D. 1 c. 25 de cons.
23 C. 10 qu. 1 c. 2
23 D. 1 c. 3 de cons.
24 D. 1 c. 16 de cons.
24 D. 1 c. 17 de cons.
25 C. 5 qu. 1 c. 3
25 D. 1 c. 24 de cons.
26 D. 1 c. 3 de cons.
27 Cl. 16 qu. 1 c. 54
28 C. 16 qu. 7 c. 40
30 D. 1 c. 31 do cons.
31 C. 16 qu. 7 c. 41
33 D. 1 c. 67 de cons.
34 D. 1 c. 65 de cons.
37 D. 1 c. 21 de cons.
38 C. 10 qu. 1 c. 10
42 C. 1 qu. 2 c. 1
43 D. 1 c. 28 do cons.
44 D. 1 c. 38 de cons.
45 C. 16 qu. 7 c. 35
45 C. 16 qu. 7 c. 36
22 C. 15 qu. 4 c. 1
23 D. 41 c. 4
129 „ 38 „2 9 „ 1 „ 35
130 „ 23 „ 3 11 „ 3 „ 3
131 C. 16 qu. 3 c. 4 12 „ 3 „ 2
134 D. 94 c. 2 12 „ 3 „ 5
135 C. 16 qu. 3 C. 7 14 „ 3 „ 1
136 „ 10 „ 3 „ 4 18 „ 3 „ 10
137 „ 10 „ 3 „ 6 19 „ 3 „ 26
138 „ 12 „ 2 „ 09
139 „ 12 „ 1 „ 9
140 „ 6 „ 1 „ 14 24 „ 41 „ 1
140 „ 17 „ 4 „ 5 25 „ 4 „ 4
141 „ 1 „ 7 „ 6 26 „ 7G „ 1
142 D. 77 c. 8* 27 „ 3 ,, 14 de c.
142. 143 D. 55 c. 1 28 „ 3 „ 13 de c.
145 C. 12 qu. 2 c. 15 29 „ 4 „ 6
146 „ 16 „ 4 „ 2 30 „ 30 „ 13
147 „ 16 „ 3 „ 2 32 „ 3 „ 16 de c.
148 „ 16 „ 1 „ 57 33 „ 76 „ 3
148 „ 16 „ 1 „ 58* 34 „ 5 „ 16 de c.
149 „ 12 „ 2 „ 10 35 „ 76 .. 2
150 „ 12 „ 2 „ 24
151 „ 2 „ 7 „ 4$
151 „ 12 „ 2 „ 25
151 + C. 16 qu. 1 c. 45
152 C. 12 qu. 2 c. 22
153 „ 17 „ 4 „ 39
155 „ 13 „ 2 „ 10
155 ,. 23 ,, 8 „ 25
156 „ 12 „ 2 „ 33
157 „ 16 „ 1 „ 33
157 „ 18 „ 2 „ 12
157 „ 20 „ 4 „ 3
158 „ 18 „ 2 „ 23 67 „ 11 „ 11
159 D. 87 c. 7 68 „ 11 „ 7
160 C. 12 qu. 2 c. 53 69 „ 11 „ 5
38 „ 30 ,, 8
3
1
5
, 30
, 30
8 de c.
50 de c.
17 de c.
7
— „ -- 17
53 C. 15 qu. 4 c. 2
64 D. 5 c. 18 do c.
55 „ 5 „ 19 de c.
56. 57 D. 5 c. 20 de c.
64. 65 D. 15 c. 3
66 D. 11 c. 6
161
„ 12
2
„ 35
70
20 „
3
161
„ 12 „
2
„ 56*
71
9 .*
3
162
m 12 „
2
„ 36
72
20 „
1
163
„ 17 „
4
», 40
73
9 „
4
164
M 21 ,,
1
„ 4
74
5
165
.1 18 »,
2
„ 13
85
37 „
8
166
„ 1G „
3
„ u
86
10 „
1
168
M 12 „
2
„ 73
105
15 „
3
1G9
„ 12 „
4
.* 1
106
16 „
4
170
» 12 »,
2
74
107
16 „
2
171
12 „
3
4
114
50 „
4
172
„ 10 „
2
„ 8
117
15 „
2
175
„ 23 „
8
24
121
16 „
6
176
.. 12 „
2
„ 1G
122
3 „
29* de c
177
17 „
4
„ 43
123
16 „
7
179
„ 23 „
7
M 1
132
16 „
8
180
„ 12 „
2
„ 70
134
16 „
7
182
„ 12 „
2
„ 21
135
16 „
U
47
49
52
53
13
21
194 D. 8 c. 2
196 C. 16 qu. 7 c. 5
197 „ 16 „ 2 „ 2
198 „ 16 „ 1 „ 46
199 „ 16 „ 7 „ 6
200 „ 16 „ 7 „ 7
202 „ 10 „ 1 „ 7
203 „ 12 „ 2 „ 27
+ 145 D. 3 c. 21 de c.
154 C. 5 qu. 1 c. 3
15G C. 5 qu. 1 c. 1
160 D. 37 c. 1
161 „ 86 „ 5
37
37
37
164
166
167
, 7
, 5*
> 15
7 „ 1 „ 32
205
.. U
1 „
7
168 „ 4 „ 2
79 „ 1 „ 1 „
109
5
»» *
7 „ 1 „ 39
206
13 „
9
11
170 „ 7 „ 2
79 „ 1 „ 1 „
110
240
2
„ 2
„ 6
23 „ 8 ,, 24
208
„ 13 „
2 ,»
9
17G „ 10 „ 9
80 D. 79 c. 9
247
*»
9
.. 3
„ 19
1 c. 26 de cons.
209
„ 16 „
1 »»
55
173 „ 8 „ 2
81 C. 1 qu. 1 c.
113
247
n
11
„ 3
„ 75
1 c. 12 de cons.
211
.. 10 ..
1 ,»
3
171) „ 51 „ 11
86 „ 1 „ 1 „
114
248
ii
»» 6
ff 21
1 c. 30 de cons.
212
». 16 „
2
9
180 „ 10 „ 12
»8 1 „ 3 „
10
3
„ 3
»» 8
■ lc.l.2.11 de c.
212
„ 16 „
3
3
181 „ 10 „ 13
93 D. 19 c. 1
3
>9 6
„ 16
. 1 c. 2. 11 de c.
214
„ 13
2 u
16
183 „ 10 „ 7
95 C. 1 qu. 1 c.
14*
n
3
.» 7
.. i
. 1 c. 14 do cons.
215
„ 13 „
9
14
184 „ 0 „ 1
97 „ 1 „ 3 „
11
n
3
M 9
.. 11
. l c. 48 de cons.
216
„ 13
2 „
17
185 C. 12 qu. 2 c. 24
99 „ 9 „ 3 „
4
»»
3
.. ‘j
„ 18
2 c. 31 de cons.
222
», 13 „
2 „
15
186 C. 25 qu. 1 c. 16
100 9 „ 3
7
249
2
„ 2
4
42 c. 6
223.
224 C. 13 nu. 2 c. 2
188 D. 10 o. 8
101 „ 7 „ 1 „
39
219
3
2
6
42 c. 7
825.226 C. 13 qu. 2 c. 3
191 C. 25 qu. 2 c. 16
101 „ 9 >t 2 „
3
250
f»
24
»9 3
„ 14
73 D. 42 c. 4
74 D. 42 c. 5
76 D. 1 c. 33 de cons.
79 C. 7 qu. 1 c. 44
80 D. 1 c. 36 de cons.
227 C. 12 qu. 2 c. 44
228. 229 C. 10 qu. 2 c. 4
231 C. 12 qu. 2 c. 52
+ 233 C. 10 qu. 2 c. 4
194 D. 12 c. 6
198 C. 1 qu. 7 c. 2
200 D. 1 c. 4
200 „ 1 „ 5
201 „ 12 „ 7
V, 1 D. 21 c. 2
3 C. 2 qu. 0 c. 4
3 „ 2 „ 7 „ 12
4 „ 9 „ 6 „ 5
5 D. 10 c. 6
6 D. 19 c. 7*
7 C. 11 qu. 3 c. 98*
8 D. 21 c. 7
8 „ 21 „ 9
9 „ 22 „ 5*
9 C. 9 qu. 3 c. 16
10 C. 9 qu. 3 c. 14
11 D. 19 c. 5
13 C. 9 qu. 3 c. 20
14 D. 63 c. 31
15 C. 1 qu. 3 c. 11.12
16 0. 63 c. 29*
17 D. 21 c. 6
18 C. 1 qu. 1 c. 86
19 „ 9 ,, 3 „ 10
19 35 ,, 9 „ 6
20 D. 1 c. 56 de cons.
21 C. 16 qu. 6 c. 5
22 C. 2 qu. 7 c. 41
23 D. 40 c. 6
24 C. 2 qu. 7 c. 35
25 C. 24 qu. 1 c. 27
26 D. 22 c. 2
27 C. 2 qu. C c. 36
35 „ 25 „ 2 „ 18
37 „ 25 „ 1 „ 4
38 D. 10 c. 4
V.105 D. 78 c. 3
107 „ 80 4
108 C. 1 qu. 1 C. 117
109 „ 1 „ 2 M 3.4
111 „ 1 „ 1 „ 28
112 „ 1 „ 1 4
112 „ 1 1 „ 29
113 D. 64 c. 5
115 C. 1 qu. 7 c. 5
115 C. 20 qu. 1 c. 6
116 C. 2 qu. 4 c. 3
117 D. 64 c. 1
118 C. 1 qu. 1 c. 8
119 C. 16 qu. 7 c. 14
120 D. 63 c. 7
121 C. 1 qu. 1 c. 9
121 C. 1 qu. 7 c. 2
122 D. 63 c. 1
123 D. 63 c. 5
124 D. 23 c. 7
125 C. 7 qu. 1 c. 37
126 „ 1 „ 1 „ 101
128 ,, 1 „ 1 „ 22
129 „ 8 „ 2 *> 1
130 f, 8 „ 2 „ 2
131 D. 48 c. 2
132 C. 1 qu. 1 c. 16
134 C. 9 qu. 1 c. 1
135 D. 75 c. 2
136 D. 100 c. 1
137 D. 65 c. 9
89
49
50
53
54
66 ;
96
19
99
99
1
14
3
1
u
54 C. 9 qu. 3 c. 6
55 „ 3 „ 5 „ 15*
56 ,, 9 „ 3
57 D. 99 c. 3
8
58
59
60
61
80 „ 3
32
23
61 „ 13
62 „ 23 „ 2
63
64
65
24
63
62
65 C. 1 qu. 1 c. 40
69 D. 64 c. 2
69
69
71
72 „ 59
66 „ 2
75 „ 1
61 „ 10
72
60
75 C. 1 qu. 1 c. 4
75
75
75
76
5
13
3
G
139
140
141
143
, 64
, 74 ,
. 64
, 80
146 „101
147
148
150
151
152
154
157
159
160
, 92 „ 6
. 92 v 7
, 92 „ 8
4
5
4
5
, 92
, 92
, 18 ,
, 18
. 18 „ 13
, 18 „ 12
161 C. 5 qu. 3 c. 1
165 D. 18 c, 1
167 C. 6 qu. 4 c. 3
C „ 4 „ 4
9 „ 3
16 „ 3
16 pf 3
16 „ 6
9
169
174
175
176
177
i 178
179 „ 7 „ 1
182 „ 7 „ 1
183
184 D. 28 c. 14
191 C. 10 qu. 1 c. 12
192 „ 10 „ 3 „ 8
193 „ 10 „ 1 „ 11
195 „16 „ 7 „ 22
197 D. 37 c. 1
199 „ 86 „ 5
202 „ 38 „ 1
203 „ 90 „ 7
204 C. 3 qu. 2 c. 4
204 C. 15 qu. 4 c. 3
+ 210 C. 9 qu. 2 c. 6
211 D. 71 c. 3
213 D. 23 c. 13
223 C. 7 qu. 1 c. 42
235 C. 11 qu. 3 c. 89
236 C. 1 qu. 2 c. 1
287 D. 43 c. 3
237 D. 83 c. 6
238 C. 2 qu. 7 c. 15
239
240
241
242
243
245
5
1 ,
1 ,
6 ,
7 ,
1 ,
1
4
1
2 „ 7
3 M 4
3 „ 8
102 D. 36 c. 2
103 G. 7 qu. 1 c. 31
104 C. 8 qu. 1 c. 5
105 D. 61 c. 5
105 „ 61 „ 8
257 ., 2 „ 2
6
260 „ 3 „ 6 „ 2
QCrt n A ' .
260
6 ,, 12
V.261 C. 2 qu. 6 c. 20
262 „ 3 „ 8 „ 2
262 „ IS „ 7 „ 4
+ 263 „ 6 „ 4 „ 1
264 » 2 » l » 2„
264 n 2 t| 7 || 10
266 }| 0 n 2 ii 1
267 „ 11 „ 3 „ 65
270 „ 4 „ 5 „ 1
270 it 4 || 6 ii 1
271 ii 3 || 9 ii 10
274 || 8 |, 11 |i 1
278 „ 11 „ 1 „ 8
281 2 „ 6 „ 22
282 „ 2 „ 6 „ 24
283 „ 2 „ 6 „ 25
284 „ 2 „ 6 „ 26
285 „ 2 „ 6 „ 27
287 „ 3 „ 3 „ 4
288 ii 15 || 3 ii 5
289 „ 2 „ 7 „ 18
ii 2 n 8 ii 1
n 3 ,| 5 n 1
n 3 ,| 5 ii 12
u 3 „ 9 ii 3
n 3 ii 9 i, 15
290 „ 2 „ 7 „ 39
290 „ 2 „ 7 „ 51
291 ii 6 n 1 n 17
293 ii 2 i| 8 || 5
294 D. 22 0. 2
296 C. 3 qu. 3 c. 2
298 „ 2 „ 7 „ 44
299 i, 3 „ 1 „ 5
301 „ 8 „ 1 „ 3
303 ii 8 |, 1 || 4
304 n 7 i, 1 n 1
305 „ 7 „ 1 „ 13
307 „ 7 „ 1 „ 14
308 „ 2 „ 5 „ 1
309 „ 2 „ 5 „ 6
310 D. 33 e. 7
311 C. 2 qu. 5 c. 7
312 D. 86 c. 24
C. 1 qu. 7 c. 11
313 C. 2 qu. 5 c. 18
314 C. 11 qu. 3 c. 9
315 C. 23 qu. 8 c. 30
316 D. 86 o. 25
317 D. 83 o. 2
317 C. 2 qu. 7 c. 32
318 D. 83 c. 6
320 „ 40 „ 11
321 „ 40 „ 2
322 „ 40 „ 3
323 „ 83 „ 2
326 C. 12 qu. 5 c. 5
328 C. 12 qu. 5 c. 4
329 C. 10 qu. 2 o. 8
331 C. 12 qu. 3 c. 3
334 C. 23 qu. 8 c. 19
335 C. 5 qu. 2 c. 4
330 D. 79 o. 2
337 U. 95 c. 10
341 C. 10 qu. 1 o. D
3-13 C. 18 qu. 1 c. 1
340 C. 25 qu. 2 c. 5
347 D. 63 c. 36
348 D. 63 c. 19
348 D. 05 c. 4
349 D. 19 c. 5
349 C. 2 qu. 6 0. 11
350 C. 8 qu. 1 c. 9
352 C. 7 qu. 1 c. 4*
353 D. 34 e. 1
355 D. 93 c. 25*
356 C. 7 qu. 1 e. 41 *
35 D. 63 c. 4
358 C. 25 qu. 1 c. 10
359 C. 7 qu. 1 c. 5
300 C. 7 qu. 1 c. 7
301 D. 93 c. 3*
+ 362 C. 11 qu. 3 c. 6
3G3 C. 6 qu. 2 c. 3
304 C. 6 qu. 2 c. 2
365 D. 77 c. 6
8G8 D. 45 c. 4
369 C. 11 qu. 1 c. 8
371 C. 2 qu. 1 c. 11
372 D. 38 c. 6
373 I). 18 c. 7
374 C. 9 qu. 3 c. 3
375 C. 12 qu, 2 c. 19
376 D. 69 o. 1
377 C. 21 qu. 4 c. 1
378 D. 96 c. 9
378 C. 15 qu. 6 c. 3
431 C. 2 qu. 1 c. 17
VI, 1 C. 12 qu. 1 o. 5
12 D. 23 c. 8
13 „ „ 11
if » » io
15 „ „ 16
l£ »» i» 17
17 „ 18
18 „ „ 19
1^ „ 20
20 D. 25 „ 1
LVII
1V0NIS CARNOTENSIS DECRETUM.
LVIII
VI, 21 D. 24 c. 6
21 C. 33 qu. 4 c. 4
22 D. 38 c. 5
34 „ 53 „ 10
35 „ 46 „ 7
36 „ 46 „ 8
40 ,, 33 ,, 5
41 „ 54 „ 2
42 „74 „3.4
45 C. 1 qu. 1 c. 91
46 D. 23 c. 21
47
yy
75
yy
3
50
n
82
y»
3. 4
51
it
63
yy
30
51
>»
84
yy
6
52
yy
81
y»
31
91
2
343 C. 2 qu. 1 c. '
1
91
2
344 D. 89 c. 1
41
7
345 C. 11 qu. 1 c.
32
28
9
346 „ 3 tt 4 ,,
5*
32
16
yy 11 yt 1 tt
22
81
31
yy 23 tt 3
9
82
2
347 ,y 3 ,, 9 t)
6. 7
31
4
348 tt 3 ,t 9 ty
8*
47
1
349 D. 51 c. 3*
47
2
-j- 351 C. 27 qu. 1 c
.24
VI.180D.91 c. 3
181 „ 91 „ 2
182 „ 91 „ 2
184 „ 41 „ 7
185 „ 28 „ 9
186 „ 32 „ 16
187 „ 81 „ 31
193 „ 82 „ 2
194 „ 31 „ 4
195 „ 47 „ 1
196 „ 47 „ 2
197 C. 14 qu. 4 c. 3
198 C. 14 qu. 4 e. 6
200 C. 14 qu. 3 c. 4
201 C. 14 qu. 4 c. 9
202 D. 5 c. 2 de pen.
204 „ 44 „ 2
205 „ 44 „ 4
208 „ 34 19
+ 214 C. 21 qu. 3 c. 1
218 D. 86 c. 26
221 D. 32 c. 1
222 C. 28 qu. 8 c. 29
+ 225 C. 21 qu. 5 c, 2
226 C. 2 qu. 5 c. 12
VI, 342 C. 7 qu. 1 c. 40*
53 C. 16 qu. 1 c. 29
54 D. 50 c. 66
57 D. 82 c. 2
58 D. 55 e. 6
59. 60 C. 1 qu. 1 c. 18
64 D. 54 c. 1
64 D. 54 c. 21
65 C. 14 qu. 4 c. 8
66 D. 46 c. 10
67 D. 50 c. 67
68 D. 31 c. 10
69 C. 19 qu. 2 c. 1
70 D. 75 c* 4
71 D. 75 c. 5
72 D. 68 c. 4
73 C. 25 qu. 2 c. 22
74 D. 75 c. 7
76 „ 81 „ 23
77 „ 81 „ 25
78 „ 50 „ 9
80 „ 50 ,, 1
81 „ 81 „ 24
82 „ 68 „ 1
83 „ 50 „ 10
85 „ 50 „ 16
86 „ 32 „ 3
87 ,, 81 „ 19
88 C. 17 qu. 4 c. 15
89 D. 81 c. 20
90 C. 16 qu. 1 c. 41
91. 92 D. 77 c. 3
93 D. 1 C. 68 de cons.
94 D. 31 c. 4
95 D. 51 c. 2
96 D. 33 c. 6
97 C. 1 qu. 7 e. 21
98 D. 32 c. 1
99 D. 93 e. 13
100 D. 54 c. 12
101 D. 57 c. 1
102 D. 23 c. 13. 14
104 D. 54 c. 11
105 C. 16 qu. 3 c. 7
106 D. 74 c. 9
107 D. 55 c. 12
108 C. 11 qu. 1 e. 13
109 D. 87 e. 5
110 C. 1 qu. 1 c. 92
111 D. 55 c. 13
112 „ 63 „ 14
113 „ 34 „ 20
115 „ 10 „ 10
„ 79 „ 11
„ 86 ,, 3
117 „ 68 „ 2
118 „ 55 „ 11
119 „ 32 „ 4
120 „ 50 „ 5
121 „ 23 „ 12
122 „ 63 „ 2
122 C. 15 qu. 5 o. 2*
123 D. 93 c. 26
146 „ 5 „ 37 de c.
149 C. 15 qu. 8 c. 4
+ 150 C. 15 qu. 8 c. 1
162 D. 1 c. 63 de cone.
1G3 D. 1 c. 62 de eous.
173 C. 21 qu. 1 o. 2
174 C. 7 qu. 1 c. 19
175 C. 7 qu. 1 c. 2»
179 D. 91 c. 4
352 D. 98 c. 4
353 D. 54 c. 9
354 D. 54 c. 10
355 D. 21 c. 6
356 C. 20 qu. 3 c. 4
358.359 C. 18qu. 2c. 10
361 D. 71 c. 4
362 C. 11 qu. 1 c. 43
VII, 42 C.20 qu.4 c. 1
43 D. 23 o. 24
45 C. 17 qu. 4 c. 38
46 C. 33 qu. 5 c. 15
49 C. 27 qu. 1 c. 12
50 C. 27 qu. 1 c. 13
51 C. 27 qu. 1 c. 14
53 C. 27 qu. 1 c. 42
54 C. 27 qu. 1 c. 16
55 C. 27 qu. 1 c. 8
57 C. 27 qu. 1 0. 17
58 C. 27 qu. 1 o. 1
61 C. 27 qu. 1 c. 35
62 C. 32 qu. 2 c. 16
63 O. 27 qu. 1 c. 2
64 C. 27 qu. 1 c. 3
65 D. 27 o. 6
66 C. 27 qu. 1 c. 7
67 C. 27 qu. 1 c. 18
u „
1
44
69
c.
27 qi
. 1
363
2 „
6
34
72
c.
27 qu
. 1
2 >.
6
37
73 O
81 c.
33
364
4 „
2
1
78
30 „
6
365
2 „
6
yy
33
79
30 „
5
366 D.
50 c.
21
79
30 „
12
367
c.
5 qu.
6 c. 8
79
31 „
9
c.
11 qu
.1
C.
17.47
80
30 „
2
368
D.
81 c.
14
81
ty
30 ,t
4
234 D. 81 c. 12
236 D. 81 c. 8
239 C. 11 qu- 3 c. 5
240 C. 2 qu. 3 c. 4
242 C. 21 qu. 3 c. 3
245 D.93c. 10*
218 D. 28 o. 3
249 C. 12 qu. 2 o. 10
251 D. 38 c. 4
260 ,, 44 „ U
261 C. 22 qu. 1 c. 9
263 D. 46 c. 6
266 C. 22 qu. 1 c. 9
267 D. 46 c. 3
+ 263 C. 23 qu. 8 c. 27
269 C. 2 qu. 1 c. 9
271 C. 3 qu. 10 c. 1
272 C. 2 qu. 5 c. 26
273 C. 11 qu. 1 c. 49
276 C. 2 qu. 1 c. 1
278 C. 11 qu. 1 c. 9
280 C. 15 qu. 7 C. 5
282 C. 12 qu. 5 c. 7
284 D. 41 c. 8
285 D. 91 c. 4
286 C. 23 qu. 8 c. 6
288 D. 34 c. 2
289 „ 34 „ 3
290 „ 90 „ 1
294 „ 93 „ 12
295 „ 93 „ 12
296 „ 93 „ 15
297 „ 93 „ 20
298 „ 5 „11 de cons.
299 „ 93 „ 5
301 „ 93 „ 8
308 C. 23 qu. 8 c. 4
309.310 C. 24 qu.lc.39
311 C. 21 qu. 1 c. 1
312 C. 2 qu. 7 c. 17
314. 315 C. 6 qu. 1 o. 8
316 C. 3 qu. 6 c. 7
C. 30 qu. 5 c. 11
317 C. 3 qu. 3 c. 3
318 C. 3 qu. 6 c. 17
319 C. 3 qu. 9 c. 2
320 C. 2 qu. 7 c. 6
321 C. 4 qu. 4 c. 1
322 C. 11 qu. 3 c. 95
323 C. 3 qu. 6 c. 8
324 C. 2 qu. 3 c. 5
C. 3 qu. 6 c. 1
C. 3 qu. 6 c. 18
326 C. 2 qu. 7 c. 52
C. 2 qu. 6 c. 9
327 C. 3 qu. 5 c. 8
328 C. 2 qu. 8 c. 5
329 C. 3 qu. 6 c. 17
331 C. 3 qu. 6 C. 12
C. 3 qu. 6 c. 16
C. 3 qu. 7 c. 1
G. 3 qu. 9 e. 11
O. 3 qu. 9 c. 18
332 C. 2 qu. 8 c. 3
333 C. 3 qu. 4 c. 11
334 C. 2 qu. 4 C. 2
335 C 3 qu. 3 c. 1
336 C. 2 qu. 6 c. 18
337 C. 4 qu. 4 c. 2
338 C. 3 qu. 9 c. 10
339 C. 24 qu. 3 c. 34 *
340. 311 C. 8 qu. 4 c. 1
369 C. 14 qu. 4 c. 5
370 D. 54 c. 4
C. 17 qu. 4 c. 19
371 C. 19 qu. 1 c. 1
374 D. 55 c. 9
376 „ 27 „ 1
377 „ 23 „ 32
378 „ 23 „ 32
379 „ 74 „ 2
380 C. 16 qu. 6 c. 4
381 C. 5 qu. 1 c. 2*
383 D. 38 c. 12
384 „ 86 „ 4
386 ,, 50 „ 25
388 C. 2 qu. 1 C. 12
889 D. 40 o. 7
392 C. 32 qu. 0 c. 3
393 (non lnueni)
D. 88 c. 14
393 C. 21 qu. 3 c. 4
394 „ c. 5
395 „ 0. 6
396 „ c. 7
397 D. 50 c. 28
398 C. 33 qu. 2 c. 11
400 D. 50 c. 34
402 D. 5 c. 34 de cons.
405 C. 7 qu. 2 c. 1*
406 C. 9 qu. 1 c. 4
409 D. 52 c. 1*
410 D. 56 c. 1
411 C. 19 qu. 3 c. 3
412 C. 9 qu. 2 c. 10
413 D. 56 c. 5
414 D. 56 c. 4*
415 D. 56 c- 3
417 C. 1 qu. 4 c. 8
418 C. 3 qu. 10 c. 3
418 C. 4 qu. 6 c. 3
419 C. 2 qu. 5 C. 19
420 C. 2 qu. 5 c. 16
425 C. 15 qu. 8 c. 3
427 C. 11 qu. 1 c. 45
428 C. 17 qu. 2 c. 1*
429 C. 2 qu. 1 c. 10
430 C. 15 qu. 5 c. 1
433 D. 73 c. 1
524 G. 2 qu. 3 c. 6
572 G. 12 qu. 2 c. 72
VII, 1 C. 16 qu. 1 c. 12
2 C. 16 qu. 1 c. 5
3 C. 16 qu. 1 c. 4
4 C. 16 qu. 1 c. 27*
5. 6 D. 5 c. 33 do c.
7 C. 16 qu. 1 c. 36
8 C. 16 qu. 1 c. 30
9. 10 C. 17 qu. 2 c. 2
11 C. 18 qu. 2 c. 5
12.13 O. 18 qu. 2 c. 6
14 C. 18 qu. 2 c. 28
15 C. 20 qu. 1 0. 2
17 C. 27 qu. 1 c. 10
18 C. 27 qu 1 c. 9
19 C. 20 qu. 3 c. 1
20 C. 20 qu. 1 c. 8
22 C. 16 qu. 1 c. 25
23 C. 16 qu. 1 c. 20
25 C. 18 qu. 2 c. 21
26 D. 88 c. 10
27 C. 20 qu. 2 c. 1
28 G. 20 qu. 3 e. 3
80 C. 20 qu. 1 c. 3
32 C. 20 qu. 4 c. 2
34 I). 72 c. 3
35 C. 20 qu. 3 c. 2
36 G. 20 qu. 1 c. 11
38 C. 20 qu. 2 o. 3
39 G. 20 qu. 1 c. 15
40 C. 27 qu. 2 c. 27
41 C. 17 qu. 2 C. 3
VIU, 72C. 27 qu. 1 c. 20
73 „ 32 „ 8 „ 1
+ 74 C. 27 qu. 2 c. 17
76 C. 32 qu. 2 c. 1
77 „ 32 „ 1 „ 11
78 „ 32 „ 7 „ 18
81 D. 30 c. 15
85 C. 33 qu. 5 c. 17
87 „ 33 „ 4 „ 1
88 D. 5 c. 4
88 C. 33 qu. 4 c. 7
19 G.
32 qu. 2 c
16
23 „
31 „
2 „
1
24 „
31 „
2 „
3
25 „
36 „
2 „
6*
26 „
27 „
2 „
33
26 „
27 „
2 „
48
26 „
36 „
1 ,»
1
27 „
32 „
3 „
1
30 „
32
4 „
9*
33 „
27 „
2 „
39
38 „
32 „
1 „
14
39 „
35 „
1 o
1
40 „
36 „
2 „
8
41 „
27 „
2 „
13
42 „
32 „
i „
3*
43 „
32 ,,
1
2
44 „
30 „
5 „
9
45 „
32 „
6
2
46 „
31 „
3 „
1
47 ,r
33 „
4 „
11
49 „
33
4 „
8*
50 „
23 „
3 „
6
52 „
29 „
1 »
5
53
29 ..
1 y*
2
89
„ 33
4 „
5*
91
„ 33
5 „
18
92
„ 33
5 „
19
94
„ 33
5 „
12
95
„ 33
5 „
13
96
„ 33
5 „
14
98
yy 33
5 „
J1
98
„ 33
5 „
16
99
„ 32
7 „
s
99
32
7 „
16
101
,, 27
2 tt
38
102 dict. p. C.S2qu. 5c. 14
104 D. 1 c. 30 de peu.
105 C. 32 qu. 4 c. 10
83 C. 18 qu. 2 c. 22
85 C. 18 qu. 2. c. 16
85 C. 18 qu. 2 c. 29
91 D. 18 c. 11
92 C. 18 qu. 2 c. 13
94 C. 18 qu. 2 c. 11
99 C. 21 qu. 1 c. 4
101 D. 23 c. 29
104 C. 16 qu. 7 c. 43
104 C. 18 qu. 2 c. 8
111 C. 16 qu. 7 C. 42
114 C. 18 qu. 2 c. 15
116 O. 20 qu. 2 c. 2
120 C. 32 qu. 1 c. 13
122 O. 27 qu. 1 c. 39*
123 C. 27 qu. 1 c. 28
124 D. 27 c. 5
124 D. 27 c. 9
124 C. 18 qu. 2 c. 4
129 C. 32 qu. 5 c. 4
143 C. 27 qu. 1 c. 30
144 C. 27 qu. 1 c. 3
145 C. 27 qu. 1 C. 34
146 C. 27 qu. 1 c. 33
147 C. 27 qu. 1 c. 1
149 C. 7 qu. 1 c. 45*
151 C. 16 qu. 1 c. 11
152 D. 27 c. 6
202 C. 31 qu. 1 c. 4
Vin, 1 C. 27 qu. 2 pr.
2 C. 27 qu. 2 c. 5
3 C. 27 qu. 2 c. 6
4. 5 C. 30 qu. 5 c. 1
6 D. 23 c. 33
6 C. 30 qu. 5 c. 3
7. 8 C. 30 qu. 5 c. 7
9 C. 32 qu. 7 c. 1
10 „ 31 „ 1 „ 2
10 „ 32 „ 2 „ 5
11 „ 32 „ 5 „ 6
12. 13 G.32 qu.7 c. 28
14 C. 27 qu. 2 c. 9
15 C. 27 qu. 2 c. 10
16 C. 17 qu. 2 c. 2
18. 19 C.27qu.l c.38
143 D. 23 c. 33
144 C. 30 qu. 5 c. 6
150 C. 36 qu. 2 c. 5
153 D. 34 c. C
156 C. 29 qu. 1 c. 1
61 D. 56 c. 9
64 D. 34 c. 4
65 C. 32 qu. 2 c. 6
66 D. 34 c. 5
71 C. 32 qu. 4 c. 15
180 C. 38 qu. 1 c. 3
182 C. 33 qu. 1 c. 2
183 C. 27 qu. 2 c. 22
184 C. 33 qu. 5 c. 10
185 C. 33 qu. 5 c. 3
186 C. 27 qn. 2 c. 21
187 C. 2 qu. 5 c. 22
188 C. 27 qu. 2 c. 26
189 C. 34 qu. 1 C. 4
194 C. 33 qu. 1 c. 4
195 C. 28 qu. 1 c. 2
1% C. 28 qu. 1 c. 3
197 C. 28 qu. 2 c. 1
200 C. 32 qu. 7 c. 5
201 C. 31 qu. 1 c. 5
204 C. 28 qu. 1 C. 16
206 C. 11 qu. 3 c. 10
208 C. 32 qu. 7 c. 3
211 C. 31 qu. 1 c. 3
212 C. 29 qu. 1 c. 7
214 C. 32 qu. 5 c. 23
217 C. 35 qu. 6 c. 11
220 C. 33 qu. 5 c. 2
224 D. 56 C. 10
220 C. 2 qu. 1 c. 21
227 C. 11 qu. 3 c. 96
227 C. 24 qu. 3 c. 19
228 G. 32 qu. 5 c. 22
229 D. 30 c. 3
231 C. 33 qu. 2 c. 1
232 C. 32 qu. 5 c. 17
233 C. 27 qu. 2 c. 1*
234 C. 32 qu. 2 c. 8
235 C. 32 qu. 7 c. 1
235 C. 32 qu. 7 c. 2
237 C. 32 qu. 7 c. 4
237 C. 32 qu. 7 c. 6
238 G. 32 qu. 5 c. 18
239 C. 32 qu. 7 c. 7
240 C. 32 qu.5 c. 19.20
242 G. 32 qu. 1 c. 7
242 C. 32 qu. 1 c. 8
242 C. 32 qu. 5 c. 16
242 C. 38 qu. 0 c. 4
vm, 242 C. 33 qu. 2 c. 9
243 C. 34 qu. 1 c. 7
244. 245 C. 34 qu. 1 c.l
245 C. 34 qu. 1 c. 2
248—50 G. 28 qu.l c. 5
250 C. 32 qu. 6 c. 1
251 C. 28 qu. 1 c. 4
253 C. 28 qu. 1 c. 7
254 C. 32 qu. 7 c. 27
255 C. 32 qu. 7 c. 10
263 C. 32 qu. 6 c. 5
268 C. 31 qu. 1 c. 13
269 C. 31 qu. 1 c. 12
269 C. 32 qu. 4 c. 1
270 C. 31 qu. 1 c. 11
277 C. 32 qu. 2 c. 2*
279 C. 32 qu. 4 c. 11
280 C. 33 qu. 4 c. 13
283 G. 33 qu. 2 c. 10
285 D. 81 c. 10
287 D. 33 c. 1
288 D. 34 c. 10
290 D. 20 c. 5
290 D. 34 c. 14
291 D. 26 c. 4
294 D. 26 c. 2
295 D. 33 c. 2
297 D. 34 c. 16
303 D. 26 e. 3
303 C. 28 qu. 1 c. 1
811 O. 32 qu. 4 c. 11
316 D. 30 c. 4
317 D. 30 c. 3
318 D. 30 c. 14
319 D. 30 c. 1
320 D. 30 c. 2
321 D. 30 c. 16
321 D. 41 c. 5
32-4 D. 23 c. 29
327 D. 81 c. 34
328 C. 83 qu. 2 c. 1
329 C. 32 qu. 5 c. 21
332 C. 32 qu. 7 c. 9
334 O. 31 qu. 2 c. 4
IX, 22 C. 35 qu. 2 c. 2
23 C. 2 qu. 3 c. 7*
23 C. 3 qu. 4 c. 4
26 C. 35 qu. 2 c. 10
20 C. 35 qu. 2 c. 16
29 G. 35 qu. 2 c. 9
31 C. 33 qu. 2 c. 16
32 C. 35 qu. 6 c. 10
33 C. 35 qu. 6 c. 3
34 C, 30 qu. 3 c. 1
35 C. 30 qu. 4 c. 1
36 C. 33 qu. 2 c. 17
3S G. 35 qu. 10 c. 1
39 C. 35 qu. 2 c. 18
40 C. 35 qu. 2 c. 8
41 C. 35 qu. 8 c. 3
42 O. 35 qu. 8 c. 2
48 C. 35 qu. 2 c. 13
44 C. 35 qu. 2 c. 14
46 C. 85 qu. 4 c. 1
46 C. 35 qu. 5 c. 1
48 C. 35 qu. 2 c. 19
49 G. 35 qu. 2 c. 7
01 C. 35 qu. 2 c. I
53 C. 35 qu. 6 c. 4
54 C. 35 qu. 2 c. 21
55. 56 C.35 qu. 2 c. 20
57 C. 35 qu. 6 c. 1
61 C. 35 qu. 6 o. 5
62 C. 35 qu. 6 c. 6
63 C. 35 qu. 6 c. 9
64 C. 35 qu. 5 c. 6
65 C. 23 qu. 5 c. 22
69 C. 27 qu. 2 c. 30
71 C. 32 qu. 7 c. 20
72 G. 34 qu. 1 c. 9
73 C. 35 qu. 2 c. 6
76 C. 34 qu. 1 c. 10
77 C. 32 qu. 7 c. 20
80 C. 30 qu. 1 c. 2
81 C. 30 qu. 1 c. 4
82 C. 30 qu. 1 c. 5
96 C. 30 qu. 4 c. 4
97 C. 30 qu. 3 c. 7
100 C. 27 qu. 2 c. 31
105 C. 32 qn. 7 c. 13
106 C. 32 qu. 7 c. 14
108 C. 15 qu. 1 c. 4
110 C. 32 qu. 7 c. 11
112 D. 6 c. 3
115 C. 32 qu. 7 c. 12*
116 C. 15 qu. 1 c. 9
117 U. 14 c. 1
123 O. 15 qu. 1 c. 8
124 C. 33 qu. 5 c. 3
12« D. 28 c. 10
127 C. 33 qu.5 c.l*
X, 1 C. 23 qu. 5 c. 8
7 C. 23 qu. 5 c. 10
9 G. 17 qu. 4 c. 27
10 G. 17 qu. 4 c. 28
10 G. 23 qu. 5c. 9
11 C. 23 qu. 5 c. 39
15 C. 2 qu. St. 11
LIX
PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
LX
X, 15 C. 2 qu. 5 c. 7
18 C. 25 qu. 3 c. 25
20 C. 17 qu. 4 c. 23
22 D. 50 c. 43
24 D. 50 c. 39
25 D. 50 c. 42
27 C. 2 qu. 5 C. 20
38 C. 24 qu. 3 c. 20
39 D. 50 c. 44
54 C. 23 qu. 5 c. 47
55 C. 32 qu. 2 c. 7
5G C. 32 qu. 2 c. 8
57 C. 32 qu. 2 c. 9
58 C. 32 qu. 2 c. 10
59 C. 23 qu. 8 c. 2
59 C. 23 qu. 5 C. 48
59 C. 23 qu. 6 c. 1
60 C. 23 qu. 4 c. 51
C1 C. 23 qu. 4 c. 52
02 C. 23 qu. 4 c. 53
64 C. 23 qu. 6 c. 2
05 C. 23 qu. 8 c. 14
G7 C. 23 qu. 8 c. 16
70 C. 23 qu. 8 c. 12
72 C. 23 qu. 8 c. 13
75 C. 1 qu. 1 c. 30*
75 C. 23 qu. 3 c. 4
75 C. 23 qu. 4 c. 40
75 C. 23 qu. 5 c. 33
75 C. 23 qu. 5 c. 34
75 C. 23 qu. 5 c. 35
75 C. 23 qu. 7 C. 2
70 C. 23 qu. 5 c. 36
77 C. 23 qu. 5 c. 37
79 C. 23 qu. 5 C. 38
80 C. 23 qu. 3 c. 3
83 C. 23 qu. 8 c. 7
84 C. 23 qu. 8 c. 8
87 C. 23 qu. 5 c. 4G
87 C. 23 qu. 8 c. 9
90 C. 23 qu. 8 c. 17
91 C. 23 qu. 8 c. 10
93 C. 23 qu. 8 c. 15
9-1 C. 23 qu. 4 c. 45
9G C. 23 qu. 5 c. 40
97 C. 23 qu. 3 c. 5
98 C. 23 qu. 5 C. 13
99 C. 23 qu. 4 C. 39
101 C. 23 qu. 5 c. 41
103 C. 23 qu. 5 c. 14
105 C. 23 qu. 1 c. 6
100 C. 23 qu. 5 c. 10
107 C. 23 qu. 5 C. 17
108 C. 23 qu. 5 c. 18. 19
J 10 C. 23 qu. 4 c. 30
111 C. 23 qu. 5 c. 27
112 C. 23 qu. 5 c. 28
113 C. 23 qu. 3 c. <5
114 C. 23 qu. 5 c. 29
115 C. 23 qu. 5 c. 30
115 C. 23 qu. 5 c. 31
116 ('. 23 qu. 2 c. 1
119 C. 23 qu. 2 c. 3
120 C. 23 qu. 3 c. 7
124 D. 53 c. 1
125 C. 23 qu. 1 c. 5
126 C. 23 qu. 1 c. 3
130 C. 17 qu. 4 c. 24
139 C. 17 qu. 4 c. 25
140 C. 17 qu. 4 c. 20
144 D. 50 c. 42
148 D. 50 c. 43
150 X). 50 c. 50
151 D. 50 c. 51
154 C. 15 qu. I c. 12
150 C. 5 qu. 0 c. 0
157 D. 1 c. 24 do pcu.
15B C. 24 qu. 3 c. 20
100 D. 1 c. 23 do peu.
102 D. 50 c. 40
100 C. 33 qu. 2 c. 7
109 C. 31 qu. 1 c. 0
170 C. 23 qu. 8 c. 34
173 C. 33 qu. 2 c. 15
181 C. 15 qu. 3 c. 2
188 C. 23 qu. 5 c. 12
Xr, 2 C. 20 qu. 5 c. 2
3 C. 20 qu. 5 c. 4
4 C. 26 qu. 5 c. G
5 C. 20 qu. 5 c. 5
8 C. 26 qu. 5 c. 7
11 D. 46 c. 5
11 C. 20 qu. 2 c. 5
11 C. 20 qu. 5 c. 1
13 C. 20 qu. 2 c. G
17 D. 4 c. 105 do c.
19 C. 26 qu. 7 c. 17
20 C. 20 qu. 2 c. 8
21 C. 20 qu. 2 c. 2
22 C. 20 qu. 1 c. 1
29 C. 20 qu. 2 c. 3
30 C. 20 qu. 5 c. 12
32 C. 2G qu. 5 c. 10
33 C. 26 qu. 5 c. 8
35 C. 20 qu. 5 c. 11
42 C. 20 qu. 7 c. 13
43 C. 20 qu. 7 c. 14
05 C. 26 qu. 7 c. 15
XI, 06 C. 26 qu. 2 c. 7
67 C. 26 qu. 5 c. 14
68 C. 26 qu. 3 c. 1
69 C. 26 qu. 5 c. 14
70. 71 C. 26 qu. 3 c. 3
73 C. 26 qu. 5 c. 5
75 C. 26 qu. 7 c. 18
78 D.6 c. 36 de cono.
79 D. 46 c. 6
83 D.2 c. 95 de comi.
84 D. 80 c. 7
91 D.4 c. 52 de codb.
95 C. 26 qu. 5 c. 10
96 C. 20 qu. 2 c. 11
98 C. 26 qu. 2 c. 10
104 D. 33 c. 4
XII, 1 C. 22 qu. 2 C. 8
2 C. 22 qu. 1 c. 1
3 C. 22 qu. 1 c. 2
4 C. 22 qu. 1 c. 3
4 C. 22 qu. 1 c. 15
5 C. 22 qu. 1 c. 6
6 C. 22 qu. 1 c. 8
7 O. 22 qu. 1 c. 13
8 C. 22 qu. 1 c. 14
9 C. 22 qu. 4 c. 1
10 C. 22 qu. 4 c. 2
11 C. 22 qu. 4 c. 3. 4
12 C. 22 qu. 4 c. 5
13 C. 22 qu. 4 c. 6, 7
14 C.22 qu.4 c.20.21
15 C. 22 qu. 4 c. 18
10 D. 13 c. 1
17 C. 22 qu. 4 c. 8
22 C. 22 qu. 2 c. 2
23 C. 22 qu. 5 c. 14
20 C. 22 qu. 5 c. 5
28 C. 22 qu. 5 c. 5
29 C. 22 qu. 5 c. 8
30 C. 22 qu. 5 c. 6
33 C. 22 qu. 5 c. 10
34 C. 22 qu. 5 c. 10
34 C. 20 qu. 5 c. 3
35 C. 22 qu. 1 c. 16
30 C. 22 qu. 4 c. 13
30 C. 22 qu. 5 c. D
39 C. 22 qu. 2 c. 3
40 C. 20 qu. 2 C. 3
41 C. 22 qu. 2 C. 20*
42 C. 22 qu. 2 C. 9
43 C. 22 qu. 2 c. 18
44 C. 22 qu. 2 c. 13
45 C. 22 qu. 2 c. 6
40 C. 22 qu. 2 c. 14
40 C. 20 qu. 5 c. 3
17 C. 20 qu. 5 c. 3
43 C. 22 qu. 2 c. 15
49 C. 22 qu. 2 c. 10
51 C. 22 qu. 2 c. 4
51 C. 22 qu. 2 c. 7
51 C. 22 qu. 2 C. 12*
59 C. 22 qu. 1 c. 12
01 O. 22 qu. 5 C. 1
02 C. 22 qu. 5 c. 2
63 C. 22 qu. 5 c. 3
64 C-22 qu.4 c. 14. 15
65 C. 0 qu. 1 c. 18
06 C. 22 qu. 5 c. 4
07 C. 22 qu. 4 c. 13
07 C. 22 qu. 5 c. 9
09 C. 22 qu. 5 c. 1C
71 C. 22 qu. 1 c. 17
72 C. 22 qu. 1 c. 10
74 C. 22 qu. 4 c. 11
76 C. 22 qu. 5 C. 18
77 C. 2 qu. 5 C. 1. 2
78 C. 22 qu. 5 c. 19
80 C. 22 qu. 4 c. 17
81 C. 22 qu. 5 c. 15
85 C. 11 qu. 1 c. 22
87 C. 11 qu. 1 c. 23
88 C. 11 qu. 1 c. 24
XIII, 2 C. 14 qu. 5 c. 12
.3 C. 14 qu. 5 c. 13
4 C. 14 qu. 6 C. 1
8 D. 47 c. 2
9 C. 14 qu. 4 c. 0
10 C. 14 qu. 4 c. 2
12 D. 47 c. 5
13 C. 14 qu. 4 c. 3
14 C. 14 qu. 4 c. 5
16 C. 14 qu. 5 C. 1
16 C. 11 qu. 5 c. 14
17 C- 14 qu. 3 c. 1
18 C. 14 qu. 3 c. 2
21 C. 14 qu. 4 c. 9
25 II. 5 c. 2 de pen.
20 C. 14 qu. 3 c. 3
27 C. 14 qu. 4 c. 12
28 C. 14 qu. 4 c. 1
30 D. 34 c. 2
31 D. 86 c. 8. 9
32 D. 86 c. 10
33 D. 86 c. 11
34 D. 86 c. 12. 13
30 C. 12 qu. 2 c. 8. 9
37 C. 12 qu. 2 c. 10
39 C. 12 qu. 2 C. 5
XIH, 39 C. 17 qu. 4 c. 12
40 C. 23 qu. 8 c. 31
41 C. 14 qu. 6 C. 4
44 C. 17 qu. 4 c. 17
45 C. 13 qu. 2 c. 31
46 C. 13 qu. 2 c. 32
53 D. 90 c. 4
54 D. 90 c. 6
60 D. 90 c. 10
62 D. 90 c. 9
63 D. 90 c. 4
65 C. 24 qu. 3 c. 22
66 D. 46 c. 5
68 D. 44 c. 1
73 D. 35 c. 1
79 D. 35 c. 0
92 C. 16 qu. 1 c. 5
94 D. 45 c. 5
97 C. 17 qu. 4 c. 31*
102 D. 54 c. 16*
100 D. 54 c. 15
113 C. 17 qu. 4 c. 34
114 C. 23 qu. 8 C. 11
116 C. 28 qu. 1 c. 13
117 C. 28 qu. 1 c. 14
XIV, 3 C. 11 qu. 3
c. G0. 61. 02
3 C. 11 qu. 3 c. 88
4. 5 C.24 qu. 3 c. 12
5 C. 11 qu. 3 c. 48
6 C. 11 qu. 3 c. 57
7 C. 11 qu. 3 c. 44
9 C. 11 qu. 3 c. 47
10 C. 11 qu. 3 C. 49
11 C. 11 qu. 3 c. 50
12 CJ. 11 qu. 3 c. 51
13 C. 11 qu. 3 c. 53
14 C. 11 qu. 3 c. 54
14 C. 11 qu. 3 c. 90
15 C. 11 qu. 3 c. 4
10 C. 11 qu. 3 c. 8
17 C. 24 qu. 3 c. 2
18 C. 11 qu. 3 c. 31
20 C. 24 qu. 3 c. 5
21 C. 2 qu. 1 c. 11
21 C. 24 qu. 3 c. 0
22 D. 93 e. 1
23 C. 11 qu. 3 c. 17
27 C. 11 qu. 3 c. 2*
28 C. 11 qu. 3 c. 19
28 C. 11 qu. 3 c. 29
30 C. 11 qu. 3 c. 26
38 C. 24 qu. 1 c. 35
40 D. 19 c. 9
42 C. 2 qu. 1 C. 11
43 C. 11 qu. 3 c. 103
44 C. 24 qu. 3 c. 1
45 C. 11 qu. 3 c. 110
40 C. 11 qu. 3 c. 102
49 C. 24 qu. 3 c. 9
50 C. 11 qu. 3 c. 32
51 C. 3 qu. 4 c. 12
53 dict. post.
C. 11 qu. 3 c. 33*
57 C. 24 qu. 1 c. 4
59 C. 24 qu. 1 c. 30
00 C. 21 qu. 2 c. 1
02. 63 C. 24 qu. 2 c. G
04 CI. 27 qu. 2 c. 47
05 C. 11 qu. 3 c. 20
OS C. 24 qu. 2 c. 3
69 C. 4 qu. 1 c. 1
70 C. 4 qu. 1 c. 2
72 C. 'J qu. 2 c. 1
72 C. 9 qu. 3 c. 7
74 C. 11 qu. 3 c. 27
7G C. 11 qu. 3 c. 1UG
80 C. 11 qu. 3 c. 41
82 C. (3 qu. 3 c. 4
87 C. 12 qu. 2 c. 3
88 C. 12 qu. 2 c. 1
88 C. 12 qu. 2 c. 6
89 C. 17 qu. 4 c. 5
XV, 11 D. 10 c. 1
11.12.13 C. 26 qu. 7c. 0
14 C. 33 qu. 4 c. 13
17 D. 50 c. 63
18 D. 81 c. 14
20 C. 16 qu. 6 c. 4
22 D. 7 c. 2 do pen.
23 D. 50 c. 55
D. 1 c. 84 de pen.
24 D. 60 c. 62
D. 1 c. 85 de pen.
25 O. 14 qu. 6 c. I
26 C. 20 qu. 6 C. 13
29 C. 20 qu. 6 c. 10
31 D. 71 c. 8
C. 26 qu. 6 c. 9
30 C. 26 qu. 7 c. 1
38 C. 26 qu. 6 c. 4
39 C. 20 qu. 0 c. 7
40 D. 3 c. 17 de cons.
43 C. 20 qu. 6 c. 12
44 C. 20 qu. G c. 13
45 l>. 50 c. 04
40 D. 1 c. 80 do pen.
55 C. 20 qu. 7 c. 9
50 C. 26 qu. 7 c. 4
67 D. 50 c. 28
03 D. 50 c. 00*
71 C. 83 qu. 2 c. 12
78 C. 20 qu. 7 C. 11
80 D. 5 c. 3 de pen.
81 D. 60 c. 09
85 D. 50 c. 65
80 D. 50 c. 28
XV, 87 D. 50 c. 52
C. 15 qu. 8 c. 2
91 D. 50 c. 30
93 D. 50 c. 31
107 D. 5 c. 2 de pen.
117 C. 11 qu- 3 c. 91
C. 24 qu. 1 c. 41
121 C. 23 qu. 5 c. 7
122 D. 16 c. 5
124 C. 13 qu. 2 c. 22
135 D. 1 c. 62 de pen.
136 D. 42 c. 1
140 C. 23 qu. 5 c. 12
155 D. 1 c. 90 de pen.
167 D. 1 c. 61 „
D. 1 c. 89 „
173 C. 2 qu. 5 c. 24
178 C. 12 qu. 1 c. 4
180 C. 2 qu. 5 c. 25
XVI, 6 C. 5 qn. 6 c. 8
9 D. 10 c. 2
9 C. 11 qu. 3 c. 89
9 C. 25 qu. 1 C. 8
10 D. 10 c. 4
14 D. 62 c. 2
19 C. 23 qu. 4 c. 49
30 C. 11 qu. 3 c. 67
30 C. 1G qu. 7 C. 24
43 D. 9 c. 2
44 C. 23 qu. 5 c. 20
47 D. 54 c. 12
50 C. 12 qu. 2 c. 57
51 D. 87 c. 7
XVI, 52 D. 87 c. 8
01 dict. post.
C. 3 qu. 11 c. 4*
62 dict. post
C. 3 qu. 11 c. 4*
64 C. 4 qu. 1 c. 1
64 C. 4 qu. 6 c. 2
65 C. 12 qu. 2 c. 58
68 C. 17 qu. 4 c. 32
77 C. 17 qu. 4 c. 33
81 C. 16 qu. 6 c. 3
111 C. 13 qu. 2 c. 5
131 C. 2 qu. 7 c. 20
142 C. 30 qu. 5 c. 9
150 C. 11 qu. 1 c. 45
181 dict. post
C. 4 qu. 2 c. 3
235 C. 5 qu. 1 c. 1
251 C. 2 qu. 3 c. 8
262 C. 23 qu. 8 c. 25
312 C.ll qu.l C.35.3G
317 C. 25 qu. 1 c. 3
332 C. 2 qu. 7 c. 53
XVII, 4 D. 4 c. 134 dee.
30 D.4 c. 154. 155. 150
<le cons.
31 C. 23 qu. 4 c. 21
32 dict. po6t
C. 23 qu. 4 c. 23
40 C. 23 qu. 4 c. 23
121 D. 3 c. 18 do pen.
122 J). 3 c. 20 „
129 D. 3 c. 19 „ *
h) Ivonis Carnotensis Panormia , cuius fundamen-
tum est decretum, aeque atque hoc assidue a Gratiano
adhibita est. Richterus editione Brandiana (Basileae
1499) usus est, quae cum neque in libros, neque in
titulos divisa sit ideoque canones a correctoribus allatos
comparandi nullam faciat potestatem, a me spreta est,
qui editionem Melchioris Nosmediani (Lovaniae 1557)
inspexi a Mignio in Patrologiae latinae vol. 16 1 repe-
titam: quae et ipsa nihil est quam integra Brandiana
editio cum omnibus eius mendis.
1,3 d.
7
8
10
11
12
13
14
15
. 4 c. 3 dc cons.
D. 3 c. 30 dc cons.
D. 4 c. 3
c. 5
c. 0
c. 7
c. 74
c. 75
c. 77
I, 63 D. 4 c. 83 do eous.
10
ii
c. 11 „
73 O 23 qu. 1 c. 11
138 D. 2 c. 48
ii
18
»t
c. 14 „
74 C. 28 qu. 1 c. 12
D. 2 c. 49
»»
19
i*
c. 10 „
75 D. 4 c 94 de cons.
140 D. 2 c. 22
n
20
c. 15 ,,
7ti „ c. 95 „
141 D. 2 c. 50
ii
21
»»
c. 17 „
77 „ c. 190 „
142 D. 2 c. 51
ii
23
♦i
c. 19 „
78 ii c. 101 ii
143 D. 2 c. 52
25 D. 23 c. 29 „
79 „ c. 102 „
144 D. 2 c. 53
20 D.-
c. 21 „
80 „ c. 103 „
145 D. 2 c. 54
27
»»
c. 22 „
81 D.4 c.l04.105dec.
146 D. 2 c. 7
28
i»
c. 29 „
83 D.4 c. 107 de cons.
147 D. 2 c. 93
tJ
29
i»
c. 24 „
84 D. 4 c. 108 „
149 D. 2 c. 13
30
>i
c. 25 „
85 „ c. 51 „
150 D. 2 c. 10
31
i»
c. 20 „
87 „ c. 32 „
151 D. 2 c. 21
f>
32
h
c. 40 „
88 „ c. 44 „
152 D. 2 c. 95
33
>i
c. 47 „
91 „ c 38 „
153 D. 2 c. 29
3-J
h
c. 48 ,,
92 „ c. 110 „
154 D. 2 c. 28
85
ii
c. 90 „
94 „ c. 113 „
155 D. 2 c. 27
30
>♦
c. 97 „
95 ii c. 33 ,i
157 D. 1 c 71
„
37
38
39
c. 98
c. 54
92 C. 17 qu. 4 c. 21
41
c. 61 i.
101 D. 95 c. 4
95.96 C.ll qu.3 c. 18
42
c. 02 „
101 D. 4 0.123 de cons.
100 C.ll qu. 3 c. 73
44
c. 04 ,,
103 D. 4 c. 12G
1
101 C. 11 qu. 3 c. 2*
45
c. 03 „
104 D. 4 c. 147
102 C. 11 qu. 3 c. 17
45
c. 05 „
105 D. 1 c. 148
107 C. 11 qu. 3 c. 29
40
c. 60 ,,
107.108 D. 4 c.
37 dec.
108 C. 11 qu. 3 c. 19
47
c. 67 ,,
109 D. 4 c. 34 do cons.
109 C. 0 qu. 3 c. 5
48
c. 68 y,
110 D. 4 c. 150
110 C. 11 qu. 3 c. 100
48 D.
2 c. 23 „
111 D. 4 c. 114
111 C. 11 qu. 3 c. 37
49 D. 4 c. 69 „
112 D. 4 c. 115
112 C. 11 qu. 3 c. 38
50
ii
c. 70 „
113 D. 5 c. 1
113 C. 11 qu. 3 c. 20
51
c. 87 „
114 D. 5 c. 3
114 C. 11 qu. 3 c. 40
52.
53D.4c.70.72dec. 116 D. 5 c. 4
114 C. 26 qu. 0 c. 11
54 D. 4 c. 50 de cons. no D. 4 c. 119
122 C. 11 qu. 3 c.43
55
II
c. 73 „
117 D. 4 c. 120
124 C. 13 qu. 2 c. 30
56
II
c. 70 „
118 D. 5 c. 5
125 D. 10 c. 9
57
II
c. 78 „
119 D. 5 c. 0
V, 1 D. 3 c. 1 do pen*
58
II
c. 79 „
120 D. 5 c. 7
ii
2 C. 26 qu. 6 c. 5
50
II
c. 85 „
121 D. 5 c. 8
n
3 C. 20 qu. 7 c. 5
00
II
c. 80 „
122 D. 4 c. 122
” *
4 C. 20 qu. 6 c, 14
00
II
c. 88 „
122 D. 4 c. 116
n
6.7 C. 26 qu.7 c. 0
01
|l
c. 81 „
123 D. 2 c. 39
11
8 C. 26 qu. 6 c. 8
02
|l
c. 82 „
125 D. 2 c. 41
11
10 C. 26 qu. 0 c. 8
02
II
c. 30 „
126 D. 2 c. 42
n
n
04
65
07
08
09
70
71
. 8-1
c. 80
c. 89
c. 90
c. 91
c. 92
c. 93
72 D. 45 c. 5
1, 127 D. 2 c.43 de cons.
129 D. 2 c. 35
130 D. 2 c. 32
D. 2 c. 37
131 D. 2 c. 33
133 D. 2 c. 44
134 D. 2 c. 45
135 D. 2 c. 40
136 D. 2 c. 47
96 C. 1 qu. 1 C. 60
97 C. 1 qu. 1 c. 59
D. 2 c. 94
158 D. 1 c. 61
159 D. 6 C. 1
ICO D. 1 c. 45 de cons.
161 D. 1 c. 40 „
ult. D. 1 c. 43 „
II, 3 C. 12 qu. 1 c. 15
4 C. 10 qu. 1 c. G
5 C. 12 qu. 4 c. 3
5 C. 13 qu. 2 c. 11
6 D. 1 c. 9 do cons.
7 C. 12 qu. 2 c. 27
8 D. 30 c. 9
8 C. 12 qu. 2 c. 30
10 D. 1 c. 1G de cons.
10 D. 1 c. 17 „
12 C. 10 qu. 1 c. 2
13 D. 1 c. 3 de cons.
14 D. 1 c. 24 „
1G D. 1 c. 38 „
18 D. 1 c. 18
20 D. 1 c. 48 „
20.21 D.lc. 19 „
22 D. 1 c. 27 „
23 D. 1 c. 23 „
26 C. 13 qu. 2 c. 13*
28 D. 1 c. 26 de cons.
30 D. 1 c. 12 „
LXI
IVONIS CARNOTENSIS PANORMIA.
LXII
II, Sl D. 1 c. 30 da cons. III, 1 D. 23 c. 1
32 D. 1 c. 31 „ 1 D. 63 c. 28*
33 D.l c. 1.2.11dec. 2 D. 79 c. 10
35 D. 2 c. 97 da cona. 5 D. 60 c. 4
86 D. 1 C- 37 „ 6 D. 63 c. 36
37 C. 7 qu. 1 c. 44 7 D. 61 c. 13
38 D. 1 c. 36 de cona. 8 D. 63 c. 1
39 D. 1 c. 33 „ 8 D. 63 c. 2
41 D. 1 c. 67 „ 9 D. 63 c. 5
42 C. 13 qu. 1 c. 1 10 D. 64 c. 4
44 C. 21 qu. 2 c. 4 D. 66 c. 1
45 O. 7 qu. 1 c. 32 11 D. 100 c. 1
46 C. 16 qu. 7 c. 38 12. 17 D. 64 c. 2
47 C. 16 qu. 7 c. 87 12 D. 75 c. 1
49 C. 7 qu. 1 c. 33 13 D. 75 c. 5
52 C. 12 qu. 3 c. 1 16 D. 80 c. 6*
57 C. 16 qu. 2 c. 2 17 D. 66 c. 2
59 C. 16 qu. 1 c. 46 18 D. 23 c. 7
60 C. 16 qu. 7 c. 6' 19 C. 1 qu. 3 c. 10
01 C. 10 qu. 1 c. 7 20 D. 04 c. 3
62 C. 16 qu. 7 c. 7 21 D. 24 c. 5
63 D. 8 c. 2 23 D. 38 c. 2
64 C. 16 qu. 3 c. 1 24 D. 38 c. 5
65 C. 18 qu. 2 c. 1 25 D. 75 c. 7
65 C. 16 qu. 3 c. 2 27 D. 70 c. 1
66 C. 16 qu. 4 c. 2 28 D. 77 c. 6
67 C. 16 qu. 3 c. 4 29 D. 78 c. 1
68 C. 16 qu. 2 c. 9 D. 78 c. 4
68 C. 16 qu. 3 c. 3 30 D. 77 c. 5
09 C. 16 qu. 3 o. 7 C. 20 qu. 1 c. 14
70 C. 17 qu. 4 c. 14 31 D. 77 e. 7
72 C. 36 qu. 1 c. 3 C. 1 qu. 1 c. 112
74 C. 17 qu. 4 c. 32 33 D. 23 c. 8
75 C. 17 qu. 4 c. 9 34 D. 23 c. 11
76 C. 17 qu. 4 c. 19 35 D. 23 c. 15
73 C. 17 qu. 4 c. 35 36 D. 23 c. 16
80 C. 17 qu. 4 c. 21 37 D. 23 c. 17
81 C. 17 qu. 4 c. 6 38 D. 23 c. 18
82 D. 87 c. 7 39 D. 23 c. 19
83 D. 87 c. 8
40 D. 23 c. 20
86 C. 12 qu. 2 c. 52
41 D. 25 c. 1
91 D. 15 c. 3
42 D. 55 c. 10
100 D. 16 c. 14
43 D. 55 c. 6
101 D. 19 c. 2
44 D. 55 c. 11
D. 32 c. 10*
45 D. 33 c. 6
103 D. 16 c. 8
46 D. 54 c. 5
104 D. 15 c. 1
47 D. 36 c. 1
105 D. 16 c. 2
48 D. 54 c. 2
111 D. 4 c. 35 de cons.
50 D. 34 c. 9
113 D. 16 c. 9
51 D. 56 c. 1
117 D. 16 c. 7
52 D. 56 c. 2
118 D. 20 c. 1
53 „ 56 „ 13
119 D. 9 c. 5
54 „ 56 „ 14
120 D. 9 c. 3
55 ,, 55 ,, 12
124 D. 15 c. 3
56 „ 55 „ 9
125 D. 16 c. 4
59 „ 55 „ 2
130 D. 37 c. 1
60 „ 50 „ 55
131 D. 37 c. 2
61 „ 50 „ 68
132 D. 2 c. 34 decons.
62 „ 34 „ 8
133 D. 37 c. 8
63 „ 98 „ 2
134 D. 37 c. 9*
64 „ 71 „ 2*
135 D. 37 c. 10*
69 C. 7 qu. 1 c. 34
137 D. 37 c. 15
70 C. 7 qu. 1 c. 37
138 D. 10 c. 1
76 D. 68 c. 1
139 D. 10 c. 1
77 C. 1 qu. 1 c. 97
141 D. 10 c. 2
79 C. 1 qu. 1 c. 9G
142 D. 4 c. 2
80 O. 11 qu. 3 c. 65
144 D. 7 c. 2
81 C. 1 qu. 7 c. 24
149 D. 10 c. 9
82 D. 21 c. 2
150 D. 10 c. 11
84 D. 31 c. 14*
D. 54 c. 11
85 D. 31 c. 12*
151 D. 10 c. 12
86
n
31
13*
152 D. 10 c. 13
87
ii
28
8
153 D. 10 c. 7
89
ii
31
1
154 D. 9 c. 1
91
ii
28
9
155 D. 12 c. 3
92
31
2*
156 D. 12 c. 5
93
n
31
3
157 D. 11 c. 6
94
ii
31
4
D. 28 c. 3
95
31
6*
158 D. 11 c. 7
96
n
31
7*
159 D. 11 c. 5
97
ii
27
1
160 D. 12 c. 6
98
n
50
29
161 D. 1 c. 4. 5
99
n
32
9*
162 D. 12 c. 7
100
ii
32
1
168 D. 11 c.4
102
ii
32
7
165 D. 8 c. 4
103
it
32
11*
165 D. 11 c. 1
104
ii
32
12*
166 D. 8 c. 5
105
ii
u
13
167 D. 8 c. 6
ii
84
4
168 D. 12 c. 12
106
ii
31
10
169 D. 3 c. 12 de cons.
107
18
14»
174 D. 4 c. 4
108
ii
32
3
175 D. 76 c. 1
110
32
15
176 D. 3 c. 14 decons.
111
n
88
8
177 D. 3 C. 13 „
11$
ii
32
16
179 D. 3 c. 16 „
113
ii
28
14
180 D. 76 c. 2
114
32
18*
181 D. 76 c. 3
115
31
11*
182 D. 37 c. 7 118 C. 1 qu. 1 c. 8
D. 5 c. 16 de cona. 121 C. 1 qu. 1 c. 114
184 D. 1 c. 50 „ 128 C. 1 qu. 3 c. 7
185 D. 5 c. 19 „ 124 C. 1 qu. 3 c. 11
186 D. 5 c. 20 „ 125 C. 1 qu. 1 c. 110
191 C. 14 qu. 5 c. 7 126 C. 1 qu. 1 c. 109
192 D. 15 c. 12* 127 C. 1 qu. 1 c. 107*
193 D. 45 c. 13* 129 C. 1 qu. 1 c. 73
194 C. 1 qu. 1 c. 27 ISO C. 1 qu. 1 c. 18
195 D. 41 c. 1 133 D. 50 c. 9
IIT, 134 D. 81c. 15* | IV, 59 C. 2 qu. 7 c. 17
135 D. 32 c. 5
61
d
2
ii
7
ii
6
D. 32 c. 6
63
n
2
ii
7
ii
25
136 D. 50 c. 33
64
n
8
ii
10
ii
1
137 D. 82 c. 2
66
n
6
>♦
1
n
17
138 D. 81 c. 16*
67
n
8
ii
11
n
1
133 D. 81 c. 17*
69
ti
15
i?
3
ii
5
140 D. 81 c. 18*
70
n
3
ii
4
ii
1
141 D. 50 c. 2*
71
ii
3
it
4
ii
6*
143 D. 81 c. 10
72
ii
4
i?
1
ii
1
144 D. 81 c. 11
74
ii
2
»i
3
ii
5
145 D. 50 c. 1
75
ii
3
it
6
n
18
146 D. 50 c. 3
76
n
2
ii
8
il
3
147 D. 50 c. 16
78
3
ii
7
n
1
148 D. 50 c. 14
81
n
4
ii
4
ii
1
149 D. 50 c. 28
82
ii
2
,,
1
ii
7
150 C. 15 qu. 8 c. 4
82
ii
35
ii
2
i»
1
+ 161 C. 15 qu. 8 c. 1
83
n
4
n
2
ii
1
152 D. 50 c. 84
84
ii
8
i»
5
ii
2
153 D. 60 c. 4
85
i>
3
ii
5
ii
1
154 D. 50 c. 37*
8G
ii
2
n
7
li
39
155 D. 50 c. 38*
88
3
ii
4
n
1
156 D. 47 c. 5
89
n
11
ii
1
it
9
157 D. 47 c. 1
91
n
2
i»
4
ii
2
158 C. H qu. 4 c. 6
92
ii
8
ii
4
n
11
159 C. 14 qu. 4 c. 5
93
ii
3
ii
9
n
15
160 a 14 qu. 8 c. 2
97
ii
2
ii
4
li
1
161 C. 14 qu. 3 c. 4
98
n
8
ii
3
n
1
162 C. 14 qu. 4 c. 9
100
ii
2
ii
6
ii
18
161 D. 54 c. 9
101
ii
3
ii
3
ii
4
165 D. 54 c. 10
103
ii
3
ii
3
ii
3
166 D. 54 c. 20*
104
n
30
ii
5
ii
11
167 D. 34 c. 2
105
ii
3
n
9
li
10
168 C. 28 qu. 8 c. 6
106
ii
4
ii
5
ii
1
169 C. 26 qu. 5 c. 5
106
it
4
u
6
ii
1
170 D. 35 c. 1
111
ii
2
n
1
ii
2
172 D. 46 c. 6
112
ii
2
n
1
ii
13
173 D. 46 c. 3
114
ii
11
n
3
ii
75
174 C. 1G qu. 1 c. 12
116
ii
2
n
1
ii
20
175 C. 16 qu. 1 c. 6
117
2
1
17
176 C. 16 qu. 1 c. 4
118
ii
15
6
1
179 C. 16 qu. 1 c. 30
119
80
5
11
180 C. 16 qu. 1 c. 36
120
ii
2
,,
6
21
182 C. 20 qu. 3 c. 1
121
„
2
*»
6
1
184 C. 17 qu. 2 c. 3
122
ii
2
6
20
186 D. 50 c. 33*
123
M
3
6
„
3
C. 20 qu. 2 C. 1
124
2
6
5
+ 187 C. 20 qu. 2 c. 2
125
ii
3
G
»*
5
188 D. 23 c. 24
126
2
6
,,
15
189 C. 20 qu. 1 c. 11
127
2
»»
6
ii
22
192 D. 27 c. 3
128
2
6
„
24
193 C. 20 qu. 1 C. 15
129
2
6
ii
25
194 C. 20 qu. 2 c. 3
130
„
2
6
,,
26
197 C. 27 qu. 1 c. 8
131
,,
2
6
27
198 C. 27 qu. 1 c. 16
132
2
6
„
19
199 C. 27 qu. 1 c. 34
132
,,
2
6
it
33
200 C. 27 qu. 1 c. 33
133
2
6
37
201 C. 27 qu. 1 c. 35
134. 136 C. 3 qu
. 6 c. 7
202 C. 27 qu. 1 C. 36*
139 C. 2 qu. 7 c. 13
203 C. 27 qu. 1 c. 3 V, 2 C. 2 qu. 5 c. 13
204 C. 27 qu. 1 c. 2 3 C. 2 qu. 5 c. 19
205 D. 27 c. 6 3. 4. 5 (non inneni)
207 C. 27 qu. 1 c. 37 C. 24 qu. 3 c. 39
212 D. 80 c- 2 4 C. 2 qu. 5 C. 13
216 D. 27 c. 7 5 „ 2 „ 5 „ 0
IV, 1 D. 96 c. 14 6 „ 2 „ 5 „ 7
2 D. 22 c. 2 7 „ 2 „ 5 „ 11
3 D. 21 c. 3 8 „ 2 „ 6 „ 7
5 C. 9 qu. 3 c. 13 9 ,, 2 ,, 5 „ 5
6 D. 21 c. 7 10 „ 2 „ 5 „ 4
7 D. 21 c. 9 11 22 „ 5 „ 22
8 C. 9 qu. 3 C. 14 12 D. 28 c. 17
9 C. 9qu. 3 c. 17.18 12 C. 2 qu. 5 c. 12
10 C. 17 qu. 4 c. 30 13 C. 15 qu. 8 C. 5
11 C. 9 qu. 8 c. 10 23 C. 11 qu. 1 c. 36
13 D. 18 c. 2 28 C. 2 qu. 7 c. 26
15 D. 18 c. 4 32.33 dict. poat
17 D. 18 c. 13 C. 4 qu. 2 c. 3
18 D. 18 c. 14 36 dict. post
19 C. 5 qu. 3 c. 1 C. 4 qu. 2 c. 3
20 D. 18 c. 1 37 O. 15 qu. 3 c. 2
22 C. 6 qu. 4 c. 3 78—80 C. 11 qu. 3 c. 88
23 D. 99 c. 1 79 C. 11 qu. 3 c. 00
24 C. 6 qu. 8 c. 2 80 C. 11 qu. 3 C. 61
25 D. 99 c. 2 81 C. 11 qu. 3 c. 62
26 C. 9 qu. 3 c. 6 82 C. 24 qu. 3 c. 12
28 C. 9 qu. 2 c. 8 83 C. 11 qu. 3 c. 48
29
C.
9 qu
3
c.
8
84
II
c. 57
30
11
ii
1
n
33*
86
11
c. 44
31
11
1
n
3
89 C.
24 qu. 3
c. 9
33
ii
3
ii
6
4
94 C.
11 qu. 3
c. 17
35
ii
2
ii
7
,,
16
95
ii
c. 16
36
2
ii
2
5
95
ii
c. 41
6
1
9
98
ii
c. 31
37
2
ii
7
,,
1
98
ii
c. 29
43
2
ii
2
G
99
ii
c. 19
44
3
ii
2
n
8
f 101
ii
c. 2
45
it
2
ii
2
4
104
ii
c. 109
47
2
ii
2
1
106
ii
c. 102
12
2
10
107
ii
c. 110
48
3
ii
2
8
108 D.
96 c. 9
50
3
ii
2
ii
G
109 C.
15 qu. 6
c. 3
88
3
2
7
110 „
15 „ 6
a. 4*
53
2
ii
8
»
5
m
15 6
,1 5
54
3
9
11
112 c.
11 qu. 3
c. 43
68
5
||
3
2
113 „
12 „ 2
„ 3
57
8
|f
7
..
18
114 „
24 „ 3
.. 25*
58
ti
2
ii
7
n
16
115—17 C. 34 qu. 2 c. 6
V, 118 C. 24 qn. 2 c. 1 VI, 123 C. 30 qu. 3 c. 1
120
26
ti
6
11
124
,, 30 „ 1 ,,
3
121
11
3
40
125
„ 30 „ 1 „
2
122
»i
13
ii
2
30
126
„ 30 „ 1 „
C
123
»»
24
ii
2
3
127
„ 30 „ 1 „
1
154
il
2
ii
1
11
128
30 „ 3 „
2
ii
24
3
2
VII, 1 C. 32 qu. 5 c.
21
1»
24
ii
3
6
2
C. „ qu. 7 c.
3
125
11
11
ii
3
103
3
C. „ qu.5 c.:
19.20
126
11
H
ii
3
1
4
C. „ qu. 7 c.
6
127
11
li
3
4
5
C. „ qu. 7 c.
2
128
11
n
ii
3
8
6
C. „ qu. 7 c.
1
132
11
H
ii
3
5
7
C. „ qu. 1 c.
2
133
11
24
ii
1
4
8
C. „ qu. 1 c.
1
134
11
24
1
35
9
C. 31 qu. 1 c.
4
135
24
1
36
10.
11 C. 31 qu. 1
l c. 4
136
11
11
ii
3
37
12
C. 31 qu. 1 c.
3
173
JL'
7
ii
1
27
14
C. 33 qu. 2 c.
6
VI, 1 C. 27 qu. 2 pr. 15 C. 33 qu. 2 c. 5
2 „ 33 „ 4 „ 10 16 C. 33 qu. 2 c. 8
3 „ 27 „ 2 „ 10 17 C. 33 qu. 2 c. 9
3 „ 33 „ 4 ,, 11 19 D. 1 c. 30 de pen.
4 „ 27 „ 1 „ 20 20 C. 32 qu. 4 c. 10
5 „ 30 „ 5 „ 2 20 C. 35 qu. 2 c. 21
6 „ 30 „ 5 „ 6 21 C. 32 qu. 7 c. 16
7 ,, 30 „ 5 ,, 9 22 dlot. poat
8 „ 30 „ 5 „ 7 C. 32 qu. 5 c. 14
9
ii
30
ii
5
3
23 C. 32 qu. 5 c.
15
10
ii
27
|!
2
39
29. 30 C. 28 qu.
1 c. 5
14
ii
27
11
2
5
31 C. 32 qu. 6 c.
1
15
ii
27
II
2
6
32 „ 23 „ 1 „
4
16
ii
27
11
2
9
33 „ 28 „ 1
7
17
n
27
11
2
38
31 „ 28 „ 1 „
6*
18
»i
27
11
2
50
85 „ 32 „ 1 „
7
19
ii
27
)1
2
46
36 „ 32 „ 6 „
4
20 D. 23 c. 33 37 „ 32 „ 1 „ 8
22 C. 31 qu. 1 c. 12 38 ,, 31 „ 1 „ 7
23 „ 27 ,, 2 „ 17 41 C. 35 qu. 6 c. 11
24. 25 C. 32 qu. 2 c. 1 43 C. 33 qu. 5 c. 12
27 C. 32 qu. 2 c. 6 44 „ c. 13
28 „ 82 „ 7 „ 27 45 „ c. 14
29 „ 32 „ 1 „ 11 47 „ c. 16
31 „ 30 „ 5 „ 1 48 C. 35 qu. 2 c. 19
32 „ 30 „ 5 „ 3 48 C. 33 qu. 5 c. II
33 „ 36 „ 2 „ 3 49 „ c. 17
34 „ 27 „ 2 „ 13 50 „ c. 18
35 ,, 32 ,, 2 ,, 12 51 ,, c. 19
36 „ 30 „ 5 „ 4 52 C. 35 qu. 1 c. 1
87 „ 29 „ 1 „ 3 58 C. 16 qu. 7 c. 5
88 „ 29 „ 1 „ 1 63 C. 30 qu. 4 c. 1
40 ,, 29 „ 1 „ 8 65 C. 30 qu. 1 c. 4
41 „ 29 „ 1 „ 4 60 C. 30 qu. 1 c. 5
42 „ 29 „ 1 „ 5 67 C. 80 qu. 4 c. 4
48 I>. 34 c. 6 63 C. 35 qu. 10 c. 1
45 C. 31 qu. 1 c. 2 69 C. 35 qu. 2 c. 14
45 C. 32 qu. 2 c. 5 71—73 C. 35 qu. 2 c. 20
47
D
56
c.
9
74
D. 35 qn. 4 c. 1
4 J
D
34 c.
4
76
n
qu. 5 C. 1
53 C.
27 qu
. 2
c.
48
77
ii
qu. 2 c. 10
53
36
n
1
1
80
ii
qu. 2 c. 7
54
36
ii
ii
2
6
83
ii
qu. 6 c. 10
66
36
2
4
85
ii
qu. 6 c. 1
56
86
ii
2
10
86
n
ii
qu. 6 c. 3
57
32
u
1
14
87
qu. 6 C. 5
59
81
ii
1
13
88
ii
qu. 6 c. C
60
32
n
ii
4
1
89
it
qn. 6 c. 9
61
31
1
12
90
qu. 5 c. 0
62
31
>i
1
11
vm, i
C.
23 qu. 5 c.8
63
D
26 c.
5
2 C. 23 qu. 5 C. 9
63
D
34
c.
14
3 C. 23 qu. 5 c. 11
64
D
26 c.
4
5 C. 23 qu. 5 c. 30
66
D
26 c.
2
6 C. 17 qu. 4 c. 26
68
I)
34 c.
16
7 C. 17 qu. 4 c. 27
74
C.
32 qu
7 c.
28
8 C
17 qu. 4 c. 28
76
u
91
ii
2
23
12 C. 32 qu. 2 c. 8
77
„
27
ii
2
26
13 C
J. 32 qu. 2 c. 9
76
ii
27
ii
2
19
14 C
J. 32 qu. 2 c. 10
79
it
27
ii
2
24
15 C
23 qu. 4 c. 52
80
n
33
5
4
16
ii
qu. 4 c. 53
81
ii
34
1
1
17
ii
qu. 4 c, 38
82
33
6
10
18
ii
qu. 8 c. 14
83
ii
27
2
26
19
n
qu. 8 c. 1G
84
27
ii
2
21
20
ii
qu. 8 c. 12
85
ii
33
ii
5
2
21
ii
qu. 8 c. 13
88
ii
34
ii
1
1
22
ii
qu. 5 c. 36
89
n
34
1
2
25
ii
qu. 5 C. 38
91 „ 34 „ 1 „ 4 20 „ qu. 3 c. 3
92 „ 32 „ 7 „ 26 27 „ qu. 8 c. 7
93 „ 32 „ 7 „ 25 28 „ qu. 8 c. 8
97 „ 28 „ 1 „ 2 29 „ qu. 8 c. 11
98 „ 28 2 „ 1 30 „ qu. 5 c. 46
99 „ 29 „ 1 „ 7 30 „ qu. 8 c. 9
100 „ 28 „ 1 „ 8* 32 „ qu. 8 c. 10
101 „ 28 „ 1 „ 9* 83 „ qu. 5 c. 40
103 „ 32 „ 5 „ 17 34 „ qu. 3 c. 5
104 „ 32 „ 5 „ 18 35 „ qu. 5 c. 13
105 „ 32 „ 7 „ 27 37 qu. 8 c. 15
106 „ 33 „ 2 „ 1 38 „ qu. 5 c. 41
107 „ 27 „ 2 2 39 „ qu. 5 c. 14
108 „ 31 „ 2 „ 1 40 „ qu. 5 c. 16
109 „ 31 „ 2 „ 3 44 „ qn. 4 c. 36
111 „ 29 „ 1 „ 4 45 „ qu. 1 c. 4*
112 „ 32 „ 7 „ 18 48 „ qu. 5 c. 27
115 „ 27 „ 2 29 49 „ qu. 5 c. 28
116 .. 33 „ 1 „ 2 51 „ qu. 5 c. 29
117 33 „ 1 „ 4 52 ,, qu. 5 c. 30
119 33 „ 1 3 53 qu. 5 c. 31
183 „ 30 „ 2 „ 1 54 „ qu. 2 c. 1
LX1II PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
LXIV
VIII, 57 C. 23 qu. 2 c. 3
58 „ qu. 3 c. 7
GO ,, qu. 1 c. 5
61 C. 26 qu. 5 c. 1
62 C. 26 qu. 5 c. 2
VIII, 86 C. 22 qu. 1 C- 6
87 „ 22 „ 1 „ 8
88 „22 ,, 1 „ 13
89 D. 88 c. 10
89 C. 22 qu. 1 c. 14
90 „ 22 4 „ 1
VID, 118 C. 22 qu. 4 c. 6
119 D. 13 c. 1
120 C. 22 qu. 5 c. 16
122 „ 22
123 „
124 „ 22
5 „ 18
2 „ 2
64
„ 26
91
, 22 ,
4
, 2
125
, 22
, 2 ,
15
7, 1 C. 9 qu. 3 c. 4
65
„ 26
„ 5 „ 14
92
, 22 ,
4
3
126
, 22
» 2 ,
1G
3 C. 3 qu. 4 c. 1
GG
„ 26
3 „ 1
93
s 22 ,
4
, 4
128
, 22
, 2
9
4 D. 61 c. 6*
G7
,, 26
„ 5 „ 14
94
, 22 ,
4
C
129
, 22
2 ,
18
8, 1 D. 3 c. 21
68
26
„ 3 „ 2
95
, 22 ,
4 .
7
130
* 22
* 2 ,
14
2 C. 3 qu. 4 c. 3*
C9
„ 26
„ 5 „ 6
96
, 22 ,
4 ,
20
132
, 22
2
c
3 C. 6 qu. 1 c. 9
70
„ 26
„ 5 „ 7
97
, 22 ,
4 ,
21
133
, 22 ,
2 ,
4
4 C. 17 qu. 4 c. 12
72
„ 26
„ 5 „ 11
97
, 33 ,
5 »
15
133
, 22
2
7
5 C. 11 qu. 1 c. 18
73 „ 26 „ 2 „ 2
74 „ 26 „ 2 „ 3
75 „ 26 „ 5 „ 12
77 „ 26 „ 2 „ 1*
78 „ 26 „ 2 „ 4*
79 „ 26 „ 2 „ 8
80 „ 26 „ 7 „ 17
83 „ 22 „ 1 „ 1
84 „ 22 „ 1 „ 2
84 „ 33 „ 4 „ 4
85 „ 22 „ 1 „ 3
85 „ 22 „ 1 „ 15
98— 100 C. 22qu.4c.18
102 C. 22 qu. 4 C. 12*
103 C. 22 qu. 5 c. 14
104.105 C.22qu. 5 c. 15*
108 C. 22 qu. 5 c. 5
109 „ 22 „ 5 „ 8
110 „ 22 „ 5 ,, 6
111 „ 22 „ 2 „ 3
112 „ 22 „ 5 „ 9
113 „ 22 ,, 4 „ 13
116 „ 22 „ 5 „ 10
117 „ 22 „ 1 „ 16
135 D. 63 c. 22*
136 D. 63 c. 23*
138 C. 1 qu. 3c. 15*
+ 140 D. 60 c. 8
141 C. 12 qu. 2 c. 47*
142 D. 28 c. 2*
142 D. 32 c. 6
145 C. 16 qu. 7 c. 1
147 D. 90 c. 11*
152 C. 8 qu. 1 c. 7*
ia fine (nou inueni)
C. 23 qu. 8 c. 32
i) Collectio trium Partium et temporum ordine
et rerum ratione servatis post Ivonem composita esse
videtur eoque ut fonte niti.
Utrum Gratianus hac ipsa collectione usus sit
necne diiudicari non poterit nisi bonis Ivonianarum
collectionum recensionibus adscitis; ex quibus cognosci
licebit quatenus canones Gratianei, qui adhuc nisi in
collectione trium partium nusquam reperti sunt, anti-
quitus etiam in Ivoniano opere exstiterint et in poste-
rioribus demum editionibus omissi sint, et quatenus
verborum ille consensus tam late patens inter Gratia-
num et collectionem trium partium etiam Gratiano
cum Ivone vindicandus sit. Hoc certum est, numerum
locorum Gratiani, qui in collectione trium partium ha-
bentur, multo etiam maiorem esse, quam ab ipso
Theinero1 contenditur, qui principalem fontem Gra-
tiani hanc collectionem fuisse affirmavit. Atque eo
maiorem vim ad crisin Gratiani habere haec col-
lectio existimanda est, quo minoris auctoritatis Ivonis
editiones sunt, quibus in arte critica exercenda uti
coacti sumus.
De ratione quam in commemoranda parte tertia
secutus sum, admonendum est, quod mei numeri uncis
inclusi a Tlieinerianis differunt, hoc inde profectum
esse, quod in meo codice pars tertia a titulo 50
part. II. codicis Theineriani incipit. Mei igitur in parte
tertia numeri Theinerianis semper uno maiores sunt.
Nihilo secius in tabula, quae subsequitur, duplici nu-
merandi ratione spreta Theinerianos tantum numeros
appono, cuius si librum evolveris, ubi titulos typis ex-
primendos curavit, facile in collectione trium partium
quaecunque quaeris invenies1.
Usus sum codice bibliothecae regiae Berolinensis
(Mscpt. lat. No. 104)2. Olim monasterii erat beatae
Mariae virginis in lacu, initio saeculi XHL in Germania
binis columnis scriptus.
1,1,4 C. 32 qu. 7 c. 1G
G C. 11 qu. 1 c. 32
7 D. 80 c. 2
9 C. 11 qu. 1 c. G0
1G D. 81 c. 19
17 C. 17 qu. 4 c. 15
18 D. 81 c. 21
19 C. 2 qu. 7 0. 9*
21 C. 16 qu. 1 c. 41
22 D. 1 c. 14 de eoos.
25 D. 37 c. 14*
2, 1 C. 3 qu. 4 c. 2*
2 D. 43 c. 3
I, 2,3 D. 1 c. 59 de cons.
5 C. 2 qu. 8 c. 5
5 C. 17 qu. 4 c. 18*
6 C. 3 qu. 6 c. 13*
7 C. 3 qu. 6 c. 15
8 C. 2 qu. 6 c. 3
9 D. 64 c. 2
9 D. 67 c. 1
9 D. 75 c. 1
10 D. 66 c. 2
11.12.13 C.2qu. 7 c. 15
13 D. 79 c. 11
15 D. 21 c. 2
1,2,15. 16. 17 D. 99 c. 1
18 D. 45 c. 18
19 C. 1 qu. 1 c. 52*
20. 21. 22 D. 22 c. 2
23 C. 2 qu. 7 c. 12
23 C. 6 qu. 1 c. 15
24 C. 24 qu. 3 c. 14
3, 1 D. 93 c. 11
2 C. 30 qu. 5 c. 1
5 C. 2 qu. 1 c. 20
6 C. 3 qu. 2 c. 4
4,2 C. 2 qu. 7 c. 16
1 Theiner, iiber Ivo’a vormeintliches Decret (Mainz 1832) p. 22 aqq.
2 Descripto a Theinero ibid. p. 18.
I, 4,5 D. 3 c.30 de coni.
6 C. 1 qu. 1 c. 91
5, 2 C. 2 qu. 6 c. 4
6, 3. 4 D. 1 c. 48 de c.
5 C. 6 qu. 1 c. 8
1. 2 D. 66 c. 1
2 C. 9 qu. 3 c. 6*
8. 4 D, 99 c. 2
5 C. 9 qu. 3 c. 6
7 D. 23 c. 21
10, un. D. 23 c. 25
11, 2 C. 3 qu. 3 c. 3
4 C. 8 qu. 9 c. 2
12. 1 D. 3c. 22 de cons.
3 D.6 c. 5 de cons.
4 C. 2 qu. 6 C. 7
13,14 D.2c.23doc.
13, 1 C. 3 qu. 8 c. 1
3 D. 75 c. 3
14, 1 D. 76 c. 1
3 C. 11 qu. 3 c. 89
5 C. 9 qu. 3 c. 7
C. 7 C. 35 qu. 2 c. 2
7. 8 C. 3 qu. 4 c. 4
12 C. 11 qu. 1 c. 22
12 C. 11 qu. 3 c. 17
13 C. 2 qu. 7 c. 18
13 C. 2 qu. 8 c. 1
15, 1. 4 C. 12 qu. 1 c. 9
5 D. 5 c. 1 do cons.
1G, un. C. 3 qu. 5 c- 4
17, 2 C. 9 qu. 3 c. 15
18, 2 D. 93 c. 1
3 D.3 c. 18 de cons.
4 C. 1 qu. 1 c. 85*
5 C. 2 qu. 7 c. 6
0 C. 4 qu. 4 c. 1
7 O. 11 qu. 3 c. 95
9 C. 2 qu. G c. 21
11 C. 2 qu. 3 c. 5
19, 1 C. 2 qu. 5 c. 1. 2
4 C- 3 qu. 9 c. 4
20, 1 C. 6 qu. 1 c. 14
21, 1 O. 6 qu. 1 c. 17
3 C. 2 qu. 2 c. 3
3 D.l c. 42 de cons.
7 C. 3 qu. C c. 4
22, 1 C. 9 qu. 3 c. 19
4 C. 3 qu. 5 c. 8
10 C. 3 qu. 6 c. 3
23, 2 C. 13 qu. 1 c. 1
24, 3 C. 3 qu. 6 c. 11
26, 1 C. 2 qu. 7 c. 50
2 D. 77 c. 1
28, 1 C.llqu.lc.7
2 C. 25 qu. 1 c. 8
29, un. D. 17 c. 1
C. 3 qu. 9 c. 5
30, 1 C. 3 qu. 5 c. 5
2 C. 2 qu. 2 c. 4
4 D.3 c. 19 de cons.
31, 1 C. 2 qu. 1 c. 13
2 D. 5 c. 2 de eous.
3 D.3 c. 14 de cons.
4. 5. 6 C. 12 qu. 1
7 D. 88 c. 1* ° 15
8 D. 96 c. 14
32. 1 C. 5 qu. 4 o. 1
4 C. 15 qu. 3 c. 5
5 C. 2 qu. 7 c. 52
(i C. 2 qu. G c. 9
7 C. 2 qu. 7 c. 4*
33, 2 C. 2 qu. G c. 18
4 C. 3 qu. 15 c. 11
34, un. C. 7 qu. 1 c. 4G
35, 65 D. 54 c. 13*
3G, 4 11. 82 c. 3. i
9 D. 50 c. GG
10. 11 D. 77 o. 3
38. 1 D. 2 c. 9 de cons.
2 D.l c. 73 de cons.
5 D. 95 c. 2
12. 13 C. 1 qu. 1 c. 18
18 D. 04 c. 5
19 D. 50 c. 61
20 C. 11 qu. 1 c. 20
23 C. 23 qu. 4 c. 45
41. 1 C. 26 qu. G c. 13
3 D. 38 c. 4
G D. 81 e. 3*
42, 2 D. G e. 12 de c.
4 C. 2 qu. 8 c. 4
4 C. 3 qu. 6 c. 18
43,4 C.23 qu. 5 e. 21
4 D.4 c. 12 de cons.
8 D. 62 c. 1
11 C. 32 qu. 2 c. 11
L 43, 20 C. 3 qu. 6 c. 8
20 D. 4 c. 113 de cons.
27 C. 2 qu. 6 c. 14*
32 C. 20 qu. 7 c. 2
33 C. 1 qu. 1 c. 51. 57
34 D. 61 c. 5
35 D. 61 c. 8
38.39 C.26 qu. 6 c. 10
42 D. 1 c. 89 de pen.
43 D.4 c. 12 de cons.
44 D.4 c. 14 de cons.
46 D. 14 c. 2
44, un. C.35qu.9c. 3
45, 2 D. 74 c. 7
10 D. 50 c. 48*
40, 2 C. 24 qu. 2 c. 2
3 C. 24 qu. 1 C. 2
10 D. 36 C. 1
12 D. 77 c. 9*
13 C. 7 qu. 2 c. 2*
18 C. 27 qu. 1 c. 14
19 C. 12 qu. 2 c. 27
19 C. 2 qu. 7 c. 47
21 C. 11 qu. 3 c. 37
23 C. 16 qu. 3 c. 8
24 C. 11 qu. lc. 50*
25 C. 16 qu. 3 c. 5
28 D. 10 c. 11
29 C. 10 qu. 3 c. 7
31 D. 55 c. 12
32 D. 87 c. 1*
33 C. 10 qu. 3 c. 5
35 D. 64 c. 6
39 D.2 c. 12 de cons.
40 D.87C. 2*
41 C. 11 qu. 1 c. 12
42 0. 11 qu. 1 c. 12*
44 D. 87 c. 3*
45 C. 16 qu. 1 c. 15*
46 C. 17 qu. 4 c. 33
49 D. 87 c. 5
50 C. 1 qu. 1 c. 92
52 C. 17 qu. 4 c. 10
53 D. 87 c. 4*
54 C. 13 qu. 2 c. 5
54 C. 23 qu. 4 c. 29*
66 C. 12 qu. 2 c.23*
57 C. 12 qu. 2 c. 25
58 C. 17 qu. 4 c. 34
47, 1. 2 D. 19 c. 8
48,1. 3 C.8qu.4c.l
4 C. 9 qu. 3 c. 14
6 D. 81 c. 2*
8 C. 36 qu. 2 c. 2
10 C. 12 qu. 2 c. 21
12 D. 79 c. 10
13 C. 16 qu. 7 c. 23
14 C. 16 qu. 7 c. 24
15—17 C. 12 qu. 2
c. 20*
49. 1 C. 25 qu. 2 c. 6
2 C. 25 qu. 1 c. 9*
51, 1 C. 25 qu. 2 c. 22
52. 1 D. 1 c. 24 de cons.
2 C. 2 qu. 6 e. 12
20 C. 12 qu. 2 c. 2*
53.1 C.8 qu. 1 c. 1
6» D. 4 c. G
5-1, 1 D. 1 c. 71 do c.
3 D.4 c. 30 de cons.
4 C. 8 qu. 3 c. 1
5 C. 7 qu. 1 c. 18*
6 1!. 16 qu. 1 c. 20
7 C. 18 qu. 2 c. 4
8 C. 3 qu. 9 c. 20
9 C. 3 qu. 9 c. 19*
11 C. 10 qu. 3 c. 4
12 D. 28 c. 13
13 C. 11 qu. 1 c. 15
16 C. 10 qu. 1 c. 31
17 C. 18 qu. 2 c. 9
18 D. 34 c. 7
22 D. 34 c. 20*
23 C, 32 qu. 1 c. 5
24 C. 3 qu. 2 c. 9
26 C. 24 qu. 3 c. 13*
27 C. 25 qu. 2 c. 16
30 „ 25 „ 1 „ 10
55, 1 C. 2 qu. 6 c. 11
2 C. 11 qu. 3 c. 62
3 D. 41 c. 6*
4 D. 40 c. 10
5 D. 47 c. 7*
7 C. 25 qu. 2 c. 4
9 „ 20 „ 1 „ 2
10 „ 2 „ 5 „ 8*
11 „ 2 „ 5 „ 9
12 „ 12 „ 2 „ 15
13 „ 1 „ 1 „ 117
15 0. 15 qu. 7 c. 2*
15 D. 86 c. 23*
16 D. 45 c. 3 *
17 D. 86 c. 24
17 C. 1 qu. 7 c. 11
19 D. 92 c. 2
20 D.4 c. 80 de cons
21 C. 17 qu. 1 c. 3*
I, 55,22 D. 12 c. 10
24 C. 1 qu. 9 c. 3
24 C. 1 qu. * c. 4
25 D. 54 c. 23
26 C. 27 qu. 2 c. 21
28 D. 40 c. 11
34 C. 25 qu. 1 c. 13
37 C. 18 qu. 2 c. 6
33 „ 18 „ 2 „ 28
39 „ 1 „ 1 „ 5
40 „ 1 „ 1 „ 28
41—43 C.3 qu.7 c.o*
43 C. 14 qu. 5 c. 11*
44 „ 8 „ 1 „ 9
46. 47 C. 1 qu. 1 c. 27
50. 51 D.3 c. 12 de c.
53 D. 81 c. 25
56 D. 50 c. 1
58 C. 18 qu. 2 c. 5
59 D. 43 c. 4*
60 D. 28 e. 1*
61 D. 81 c. 24
63 C. 24 qu. 3 C. 15*
GG D. 50 c. 10
68 28 „ 10
70 „ 5 „ 2
71 ,, G „ 3
72 „ 5 „ 4
76 „ 6 „ 1
80 „ 89 „ 1
81 „ 33 „ 7
84 C. 27 qu. 1 c. 15
85 „ 26 „ 5 „ 8
88 „ 1 „ 1 „ 93*
89 „ 16 „ C „ 3
90 „ 23 „ 6 „ 4*
91.92 C. 20 qu. lc. 12
93 C. 9 qu. 1 c. 1
94 D. 74 c. 2
95 C. 1G qu. 6 c. 4
97 D. 44 c. 5*
98 D. 44 c. 6*
99 C. 8 qu. 2 c. 1
100 „ 8 „ 2 „ 2
101 „ 18 „ 2 „ 20
102 „ 18 „ 2 „ 20
104 „ 25 „ 1 „ 15
106 „ 12 „ 2 „ 16
107 D. 45 c. 4
108 C. 11 qu. 3 c. 52*
108 C. 11 qu. 3 c 56*
109 D. 40 c. 4*
110 C. 12 qu. 2 c. 8. 9
111 C. 35 qu. 10 c. 1
112 C. 35 qu. 8 c. 2
112 D. 57 c. 3
57, 3 D.4 c. 52 decons.
6 D. 5 c. 9* de c.
7 C. 9 qu. 1 c. 6
58. 1 D. 50 c. 10
2 C. 11 qu. 3 c. 104
59. 1 C. 11 qu. 3 c. 105
60. 1 C. 25 qu. 1 c. 16
2 C. 1 qu. 7 c. 5
8 C. 2 qu. 4 c. 3
4 C. 10 qu. 1 c. 4*
5 D. 18 c. 8*
G C. 21 qu. 1 c. 3*
7 C. 16 qu. 1 c. 45*
7 D.3 c. 11 de cons.
9 D. 20 c. 1
9 C. 26 qu. 5 c. 7
10 D. 63 c. 17*
11. 12 C. 33 qu. 2 c.13
13 C. 10 qu. 7 c. 29
14 C. 23 qu. 8 c. 9
16 C. 23 qu. 5 c. 46
17 D. 63 c. 31
18 C. 1 qu. 4 c. 5*
19 D. 63 c. 16*
20 C. 7 qu. 1 c. 10*
21 C. 16 qu. 6 c. 5
22 C. 2 qu. 7 c. 41
G2, 1 D. 21 c. 6
1 C. 35 qu. 9 o. 7*
2 C. 1 qu. 1 c. 86
2 C. 3 qu. 2 c. 3*
5 C. 9 qu. 3 c. 10
6 D. 9G c. 5*
7 D. 96 c. 6*
9 C. 28 qu. 8 c. 19
10. 11 D. 19 c. 1
13 0. 12 qu. 2 c. 22
14 D. 11 c. 2
16 D. 20 c. 2
18 C. 12 qu. 2 c. 17
20 D. 33 c. 4
21 D. 50 c. 49*
22 C. 38 qu. 2 c. 1G
24 C. 33 qu. 2 e. G
26 C. 31 qu. 2 c. 4
28 C. 20 qu. 3 c. 4.
29 D. 96 c. S*
30 C. 6 qu. 3 c. 3*
31 D. 97 c. 3*
34 C. 11 qu. 3 c. 1U2
35. 36 C. 2 qu. 1 c. 21
37 C. 11 qu. 3 c. 10
LXV
COLLECTIO TRIUM PARTIUM.
LXVI
X, 62, 40 C. 11 qu. 3 c. 96 XI, 4, 19 D. 30 c. 8
41 C. 24 qu. 3 c. 19
43 D. 60 c. 39
44 D. 50 c. 6
45 D. 32 c. 4
46 C. 3 qu. 9 c. 12
47 C. 7 qu. 1 c. 47*
48 D. 50 c. 5
49 C. 3 qu. 9 c. 14*
51 D. 23 c. 12
52 C. 26 qu. 7 c. 3
53 0. 30 qu. 1 c. 6
54 C. 33 qu. 2 c. 5
56 D. 34 c. 1
57
58 C. 3 qu. 6 o. 10
59 C. 2 qu. 1 c. 10
60 D. 28 c. 17
61 C. 15 qu. 8 c. 5
62 D. 63 c. 4
63 C. 3 qu. 9 c. 20
63 C. 33 qu. 2 c. 17
65 C. 24 qu. 1 c. 35
66 C. 24 qu. 1 c. 36
67 C. 24 qu. 1 0.37*
68 D. 21 c. 5*
69 „ 21 „ 4*
70 „ 10 „ 5
71 C. 4 qu. 4 c. 3*
72 D. 21 c. 8*
73 „ 96 4*
74 C. 9 qu. 3 c. 8
63, 2 C. 27 qu. 2 c. 47
3 D. 10 c. 1
3 C. 3 qu. 4 c. 12
4 C. 16 qu. 3 c- 17
6 D. 50 c. 4
7 „ 10 „ 10
8 „ 86 ,, 3
8 „ 86 „ 5
15 „ 16 „ 14
64. 1 C. 35 qu. 9 0.2*
I C. 1 qu. 65 c. 1
4 C. 2 qu. 5 c. 20
6 D.5 c. 10 de cone.
6 D. 19 c. 4*
7 D. 63 c. 18*
8 O. 55 o. 11
9 C. 15 qu. 5 c. 1
65. 1 D. 1 o. 55
de cona.*
XI. prooem.
D. 16 c. 1*
1, 2 D. 48 c. 1
3 D. 32 c. 16
4 „ 64 „ 1
5 „ 18 „ 3
5 C. 11 qu. 3 c. 73
6 D. 65 c. 1*
7 ,, 65 „ 7*
8 C). 1 qu. 7 c. 8*
9 D. 81 c. 4*
10 „ 81 „ 5*
II „ 5 „ 4* de p.
12 C.26qu. 6o. 9*
14 D. 93 c. 14
15 C. 7 qu. 1 c. 19*
16 „ 7 „ 1 „ 23*
17 D. 71 c. 3*
18 C. 14 qu. 4 c. 7*
19 C. 1 qu. 1 c. 52
20 D. 3 c. 10 de cons.
2, 1 D. 28 c. S
1 D. 28 c. 9
3 C. 27 qu. 2 c. 46*
3 D.2 c. 13 de cona.
4 C. 12 qu. 2 c. 42
20 D. 30 c. 9
20 „ 30 „ 16
20 „ 41 „ 5
5, 4 C. G qu. 4 c. 7
10 C. 11 qu. 3 c. 4
6, 1 C. 7 qu. 1 c. 24*
2 C. 11 qu. 3 c. C*
6 „ 9 „ 3 „ 2*
7 „ 21 ,t 5 „ 2*
8 „ 9 „ 2 „ 6*
9 D. 92 c. 8
9 C. C qu. 4 c. 1
10 C. 6 qu. 4 c. 5*
12 D. 92 c. 5
13 D. 66 c. 3*
+ 13 C. 26 qu. 5 c. 2
14 D. 18 c. 4
14 C. il qu. 3 c. 2*
15 C. 7 qu. 1 c. 25*
10 C. 9 qu. 2 c. 7*
18 C. 10 qu. 1 c. 5*
7, 1 C. 26 qu. 7 c. 4
2 D. 46 c. 9*
24
63
93
23
23
23 ,
4
6
15
26
27*
28
10 D. 44 c. 2
11 D. 93 c. 16
12 D. 69 c. 2*
13 D. 42 c. 3
14 D. 42 c. 4
15 1). 81 c. 28*
16 C. 1 qu. 1 c. 66
+ 17 C. 26 qu. 5 c. 4
18 D. 18 c. 5
20 D. 5 c. 37 do cone.
20 D. 4c. 58* „
22 D. 3 c. 8* „
26 D. 5 c. 36 „
27 D. 44 c. 10*
28 D. 95 c. 8*
29 D. 80 c. 5*
8, 1 C. 9 qu. 2 c. 8*
2 C. 9 qu. 2 c. 9*
3 D. 22 c. 3
4 D. 19 c. 10
9, un. D. 5 c. 39 dec.*
+ 10, 1 C. 25 qu. 1 c. 14
2 C. 1 qu. 1 c. 8
3 D. 86 c. 26*
4 D. 30 c. 1
4 C. 16 qu. 1 c. 12
6 D. 70 c. 1
C C. 7 qu. 1 c. 26*
7 C. 20 qu. 3 c. 3*
8.9. C. 13 qu. 2 c. 10
11 C. 21 qu. 2 c. 3*
13 P. 71 c. 7*
14 D. 32 c. 15
15 C. 27 ou. 1 c. 23
+ 16 C. 27 qu. 1 c. 12
16 C. 27 qu. 1 c. 22*
17 C. 1« qu. 3 c. 1
18 C. 11 qu. 1 c. 21*
+ 18 C. 11 qu. 1 c. 23
19 D. 18 c. 6
20 D. 71 e. 4
21 C. 2 qu. 7 c. 49
22 C. 12 qu. 2 c. 43
(11) 24 D. 40 c. 7
24 D. 75 c. 2*
25 D. 89 c. 4
+ 26 C. 36 qu. 2 c. 1
II, 12, 13 C. 21 qu. 4 c. 1
14 C. 18 qu. 2 c. 21
16 C. 12 qu. 2 c. 48*
13, 1. 2 D. 63 c. 2
14, 5 C. 9 qu. 3 c.11.12
6 D. 10 c. 0
7 C. 20 qu. 1 c. 1
8 D. 2c.25* d.conB.
9 C. 26 qu. 7 c. 8*
10 C. 26 qu. 7 c. 7*
11 C. 26 qu. 7 c. 9
12 C. 26 qu. 7 c. 10
13 C. 2G qu. 7 o. 11
14 D 2 c- 1* de pen.
15 D. 81 c. 26
16 C. 22 qu. 4 c. 19*
17 D. 90 c. 4
18—20 C. 11 qu. 3
c. 101 *
21 C. 11 qu. 3 C. 100
22 O. 27 qu. 2 c. 22
23 D. 90 c. 5
24 D. 90 c. 6
25 C. 11 qu. 3 c. 77*
26 C. 5 qu. 6 c. 7*
26. 27 C.ll qu.3 c.18
29 D. 14 c. 22 *
31 D- 5 c. 40 do cona.
15, 1 D. 71 c. 6
2 C. 21 qu. 3 c. 2
3 C. 15 qu. 7 c. 3 *
16, 1 D. 31 c. 3
1 D. 84 c. 3
2 C. 26 qu. 6 c. 1*
3 C. 26 qu. 6 c. 5
4 C. 11 qu. 3 c. 29
5 O. 11 qu. 3 c. 5
17, 1 D. 38 c. 7
2 D. 77 c. 5
2 C. 20 qu. 1 c. 14
4 D. 24 c. 2
4 C. 12 qu. 1 c. 1
4 D. 2 c. 10 de cona. pOBt tit. 10 I>. 15 c. 2
6 C. 2 qu. 6 c. 36
8 C. 27 qu. 1 c. 24
11. 12 D. 71 c. 1
12 D. 50 c. 42
13 C. 1 qu. 1 c. 98
3, 1 D. 81 c. 13*
4 „ 34 „ 11*
f) „ 71 „ 9*
5. 6 C. 15 qu. 8 C. 1
7 D. 78 c. 4*
7 D. 93 c. 12
20 <
22
6
7 C
12
13
14
15
16
17
18
15 i-
tt tt »> ^
i» » ^ ,, 6
»» »» 18 ,, 7
’» i» 18 ,, 9
11, 1 C. 27 qu. 1 c. C*
2 D. 32 c. 7
3 I). 93 c. 26
4 O. 44 c. 3*
5 C. 28 qu. 1 C. 13
6 V. 77 c. 4*
15
i» 11
,1 11
7 „ 5
1 „ 43
1 „ 44
0 „ 34
6 „ 37
3 „ 3
4 „ 6
2
6 „ 2
8 „ 21
9 „ 14
10 D. 81 c! 27*'
11 D. 32 c. 8
12 C. 16 qu. 3 c. 3
13 C. 7 qu. 1 c. 27
13 D. 72 c. 2
15 D. 2 c. 5 de cona.
17 D. 44 c. 4
17 T). 99 c. 3
20 D. 1 c. 49 de cons.
21 D. 42 c. 5
22 C. 26 qu. 7 c. 5
23 „ 4 „ 5 „ 1
23 „ 4 ,, 6 „ 1
23 „ 26 „ 6 „ 14
25 D.2c.96 de cons.*
26 C. 26 qu. 6 c. 2*
27 C. 11 qu. 1 e. 19*
28 D.4c. 107 de cona.
28. 29 D. 23 c. 5
30 C. 12 qu. 3 c. 1
18, 1 D. 23 c. 2
2 D. 23 c. 7
23
19 ,
23 ,
23 ,
37 ,
23 ,
23 ,
23 ,
23 ,
23 ,
23 ,
23 ,
1 ,
41 ,
88 ,
.. 88 „ r>
13 C. 14 qu. 1 c. 1*
19 D. 88 c. G
8
10
11
15
, 1
16
, 17
, 18
19
20
, 24
, 33
, 32 de c.
p 7*
, 7
1 qu. 1 c. 88
7 D. 28 c. 16*
20 D. 18 c. 9
1 „ 3 ,. 62
7 C. 21 qu. 2 C. 1*
21 D. 24 c. 0*
31 „ 1 „ 8
10 C. 1 qu. 1 c. 100
22 C. 15 qu. 7 C. 6
. 30 c. 12
12 C. 21 qu. 4 c. 2*
23 D. 1 c. 63 de eous.
30 c. 13
13 D. 2 c. 6 de cona.*
25 D. 90 c. 7
17 qu. 4 c. 37*
14 D. 1 c. 34* „
26 C*. 7 qu. 1 c. 37
■ 28 c. 15
15 D. lc. 47* „
26 C*. 11 qu. 3 c. 35
30 „ 10
16 D. 77 c. 4
32 C. 7 qu. 1 c. 38*
30 „ 11
17 D. 22 c. C*
33 D. 95 c. 9*
. 23 qu. 8 c. 28
12, 1 H, 1 qu. 7 C. 4*
33.34. D. 95 c. 10*
. 39 c. 5
3 C. 9 qu. 3 c. 3
35 „ 46 „ 7
. 42 c. 1
4 D. 3 c. 28 de cons.*
35 ,, 95 „ 4
30 ,, 15
5 D. 38 c. 6
35 „ 4 „ 123 de c.
p 30 „ 6
5 C. 1 qu. 7 c. 2
36 „ 93 „ 17
, 30 „ 3
8 D. 18 c. 7
37 „ 93 „ 18
, 30 „ 14
10 C. 12 qu. 2 c. 19
38.39.40 D. 93 c. 19
. 30 „ 1
11 D. 63 c. 7
44 D. 41 c. 8
, 30 „ S
11 D. 69 c. 1
47 „ 91 „ 4
. 30 „ 7
12 C. 21 qu. 1 c. 1
48 „ 91 „ 3
orptie inr. cau.
Ed. Fi iedLeig.
II, 18, 49 D. 91 c. 4
11,28,25 C. 18 qu. 2 C. 12
n,37,C D. 38 c. 2
49 C. 24 qu. 3 c. 35
25 „ 20 ,, 4 „ 3
8
C. 11 qu. 3 c. 65
50 V. 01 c. 4
2« „ 18 „ 2 „ 23
9
„ 26 „ 5 „ 5
51 D. 91 c. 3
27 D. 87 c. 7
10
„ 23 „ S „ 29
51 C. 24 qu. 3 c. 35
28 D. 5 c. 13 do c.*
11
„ 1C „ 3 „ 4
52 „ 91 „ 4
29 D. 90 e. 9
12
„ 16 „ 2 „ 9
54 „ 46 „ 4*
30 C.ll qu. 1 c. 17.47
14
„ 12 2 „ 66
55 „ 46 „ 3
31 C. 5 qu. 0 c. 8
15
T). 93 c. 20
53 „ 46 „ 5
32 C. 12 qu. 2 c. 34
16
C. 12 qu. 2 c. 58
58 „ 90 „ l
33 D. 4 c. 93 do cons.
16
C. 20 qu. 1 c. 3
59 „ 40 „ 0
34 1). 13 e. 13
17
C. 19 qu. 1 c. 1
00. 01 C. 22 qu. 1 c. 9
35 C. 1 qu. 2 c. 10*
18
D. 45 c. 5
03 C. 25 qu. 7 c. 0
35 C. 17 qu. 4 c. 40
19
O. 28 qu. 1 c. 11
65 C. 11 qu. 3 o. 30*
30 C. 24 qu. 3 o. 20
20
„ 1 i „
06 D. 46 c. 8
37 C. 20 qu. 4 c. 3
21
„ 28 „ 1 „ 12
07. 08 D. 50 c. 55
38 D. 3-1 c. 19
22
„ 28 „ 1 „ 10*
72 C. 11 qu. 3 o. 19
39 C. 28 qu. 1 c. 14
23
„ 2 „ 7 „ 24*
73. 74 C. 26 qu. 7 c. 0
40 D. 35 c. 9
25
„ 12 „ 2 „ 39*
75. 77 C. 26 qu. 6 c. 8
41 C. 26 qu. 5 c. 6
27
„ 12 „ 2 „ 65
78 C. 25 qu. 7 o. 6
44 C. 12 qu. 2 c. 53
28
„ 12 „ 2 „ 61
81 C. 25 qu. 7 c. 6
45 C. 12 qu. 2 c. 51
29
D. 87 c. 8
83 D. 1 c. 67 de cons.
40 D. 1 c. 0-1 do cons.
30
D. 54 c. 5
84 I). 4 c. 60 „
48 O. 12 qu. 2 c. 35
38, 1 C. 12 qu. 2 c. 72
85 D. 5 c. 12 „
49 D. 50 c. 7*
2
„ 20 „ 3 „ 2
87 D. 1 e. 00 ,,
50 C. 12 qu. 5 c. 5
3
„ 33 „ 2 „ 19
88 C. 26 qu. 5 c. 11
52 C. 12 qu. 2 c. 30
4
„ 12 „ 2 „ 64
89—91 D.5 e. 11 dec.
53 C. 12 qu. 4 c. 3
40, 1
C. 12 qu. 3 c. 2
92. 93 D. 90 c. 2
50 C. 21 qu. 1 c. 4
1
13 i, 4 „ 1
93 D 90 e. 8*
57 C. 18 qu. 2 c. 13
*»
„ 12 „ 2 „ 74
94 C. 13 qu. 2 c. 9
58 C. 10 qu. 3 c. 11
3
o ls ,i 3 „ 4
96 C. 13 qu. 2 c. 11
00 C. 35 qu. 2 c. S
4
■i 13 „ 8 „ 3
97. 98 D. 23 c. 29
05 D. 23 c. 30*
41, 1 D. .89 c. 6
99 D. 4 c. 20 de cons.
60 C. 28 qu. 1 c. 10
2
C. 10 qu. 3 c. 8
101 D. 81 c. 33
29, 1 C. 17 qu. 4 c. 30
2
„ 20 „ 1 „ 10*
102 D. 81 c. 34
2 „ 30 „ 1 „ 3
3
.. 30 „ 2 „ 1
19, 1 C. 2 qu. 0 c. 38*
3 „ 17 „ 4 „ 30
42,1
C. 5 qu. 4 c. 3
2 C. 21 qu. 5 c. 3*
4 C. 2 qu. 7 c.20*
2 D. 12 13*
3 D. 32 c. 13
5 D. 54 c. 19
3
C. 23 qu. 8 v. 30
3 D. 58 c. 2
3 D. 84 c. 4*
4 O. 17 qu. 4 c. 39
5 C. 7 qu. 1 c. 21
8 C. 7 qu. 1 c. 22*
9 C. 23 qu. 3 c. 10*
10 D. 18 c. 10*
11 D. 50 c. 65
12 C. 11 qu. 3 c. 36
14 D. 1 c. 26 do cons.
44 D. 3 c. 23 de cons.
20, 7 D. 3 c. 24*
63 C. 7 qu. 1 c. 29*
21, 1 C. 4 qu. 1 c. 1
1 D.4c. 125dccons.
3 C. 3 qu. 10 c. 1
4 „ 4 „ 2 „ 1
5 „ 6 „ 2 „ 3
11 „ 26 „ 1 „ 1
14 „ 26 „ 5 „ 14
22, 1 D. d c. 152 do c.
2 D. 4 c. 153 de cons.
3 1). 4 c. 154 „
4 D. 4 c. 155 „
5 11. 4 c. 156 „
6 D. 72 c. 3
9 C. 16 qu. 6 c. 1
10 C. 2 qu. 6 c. 35*
10 C. 11 qu. 3 c. 34*
11 C. 2 qu. 6 c. 19
11 C. 2 qu. 6 c. 33
11 D. 4 c. 56 de cons.
27. 28 C. 22 qu. 2 c. 14
23, 3 11.4 c. 109* dec.
4 C. 14 qu. 4 c. 2
24, 2 D. 28 c. 6*
3 C. 1 qu. 7 c. 15
4 D. 55 e. 5*
4 C. 1 qu. 7 c. 16
7 C. 3 qu. 7 c. 1
7 0. 33 qu. 4 c. 13
8 D. 50 c. 69
8 C. 3 qu. 10 c. 2
25, 1 1). 55 c. 2
2 C. 21 qu. 5 c. 4*
47 C. 12 qu. 1 c. 19*
26, 2. 3 C. 26 qu. C c. 7
4. f> D. 87 c. G
7. 8 C. 26 qu. 6 c. 7
10 D. 28 c. 7*
27, 1 C. 13 qu. 2 c. 10
3 C. 6 qu. 2 c. 2
28, 1 D. 50 c. 21
2 C. 11 qu. 3 c. 8
13
12
10
12
21
11
3
1
57
1
10 11. 3 c. 9 de cona.
14. 15 D. 77 c. 6
10 1). 2 c. 19 de cona.
17 C. 20 qu. 1 c. 13
18 D. 23 c. 22
19 1>. 1 c. 35 de cons.
20 C. 12 qu. 2 c. 32
21 D. 74 c. 5*
23 C. 33 qu. 2 c. 1
24 „ 12 „ 2 „ 33
25 „ 16 „ 1 „ 33
6 D. 81 c. 14
7 D.5 c.ft dcpcn.*
8 D. 81 c. 14
9 D. 28 c. 11
10 C. 10 qu. 1 c. 8*
11 T). 82 c. 1
11 C. 10 qu. 1 c. 7
13 „ 1C „ 7 „ 10
15 „ 18 „ 2 „ 16
10 „ 27 „ 1 „32*
17 „ 18 „ 2 „ 14
18 „ 16 „ 3 „ 12
19 D. 3 c. Gdec.*
20 „ 3 „ 5 „
21 n 1 tt 65 „
22 „ 3 „ 3 „
23 „ 91 „ 5*
25 C. 26 qu. 5 c. 9*
26 D. 3 c. 4 de eous.
30, 3 C. 32 qu. 7 c. 8
5 C. 27 qu. 1 c. 25*
7 D. 93 c. 4
9 C. 1 qu. 1 c. 104*
10 C. 5 qu. 1 c. 3
11 C. 31 qu. 3 c. 1
13 C. 31 qu. 1 c. 7 *
16 D. 54 c. 24*
31, 1 D. 63 c. 1
1 C. 14 qu. 4 c. 3
2 C. 14 qu. 4 c. 5
3 C. 15 qu. 4 C. 1
4 D. 66 c. 8
5 D. 13 c. 14
6 C. 10 qu. 1 c. 10
7 C. 15 qu. 2 c. I
8 C. 16 qu. 1 c. 35 *
9 0. 12 qu. 5 c. 6
32, 1 D. 2 c. 31 de c.
4 D. 50 c. 57*
5 D.5 c.ll de cons.*
33, 1 D. 3 c. 15 dec.*
34, 1 D. 50 c. 36*
3 C. 10 qu. 1 c. 1 *
3 C. 16 qu. 1 c. 34*
4 C. 65 qu. 2 c. 9
5 D. 50 c. 12
5 C. 15 qu. 3 c. 2
0 ii. 22 qu. 4 c. 11
8 C. 11 qu. 3 c. 39
11 C. 12 qu. 2 c. 38*
35, 4 D. 51 c. 4*
5 D. 54 c. 4*
G D. 2 C. 20 dc c.*
7 C. 11 qu. 3 c. 26
8 C. 27 qu. 1 c. 27
36, 1 C. 12 qu. 2 c. 73
2 C. 12 qu. 2 c. 63*
3 D. 44 c. 11
4 C. 27 qu. 1 c. 33
4 C. 32 qu. 2 c. 10
6 C. 11 qu. 1 c.42*
7 D. 5*1 c. 14*
8 C. 10 qu. 1 c. 2
9 „ 10 „ 3 „ 6
10 „ 12 „ 2 „ 69
11 „ 33 „ 2 „28*
12 D. 3 c. 2 de cons.
37, 1 D. 1 c. 54 „
3 „ 51 „ 5*
5 ,, 38 „ 1
5 D. 23 c. G*
6 C. 7 qu. 1 c. 15
43,1 D. 2 c. 31 de eous.
2 C. 32 qu. 5 c. 21
3 C. 17 qu. 4 c. 35
7 D. 28 c. 3
44, 1 D. 34 c. 2
1 C. 12 qu. 2 c. 41
45, 1 D. 23 c. 31*
4G, 1 I). 4 c. 55 de eous.
2 C. 10 qu. 3 c. 1
3 C. 1 qu. 1 c. 22
4 C. I qu. 1 c. 102*
5 ii. 1 qu. 2 c. 1
6 D. 1 c. 10 do c.*
7 C. 1 qu. 1 c. 103 *
S C. 2 qu. 4 c. 1
9 D. 3 c. 25 do c.*
47, 1 D. 63 c. 8
2 D. 64 c. 7*
3 D. 65 c. 2*
4 0. 9 qu. 3 c. 1 *
8 C. 8 qu. 1 c. 4
10 D. 92 c. 4
13 C. 6 qu. 4 c. 2*
13 (1. 10 qu. 2 c. 8
15 D. 92 c. 3*
15 C. 12 qu. 1 c.20*
16 C. 10 qu. 2 c. 7*
18 D. 18 c. 15
20 D. 55 c. 9
24 D. 21 c. 7*
25 C. 35 qu. 8 c. 4
26 D. 50 c. 8*
28 D. 34 c. 12*
29 D. 28 C. 12
30 C. 27 qu. 1 c. 2G
35 O. 21 qu. 5 c. 5
36 C. 1 qu. 7 c. 22*
37 C. 11 qu. 3 c. 7*
39 D. 27 c. 1
41 „ 23 „ 32
43 „ 34 „ 18*
44 „ 34 „ 17*
45 ,, 92 „ 3
46 „ 54 „ 7*
47 C. 17 qu. 4 c. 38
48 D. 50 c. 44
48 C. 33 qu. 4 c. 9*
49 D. 4 c. 59* de c.
50 D. 3 c. 7* de c.
61 C. 17 qu. i c. 11
51 D. 4 c. 124 dcc.*
52 D. 95 c. 11 dc c.*
52 D. 4 c. 124 „
53 D. 1 c. 124*
55 D. 92 c. 9*
55 D. 2 c. 4* de c.
67 D. 30 c. 17
61 D. 44 c. iy
63 C. 14 qu. 4 c. 4*
04 I). 44 C. 32
65 D. 23 c. 32
68.09 D. 1 c29 dc C.
70 O. 1 qu. 1 c. 67*
71.72 C. 26 qu. 5c.3
73 C. 26 qu. 7 c. 13
74. 75 C. 26 qu. 5 c. 3
80 C. 32 qu. 7 c. 9
LXVJI PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
LXVI1I
,47.82 C. 26 qu.G c.G*
III, 7, 1 D. 1 c. 4. 5
111,15,33 C. 35 qu. 1 C. 1
ILI, 80, 31 C.32 qu. 5 c. 13
83 I).2c. 18 dccons.
2 D. 8 c. 3
34 C. 30 qu. 2 c. 8
32
, qu. 5 c. 41
48, 1 I). 23 c. 0*
2 D. 12 c. 7
35 C. 27 qu. 2 c. 13
33
, qu. 5 c. 14
2 I). 45 c. 8*
3 „ H „ 4
30 C. 30 qu. 5 c. 9
35
, qu. 1 c. 0
3 ii. 12 qu. 4 c. 2*
5 „ 12 „ 8
37 C. 32 qu. 0 c. 2
35
, qu. 7 c. 2
49, 1 C. 1G qu. 3 c. 13*
0 ,, 12 ». 12
40 C. 20 qu. 1 c. 2
30
, qu. 5 c. 10
2 C. 12 qn. 2 c. 62 *
2 C. 21 qu. 2 c. 2*
7 ,. 11 „ 1
10 „ il „ 7
43 C. 32 qu. 2 c. 0
44.45 C.32qu.4 c.15
37
> qu. 5
c. 17. 13. 19
3 I). G7 c. 2*
12 „ 9 „ 8
4G O. 27 qu. 1 C. 20
30
, qu. 5 c. 27
3 C. 15 qu. 7 c. 1
1-1 „ 8 „ G
47 C. 32 qu. 8 c. 1
40
, qu. 5 c. 28
5 C. 10 qu. 7 c. 22
15 „ 8 „ 2
49 C. 33 qu. 4 c. 1
41
, qu. 3 c. G
G C. 18 qu. 2 c. 24*
1G „ 9 „ 9
51 qu. 4 e. 7
42
, qu. 5 c. 29
50, 1 C. 20 qu. 1 c. 4*
17 ,f 9 „ 10
53 ,, qu. 5 c. 11
43
, qu. 5 c. 30
3 ii. 33 qu. 2 c. 10
13 „ 8 „ 7
50 „ qu. 4 c. 12
44
, qu. 5 c. 31
7. 8 D. 3 c. 10 dcc.
8, 1 I). 10 c. 2
59 „ qu. 5 c. C
45
, qu. 2 c. 1
11 D. 5 c. 32* de c.
2 D.l c. 50 de cons.
00 — G2 C. 33 qu.5 c.4
47
, qu. 2 c. 3
13.14 C. 24 qu.l c. 24*
4 C. 2 qu. 7 C. 35
63 C. 30 qu. 5 c. 2
48
, qu. 3 c. 7
15.10 C. 2qu.7c. 31 *
G D. 19 c. 3
G5 C. 33 qu. 5 c. 10
50 D. 53 c. 1
18 C. 8 qu. 1 c. 24*
19 C. 11 qu. 3 c. 83
20 C. 17 qu. 4 c 22*
22 C. 8 qu. 3 c. 2*
23 C. 30 qu. 3 c. 4
24 0. 1 qu. 5 C. 2
24 (J. 30 qu. 4 c. (i
27 D. 9 c. 11
27 0. 31 qu. 3 c. 81*
28 0. 22 qu. 2 c. 11*
30 C. 23 qu. 4 c. 41*
31. 32 C. 1 qu. 4
C. 1.* 2*
33 C. 23 qu. 4 c. 10
34.35 C.23qu.0e.3*
38 C. 23 qu. 7 c. 4*
37.38 J). 17 c. 'J*
30 1). 5 c. 38 rte c.
111, 1, 1 D. 3 c. 50 de c.
2 D. 1 c. 26 „
3 „ c. 27 „
4 „ c. 23 „
5 ,, c. 20 „
0 ii e. 31 i,
? ,» c* i»
8 C. 21 qu. 1 c. 40
0 D. 4 c*. 33 do c.
10 „ c. 34 „
11 „ c. 35 „
12 „ c. 86 „
13 c. 100 „
14 „ c. 37 „
1G ,, c. 110 „
17 C. 30 qu. 1 c. 0
18 C. 30 qu. 1 c. 1
20 C. 30 qu. 3 c. 1
21 C. 30 qu. 1 c. 3
22 C. 30 qu. 4 c. 1
23 D.4 u.S6do eous.
2, 1 C. 11 qu. 3 c. 104
1 I>. 2e.3GUe eous.
4 D. 2 e. 17 „
5 1). 2 c. 05 „
7 J). 1 c. 53 „
12 C. 11 qu. 3 e. 105
13 C. 1 qu. 1 C. 08*
13 C. 23 qu. 4 c. 19
14 C. 1 qu. 1 c. 37
14 C. 23 qu. 5 c. 10
15 C. 1 qu. 1 c. IN»
18 0. 23 qu. 4 c. 9
21 C. 1 qu. 1 c. 94
21 C. 1 qu. 1 c. 05
22 C. 24 qu. 1 c. 28
21 C. 1 qu. 1 c. 00
2G I ». 2 c. 51 de eous.
32 1). 2 c. 97 de eous.
3, 2 C. 23 qu. 8 c. 25
0 C. 1G qu. 3 e. G
7 0. 17 qu. 4 e. 0
8 l). 2 c. 20* de c.
9 J). I <•.. 13 do eoas.
12 C. 17 qu. 4 C. 7
14 C. 17 qu. 4 e. 8
15 C. 17 qu. 1 c. 9
17 1». 94 c. 2
19 C. 17 qu. 4 c. 43
20 C. 13 qu. 2 e. 8
21 C. 23 qu. 7 c. 1*
22 C. 12 qu. 2 c. 70
2G D. 8 c. 2
27 C. 13 (fu. 2 o. 9
29 ,, c. M
30 n e. 15
33 IM e. 37 de eous.
34 D. 1 e. 44 „
4,2 1). 3 c. 1
5, 1 l). 41 c.. '4
3 D. 70 c. 3
4 D. 1 c. 50 de cons.
5 C. 15 qu. 4 c. 2
6, I D. 1 1 e. 7
2 1». 11 e. f»
3 1>. 20 c. 3
4 D. 9 c 3
5 D. 20 c. 1
G J>. 0 c. 1
7 D. 0 c. 5
10 1). 4 c. 2
1G D. 10 c. 7
G3 ,
30
8 „ 8 4
9 „ 8 „ 5
0 „ 21 „ 9
9 21 „ 7
9, 1 0. 1 qu. 1 c. 113
2 I). 02 c. 1
2 1>. 03 c. 30
3 D. GO c. 4
0 C. 2 qu. 0 e. 22
7 C. 2 qu. 6 c. 24
8 C. 2 qu. 0 c. 25
9 C. 2 qu. G c. 20
11 C. 11 qu. 3 c. 9
13 1>. 10 c. 6
13 0. 18 qu. 1 c. 1
1G C. 7 qu. 1 c. 5
17 C. 7 qu. 1 c. 7
22 0. 2 qu. 1 c. 11
10, 1 D. 25 c. 1
2 J>. 24 c. 5
3 D. 51 c. 2
4 I). 74 c. 3
5 I). 74 c. 4
G O. 17 qu. 4 e. 28
G 1). 5 c. 35 de eous.
8 ii. 2 qu. 5 e. 4
9 D. 8G c. 4
10 C. 2 qu. 5 c. 10*
11 C. 2 qu. 0 c. 10
14 C. 11 qu. 3 c. 30
15 I>. 81 c. 8
G7 C. 2 qu. 5 C. 22
G3 C. 34 qu. 1 c. 4
G9 C. 33 qu. 1 c. 4
70 C. 28 qu. 1 c. 2
71 C. 28 qu. 1 c. 3
72 C. 28 qu. 2 C. 1
73 ii. 31 qu. 1 c. 5
74 C. 31 qu. 1 c. 4
75 C. 20 qu. 1 c. 7
75 C. 31 qu. 1 c. 3
70 C. 33 qu. 5 c. 2
80 C. 32 qu. 5 C. 22
81
81
83
84
85
80
87
83
00
qu. 5 c. 17
„ qu. 2 c. 3
„ qu. 7 c. 0
„ qu. 7 c. 4
M qu. 5 c. 18
„ qu. 7 c. 7
„ qu. 5 e. 19.20
,v qu. C c. 4
qu. 5 c. 10
91 C. 33 qu. 2 c. 0
92 C. 28 qu. 1 c. 4
93 C. 28 qu. 1 c. 7
111.95 C. 32 qu. 7 c. 27
00 C. 32 qu. 7 c. 10
07 C. 32 qu. 0 c. 5
98 C. 32 qu. 4 c. 1
99 C. 31 qu. 1 c. 12
100— l02C.31qu.lc.ll
10G C. 32 qu. 4 c. 11
107 D. 20 c. 4
17 C. 23 qu. 8 c. 4
108 I)
20 e. 2
23 C. 2 qu. 1 c. 12
109 ii. 32 qu. 4 c. 11
25. 20 C. 24 qu. 1 c. 39
10, 5 C. 35 qu. 4 c. 1
27 C. 32 qu. 0 c. 3
8
, qu. 0 c. 3
23 C. 21 qu. 3 c. 4
9
, qu. 2 c. 18
29 ,, e. 5
10
, qu. 2 c. 9
30 „ c. 0
11
, qu. 5 u. 1
31 c. 7
15
, qu. 6 c. 1
33 C. 33 qu. 2 c. 11
10
, qu. G c. 5
37 D.5 e. 31 do cons.
17
, qu. 0 c. 0
42 D. 50 c. 1
18
, qu. 0 c. 9
43 C. 19 qu. 3 c. 3
11» C.
32 qu. 7 c. 20
44 C. 9 qu. 2 c. 10
20 C. 34 qu. 1 c. 9
45 D. 5G c. 3
21 C. 35 qu. 2 c. 0
47 I>. 5« c. 5
23 C. 30 qu. I c. 4
48 C. 1 qu. 4 c. 8
49 C. 3 qu. 10 e. 3
49 C. 4 qu. G e. 3
50 C. 2 qu. 5 c. 19
53 0. 2 qu. 1 C. 17
11, 1 C. 1G qu. i c. 5
1 D.5 e. 33 de eous.
2 ii. 10 qu. 1 c. 4
5 C. 1G qu. 1 c. 3G
G C. 1G qu. 1 c. 30
7 0. 17 qu. 2 c. 2
9 C. 20 qu. 4 c. 2
12, 2 ('. 27 qu. 2 e. 27
3 C. 20 qu. 4 c. i
4 I). 23 c. 24
G J). 27 c. G
7 (!. 27 qu. 1 c. 31
13, I C. 18 qu. 2 c. 22
5 C. 20 qu. 2 c. 2
G C. 32 qu. 1 c. 13
7 C. 27 qu. 1 c. 28
11, 1 <;. 32 qu. 5 C. 1
2 0. 32 qu. 5 c. 2
3 C. 32 qu. 6 c. 3
4.5 C. 32 qu. 5 c. 4
G. 7 (J. 32 qu. 5 C. G
8 ii. 32 qu. 5 c. 8
15, 2 ii. 27 r|it. 2 c. 5
3 C. 27 qu. 2 e. 0
5 C. 30 qu. 5 c. 3
7.8.9 C. 30 qu. 5 c.7
11 C. 32 qu. 2 c. 5
15 C. 27 qu. 2 c. 0
1G C. 27 qu. 2 c. 10
17 C. 27 qu. 2 c. 2
20 C. 33 qu. 5 c. 3
21 0. 31 qu, 2 c. 1
22 C. 31 qu. 2 c. 3
24 C. 27 qu. 2 c. 48
24 C. 3G qu. 1 c. 1
25 C. 27 qu. 2 c. 33
27 C. 32 qu. 3 c. 1
32 C. 32 qu. 1 c. 14
24 ,, qu. 1 c. 5
27 „ qu. 4 c, 4
28 „ qu. 3 c. 7
29 C. 27 qu. 2 e. 31
30 C. 32 qu. 7 e. 13
31 C. 32 qu. 7 c. 14
32 C. 15 qu. 1 C. 4
17, un. C. 35 qu. 5 c. G
18, 2 D. 0 c. 3
4 (3. 15 qu. 1 c. 8
17 ii. 23 qu. 4 c. 8
19, l ii. 15 qu. 1 e. 9
2 1). 14 e. 1.
G L>. 4 c. 111 de c.
20, 1 (J. 23 qu. 5 c. S
2 C. 23 qu. 5 e. 9
3 ii. 23 qu. 5 e. 10
4 C. 17 qu. 4 c. 20
5 C. 17 qu. 4 c. 27
0 C. 17 qu. 4 c. 28
7 C. 25 qu. 2 c. 25
8 C. 17 qu. 4 c. 23
9 (J. 2 qu. 5 c. 20
11 C. 23 qu. 5 c. 47
15 H. 32 qu. 2 c. 7
17 C. 32 qu. 2 c. 9
18 0. 32 qu. 2 c. 10
19 (j. 23 <[ii. 3 c. 2
19
10
20
21
22
24
25
25
25
25
20
27
28
29
30
qu. 5 e. 48
qu. 0 c. 1
qu. 4 c. 51
qu. 4 c. 52
qu. 4 c. 53
qu. 0 c. 2
qu. 3 c. 4
qu. 4 c. 40
qu. 5 c. 33
qu. 5c.34.35
qu. 5 c. 30
qu. 5 c. 37
qu. 5 c. 38
qu. 3 c. 3
qu. 3 c. 5
51 C. 23 qu. 1 c. 5
54 D. 50 c. 51
66 C. 23 qu. 8 c. 34
21, 1 C. 20 qu. 2 c. 5
2 C. 4 qu. 0 C. 2
3 „ 20 „ 2 „ 6
G D. 4 c. 105 de cons.
9 C. 20 qu. 2 c. 8
10 „ 20 „ 2 „ 2
13 „ 20 „ 2 „ 7
15 „ 20 „ 3 „ 1
16. 17 C. 26 qu. 3 c.2
19 C. 20 qu. 2 c. 11
21 „ 26 „ 2 „ 10
43 D 50 c. 50
22, 1 C. 22 qu. 2 c. 8
2 C. 22 qu. 1 c. 1
22
22
22
22
2
3
8
13
UI, 22, 8 C. 22 qu. 1 c. 14
9 „ 22 „ 4 „ 1
10 „ 22 „ 4 „ 2
11 „ 22 „ 4 „ 4
12 ,, 22 „ 4 „ 5
14 C. 22 qu. 4 c. 20
15 D. 13 c. 1
16 C. 22 qu. 4 c. 8
17 C. 22 qu. 2 c. 2
18 1>. 86 c. 7
18 C. 22 qu. 5 c. 14
19 C. 22 qu. 5 c. 7
20 C- 22 qu. 2 C. 3
20 C. 22 qu. 5 C. 8
21 C. 22 qu. 1 c. 10
22 C. 22 qu. 5 c. 9
22 C. 22 qu- 4 C. 13
20 C. 22 qu. 2 C. 13
30 C.22 qu. 4 c.14.15
31 U. 22 qu- 4 c. 0
82 C. 22 qu. 5 C. 18
33 C. 22 qu. 4 C. 17
35 C. 22 qu. 2 c. 18
23, 1 0.14 qu.5 c. 12
1 D. 3 c. 20 de cons.
3 C. 14 qu. 6 e. 1
21, 1 C. 14 qu. 5 c. 1
1 C. 14 qu. 5 c. 14
2 C. 14 qu. 5 c. 13
3 C. 14 qu. 3 c. 1
3 C. 14 qu. 3 c. 2
5 C. 14 qu. 3 c. 3
5 C. 14 qu. 4 c. 12
0 C. 14 qu. 4 c. 1
25, 1 D. 80 c. 8. 9
2 D.80 c. 10
3 „ 80 „ 11
4 „ 80 „ 12. 13
2(5, 1 C. 23 qu. 8 c.31*
III, 26, 3 D. 44 c. 1
7 C. 15 qu. 1 c. 5
9 D. 54 c. 15
27. 1 C.ll qu. 3 c. 83
2 C. 11 qu. 3 c. 48
3 C.ll qu. 3 c. 51. 57
5 C. 11 qu. 3 c. 4*5
0 C. 11 qu. 3 c. 47
7 C. 11 qu. 3 c. 49
10 C. 11 qu. 3 c. 53
11 C. 11 qu. 3 c. 54
12 C. 11 qu. 3 C. 90
10 C. 24 qu. 3 c. 1
18 C. 11 qu. 3 c. 31
19 C. 11 qu. 3 c. 32
21 C. 11 qu. 3 c. 20
22 C. 11 qu. 3 c. 40
23 C. 20 qu. 0 c. 11
24 C 15 qu. 2 c. 30
28,3 D.'lc. 84 de pen.
4 D. 1 c. 85 do pen.
5 I). 50 c. 62
5 D. 3 c 22* dc p.
7 C. 20 qu. 7 c. 1
8 C. 26 qu. 6 C. 4
10 C. 2G qu. 0 c. 12
12 D. 1 c. 90 do pon.
29, 1 D. 10 c. 2
10 C. 1G qu. 7 c. 24
11 C. 15 qu. 3 c. 2
15 D. 9 c. 2
10 C. 23 qu. 5 c. 20
35 C.ll qu. 1 c. 35.30
75 C. 2 qu. 7 c. 20
85 C- 30 qu. 5 c. 9
114 dict. p. C.4 qu. 2 c.3
175 C. 2 qu. 3 C. 8
240 C. 25 qtl. 1 c. 3
255 C. 29 qu. 1 C. 8
k) Collectio quae Polycarpus vocatur cardinalis
presbyteri Gregorii tituli S. Gnsogoni ad Didacum
ecclesiae S. Iacobi episcopum ante annum iii8 confecta
esse videtur.
Correctoribus cognita erat haec collectio; uteban-
tur autem codice Vaticano 1354, qui etiamnunc exstat.
Nos usi sumus apographo ab Hueffero facto codicis
Colbertini No. 4047, qui nunc in Parisina bibliotheca
nationali ms. laL No. 3882 est quique, ut multo est
Vaticano codice praestantior, ita in titulis numerandis
ab eo differt: quare ego codicis mei1 numeros, ut
semper, uncis inclusos apposui:
1. 1, (2), 1 d. 22 c. 3
(2), 2 d. 22 c. 2
5 0. 8 qu. 1 c. 1
2, 1 D. 22 c. 2
3 C. 11 qn. 1 c. 14
7 D. 22 e. 2
9 D 12 c. 3
3 (non inueni)
C. 21 qu. 1 c 13
1 C. 24 qu. 1 e.9
2 C. 24 qu. 1 c. 10
(1),3 C 24 qu. 1 c. 17*
0 C. 24 qu. 1 c. 14*
4, 2 D.79 c. 10
4 „ 79 „ 1
1 „ 79 „ 2
5 „ 7» „ a
G „ 79 „ 3
7 „ 79 „ i
5, (G), 1 D. G3 c. 10
(G), 3 D. 03 C. 2i*
U, (8.) 2 C. 2 qu. G c. 15
5 C. 2 qu. 3 c. G
7, 5 C. 3 qu. G c. 3
(9,)3.‘lC.23qu.-lc.30
(S,) 8 D. 17 c. 0
(9.) 8 C.lGqu. 1C.G2
<».) 9 D. 71 c. G
(19,) 15 C.25qu. 1 c.4
8, 1 C!. 2 qu. U c. 5
2 C. 2 qu. G c. 7
4 C. 2 qu. G C. 20.21
(9,) 5 C 9 qu. 3 c. 19
9 C. 2 qu. 6 c. 11
(9.) 11 C.21qu.l c.o.G
9, (ll,)uu.C.lGqu.lc.49
(10.) 5 C.7 qu.l c.31
(10,) G C.7qu.l c.35
11, (13.) un. C. 1G qu. 3
c. 14
12, (14.) 1 D.l c. 5 <la c.
13, (10,) 1 D. 17 o. 1
1,13,(16,) 2 D. 17 c.2
(14.) 2 C.1G qu.2 c. 10
14 (15,) 2 D. !U c. 1
(10,5 5 C.25 qu. 1 c.l
(IV.) 7 D. 17 c. 5
(10.) 9 ., 17 „ 4
10, (17, )4 C. 24 qu.l c.l
10, (18,) 2 D. 93 c. 1
(18,) 4 C. 24 qu. 1 c. 3
(18,) 5 C.9 qu. 3 c. 14
(18,) 7 C.9 qu. 3 c.13
(18,) 8 C.9 qu. 3 0.15
(16,3 9 C. 11 qu. 1 c. 20
17, (19,) 2 D. 12 c. 1
(19,) 3 D. 11 c. 3
(19,) 5 D. 12 c. 2
(19.) G „ 19 „ 2
(19,) 7 „ 11 „ U
(19.) 8 ,, 11 „ 10
(19,) 10 C.25 qu. 20.18
(19,j 9 C. 23qu.8c.26
(19,) 14 D. 19 o. 5
18, (20,) 1 D. 10 c. S
(19,) 14 C. 2 qu. 7 c. 42
19, (21.) 1 C. 12 qu. 1 c.15
(20,) 3 D. 90 C. 11
(20,) 4 D. 90 c. 12
20, (22,) 1 D. 21 o. 7
22, 1 11. 21 o. 9
(24.) 1 C. 24 qu.3 0.2
24, (26,)1.2 C.14qu.lc.S*
25, (27,) 8 D. 19 c. 6
2«, (27,5 9 D 9 c. 11
27, (29.)1 C.23qu.5c. 21
(29,) 2 D. 9G c. 10*
(29, )3 C.llqu. 3c.97*
9 D. 9 c. 9
(29.) 9 D. 10 c. 1
28, G C. 23 qu. 3 e. 2
8 C. 11 qu. 3 c. 93
29, 10 D. 10 c. 4
38, 4 C. 23 qu. 5 c. 4*
II, 1,2 D. 61 c. 4
1, 3 D. 62 c. 1
5 U. 63 c. 36
7 „ 61 „ 13
8 01 „ 7
11 D. 01 o. 2. 3
13 D. 34 c. 7
14 T). 61 c. 1
15 C. 1 qn. 1 c. 13
15 C. 1 qu. G 0. 3
10 C. 1 qn. 1 c. 28
18 C. 1 qu. 1 c. 5
19 C. 9 qu. 1 0. G
22 C, 1 qu. 1 o. 116
22 D. 100 c. 3
23 C. 1 qu. 2 c. 3
23 C. 1 qu. 2 o. 4
24 D. 39 c. 1
24 D. 47 o. 4
24 C. 8 qu. 1 c. 17
26 C. 1 qu. 1 c. 27
27 D. »9 c. 3
28 D. 48 c. 2
29 D. 03 c. G
31 D. 63 c. 1
31 D. 63 c. 2
34 D. 61 c. 12
35 C. 1 qu. G c. 1
36 D. 28 c. 13
61 C. 14 qu. 5 c. 7
2, 15 C. 1 qu. 1 c. 2
15 C. 1 qu. 1 c. 4
(1,) 24 D. 28 c. 4
3, 1 C.8 qu. 3 c. 1
2 C. 8 qu. 2 c. 1
3 C. 8 qu. 2 c. 2
4 C. 1 qu. G c. 2*
4 (non inueni)
C. 16 qu. 7 c. 18
4 C. 1 qu. 3 c. 3
5 C. 16 qu. 7 c. 13
G, (8.) 1 D. 75 c. 1
1 Describitur apud Hiiefforum: Boitr. z. Gesch. d. Ouellen d Kir-
chenrochts (Miinster 1802), p. 77.
LXIX
POLYCARPUS.
LXX
11,8, (7.) un. D. 23 c. 5
1 D. 66 c. 2
1 D. 67 c. 1
2 D. 64 c. 4
3 D. 64 c- 5
D an. D. 23 c. 7
(8,) 5 D. 23 c. 2
10. 1 D. 100 c. 1
11. 1 C. 8 qu. 2 c. 4
12, 1 D. 92 c. 7
13. 1 D. 92 c. 4
2 D. 92 c. 5
S D. 92 c. 6
14 un. C. 7 qu. 1 c. 24
15, 1 D. 18 c. 12
3 C. 18 qa. 2 c. 27
18. 1 C. 8 qu. 1 c. 3
2 C. 8 qu. 1 c. 4
3 C. 8 qu. 1 c. 5
20, 1 D. 100 c. 8
(27,) 1 D. 78 c. 1
21. 1 D. 99 c. 2
22, 1 D. 80 c. 2
(21,) 2 D. 65 c. 6
3 D. 22 c. 3
23, 1 D. 80 c. 4
24, 3 C. 9 qu. 3 c. 6
4 C. 9 qu. 3 c. 7
7 D. 100 c. 2
25, 1 D. 99 c. 4
(28,) 4 D. 76 c. 12
26, 1 D. 77 c. I
(25,) 2 D. 99 c. 3
(25,) 3 D. 99 c. 5
27 (non inueni)
D. 78 c. 2
3 D. 77 c. 5
3 C. 20 qu. 1 c. 14
4 D. 77 c. 7
4 D. 78 c. 4
28. 1 D. 75 c. 3
2 D. 75 c. 4
3 D. 75 c. 7
29, 1 D. 24 c. 5
(28.) 5 D. 63 c. 14
31, 1 D. 23 c. 20
3 D. 26 c. 2
4 D. 98 c. 1
7 D. 98 c. 2
9 D. 55 c. 6
10 C. 1 qu. 1 c. 18
16 D. 54 c. 1
16 D. 54 c. 21
25 D. 55 c. 13
26 D. 54 c. 10
27 D. 74 c. 9
28 D. 34 c. 10
32 D. 33 c. 2
33 D. 56 c. 8
37 D. 51 c. 2
42 D. 50 c. 55
44 D. 54 c. 19
45 D. 54 c. 2
47 D. 57 c. 1
48 D. 50 c. 68
49 D. 55 c. 1
50 D. 50 c. 58
51 C. 16 qu. 1 c. 29
52 D. 55 c. 12
53 D. 55 c. 7
55 D. 54 c. 5
32, 1 D. 23 c. 8
1 D. 23 c. 11
D. 23 c. 15
D. 23 c. 16
D. 23 c. 17
D. 23 c. 18
D. 23 c. 19
(31,) 21 C.16qu. 1 c.2
33, 2 D. 74 c. 2
36, 1 C. 11 qu. 3 c. 65
(35,) 3 D. 68 c. 1
37, 4 C. 1 qu. 1 c. 8
G C. 9 qu. 1 c. 1
8 C. 2 qu. 5 c. 9
38, 1 D. 93 c. 11
6 D. 93 c. 18
5 D. 93 c. 19
(37,)11 C.l qu.l c.113
39, (38.) 2 D. 93 c. 23
(38.) 5 D. 93 c. 17
III, 2, 2 D. 1 c. 9 de c.
3,(4,) 1 D. 1 e. 3 de c.
(4,) 1 D. 1 c. G de c.
4 (non inueni)
D. 1 c. 15 de cons.
1 D.l c. 21 do cons.
2 C.10 qu.2 c.4
2 D. 1 c. 22 de cons.
3 C. 10 qu. 2 c. 4
4 D.l c. 32 de cons.
5 D. lc. 13 de cons.
5, l D. 1 c. lOdocons.
6, 3 D . 1 c. 24 de eous.
7, (8,) 2 D. 40 c. 3
(8,) 3 D. 40 c. 1*
8, 4 D. 40 c. 2
III, 9, 1 D. 2 c. 7 de cons.
2 D.2c.72decons.
3 D. 2 c. 12 de cons.
7 D. 2 c. 1 de cons.
8 D. 23 c. 25
10 C. 10 qu. 1 c. 13*
11 C. 10 qu. 1 c. 15*
12 D. lc. 41 de cons.
10, 7 C. 1 qu. 1 c. 74
8 D.6 c.3 de cons.
10 D. 4 c. 149 de c.
11 D. 19 c. 8
12 D. 4 c. 53 de cons.
13 D. 95 c. 1
14 C.l qu.l c. 51.57
15 D. 4 c. 113 de c.
17 D. 4 c. 38 de c.
20 D. 93 c. 13
22 D. 4 c. 44 de c.
27 D. 4 c. 33 de c.
28 C. 26 qu. 7 c. 2
(ll,)28D.4c. 37 de c.
29 D. 5 c. 7 de c.
32 D. 4 c. 80 de c.
34 D. 4 c. 22 do c.
36 D. 2 c. 36 de c.
36 D. 4 c. 131
37 D. 5 c. 2 de c.
38 C. 1 qu. 1 c. 30
40 D. 4 c. 40 de c.
43 C. 11 qu. 1 c. 38
47 C. 1 qu. 1 c. 47
48 D. 4 c. 40 de c.
49 C. 1 qu. 1 C. 33
51 D. 4 c. 41 de c.
52 C.l qu. 1 c.31.32*
62 D. 4 c. 43 de c.*
53 D. 4 c. 129 de c.
11, 1 C. 12 qu. 2 c. 27
4 C. 16 qu. 7 c. 1
5 C.l qu. 3 c. 13*
6 C. 1 qu. 3 c. 14
7 C. 10 qu. 1 c. 7
10 C. 16 qu. 1 c. 45
12, 2 C. 2 qu. 7 c. 48
2 C. 16 qu. 7 c. 40
5 C. 16 qu. 3 c. 8
8 C. 16 qu. 7 c. 27
(15,) 9 C. 16 qu. 7
c. 34
9 C. 16 qu. 3 c. 2
11 C. 16 qu. 1 c. 61
12 C. 17 qu. 4 c. 2
13 C. 17 qu. 4 c. 4
18 C. 16 qu. 3 c. 4
20 C. 12 qu. 2 c. 65
21 C. 10 qu. 1 c. 6
25 C. 12 qu. 2 c. 34
26 C. 16 qu. 3 c. 1
27 C. 12 qu. 2 c. 32
32 C. 16 qu. 6 c. 1
34 C. 16 qu. 4 c. 3*
13, 1 C. 12 qu. 2 c 67
2 C. 12 qu. 2 c. 58
4 D. 87 c. 9
15, 3 C. 25 qu. 2 c. 11
6 C. 25 qu. 2 c. 7
7 C. 25 qu. 2 c. 8
8 G. 25 qu. 2 c. 9
10 C. 18 qu. 2 c. 4
11 C. 18 qu. 2 c. 3
12 C. 18 qu. 2 c. 20
12 D. 3 c. 14 de c.
19.20 C.23qu.8c. 23
25 C. 10 qu. 1 c. 1
16 (non inueni)
D. 2 c. 14 de cons.
16 (non inueni)
D. 2 c. 15 de cons.
16.1 D. 1 c. 14 de cons.
8 D. 1 c. 52 de cons.
9 D. 2 c. 23 de cons.
14 D.2c. 16 de cons.
16 D.2c. 17 dccons.
17 D.2c. 27 de cons.
19 D. 6 c. 1
25 D.lc. 13 dccons.
26 D.Sc.18 „
27 D.3C.18 „
31 D.lc. 38 „
32 D. 1 c. 42 „
35 D.lc. 62 „
36 D.lc. 57 „
38 D. 1 c. 69 „
17 (non inueni)
D. 18 c. 15
18. 1 D. 5 c. 115 de cons.
19, 8 D. 18 c. 3
4 D. 18 c. 2
5 D. 18 c. 4
20, 3 D. 15 c. 3
4 D. 15 c. 2
5 D. 20 c. 1
6 D. 16 c. 12
10 D. 16 c. 2
13 D. lc. 71 de cons.
IU, 21, 1 D. 0 c. 8
(12,)30C.12qu.2 c.41
22, (21,) 5 C. 25 qu. 1
c. 12
(20,) 15 D. 1 c. 54
de cons.
23, 1 D. 76 c. 11
3 D. 8 c. 4
5 D. 11 c. 4
10 D. 11 c. 7
24, 6 D.lc. 43 de cons.
8 C. 12 qu. 1 c. 17
25, 1 D.lc. 48 de cons.
3 D.lc. 50 de cons.
4 D. 5 c. 16 de cons.
7 D. 76 c. 6*
8 D. 5 c. 31 de cons.
11 D.3c.l3decons.
13 D. 76 c. 1
14 D. 76 c. 5*
15 D. 76 c. 7*
17 D.3 c.21 de pen.
(26,) unie.* D.Sc.24
de cons.
26, 16 D. 76 c. 4
27, 8 D. 11 c. 6
9 unie. D. 5 c. 21
de cons.
30, 1 C. 25 qu. 2 c. 26
2 D. 2 c. 12 de cons.
8 C. 24 qu. 1 c. 26
6 C. 16 qu. 1 c. 48
IV, 4, (5,) 2 D. 38 c. 3
(5,) 1 D. 38 c. 4
5, (6,) 5 D. 88 c. 7
(6.) 6 D. 88 c. 5
(6,) 7 D. 88 c. 6
(6,) 10C.2qu.7c.58
7, (8,) 1 D. 37 c. 1
(8,) 4 D. 37 c. 11
8, (9,) 4 C. 16 qu. 5
c. 1
9, (10,) 1 D. 45 c.7*
(10,) 3 D. 45 c. 1*
12, (13,) 1 D. 1 c. 59
de cons.
(1 1,) 20 C.26 qu.7 c.18
13, 2 D. 1 c. 60 de cons.
4 D. 90 c. 12*
15, (16,) 1 C.7qu.lc.46
16,) 2 C.23 qu. 8 c.3 *
16,) 2 C. 23 qu. 8
c. 21* §. 1
17, 4 C. 23 qu. 8 c. 28
18, 19 C. 2 qu. 7 c. 48
19, (20,) 2 C.12 qu.2 c.18
20, (21,) un.
C. 35 qu. 4 c. 3
21, (22,) 2 C.16 qu.l c.62
4 C. 1 qu. 1 c. 124*
22, (23,) 1 D. 89 c. 4
(23.) 2 D. 89 c. 2
23, (24.) unie. D. 89 c.l
25, (26,) 1 D. 93 c. 4
26, (27,) 1 D. G8 c. 5
(27,) 2 D. 68 c. 4
27, (28,) 1 C.18 qu.2 c.30
29, (30.) 3 D. 45 c. 6*
30, (32.) 10 C. 11 qu. 1
c. 22
31 (non inueni)
D. 81 c. 22
(32,) 1 D. 23 c. 4*
32,) 1 D. 81 c. 20
32,) 1 D. 81 c. 21
(29,) 2 D. 83 c. 5
(32,) 4 D. 82 c. 2
(32,) 7 D. 33 c. 3
(32,) 9 D.lc. 61 de c.
(32,) 12 C. 82 qu. 3 c.4
(32,) 13 D. 81 c. »1
(32,) 15 C.llqu.lc.31
(32,) 23 D. 31 c. 10
(32,) 26 C. 14 qu. 4 c. 3
30 D. 5 c. 2 do pon.
(32,) 32 D. 88 c. 2*
(32,) 33 D.lc. 25 de c.
(32,) 34 D. K1 c. 23
(32,) 39 D. 31 c. 1
(32,) 40 D. 92 c. 2
(32,) 41 I). 32 C. 2
(32,) 41 C.27 qu.2 c.20
(32,) 52 D. 38 c. 5
(32,) 55 D. 34 c. 19
(32.) 59 D. 47 c. 2
(32,) 64 D. 71 c. 7
(32,) 63 D. 81 c. 12
(32,) 73 D. 28 c. 8
32,) 79 D. 83 c. 2
32,) 82 C. 19 qu.2 c.2
(32,) 83 C. 19qu.3c.2
32, (33.) un. D.37 c.12
33, (34.) 1 C. I8qu.2 c.5
(34,) 2 C.18 qu.2 c.3
34 (non inueni)
C. 11 qu. 1 c. 18
34, (35,)1 C. 2 qu.7 c.54
IV, 34,(35,) 2 C.20 qu.3 c. 1
(35,) 5 C. 27 qu. 1 c. 42
(35,) 8 C. 27 qu. le.31
(36,)9 C.32qu.5 c.14*
(35,) 11 C.18 qu.2 c.22
(35,) 13 C.16 qu.l c.4
(35,) 16 C. 20qu. 4 c. 2
(35,) 19 C. 19 qu.l c.l
(35,) 21 C.ll qu.l c.24
(36,) 23 C.ll qu.l c.23
(35,) 24 C.16 qu.l c.l
(35,) 26 C.16 qu.l c.25
(35,) 30 C.16 qu.l c.3
(35,) 34 D. 54 c. 12
(35,) 35 C.18 qu.2 c.7
(35,)40C.16qu.lc.l8
35, (36,) 1 C.20 qu.l c.15
36,) 2 C.27 qu.l c.9
36,) 3 C. 27 qu. 1 c. 10
(36,) 4 C.20 qu.l c.ll
(36,) 5 C.27 qu.l c.3
(36,) 7. 8 C.20 qu.l c.8
(36,) 10 C.20 qu.l c.12
36,) 12 D. 23 c. 24
36,)15C. 32qu.5c. 9
17 C. 18 qu. 2 c. 10*
36, (37,) lC.27qu.l c.23
37, (38,) 2 D. 81 c. 33
(38,) 3 D. 81 c. 34
38, (39,) un. C.27 qu. 1
c. 30
(41,) 1 D. 50 c. 14
39, (41,) 12 D. 50 c. 30
(41.) 3 D. 81 c. 6
(41,) 5 D. 50 c. 9
(41,) 6 D. 33 c. 7
S7C.27qu.lc.il
7. 8 D. 50 c. 10
UC.33qu.2c.ll
12 D. 50 c. 07
13 D. 82 c. 5
(41,) 15 D. 81 c. 30
(35.) 18 C.27 qu.l c.12
(41.) 19 C. 30qu lc.9
41, (32,) 1 D. 81 c. 19
(39,) 20 C.30 qu.l c.10
42, 1 C. 25 qu. 1 c. 5
2 C. 25 qu. 1 c. 11
3 C. 25 qu. 1 c. 13
54, (35,) 20 C.20 qu.l c.3
V, 1 (non inueni)
C. 11 qu. 1 c. 32
1 (non inueni)
C. 30 qu. 6 c. 11
1, 9 C. 6 qu. 1 c. 9
10 C. 2 qu. 1 c. 4
13 C. 3 qu. 5 c. 1
15 C. 3 qu. 4 c. 7
16 C. 2 qu. 7 c. 38
17 C. Squ. G c. 2
17 C. 3 qu. 6 c. 32
20 C. 6 qu. 1 c. 17
21 C. 2 qu. 8 c. 5
24 C. 3 qu. 7 c. 1
24 C. 3 qu. 9 c. 11
24 C. 3 qu. 9 c. 18
25 C. 2 qu. 6 C. 18
27 C. 2 qu. 7 c. 13
28 C. 2 qu. 4 c. 2
28 C. 2 qu. 7 c. 10
30 C. 2 qu. 7 c. 39
30 C. 5 qu. 2 c. 1
31 C. 5 qu. 2 c. 3
33 C. 5 qu. 3 c. 1
34 C. 2 qu. 6 c. 21
34 C- 6 qu. 1 c. 2
post. c. 34 C. 6 f|U. 3
c. 2
prope Unem C. 2
qu. 7 c. 15
3, 3 C. 5 qu. 2 c. 2
4, 3 C. 5 qu. 4 c. 2
5,) 9 C. 6 qu. 4 c. 3
5,) 15 C. 35 qu.D c.8
6, (7,) 1 C. 35 qu.D c.5
(7,) 2 C. 35 qu. 9 c.4
7 (non inueni)
C. 2 qu. 6 c. 6
26, 1 D. 86 c. 21
VI, 1 (non inueni)
C- 55 qu. 2 c. 11
1, 2 C. 11 qu. 3 c. 27
4 C. 16 qu. 7 c. 24
5 C. 16 qu. 7 c. 23
S D. 62 c. 2
21 C. 23 qu. 5 c. 20
4 (non inueni)
C. 32 qu. 7 c. 7
4, 1 C. 30 qu. 5 c. 1
2 C. 32 qu. 7 c. 26
5 C. 35 qu. 2 c. 12
8 C. 29 qu. 1 c. 3
9 C. 35 qu. 2 c. 13
11 C. 34 qu. 1 c. 1
12 C. 30 qu. 5 c. 4
13 C. 32 qu. 2 c. 12
13 C. 32 qu. 7 c. 5
VI, 4, 15 C. 30 qn. 1 c.7
16 C. 30 qu. 5 c. 2
17 C. 33 qu. 1 c. 2
21 C. 35 qu. 2 c. 20
24 C. 30 qu. 1 c. 1
25 C. 27 qn. 2 c. 29
27 C. 32 qu. 7 c. 25
28 C. 32 qu. 7 c. 22
29 C. 30 qu. 3 c. 2
32 C. 36 qu. 2 c. 1
34 C. 27 qu. 2 c. 15
36 C. 36 qu. 2 c. 16
37 C. 30 qu. 3 c. 3
42 C. 34 qu. 1 c. 3*
45 C. 32 qu. 7 c. 3
47 C. 32 qu. 2 c. 6
48 C. 32 qu. 2 c. 5
50 C.31 qu. 1 c. 13*
51 C. 35 qu. 2 c. 22
53 D. 26 c. 3
55 C. 35 qu. 2 c. 14
56 C. 35 qu. 2 c. 1
56.57 C.35qu.8c.l*
58 C. 33 qu. 5 c. 5*
62 C. 35 qu. 5 C. 2
63 C. 35 qu. 5 c. 5
64 C.35 qu.5 c.3. 4*
65 C. 35 qu. 6 c. 1
66 C. 35 qu. 6 c. 5
67 C. 35 qu. 6 c. 6
68 C. 35 qu. 6 c. 9
71 C. 33 qu. 2 c. 4
72 C. 35 qu. 6 c. 11
73 C. 32 qu. 1 c. 7
74 C. 27 qu. 2 c. 12
5, 1 C. 33 qu. 4 c. 10
4,) 19 C. 27 qu. 2 c.21
4,)40 C.27 qu.2 c.22
6, 1 C. 30 qu. 4 c. 3
2 ,, qu. 4 C. 4
3 ,, qu. 3 c. 5
3 „ qu. 4 c. 5
7, 2 C. 33 qu. 4 c. 7
8, 4 D. 34 c. 6
11 C. 36 qu. 2 c. 2
17 C. 32 qu. 4 c. 4*
10 (non inueni)
C. 32 qu. 2 c. 6
1 C. 22 qu. 5 c. 1
(9,) 1 D.l c. 24dep.
2 C. 22 qu. 1 c. 10
3 C. 22 qu.. 4 c. 6
(9.) 6 C. 33 qu.2 c. 15
6 C. 22 qu. 5 c. 16
(9.) 7 D.l c.23 do p.
(9.) 11 D. 60 c. 42
(9,) 17 C.lGqit.3 c.6
20 C. 22 qu. 1 c. 12
+ 30 C. 22 qu. 4 c. 19
11 (10, )8 C.22 qu. 1 c. 16
(12,) 10 C.22 qu.5 C.4
(10,) 11 C.2 qu.5 c.6
(10, ) 12 C. 2 qu.5 c.7
(10,) 13 C.22 qu.l c.4*
(10,) 15 C.22 qu.l c.2
(12,) 17 C.22 qu.5 c. 19
( 10, ) 23 C.22 qu.l c.13
(10,)24C.22qn.lc.ll#
(12,) 26 C.22 qu.5 c.2
(12.) 28 C.21 qu.5 c.3
(10, )31 C.15 qu.6 c.2*
12, 2 (VI, 11. 13. 14)
D. 50 c. 32
(ll,)2C\2Gqu 7 c.lG*
(11,) 3 „ qu. 5 c. 1
(11, )4 „ qu.7 c.13
(11,) 5 „ qu.7 c.14
(11,) 7 „ qu.7 c.15
(11,) 8 „ qu. 3 c. 1
(11,) 9 „ qu. 5 c. 5
(11,)19 „ qu.5c. 2
(10, >22 C.22 qu.4 c.13
(10,)29 D. 1 c. 52 de p.
15, 1 C. 23 qu. 8 c. 31
(14,) 3 C. 17 qu.4 c.12
(14,) 5 C. 12 qu.2c. 19
(14, ) 8 C.12 qu.2 c.3
(14,) 9 C. 17 qu.4 c.14
14,) 11 G.12qu.2 c.10
14,) 12 C. 12 qu.2 c.5
12 C. 14 qu. 5 c. 6*
(14,) 13 C.12 qu.l c.26
13 C. 17 qu. 4 c. 17
(14,) 16 C'. 17 qu. 4 c. 1
(l4,)19C.l2qu.2c.4*
10, (15,)3C.14 qu.5 c.13
(lo,)4 C.14 qu.G C.4
(15,) 17 C.14 qu.6c.3*
(15,)8 C.12 qu.2 c.ll*
(15,) 21 D. 54 c. 23
17, (1G.) G D. 35 c. 1
19, 3 C. 27 qu. 1 c. 14
(19,) 7 C. 14 qu.G c.l
20 (non inueni)
D. 1 c. 44 do pen.*
1 D. 86 c. 14. 15.
16. 17. 18
E*
VI, 20,1 C. 12 qu. 2 c.70
(19.) 2 C.27 qu.l c.10
(19,) 4 D.lc. 61 de p.
(19,)9D.6c.2dop*
(19,) 16 D. 50 c. 25
(19,)18C.14qu.4c.ll
(19,) ISO 14 qu.5 c.15
(1 9,) 19 D.lc. 43 de p.
(19.) 20 D.lc. 63 de p.
(19,) 22 D.l c.84dcp.
(19,) 30 D.5 c. 6 de p.*
(19,) 32 D.l c.42 de p.
21, 1 C. 23 qu.4c.33*
2 C. 33 qu. 4 c. 35
vn, 1, 1 C.ll qu.3 c. 17
5 C.llqu.3c.37.38
6 C. 11 qu. 3 c. 73
7 C. 17 qu. 4 c. 10
8 C. 24 qu. 2 c. 4
9 C. 23 qu. 4 c. 27
10 C. 11 qu. 3 c. 60
13
M
C. 87
14
»•
c. 50
15
»»
c. 18
15
»»
c. 29
17
>1
c. 19
19
It
c. 9
22
»1
c. 5
28
I»
c. 36
36 C. 11 qu. 3 c. 43
2 (non inacui)
C. 24 qu. 1 c. io
1 C. 21 qu. 1 c. 5*
2 C. 24 qu. 1 c. 6
6 C. 23 qu. 5 c. 2
3, 1 C. 24 qu. 1 c. 7
2 „ c. 8*
3 „ c. 18
4.5 „ c. 19
(2,) 4 I). 20 c. 3
(5,) 5 C.24 qu.3 c.26
6 C. 24 qu. 1 c. 20
(5,) 6 C.24 qu.3 c.27
7 C. 2-1 qu. 1 C. 22
(5,) 22 C. 24 qu. 3 c. 29
(5,) 23 C. 24 qu. 3 c. 31
(5,) 24 C.21 qu.3 e. 28
4, 1 C. 24 qu. 1 c. 23
2 C. 24 qu. 1 c. 25
(3,) 8 C. 7 qu. 1 c. 5
5 (non inueni)
C. 23 qu. 7 c. 1
1 C. 24 qu. 1 c. 30
5 C. 23 qu. 7 c. 3
7 C. 84 qu. 1 c. 31
8 C. 21 qu. 1 c. 33
9 C. 1 qu. 1 c. 112
9 C. 21 qu. 1 c. 3-1
11 C. 28 qu. 5 C. 44
12 ,, qu. 5 c. 45
14 ,, qu. 5 c. 43
16 „ qu. 4 c. 24
17 „ qu. 4 c. 25
6, 1 C. 1 qu. 7 c. 9
(5,) 10 C. 23 qu. 5c. 42
(5.) 30 C. 24 qu.l c.42
(5,) 32 C. 23 qu.4 c. 30
(5,) 35 C. 1 qu. 3 c. 7
7 (non inueni)
C. 23 qu. 4 c. 3*
(9,)1 C.23 qu.J c.5*
(3.) 1 O. 21 qu. 1 c. 2
(9.) 2 C.23 qu.4 c.6*
(5,) 2 C.l qu.l c.18
(9,) 3 C.23 qu. 4C.19
(9.) 7 ,, qu. 1 c. 2
(9,) 9 ,, qu. 4 c. 4
(9.) 11 C.2 qu. 1 c. 13
10 (uon inueni)
C. 1 qu. 1 c. 34
11, 1 C. 23 qu. 3 c. 9
(10.) 2 „ c.8
(12,)1.2 C.23qu.4 c.42
(12.) 3 „ c. 43
(10,) 3 „ c. 44
12, 7 C. 23 qu. 5 c. 3
5 „ qu. 5 c. 6*
13(12, )10C.23qu.8c.17
(12.) 12 „ qu.l c.3
(12,) 13 „ qu.8c.l8
14, (13,) 3 1). 51 c. 15
15, (11,) 3 C.l qu.7 c.6
16, (15,) 2 C.9 qu.l c.5*
VIII, 1, 11 D.7 c.2 dop.
13 C- 26 qu. C c. 8
6, 1. 2 C. 13 qu. 2 o. 2
2 C. 13 qu. 2 c. 3
4 „ c. 16
6 „ e. 12*
i 7 „ c.6
6, 3 C. 13 qu. 2 c. 22
7, (6.) 4 C.13 qu.2 c.21
11, (12,)5C. 23 qu.5 c.8
LXXII
t.XXI PROLEGOMENA. QUIBUS CANONUM COLLECTIONIBUS GRATIANUS USUS SIT.
1) Collectionem Caesaraugustanam ipse non contuli;
codices enim duo, quos in bibliotheca nationali Pari-
sina (Ms. lat 3775. 3876) perlustravi, omni capitum
divisione carent librorumque partitionem aut prorsus
dissonam aut nullam habent: quare eos non putavi
idoneos esse ad commemorandum et comparandum:
Ubicunque igitur Caesaraugustanam affero, Theineri
disquisitionibus criticis nitor, qui codicem bibliothecae
Barberinae Romanae (No. 286) adhibuit.
Quanquam pro Theineri fide adeo nullum vadi-
monium promitto, ut disquisitiones eius criticas aeque
atque ceteros eius libellos summa cum neglegentia
atque socordia conscriptas esse profitear, errorumque
turba redundare, hoc tamen unum collatione eius
efficitur, canones Gratianeos in collectione illa exstare.
iticert. D. 23 c. 1
I, 1 C. 9 qu. 3 c. 13
3 D. 9 c. 11
8 „ 9 „ 5
9 „ 12 „ 12
12 „ 9 „ 10
13 „ 1 „ 4. 5
14 8 „ 3
15 „ 12 „ 3
„ 12 „ 8
17 „ 8 „ 4
22 „ 11 „ 1
24 C. 25 qu. 2 C. 21
26 D. 11 c. 4
„ 12 „ 7
29 „ 1G „ 2
30 „ 16 „ 12
33 „ 15 „ 3
36 „ 15 „ 2
45 „ 16 „ 9
49 19 „ 2
61 0. 25 qu. 1 c. 1G
56 D. 10 c. 12
61 ,, 10 „ 9
63 „ 10 „ 1
II, 1 D. 9 c. 8
2 D. 20 c. 3
3 D. 62 c. 1
22 1). 1G c. 14
34 C. 25 qu. 2 c. 13 *
3G „ qu. lc.5
39 „ qu. 2 c. 18
43 „ qu. 1 c. 7
44 „ qu. 1 c. 11
48 TJ. 20 c. 2
59 L). 21 c. 2
60. 61 1). 22 c. 2
61 D. 63 c. 7
70 „ 22 „ 4
72 9G „ 14
71 „ 99 „ 2
79 C. 9 qu. 3 c. 8
m. 1 1>. 63 c. 19
2 ,, 63 ,, 27*
2 ,, 79 „ 2
« M 79 „ 4
9 „ 79 „ 1
9 „ 79 „ 9
19 „ 6-4 „ 2
19 „ 75 „ 1
22 „ 10 „ 3
22 „ 10 ,, 4
24 C. 7 qu. 1 c. 5
29 D. G7 c. 1
34 „ 04 G
„ G1 „ 5
35 ,, G3 „ 14
37 C. 8 qu. 1 c. 3
43 „ 9 „ 3 „ 20
45 „ 8 „ 3 1
49 „ 7 „ 1 „ 42
50 D. 74 c. 7
50 C. 1 qu. 1 c. 73
51 C. 3 qu. 1 c.l*
52 D. 100 c. 2
54 „ 100 c. 4
62 „ 92 c. 4
G5 ,, G3 c.4
69 „ 60 C. 4
72 C. 1 qu. 1 c. 25
C. 19 qu. 2 c. 1
IV, 4 C. 2 qu. G c. 4
6 0. 1 qu. 1 c. G
7 C. 25 qu. 2 c. 24
10 D. 55 c. 7
11 C. 1 qu. 7 c. 5
12 D. 90 c. 2. 3
13 C. 1 qu. 3 c. 10
14 „ qu. 1 c. 110
15 „ „ c. 109
17 ft „ C. 43
19 D. 61 c. 1
IV, 21 C. 1 qu. 1 c. 8
23 C. 1 qu. 5 c. 3*
24 „ c. 2
25 D. 68 C. 2
26 D. 3 c. 4 decoris.
33 C. 1 qu. 3 c. 5*
„ qu. 6 c. 1 *
40 ,, qu. 7 c. 24
43 „ qu. 3 c. 7
46 C. 16 qu. 7 c. 28
4G D. 1 c. 13 decon8.
47 D. 79 c. 11
49 D. 1 c. 59 decoris.
54 D. 38 c. 1
57 D. 8G c. 5
58 D. 1 c. 57 de cons.
68 D. 38 c. 4
69 C. 7 qu. 1 c. 20
74 C. 12 qu. 2 c. 26
8-1 C. 23 qu. 8 c. 19
85 C. 12 qu. 3 c. 3
87 D. 72 c. 1*
88 D. 92 c. 8
89 C. 16 qu. 1 c. G2
90 C. 6 qu. 2 c. 1*
92 C. 11 qu. 1 c. 32
94 D. 93 c. G
99 C. 11 qu. 1 c. IS
103 D. 25 c. 3
105 D. 17 c. 7
109 D. 36 c. 1
I). 75 c. 3
124 O. 16 qu. G c. 3
127 C. 30 qu. 3 c. 4
„ qu. 4 c. G
V, 1 C. 9 qu. 3 C. 13
2 „ c. 14
G C. 25 qu. 1 c. 2
7 C. 9 qu. 3 c. 19
10 O. 11 qu. 1 c. 2G
11 1). 17 c. 4
13 C. 11 qu. 1 c. 35
c. 37
15 C. 11 qu. 3 c. 49
1G „ c. 51
,, c. 53
,, c. 54
„ c. 90
21 C. G qu. 4 c. 3
25 C. 3 qu. G c. 12
27 CJ. 7 qu. 1 c. 8*
31 C. 2 qu. 7 c. 23
32 „ c. 38
34 C. 11 qu. 1 c. 3
85 C. 3 qu. 4 C. 11
35 C. II qu. 1 c. 39
43 ,, qu. 3 c. 4
50 C. 3 qu. 11 c. 1
52 C. 2 qu. 3 c. 5
53 C. 3 qu. 2 c. 4
54 C. 2 qu. 1 c. 7
57 D. 9*1 c. 1
57 C. 11 qu. 1 c. 16*
65 C. 11 qu. 3 c. 5-1
7G C. 15 qu. 2 c. 1
79 D. 89 c. 2
91 C- 24 qu. 2 c. G
94 C. 15 qu. 3 c. 2
95 C. 33 qu. 5 c. 17
VI, 2 C. 22 qu. 4 c. 22*
4 „ c. 18
6 C. 2 qu. 5 c. 4
7 C. 22 qu. 1 c. 2
7 C. 22 qu. 1 c. 3
9 C. 22 qu. 4 c. 2
10 „ c. 4
11 „ c. 5
12 „ c. 6.7
13 D. 13 c. 1
15 C. 22 qu. 2 c. 2
15 C. 22 qu. 4 c. 8
VI, 16 „ qu. 5 c. 14
17 „ qu. 5 c. 7
18 „ qu. 5 c. 8
19 „ qu. 1 c. 16
21 „ qu. 2 c. 3
22 „ qu. 5 c. 18
24 C. 15 qu. 6 c. 5
27 C. 22 qu. 5 C. 10
29 C. 2 qu. 5 C. 2
32 U. 16 qu. 7 c. 12
49 D. 93 C. 21
50 C. 18 qu. 2 c. 5
62 D. 73 c. 4
64 D. 34c. G
VII, incert.
C. 13 qu. 2 c. 10
5
C.
17
qu.
4
c.
19
11
G.
23
qu.
8
c.
15
14
C.
11
qu.
3
c.
63
15
C.
25
qu.
2
c.
8
16
C.
16
qu.
7
c.
3-1
18
D.
90
c. 11
19
0.
23
qu.
8
c.
23
2G
c.
16
qu.
7
c.
26
27
D.
1 i
z. 19 de cons.
29
c. 36
30
c. 38
31
G.'
13
qu.
2
c.
1
33
D.
1 c
i. 21 deconR.
34
(
22
n
35
C.
11
qu.
1
c.
49
37
C.
12
qu.
2
c.
75
38
C.
16
<|U.
1
c.
66
39
c.
12
qu.
2
c.
6
47
c.
16
qu.
7
c.
1
52
c.
18
qu.
2
c.
27
53
0.
10
qu.
1
c.
22
56
I).
17
c. 3
G.
12
qu.
1
c.
21
57
C.
12
qu.
1
c.
16
58
c.
15
72
G.
12
qu.
2
c.
29
73
c.
13
78
c.
53
95
c.
16
96
G.
12
qu.
1
c.
70
97
,
qu.
2
c.
14
100
qu.
2
c.
27
102
G.’
10
qu.
1
c.
03
106
G.
12
qu.
1
c.
30
107
c.
29
vm.
1 C. 12 qu.
1 1
c. 5
10
C.
19 qu. 2 c.
2
11
c.
23 qu* 2 c.
1
17
D.
81 c. 15
18
C.
11 qu. 3 c.
9
25
C.
21 qu. 4 c.
4
20
D.
21 c. 0
38
c.
16 qu. 1 c.
C
39
D.
23 c. 21
41
G.
19 qu. 3 c.
2
42
L).
1 c. 42 de
cons.
43
C.
16 qu. 7 c.
33
45
C.
1!) qu. 3 c.
3
49
D.
37 c. 2
50
D.
35 c. 1
51
1).
23 c. 22
M
D.
50 e. 1
55
„
50 „ 14
5G
3*1 „ 7
57
„
31 „ 10
58
„
32 „ S
59
tt
81 „ 19
01
„
50 „ 9
03
„
32 „ 16
70
M
50 „ 9
72
G.
14 qu. 3 c.
1
73
u c.
2
75
,, C.
3
7G
C.
14 qu. 4 c.
1
78
,i c.
9
92
C.
26 qu. 2 c.
11
VIII, 94 D. 80 c. 11
95 D. 86 c. 12. 13
99 C. 15 qu. 1 c. 5
102 C. 28 qu. 1 c. 13
109 C. 12 qu. 3 c. 4
110 C. 23 qu. 5 C. SI
112 C. 23 qu. 3 c. 7
114 C. 23 qu. 5 c. 13
117 „ C. 2
IX, 7 C. 16 qu. 1 C. 4
8 C. 2 qu. 5 c. 22
8 C. 19 qu. 3 c. G
9 „ c. 7
11 C. 16 qu. 1 c. 32*
14 C. 20 qu. 2 C. 1
15 T). 58 c. 2
18 V. 54 c. 12
19 C. 18 qu. 2 c. 7
28 C. 16 qu. 1 c. 18
42 D.4c.l04 deconH.
47 C. 18 qu. 2 c. 4
50 „ c. 21
52 C. 20 qu. 1 c. 15
55 C. 18 qu. 2 c. 26
59 C. 21 qu. 4 c. 1
60 D. 81 c. 33
61 C. 27 qu. 1 c. 42
65 C. 20 qu. 1 c. 12
X, 2 C. 27 qu. 2 c. 5
5 „ c. 6
6 C. 30 qu. 5 c. 1
7 ,, c. 3
8 D. 23 c. 33
9 C. 30 qu. 5 c. 7
9 D. 1 c. 48 de cons.
19 C. 32 qu. 7 c. 2G
22 C. 27 qu. 2 c. 15
23 „ c. 50
25 C. 30 qu. 5 c. 9
26 C. 33 qu. 4 c. 11
27 O. 27 qu. 2 c. 2
29 D. 50 c. 43
C. 27 qu. 2 c. 31
32 C. 29 qu. 1 c. 2
37 C. 34 qu. 1 c. 5
40 C. 27 qu. 2 c. 17
4G C. 33 qu. 5 c. 18
47 „ c. 19
48 „ c. 13
53 C. 33 qu. 4 c. 4
5G D. 5 c. 2
c. 4
53 C. 32 qu. 7 c. 22
59 1>. 88 c. 10
60 C'. 30 qu. 5 c. 4
63 C. 27 qu. 2 c. 19
61 „ c. 21
65 „ c. 22
77 C. 30 qu. 3 c. 3
79 C. 30 qu. 1 c. 7
84 C. 36 qu. 2 c. 1
X, 97 C.
98 C.
105 C.
111 C.
112 C.
113 C.
114 C.
116
119 D.
122 C.
123
124 C.
128 C.
130 C.
131 C.
132 C.
133 C.
135 C.
XI, 1 D.
3 D.
5 D.
19 D.
23 D.
XII, 3 D
4 D.
8 C.
9 D.
10 D.
13 D.
21 D.
2G D.
27 D.
30 D.
31 D.
42 D.
43 C.
D.
44 D.
50 II.
52 D.
53 D.
D.
59 D.
€0 D.
D.
D.
C1 1).
02 D.
04 J).
68 D.
69 D.
70 D.
71 C.
72 D.
73 1».
75 1>.
76 C.
89 D.
90 II.
D.
nC Ti
33 qu. 2 c. 5
27 qu. 2 c. 23
81 qu. 1 c. 11
32 qu. 1 c. 13
27 qu. 1 C. 10
20 qu. 1 C. 8
27 qu. 1 c. 14
C. 12
27 c. 5
32 qu. 5 c. 6
„ c. 8
27 qu. 1 C. 30
31 qu. 2 c. 1
30 qu. 3 e. 1
30 qu- 4 c. 1
30 qu. 1 c. 2
28 qu. 1 c. 7
30 qu. 1 c. 6
2 c. 80 de cons.
1 c. 53 „
2 c. 12 „
2 c. 21 „
3 c. 11 „
. 4 c. 5 ,,
4 c. G „
10 qu. 3 c. 5
5 c. 2 de cons.
4 c. 11 „
4 c. 95 „
4 c. 7. G5 „
4 c. €7 „
4 c. 71. 87 „
5 c. 10 „
4 c. 72 „
4 c. 85 ,,
2 qu. 1 c. 5
4 c. 80 de cons.
4 c. 105 „
4 c. 115 „
4 c. 110 „
4 c. 147 „
4 c. 148 „
4 c. 20
92 c. 7
4 c.25 de cons.
4 c. 87
4 c. 107 „
4 c. 21
4 c. 86 „
4 c. 4-1
4 c. 31 „
4 c. 32
1 qu. 1 c. 47
4 c. -J 7 de cons.
•1 c. 83 „
4 c. 51 ,,
24 qu. 1 c. 40
4 c.3G de eous.
5 c. 2 „
5 c. 3 ,,
4 c. 52 „
XII, 112 D. 1 c. 50 do c.
XUI, 1 C. 24 qu. 1 c. 22
2 D. 2 c. 1 de cons.
4 D. 1 c. 49 „
6 D. 2 c. 38 „
14 D. 2 c. 32 „
20 D. 4 c. 41 „
21 D. 6 c. 52 „
22 D. 2 c. 68 „
23 D. 4 c. 131 „
43 C. 1 qu. 1 c. 90
45 C. 1 qu. 1 c. 94
46 C. 24 qu. 1 c. 33
48 „ c. 34
XIV, 1 C. 24 qu. 3 c. 26
2 G. 24 qu. 3 c. 27
3 „ c. 31
4 C. 24 qu. 1 c. 30
5 C. 24 qu. 3 c. 28
G „ c. 29
9 C. 1 qu. 3 c. 8
12 „ c. 14
14 C. 21 qu. 1 c. 42
18 G. 11 qu. 3 c. 17
20 G. 24 qu. 2 c. 2
21 C. 11 qu. 3 c. 37
C. 11 qu. 3 c. 38
22 C. 17 qu. 4 c. 10
23 C. 23 qu. 4 c. 27
25 C. 11 qu. 3 c. 20
26
c. 87
27
c. 0
33
C. 43
85
c. 48
37
c. 46
c. 57
38
C. 47
40
c. 109
44
c. 83
XV, 1 D. 1 c. 50 de pcn.
10 II. 50 c. G7
15 D. 1 c. 49 de pen.
26 C. 26 qu. 6 c. 4
27 I). 3 c. 17 de cons.
30 C. 20 qu. G c. 12
32 D. 50 c. 55
34 D. 50 c. 0
35 D. 50 c. 5
37 G. 30 qu. 1 c. !>
38 „ c. 10
39 C. 33 qu. 2 c. 13
40 D. 55 c. 13
44 G. 23 qu. 8 c. 31
40 G. 26 qu. 7 c. 5
47 JJ. 81 r. 11
62 G. 23 qu. 5 c. 47
63 C. 32 qu. 2 c. 7
64 „ c. 9
70 C. 33 qu. 2 c. 19
75 C. 17 qu. 4 e. J4
78 U. 1 c. 23 do pcu.
m) De Algeri Leodiensis operibus tria potissimum
tractanda erunt
«) De misericordia et iustilia librum quin adhi-
buerit Gratianus dubitari non posse primus Richter1
et post eum Hueffer- indicaverunt. Usus sum editione
Martenii a Mignio in Patrologiae latinae vol. 170 re-
petita.
(3) De sacrametitis corporis et sanguinis Domini
liber correctoribus cognitus et commemoratus quan-
quam refertus est locis, qui apud Gratianum exstant,
pro fonte tamen eius neutiquam habendus est Usus
sum editione Malovii apud Mignium ibid.
i) Contra sententiarum librum, quem Algerianum
esse contendit, a Gratiano adhibitum esse demonstravit
Hueffer 3.
Usus sum apographo ab illo confecto codicis lat.
ms. No. 3881 saec. XII. vel. XIII. ineuntis, qui in
bibliotheca nationali Parisina nunc exstat.
Do veritate et
iustitia.
praef. D. 50 c. 2S
1, 7 diet. postC.I«ju.7e.l7
7 C. 1 c|U. 7 o. 18.* 19
S e. 11
9 „ c. 7*
10 c. 0
1, 10 D. 55 e. 1
11 C. 1 qu. 7 c. 12*
12 „ o. 18*
14 „ c. 23*
15 „ c. 14*
10 dlct. post
C. 1 qu. 7 c. 10
20 C. 2 qu. 7 c. 55*
1, 32 C. 2 qu. 7 c. 57 *
41 „ c. 27*
47 „ c. 28*
52 dict. post
C. 1 qu. 1 c. 58
52 C. 1 qu. 1 c. 50
54 „ c. 30
„ c. 40*
p. 7 sqq.eitr‘ der Quellen des canon. Rechts (Leipzig 1831).
3 fTp 'l ff°SCh‘ d' Quclleu Kirclienrechts 1. c. p. 27.
LXXIII
ALGERUS LEODIENSIS. PETRUS LOMBARDUS,
LXX1V
1, 66 C. 1. qo. 1 e. 77
67 C. 2 qu. 3 c. 1*
C. 1 qu. 1 c. 77*
„ o. 83*
58 „ c. 79* et
dict. Grat.
II, 2 D. 86 c. 2*
5 D. 83 c. 3.* 4.* 5
13 C. 2 qu. 7 c. 43*
H „ c. 45.* 46
16 „ c. 22
16 dict. post
C. 2 qu. 7 c. 39
17 C. 2 qu. 7 c. 49
18 „ c. 28*
19 „ c. 29
„ c. 29.30*
20 „ c. 32
21 „ c- 34
24 „ c. 15
31 „ e. 16
35 C. 2 qu. 5 c. 5
42 D. 50 c. 12 *
ni,19C. lqu.lc. 61*
20 „ e. 49*
21 „ c. 72*
22 „ c. 63*
23 „ c. 73*
dict. Grat. post
C. 1 qu. 1 c. 74
C. 1 qu. 1 c. 75.* 76
„ c. 76 et
dict Grat.
27 C. 1 qu. 4 c. 3. 4*
28 C. 1 qu. 1 c. 111*
30 c.19.* 20*
„ c. 20
31. 32 „ c. 11*
35 „ c. 114
„ c. 116
36 „ c. 7
87 „ c. 8
38 „ c. 3*
»• o- 0
39 C. 1 qu. 3 c. 7
40 C. 1 qu. 1 c. 23*
41 „ c. 25
„ c. 26*
42 „ c. 29
43 „ c. 24*
m, 58 dict. post
C. 1 qu. 1 c. 44*
C. 1 qu. 1 c. 44.45*
59 dict. Grat. post
D. 19 c. 8
D. 19 c. 9
65 C. 1 qu. 1 c. 40 et
dict. Grat.
83. 84 C. 1 qu. 1 c. 97
97 dict. Grat. post
C. 1 qu. 1 c. 97
Do sacr. corp. et
sang. Domini.
+ I, 3 D. 2 c. 82 do cone.
4 D. 2 c. 79 „
5 „ c. 48 „
8 c. 47 „
9 c. 45 „
9.10„ c. 92 „
10 „ c. 80 „
11 ,, c. 45 ,,
„ C. 48 „
,, c, 85 ,,
11. 12 D. 2 c. 73 do c.
12 D.2 c.84decou6.
,, c. 87 „
fol. 212 b c. 100
„ c. 101
,, c. 107 ,, c. 34
„ e. 109 „ c. 114
„ c. 111 „ c. 115
fol. 213 c. 112 C. 5 c. 1
„ c. 113 „ c. 3
„ c. 114 „ c. 4
„ c. 115 D. 4 c. 119
„ c. 117 D. 6 c. 5
,, c. 118 D. 5 c. 6
„ c. 119 D. 5 c. 7
„ c. 120 D. 5 c. 8
„ c. 121 D. 4 c. 121
„ c. 123 D. 4 c. 116
fol. 213 b c. 126 D. 4 c. 147
„ c. 128 D. 4 c. 149
„ c. 130 D. 4 c. 45
„ c. 131. 132 D. 4 c. 157
„ c. 134 D. 4 c. 45
fol. 214 b c. 138 D. 4 c. 133
„ c. 139 D. 4 c. 134
,, c. 140 „ c. 135
„ c. 111 „ c. 131
„ c. 142 „ c. 126
,, c. 143 i, c. 37
„ c. 141 „ c. 138
67 C. 2 qu. S e. 3
45 „ c. 28
15
„ c. 70 „
„ c. 145
„ c. 141
" *
„ c. 35
D. 56 c. 1
52 C. 3 qu. 3 c. 2
dict. Grat. post
„ c. 77 „
„ c. 146
„ c. 142
#
t»
99 ®* 37
D. 56 c. 2
60 „ c. 3
C. 1 qu. 1 c. 28
16
„ c. 72 „
„ c. 147
„ c. 143
*
it
„ c. 38
D. 5G c. 14
II, 4 C. 1 qu. 1 c. 48*
52 dict. Grat. post
19
„ c. 42 „
„ c. 148
„ 0.144
*
n
„ c. 41
D. 50 c. 55
4. 6 „ c. 47
C. 1 qu. 1 c. 98
„ c. 50 „
„ c. 149
,, c. 145
„ c. 44
D. 93 c. 2
7 dict. post
dict post C. 1 qu. 1
20
»» C- 64 „
„ c. 150. 151 D. 4 c.
146 fle c.*
„ c. 45
T). 71 c. 2
C. 1 qu. 1 c. 53
c. 111
21
„ c. 68 „
„ c. 1
D. 2 c. 39 de cons.
fol. 223 b c. 67
D. 91 c. 11
7 C. 1 qu. 1 c. 54*
53 C. 1 qu. 1 c. 112*
„ c. 65 „
o. 5
D. 2 c. 55. 56 de cons.
„ c. 68
D. 31 c. 12
9 „ c. 53*
55 dict. Grat. post
22
,, c. 15 „
fol. 215 c. 6
D. 2 c. 41 de cons.
„ C. 73
D. 28 c. 9
13 C. 1 qu. 7 c. 19
15 „ c. 20*
16 C. 1 qu. 1 c. 33
„ c. 34*35
„ c. 65*
17 „ c. 50*
18 ,, c. 51. 57
19 c. 62
C. 1 qu. 1 c. 39
56 C. 1 qu. 1 c. 41
56 „ c. 42 et
dict. Grat.
57 „ c. 43
dict. post
C. 1 qu. 1 c. 43
33 C. 11 qu. 3 c. 92
46 D.2 c. 39decons.
67 C. 11 qu. 3 c. 87
HI, 6 D.4 c.23decons.
„ c. 24 „
+ 7 „ c.7 „
+ 13 „ c. 72 „
fol. 201 b
fol. 198 no. 14 C. 32 qu. 2 o. 1
„ 19 C. 27 qu. 1 c. 41
„ C. 32 qu. 1 c. 3
fol. 199 b 39 C. 32 qu. 2 c. 3
„ 62 C. 27 qu. 2 c. 17
„ 63 C. 32 qu. 2 c. 6
„ 68 D. 34 c. 5
„ 70 C. 36 qu. 2 c. 8
„ 71 C. 27 qu. 2 c. 13
,, 72 C. 30 qu. 5 c. 1
„ 75 C. 32 qu. 2 c 12
fol. 201 b 76 C. 30 qu. 5 c. 4
,, 86 D. 26 c. 4
„ 87 C. 29 qu. 2 c. 3
„ 88 C. 29 qu. 2 c. 8
„ 95 C. 32 qu. 1 c. 14
„ 97 C 36 qu. 1 c. 1
„ 98 C. 36 qu. 2 c. 4
„ 99 C. 36 qu. 2 e. 10
„ 103 C.34 qu. 1.2 c. 2
,, 105 C. 32 qu. 7 c. 26
,. 112 C. 27 qu. 2 c. 23
„ 113 C. 27 qu. 2 c. 26
„ 117 C. 27 qu. 2 c. 24
„ 118 C. 33 qu. 4 c. 12
„ 119 ,, qu. 5 c. 1
,, 127 C. 27 qu. 2 c. 31
„ 128 C. 33 qu. 5 c. 2
„ 130 C. 28 qu. 1 c. 2
,, 131 „ qu. 1 c. 3
,, 132 ,, qu. 2 c. 1
„ 140 C.‘. 32 qu. 5 c. 17
„ 144 C. 31 qu. 2 c. 3
147 C. 33 qu. 1 c. 1
,, 149 „ qu. 1 c. 4
„ 151 ,, qu. 3 c. 1
„ 152 C. 32 qu. 7 c. 20
Diber sententiarum,
u. 2 o. 1 fol. 207 b c. 5
n
c. 6
t»
c. 5
c. 7
19
c. G
c. 8
19
c 7
fol. 208 b o.9
c. 74
(|
c. 10
t)
c. 75
„
c. 12
11
c.9
c. 13
II
c. 71
fol. 209
c. 18
c. 1G
99
c. 19
11
c. 15
99
c. 21
II
c. 19
99
c. 24
II
c. 21
99
c. 25
c. 23
99
c- 26
11
c. 29
c. 27
II
c. 24
,,
c. 28
II
c. 25
99
c. 29
II
c. 26
c. 29 b
11
c. 27
„
c. 30
11
c. 46
„
c. 31
II
c. 47
c. 32
II
c. 48
„
c. 33
c. 2S
„
c. 37
11
e. 51
c. 3S
II
c. 55
fol. 210
c. 40
ll
e. 51
c. 41
”
c. 65
„
c. 43
c. 61
c. 44
II
c. 63
,,
c. 45
c. 66
,,
c. 46
11
c. 67
c. 47
11
c. 68
„
c. 48
1)
c. 69
„
c. 49- 51
11
c. 70
„
c. 52
II
c. 72
fol. 210 b
c. 53
c. 50
,,
c. 54
c. 29
fol. 211 c. 56. 57. 58. 59 1).4
c. 111 de cons.
c. 33 „
fol. 216 b c.
„ c.
fol. 217 c
c. 37 ,, c. 58 de cons.
c. 38 „ c, 54 „
c. 39 „ c. 13 „
c. 41 u c. 15 ,,
c. 42 — 45 D. 2 c. 7 do cons.
c. 48 D. 2 c. 16 de cone,
c. 49 „ c. 95 „
c. 50 „ c. 28 „
c. 51 ,i c. 2t i,
c. 53 D. 1 c. 46 ,,
,, c. 56 D. 2 c. 68 „
fol. 218 c. 58 C. 1 qu. 1 c. 77
fol. 220 b c. 5 D. 78 c. 1
„ c. 7 C. 20 qu. 1 c. 14
„ o 8 D. 77 c. 7
„ c. 10 D. 04 c. 2
„ c- 14 D. 23 c. 7
„ c. 18 D. 28 c. 3
„ c. 19 D. 38 c. 5
„ c. 20 „ c. 2
fol. 221 b c. 23 D. 60 c. 4
„ c. 25 D. 61 c. 13
„ c. 27 D. 63 c. 5
„ c. 29 D. 55 c. 10
,, c. 30 D. 55 c. 6
fol. 222 c. 32 D. 36 c. 1
•> «. 7
,. c. 8
fol. 215 bc. 13
., c. 14
c. 19. 20 D. 2 c. 48 de cons.
c. 75 D. 31 c. 3
c. 76 ,, c. 4
c. 77 „ c. 6
o. 78 ,, c. 7
c. 79 D. 27 c. 1
c. 81 D. 32 c. 9
c. 33 ,, c. 10
c. 81 ,, c. 7
c. 85 ,, c. 11
„ c. 21
D. 2 c. 49 de cons.
c. 86 „ c. 12
„ C. 22
c. 58
*
„
c. 94 C. 1 qu. 3 c. 10
cons.
„ c. 24
c. 60
” *
it
fol. 224 b c. 97 ,, c. 7
ii
„ c. 25
ii
c. 59
c. 98 „ c. 11
ii
,, e. 25
u
c. 61
” *
ii
c. 99 C. lqu.lc. 1P>
n
„ c. 26
ii
c. 62
n
c. 101 „ c. 107
ii
„ c. 27
n
c. 63
c. 103 „ c. 73
„ c. 28
c. 64
c. 105 „ c. 112
” *
ii
„ c. 29
c. 65
c. 109 D. 32 c. 5
ii
c. 30
c. 66
*
c. 110 D. 82 c. 2
ii
fol. 210 bc. 31
tt
c. 37
u
c. 112 D. 81 c. 7
u
„ c. 32
c. 22
c. 113 D. 50 c. 2
„ c. 33
ii
c. 50
ii
c. 114 1). 51 c. 10
„ c. 34
„ c. 30
n
u
C. 51
c. 52
ii
»♦
c. 115 D. 50 c. 1
n) Petri Lombardi librum sententiarum quamquam
iam correctores saepe in reiectionibus commemorant,
inde tamen pro fonte Gratiani habuisse censendi non
sunt, id quod Schulte 1 argumentis non satis gravibus
contendit.
Usus sum Mignii editione in Patr. lat. vol. 192.
c. 61. 62 D. 4 c. 76 de cons.
151 „ qu. 3 c. 1
c. 63.
D. 1 c. 78 do cons
157 „ qu. 1 c. 2
„
c. 64
C. 79
158 „ qu. 1 c. G
„
C. 65
c. 85
163 C. 82 qu. 5 c. 19
,,
c. 66
}f
c. 80
165 ,, qu. 7 c. 2
fol. 911 b c. 68
c. 81
172 C. 33 qu. 2 c. 6
„
C. 69
t|
c. 82
173 „ qu. 2 C. f>
c. 70
c. 83
176 C. 32 qu. 4 c. 20
„
C. 70
c. 88
190 „ qu. lc. 8
„
C. 71
c. 84
194 C. 33 qu. 5 c. 2
c. 72
Jf
c. 86
197 „ „ c. 17
M
c. 72
c. 93
201 C. 30 qu. 4 c. 1
„
c. 74
M
c. 89
203 „ qu. 1 c. 4
c. 75
n
c. 90
205 „ qu. 4 c. 4
„
c. 76.
77 ii
c. 91
206 C. 35 qu. 2 c. 20
c. 78
c. 92
206 C. 35 qu. 4 un.
fol. 212
c. 82
ii
c. 94
213 ,, qu. 6 c. 1
i»
c. 83
c. 95
214 ,, qu. 6 c. 3
»i
c. 84
c. 100
215 „ .. c. 5
c. 85
c. 101
GO. 61 C. 27 qu. 2 c.lG
fol. 212 fc
c. 87
n
c. 102
. 1. 2 D. 4 c. 1 de cons.*
c. 89
M
c. 105
* .. «•* „ *
ii
c. 91
c. 108
* „ C. 3 „
i>
c. 99
n
c. 110
Lib. IU. Dist. 31
D. 12 c. 2. 3. 4. C.
8. 11. 13 dc pen.
34 D. 2 c. 17 dopcn.
36 I). 2 c.19. 20 dc p.
37 C. 14 qu. 5 c. 13
35 D. 38 c. 11
C. 22 qu. 2 c. 4
„ c. 8
39 C. 22 qu. 1 c. 2.
„ c. 7
„ e. S
c. 11
,» e. 16
C. 22 qu. 2 e. 2
„ c. G
C. 22 qu. 4 c. 2.3.4
C. 22 qu. 4 c. 18
C. 22 qu. 5 e. 5.6
57 C. 14 qu. 3 c.1.2
IV, 2 D. C c. 2 de pen.
3 D. 4 c. 10. 78. 80.
83 do cons.
4 1). 4 c. 32. 37 dee.
5 D. 4 c. 30 dc cons.
C D. 4 c. 33.51.103.
115 de cons.
7 D.4 c.l 19.120 dcc.
8 I>. 2 c.35docons.
D. 2 c. 3G dccons.
„ c. 49 „
IV, D D. 4. c. 131 de C.
10 D. 2 c. 45 de cons.
„ c. 48 „
„ c. 55 „
,. c. 73 „
11. 12 D. 2 c. 78 dcc.
12 D. 2 c. 13. 14 dcc.
„ c. 70 dccons.
14 D. 50 c. 62
D. 1 c. 72 do pen.
D.3c.l.2.3.4dep.
„ c. ll. 12. 13.
18. 21. 24 do pen.
D. 3 c. 26. 32. 33
de pcu.
15 D. 45 c. 11
D. 3 c. 10 dopcn.
„ c. 38. 40. 42.
44. 45. 46 dc pen.
D.4 c.l5.1Gdepcn.
D. 5 c. 8
16 D. 1 c. 63
.. c. 81 „
D. 2 c. 21
D. 3 c. 20 „
D. 5 c. 1 „
» C „
17 D. 1 c. 1.2.5 „
,» C. 66 „
„ c. 31. 38. 39.
40. 49 dc pon.
IV, 17 D. 1 c. 8-1. 85 de p.
,, c. 88. 89 „
D. 6 c. 1 dc pcu.
18 C. 24 qu. 3 r. 7
D. 1 c. 51 dc p.
D 4 c. 140. 112 dcc.
19 D.2 c. 35 do eous.
20 C. 26 qu. 6 c.12.11;
C. 26 qu. 7 c. 1
D. 1 c. 81 dopcn.
„ c. 86
22 D. 4 c. 1.2.4. 5. 6
dc pen.
25 D. I^c.l
27 C. 27 qu. 2 c.l. 2.
6.9.12.14.15.19.
21.22. 23. 24. 26.
27. 28. 32. 34.
U. 27 qu. 2 c. 39
28 C. 30 qu. 5 c. 1
„ c. 9
C. 32 qu. 7 c. 16
29 C. 31 qu. 2 c. 1
30 C. 27 qu. 2 c.3. 10
.. c. 37
31 C. 32 qu. 4 c. 5
„ qu. 2 c. 7. 8.
9. W
„ qu. 7 c. 28
3*2 „ qu. 2 c. 4
C.33qu.4 c. 1.2.4. 5
1 Z. Go6cli. d. Littcratur liber d. decretum Gr&tlani, III. Doitr. Wiou
1870, p. 33 sqq.
LXXV
LXXVI
PROLEGOMENA. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANI.
IV, $2 C.33qu.4c.l0.11'12 IV, 35 C.32qu.5c. 19.23
C. 33 qu. 5 c. 1
„ c. 5.6.10
33 C. 32 qu. 5 c. 1. 2.
„ qu.4c.3.G.7.8
qu. 5 c. 8
34 C. 27 qu. 2 c. 29
C. 33 qu 1 c. 2.3.4
C. 32 qu. 1 c. 8
„ qu. 5 c. 18
„ qu. 7 c. 22. 23
„ c. 25. 26
35 C. 31 qu. 1 c.1.2.4
C. 32 qu. 1 r.l
„ c. 2
» C. 7
„ qu. Cc. 1.4;
qu. 7 c. 3. 6
„ qu. 7 c. 17
C. 34 qu. 1 c. 3
c. 7
36 C. 29 qu. 1 c.2.4.
5. 7.8
38 C. 27 qu. 1 c. 41
C. 32 qu. 7 c. 11
C.33qtt.2c. 5.6.7
39 C. 28 qu. 1 c. 15
„ c. 17;
qu. 2 c. 2
40 C. 35 qu. 2 c. 16.
17. 19. 20
IV, 40 C. 35 qu. 4 c. 1
41 „ qu. 2 c. 1. 3
„ qu. 2 c. 7
„ qu. 2 c. 12.
13. 14.
„ qu. 5c.3.4
„ qu. 9 c. 4
42 C. 30 qu. 1 c.1.2.
4. 5. 6. 7. 8
„ qu.3 c. 1.4.
5.7; C.30qu.4
c. 1.4. 5. C.
C. 31 qu. 1 c. 8. 11.
12. 13
45 C. 13 qu. 2 c. 23
o) In collectione tredecim partium conferenda usus
sum codice, qui olim Iesuitarum collegii Parisini,
deinde Savinii erat, nunc autem in bibliotheca Bero-
linensi exstat (Ms. lat. No. 3). Conscriptus est in Francia
saeculo, ut videtur, decimo tertio1. Cum autem hanc
collectionem inspexissem, adeo parvi mihi momenti
esse visa est, ut operae pretium me non facturum pu-
tarem si nimium curae locis comparandis impenderem;
quare eos etiam in tabula omisi.
II. DE EDITIONIBUS DECRETI
GRATIANI.
1. EDITIONES ANTE ROMANAM VULGATAE.
Brevi post artem typographicam inventam decre-
tum Gratiani typis exscribi coeptum est2. Prima quod
sciam editio Argentoratensis est, quam a, 1471 Henri-
cus Eggesieyn curavit3.
Hanc subsecutae sunt saeculo XV. nondum per-
acto Moguntina a. 1472 (Petri Schoifferi de Gerns-
heim4) Bastleensis a. 1476 (Bernhardi Riecheli6), Ro-
mana a. 1476 (Gregorii Laar de Herbipoli6), Veneta a.
1477 (Nicolai Ienson7), Romana a. 1478 (Udalrici
Galli8), Basileensis a. 1481*, a. 1486 (Michaeli Wens-
leri), Veneta a. 1482 (Iohannis Heriberti de Siligenstadt
Alamani10), Nor imber gensis a. 1483 (Antonii Kobur-
ger11), Argentoratensis a. 1484 (Ioannis Grtininger12),
Veneta a. 1487 (Bernhardi de Tridino13), a. 1489 (Tho-
mae de Blavis14, Petri Albignani Trecii15), Basileensis
a. 1493 (cum carmine et epilogo Ioannis Brant16),
Nor imber gensis a. 1493 (Koburgeri 17), Venetae, a. 1496,
1496, 1499, 1506 (Ioannis B. de Tortis18), Basileensis
a. 1500 (Ioannis Amerbach19).
Ex saeculi XVI. editionibus commemorandae sunt
hae: Parisina a. 1505 (expensis et opera Udalrici
1 Describitur apud Theinerum Ueb. Ivos vermeintl. Decret 1. c.
p. 57 sqq.
2 llainius in Repertorio 39 editiones sacc. XV. enumerat.
3 Hftinii No. 7833 Bibi. Beroliensis Fp. No. 3262; alteris curis im-
pressa a. 1472 H ai n i i Xo. 7884.
1 Ilftinii No. 7885; Bibi. Ber. No. 3263.
5 Hainii No. 7888; Bibi. Ber. No. 3267.
6 Hainii No. 7889; Bibi. Ber. No. 3268. Iam antea prodiit Romae a.
1475, Hainii No. 7887.
7 Hainii No. 1790; iam antea ab eodem curata a. 1473, Hainii No.
7886, itomquo postea a. 1478, Hainii No. 7892. A. Hainlo commemora-
tur etiam (No. 7882) Veneta 1480 ab Adio de Rotwyl impressa, a Ghisb. de
Stoutenburch emendata.
8 Hainii No. 7891.
9 Hainii Xo. 7895; Bibi. Ber. No. 3276, ibidem ab eodem a. 1482,
Hainii No. 7896; a. 1486; Hainii No. 7903.
10 Hainii No. 7897.
11 Hainii No. 7899; Bibi. Ber. No. 3282.
12 Haiuii No. 7901; Bibi. Ber. No. 3285.
13 Hainii No. 7906; Bibi. Ber. No. 3293.
14 Hainii No. 7608; Bibi. Berl. No. 3296 4to; iam pridem a 1486,
Hainii No. 7905.
15 Iam pridem ibid. a. 1479, Hainii No. 7894.
16 Bibi. Ber. 3302 a, iam pridem a. 1490, Hainii Xo. 7912.
17 Hainii No. 7913, Bibi. Ber. 3303 a.
18 1496: Ilainii No. 7915; 1499: Hainii No. 7917; 1500: Hainii
No. 7919, Bibi. Ber. No. 3311; iam pridem a. 1485: Hainii No. 7902; a.
1486: Ilaipii No. 7905.
19 Hainii No. 7918.
Gering et magistri Bertholdi Rembolt sociorum curata
a Ioanne Chappuis)-0: casus et divisiones inde ab hac
editione, in qua glossematum loco adiecta sunt, in
omnibus apparent. Parisina a. 1506 (op. Ihielemann
Kenver et Io. Petit21), Lugdunenses a. 1506 (Nico.ai de
Benedictis22); a. 1509 (Iacobi Sacon23) a. 1510 (Fr.
Fradin24), Parisina a. 1510 (Io. Petit. Thielemann et
Kenver25), Lugdunenses a. 1 5 1 1 (Nicolai de Benedictis ),
a. 1512 (Franc. Fradin2'); Basileensis a. 1512 (Amer-
bach, Petit et Froben28); Parisina a. 1512 (Thielemann
et Kenver28); Rostochiana a. 151430; Parisinae a. 153831;
a. 1542 (Thielemann et Kenver32), Parisina a. 1547,
cum variis lectionibus et paratitlis Antonii Democha-
retis, quae in posterioris temporis editiones transierunt,
textuque inscriptionum praecipue ab eo emendato33.
Lugdunenses a. 155334, 1554. I555 (Caroli Dumoulin35)
capitibus primum numeratis, nulla tamen palearum
habita ratione, adnotationibus deinde historicis et cri-
ticis adiectis; Parisina a. 1556 (Le Comte) capitibus
et paleis numeratis36, Lugdunensis a. 1559 (aP- Hugon.
a Porta.), Anlverpiensis a. 157037; Veneta a. 157238.
Inter omnes eminet editio Basileensis a. 1481
magnique est ad crisin Gratiani momenti; nam ex
vetustiore decreti codice eam expressam esse Richte-
rus admonuit39. Ad quam proxime accedunt editiones
Lugdunenses a. 1554 et 1553, quae non, ut ceterae, sine
iudicio ex codicibus descriptae sunt; praeterea etiam
Argentoratensis a. 1471 haud ignobili codice nititur.
2. DE EDITIONE ROMANA46.
Synodo Tridentina finita statim Romae consilium
captum est, corpus iuris, praecipue autem decretum
Gratiani novis curis recognoscere. Cum autem pontifex
Pius IV. mortuus esset, priusquam initium propositi
fieret, a. demum 1566 a Pio V. congregatio quinque
cardinalium et duodecim doctorum instituta est; quo-
rum cum nonnulli excessissent, alii eorum loco cooptati
sunt, alii vero extra ordinem additi, ut 35 viri operae
in canonicum ius ex fontibus denuo edendum conferen-
dae participes essent41.
20 Bibi. Ber. No. 3317; descripta est & Schultio „die Glosse z. Decr.
Grat.*‘ Vindob. 1872, p. 27 6q. Quid haec editio ad crisin Gratiani con-
ferat, inspicias apud Richterum „de emendatoribus Gratiani “ Lipsiae
1835 p. 17.
21 Bibi. Ber. No. 2780. 4to, descripta a S c h u 1 ti o 1. 1. 28.
22 Bibi. Ber. No. 3319, S c liulte 1. 1. 29.
23 Ibid. No. 3325.
24 Ibid. No. 3326.
25 Ibid. No. 3329.
26 Ibid. No. 3332, 4to.
27 Ibid. No. 3340.
28 Ibid. No. 3343.
29 Ibid. No. 3346.
30 Tbid. No. 3352 4to.
31 Ibid. No. 3364 8vo.
32 Ibid. No. 3371 4to.
33 Cf. ceterum S c h u 1 1 i u m 1. 1. p. 93. De critica eius ratione cf. Rich-
terum 1. 1. p. 19 sqq.
34 Cf. Schultiura ,,Goscb. d. Quellen“I, 71.
35 Bibi. Bor. No. 3383, 3388; cf. Schultium ,,die Glosse" p. 92 sq.}
Richterum 1. 1. p. 24 sqq.
36 8vo sine glossa expressa a Dupuys; cf. Richterum 1. I. p. 29 sqq.
37 Bibi. Ber. No. 3398 ex Locomtii editione expressa cum praefationibus
a censoribus mutilatis.
38 Bibi. Ber. No. 3402, 4to.
39 Ed. Decreti Gratianci p. X.
40 Tn rorum expositioue usus cum Theineri Disquisitionibus criticis
in praecip. canonum et decretal. collect. (Romae 1838), praefatione ot Ap-
pendice I., quibus etiam Philipps „Kirchenrecht‘‘ vol. IV. (Ratiabonae
1851) p. 194 sqq. nisus est.
41 Prior commissio a Pio V. hisce ex viris constituta est:
Cardinalibus:
M. A. Columna, Roman.,
AloT^fon^Romln”' Bonon' (qui Poa,eaGregoriusXm factus est).
Gutl. Shletus, Calab. ’
Franc. Alciatus, Mediol.,
LXXVI1
DE EDITIONE ROMANA.
LXXV1II
In eorum numero neque ullus fuit Germanorum
neque Antonius Augustinus Hispanus1, quamvis indolem
suam ad hanc operam felicissimam esse luculentissime
comprobavisset
Viam quam congregatio, cui Correctores Romani
inditum est nomen, in edendo Gratiano ingressa sit,
cognoscimus ex documento a The inero'1 publici iuris
facto: Leges constitutae et observatae in Correctione De-
creti D. Gratiani: quod cum summae sit gravitatis
infra subsequatur:
„1. Censuerunt Illustrissimi Cardinales, ut ubi-
cunque Gratianus propriam sententiam non Sanctorum
Patrum testimonia proponit, lector certius reddatur,
non solum illius nomine in margine hac nota descripto
„Grat“ sed typorum diversitate quibus verba Gratiani
ab auctoritatibus Sanctorum Patrum distinguantur.
H. Quoties Gratianus in contextu sub falso nu-
mero librorum sive capitum citat loca ex Sanctis Patri-
bus, censuerunt Illustrissimi Cardinales correctionem
faciendam esse in contextu. Quod si loca proponit
omisso numero librorum sive capitum, id quod a Gra-
tiano praetermissum est, supplendum esse in margine.
III. Censuerunt Illustrissimi Cardinales quoniam
manifesto satis constat, Gratianum non omnia loca quae
proponit desumsisse ex auctoribus sacris, sed ex aliis
Decretorum scriptoribus, qui ipso vetustiores fuerunt,
ut concordantiae omnes aliorum Decretistarum apud
quos canones a Gratiano propositi habentur, in mar-
gine indicentur. Id quod perquam utile futurum esse
iudicarunt horum studiorum amatoribus.
IV. Censuerunt Illustrissimi Cardinales initia ca-
nonum sive „ Palearum, “ sed neque ordinem a Gratiano
in illis describendis propositum, nulla ratione esse im-
mutandum, propter Commentarios et allegationes Docto-
rum, sed tantum correctiones in margine esse anno-
tandas.
V. Quod attinet ad eas voces quae alioquin cor-
rigendae et immutandae essent nisi Glossa aliquid
notasset, diversae fuerunt, diversis temporibus Illustris-
simorum Patrum sententiae. Tandem die XVI. Ianuarii
1570 post longam disputationem definitum fuit, quod
voces omnes Glossarum, in quibus videlicet a Glossa-
tore aliquid annotatum est, eae in contextu retineantur,
in margine vero notentur haec verba („vera lectio “),
post quae verior illa lectio describatur idque non alia
de causa, nisi ob Commentarios et allegationes Do-
ctorum.
quibus postea additi sunt:
Guido Ferrerlus, Verccll.
Antonius Car alia, Noap.
Doctorlbm:
Generalis 8. Fraucisci Montaltus (qui postea Sixtua V. factus est)
Generalis S. Augustini Christoph. lJatav.
>1 Agifit. S. Palatii, Hisp.
Lucatellus, Bonou.
lOBoph. ord. August, Verou.,
Franc. Torres (qui postea Iesuita factus est), Hisp.
Marian. Victorius, Reatiu.
Mich. Tbomasius, Hisp.
Hier. Parlsetus, ltegions.
M. Anton. Cuccbua, Medio!.
loan. Marsa, Secretar., Hisp.
Pranc. Leo, Secretar. (qui poBtca Iesuita factus) Hisp.
quibus postea additi sunt:
Cornei. Lusit.
Latinus Latinius, Vitorb.
Arnaldus Pontacua, Gallus.
Praoterea a Gregorio XIII. additi sunt: Peter Chacon, Franciscus Pegna,
Flaminius Nobili, Petrus Morin, Gabriel Poleotto, Carolus Borromco, Phi*
lippus Buoncompagni, Paulus Constabilis, loanncs Kodriguez, loannes Uu
moulln, Siraon Majolo, Achilles Statbius, Io. U. Fontana do Comitibus.
1 otus igitur numerus e 21 Italis, 8 Hispanis, 2 Lusitanis, 2 Gallis, 2 Belgis
constat. ' ’
_ * 0,118 v,lft **aa>»e«i Gescli. der Quell. and d. LiU. des canon.
Rochts (Gra/.oo 1780) I. XIX aqci.
2 1. 1. Append. I.
VI. Censuerunt Illustrissimi Cardinales notationes
fieri debere in loca obscuriora Gratiani, praesertim in
ea quae ab haereticis vel depravata vel perperam at-
que in sensum a veritate et fide catholica alienum
fuerunt interpretata. Quod si notationes longiores sint,
quam quae in margine describi possint, eas seorsim
esse faciendas et signo aliquo lectorem ad illas remit-
tendum, hoc modo (vide notationes).
VII. Ubi Gratianus truncata loca, et non integra
ex sacris Doctoribus proponit, si aliquid praetermisit,
quod necessarium videatur, seu quod ad illustrationem
illius loci faciat, censuerunt, supplendum esse ex au-
ctoribus sacris.
VIII. Paleas nequaquam esse tollendas sed tan-
tum diversis typis „ab auctoritatibus sanctorum pa-
trum," et a dictis Gratiam, esse excudendas.
IX. Errores Gratiani a Glossa et Doctoribus
animadversos, nisi aliquid supplendum necessario sit,
non esse amplius notandos.
X. Inscriptiones sub nomine Martini P. P., quam-
vis fere omnes inveniantur apud Martinum Bracharen-
sem episcopum in collectione sive capitulis synodorum
graecarum, censuerunt immutandas non esse. Ubi vero
occurret si eae apud Martinum Bracarensem reperian-
tur, in margine ita notetur. (Invenitur apud Martinum
Bracarensem episcopum in capitulis synodorum grae-
carum cap ) monendum vero lectorem in nota-
tionibus loca illa alibi inventa uou fuisse nisi in Mar-
tino Bracarensi episcopo.
XI. Singulas notationes propriis numeris et signis
distinguendas, eisdemque conficiendis praefici „DD.
Marianum, Parisetum, Latinum ac Thomasium."
XII. Quoties Gratianus ex autoribus sacris sen-
sum potius expressit quam verba ipsa, si adhibita
diligenti investigatione et cura, in perquirendo loco
proprio alius non occurrat, annotetur in margine Gra-
tianum sensum, non verba expressisse.
XIII. Elaboratum semper fuit, ut loca, quae ab
auctoribus sacris producuntur ex Bibliis reducerentur
quantum fieri potest ad editionem „ vulgatam" et ab
ecclesia receptam. Visum fuit tamen omnibus ex sen-
tententia Illustrissimi Alciali ut id aliter fiat in his
auctoribus, quos certo constat sequutos fuisse aliam
editionem, et non vulgatam; ut in Ambrosio et aliis
antiquis patribus.
XIV. De Anselmo vero Luccensi Decretorum
scriptore vetusto, cuius exemplar extat diligentissime
manuscriptum apud Doctorem Hieronymum Parisetum
absque nomine Anselmi, sed sub hac inscriptione (Au-
thentica canonum) quoniam apud omnes constat au-
ctorem fuisse Anselmum Luccensem, visum fuit in
privata congregatione, citationes ex Anselmo propter
auctoritatem illius exemplaris hoc modo esse descri-
bendas: Anselmus in authenticis canonum." —
Vides non id in animo habuisse correctores Ro-
manos, ut restitueretur decretum, quale a Gratiano
compositum esset, sed quale a Gratiano componi de-
buisset. Nolebant enim codicum auctoritate nixi cri-
tica ratione adhibita decretum refingere, sed fontes
ipsos excerptorum Gratianeorum adierunt eorumque
genuinum contextum restituerunt adnotationibus ad-
iectis, si quas ad interpretanda verba necessarias esse
arbitrabantur; neque usquam Gratiani verba a fontibus
discrepantia servaverunt, nisi ubi Glossatores eis quasi
fundamento adnotationis exegeticae usi erant, — ~
LXXIX
LXXX
PROLEGOMENA. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANI.
De operae progressu admonendum est, in concio-
nibus privatis vulgatum Gratianei decreti textum cum
undeviginti codicibus et collectionibus decretalium
supra nominatis collatum, in publicis deinde e variis
lectionibus optimam electam esse.
Quanquam iam a. 1568 prima pars recognita erat,
nondum tamen imprimi coepta est, sed antea nonnullae
universitates nonnullique viri docti interrogati sunt de
variis scrupulis, qui tamen neque de rationibus initis,
neque de lectionum varietate erant, sed de singulorum
canonum fontibus nondum indagatis1 2.
Post temporis intervallum haud parvum totum
opus a. 1582 Romae publici iuris factum est*, corre-
ctorum opera iam ante duos annos absoluta.
Duobus quae secuntur brevibus a. 1570 et 1572
constitutum est, contextum tunc recognitum in omnia
tempora sine ulla mutatione servandum esse.
GREGORIUS PAPA XIII.
UNIVERSIS CHRISTIFIDELIBUS PRAESENTES LITERAS INSPECTURIS
SALUTEM ET APOSTOLICAM BENEDICTIONEM.
Emendationem decretorum locorumque a Gratiano collectorum (erat enim is liber mendis et testimonio-
rum deprauationibus plenissimus), a nonnullis Romanis Pontificibus predecessoribus nostris optimo consilio
susceptam, selectisque ad id negotium sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalibus, et aliis eruditissimis uiris
adhibitis commissam, multis autem uariisque impedimentis hactenus retardatam, nunc tandem, uetustissimis
codicibus ubique conquisitis, auctoribusque ipsis, quorum testimoniis usus erat Gratianus, perlectis, queque
perperam posita erant suis locis restitutis, magna cum diligentia absolutam atque perfectam edi mandauimus.
In quo magna ratio habita est operis ipsius dignitatis et publicae, eorum presertim, qui in hoc studio uer-.
santur, utilitatis. Iubemus igitur, ut que emendata et reposita sunt, omnia quam diligentissime retineantur,
ita ut nihil addatur, mutetur aut imminuatur. Datum Romae apud sanctum Petrum sub annulo Piscatoris, die
secunda Iunii, M. D. LXXXII. Pontificatus nostri anno undecimo.
ANT. BUCCAPADULIUS.
GREGORIUS PAPA XIII.
AD FUTURUM REI MEMORIAM.
Cum pro munere pastorali humeris nostris iniimcto id precipue nobis propositum habemus, ut omni
studio diligentiaque omnes Christifideles his presertim tam grauibus calamitosisque temporibus in recta et
catholica fide continere curemus, ac propterea id in primis nobis agendum et prouidendum sit, ut omnem
omnibus aberrandi ab ea occasionem subtrahamus: dudum ob huius rei exsecutionem, adhibitis nonnullis ex
fratribus nostris sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalibus, adiuncto etiam aliquorum doctrina et pietate in-
signium uirorum studio, Decretum Gratiani nuncupatum absque glossis, necnon idem Gratiani Decretum cum
Decretalibus Gregorii Papae IX. predecessoris nostri, Sexto, Clementinis et Extrauagantibus, non modo cum
ueteribus glossarum auctoribus, (quibus cum uiri pii et catholici fuerint, ignoscendum uidetur, si quid uel ob
errorem in illis, uel quia nondum pleraque a sacris conciliis diffinita fuerant, liberius locuti sunt,) uerum etiam
cum his, que ab impiis scriptoribus tam extra in marginibus, quam etiam intra aspersa fuerant catholicae
ueritati contraria, reuidendi, corrigendi et expurgandi curam demandauimus. Cum autem ipsum Decretum
absque glossis a prefatis a nobis deputatis iam totum emendatum et correctum ac nonnullis annotationibus
illustratum exsistat, ipsiusque maior pars a dilecto filio Paulo Constabili, tunc sacri nostri Palatii Apostolici
Magistro, una cum dictis Decretalibus felicis recordationis Gregorii IX. predecessoris nostri iam impressis,
recognita et approbata sit, reliquum uero eiusdem Decreti una cum annotationibus predictis tam absque glossis,
quam ipsum totum cum glossis, Sextumque et Clementinas simul et Extrauagantes a dilecto filio Sixto Fabri,
eiusdem Palatii nostri Apostolici Magistro, recognoscenda omnia et approbanda in officina populi Romani, que
ad hoc potissimum, ut libri sacri in ea fideliter et incorrupte imprimantur, erecta fuit, imprimi et impressa
diuulgari iusserimus, ac ut ad maiorem Christifidelium ubique tam intra quam extra Italiam, citra et ultra
Montes commorantium commoditatem hoc luris Canonici Corpus fideliter et incorrupte iuxta exemplar hic
Romae impressum a catholicis typographis, a Romano populo, siue ab eo deputatis uel pro tempore deputandis
electis, imprimi possit: Nos opportune prouidere uolentes, ut hoc Ius Canonicum sic expurgatum ad omnes
1 Locos iuspicias apud Th cinerum 1.1. Appd. I, p. 9.
2 Decreti titulus hic est: Decretum | Gratiani | emendatum et notationibus [ illustratum. I Una cum Glossis, I Grecrorii XIII. Pont Mst I in«n
editum, Romae. | In Aedibus Populi Romani MDLXXXII. b 1
LXXXt
DE EDITIONE ROMANA.
LXXXII
ubique Christifideles sartum tectum perueniat, ac ne cuiquam liceat eidem operi quicquam addere, uel immu-
tare, aut inuertere, nullaue interpretamenta adiungere, sed prout in hac nostra Urbe Roma nunc impressum
fuit, semper et perpetuo integrum et incorruptum conseruetur: Motu proprio et ex certa nostra scientia, ac de
Apostolicae potestatis plenitudine omnibus et singulis in nostro et sanctae Romanae Ecclesiae dominio nobis
et eidem Romanae Ecclesiae mediate uel immediate subiecto commorantibus, uel ad illud quouis pretextu
aduenientibus, ac etiam extra dictum dominium ubilibet exsistentibus typographis et librorum impressoribus ac
bibliopolis, et quibuscunque aliis personis utriusque sexus, cuiuscunque dignitatis, status, gradus, ordinis uel
conditionis exsistant, in uirtute sanctae obedientiae ac sub excommunicationis maioris latae sententiae, et
quoad nunc et pro tempore in dicto nostro et Romanae Ecclesiae dominio mediate uel immediate subiecto
commorantes, etiam ultra premissa sub amissionum librorum, ac mille ducatorum auri de Camera, pro una
uidelicet officio Inquisitionis hereticae prauitatis, et pro alia accusatori, et pro reliqua tertiis partibus iudici
exsecutori irremissibiliter applicandorum, aliisque arbitrii nostri penis eo ipso si et quoties contrafactum fuerit,
et per quemlibet contrauenientem incurrendis, Apostolica auctoritate tenore presentium inhibemus et inter-
dicimus, ne ipsius Gratiani Decretum cum annotationibus, et idem cum glossis, Decretalibus Gregorii IX.
predecessoris nostri, Sexto, Clementinis et Extrauagantibus, ut prefertur, de cetero per decennium a data pre-
sentium sub quouis titulo alibi quam in Urbe nostra, et in eadem officina impressoria dicti populi Romani, et
iis, quibus ab eodem populo Romano et ab eo ad hoc pro ipso populo deputatis, tam in Italia quam extra
Italiam ubilibet facultas et licentia per dictum tempus desuper concessa fuerit, prout nos eidem populo
Romano et eisdem ab eo deputatis, ut huiusmodi licentiam et facultatem tam in Italia quam extra Italiam
ubilibet cuicunque et quibuscunque ipsi populo Romano seu eius pro eo deputatis pro tempore uidebitur et
placebit, ac pro tempore eidem populo et eius deputatis uisum fuerit, significata prius nobis et approbata
persona, concedere, illamque sic concessam, prout et quando sibi placuerit, reuocare libere et licite ualeant,
indulgemus, impressum et imprimendum tenere, uendere, dare, donare, uel alias quomodolibet habere uel
transferre; neque etiam ipsi absque expressa etiam in scriptis licentia eiusdem populi Romani et ab eo deputa-
torum dictum Gratiani Decretum cum ipsis annotationibus, et idem cum glossis, Gregorii IX. predecessoris
nostri Decretalibus, Sexto, Clementinis et Extrauagantibus, ut dictum est, imprimere, nec per dictum decennium
ab eis uel aliis, preterquam a dicto populo Romano et ab eo deputatis, uel de eorum licentia, ut prefertur,
impressum et imprimendum alias habere seu tenere, aut etiam uendere uel donare, seu imprimi, teneri, uendi,
donari, aut alias transferri facere per se uel alium seu alios, publice uel occulte, directe seu indirecte quouis
quesito colore uel ingenio audeant seu presumant: ita quod etiam nulli omnino hominum tam in Urbe et tota
Italia, quam extra ubiuis terrarum, regnorum, regionum, et prouinciarum totius orbis liceat huiusmodi libris
dicti luris Canonici sic, ut prefertur, de mandato nostro recognitis, correctis et expurgatis quicquam addere,
detrahere uel immutare aut inuertere, nullaue interpretamenta adiungere, sed prout opus huiusmodi nunc
Romae impressum fuit, semper et perpetuo integrum et incorruptum conseruetur, statuimus, sancimus et
ordinamus: mandantes uniuersis et singulis uenerabilibus fratribus Patriarchis, Archiepiscopis et Episcopis
ceterisque locorum Ordinariis et eorum Vicariis in spiritualibus et temporalibus, et in statu temporali sanctae
Romanae Ecclesiae etiam Legatis, Vice-legatis Sedis Apostolicae, ac ipsius status Gubernatoribus, Potestatibus
et Locumtenentibus, ut quoties pro parte dicti populi Romani et ab eo deputatorum, seu licentiam et facul-
tatem ab ipsis, ut prefertur, pro tempore habentium, fuerint requisiti, uel eorum aliquis fuerit requisitus,
eisdem populo et deputatis, ac ab ipsis licentiam et facultatem habentibus efficacis defensionis presidio
assistentes, premissa ad omnem populi Romani et ab eo deputatorum predictorum licentiam seu facultatem
habentibus requisitionem contra inobedientes et rebelles, etiam per censuras ecclesiasticas, etiam sepius aggra-
uandas et per alia iuris remedia auctoritate Apostolica exsequantur, inuocato etiam ad hoc, si opus fuerit,
auxilio brachii secularis.
Et insuper quia difficile admodum esset praesentes literas ad quelibet loca deferri: Volumus et. eadem
Apostolica auctoritate decernimus, illarum transsumptis et exemplis manu Notarii publici subscriptis, et sigillo
curiae uel personae in dignitate ecclesiastica constitutae munitis, et etiam in ipsis operibus impressis plenariam
et eandem prorsus fidem ubique tam in indicio quam extra iudicium haberi, que presentibus haberetur: non
obstantibus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ac quorumcunque locorum, gymnasiorum et universi-
tatum, etiam studiorum generalium iuramento, confirmatione Apostolica uel quauis firmitate alia roboratis
statutis et consuetudinibus, priuilegiis quoque induitis, et literis Apostolicis etiam illis, et illorum, ac quibusuis
aliis personis, sub quibuscunque tenoribus et formis, etiam motu, scientia et potestatis plenitudine similibus,
ac alias in contrarium quomodolibet concessis et approbatis, ac in posterum concedendis et approbandis.
Quibus omnibus, etiam si de illis specialis mentio habenda esset, eorum tenores presentibus pro expressis
habentes, illis alias in suo robore permansuris, hac uice duntaxat specialiter et expresse derogamus, contrariis
quibuscumque. Aut si aliquibus communiter uel diuisim ab eadem sit sede indultum, quod interdici, suspendi
uel excommunicari non possint per literas Apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad
verbum de induito huiusmodi mentionem. Datum Romae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris, die i. Iulii,
M. D. LXXX. Pontificatus nostri anno nono.
CAE. GLORIERIUS.
Correctores ipsi rationes quas in emendando Gra- I librorum adhibitorum addiderunt. Quae tantae gravi-
tiano inierant in praefatione explicaverunt indicemque I tatis visa sunt, ut apponenda esse arbitrarer:
Corpus lur. cao. Ed. Fritdltrg. E
LXXXIV
LXXXIII PROLEGOMENA. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANI.
„Ea, de quibus lectorem principio visum est
admonere, haec sunt.
In Ecclesia Romana, omnium ecclesiarum magistra,
solitos esse asservari conciliorum canones et Pontificum
decreta, ac ceteris Ecclesiis communicari, plane com-
pertum est.
Atque in usu praecipue videtur fuisse collectio
illa, quam Nicolaus Papa in c. si Romanorum dis/. 19.
Codicem canonum nominat, in quo continebantur
canones et regulae illae, quae recensentur a Leone IV.
cap. de libellis, dis/. 20. Huius codicis tria manuscripta
exemplaria Romae habentur in Vaticana bibliotheca.
Exstat etiam impressus Maguntiae anno salutis MDXXV.
Repertus est autem in vetustissimo Cardinalis Vercel-
lensis codice Cresconii ad Episcopum Liberinum qui-
dam quasi nomocanon, in quo, quum pluribus causarum
titulis propositis exponatur deinde, quibus synodorum
ac decretalium epistolarum locis causae illae tractentur,
capita capitibus Maguntini codicis, et numeri numeris
optime respondent. Quae quidem a Cresconio ad-
hibita diligentia satis indicat, frequentissimum fuisse
huius collectionis usum: et haec ea est, quae in nota-
tionibus, quae nunc eduntur, absolute Codex cano-
num vocatur.
Ceterum inter privatos collectores, qui multo plura
congerere studuerunt, perantiquus est Isidorus, cuius
collectio protenditur a canonibus Apostolorum usque
ad concilium Hispalense secundum, habeturque in duo-
bus codicibus Vaticanae bibliothecae, et uno monasterii
Dominicani sanctae Mariae supra Minervam; exstat
autem impressa in editionibus conciliorum, in antiquio-
ribus quidem purior, in recentioribus autem multis aliis
conciliis scriptisque admixta. Isidorum hunc Igmarus
Archiepiscopus Remensis in libro de Synodis cele-
berrimum illum Hispalensem fuisse affirmat, a quo
testatur etiam Tritemius librum decretorum esse con-
scriptum; ac certe multa verba, quae in praefatione
huius collectionis leguntur, sunt in libro quinto Etymo-
logiarum. In codice autem Dorainicanae bibliothecae
initio praefationis ita legitur: Isidorus mercator servus
Christi lectori conservo suo, etc. nec multo secus in
Vaticanis, quo loco in impressis est: Isidorus peccator
servus Christi, etc.
Secutus deinde est (ut de iis primum, quorum
opera typis excusa sunt, loquamur) Burchardus Wor-
maciensis Episcopus, Othonis III. et Henrici H. Bavari
Imperatorum aetate, qui non ordinem temporum et
provinciarum, ut Isidorus, sed rerum et causarum sibi
sequendum putavit.
Iisdem vestigiis institit non ita multo post Ivo,
Carnotensis Episcopus, sed exorta interim Berengarii
haeresi multa ad illam confutandam pertinentia addidit,
ac multa etiam praeterea ex Pandectis et Codice, dum
de laicorum quoque officiis sibi agendum putat, quod
Burchardo minus necessarium visum fuerat.
Exstant autem duo volumina Ivonis nomine in-
scripta eandemque habentia praefationem, quorum
unum, quod Panormia, alterius, quod absolute Decre-
tum inscribitur, quasi epitome quaedam est. Verum
in hoc eodem campo alii etiam gravissimi viri (quo-
rum libri partim in publicis, partim in privatis biblio-
thecis manuscripti habentur) Cresconius, Anselmus, Deus-
dedit Cardinalis, Gregorius Presbyter, qui volumen
suum Polycarpus inscripsit, aliique nonnulli praeclare
se exercuerunt suamque operam probaverunt. Novis-
simus istorum omnium, praeter auctorem Panormiae
(nam is recentior fortasse est) Gratianus, Monachus
Benedictinus, non tantum decretis colligendis (quod
superiores fecerant) operam dedit, sed Ivonis fortasse
praefatione excitatus eo potissimum incubuit, ut certis
quaestionibus propositis, quid in utramque partern ex
canonibus, qui inter se nonnunquam pugnare videban-
tur, dici posset, ipse et afferret, et explicaret ommnoque
eorum varietatem, quae speciem dissensionis habebat,
ad concordiam revocaret. Ceterum in longo ac perdif-
ficili opere multa a parum aequis hominibus exagita-
bantur; nonnulla pii etiam et verecundi interdum
desiderabant. .... ...
Quamobrem ne huiusce utilissimi et gravissimi
codicis vacillaret auctoritas, placuit primum Pio IV. ac
subinde Pio V. et Gregorio XIII. (apud quem etiam
huius perfecti operis, quemadmodum et aliarum maxi-
marum rerum laus fuit) ut illi corrigendo summa opera
daretur, menda librariorum tollerentur, si qua etiam in
re Gratianus ut homo minus vidisset, modeste notare-
tur, ipsaque omnino capita suis auctoribus quam dili-
gentissime restituerentur. Itaque et Romae Vaticana
bibliotheca et monasterii Dominicani supra Minervam
aliaeque non paucae excussae sunt, et ex aliis urbibus
atque regionibus invitati doctissimi homines, qui idem
facerent, et si quid invenissent, quod ad hanc rem
pertineret, pro sua pietate libenter communicarent
atque ad Pontificem mitterent. Qua diligentia illud
factum est, ut quum iam magnam partem suum uni-
cuique tributum sit, ac propterea intelligi plerumque
possit, quae synodorum generalium, quae summorum
Pontificum, quae provincialium conciliorum, quae Pa-
trum decreta ac sententiae, atque inter haec, quae
sanctae Romanae sedi probata sint, quae minime, vix
quisquam errare, atque incerta pro certis sequi, certa
vero pro incertis suspecta habere post hac queat.
Quod ad citationes auctorum pertinet, ubi Dc citatio-
error evidens erat, aut nonnulla Gratiani exern- niUus-
plaria cum veriore atque ab aliis collectoribus allata
citatione consentiebant, sublatis falsis inscriptionibus
verae sunt restitutae; ubi vero, quamvis caput apud
j alium auctorem esset inventum, fieri tamen poterat, ut
illius quoque esset, quem Gratianus citaret (sunt enim
haud raro decreta tralatitia 'et sententiae similes in
bonis auctoribus), retenta Gratiani citatione, satis visum
est locum, ubi hodie habeatur, indicare. Et quoniam
interdum aut capitis aliqua quidem pars illius auctoris
est, qui citatur, aliqua vero minime, aut verba valde
sunt mutata, id quoque est indicatum adscriptumque
praeterea in margine, quo loco idem caput in glossa
Bibliorum ordinaria, in libris Sententiarum et apud
ceteros collectores habeatur, eos praesertim, qui in
huius operis emendatione magno usui fuerunt. Ani-
madversum vero est, multa olim fuisse (quorum non-
nulla hodie etiam habentur) homiliarum ex variis
auctoribus collectarum volumina, quibus homiliis nomen
auctoris aut non esset praepositum aut etiam mutatum,
quod decretorum collectoribus, qui fontes adire in illa
librorum penuria plerumque non poterant, errandi in-
terdum dederit occasionem. Saepe etiam Gratianus
multas Patrum sententias simul colligit atque in unum
caput concludit (quamvis in vulgatis codicibus plerum-
que in diversa capita sint distractae, sed fere sine
rubrica), idque quum facit, non ipsa prorsus auctorum
LXXXV
DE EDITIONE ROMANA.
LXXXVI
verba affert, sed arbitratu suo mutat, addit, imminuit,
summatim complectitur, quod etiam Burchardus et Ivo
faciunt, quum citant hoc modo: ex dictis Augustini, ex
dictis Hieronymi.
In emendando textu primum initia capitum ob
De emenda- usitatas doctorum citationes non sunt mutata:
Uontbus. se(j u]ji ab originali discrepabant, in margine
aut in notatione est indicata germana lectio. Deinde
glossae ipsius habita ratio est, ut nihil in textu sit
mutatum, ubi mutatio ipsa impeditura erat, quo minus
quid sibi auctor glossae voluisset animadverti posset:
sed eodem modo aut in margine, aut in notatione
mendum est indicatum. Ubi vero haec non obstabant,
haec fere servata corrigendi ratio est, ut, si videretur
voluisse Gratianus auctorum, quos citaret, ipsa prorsus
verba referre, ea ex ipso originali emendarentur, et
interdum etiam, non levi proposita utilitate, aliqua ad-
derentur; nisi sicubi vulgata lectio visa est melior: nam
tunc illa retenta notatum est, quomodo originale ipsum
habeat. Sin autem Gratianus non eadem prorsus verba
afferre voluerat, sed aut in summam quandam ipse
redigere, aut ab aliis redacta, ut ab auctore glossae
ordinariae, ab Ivone et aliis collectoribus referre, tunc
nihil fere emendatum vel additum est, nisi forte Patris
illius, unde collector acceperat, restituta lectio magnam
afferre visa esset utilitatem, multisque locis id notatum
est, et verba ipsius originalis allata, ut lector identidem
in memoriam huius adhibitae cautionis revocaretur et
labore ad originalia adeundi, levaretur. Quod si idem
caput ex pluribus vicinis alicuius Patris locis confectum
est (nam quae multum distabant, satis plerumque fuit
in margine indicare), adiectae sunt in textu particulae
illae et supra et infra, sc. ubi seriem et nexum col-
lectionis impediturae non erant; ubi vero Gratianus
ipse loquitur, ex manuscriptis huius libri exemplaribus
pura germanaque lectio est restituta.
In Codice canonum capita, quae ex graecis synodis
De ternioni- recitantur, sunt a Dionysio Exiguo in linguam
bus • latinam conversa, cuius praefatio manuscriptis
ipsius codicis exemplaribus praeposita legitur. Isidorus
autem partim hac ipsa Dionysii versione, quanquam
raro, partim fortasse prisca illa, cuius mentionem in
praefatione sua Dionysius facit, usus est aut integris,
aut aliquantulum immutatis; partim etiam aliis, quae
tunc, ut ipsemet Isidorus testatur, exstabant, hodie
praeterquam apud istos decretorum collectores non ex-
stant. Quocirca mirandum magnopere non est, si
ceteri collectores et omnium fere postremus Gratianus,
qui et Codicem illum canonum et Isidori collectionem
et alias etiam habebant, eundem canonem non semper
ex eadem versione recitent. Qua de re saepe in
notationibus lector est admonitus, et ubi necessarium
visum est, graeca canonis verba cum versione nova
sunt allata, idemque in ceteris Patrum graecorum sen-
tentiis factum est.
De nomine Paleae sunt vanae doctorum hominum
De paleis, sententiae. Multi ea capita, in quibus res
inanes ac leves continerentur, hoc nomine appellari
censuerunt; alii quasi ra naXaiu, id est antiqua; alii
quasi additiones quasdam, derivata aut potius depravata
voce ab adverbio nahv, id est rursum, quo scriptores
etiam latini tempore Gratiani uterentur. Verum Ioannes
Andreae in additionibus ad Speculatorem, titulo de
Disputationib. et allegationib. prope finem (quem Imola
in rubrica de verborum obligationibus, Alexandrinus in
prooemio decretalium, Iason in rubrica tituli de actio-
nibus, et alii sunt secuti) putat, quendam Protopaleam,
quem Iason addit Cardinalem fuisse, collectioni Gra-
tiani capita haec adiunxisse. Atque ut in re tam in-
certa aliquid elici conjectura possit, exponetur, quid in
collatis exemplaribus observatum fuerit. In tribus,
quae sunt antiquissima et videntur scripta paulo post
Gratiani aetatem, paucissima ex huiusmodi capitibus
habentur. In uno valde emendato sunt apposita in
margine sine ulla nota, sed non omnia, quae in im-
pressis, quamvis vicissim in illo additiones aliquae sint,
quae in his non habentur. In alio, literis perantiquis
descripto, Paleae ipsae recentiori scriptura toti volumini
praeponuntur. In ceteris habentur aut omnes, aut
pleraeque, et partim quidem cum Paleae nomine, partim
vero sine ullo a ceteris capitibus discrimine. Ex qua
observatione illud videtur posse colligi, has Paleas esse
additiones, non eodem tempore factas, ad primam col-
lectionem Gratiani in margine primum adscriptas, ac
nonnullas fortasse ab ipsomet Gratiano (ut fit) inter
componendum aut relegendum, quas deinde librario-
rum quidam omiserint, quidam in contextu posuerint,
interdum coniuncte cum prioribus capitibus, interdum
cum aliquo discrimine. Falsam vero esse illorum opi-
nionem, qui eas contemnendas putant, ex eo constat,
quod multae et in Decretalibus, et apud vetustiores
Gratiani collectores habentur, quod suis locis indi-
cabitur.
In plerisque vetustis huius collectionis exem- Df m
plaribus haec tanquam inscriptio rubris literis
posita est: Concordantia discordantium canonum, addita
in quibusdam dictione, Incipit, sine ulla Gratiani men-
tione. Verum in Vaticano illo vetustissimo, cui volu-
minis ipsius initio recentiori scriptura Paleas esse prae-
positas dictum est, ante ipsas Paleas est hic titulus:
Decretum Gratiani Monachi sancti Felicis Bononiensis ,
ordinis sancti Benedicti, compilatum in dicto monasterio,
Anno Domini millesimo centesimo quinquagesimo pruno,
tempore Eugenii Papae tertii; in aliis vero duobus codi-
cibus in extremo est: Explicit Decretum compilatum a
Gratiano Monacho monasterii sancti Felicis de Bononia.
In Chronico, quod inscribitur Pomoerium Ecclesiae
Ravennatis, qui liber in Bibliotheca Vaticana servatur,
haec de Gratiano leguntur: Anno Christi millesimo cen-
tesimo quinquagesimo primo Gratianus Monachus , de
Classa 1 civitate Tusciae natus, Decretum composuit apud
Bononiam in monasterio sancti Felicis. Idem testatur
Hugutio, vetustissimus huius codicis interpres, secunda,
quaestione sexta, cap. post appellationem ; — et Vin-
centius in libro Historiarum bis, semel libro vigesimo
tertio, capit, trigesimo primo, loquens de Isidoro, et
iterum libro vigesimo quinto, cap. octuagesimo quarto,
agens de Ivone, et aliis decretorum collectoribus; — et
sanctus Antoninus part. tertia hist. tit. decimo octavo,
cap. sexto. Tritemius vero in libro de Scriptorib. ec-
clesiasticis Gratianum agnoscit huius collectionis aucto-
rem, itemque in libro secundo de Viris illustribus
ordinis sancti Benedicti: quo tamen loco addit (ipsam
fortasse operis inceptionem spectans) fuisse ab eo com-
positum anno Domini millesimo vigesimo septimo. Hanc
collectionem Innocentius tertius in epistola ad Archi-
episcopum Compostellanum vocat Corpus decretorum.
Ob has igitur auctoritates et receptam apud omnes
1 AI. Clusio, &1. Qinsa.
F*
LXXXVII
LXXXVIII
PROLEGOMENA. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANI.
opinionem in prima huius voluminis pagina praepositus
est titulus nomine Gratiani.
Quod ad glossas pertinet, quae pios et catholicos
De nota - auctores habuerunt, quae in illis errata paulo
tiombus . , / . . .
i» Glossa, maioris ponderis pro humani ingenu infirmitate
obrepserunt, ea in margine sunt notata, et quid catho-
lice sentiendum sit, ostensum est. Hae autem notae,
quibus asteriscus affixus est, necessano posthac in
omnibus impressionibus apponendae erunt.
Index librorum, qui variis ex locis sunt habiti.
A.
Ambrosii Sermones aliquot, qui adhuc non exstant im-
pressi, ex bibliothecis Vaticana et monasterii Mediola-
nensis S. Ambrosii.
Anselmi Collectio canonum, ex Vaticana et Hieronymi
Parisetti.
Alexandri II. Epistolae aliquot, partim missae ab Antonio
Augustino Archiepiscopo Tarraconensi, partim ex biblio-
thecis Vaticana, Nicolai Ormanetti Episcopi Patavini,
Michaelis Thomasii Episcopi llerdensis.
Anastasii Bibliothecarii Chronicon et versio septimae
synodi, et octavae sub Hadriano, ex Vaticana et Cardinalis
Sirleti.
B.
Bonifacii Papae Concilium, ex Hispania, ex vetusto codice
monasterii Populeti.
Bonifacii Martyris Epistola, ex bibliotheca monasterii
B. Mariae supra Minervam.
C.
Cresconii Nomocanon, ex bibliotheca Cardinalis Vercel-
lensis.
Capitula aliquot Pontificum, ex eodem codice monasterii
Populeti.
Capitularium Liber VII. et Capitularia adiecta, missa a Iacobo
Amioto Episcopo Antissiodorensi, ex bibliotheca ecclesiae
Belvacensis.
Collectio decretorum Romanorum Pontificum, ab Augustino
Archiepiscopo Tarraconensi.
Codex canonum, qui apud veteres Pontifices in usu fuit, ex
Vaticana, Dominicana et Cardinalis Sirleti.
Collectio canonum incerti auctoris, ex Vaticana. _
Collectio canonum, ex bibliotheca ecclesiae Mutinensis.
Collectio canonum penitentialium incerti auctoris, ex biblio-
theca Michaelis Thomasii Episcopi llerdensis.
Conciliorum Hispaniensium et Carthaginensium varietates
lectionis, ex bibliotheca Regis Catholici Lucensi, et So-
riensi a Cardinali Quiroga.
Cencii Camerarii Liber de formis iuramentorum, ex
bibliotheca Achillis Stathii.
Concilii alicuius fragmenta quaedam post Anselmi collectio-
nem, in codice Hieronymi Parisetti.
Cypriani operum exemplaria, ex Vaticana et monasterio
S. Salvatoris Bononiensi.
D.
Decreti huius undevigenti exemplaria manuscripta, partim
sine glossis, partim cum glossis, duodecim quidem ex
Vaticana, reliqua vero ex bibliotheca Marcelli Papae II.,
Cardinalium Vercellensis et Sirleti, Michaelis Thomasii
llerdensis, Achillis Stathii.
Decretorum excerpta, ex bibliotheca S. Trudonis, ab Alberto
Leonino nomine universitatis Lovaniensis.
Deusdedit Cardinalis Collectio canonum et libri IV.
de rebus ecclesiasticis, ex Vaticana.
E.
Eu genii II. Concilium, ex Vaticana, et III. ex Vaticana et
ex Gallia.
Emeritense Concilium, a Cardinali Quiroga.
Ephesini Concilii I. antiqua versio, ex Vaticana.
F.
Fulberti Episcopi Epistola, ex vetusto codice ecclesiae
Belvacensis, a Iacobo Amioto Episcopo Antissiodorensi.
G.
Gregorii III. Epistola, ex bibliotheca monasterii supra
Minervam. „ ._ . .
Gela sii Scripta quaedam et aliorum Pontificum epistolae,
ex Vaticana. . ....
Gelas i i Epistola, ab Antonio Augustino Archiepiscopo
Tarraconensi. .
Gregorii I. Epistolae manuscriptae, ex Vaticana et Epi-
scopi llerdensis.
Gregorii VII. Regestum, ex Vaticana et multis privatis.
Gregorii IV. Epistola ad universos Episcopos per Gal-
liam etc., ex bibliotheca monasterii supra Minervam.
Gregorii X. Epistola ad Regem Armeniorum, ex biblio-
theca Cardinalis Sirleti.
Graecorum Patrum Commentarii in S. Scripturam, aliaque
eorundem scripta et concilia, ex Vaticana.
H.
Humberti Legati Leonis IX. ad libellum Nicetae contra
Latinos responsio, ex monasterio S. Mariae Novae.
I.
Isidori Hispalensis operum codex, ex monasterio Nea-
politano S. Augustini in Carbonaria.
Isidori Collectio canonum, ex Vaticana et Dominicana
supra Minervam.
Iohannis VIII. Epistolae, ex Vaticana.
Isidori Collectionis canonum praefatio alia a vulgata,
missa ab Archiepiscopo Tarraconensi et Alvaro Gomez
ex bibliotheca ecclesiae Tolletanae.
Isidori Epistola ad Lanfredum, ex bibliotheca supra Mi-
nervam.
Innocentii II. Concilium, ex Vaticana.
Isidori Hispalensis Regula monachorum, ex Hispania.
L.
Leonis IV. Epistolae duae, una ex bibliotheca M. Antonii
Mureti, altera ex bibliotheca Francisci Turriani.
Leonis II. Epistolae, a Cardinali Quiroga, ex vetusto codice
Regiae bibliothecae.
Leonis IV. Copcilium, ex Vaticana.
N.
Nicolai I. plures epistolae, ex bibliotheca supra Minervam.
Nicolai Concilium adversus Iohannem Ravennae Archie-
piscopum, ex bibliotheca ecclesiae Mutinensis.
Nicolaus ad consulta Bulgarorum, ex Vaticana.
P.
Pontificalia manuscripta, ex Vaticana et Cardinalis Sirleti.
Polycarpus, i. e. Collectio canonum Gregorii Presbyteri,
ex Vaticana.
Petri Damiani Oratio de privilegio sedis apostolicae, et
disceptatio inter Regium advocatum et Romanae ecclesiae
defensorem, ex bibliotheca Cardinalis Sirleti.
Paschalis I. Epistolae et decreta, ex bibliotheca Ormanetti
Episcopi Patavini, et fragmentum concilii apudGuardastal-
lum, ex Vaticana.
R.
Remense Concilium in pago Trosleiano habitum, missum
ab Episcopo Antissiodorensi.
S.
Scriptum de moribus, vita et morte Agapiti, ex Vaticana.
LXXXIX
DE EDITIONE ROMANA.
XC
Stephani V. Epistola in collectione canonum incerti aucto-
ris, ex Vaticana.
Sanctorum vitae, ex bibliotheca S. Mariae Maioris.
Stephani IV. Concilium in collectione Deusdedit Cardi-
nalis, ex Vaticana.
Synodus VIII. ex bibliotheca Cardinalis Sirleti et Vaticana.
T.
Ticinense Concilium, a Iacobo Amioto Episcopo Antis-
siodorensi.
Theodulphi Capitula, ex bibliotheca M. Antonii Mureti.
Theophanis Chronicon? et Vaticana.
Tolletanae ecclesiae privilegiorum liber ex Hispania.
Tolletana Concilia XIV. XV. XVI. XVII. a Cardinali
Quiroga, et XVI. etiam a Petro Pontio Episcopo Placentio.
U.
Urbani II. Concilium Placentinum et fragmentum alterius
concilii, et epistola L. Praeposito S. Iventii, ex Vaticana;
Synodus apud Melphiam, ex Vaticana, et a Iacobo Pam-
melio Canonico Brugensi; et concilii Claraemontensis
apud Alverniam summae capitum, a Francisco Riccar-
dotto Episcopo Atrebatensi ex vetusto codice Lamberti
Episcopi Atrebatensis, eiusdemque concilii fragmentum,
a Iacobo Pammelio.
Z.
Z os imi et Episcoporum Africanorum ad ipsum epistolae,
ex Vaticana.
Zachariae Decreta, ex bibliotheca Ormanetti Episcopi
Patavini; Synodus Romana, ex Vaticana; Francica, ex
Dominicana supra Minervam.
Haec sunt, quorum nunc memoria suppetit. Ceterum et alia aliunde habita, et omnium fere librorum,
quorum in hoc opere mentio fit, editiones cum manuscriptis codicibus Vaticanae et aliarum bibliothecarum
diligenter collatae sunt.“
Rationes a correctoribus initas neque rectas
neque sibi constantes fuisse elucet. Quanquam non
sunt vituperandi, quod genuina Scriptorum verba sin-
gulis canonibus restituenda esse putabant, siquidem
fontium loci a Gratiano recepti ad ius constituendum
idem valere quod antea nullo modo desierant et quae
mutata sunt ab illo ad ipsum ius mutandum nequa-
quam pertinebant. Prospero tamen huius laboris pro-
gressui parum provecta fontium notitia obstabat, cum
maioris Patrum et epistolarum pontificalium partis
aut nullae, aut nequaquam perfectae editiones, si cri-
ticam rationem respexeris, exstarent; nam posteriori-
bus demum temporibus a Maurinis Gregorii, Augu-
stini, aliorum criticae editiones curatae sunt. Vides
haud optimam fuisse saeculi XVI de fontium ipsis
verbis notitiam, quam prorsus accuratam nunquam
fore elucet; non enim opera crisi eorum dicata pro
perfecta haberi poterit, nisi, id quod fieri non potest,
autographis eorum inventis.
Neque melior erat conciliorum collectionum con-
dicio, quarum duae tantum praesto erant correctoribus,
Surii et Merlini, utraque sine ulla critica ratione con-
fecta, erroribus redundantes adeo, ut nullo facto recti
quicquam consequi posset quicunque his editionibus
nixus conciliorum locos a Gratiano receptos restituere
conaretur. Ac ne hoc quidem loco fieri potest, ut
omnibus numeris absolutus textus restituatur.
Correctores igitur cum rebus quam prosperrime
cedentibus, nihil aliud consequi possent, quam ut tales
restituerentur singuli canones quales pravo saeculi XVI
iudicio probarentur, opus composuerunt, quod quin-
quagesimo quoque anno renovatione indigebat, perinde
atque ars critica proficiebat. Quod autem papa editio-
nem Romanam in omnia tempora immutabilem esse
iussit, nostro iudicio iuridicam auctoritatem contextui
ad meram libidinem reficto attribuit, si quidem at-
tribuit, qualem philologica crisis, saepe etiam licentia
correctorum constituerat.
Huc accedit, id quod iam monitum est, correcto-
res glossa prohibitos fuisse, quo minus in consilio
capto perseverarent; glossae enim ratione habita verba
a fontibus discrepantia partim servata sunt, quo ne id
quidem effectum est, ut genuina Gratiani verba ser-
varentur, quoniam glossemata paulatim addita sunt,
Gratiani autem codices iam antiquitus maxime varias
praebebant lectiones. Utrum igitur genuina Gratiani
lectio, an posteriore demum tempore vulgata a glossa-
toribus explicata esset, casu pendebat; neque minus,
utrum correctores glossae gratia genuinam Gratiani
lectionem servarent necne.
Hoc autem certum est, editionem Romanam nullo
pacto Gratiani editionem iure appellari. Fontium enim
lectiones in XVI saeculi editionibus aliae erant atque
Gratiani tempore; quem praeterea non ipsos adiisse
fontes, sed ex aliis collectionibus sua hausisse nulla
genuinae lectionis ratione habita scimus. Inde patet,
has ipsas collectiones pro fundamento editionis haben-
das fuisse; indagandum erat, quas collectiones Gratianus
adhibuisset, quique ei singularum collectionum codices
praesto fuissent. Quanquam ne id quidem satis fuisset.
Immo constat Gratianum saepe pro suo arbitrio locos
ex collectionibus haustos immutasse. Ante omnia
igitur ex codicibus quantum fieri poterat vetustissimis
genuinus Gratiani textus eruendus erat, id quod etiam
ad collectionum codices a Gratiano adhibitos cogno-
scendos necessarium erat.
Sed ne haec quidem opera prospere correctoribus
cedere poterat propter pessimam eius temporis fontium
condicionem. Plurimae collectiones tunc temporis non-
dum notae erant, de aliis nondum cognitum erat, utrum
a Gratiano adhibitae essent necne, ceterarum criticae
quae dicuntur editiones nullae exstabant; codices vero,
si qui praesto erant, qua ratione ex archetypo pro-
fluxissent indagare ingentis erat laboris.
Praeterea ne sic quidem poterant correctores, quae
a Gratiano falsa essent recepta dignoscere, cum omnia
genuina esse sibi persuasissent.
In inscriptionibus statim singulorum canonum cor-
rectorum opera perfecta esse non poterat, cum eodem
vitio laboraret quo tota editio: nam neque concilio-
rum idoneae collectiones, neque patrum epistolarum-
que pontificalium aptae editiones praesto erant: nulla
earum inscriptionum, quae a Gratiano ipso singulis
locis additae erant, ratione habita eae tantum a cor-
rectoribus typis exscriptae sunt, quas ipsi pro rectis
agnoverant, in codicibus autem Gratianeis repertae ne
adnotatae quidem sunt. Quin etiam necessarium esse
arbitrati sunt quod inscriptionem ex concilio Martini
Papae servaverunt quamvis versionibus tantum Mar-
tini Bracarensis exstantibus, id disertis verbis quasi
veniam petentes commemorare! Hanc in omnibus
canonibus ingrediendam eis viam fuisse ne in mentem
quidem eis venit.
XCII
PROLEGOMENA. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANr.
XCI
3. QUID POSTERIORIBUS TEMPORIBUS OPERAE A
VIRIS DOCTIS IN GRATIANUM COLLATUM SIT.
De lusio Henningio Biihmer et Aemilio Ludovico Richler.
Insequenti tempore editionis Romanae unica erat
auctoritas, cuius textus quamvis multis mendis typo-
graphicis deformis, in omnibus editionibus usque ad
saeculum XVHI exiens apparet.
Tota virorum doctorum opera in inscriptionibus
emendandis consumebatur, in quonim numero ma-
ximo opere laudandi sunt Antonius Augustinus *, duo
fratres Pilhoei , qui etiam textum hic illic correxe-
runt, et B er ardus'1 2, qui saepe etiam Romani cum
genuino textu singulorum canonum a Maurinis resti-
tuto comparandi copiam fecit: qui liber quanquam
a Richtero in usum vocatus est, ad textum tamen
etiam recentiorum editionum conformandum nihil
contulit.
Etiam Turrecrematae cardinalis quod falso fertur
opus, quo decretum ordine decretalium librorum dis-
positum est — est illud ante editionem Romanam con-
scriptum et vetustum textum exhibet — prorsus ab eo
inde tempore in tenebris iacuit, donec a. 1727 Bene-
dicti XIII iussu a Fontanino ederetur3 * 5 *.
Neque ante Ius tum Hcnningium Buhmcr’', virum
canonici iuris peritissimum, fidei evangelicae addictum,
in contextu recognoscendo progressio facta est. Quan-
quam hic quoque editione Romana nixus est, atque
adeo vitioso eius exemplari, ut saepius inscius a genuina
editione Romana discederet3, hoc tamen persuasum
habebat, rationem a correctoribus initam plane per-
versam esse, adeoque cum Siephani Baluzifi et Zegeri
van Espcn 7 castigationibus consentiebat, ut ex ipsius
animo profluxisse videantur. Quare plures codices
comparandos esse putavit quibus excutiendis filius eius
Georgius Ludovicus Biihmer praefuit.
Fuerunt autem tres iuprimis bibliothecae regiae
Berolinensis codices, quorum qui Regius I a Bohmero
appellatur haud ignobilis est. Quanquam enim saec.
XIII confectus est et glossam ordinariam integram con-
tinet, textum eius tamen vetustum esse vel exiguo Pa-
learum numero demonstratur. Eximie accurata insignis
est scriptura. Codices contra Regii II et III Beroli-
nenses, medii et ineuntis saeculi XIV, multo minoris
sunt auctoritatis; quorum inprimis Regius III. Bohmeri
testimonio mendis et interpolationibus scatet.
Praeterea adhibitus est a Bohmero Ludewigii can-
cellarii codex (saec. XIV), cuius lectiones a Regio II
non multum discrepant, editio denique Turrecrematae
a Fontanino curata, cum arbitraretur editorem, quem
1 Dialog. libri II. do einend. Gratiaui ed. St. Baluzius. Paris 1760.
2 Gratiaui canones genuini ab apocryphis discreti. Venctiis 1783, 4voll.
3 Gratiani Decret. libr. v. secund. Grcgorianos dccrctal. libros titulos-
que distincti per Ioann. a Turrecremata. . . . cura Iusti Pontauiui Itomac
1727.
•i Corp. iur. canon. Gregorii XIII. Pontif. max. auctoritate post emen-
dationem absolutam editum, in duos tomos divisum et appondicc nova
auctum, lust. Honn. Bubrner recensuit, cum codicibus veteribus ms. aliis-
quo editionibus contulit, variantes lectiones adiccit notis illustravit atque
necessariis indicibus instruxit, praemissa praefatione duplici. Halae
Magdeb. 1717.
5 Cf. Kichtori editionem p. i...
C Cf. praofat. §.29 ad Antonium Augustinum: ,,Unura in Correctoribus
illis reprehensione dignum putaverim, quod Gratianum purum putum, i. c.
cum naevis ac erroribus suis, quo modo citari persaepe solet, exhibere no-
luerint, sed ploraquo in textu ot in capitulorum inscriptione mutaverint,
quae eodem cum fructu legentium potuissent notari in margiue,ut alibi fre-
quenter factum ab illis est.
Sunt etiam nonnulla ab his interpolata apud Gratianum, quae vere qui-
dem suut auctorum, unde primo sumpta sunt, sed quae non exstant in locis,
unde ca Gratianus accepit.**
7 Cf. B dh meri praefat. XX VU sub nota h.
cardinalem ecclesiae Romanae fuisse putabat, sine
dubio emendato Gratiani textu usum esse. .
Conciliorum Bohnierus novas Harduini et Labbaei
editiones adhibuit, et in inscriptionibus emendandis
non modo Antonii Augustini et Fontanini opera adiutus
est, sed etiam Petri de Marea et Thomassim quaes-
tiones historicas in usum suum convertit.
Neque satis habuit Bohmems varias codicum
lectiones in adnotatione critica apponere, immo tex-
tum ipsum persaepe castigavit et correxit. Collectio-
num autem canonum ante Gratianum compositarum
nullam habuit rationem, ac ne locos quidem parallelos
a Correctoribus ex eis allatos denuo imprimendos
curavit.
Bohmerianam proxime subsecuta est editio Aemilii
Ludovici Richler s.
Huius principale consilium id erat, ut editio Ro-
mana integra renovaretur; cuius quod exemplar Hae-
nelius in Germaniam apportaverat, id quasi funda-
mentum textus Richteriani factum est.
Quamvis igitur ratio ipsa a Richtero inita, si
Bohmerianam respexeris, parum idonea esse videatur,
editio tamen ipsa multo est praestantior. Licet enim
liberiore iudicio Bohmer crisin textus Romani adierit,
Richter omni crisi abstinuerit, hoc tamen tenendum est,
nihil, in quo acquiescere possis, Bohmerum condidisse,
textum ipsum hic illic mutatum Romanae editionis
servasse, integrum vero textum ne Regii I quidem
codicis exprimendum curavisse.
Quod autem Richterus textu recognoscendo plane
abstinuit, id haud scio an recte fecerit, si studio-
rum Gratianeorum condicionem quae eo tempore fuerit,
respexeris. Nam neque praesto erant codices Gratiane i
in conspectu positi, neque licebat Richtero diuturniorem
in eis operam consumere. Codices academicae biblio
thecae Lipsiensis haud multum valebant: eos autem,
quos Bbhmer commemorat, licet neglegenter eos con-
tulerit, tamen tales esse apparet, ut ne ex accura-
tiore quidem collatione bonae frugis quidquam percipi
possit3.
Ita tamen vetusti textus eruendi copiam prae-
bere studuit Richterus, ut nonnullas editiones, quae
ante Romanam prodierant, conferret graviorisque mo-
menti varias lectiones adnotaret; quam operam noveni
editionibus impendit10.
Praeterea primus idem canonum collectiones sedulo
respexit; qua in re cum praecipue Correctorum indiciis
niteretur, nonnullas tamen meiiores editiones adhi-
buit. Ita Hispanae editione Gonzalezii11, Dionysianae
editione Iustelli1-, Ivoniani Decreti editione Parisina
a. 1647 13 usus est, quarum trium collectionum ne nunc
quidem meliores editiones exstant, Reginonis autem pes-
simam editionem a Hanzheimio curatam non potuit non
adire, Burchardi nullam habuit, cum a. 103.3 primum
fasciculum publici iuris faceret: quare Correctorum
verba exscripsit nullo iudicio facto. Ideo collectio. te
quoque Deusdedit cardinalis, Polycarpi et Trium par-
8 Corpus iuris canonici: Post Iusti Honn. Bohmeri curas brevi ad-
notatioue critica instructum ad exemplar Romanum denuo edidit. Linsiao
1339.
9 iloc tamen mirum videtur, quod Richterus varias codicum lectiones
a Correctoribus indicatas apparatui suo non intexuit. Ipso eas, ubi visum
est, ascripsi sub nota: correet. vel: alii secundum corr.
10 Argeutoratonsi a. 1471. Basii, a. 1471. Veneta a. 1482, 1490. Norimb.
a. 1493. Paris, a. 1506. Lugd. a. 1515. Lngd. a. 1559. ap. Ilutro. a Porta
Lugd. a. 1554 4to — cf. supra p. LXXV sq. b
2 1 Cf. supra p. XLU. not. 3.
12 Cf. supra ib.
13 Cf. supra p. LIV.
XCII1
DE NOSTRA EDITIONE.
XCIV
tium abstinendum ei erat, quae saepe ut et Burchar-
diana apud eum perperam allatae sunt.
Apographa tamen supra commemorata collectionis
Anselmo dedicatae Anselmique inspiciendi potestatem
ei fecit Haenelii liberalitas.
Fontium porro capitum a Gratiano excerptorum
bonae Richtero praesto erant editiones, quarum auc-
toritas hodie quoque valet, ut Gregorii et Augustini a
Benedictinis curatae, Isidori ab Arevalio, epistolarum
pontificalium a Coustantio et Holstenio, Priscae col-
lectionis, Quesnelliani codicis et Leonis I epistularum
a Ballerinis factae; conciliorum praeterea collectio
Mansiana, Spicilegium D’Acherianum, Miscellanea Ba-
luzii, Vetera denique Analecta Mabillonii.
Quorum omnium Richter varias lectiones adiecit,
quanquam non semper fontes ipsos cum Gratiano
contulit saepeque in Excerptis a Berardo traditis
acquievit.
Quem lectionum apparatum ut ad Romanae
editionis crisin plurimum, ita ad genuinum Gratiani
textum eruendum fere nihil conferre potuisse consen-
taneum est; hoc enim nullo pacto fieri poterat nisi
vetustis codicibus inspectis, ac tunc demum fontes et
canonum collectiones adeunda erant Richtero inquiren-
dumque, quae inter ea Gratianique genuinum textum
intercederet ratio. Ille autem cum Romano textu solo
ea comparavit easque tantum lectiones notavit, quae
magnopere ab eo discrepare ei videbantur, alias, quas
minoris putabat momenti esse, omisit, quanquam his
ipsis nunc codicum lectio fulcitur et approbatur.
Ac ne ex hac quaestione quidem a Richtero primo
instituta, quae verba in Gratiani textu a Correctori-
bus interpolata essent, certi quicquam colligi poterat,
cum editiones typis expressae saepe lacunas habeant,
quae in vetusto Gratiani textu non exstabant; quare
persaepe Richter, qui eas editiones adhibuit, in erro-
rem inductus est, tanquam a Correctoribus interpolata
essent, quae genuina ab eis corruptis vulgatae verbis
substituta sunt.
Maximopere autem utilis fuit cura a Richtero in
singulorum canonum fontibus indagandis posita, quae
quanquam maximam partem Antonio Augustino et
praecipue Berardo nititur, nonnulla tamen, adhuc in-
cognita, haud spernenda eruit. Etiam Algero usum
esse Gratianum Richter primus demonstravit1.
In paleis denique constituendis Bickelium prae-
cipue secutus est2, multos tamen quas ille paleas
putabat esse locos textui Gratiani genuino inseruit:
palearum quoque numerum auxit3 4.
4. DE NOSTRA EDITIONE.
Ante omnia consentaneum est nostram editionem
quaecumque inde ab a. 1839 exploravit virorum docto-
rum opera subsidia ea qua par est cura adhibuisse.
Huc autem pertinent:
1. Tractatuum de poenitentia editio Wassersch-
lebcniana 1 coniuncta cum disquisitionibus Hildenbrandih,
1 Bcttr. z. Kemuniss il. canon. Rechts 7 sqq. In Algero commomo-
rando ultor praecipuo. Uiiffero: Beitr. z. Gesch. d. Quolleu d. Kirchen-
rechts (Mtiuster 1702).
2 De Paleis quao in Gratiani decreto inveniuntur, M&rbnrgi 1827 (index
lectionum).
!i Cf. tabul&a apud Bchultium: Dio Paleae im Decrete Gr&tians (Wicn
1874) p. 5 sqq., et supra p. XIII sqq.
4 Die Bussordnungeu d. abendl&odischcn KlrcUe (Hallc 1851). Prae-
2. Editio librorum decretalium Pseudo-Isidori et
Capitulorum Angilrami Hinschianae, quae nos etiam
docuit Merlinianam conciliorum collectionem Hispanae
depravationem esse7.
3. Reginonis editio Wasserschlebeniana ceterarum-
que canonum collectionum codices et novae editiones,
de quibus supra dictum est.
Librum me denique diurnum in editione Rozierii 3,
Capitularia, Benedictum Levitam, Regum Germaniae
constitutiones et leges barbarorum in Monumentis Ger-
maniae°, antiquiora concilia in editione Brunsii10, patres
in Vindobonensi11, epistolas pontificales in Thieliana1-,
inspexisse non est quod moneam.
Ad temporum rationem emendandam Maasscn13,
Hefele u, JaffC'\ Gams 1G, ubique adhibendi erant.
Praeterea ea erant respicienda quae recentiores viri
docti rerum memoriam perscrutantes exploraverant et
adeundae editiones Monumentorum Germaniae, Wal-
terichii 17 „ Vitarum Pontificum Romanorum."13
Thaneri denique Summa magistri Rotandi (Innsbr.
1864), Schullii13 et Maassenii'20 publicationes de glossa-
toribus Gratiani, Schultii21 et Maassenii2- de Paucapalea
commentatio, Philippsii de Synodo Triburiensi23 et de
codice Salisburgensi St. Petri21, compendia denique iuris
canonici Philippsii 26 et Hinschti 2G ad textum explican-
dum adsciscenda erant.
Atque hoc quoque meum esse putavi, Decreti Gra-
tianei codices, qui mihi praesto erant, perlustrare atque
inquirere, quatenus ad vetustum textum emendum utiles
esse possent.
Quanquam nemo adhuc codices Gratianeos, qui
sine dubio innumeri in Europae bibliothecis dispersi
iacent, distinctos i:i conspeciu posuit; quae opera,
ut ad fontium crisin aggrediendam maxime est neces-
saria, ita ardua est adeo, ut neque meam neque omnino
unius viri eam esse putem. Complurium demum viro-
rum studii societate commictorum labori, uno mode-
rante, id contingere potest.
Academiarum autem est, hanc operam conmovere
pecuniamque, quae permagna necessaria erit, expedire.
terca coramemorauda est commentatio Wasscrsehlcbcuii: Beitr. ziir
Gesch. d. vorgratianischcn Kircuonrechtsquellcn (Leipz. 1839). Indicem
deniquo errorum editionis Richtcrianae mihi Wasserschleben, qua est bene-
volentia, ultro in usum tradidit.
5 Uutersuchungon ttb. u. Germ. 1 bnitcutialbiichcr (Wurzbtirg 1851).
U Cf. supra p. XL»L noi. 8.
7 cf. ibid. ecxxxvi::.
8 Parisiis a. 18811.
0 Pars de legg. vol. I. bqq.
10 Canones Apostolurum et conciliorum veterum selecti (Bcr. 1833) 2 voll.
11 Corp. Scriptor. Kcclesiastic. Latlu. Usque adhuc Ifarlclii tantum
Cypriani editio adhibenda erat.
12 Epistolae Roiuan. Pont, genuinae tom. I. (£runsbergae 1888) De Gro-
gorii VII. rontuli Pbil. .laffo Bibliotu. rcr. Gcrm. tom. 2 (Ber. 1885), de
IlonUucio uiusdmn tom. 3 (l&UU).
13 Ucsch. d. Queu. u. d. .Luerat. ’ canon. Rcchtes im Abondlaudo
Bd. 1, Gratz 1870.
14 Concilicngcsch. vol. 1 (bYJburgao 1855; consulto editionem primam
adhibui) vol. 2 (ibid. 1858) vol. 3 (1858y vol. 1 (1880).
15 Regesta Pontif. Rom. Bcrol. 1851; quorum muneros unicuique decre-
tali poutiticali ascripsi.
11* Series cpiscop. ecciCB. catliol. Ratisbouac 1373.
17 Lipsiao 1882, 2 voll.
18 Ceterorum librorum indices accurate exscriptos suo loco invenies.
13 Praeter eas, quas supra commemoravi : D. Glosso /..Decreto t.r n-
tlans ct Gesch. d. canon. Rcchtes, exhibenda sunt: Z. Gesch. d. Littorat.
iib. d. Dccret. Gratians 1. Beitr. (Vindob. 1870) 11. Beilr. (ibid.) 111. Beitr.
(ibid.).
20 Beitr. z. Gesch. d. iurist. Litt. d. Mittclaltura f Viud. 1857).
21 Cf. supra p. XU. not. 3.
22 Paucapaloa. Ein Beitr. z. Littcraturgescu. d. canon. Rochts (Vind.
1853).
23 Dio grosse Synode v. Trlbur. (Vind. 18651.
21 D. Cod. Salisb. S. Petri IX, 32 (Vind. 1804).
25 Kirchenrccbt vol. 1 (Ratlsb. 1855), vol. 2 (1857), vol. J (1850), vol. 4
(1851), vol. 5 (1857), vol. G (18G4), vol. 7, 1 (1803), vol. 7, 2 (1872).
28 System d. kath. Kircbcurechts vol. 1 (Bcrol. 1803), vol. 2 fasc. 1
(ibid. 1871). fasc. 2 (1878).
xcv
XCV1
PROLEGOMENA. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANI.
Atque quamquam penitus sentiebam non fore ut
perfectum evaderet hoc opus, melius tamen bono obesse
nolui; quare codices nonnullos, qui mihi haud ignobiles
esse videbantur, inspexi; quos nunc paucis percenseo:
i. Cod. lat. CXXVH. (Darmst. 2513), quem A ap-
pello, in bibliotheca capituli metropolitani, Coloniensis
exstat. Scriptus est in Germania, Wattenbachio et f afflo
si fidem habemus, saeculo XII.1; paucis igitur decenniis
Gratiano ipso recentior. Incipit a verbis ista sunt de-
creta Beati Petri in Colonia; textus plane cum eo
quem Correctores in adnotationibus pervetustum appel-
lant, concinit, saepe etiam cum canonum collectio-
nibus itemque cum fontibus, recenti virorum doctorum
opera emendatis. Vetustas codicis eo etiam proba-
tur, quod paleae fere desunt. Si quae inveniuntur in
textum nullo signo adiecto receptae sunt; ac talis qui-
dem eorum est condicio ut num revera paleae sint
merito dubites. Partis I. distinctio LXXHI. omnino
deest, glossa non exstat. Distinctionum numeri ple-
rumque in margine adnotati, in causae XXIII. quae-
stione tertia desunt. Pars tertia liber de sacramentis
inscripta est; distinctiones in ea non habentur. Inde
a c. 16 C. XXVIII. qu. 1 usque ad c. 6 Dist. 1 de
poenitentia codex a posteriori manu saec. XIII. scriptus
est. Summa ei cum eo, quem statim tractaturus sum,
est similitudo, ut alter ab altero vel uterque a com-
muni fonte transcriptus esse videatur. Quo magis
mirum videtur, quod hic codex inde a q. XXXIV.
praecipue autem in parte tertia rubricas a ceteris omni-
bus codicibus discrepantes exhibet.
2. Eiusdem capituli est cod. lat. CXXVIII.
(Darmst 2521) a me littera B signatus2. Eiusdem
familiae et aetatis est atque A, pariterque Germanicis
litteris pictus. Eaedem paleae atque in A hic quoque
desunt, distinctionum partitio nulla exstat; pars II.
causis constat XXXV., cum pars III. pro XXXVI. causa
sit; cumque in A nonnullae correcturae inveniantur,
quae verae emendationes dici possunt, B a nulla poste-
riori manu recognitus totusque ab eadem scriptus est.
3. Cod. lat. No. 17161 bibliothecae publicae
Monacensis, olim monasterii Scheftlarnensis, a me lit-
tera C notatus, ab una eademque manu conscriptus
est, secunda parte elegantissimis litteris initialibus
ornatus. Distinctionum numeri parte I. hic illic tan-
tum inveniuntur: quae alibi pars III. est, hic causa
XXXVII. inscribitur. Paleae quarum numerus exiguus
est3, sine ulla adnotatione uncis inclusae a librario in
margine scriptae sunt Distinctio 73 nonnullaeque
aliae paleae quas paleas esse in libro non indicatur in
textum receptae sunt Librarius in codicis fine ipse se
nominat: Sciant hoc omnes tam posteri quam presenles,
1 Ecclcs. Metropolit. Colon. Codices inanuscripti (Berolini 1874) p. 58:
,, membranaceus in folio maximo, foliorum 30!), saec. XII. binis columnis
eleganter scriptus. Votus quod in hoc eodicc coopertorium ita comparatum
ost, ut corii, quo asseres tecti sunt, laciniae margines legant eosquo a pul-
vere defendaut. Funiculi «pios registra olim appellabant, insunt complu-
res . . . fol. 3. ubi ipse operis contextus incipit, littera capitalis pulchre
picta exhibet arehiepiscopum qui ab imperatore per sceptrum investitur,
inter annotationes marginibus inscriptas fol. 88 ad XV. dist. 37: ,, Quare
prohibetur christianus poetica figmenta legere “ haec leguntur: „nisi fiat
pro necessitate intelligcntiac." Et f. Si) ad dist. 38: ,,Nota membrum esso
diaboli qui discere recusat.“ Formatae, quae fol. 04 v. in dist. 73 omissae
sunt, in line operis sunt Buppletae. Folio ultimo arbor consanguinitatis
delincata cst.“
2 Jaffe et Wattcnbach 1. 1.: „ membranaceus in folio maximo, fo-
liorum 300, saec. XII. binis columnis eleganter scriptus. — In folio mem-
branaceo quod tegumeuto libri agglutinatum est, legitur: Si decreta roma-
norum pontificum non habotis, de neglectu et incuria estiB redarguendi ;
Si habetis et non observatis de ignoranda ct temeritate culpandi estis.1 *'
3 Quodoi Bickcl l. J. (suo quidem iuro codicem antiquissimum appel-
lat) nullos nisi c.fi. 7 D.42 se invenisse contendit, minus diligenter codicem
inspexisse videtur.
hunc librum per biennium ab alberto indigno presbitero
scriptum in honorem gloriosi preciosi et post apostolos
secundo loco positi s. martiris dionisn, defensoris ac pa-
troni nostri, et in laudem sanctae matronae virginis iu-
lianae. Sanctus vero Dionysius patronus fuit monasterii
Scheftlarnensis; in hoc igitur codex confectus est.
Ab eodem librario conscripti etiam alii codices
ad nos pervenerunt, unde huius codicis aetas satis ac-
curate definiri potest. Codex enim Monacensis 17076
explanationem Gregorii Magni in Iob continet, ibique
leguntur haec: Hanc partem moralium scripsit adilber-
lus in memoriam summorum itessu praepositi Eberhardi.
Hic autem praepositus erat a. 1 1 53 — 1 160. Legimus
praeterea in codice Monacensi 1 7072, qui et ipse in
monasterio Scheftlarnensi confectus est, ab eodem libra-
rio Adalberto episcoporum nomina Ottonis Frisingensis
(1184 — 1220), Conradi Ratisbonensis {1186 — 1204),
Udalscalci Augustani (1184—1202), Ottonis Bamber-
gensis (1177 — -96), Ottonis Eistettensis (1182 — 1 1 95)-
Codex igitur, de quo agitur cum neque ante a. 1153
neque post a. 1204 conscriptus esse videatur, certe sae-
culo XII. vindicandus est. Nam etiam successor prae-
positi Eberhardi magnam curam augendae monasterii
bibliothecae tribuit, id quod evincitur ex praelatorum
Scheftlamensium enumeratione „necrologio“ praemissa,
saeculi certe XV. characteribus conscripta: „Item post
haec anno domini 1164 domin. Hainricus vir multae
probitatis ac religionis in prelatum eligitur et in 36 anno
ad dominum transmigravit 5 nov. Iulii. Hic huic ec-
clesie multa bona fecit in prediis augmentandis, libris
scribendis et bonis omnibus ampliandis."
4. Cod. lat. No. 4505 bibliothecae Monacensis, olim
monasterii Benedictoburani, a me littera D signatus1,
elegantissime ab Itala manu conscriptus est. Catalogus
bibliothecae Monacensis saeculo eum assignat XIV.,
Schultius XII. exeunti, quod probabilius est; litterarum
enim formam respicienti etiam vetustior aetas apparere
posset, nisi initialium figurarum species, auri usus et
coloris rubri caeruleique saeculum XH. exiens pro-
derent. Paleae inveniuntur 56 fl, glossae forma vetustis-
sima est6, videtur autem librarius spatium ei reliquisse,
cum tertia fere uniuscuiusque folii pars scriptura vacet.
Codex quinionibus constat, quamquam etiam qua-
temiones inveniuntur. Aliquot folia abscisa codicis
dolendum est.
5. Codex lat. No. 10244 Monacensis, olim Pala-
tinus, a me littera E signatus7, ab Itala manu binis
columnis saeculo XIII. medio conscriptus; initiales
litteras elegantissime rubro vel ceruleo colore pictas
exhibet, lineas plumbeo calamo ductas. Contextum
habet vetustum, paleas tantum 198 et glossam ab eodem
librario conscriptam3; desinit in c. 20 D. IV. de cons.
6. Codex olim G. Haenelii, nunc bibliothecae
Paullinae Lipsiensis, a me littera F signatus10; con-
stat quaternionibus, quorum primus (usque ad ver-
bum deserens in c. 14 Dist. XII.) a posteriori manu
suppletus est. Eadem manus posterior etiam in
4 Catal. cotld. latin. bibi, regiae I, 1, 1C9: membr. 2U s. XIV
1(51 fol. cum elegantissimis litteris initialibus.
5 Cf. apud Schultium: Die Glosse p. !>.
fi Cf. ibid.
7 Pal. 244 membr. 2o s. XIV, 20C fol.: Catal. codd. latin. bibi,
regiae Monae. II, 1, 135.
8 Cf. Schultium 1.1.12.
3 Cf. eundem ibid.
10 Accurate descriptus ab Haenelio inBericht der pii ilos.-h Ut.
Kl. d. K. Sachs. Gesellschaft d. Wissenschafton v. 14. Noveuib!
XCVII
DE NOSTRA EDITIONE.
XCVIII
C. XXXIII. qu. 3 invenitur: nam qui tractatum de
poenitentia continent quattuor quatemiones posteriori
demum tempore 1 a duabus manibus suppleti sunt qua-
rum altera eadem est, atque in parte I. Ab eadem
manu in parte II. undecimi quatemionis folia primum
et ultimum addita sunt.
In parte II. magnae litterae initiales inveniuntur,
rubro et flavo colore haud magna cum arte pictae,
qualis erat saeculi XIII. ratio, quo totus codex con-
fectus est. Librarius pariter atque is qui textum
supplevit Italus erat. Codex postea accurate cor-
rectus est sed ita ut vetustarum lectionum magna pars
etiamnunc distingui possit. Citandi ratio Gratianea
vetustissima est2, itemque glossa; paleae3 aliae in con-
textum receptae, aliae a posteriori manu in margine
adnotatae sunt; Dist 73 deest.
Haenelius nimiam et de aetate et de virtute huius
codicis opinionem habuit. Inde a pagina 963 nostrae
editionis usque ad tractatus de poenitentia finem codex
a me non collatus est; quod cur neglexerim cum in-
terea mortuus sit qui possedit exponere nolo.
7. Codex bibliothecae Guelferbytanae Helm-
stadiensis 33, a me littera G signatus, scriptus est binis
columnis a duabus manibus, lineae plumbeo calamo
ductae sunt, initiales litterae rubrae vel flavae; exaratus
est in Germania saeculo XIII. ineunte quatemionibusque
dispositus. Contextus vetustissimus est duodevigintique
tantum paleas continet4. Glossam Schultius5 neque
ante a 1179, neque post Huguccionis mortem (a. 1210)
a librario conscriptam esse putat. In fine carmen
exstat a Nicolao compositum, quo pontifices niaximi
usque ad Alexandrum II. (1061 — 1073) enumerantur3,
in eiusdem folii margine pontificum maximorum usque
ad Coelestinum III. (1191 — 97) catalogus.
8. Cod. lat. I. bibliothecae regiae Berolinensis, a
me littera H signatus, a Bohmero codex regius I. ap-
pellatus, ab una manu scriptus est binis columnis, lineae
plumbeo calamo ductae sunt, litterae initiales rubro vel
flavo colore pictae. In fol. 254 exstat epistola pontificalis
incipiens ab his verbis fratres presbyteri, quam epitome
decreti sequitur. Codex quaternionibus dispositus est,
scriptus in Germania saeculo XIH. exeunte admodum
diligenter. Paleas habet paucas, glossam ordinariam
integram.
Inquirenti mihi in rationem quae inter codices col-
latos intercederet, haec affirmari posse visa sunt:
ABC haud dubie vetustum exhibere textum, sae-
pissime eos inter se concinere, C tamen non eiusdem
familiae esse atque AB vel ex diversa palearum reci-
piendarum ratione apparere.
D et F simillimos esse, textum eorum recentiorem
esse proximuraque vulgatae, qualis in editionibus prin-
cipibus haberetur; D saepe cum editione Basileensi
a. 1481 concinere, familiae tamen alius esse; immo
D, F et Ed. Bas. tres esse peculiares textus saec. XHL
exeuntis conformationes.
EGH denique ad eandem familiam pertinere; con-
textum eorum vetustum esse, multa tamen peculiaria
1 Cf. supra p. XII.
2 Cf. Schuitium in Bove et Friedberg Zeitschr. f. Kirchen-
recht, vol. 11 p. 505.
8 Cf. Schuitium, Die Paleae p. 16.
4 Of. Schultluxn, Die Qlosae p. 12.
5 Cf. ibidem.
0 Receptum est a Jaffd in Monuro. Bamberg. p. 461 sqq. Qui tamen
apud eum exstant duo ultimi Tersus in codice desunt, oorumque loco sex
alii versus inveniuntur.
Corpus lar. can. Ed. Friedberg.
habere, quae neque in alio codice neque in canonum
collectione, neque in fonte ullo inveniuntur; ideoque eam
familiam ad textum Gratianeum constituendum nihil
conferre posse: quod autem saepe cum ABC codicum
lectionibus concineret, mirifice eo has lectiones con-
mendari7. —
Quae cum ita essent, genuinum textum Gratia-
neum restituendum aggredi non dubitavi. Nempe tri-
bus instructus eram codicibus Gratiani ipsius saeculo
confectis, qui cum duarum essent familiarum mutuae
castigationis potestatem faciebant; EGH textum exhi-
bebant non minus vetustum quique ad ABC librorum
crisin non nihil conferret; in DF denique et ed. Bas.
textum vulgatae proximum habebam, cuius praete-
rea ex Richteriana collatione haurire poteram noti-
tiam. Saepe etiam codicum omnium lectiones cum
editionibus congruebant, unde eas genuinas esse lucu-
lente evincebatur.
Quanquam non ignoro apparatum meum criticum,
licet sit copiosissimus, homini tamen mere philologo
non sufficientem visum iri ad verba ipsa accurate re-
stituenda: attamen magna cum probabilitate apparuit,
codicibus illis adhibitis textum conformari posse etsi
non ubique Gratiani ipsius, duodecimi tamen saeculi.
Cum autem gravior lectionis discrepantia tertio decimo
demum saeculo orta sit, verisimillimum est, illum sae-
culi duodecimi textum paene eundem esse ac Gratia-
neum.
Huc accedunt canonum collectiones, quae saepe
ad lectionum crisin adhibitae sunt. Quanquam non pro
virtute earum eis uti potui; non enim in eo eram, ut
affirmare possem hunc vel illum locum Gratianum, ut
exemplo utar, ex Panormia sumpsisse, ideoque ita
potissimum legendum esse. Scilicet omnia deerant,
quibus talis comparatio niteretur; deerat genuinus Gra-
tiani textus, ex cuius sive consensu cum Panormia
sive dissensu indagari posset, quatenus Gratiani locus
ex ea desumptus esset; deerat etiam Panormiae textus
critica ratione constitutus, nam Ivonianae editiones,
quae adhuc prodierunt, parum sunt idoneae; Anselmi
vero, Polycarpi, Collectionis trium partium unum tan-
tum codicem inspicere potui, cum mihi integer variarum
lectionum apparatus necessarius esset ad diiudicandum,
num Gratiani fontibus harum collectionum codices ad-
numerandi essent.
Nam haec quoque quaestio absoluta sit necesse
est, antequam ad canonum collectiones in Gratiani crisi
adhibendas accingatur. Ita iam nunc nonnumquam in
locis pseudoisidorianis iudicare possumus quem codi-
cem Gratianus adhibuerit; utrum autem ex ipso fonte
locum hauserit an ex canonum collectione tunc demum
diiudicari poterit, cum omnium collectionum editiones
criticae praesto erunt.
At quaeso, num exspectandum mihi fuisse censes,
donec hoc factum esset? Quin hoc haud scio an nun-
quam nobis contingat. Quare hic quoque meliora
persequenti verendum est ne bona ipsa impediantur.
Ex eis, quae dicta sunt, colligere potes, me non
magis Richterianam collectionum collationem adhibere
potuisse, quam fontium parum praeterea accuratam.
Nam non modo maiorem illarum numerum, utriusque
7 Trium horum codicum If optimus, E pessimus eat permultis librarii
mondis deformia. Quare in conferenda hac codicum familia H potissimum
rationem habui, E et G codieuin ibi tantum, ubi cum II vel AbCDF con-
cinunt, peculiares autem eorum lectiones, nonnullis, 411.10 non aperneuda**
visae sunt, exceptis, omisi.
G
XCIX PROLEGOMENA. DE EDITIONIBUS DECRETI GRATIANI.
autem generis meliores editiones inspicere potui, sed
etiam textum earum cum Gratiani textu comparare
debui; ratio autem, quae inter hanc et editionem Ro-
manam intercedit, permagni Richtero, mihi nullius fuit
momenti. Quanquam igitur ingenti usus labore ratio-
nem quae inter Gratiani singulos canones et colle-
ctiones intercedat indagare non potui1, persaepe tamen
haud spernendum inveni adiumentum ad codicum
lectiones constituendas, cum eas collectionibus vel
fontibus comprobatas et in vulgata demum, quin etiam
in editione Romana, immutatas viderem.
Contra inutilem fore operam putavi, plures edi-
tiones conferre aut a Richtero adhibitas denuo com-
parare, cum editiones illae codicibus nunc primum
allatis obscuratae sint. Ubicumque igitur eas com-
memoro, Richterum me secutum esse scito.
In editione mea AB potissimum secutus sum codi-
ces, neque me tamen ita ei rationi dedidi, ut non inter-
dum ex C, saepe etiam ex EGH genuinam lectionem
peterem, quae collectionibus luculente approbabatur,
cum AB codicum lectio saepissime ex errore librarii
orta esset, qui, ut exemplo utar, ultimam verbi litteram
secreverat vel cum insequenti verbo coniunxerat. Quare
et ubicunque textus noster ab editione Romana dis-
crepat, quibus codicibus quorumque virorum auctoritate
niteretur indicavi, et ubi textum Romanum servavi,
praecipuam tamen codicum, collectionum, fontium
lectionum varietatem adnotavi2.
Qua ratione id quoque effectum est, ut omnes
correctorum interpolationes eicerentur correcturaeque
removerentur. Genuinus enim Gratianus cum omnibus
suis erroribus et vitiis reconstruendus erat. Quare,
quo etiam accuratius verba ipsa restituerentur tempo-
risque color servaretur in scribendi genere ad codi-
cem A me applicui; idque eo magis faciendum esse
putavi, cum medii aevi scribendi ratio ad eam, qua
Romani usi sunt, multo propius accedat quam saeculi
decimi sexti, quam correctores adamaverant, Bdhmer
et Richter servaverunt.
Rationem a me initam etiam in canonum inscri-
ptionibus valere consentaneum est; quas utrum recte
an perperam scripsisset, nihil mea intererat; intererat,
utrum Gratiani verba expressissem necne. Neque vero
historicam rationem ideo neglegendam fuisse apparet;
quae tamen in adnotationibus idoneum obtinuit locum
textus, ut par est, servata integritate.
Duabus tantum in rebus a ratione inita receden-
dum esse putavi; nam Decreti partitionem, quae adhuc
in usu erat, servavi, ne parum apta fieret editio mea
ad virorum doctorum usum, neve cum omnibus, quae
de Gratiano scripta essent, minus concineret. Deinde
vero ob eandem causam paleas retinui; multa enim
iam per saecula inveniebantur eae in Decreto Gratiani
canonumque numerationis participes erant; quas si
nunc eicerem, totam canonum numerationem turba-
rem; idque eo magis, cum non ubique certum sit
quis locus palea sit quis minus. Contra omni in
paleis crisi abstinui, nisi quod varias lectiones ad-
notavi.
1 Quiunobrem chronologico tantnm ordino canonum collectiones enu-
meravi. Nihilominus nunc, quae ratio inter Gratianum et singulas col-
lectiones indorcedat, multo maiore cum probabilitate indagari potest,
quam antea.
2 Ubicunque ad comprobandam meam lectionem fonte vel collectioni-
bus canonum , quae ab uniuscuiusque canonis initio nominatae sunt,
afferendis abstinui, cum editionis Romanae lectionibus ea congruere scito,
quas sub rubrica peculiari invenies.
Maxime vero ardua quaestio erat de editione
Romana: textus eius decreto pontificali pro unice vero
constitutus est, et ubicumque de iure agitur eius unius
est auctoritas; quod etsi nunc quidem perraro fit, ca-
vendum mihi tamen erat, ne a principio editio mea ad
hunc usum parum idonea evaderet. Praeterea quoniam
fontem iuris catholicae ecclesiae edebam, ex catholici
quoque hominis persona mihi agendum erat, qui iussis
pontificalibus tenetur. _ .
Quanquam a Gratiani restituendi studio nullo
pacto recedendum erat3. Commodum tamen esse
iudicavi sub peculiari rubrica eisdem typis, quibus
textus exscriptus est, editionis Romanae lectiones indi-
care, ubicumque meus textus ab illa discrepat, pari-
terque correctorum interpolationes. Quo me et litteris
et iurisdictioni et religioni catholicae plane satisfecisse
arbitror.
Etiam in inscriptionibus correctorum operam ob-
servavi eorumque verba suo loco reliqui; quod etiam
ideo a me factum est, ne nimis oneraretur varia-
rum editionis Romanae lectionum rubrica. Peculiari-
bus tamen typis uncisque eas, pariter atque paleas,
ut posterioris temporis additamenta a genuino textu
secrevi.
Quare haec erit novae editionis externa species:
Distinctionum et canonum partitio eadem est,
atque in editione Romana.
Dicta Gratiani typis qui cursivi vocantur exscripta
sunt praeposito, ut solet, Gratiani nomine (typis, qui-
bus nomen est antiquis exscripto, cum non a Gratiano
ipso profectum sit); rubrica inscriptionesque singulo-
rum canonum item cursivis typis insignes sunt, quo-
niam Gratianus earum auctor est. Verba, quae uncis
inclusa adseripta et antiqua scriptura impressa sunt,
ad editionem Romanam pertinent.
Canones ipsi ubique antiqua scriptura exscripti
sunt, verba aliorum auctorum in iis allata signis [„non,
ut antea, cursivis typis secreta “] : sic enim sola Gratiani
verba exscripta sunt.
Paleae nomine addito antiqua expressae scriptura
uncisque inclusae sunt.
Sub textu tres partes distinguendae sunt:
Quarum in prima varias editionis Romanae lectio-
nes invenies litteris alphabetico ordine progredientibus
adnotatas, quarum series uniuscuiusque canonis initio
redit.
In altera notationes correctorum exstant. Qua-
rum cum haud magna nunc quidem sit auctoritas,
utque chartae parcatur, parvis eas typis exscribendas
curavi. Notatae sunt signis *, **, ***, f et cet, quorum
ordo cum canonum initio incipit.
In tertia denique meum ipsius apparatum col-
locavi arabicis numerorum notis per singulas distin-
ctiones adnotatum. Hic historicum et criticum com-
mentarium, collectionum indicationes4, argumenta,
quibus scripturae electae probentur, varias lectiones
invenies.
Index, qui fini operis additus est, a me denuo
accurate recognitus est. Attamen in mutationibus
3 Quid quod archivum quod inscribitur „f. d. kath. Rirchenrecht,“
(vol. 33, p. 150), fidei catholicae strictissime deditum, professum est, viro-
rum doctorum operam hodio edictis pontificalibus cohibendam non esae?
4 Ibidem semper indicatum ost, num loci initium idem sit atque apud
Gratianum, num — id quod ad provenientiam maximi est momenti
collectionis commemoratae canon copiosior sit Gratianeo, quod verbis
„ can. cout.“ uucis inclusis significavi.
CI
DE NOSTRA EDITIONE.
CII
hanc rationem tenui, ut etiam canonum Romanae edi-
tionis initia in indice appareant.
Quod diligenter et haud sine magna opera in eam
questionem, qui loci pro paleis habendi sint incubui,
qui fontes a Gratiano adhibiti, qui Gratiani loci in col-
lectionibus exstent, eo me haud mediocriter litteris
profuturum spero. —
Quod Iustus Henningius Bohmer, Corpus iuris
canonici editurus, herculeum opus quod nisi multo-
rum ope adiutus absolvere non posset, suscepisse se
professus est, ego idem atque maius aggressus esse
opus mihi videor, cum octo codices et duodecim col-
lectiones canonum ubique conferendae mihi fuerint,
egoque a nullo, ne in minima quidem re, laborum
societate sim sublevatus.
Sed ne ingrati animi crimen in me admittere
videar laetus lubensque gratias ago meritissimas et
ministerio Borussico quod rebus ecclesiasticis et iuven-
tuti erudiendae praeest et bibliothecarum praefectis
Berolinensis, Monacensis, Friburgensis, Guelpherbytanae,
Lipsiensis, nec minimam partem Hueffero collegae ami-
cissimo, qui omnes mihi thesauros suos humanissime et
liberalissime aperuerunt, itemque omnibus viris doctis-
simis quorum et ope et consilio benevolo uti mihi
licuit.
Itaque iure quodam optare mihi videor, ut bene-
vole comiterque lectores hanc meam operam excipiant
atque in iudicando meminerint, quantum laboris aerum-
naeque editori exantlandum fuerit, ut genuina cor-
poris longe gravissimi forma aliqua cum probabilitate
tandem aliquando restitueretur.
Quod si aequi libri mei censores indulgentia me
non ita saepe indigere ' iudicaverint, magnopere laeta-
bor: sed ubicumque indigebo, facilem mihi veniam
difficultates operis quas exposui impetraturas esse spero
atque confido.
Dabam Lipsiae d. XXX. M. Iui. A. MDCCCLXXIX.
Aemilius Frieduerg.
INDEX LIBRORUM ADHIBITORUM1 ET AB BREVI AT IONUM.
A = Cod. cap. Metrop. Colon, vide supra p. XCV.
Alg. = Algerus Leodiensis vide supra p. LXXII.
Angilr. — Angilrami capit, vide supra p. XXXIX.
Ans. ~ Anselmi Lucensis Coli, can., vide supra
p. XLIX.
Ans. ded. = Coli. Ans. ded. vide supra p. XLII.
B = Cod. cap. Metrop. Colon, vide supra p. XCV.
Baluzius Capitularia regum (rancorum Paris. 1677.
Baluzius Miscellan. Paris. 1678 — 1715.
Berardus Gratiani canones genuini Venetiis 1783.
Brnns canones apostolorum et conciliorum veterum
selecti Berolini 1839.
Burch. = Burchard. Wormat. vide supra p. XLV.
C = Cod. lat. Bibi. reg. Monae, vide supra p. XLV.
Codd. coli. o. = Codices collati omnes.
Codd. coli. rei. = Codices collati reliqui.
Caes. = Collect. can. Caesaraugust. vide supra
p. LXXV.
Coli. duod. P. = Collectio duodec. Partium vide
supra XLVIII.
Coli. tr. P. — Collectio trium Partium vide supra
p. XLIir.
cont. — canon continuatur.
Corr. aut alii sec. Corr. = lectionum varietates
significat, quas in margine editionis suae adnotaverunt
Correctores.
D = Cod. lat. Bibi. reg. Mon. vide supra p. XCVI.
D'Achery Spicilegium Paris. 1723.
Deusd. — Deusdedit collect. canonum vide supra
p. LIII.
Dionys. — Dionysii exigui collectio canonum vide
supra p. XLII.
E ~ Cod. lat. Bibi. reg. Monae, vide supra p. XCVI.
Edd. coli. 0. = Editiones collatae omnes.
Edd. coli. rei. = Editiones collatae reliquae.
Ed. Arg. Bas. etc. vide supra p. XCII.
F Cod. lat. qui olim Haenelii erat, vide supra
p. XCVI.
G = Cod. lat. bibi. Guelpherbytan. vide supra
p. XCVII.
H = Cod. lat. 1. Bibi. reg. Berol. vide supra ib.
Hartzheim Concilia Germaniae Colon. 1759 sqq.
Hefele Conciliengeschichte vol. 1 (Freiburg 1850),
vol. 2. (1856), vol. 3. (1858), vol. 4. (1860).
Hildenbrand Untersuchungen tiber die german.
PoenitentialbUcher Wurzburg 1851.
Hinsch. = Hinschii ed. Pseudoisid. vide supra
p. XLII. . .
Hisp. ~ Hispana collect. canonum vide supra ib.
Hiiffer Beitr. z. Gesch. d. Quellen d. Kirchenrechts
Mtlnster 1862.
Jaffe no. — Jaffe Regesta Romanorum pontificum
Berol. 1851.
Jaffe Mon. Mogunt. = Jaffe Bibliotheca rer. Ger-
manicarum tom. 3. (Berol. 1866).
Ivo Decr. = Ivonis Decretum vide supra p. LI\ .
Ivo Pan. — eiusdem Panormia vioe supra p. LX.
Leonis S. opera ed. Ballerini Venetiis 1 757-
Liber diurnus ed. Rozfere vide supra p. XXXVIII.
Lomb. = Lombardus lib. sententiar. vide supra
p. LXXIV.
Maassen Beitrage z. Gesch. d. iurist. Literat. des
Mittelalters Wien 1857.
Maassen Paucapalea, Wien 1859.
Maassen, Gesch. d. Quellen u. d. Literatur d. can.
Rechts im Abendlande Bd. 1. Gratz 1870.
Mabillon, Vetera Analecta Paris. 1723.
Mansi Ampliss. Condi. Collect. Florent. 1759 S9C1-
31. tomi.
Mon. Gemi. LL. — Monumenta Germaniae Leges.
Mon. Germ. SS. = Mon. Germ. Scriptores.
orig. — fons ex quo fragmentum haustum est.
Phillips Codex Salisburg. S. Petri Wien 1864.
Phillips die grosse Synode v. Tribur. Wien 1865.
Polyc. = Polycarpus vide supra p. LXVIII.
Prisca — prisca canonum versio in Leonis. Opp.
ed. cit.
Pseudois. — Pseudoisidorus vide supra Hinsch.
Reg. — Regino Prumensis vide supra p. XLIII.
Rolandus = Rolandi Mag. Summa ed. Thaner
Innsbruck 1864.
Schulte Die Paleae im Decrete Gratians Wien 1874.
Theiner Disquisitiones criticae Romae 1836.
Thiel Epistolae Romanor. pontificum genuinae
Brunsbergae 1868.
Turrecrem. = Turrecremata vide supra p. XCI.
Wasserschleben, Beitrage zur Geschichte der vor-
gratianischen Kirchenrechtsquellen. Leipzig 1839.
Wasserschleben, Die Bussordnungen d. abendliind.
Kirche Halle 1851.
Watterich Vitae Pontificum romanorum Lipsiae
1862.
1 Ceterorum euis locis indicati sunt tituli.
CONCORDIA
DISCORDANTIUM CANONUM,
AC PRIMUM*
DE I U R E
NATURAE ET CONSTITUTIONIS11.
DISTINCTIO PRIMA.
GRATIANUS.
Humanum genus duobus regitur , naturali videlicet rure et
moribus. Ius naturae2b est, quod in lege et euangelio continetur ,
quo quisque iubetur alii facere , quod sibi uult fieri, et prohibetur
alii inferre 3, quod sibi nolit fieri. Unde Ckrislus in euangelio 4:
„ Omnia queeunque uult is ut faciant uobis homines, et uos eadem
facite illis. Haec est enim lex et prophetae
Hinc Ysidorus in V. libro Ethimologiarum [c. 2.J ait9:
C. I. Diuinae leges natura, humanae moribus constant.
Omnes leges aut diuinae sunt, aut humanae. Diuinae
natura, humanae moribus constant, ideoque he discrepant,
quoniam aliae aliis gentibus placent. §. I. Fas lex diuina
est: ius lex humana. Transire per agrum6 alienum, fas est,
ius non est.
Gratianus. Ex uerbis huius auctoritatis euidenter datur
intelligi, in quo differant inter se lex diuina et humana, cum
omne quod fas est, nomine diuinae uel naturalis legis accipia-
tur, nomine uero legis humanae mores iure conscripti et traditi
intelligantur. §. i. Est autem ius generale nomen, mullas sub
se continens species.
Unde in eodem lib. [Etymolog. c. 3.] Ysidorus ait:
C. II. Ius genus, lex species eius 7 a est.
Ius generale nomen est; lex autem iuris est species.
Ius autem est8 dictum, quia iustum est. Omne autem ius
legibus et moribus constat.
C. III. Quid sil lex9.
[Isidor. eod. cap. 3.]
Lex est constitutio scripta.
C. IV. Quid sit mos.
[Isidor. eod. cap. 3. et lib. II. c. 10.] 10
Mos* autem11® est longa consuetudo, de moribus12 tra-
cta tantumdem13.
C. V. Quid sit consuetudo.
[Isidor.14 eod. cap. 3. et lib. II. c. 10.]
Consuetudo autem est ius quoddam moribus15 institu-
tum, quod pro lege suscipitur, cum deficit lex. §. 1. Nec
differt, an scriptura, an ratione consistat, quoniam 1Ga et
legem ratio commendat. §. 2. Porro si ratione lex constat,
lex erit omne iam, quod ratione constiterit, dumtaxat quod
religioni congruat175, quod disciplinae conueniat18c, quod
saluti proficiat. §. 3. Vocatur autem consuetudo, quia in
communi est usu.
Gratianus. Cum itaque dicitur: „non differt, utrum con-
suetudo scriptura, uel ratione consistat,11 apparet, quod con-
suetudo partim est redacta in scriptis, partim moribus tantum
utentium est reseruata. Quae in scriptis redacta est, constitutio
siue ius uocatur; quae uero in scriptis redacta non est, generali
nomine, consuetudo videlicet, appellatur.
§. 1. Est et 16 d alia diuisio iuris, ut in eodem libro [V. c. 4.]
testatur Ysidorus ita dicens:
C. VI. Que sint species iuris.
[Isidor. eod. c. 4.]
Ius aut 26 a naturale est, aut ciuile, aut gentium.
C. VII. Quid sit ius naturale.
[Isidor. eod. c. 4.]
Ius naturale est commune omnium nationum, eo quod
ubique instinctu naturae, non constitutione aliqua habetur,
ut uiri et feminae coniunctio, liberorum successio21* et22
educatio, communis omnium possessio et omnium una liber-
tas, acquisitio eorum, quae celo, terra marique capiuntur;
item depositae rei uel commendatae23 pecuniae restitutio,
uiolentiae per uim repulsio. §. 1. Nam hoc, aut si quia
huic simile est, numquam iniustum, sed naturale equum-
que habetur.
C. VIII. Quid sit itts ciuile.
[Isidor. eod. c. 5,]
Ius24 ciuile est25®, quod quisque populus uel duitas265
sibi proprium diuina humanaque27 causa constituit.
EDITIO ROMANA.
a) de iure divinae et humanae constitutionis. — Di st. I. b) naturale — c. 2. a) lex autem species est — c. 4. a) mos
est L cons. de m. tantummodo tracta — c. 5. a) quando b) conveniat c) congruat d) est autem — c. 6. a) ius autem —
c. 8. a) est: deest b) quaeque civitas
NOTATIONES CORKECTORUM.
* Ac primum: Hoc loco in manuscriptis codicibus magna est varie-
tas. Nam partim nulla est hoc loco inscriptio, partim vero legitur: De iure
scripto et non scripto, et quod cui praeponatur, et legum auctoribus et duorum
malorum electione, sive dispensatione. Aut: ile primum de iure constitutionis
naturae divinae et humanae 1. Aut: De iure naturae ei humanae constitutionis,
quam Dominicus de Gemlniano agnoscit, et exstat in nonnullis antiquiori-
bus editionibus. Aut: De iure naturae et constitutionis , quae inscriptio ma-
xime videtur convenire tractationi Gratiani, qui saepe ad haec capita rever-
titur, ut initio distinet. 5. 7. 8. 15. et 11. q. 1. c. st' quae causae hunc totum
locum indicans scribit : Require in principio, ubi differentia signatur inter ius
naturale et ius constitutionis. Veruntamen in hac tanta varietate, quae, ut
aliae coniecturae mittantur, argumento esse potest, nullam hic a Gratiano
ipso positam esse rubricam, satis visum est retenta vulgata lectione ceteras
indicare.
C. IV. — # Mosest: Apud Isidorum haec antecedunt: Mos est vetustate
probata consuetudo, sive lex non scripta. Nam lex a legendo vocata est, quia
scripta est. Mos autem longa consuetudo est, etc.
C. VII. — * Successio: In tribus codicibus manuscriptis Isidor! et
aliquot Gratiani legitur: liberwum susceptio ei educatio, quae lectio convenit
cum 1. 1. D. de iustit. et iure, veralc. hinc descendit.
Di st. I. 1) AC. — de iure const. nat. et hum.: E Edd. Ven. I. EI. Nor. ; de iure const. nat. hum. : Ed. Arg. ; de iure const. natur, dlv. et hum. : Ed. Bas.
2) ARCE 8) minime inf.: D 4) Matth. c. 7. v. 12. 6) Cum novissima hujus libri editio in tomo 11 Corp. Orammatt. latt. vett. minime possit probari, uarieiatem
lectionum inde afferre opus esse non duximus. ||c an. 1. 6) transire per alienum : oi ig. ed. Areval. [: c an. 2. 7) ABCDF S) ost: deest: ABJJ can. 3. 9)mto.:quld
sit mos, quid sit consuetudo: E, ubi hoc caput cum seqq. duobus coniunctum est || can. 4. 10) lvo Decr. IV, 200; Ivo Pan. II, 161 ; Coli. tr. P. III, 7, l. (III, 8, 1.)
Cius. 1, 13. 11) ABCDEPOH - ortg. 12) vetustate probata cons.: Ivo Decr.; comprobata: Coli. tr. P. 13) A orig. et aliquot Codd. sec. Corr.; de moribus tant.
desunt tt» CoU. tr. P., ubi legitur: sive lex aoripta. — tantundem: deest: B; tantummodo: rei. Codd. coli. || can. 5. 14) Secundum Jr. 32. Dig. de legib. ei
lertuUianum m Ub. de corona militis - - Ivo Decr. IV, 200 ; lvo Pan. U, 161 : Coti. tr. P. III, 7, 1. (III, 8, 1.) : Caes. 1, 13. — in omnibus usque ad §. 1. rerb. : consistat.
15) a maioribus: CoU. tr. P. 16) ABCQ B6hmer. 17) AbDF - orig. 18) ABDF - orig. 19) ABCO\\ can. 6. 20) C et m ig. H can. 7. 21) susceptio: Isidor. Edd.
(irtal (Matrit. 1591.) et Areval (Rom. 1797 .) Bohmer secundum H 22) puerorum educatio: CDEFQH 23) commodatae QH orig. edd. citt. commendatae vel
commodatae : F || can. 8. 24) c/. I. 9. Dig. de iust. et iure 25) ABCEFG - orig. 26) ABCD - orig. 27) d. h. inspecta causa : BOhm.
Corpus lur. can. Ed. Friedberg. 1
/
3
DECRETI PRIMA PARS DIST. II. III. c. 2.
4
C. IX. Quid sit tus gentium.
[Isidor. eod. c. 6.]
Ius gentium est sedium occupatio, edificatio, munitio,
bella, captiuitates, seruitutes, postliminia, federa pacis**11,
induciae, legatorum non uiolandorum religio, conubia in-
ter alienigenas prohibita. §. 1. Hoc inde 2M ius gentium
appellatur, quia eo iure omnes fere gentes utuntur.
C. X. Quid sit ius militare.
[Isidor. eod. c. 7.]
Ius militare est belli inferendi solempnitates30*, federis
faciendi nexus , signo dato egressio in hostem uel commis-
sio3,b; item signo dato receptio; item flagitii militaris disci-
plina, si locus deseratur; item stipendiorum modus, digni-
tatum gradus, premiorum honor, ueluti cum corona uel
torques donantur; item predae decisio, et pro personarum
qualitatibus et laboribus iusta diuisio, ac principis porcio.
C. XI. Quid sit ius publicum.
[Isidor. eod. c. 8.]
Ius32 publicum est in sacris et sacerdotibus et magi-
stratibus*.
C. XII. Quid sit ius Quiritum.
[Isidor. eod. c. 9.]
Ius Quiritum est proprie Romanorum, quod nulli tenent,
nisi Quirites, id est Romani. §. 1. In quo agitur de legi-
timis hereditatibus, de curationibus33**, de tutelis, de usuca-
pionibus, quae iura apud nullum alium populum repperiuntur,
sed propria sunt Romanorum, et in eos 34 b solos constituta.
DISTINCTIO H.
GRATIANUS.
I. Pars.1 Constat autem ius Quiritum ex legibus et ple-
bisscilis et senatusconsultis et constitutionibus principum et
edictis 2 siue prudenlum responsis.
C. I. Quid sit lex.
[Isidor. Etym. lib. V. c. 10. et 1. II. c. ro.]
Lex est constitutio populi, qua maiores natu simul cum
plebibus aliquid sanxerunt.
C. II. Quid plebisscitum *.
[Isidor. eod. c. 11.]
Plebisscita3 sunt, quae plebes tantum constituunt: et
uocantur plebisscita4, quod ea plebs sciat, uel quod scisci-
tatur ct rogat, ut fiat5b.
C. III. Quid senatusconsultum c*.
[Isidor. eod. c. 12.]
Senatusconsultum est, quod tantum senatores populis
consulendo decernunt.
C. IV. Quid constitutio * uel edictum.
[Isidor. eod. c. 13.]
Constitutio uel edictum est, quod rex7 uel imperator
constituit uel edidit 8 b.
C. V. Que sint responsa prudenlum.
[Isidor. eod. c. 14.]
Responsa prudentum sunt, que iurisconsulti respondere
dicuntur consulentibus: unde responsa * Pauli dicta sunt .
Fuerunt enim quidam prudentes et arbitri equitatis, qui
institutiones11 ciuilis iuris compositas ediderunt, quibus
dissidentium lites contentionesque sopirent.
C. VI. Que sint tribuniciae leges uel consulares.
[Isidor. eod. c. 15.]
II. Pars. Quedam etiam leges dicuntur ab his*, qui
condiderunt12, ut consulares, tribuniciae, Iuliae, Corneliae.
Nam et sub Octauiano Cesare suffecti consules Papius*
et Pompeius b legem tulerunt, que a nominibus eorum
appellatur Papia Pompeia0, continens patrum prenna pro
suscipiendis liberis. Sub eodem quoque imperatore Falci-
dius tribunus plebis legem fecit, ne quis plus extraneis13
testamento 14d legaret, quam ut quarta pars superesset he-
redibus, ex cuius nomine lex Falcidia nominata150 est.
C. VII. Quid* sil lex satyra.
[Isidor. eod. c. 16.]
Satyra* uero lex est, que de pluribus simul rebus
eloquitur 16 b, dicta17 a copia rerum et quasi a saturitate:
unde et satyram scribere est poemata uaria condere, ut
Oratii, luuenalis et Persii.
C. VIII. Que sint Rodiae leges.
[Isidor. eod. c, 17.]
Rodiae leges naualium commerciorum sunt, ab insula
Rodo cognominatae, in qua antiquitus mercatorum usus
fuit.
DISTINCTIO in.
GRATIANUS.
I. Pars. Omnes lie species secularium legum partes sunt.
Sed quia constitutio alia est ciuilis, alia ecclesiastica: ciuilis
uero forense uel ciuile ius appellatur , quo nomine ecclesiastica
constitutio appelletur, uideamus. §. 1. Ecclesiastica constitutio
nomine canonis censetur. Quid autem canon sit Y sidor us 1 in
lib. VI. Ethim. [c. 16.] declarat dicens:
C. I. Quid sit canon.
Canon grece, latine regula nuncupatur.
C. II. Unde regula dicatur.
[Isidor.2 eod. c. 16.]
Regula dicta est eo quod recte ducit, nec aliquando 3
aliorsum trahit. Alii dixerunt4* regulam dictam, uel quod
regat, uel normamb recte5 uiuendi prebeat, uel quod dis-
tortum prauumque est®° corrigat.
II. Pars. Gratian. Porro canonum alii sunt decreta
Pontificum, alii statuta conciliorum. Conciliorum uero alia sunt
uniuersalia, alia prouincialia. Prouincialium alia celebrantur
auctoritate Ronumi Pontificis, presente uidelicet legato sanctae
Romanae ecclesiae; alia uero auctoritate patriarcharum, uel
EDITIO ROMANA.
Dist. I. c. 9. a) foedera, paces — c. 10. a) solennitas b) pugnae commissio — c. 11. a) in sacerdotib. et in magistratib. —
c. 12. a) cretionibus* b) eosdem — Dist. II. c. 2. a) sit plebiscitum b) fiant — c. 3. a) sit senat. cons. — c. 4. a) sit const.
b) edicit — c. 5. a) et responsa Pauli b) sunt : deest — c. 6. a) iis b) Poppaeus c) Poppaea d) in testamento e) nun-
cupata — c. 7. a) quae b) loquitur — Dist. III. c. 2. a) alii vero b) vel quod normam c) pravumque corrigat
NOTATIONES CORUECTOEUM.
C. XII. — * Cretionibus: Antea legebatur: vel curationibus, vel de
contractibus. Emendatum est ox codicibus Isidori tam impressis quam
manuscriptiH. Quid autein sit cretio, declarat Ulpianus in suis titulis c. 22.
et ipsemet Isidorus ood. lib. V. Etymol. cap. 24.
Dist. II. C. VI. — * Papius; Antea legebatur ; Papius et Pompeius ct
paulo post; Papia et Pompeia. Emendatum est cx manuscriptis exemplari-
bus Isidori. Nam in impressis notaverat errorem Alciatus lib. 111. dispunct.
c. 3. In tabulis autem Capitolinis anno itrbiB DCCLXI. ex Calend. Iui.
suffecti consules numerantur M. Papius et Q. Poppaeus.
** Extraneis : Haec dictio non est in Chronico Eusebii a. D. Hieronymo
latinitato donato ac locupletato (unde baec videtur sumpsisse Isidorus) ne-
que in leg. 1. §. 2. ad leg. Falc., ubi referuntur propria verba ipsius legis.
Est tamen apud Tsidorum etiam in codicibus manuscriptis.
C. VII. * Satira; In aliquot Gratiani manuscriptis codicibus et uno
Isidori legitur ; Satura, de qua ita Festus : Satura est cibi genus ex variis rebus
condi tuux ; et est lex multis aliis conferta legibus. Itaque in sanctione regum
ndscribitnr: nece per saturam abrogato aut derogato, et alia quaedam in lianc
sententiam.
Dist. I. can. 9. 28) ABCDFOH Edd. coli. o. Tunecremata ed.Fontun. 29) et inde i.g. a.; orig. || can. 10. 30) ABDRFO 31) ABD )] can. 11. 32) ex 1. 1.2.
Dig. dc iust. et iure can. 12. 33) ABCD ; curat, vel de tutel.; KG ; curat, vel de contractib.: F; caiitionib. vel curationib. vel tutelis; H 34) ABCDF.
Dist. II. 1) Isid. eod. c. 3. 2) ex edictis senatorum; F ct cdd. coli. o. exc. cd. Bas. || c an. 2. 3) scita sunt; orig. 4) vocata scita; orig. 5) ABFG ; vol quod
sciscit uti rogata fuit: orig. || can. 3. C) ABCDG [| can. 4. 7) quod tantum rex: F edd. romana priores praeter Basii. Bohm. 8) ABCEH et edd. coli. o. || can. f».
9) ABFG 10) ABCDEF 11) constitutionis: Ed. Basii. Bohm.; vulgatam senat ipse Isidor. || can. G. 12) qui eas condid.: EFGH 13) extraneis: deest in orig. ed.
Arer. ; in extran.: CFG 14) Codd. coli. o. orig. — in extremo toataio.: Ed. Vellet. 15) Codd. coli. o. || can. 7. 1G) ABCDEFH Ed. Basii, orig. 17) dicta quidem:
EFH Tunecremata ed. Fontan.
Dist. m. can. 1. 1) Ans. ded. III, 2; Anselm. in prooem. |J can. 2. 2) Ans. ded.; Ans . U. cc. 3) aliquem: Edd. lugdd. I. II. Paris.; aliquando: deest;
Aus. 4) ABCDEG orig. Ans. 5) bene : AB, cum tamen recte magis convenire videatur, vulgatam quam tu cett. Codd. coli. o. invenimus retinnimus G) ABCDH ; pra-
vumque quod est: EG ; pravuinque quid : orig. ; prav. quicquid: Ans.
5
DECRETI PRIMA PARS DIST. III. IV. c. 6.
6
primatum, uel meiropolitanorum eiusdem prouinciae. Hec
quidem de generalibus regulis intelligerula sunt.
§. i. Sunt autem quedam priuatae leges, tam ecclesia-
sticae quam seculares, que priuilegia appellantur. De quibus
in V. lib. Ethim. [cap. 18.] Ysidorus ait:
C. III. Quid sit priuilegium.
Priuilegia sunt leges priuatorum, quasi priuatae leges.
Nam priuilegium* inde dictum est, quod in priuato feratur.
III. Pars. Gratianus. Officium uera secularium, siue
ecclesiasticarum legum est, precipere quod necesse est fieri**,
prohiberet* quod malum est fieri; permittere uel licita, ut pre-
rnium petere, uel quedam 8 11 illicita, ut dare libellum repudii, ne
fiant grauiora. Unde in eod. lib. [ c.19.] Ysidorus scribit dicens :
C. IV. Quid sil officium legum*.
Omnis autem lex aut permittit aliquid, ut: uir fortis
petat premium; aut uetat, ut: sacrarum uirginum nuptias
nulli petere liceat : aut punit, ut: qui cedem fecerit, capite
lectatur; eius enim premio aut pena uita moderatur
umana; aut precipit9'1 ut*: ,, Dilige 10 c Dominum Deum
tuum.“
DISTINCTIO IV.
GRATIANUS.
I. Pars. Causa uero constitutionis legum est humanam
cohercere audaciam et nocendi facultatem refrenare, sicut in eod.
lib. [V. c. 20.] Ysidorus testatur dicens:
C. I. Quare leges sint factae.
Factae sunt autem1 leges, ut earum metu humana coher-
ceatur audacia, tutaque sit inter improbos inocentia, et
in ipsis improbis formidato supplicio refrenetur2 nocendi3
facultas.
II. Pars. Gratianus. Prelerea in ipsa constitutione legum
maxime qualitas constituendarum est obseruanda, ut contineant
in se honestatem, iustitiam, possibilitatem, conuenientiam et*
cetera, quae in eod. lib. Ysidorus [c.21.]4 enumerat dicens:
C. II. Qualis debeat esse lex.
Erit5 autem lex honesta, iusta, possibilis, secundum na-
turam, secundum consuetudinem patriae, loco temporique
conueniens, necessaria, utilis, manifesta quoque, ne aliquid
per obscuritatem inconueniens6®* contineat, nullo priuato
commodo7, sed pro communi utilitate ciuium conscripta.
III. Pars. Gratian. Ideo autem in ipsa constitutione ista
consideranda sunt, quia cum leges institutae fuerint, non erit
liberum iudicare de ipsis, sed oportebit iudicare secundum ipsas.
Unde Augustinus ait in libro de uera religione, [c. 3 i.J®:
C. III. De legibus tunc est iudicandum , cum instituuntur,
non cum institutae fuerint9*.
In istis temporalibus legibus, quamquam de his homines
iudicent, cum eas instituunt10, tamen cum fuerint institu-
tae etn firmatae, non licebit iudici de ipsis iudicare, sed
secundum ipsas.
Gratianus. Leges instituuntur, cum promulgantur, firman-
tur, cum moribus utentium approbantur. Sicut enim 12 moribus
utentium in contrarium nonnullae leges hodie abrogatae sunt,
ita moribus utentium ipsae leges confirmantur. Unde illud The-
lesphori Papae ( quo 13 5 decreint, ut clerici generaliter a quinqua-
gesima* a carnilnis et deliciis ieiunent) 11 quia moribus utentium
approbatum non est, aliter agentes transgressionis reos non arguit.
C. IV. Septem ebdomadibus a carne et deliciis ante
pascha clerici abstineant.
Thelesphorus Romae urbis Arcluepiscopus 15a omnibus
Episcopis, [epist. un.]16
Statuimus, ut septem17 ebdomadas ante 18 b sanctum
pascha omnes clerici in sortem Domini uocati a carne19
ieiunent: quia sicut discreta debet esse uita clericorum a
laicorum conuersatione, ita et in ieiunio debet fieri20c dis-
cretio. Has 21 d ergo septem ebdomadas omnes clerici a
carne et deliciis ieiunent, et ymnis et uigiliis atque oratio-
nibus inherere220 die noctuque studeant.
C. V. Septimam ebdomadam Thelesphorus quadrage-
simae addit.
Item Ambrosius in libro sermonum93*.
Quadragesima sex septimanas habet, cui addidit Thele-
sphorus Pontifex septimam ebdomadam, et uocatum est
hoc tempus quinquagesima.
Gratian. Quod similiter de eo capitulo est intelligendum,
quod B. Gregarius [I.]24 Augustino Anglorum Episcopo
scribit dicens:
C. VI. A quinquagesima ieiunandi propositum sumant,
quos ecclesiastici gradus dignitas exornat.
Denique sacerdotes et diaconi et reliqui, quos25® digni-
tas ecclesiastici gradus exornat, a quinquagesima propositum
ieiunandi suscipiant26, quo et aliquid ad27 pensum sanctae
institutionis 28 adiiciant, et eorum, qui in laicali ordine con-
sistunt, obseruantiam sicut loco, ita29 religione precellant.
§. 1. De ipsa uero die dominica hesitamus, quidnam dicen-
dum sit, cum omnes laici et seculares illa die plus solito
ceteris diebus accuratius cibos carnium appetant, et nisi noua
quadam auiditate usque ad medias noctes se ingurgitent,
non aliter se huius sacri 30 temporis obseruationem suscipere
putant; quod utique non rationi, sed uoluptati, imo cuidam
mentis cecitati asscribendum est, unde nec a tali consue-
tudine auerti possunt; et ideo cum uenia suo ingenio relin-
quendi sunt, ne forte peiores existant, si a tali consuetudine
prohibeantur. Ut enim ait Salomon31: „ Qui multum emun-
git, elicit sanguinem." Et post pauca. §. 2. Par autem est, ut
quibus diebus a carne32 animalium abstinemus, ab omnibus
quoque, quae sementiuam331’ trahunt originem carnis, ieiu-
nemus, a lacte uidelicet, caseo et ouis. Et post pauca. §.3 . Ce-
terum piscium esus ita Christiano relinquitur, ut ei31c infir-
EDITIO ROMANA.
Dist. III. c. 3. a) aut prohibere b) vel etiam quaedam c. 4. a) quod sit off. legis b) divina* autem praecipit c) di-
liges. — Dist. IV. c. 1. a) et: deest — c. 2. a) in captionem* — c. 3. a) sunt b) qui — c. 4. a) urbis Romae episcopus
b) hebd. plenas c) debet esse discretio d) ante has positum est: et infra e) orat, domino inhaerere — c. 6. a) reliqui
omnes b) sementinam c) hoc ei infirm.
NOTATIONES C
Dist. III. C. III. * Privilegium: Cicero 1.3. de legib. haec ha-
bet: Maiores nostri in privatos homines leges ferri noluerant, id est eu im privile-
gium. Verum non semper eadem notione hanc vocem usurpari solitam
fuisse, Budaeus et alii notarunt.
** Fieri: Quae sequuntur, in aliquot vetustis codicibus sic habentur:
Prohibere quod malum est fieri ; permittere vel licita, ut praemium peteie, vel
etiam quaedam , etc.
C. IV. * Divina: Hinc usque ad finem non sunt In codicibus Isidori,
neque iu aliquot exemplaribus Vaticauis Gratiani. In aliis vero, omissa
voco divina, legitur: aut praecipit, ut diliges Dominum Deum tuum.
Dist. IV. C. II. *In captionem: Antea legebatur: in cautum
ORRECTORUM.
captione. Restituta est vora lectio ex codicibus Isidori manuscriptis lib. 5.
cap. 21. et ex impressis etiam lib. 2. c. 10. ubi eadem scribuntur, partiniquo
ex antiquis Gratiani exemplaribus, a quibus abost dictio cautum. Simili
voro locutione utitur Paulus 1. 5. sontent. tit. 33. c. 2. No quis, inquit, in
captionem verborum in cavendo incidat.
C. HI. * Quinquagesima: Post hoc verbum in codicibus impressis
sequebatur: ieiunandi /nojtositum susciperent et a carnibus et deliciis abstine-
rent; sed omnes fere raanuscripti habent co modo, quo restitutum est.
C. V. * Sermonum; Iuventi sunt Romae in bibliotheca Vaticana ct
Mediolani iu bibliotheca monasterii S. Ambrosii sermones aliquot manu*
scripti, Ambrosii nomen praeferentes, Inter quos est sermo do Sexagesima,
cuius initium est: Adest tempus, undo hoc caput sumptum est.
Dist. IU. can. 3. 7) ABCDG 8) ABCDEFG || can. 4. 9) ABCDEH 10) \BCD — Deuteron. c. 6. u. 5.
DiBt. IV. can. 1. 1) autem: deest: QH 2) formidotur: AB 3) ref. audacia et nocendi facultas: DFGH Turrecrcniata ed. Fontan. Bd/nn. |j cftti. 2.
4) ho Decr. IV, 1G8: Ivo Pan. II, 142; Coli. tr. P. III, 6, 10. (IU, 7, 10.) 6) est: FG 6) AB — ; captione: CDGll; cautione: Jvo Dccr. CoU. tr: P. 7) alio
comm.: CoU. tr. P. || can. 3. 8) Ico Dccr. IV, 169; Ico Pan. II, 143; CoU. tr. P. IU, 6, 11. (HI, 7, 11.) 9) ABCEFG 10) constituunt: AB (male); Instituerunt: A
11) ac: DF Ito Pnu. CoU. tr. P. 12) enim a contrariis morib. utent. leges: E 13) ABEFGH 14) quinquag. propositum ieiunandi susciperont: AB jj can. 4.
15) ABCDKFGH Turrecrem. I. c. 16) Ejnst. Pseudoisid. ap. Hinschius p. 109 sq. — Ans. VH, 183 (Thciner Disq erit.: Aus. VII, 16G) ; Ivo Decr. IV, 25; In» Pan.
II, 174; Orat, ex Ans. caput hausit , ubi etiam statuimus legitur , cum apud Ivoucm legatur: statutum esso, et in initio rapitis: cognoscite a nobis et
cunctis episconis in hac s. et ap. synodo congregatis statutum esse. 17) cx libr. Pont. 18) ABCDF 19) sorte: EG Pseudois. Ans. Ico. 20) ABCDEu/f
Pseudois. Ans. Ivo. 21) ABCEG 22) o. Codd. coit. ; Ans. — ap. Iconem ut iu Ed. Rotn. || can. 5. 23) Ahiudicant hunc can. ab Ambros. Opp. huius Edd. Fr. ltene-
dictini ex congr. S. Hauri Puris. 1686. in Ed. Migne Paris 1845. est Sermo XV. — Anselm. VII, 184. |j can. 6. 24) 6*. Gregalium huius canonis auctorem non esu
contendunt Fratres ex congr. S. Mauri. Ed. Paris. 1705. Jaffe uo. CCXXXIX iuter spurius literas refert. Ivo Dccr. IV, 29. Coli. tr. Part. I, 53, G9. 25) ABCDFG
Coti. tr. P. 26) sumant vel suscipiant: EG 27) ad administrationem vel ponB.: DF 28) institutioni: EU 29) ita ct: Ivo 30) sacri: deest: EG 31) Proce* b.
c. 30. s. 33. 32) carnibus: Ivo 33) ABC et alii soc. Corr. 34) ABD; hic: Jvo CoU. tr. P .
1*
DECRETI PRIMA PARS DIST. V. c. 4.
mitatis solatium, non luxuriae pariat incendium. Denique
qui a carne abstinet35, nequaquam30 sumptuosiora marina-
rum beluarum conuiuia preparet. §. 4. Vinum quoque37
ita bibere permittimur38", ut ebrietates39' omnino40 fugia-
mus; alioquin restat, ut omnia, quae corpori41 libent, simi-
liter faciamus.
IV. Pars. Gratianus. Hec etsi legibus constituta sunt,
tamen 43 quia communi usu approbata non sunt, se non observan-
tes transgressionis reos non arguunt; alioquin 43 his non obe-
tUentcs proprio priuarentur honore, cum illi, qui sacris ne-
sciunt obedire canonibus, penitus officio iubeantur carere susce-
pto; nisi forte quis dicat, hec non decernendo esse statuta,
sed exhortando conscripta. Decretum uero 44 necessitatem facit,
exhortatio autem liberam uoluntalem excitat.
DISTINCTIO V.1
GRATIANUS.
I. Pars. Hec, que de priuilegiis et ceteris infra posi-
tis scripta sunt, tam secutoribus quam ecclesiasticis legilms
conuemunt. Nunc-* ad differentiam naturalis turis et cetero-
rum reuertam ur. §. 1. Naturale ius inter omnia primatum ob-
tinet e/3" tempore et dignitate. Cepit enim ab exordio rationalis
creaturae, nec uariatur tempore, sed immutabile permanet.
§. 2. Hed cum naturale ius lege 4b et euangelio supra dicatur
esse comprehensum, quedam autem contraria his, que in lege
statuta sunt, nunc inveniantur concessa, non videtur ius natu-
rale immutabile permanere. In tege 5 namque precipiebatur :
„ut mulier si masculum pareret, quadraginta, si uero feminam,
octuaginta diebus a templi cessaret ingressu nunc autem statim
post partum ecclesiam ingredi non prohibetur. Item6 mulier, que
menstrua patitur , ex lege immunda reputabatur 7 ' ; nunc autem
nec66, ecclesiam intrare nec sacrae communionis misteria per-
cipere, sicut illa6'1, que parit, uel illud, quod gignitur, nec107
statim post partum baptizari prohibetur.
Unde eidem Augustino lla Gregarius [I.]13
scribit, dicens :
[C.I. PALEA*.
Cum enixa fuerit mulier, post quot dies intrare eccle-
siam debeat, testamenti ueteris preceptione didicisti: quia
pro masculo XXXIII., pro femina uero LXVI. diebus debet
abstinere; quod tamen sciendum, quia in misterio accipitur.]
C. II. Mulier in ipsa qua genuerit hora " gratias actura
ecclesiam intrare non prohibetur.
[Gregorius ibidem continenter.] 13
Si mulier eadem hora, qua genuerit, actura gratias
intrat ecclesiam, nullo pondere peccati grauatur; .uoluptas
etenim camis, non dolor in culpa est. In carnis autem com-
mixtione uoluptas est, in14 partu uero prolis gemitus
Unde ipsi primae mulieri17' dicitur18: „In doloribus panes.»
Si itaque enixam mulierem prohibemus intrare ecclesiam,
ipsam ei penam19d in culpam uertimus20'.
C. III. Mulierem enixam, uel quod ab ea genitum
fuerit*1, eadem hora nihil prohibet baptizari.
Item * [Idem ad eundem.]22
Baptizari autem23 uel enixam mulierem, uel hoc, quod
genuerit, si periculo mortis urgetur, uel ipsa hora eadem24,
qua gignit uel, eadem, qua natum est id quod gignitur251’,
nullo modo prohibetur'*: ne25, dum adhuc tempus ad pre-
bendum reaemtionis misterium27 queritur, interueniente
paululum mora, inueniri non ualeat, qui redimatur.
C. IV. Antequam puer ablactetur, uel mater purificetur,
ad eius concubitum uir non accedat.
Item .2S [Gregor.29 ibid. continenter.]
Ad eius30 uero concubitum uir suus accedere non debet,
quousque qui gignitur ablactetur.
[PALEA31.
Praua autem in coniugatorum moribus consuetudo
surrexit, ut mulieres filios quos gignunt, nutrire contemnant,
eosque aliis mulieribus ad nutriendum tradant; quod uide-
licet ex sola causa32 incontinentiae uidetur33 inuentum, quia
dum se continere nolunt, despiciunt lactare quos gignunt.]
Si autem 34:1 filios suos ex praua consuetudine aliis ad
nutriendum tradunt, nisi purgationis tempus transierit 35 b,
uiris suis non debent admisceri: quippe et36' sine partus
causa cum in menstruis consuetis detinentur, uiris suis
misceri prohibentur 37 d, ita ut morte lex38 sacra feriat, si quis
uir ad menstruam39' mulierem accedat. §. 1. Que tamen
mulier, dum consuetudinem menstruam patitur401, prohiberi
ecclesiam intrare non ualet41 quia ei naturae superfluitas in
culpam non debet42h reputari43', et per44 hoc, quod inuita
patitur, iniustum est 45 k, ut40 ecclesiae priuetur ingressu.
Nouimus namque, quod mulier, que fluxum patiebatur,
sanguinis post tergum Domini humiliter471 ueniens uesti-
menti eius fimbriam tetigit, atque ab ea statim infirmitas sua
recessit48. Si ergo in fluxu sanguinis posita laudabiliter potuit
Domini uestimentum tangere, cur, que menstruam49 m pa-
titur sanguinis, ei non liceat ecclesiam50" intrare510? Si
enim ea52P bene presumsit, que uestimentum Domini in
languore posita tetigit, quod uni personae infirmanti con-
ceditur, cur non concedatur cunctis mulieribus, que na-
turae suae uitio infirmantur? §. 2. 53 Sanctae autem com-
EDITIO ROMANA.
Dist. IV. c. 6. d) permittitur e) ebrietatem — Dist. V. a) et: deest b) in lege c) immunda esse d) nec statim
e) sicut nec illa f) nec; deest — c. 1. a) Aug. Anglorum episcopo — c. 2. a) Mulier enixa gratias actura ecclesiam intrare
hora eadem n. prohib. b) dolor et gemitus c) primae matri omnium dicitur d) poenam suam e) in culpam deputamus
— c. 3. a) item: deest b) vel hoc quod gignitur eadem qua natum est c) adiicitur: quia sicut* sancti mysterii gratia viven-
tibus atque discernentibus cum magna discretione providenda est, ita quibus mors imminet, sine ulla dilatione offerenda
est — c. 4. a) Hae itaque quae filios b) tempus prius c) quippe quum et d) prohibeantur e) menstruatam f) ex con-
suetudine menstrua patitur g) non debet h) non valet i) imputari k) iustum non est 1) humiliter: deest m) menstruum
n) liceat Domini eccles. 0) post: intrare: interiectum est: et infra p) si igitur bene
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. V. I. Pars. # Nunc ad differentiam: In vulgatis lege-
batur: Nunc autem ad doctrinam Emendatum est ex vetustis codicibus et
ex principio dist. 15. ubi hoc reperitur.
C. I. * Paloa: De Paleis universe in praefatione dictum est. Haec
vero, cui primum praeponitur nomen Paleae, habetur etiam in manuscriptis
exemplaribus (exceptis duobus Vaticanis) et in quatuor coniunctum est cum
sequenti capite : Si mulier, addita ad illius initium voce : Nam, quemadmo-
dum est apud Gregorium.
C. III. * Quia sicut: Hinc usque ad verba: Nedum, addita sunt ex
B. Grcgorio.
Dist. IV. can. 6. 35) abstinent — praoparont: EGH 36) nequaq. sibi : Ivo 37) vinum ergo : CEFH ; vinum vero: leo 38) ABC ho. — permittimus:
Coli. tr. P. 39) ABC -10) per omnia fug. : ho 41) corporibus : EG 43) tamen : deest : EG 43) verba S. Qregorii infra C. XXV. qu, 1. c. 13. 44) praeceptum vero : EG.
Dist. V. 1) In CDE verba: haec, quae ctc. usque ad: immutabile permanere ad Dist. TV. perlinent; in Q initium Dist. V. tis* inde a verbis: §. 1. Na-
i titiones huic canoni adiccerunt: Ioaunes Favcn tinus (Schultc PnucapaUa 14) ct Summa Lipsieusis ( ib . 15) cum ittm Huguccius paleam esse notaverit ( ib .) |[ can. 2.
w . y. Af uc/. — «iim-hhii» m. r , u*. (,<•»*<! < (i \jvrs . e*, ai-. oeu, «i-rcco iw luuuh mieiti iui , vt, munia e-cami ujt. vinin. virtus ituum ciuivms incipiens.
23) autoui: dicit: Eleo 24) eadem : deest: AB — at in aliis omnib.Codd. invenitur 25) Codel. coli. o. Coli. tr. P. ; vel eadem hora in qua nat. est: Ito 26) verba:
ne dum usque ad finem desunt ap. Icon. sed exstant in Coli. tr. P. 27) ministerium: Coli. tr. P. || can. 4. 28) Nicolaus P. 1. 1. Dcda l. I. Ico Decr. VIII, 88: Coli,
tr. P. I, 65, 72; Caes. X, 56. §. 3. cf. Wasserschleben Beitr. 58. 28) Augnst.: VEF 30) ad enixae mulieris concub.: Ito 31) verba: Prava — quos: desunt:
ABCEGH (in E manu posterioris aetatis in margine adscripla sunt) Coli. tr. P. — inveniuntur in I)F; ap. Iconem usque %. 1. isi 6. : novimus namque : — commenta-
iioncin adiecit Summa Parisiens. (Schlllte 1. c. 14.) 32) carnis incontinentia: E. Edi. coli. o. 33) fuisse inventum : BF 34) ABC; CoU.tr. P. 35) ABCEG; oria.
Hq 36) ABC DEC/ ii 37) ABCDEFG 38) Levit, c. 15. 39 ) ABCD 40) C taii. tr. P. ,- consuetudine menstruam: mate: AE,- ex consuetudine menstruam : Et?
consuetudinis menstruam patiatur: D: consuetudine meustrua: Ivo 41) AB 42) ABBEO 43) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 4-1) pro hoc: AB Ab) Codd coli
o. Coli. tr. P. 46) nt ab: ho 47) ABCEGH Edi. coli. o. — orig. Coli. tr. P., - humiliter vestimenti: D 48) Atatth. c. 9. 49) AB Coit. tr. P. — menstrua: D
50) ABCDEFOH Coli. tr. P. 51) ABCDEFQH 52) Codd. coli. o. — Si enim bene: Coti, tr, P. 53) Coli. tr. P. I. c. 73.
9
DECRETI PRIMA PARS DIST. VI. c. 2.
10
munionis54 misterium in eisdem diebus percipere non debet
prohiberi. Si autem ex ueneratione magna percipere non
presumit, laudanda est; sed si perceperit 55 'i, non est50*
ludicanda. Bonarum quippe mentium est, etiam ibi culpas 37 s
suas agnoscere, ubi culpa non est; quia sepe sine culpa
agitur, quod uenit ex culpa. Unde etiam cum esurimus,
sine culpa comedimus, quibus ex culpa primi hominis factum
est, ut esuriamus58*.
DISTINCTIO VL
GRATIANUS.
Quia uero de naturae superfkutate sermo cepit haberi , que-
ritur, an post illusionem, que per somnium accidere solet , cor-
pus 1 a Domini quilibet accipere ualcat, uel si sacerdos sit, sacra
misteria celebrare.
De Itis ita scribit B. Gregorius [I.] Augustino An-
glorutn Episcopo, [resp. 1 1.]-
C. I. De multiplici genere illusionis.
Testamentum3 ueteris legis1 hunc pollutum dicit51’,
nisi6c aqua lotus fuerit7d, eique8' usque ad uesperam in-
trare ecclesiam non conceditur9 f. Quod tamen aliter popu-
lus spiritualis intelligens 10 quasi per somnium eum illudi
reputat11, qui temptatus immundicia ueris12* imaginibus in
cogitatione 13 inquinatur. Sed lauandus est aqua, ut culpam
cogitationis lacrimis abluat14, et nisi prius ignis tentationis
recesserit15, reum se quasi usque ad uesperum1Gs cognoscat.
§. 1. Sed est in eadem17 illusione necessaria ualde discretio,
ciua subtiliter pensare1811 debeat19', ex qua re accidat menti
dormientis. Aliquando20 enim ex crapula, aliquando ex
naturae suae superfluitate aut21k infirmitate, aliquando ex22
cogitatione contingit pollutio231. §. 2. Et quidem cum ex
naturae superfluitate uel infirmitate euenerit, omnimodo24
hec illusio non est timenda, quia hanc animus nesciens
pertulisse magis dolendus est, quam fecisse. §. 3. Cum
nero ultra modum appetitus gulae in sumendis alimentis
rapitur, atque idcirco humorum25 receptacula grauantur.
habet exinde animus aliquem reatum, non tamen usque ad
prohibitionem sacri misterii percipiendi 2®, uel missarum
sollempnia celebrandi, cum fortasse aut dies festus exigit, aut
exhibere27 ministerium28"1 pro eo, quod sacerdos alius
deest29'1, ipsa necessitas compellit30. Nam si adsunt alii,
qui implere ministerium310 ualeant, illusio per crapulam
facta a perceptione sacri misterii prohibere non debet, sed
ab immolatione sacri misterii, ut arbitror, abstinere32 debet
humiliter, si** tamen dormientem33 turpi imaginatione
non34? concusserit. Nam sunt35, quibus ita plerumque illusio
nascitur, ut eorum animus etiam in somno corporis positus
turpibus imaginationibus non fedetur. Qua in re unum ibi
ostenditur, ipsa mens rea non tunc***, uel in suo iudicio
libera 30,i cum se etsi in dormientis corpore37* nihil meminit
uidisse, tamen in uigiliis corporis meminit se in ingluuiem3Ss
cecidisse. §. 4. Sin uero ex turpi cogitatione uigilantis oritur
illusio in mente39 dormientis, patet animo reatus suus.
Videt enim, a qua radice inquinatio40 illa processerit, quia41
quod cogitauit sciens, hoc pertulit nesciens.421****
[P A L E A 44 *.
C. II. Peccatum non dicitur perpetratum cogitatione
solum, sed delectatione et consensu.
Sed pensandum est, ipsa cogitatio utrum in sugge-
stione, an delectatione, uel (quod maius est)45 peccati con-
sensu acciderit40. Tribus enim modis impletur omne pecca-
tum, uidelicet suggestione, delectatione, consensu: suggestio
quippe fit per diabolum, delectatio per carnem, consensus
per spiritum; quia et47 primo culpam serpens suggessit, Eua
uelut caro delectata est, Adam uelut spiritus consensit48.
§. 1. Et necessaria est magna discretio, ut inter suggestio-
nem49** delectationem et consensum iudex sui animus pre-
sideat. Cum enim malignus spiritus peccatum suggerit in
mente, si nulla peccati delectatio sequatur, peccatum50
omnimodo51 perpetratum non est; cum uero caro delectari
ceperit, tunc peccatum incipit nasci; si autem etiam ad
consensionem52 ex deliberatione descendit53, tunc peccatum
cognoscitur perfici. I11 suggestione igitur54 peccati semen
EDITIO ROMANA.
Di st. V. c. 4. q) percipiat r) est : deest s) ibi etiam aliquo modo culpas t) esuriremus — Di st. VI. a) solet ac-
cidere vel corpus b) pollutum Domino dicit c) et nisi d) lotum aqua e) etiam f) concedit g) vesperam h) pensari
i) debet k) naturae superfluitate vel 1) pollutio: deest m) mysterium n) alius in loco deest 0) mysterium p) turp.
imag. illusio non conc. q) ost. quod ipsa mens rea non sit tunc, sed suo iuaicio penitus libera r) etsi dormienti corpore
s) meminit in ingluviem t) adiectum est: et**** propter talem pollutionem a sacro mysterio ea die abstinere oportet.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. VI. C. I. * Veris: In plerisqae codicibus B. Gregorii et apud
Bedam ct In collectione conciliorum Coloniae 1530. impressa legitur: vanis,
in aliquibus voro B. Gregorii codicibus: variis: sed ob glossam non est
mutatum.
** Si tamen: In codicibus B. Gregorii et apud Bedam est: si tamen
dormientis mentem turpis imaginatio non concusserit. In collectione vero
Isidori etiam manuscripta: si tamen animum dormientis turpes imaginationes
concusserant; quem 6cnsum retinet etiam lectio Panormiac: nam Burchar-
dus et Ivo parum ab originali discrepant.
*** Non sit tunc, sed suo: Omnia fere Gratiani manuscripta exem-
plaria babent: vel suo*'A. Ceterum magna lioc loco est inter ceteros col-
lectores et Bedam et B. Gregorii codices varietas. In collectione Isidori
etiam manuscripta est: qua in re unum ibi ostenditur, ipsa meus non rea, nec
tamen suo iudicio libera. Verum ob codicum varietatem nihil est in contextu
mutatum.
**** Et propter: Haec usque ad finem neque in codicibus B. Gregorii,
neque apud Bedam, neque in tribus vetustis Gratiani exemplaribus haben-
tur. Sunt tamen apud Burchardum et Ivoucm et Panormiam et Poly-
carpum.
C. II. * Palea: Abest haec Palea non solum a primo ct decimo Va-
ticanis, verum et ab aliis, quae aliquot Paleas habent. Rubrica autem abest
ab omnibus. In quibus enim caput hoc reperitur, coniunctc ponitur cum
superiore, quemadmodum etiam apud Burchardum et Ivonem.
** Suggestionem: Sic emendatum est ex originali, a quo parum dis-
crepat Ivo; antea legebatur: ct necessaria est magna discretio inter suggestio-
nem ct delectationem, et inter delectationem atque consensum ; iudicem sui faciat
animam praesident. Burchardus indicem sui praesidere animum. Reliqua fero
ut Gratianus. Apud Bedam vero: et inter suggestionem aiguo delectationem,
inter delectationem, et consensum index sui animus praesideat. In collectione
Isidori: et necessarium est magna discretione iuter suggestionem et delectationem
atque consensum iudicem sui prodere animum.
Dist. V. can. 4. 54) communicationis: DE 55) ABCG orig. : percepit: H Coli. tr. P.s percipit: EF; suscopit: D 5(i) ABCD 57) Codd. et Edd. coli. o.
58) Codd. coU. o. CoU. tr. P. Bohm.
Dist. VI. 1) ABCDKFG || can. 1. 2) ad interrog. Augustini 11. ( ao . 601.) — Beda Hist. Angi. I. 1. c. 27. Bnrch. V, 13. Ico Pan. I, 150. (qui tamen initium
facit solummodo verbis : Sed est in eadem (§. 1.) ct inde a verbis: Aliquando enim omni modo consentit cum Decr. IX, 111. Coli. tr. P. I, 55, 76. Polgcarp. II r,
16, IU. 3) ot quidem (hoc: Burch.) test. Burch. Coli. t\ P. 4) leg. sicut in superiori (lege: CoU. tr. P.) capitulo iam diximus: Bureh. Ico CoU. tr. JP.; Potgc.
5) Codd. coli. o. orig. Bnrch. Ivo. CoU. tr. P. Polgc. 6) ABCD Bnrch. in cd. imjir., cum in Cod. Friburg. ,, et “ legatur 7) Codd. colL o. ; et nisi loto (lotum : cd. impr.)
aqua: lturch. 8) ABCDEG CoU.tr. P.; ei: Bnrch. 9) ABCDEH Bnrch. Coli. tr. P. Polgc.; permittitur: G 10) spir. intelligens sub eodem intellectu accipiet quo
praefati sumus qui (ed, tmpr. : quia); Beda Bnrch. CoU. Tr. P; spiritualis quia: Ico H) per soran. illuditur: Beda Bnrch. Iro Coli. tr. P. Potgc. 12) vanis:
Ico Polgc.; veris in plerisqpe Gregorii et Bedae codd. mss. haberi dissentientes u Corr. Itoni, asserant e/lito res Gregorii Fratres Manrini; ita etiam in Bcdae ed.
Stcoenson (Londini 1841) legitur 13) Lmagin. cogitatione : D 14) culpa... abluatur: Polgc. 15) prius tentationes recesserint: Ivo 16) ABCD F Beda;
Bnrch. ( Cod. ) 17) eadem : deest solummodo in AB 18) ABCD Beda Coll.tr. P. — quia subt. pena. : D; quae subt. pons. : Coli. tr. P. Polgc. 10) ABCEFG Iro; CoU.
tr. P. —debetur: IooPau. 20) Ivo Decr. IX, 111. ; nam aliq. ex crap.: Bnrch. Ico Polgc. 21) ABCEFGH 22) infirmitate vel cogitatione: IcoPau. 23) ABCDEG Ico
Pan. CoU. tr. P.; contingit ita: Beda 24) omnino: F Bnrch. (Cod.); Ico Pan. 25) humore: Polgc. 26) perc. corporis Christi : Bnrch. Ivo. Polgc. 27) exhiberi:
Gregor . Beda Burch. (Cod.) Polgc. 28) ABCDEG Ivo CoU. tr. P. 29) Codd. coli. o. ; iu eodem loco: Ivo 30) ipse si necoss. compulit: Ico: compulit mutatis vestibus
candet: Burch. Ivo. Polgc. 31) ABCDEGH Beda Ivo Decr. CoU. tr. P. 32) abstineri: Gregor . 33) dormientis mentem: orig. Beda. Burch. Ico 34 ) ABCDKFG
Gregor. Beda Burch. Ivo Pan. CoU. tr. P. Polgc. — turpitudo non concuss.: Ivo Decr. 35) sunt aliqui in quibus: E ; sunt qui fn quib. : G; suut quidam: II
36) ABC Gregor, ed. Maur. omisso „in‘4 suo iudicio — Beda (pro: „tunc:“ tamen legitur; — ost. ut ipsa m. roa non tamen (Polgc.) ab suo fud. libera: D; tl
vel suio iud. libera: Polgc.; ost. ips. m. rea non tainon sit vel suo iud. libera: Burch.; ost. ipsa m. omnino non rea tamen sit vel s. iud. pon. lib. : Ivo Pan.;
ost. mena, rea non tuo vol suo iud. lib.: Joo Decr.; ost. ipsa m. rea non sit tunc sod in suo iud. lib.: CoU. tr. P. 37) AB; etsi dorroloutis corporo: CDF; ct
dormienti corpori: G; et dormienti corpore: Burch; dormiente corpore: Polgc. —uhest a Bohm. 3S) ABCDEFG (ingluv. ventris incidisse: P) vidisse tamen iu
vig. norpor. In ingl. cecidisse: Burch. 39) in mento: deest: Beda Bnrch. Ico Polgc. 40) illusio: AB 41) qui nuod: Gregor. 42) segg. verba, quae rideas in
coU. Edit. Rom. desunt: ABCKGH —exstant: DF Bnrch. (qua propter illo die a sacro mtsterio abst. oportet); Ivo; Polgc. 43) nihilo tamen minus in Edd. uttliq.
coU. o. legitur: BCd suo. --at cf. not. 36. \[ can. 2. 44) abest haec palea : ABCKGH; invenitur sine inscriptione et cum can. 1. coniunct. : 1)F — paleam esse tradidit:
Summa Parie. (Schulte 14); Hugucc. (ib. 15) - Gregor. 1. 1. Beda 1. 1. Bnrch. V, 43. ; Ivo Decr. n, 52. 45) In peccati : D Burch. 46) occiderit: D Bnrch. 47) quia
primo: F; quia primam: Gregor.; quia et primam: Beda Burch.; qui quum primam: Ivo 48) Eva velut serpens dei. est atque consonsit: I> 49) lectionem u
Corr. ex Beda laudatam servat Ed. Opp. Gxeq. Maur.; iudicem sui animum praesidere: DF 50) maligni spiritus peccatum ctc. : F 51) omuiuo: F Burch.
Ico 52) consensum: F Burch. Ico; si autem otiam ex delib. consentit: Beda 53) conseutit: DF Bnrch. 54) ergo: Fico
11
DECRETI PRIMA PARS DIST. VI. VII. VIII. c. t.
12
est, in delectatione fit55 nutrimentum, in consensu perfectio.
§. 2. Et sepe contingit, ut hoc, quod malignus spiritus semi-
nat in cogitatione, caro in delectationem trahat, nec tamen46
animus eidem delectationi consentiat. Et cum caro sine
anima57 delectari nequeat, ipse tamen animus carnis uolu-
ptatibus reluctans in delectatione carnali aliquo modo ligatur
muitus, ut ei ex ratione contradicat, nec consentiat, et ta-
men delectatione ligatus sit, sed ligatum se uehementer
ingemiscat. Unde et ille celestis exercitus48 precipuus
miles gemebat dicens59: „Video aliam legem in membris
meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducen-
tem in lege60 peccati que est in membris meis." Si au-
tem*** captiuus erat, minime repugnabat61: quapropter et
captiuus erat, et repugnabat611. Igitur legi mentis eius lex,
que in membris est, repugnabat; si autem repugnabat63,
captiuus non erat. Ecce64 itaque homo est (ut ita dixerim)
captiuus, et liber: liber ex iustitia, quam diligit65; captiuus
ex delectatione, quam portat inuitus.j
C. III. Quando sil peccatum nocturnis imaginibus illudi.
Item Ysidorus Sententiarum libro, [Lib. III. Sent.
de summo bono, cap. 6. (no. 13. 14.)] 66
Non est peccatum, quando nolentes imaginibus noc-
turnis illudimur; sed tunc est peccatum, si, antequam illu-
damur67, cogitationis affectibus68 preuenimur. Luxuriae
quippe imagines, quas in ueritate gessimus, sepe dormien-
tibus in animo apparent, sed innoxiae, si non concupiscendo
occurrunt. §. 1. Item6a* Qui nocturna illusione polluitur,
quamuis extra memoriam turpium cogitationum sese persen-
tiat inquinatum, tamen hoc, ut tentaretur, culpae suae tribuat,
suamque immunditiam statim70 fletibus tergat.
Gratian. His itallh respondetur. In lege et euangelio 72 c
naturale ius continetur ; non tamen qvecumpie m lege et euan-
gelio inueniuntur, naturali iuri colierere probantur. Sunt enim
in lege quedam moralia?3 A , ut: non occides et veterat 4e,
quedam mistica , utpote sacrifitiorum precepta, «f75f alia his
similia. Moralia mandata ad naturale ius76 spectant atque ideo
nullam mutabilitatem recepisse monstrantur. Mistica vero, quan-
tum ad superficiem, a naturali iure probantur aliena, quantum ad
moralem intelligentiam, inueniuntur sibi annexa; ac per hoc, etsi
secundum superficiem videantur esse mutata, tamen secundum
moralem intelligentiam mutabilitatem nescire probantur. §. I. Na-
turale ergo ius ab exordio rationalis creaturae incipiens, ut supra
dictum est, manet immobile. Ius uero consuetudinis post natura-
lem legem exordium habuit, ex quo homines convenientes in unum
ceperunt simul habitare; quod ex eo tempore factum creditur, ex
quo Cain 77 civitatem edificasse legitur, quod cum diluuio 78
propter hominum raritatem fere 79 videatur exstinctum, postea
postmodum 60 s a tempore Neniroth reparatum siue potius immu-
tatum existimatur , cum ipse simul cum aliis alios cepit oppri-
mere; alii sua81 imbecillitate eoruml>‘Jh ditioni ceperunt esse sub-
tecti, unde legitur*3' de eo: ,,Cepit Nemroth esse robustus
venator coram Domino, “ ul est* hominum oppressor et exstin-
ctor; quos adMk turrim edificandam allexit.
DISTINCTIO Vn.
GRATIANUS.
I. Pars. Ius autem constitutionis cepit a iustificaiioni-
bus, quas Dominus tradidit Moisi 1 dicetis: „t<i emeris seruum
ebreum clc.“
Unde Ysidorus in libro V. Ethim. [c. 1.] ait:
C. I. De conditoribus legum.
Moises gentis2" Hebreae primus omnium diurnas leges
sacris literis explicauit. Foroneus rex Grecis primus leges
iudiciaque constituit. Mercurius Trismegistus primus leges
Egiptiis tradidit. Solon primus leges Atheniensibus edi-
dit4*». Licurgus primus Lacedemoniis iura ex Apollinis
auctoritate confinxit. Numa Pompilius, qui Romulo successit
in regno, primus leges Romanis *0 edidit. Deinde cum po-
pulus seditiosos5 magistratus ferre non posset, decemuiros
legibus scribendis creauit, qui leges ex libris Solonis in lati-
num sermonem translatas XII. tabulis exposuerunt6.
C. II. Nomina eorum, qui leges XII. tabularum exposuerunt.
[I sidor, ibidem continenter.]
Fuerunt autem hi App. Claudius, Genutius 7 ", Sextius,
Veturius, lulius, Manlius, Sulpitius, Curiatius, Romilius,
Posthumius. Hi decemuiri legum conscribendarum electi
sunt. Leges autem redigere in libris primus consul Pom-
peius instituere uoluit, sed non perseuerauit obtrectatorum
metu. Deinde Cesar cepit id facere, sed ante interfectus
est. Paulatim autem antiquae leges uetustate atque incuria
obsoleuerunt8, quarum etsi iam nullus est usus, notitia ta-
men necessaria uidetur. Novae9*1 a Constantino Cesare
ceperunt et reliquis succedentibus, erantque permixtae et
inordinatae. Postea10 Theodosius minor Augustus ad simi-
litudinem Gregoriani et Ermogeniani codicem factum consti-
tutionum11 a Constantini temporibus sub proprio cuiusque
imperatoris titulo disposuit, quem a suo nomine Theodo-
sianum uocauit.
DISTINCTIO VIII.
GRATIANUS.
I. Pars. Differt etiam ius naturae1* a consuetudine et
constitutione. Nam iure naturae 3,1 sunt omnia communia omni-
bus, quoti mm solum inter eos seruatum creditur, de quibus legitur 3:
„ Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una, ctc.u
verum etiam ex precedentiic tempore a philosophis traditum
inuenitur. Unde apud Platonem illa civitas iustissime ordinata
traditur, in qua quisque proprios nescit affectus. Iure uero con-
suetudinis uel constitutionis hoc meum est, illud uero33 alterius.
Unde Augustinus6 ait supra Iohannem [tract. VI. ad c. I.
§. 25. Ioannis]:
C. I. Iure divino omnia sunt communia omnibus: iure
uero constitutionis hoc meum, illud alterius est.
Ouo iure defendis uillas ecclesiae7*, diuino, an hu-
E DITIO ROMANA.
Dist. VI. c. 3. a) item: deest b) his itaque c) et in evang. d) moralia praecepta e) et cetera : deest f) praec.
ut de agno g) postmodum: deest h) eius i) unde in Genesi legitur k) quos etiam ad — Dist. VII. c. 1. a) genti
b) dedit c) Romanas — c. 2. a) T. Genuc., P. Sext. ; Sp. Vetur.; C. lulius, A. Manii., Ser. Sulpic., P. Curiat., T. Romil.,
Sp. Posthum. b) novae leges a — Dist. VIII. a) naturale b) naturali c) etiam praecedenti d) illud alterius
NOTATIONES CORRECTORUM.
*** Si autem, Magna etiam hoc loco codicum varietas est. Brevissima
ct satis integra lectio est in codicc epistolarum B. Gregorii olim Lutetiae
impresso: Si autem captivus erat, minime pugnabat: sed pugnabat, quapropter
captivus non erat. Ecce itaque, etc.
C. JIT. * Id est: Glossa ordinaria ad istum locum ex Alcuino ita
liabet: id est hominum oppressor ct exstinctor; quos allexit, ut turrim contra
Deum construerent.
Dist. Vili. C. I. *Ecclosiac: Haec dictio nou est apud B. Augu-
stinum. Nam ibi agit contra Donatistas, qui legibus imperatorum villas
sibi ademtas et ecclesiae catholicae attributas esse querebantur. Quare,
quum Donatistae dicerent: villus nostras tulerunt, fundos vostros tulerunt;
ut eos ipso convincat, nullum ius in illis habuisse, aut habere, quibusdam
praepositis, addit ista: tyno iure defendis villus ‘i ditino, etc. Et infra H.q. j. c.
Si quae causae, ubi Gratianus citat initium huius capitis, ista dictio, ecclesiae,
non habetur. Est tamen apud Ansclnium, Ivonem et in Panoiunia locis in-
dicatis.
Dist. VI. can. 2. 55) fiat: D 56) tamen: deest: D 57) animo: I)F Beda Burch. Ico 58) coelitus exercitatus: Burch. (in Cod. ut in textu) 59) Rom.
c. 7. v. 29. 60) in legem: Edd. Arg. Vcnet. I. 61) pugnabat: DF Beda Burch. lvo 62) tectionem a Corr. iudicutam sequitur Ed. Qpp. Qreg. Maur. — in Chiffle-
tiuna est ut apud Gratianum; quippe et captivus erat ot pugnabat: I) ; pugnabat: diam Beda ct Burch. 63) pugnabat: DF Beda Burch. Iro G4) Ecce: deest
DF Bnrch. ; lvo 65) quam diligit: deest DF Burch. jj can. 3. 66) lvo Dccr. IX, 112.; Coli. tr. P. 111, IS, 2. (111. 19, 2.) 67) illudimur: DE 68) effectibus:
CoU. tr. P. 69) ABCDEFH 70) statim: deest: Coli. tr. P. 71) AB CE 72) ABC 73) ABCDEGII 74) ABCEG 75) ABC 76) pertinent: EG 77) Genes, c. 4. v. 17.
78) ih. c. 7. 79) humanum genus fere : E 80) ABDF 81) in sua: DGH 82) ABGDEFQ 83) ABCDEFG — Genes. c. 10. c. 9. 84) ABCEG
Dist. VII. Pars. I. 1) Exod. c. 21. v. 1. 1| can. 1. 2) ABCEFG 3) ABCFG 4) ABC orig. 5) ita legitur etiam apud Aurei. Victorem de ciris illustr. quem
1 sidor us est secutus — seditiosus: CEG et alii secundum Corrcct. 6) ediderunt: FH\\ can. 2. 7) praenomina in o. Codd. coli, desunt 8) exoleverunt: Isidor.
•J) ABC orig. ; novae autem a: DFG 10) leo Dccr. IV, 170. ; lvo Pan. II, 144. ; Postea vero: GU 11) Institutionum : lvo
Dist. VIII. Pars. I. 1) ABC Ed. Das. 2) ABCE 3) Ati. c. 4. ».32. 4) ABCFJ1 5) ABCEFGU ]| can. 1. 6) tract. VI. no. 25. 26. ad c. 1 Ioann. v. 32. 33.
(Ed. Bencd. Paris. 1837.) Auselm. XII, 62 (56.). lvo Decr. M, 194. ; lvo Pan. II, 63. ; CoU. tr. P. IU, 3, 26. (III, 4, 26.) Gratianus hunc canonem nou, ut R. suspica-
tur cx Ansclmo excerpsit, ubi multo exstat copiosior, sed fortasse ex Icone. 7) vox: ecclesiae, quam apud Anselmwn prostare asserunt Correctores in cod . Ans.
coli, certe non est inventa
13
DECRETI PRIMA PARS DIST. VIII. c. 6.
14
mano? Diurnum ius in scripturis diuinis8* habemus9, huma-
num10b in legibus regum. Unde quisque possidet, quod
possidet11? Nonne iure humano? Nam iure diuino «Do-
mini19 est terra et plenitudo eius.“ Pauperes et diuites
Deus de13 uno limo fecit, et pauperes et aiuites una terra
supportat. Iure ergo 14 c humano dicitur: hec uilla mea est,
hec domus mea estJ5d, hic seruus meus est. lura18 autem
humana iura imperatorum sunt: quare? Quia ipsa iura hu-
mana per imperatores et reges seculi Deus distribuit generi
humano. /?«n17e. §. i. Tolle** iura imperatoris 18 f, et quis
audet" dicere: hec uilla mea est 91 s, meus291' est iste ser-
uus, hec domus mea est? Si autem, teneantur93 ista ab
hominibus, regum iura fecerunt94, uultis95 reticeamus 9ui le-
ges, ut gaudeatis? etc. Item 97 k. §. 2. Relegantur981 leges99,
ubi manifeste preceperunt39 imperatores, eos, qui preter
ecclesiae catholicae communionem usurpant sibi nomen
Christianum, nec uolunt in pace31 colere pacis auctorem,
nihil nomine ecclesiae audeant39 possidere. §. 3. Sed dici-
tis331" quid nobis et imperatori? Sed ut iam dixi34", de iure
humano agitur. Apostolus350 uoluit seruiri regibus38, uoluit
honorari reges, et dixit: «Regem reueremini."37 Noli38?
dicere, quia mihi et regi? Quid tibi ergo et possessioni?
Per iura regum possidentur possessiones. Dixisti, quid mihi
et regi? Noli dicere possessiones tuas, quia ipsa39 iura re-
nuntiasti humana, quibus possidentur possessiones.
II. Pars. Gratianus. Dignitate uero ius naturale stin-
plieiter preualet consuetudini et constitutioni. Quecunque enim
uel moribus recepta sunt , uel scriptis 46<J comprehensa, si naturali
turi fuerint aduersa , uana et irrita sunt habenda.
Unde Augustinus 41 ait, lib. II. [lib. III. Confessionum c. 8]:
C. II. v4duers»w naturale ius nulli quicqumn agere licet.
Que contra mores hominum sunt flagitia, pro morum
diuersitate sunt uitanda, ut pactum gentis inter se aut
consuetudine ciuitatis, uel lege firmatum, nulla ciuis aut
peregrini libidine uioletur. Turpis est enim omnis pars suo
uniuerso non congruens. §. I. Cum autem Deus aliquid
contra morem aut pactum quorumlibet iubet, etsi numquam
ibi factum est, faciendum est42; et si omissum, instauran-
dum43*; et si statutum441' non erat, instituendum est.
§. 2. Si enim regi licet in ciuitate, cui45 regnat, iubere ali-
quid, quod neque ante ipsum46 c quisquam, nec ipse umquam
iusserat, et non47 contra societatem ciuitatis eius obtem-
peratur48, immo contra societatem si49d non obtemperatur:
(generale quippe pactum est societatis humanae, obtem-
perare50* regibus suis,) quanto magis Deo regnatori uniuer-
sae creaturae suae51, ad ea, que iusserit, sine dubitatione
seruiendum est? Sicut enim in potestatibus societatis hu-
manae maior potestas minori aci obediendum preponitur,
ita Deus omnibus.
C. III. Mala 52 a consuetudo radicitus est euellenda.
Item Nicolaus 53* Papa Ilincmaro Remensi Ar-
chiepiscopo.
Mala consuetudo, non548 minus quam pernitiosa cor-
ruptela uitanda55 est, que nisi56* citius radicitus euellatur57,
in priuilegiorum ius ab impiis586 assumitur, et incipiunt
preuaricationes et uariae59 presumtiones, celerrime60 non
compressae, pro legibus uenerari et priuilegiorum more
perpetuo celebrari.
C. IV. Veritati et rationi consuetudo est postponenda.
Item Augustinus 61 de unico baptismo lib. II. " [lib. III.
de Baptismo, contra Donatistas, c. 6.]
«Veritate manifestata62 cedat consuetudo ueritati"63:
plane quis648 dubitet ueritati manifestatae65 consuetudi-
nem66* cedere? Item «Nemo consuetudinem rationi et ueri-
tati preponat, quia consuetudinem ratio et ueritas semper
excludit67."
C. V. Quelibet consuetudo ueritati est postponenda.
Item Gregarius VII. 68 * Wimundo Auersano Episcopo.
Si consuetudinem fortassis opponas, aduertendum est °9,
quod Dominus dicit76: „ Ego sum ueritas." 71 a Non dixit79:
ego sum consuetudo, sed ueritas73." §. 1. Et certe (ut
B. Cipriani74 utamur sententia) quelibet consuetudo, quan-
tumuis uetusta, quantumuis uulgata, ueritati est omnino post-
ponenda, et usus, qui ueritati est contrarius, abolendus
est75 8.
C. VI. Veritate reuelata, constieludinem sibi cedere oportet.
Item Augustinus in libro de baptismo paruulorum 76a
[lib. IU. de Baptismo, contra Donatistas, cap. 5.]
Qui contempta ueritate presumit consuetudinem sequi,
EDITIO ROMANA.
D is t. VIII. c. 1. a) diuinis: dee.1!? b) humanum ius in c) iure tamen humano d) est : deest c) item ibidem paulo
inferius f) imperatorum g) mea est illa villa h) aut meus est ille servus aut domus i) vultis ut reticeamus k) item
ibidem paucis interiectis 1) legantur m) dicitis: deest n) sed iam dixi o) et tamen Apostolus p) nolite q) rescriptis —
c. 2. a) inst. est b) institutum c) illum d) imo contra soc. non obtemperatur e) obedire — c. 3. a) perniciosa b) mal.
cons. quae non c) est, nisi d) improbis — c. 4. a) de unico bapt. lib. 2: deest b) plane respondeo quis c) debere
cons. cedere — c. 5. a) veritas et vita b) est: deest — c. 6. a) in lib. de bapt. parvul.: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
.** Tolle: Quoniam glossa obstitit, no omnia emendarentur, aut ad-
derentur, quaecunque addenda videbantur, placuit integrum apponovo
locum B. Augustini. Apud ipsum igitur post verb. humano, antecedentis
p&rograpbi, haec sequuntur: Vultis legamus leges iurisperitorum10, ei secun-
dum ipsas agamus de villis ? Si iure humano vultis possi/lcre recitemus leges
imperatorum ; videamus, si aliquid voluerint ub haereticis possideri. Sed quid
milii est imperator? Secundum ius ipsius possides terram. Aut tolle iura im-
peratorum, et quis audet dicere: mea est illa villa, aut meus est ille servus, aut
domus haec mea est? Si autem ut teneantur ista ab hominibus , iura accepaunt
regum, vultis recitemus leges, ut gaudeatis, quia vel unum horum habeatis, et
non imputetis, nisi mansuetudini columbae, quia vel ibi robis permittitur perma-
nere? Leguntur enim leges manifestae, ubi praeceperunt imperatores, etc.
C. III. # Caput hoc est ox epistola Nicolai, quae incipit: Kpistolam Bea-
titudinis tuae ; exstatque una cum aliis eiusdem et aliorum Pontificum epi-
stolia manuscriptis Komno In bibliotheca monasterii Doininicattoruin , ox
qua hoc caput emendatum est.
C. V. * Guitmundo: In aliquot manuscriptis, et apud Fvonem ost:
Gregor ius XII. In huius pontificatu Guitmundus Avcrsanus episeopus scri-
psit do corpore et sanguino Domini contra Borcngarium, qui liber exstat.
Dist. VIII. can. I. 8) ABCDKF 9) habemus: deest: Ansclm. 10) ABCDG Ico Pan. Coli. tr. P. 11) quod possidet: deest: D; Coli. tr. P.,- quao
poss. : F 12) Psalm. 23. v. 1. 13) Genes, c. 2.; cx uno limo: Ivo Pan. 11) ABCEGH Jvo Beer. Coli. tr. P.; igitur: leo Pan. 15) ABCDF Ans. Ico Pan.
10) iure autem humano, iure imperatorum, quare? Angustia. Auselm.; iura autem humana iura imperator, quare: Ico Coit. tr. P. 17) Codd. coli. o. Ira
Pan. Vi) ABC 19) imperatorum : August. Ansclm. BChm. 20) audebit: ho Pan. 21 ) ABCEFU 22) ABCDEFG Auselm. Ico Deer. ; Coti. tr. P. 23) ABCDKbV
Coli. tr. P. 24) acceperunt: Ivo Pan. Coli. tr. P. 25) ABC 20) AB; recitemus: Ang. Ivo Pan. 27) Codd. coli. o. Ico Pan. 28) Codd. coii, o.; Edd. coli. o. ;
Ivo Pan. CoU. <r. P. 29) Cod. Thcod. I. 10. t. 15. const. 43. 51. 54. 30) imperantur: Coli. tr. P. 31) pace ecclesiae: KGII 32) gaudeant: Coli. tr. P. 33) Codd.
coli. o. Ivo Deer . 34) CKFH (A mann post, netnt.) Ivo Deer. 35) ABCDKF — I. Pctr. c. 2. v. 17. 30) voluit sorv. rcg. : deest ap. Ansclm.; voluit serv.
legibus: Jvo Deer.; voluit servire omuibus r. v. honoraro: 67/; honorare: Coli. tr. P. 37) veneramini : KG ; Ivo Pan. : revereamini : II ; veremini : ('oli. tr. P.
38) ABH orig.Ivo CoU. tr. P. ; noli ergo: G 39) ad ipsa: orig. Ivo CoU. tr. P. 40) ABCKF ; scripturis: I> || can. 2. 41) ho Deer. IV, 178. Coli. tr. P. III, 7, 15. ^
42) tamen faciend. eat: FH Ivo ; vel contra fac. est : K; mox fac. est : G 43) A B orig. CoU. tr. P. ; et si om. est: CF; ot si om. restaurandum est : EG 44) ABC E C
('■oU. tr. P. 45) in qua: alii scc. Corr. 46) ABCE Coli. tr. P. 47) ot si non: DBF 48) obtomp. oi: DEFH Iro 49) coutr. soc. si non obtemp. ei: C ; c. soc. est
si obt. oi: EF; tam eu ei cont. a. c. cius ai obt. ei imo contra soc. cius est si ei non obt. : G; cout. soc. fit si el non obtemperaretur: Ivo 50) ABCDEFG
ho Coli. tr. P. 51) suae: deest: FG || can. 3. 52) ABC 53) Dat. no. 806. Jaffeno . 2134. inter acta synodi Suessiouensis Mansi Cone. XV, 752. - B. no. 8iW.
scriptam esse contendit epistolam, axt iam no. 867. Xicolaus mortuu s erat. — Ivo Deer. IV, 203. Ivo Pan. II, 164. ; CoU. tr. P. III, 7, 4.(111, 8, 2.)6<fl«f. 1, 14. 54) Codd.
coli. o. Ivo Pan. CoU. tr. P. 55) abiicionda vel vitanda: EG Kdd. Yenct. I. II. Paris. Lugdd. I. II.; abilcienda: H 56) ABC Ivo CoU. tr. P.; quia nisi: F
67) exstirpetur: Ivo Pan. 58) ABCDGII Kdd. ani. coli, omnes ho CoU. tr. P. 59) vanae: alii scc. Corr. 00) celoborrime: FG\\ can. 4. 01) lib. III. uo. 10. 11.
in Ed. Manr. Ico Deer. IV, 20B. Ivo Pan. II, 165. CoU. tr. P. III, 8, 8. Cites. I, 17. 62) Usus auctoritati cedat. Pravum usum iox ot ratio vincat veritati
manifesta: Ivo Pan. 63) verba Libosi a Vagis in Cone. Carthng. Cypriani c. 80. A. 256. 04) Codd. coU. o. orig. Ivo CoU. tr. I\ 05) voritate manifestata: 6’ ;
veritati manlfcstatao in ecclesia: D G6) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 67) verba Felicis a BuscnUni. I. c. c. 63. Polgcarp. III, 23, 3. || can. 5. 68) cuuou incerti
plane temporis. Jaffe Heg. uo. 3977. Idem in Monum. Gregor. (Bcrol. 1865.) p. 576. — Ivo Deer. IV, 213. Iro Pan. II, 16G. CoU. tr. P. III, 8, 9. Gregor. VII.
Wimundo Av. E.: AB Ivo: Gregor. VII. Guillimundo Av. E.: KFH Ed. Basii . Turrerrem. ed. Font. — Greg. Guilllmundo Av. E.: Ed. ant. ooll. omnes cum
Panorm. ; Gregor. VII. Gulmundo op. : CI> CoU. tr. P.: Guilamando: G. — Gregorium VII. Gilmundo adversario Ep. : Duraud. in prae/, lib. 2. de modo
geu. conc. celebr. — Gregorium IV. in vft. cod. Pan. Inudari monuit Halus, ad An/. August. de emeitd. Urat.; Gregor. XI.: E 69) advert. fuerit: Iro Dccr. ;
advert. fuit episcopo: Jvo Pan. — est: deest : CoU. tr. P. 70) dicit in evangelio: F; loan. c. 14. c. 6. 71) ABCKG CoU. tr. P. 72) dicit : F; ait: Jvo CoU. tr. P.
73) verba JAbosi a Vagis in Conc. Carth.c. 30. 74) in Conc. Carth. modo laudato 75) ABCEQ || can. C. 70) ABCDEFG — lib. III. uo. 8 sqq. — Jvo Deer. IV, 234.
CoU. tr. P. 11 1, 7, 14. (III, 8, 14.) — ab initio sunt verba Casti a Sicca 1. 1. c. 28.
16
15
DECRETI PRIMA PARS DIST. VIII. IX. c. 2.
aut circa fratres inuidus est et malignus, quibus ueritas reue-
latur, aut circa Deum ingratus est, inspiratione cuius eccle-
sia eius instruitur77 b. Nam78c Dominus73 in euangelio80:
„Egosum,“ inquit, ,,ueritas:“ nondixit: ego sum consuetudo.
Itaque ueritate manifestata ueritati81 cedat consuetudo820.
Reuelatione83 ergo84' facta ueritatis cedat consuetudo85*
ueritati, quia et Petrus80, qui circumcidebat871, cessit Paulo
ueritatem predicanti88*. Igitur895 cum Christus90 ueritas
sit, magis ueritatem, quam consuetudinem sequi debemus,
quia** consuetudinem ratio et ueritas semper excludit91.
C. VII. Consuetudo rationi frustra opponitur.
Idem in lib. /K. 92 de Baptismo , [contra Donatistas, cap. 5.]
„Frustra93,“ inquit, „quidam, qui ratione uincuntur,
consuetudinem nobis obiiciunt, quasi consuetudo maior sit
ueritate, aut non sit94» in spiritualibus sequendum, quod
melius951’ est98' a Spiritu sancto reuelatum.“ Hoc97 plane
uerum est, quia98 ratio et ueritas consuetudini preponenda
est. Sed si99d consuetudini ueritas suffragatur, nihil oportet
firmius retineri.
C. VIII. Rationem consuetudo impedire non debet.
Item Ciprianus [in epistola100 ad Pompeium, contra
epistolam Stephani.j
Consuetudo, que apud quosdam irrepserat101», impe-
dire non debet, quo minus ueritas preualeat et uincat. Nam
consuetudo sine ueritate uetustas erroris est : propter quod
relicto errore sequamur ueritatem, scientes, quia et102 apud
Esdram103 ueritas uicit, ut 104,1 scriptum est: „Veritas ua-
let105c et inualescit in eternum, et uiuit et obtinet in secula
seculorum."
Idem [in epistola100 ad Iubaianum, circa med.]
Ignosci* potest simpliciter erranti, sicut de seipso di-
cit beatus1070 apostolus Paulus108: ,,Oui primo109, fuiUOc
blasphemus, et persecutor et iniuriosus~ sed misericordiam
merui, quia ignorans feci111.» Post inspirationem uero et
reuelationem factam112, qui in eo, quod errauerat, perse-
uerat, prudens et sciens iam non in uenia113f ignorantiae
peccat: presumtione enim atque obstinatione quadam niti-
tur, cum ratione superetur.
C. IX. Dei ueritatem, non hominum consuetudinem sequi
oportet.
Idem [lib. II. ep. 3. ad Caecilium]114.
Si solus Christus audiendus est, non debemus attendere,
quid aliquis ante nos faciendum putauerit, sed quid, qui
ante omnes est, Christus prior fecerit. Neque enim hominis
consuetudinem sequi oportet, sed Dei ueritatem, cum per
Ysaiam115 prophetam loquatur Deus et dicat: „Sme causa
colunt110» me, mandata et doctrinas hominum docentes»
Gratianus. Liquido igitur apparet, quod consuetudo na-
turali iuri postponitur.
distinctio ix.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem constitutio la naturali iuri cedat
multiplici auctoritate 2 probatur.
Ait enim Augustinus ad Bonifatium [Comitem,
epist L.]3:
C. I. Leges principum naturali iuri preualere non debent.
[PALE A*
Imperatores, quando pro falsitate contra ueritatem
constituunt malas leges, probantur bene credentes et coro-
nantur perseuerantes ; quando autem pro ueritate contra
falsitatem constituunt bonas leges, terrentur seuientes et
corriguntur intelligentes.]
§. 1. Quicumque4** legibus5» imperatorum, que pro
Dei ueritate feruntur, obtemperare non uult, acquirit grande
supplicium. Quicumque ergoob legibus imperatorum, que
contra uoluntatem Dei7c feruntur, obtemperare non uult,
acquirit grande premium.
[§. 2. Nam et temporibus prophetarum omnes reges, qui
in populo Dei8 non prohibuerunt, nec euerterunt, que con-
tra Dei precepta fuerant instituta, culpantur, et qui pro-
hibuerunt et euerterunt, super aliorum merita laudantur.
Et rex3 Nabuchodonosor, cum seruus esset idolorum, con-
stituit sacrilegam legem, ut simulacrum adoraretur; sed
eius impiae constitutioni qui obedire noluerunt, pie fide-
literque fecerunt. Idem tamen rex, diuino correctus mira-
culo, piam et laudabilem legent pro ueritate constituit, ut
quicumque diceret blasphemiam in Deum 10 Sidrac, Misac et
Abdenago, cum domo sua penitus interiret.]
[PALEA.
C. II.* Principes tenentur et ipsi uiuere legibus suis.
Item ex uerbis Isi dori lib. 111. Sententiarum, de summo
bono, c. 53. 11
Iustum est, principem legibus obtemperare suis. Tunc
enim iura sua ab omnibus custodienda existimet, quando et
ipse illis reuerentiam prebet. Principes legibus teneri suis,
nec in se conuenit 12, posse damnare iura, que in subiectis 13
constituunt. lusta est enim ttocis eorum auctoritas14, si
quod populis prohibent, sibi licere non patiantur.]
EDITIO ROMANA.
Dist. VIII. c. 6. b) instruit, et infra c) nam : deest d) cons. ced. veritati et infra e) ergo : deest f) qui prius cir-
cumcidebat g) praedicanti et infra h) igitur: deest — c. 7. a) non id sit b) in melius c) melius fuerit d) sed quum
consuet — c. 8. a) obrepserat b) sicut c) manet d) beatus: deest e) inquit fui f) et sciens sine venia — c. 9. a) au-
tem colunt — Dist. IX. Pars. I. a) et constit. — c. 1. a) quinque ergo b) quic. vero c) veritatem Dei
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI. * Cedat consuetudo: Apud B. Augustinum et Ivoncm cfc
in Panonuia legitur: cedat etror. Sed vere I). Augustinus ex ipsiusmet
Zosiroi verbis colligit, quod ille errorom appellabat, fuisse consuctudinoin.
Ita euim respondet: Noluit quidem iste dicere consuetudinem, sed errorem.
Veruntamcn, cum dicit: quia ot Petrus, qui prius circumcidebat, cessit Paulo
veritatem praedicanti, satis indicat, quod aliud etiam de baptismo fieri solebat.
** Quia consuetudinem: Verba haec usque ad finem apud Ivo-
nem et Gratianum satis commodo hic adnectuntur, repetita ex verbis Feli-
cis, quae referuntur supra, c. veritate.
C. Vin. * Ignosci: Apud B. Cyprianum legitur: ignosci enim potest,
et liis antecedunt ea, quae leguntur supra c. frustra, usque ad verb. reve-
latum.
Dist. IX. C. I. * Palea: In exemplaribus antiquis Gratiani, in qui-
bus aut nullae, aut paucae sunt Paleae, hoc loco habetur tantum a veraic.
Quicnnqne, usque ad vers. Nant et temporibus. In aliis autem, in quibus
sunt, habetur integrum hoc caput et sine nota Paleae. Est autem totum in
eodem B. Augustini loco.
** Qui cunque: Commutatus etiam apud Ivoncm et in Pauormia est
ordo verborum B. Augustini, apud quem, qui meretur praemium, priore,
qui supplicium, postoriore loco ponitur.
C. II. * I11 aliquot vetustis exemplaribus caput hoc non habetur: in
aliis vero coniunctum est superiori, ot non habot rubricam.
Dist. VIII. cau. 6. 77) ABCDEG Coli. tr. P. 78) ABCDEFO leo Coli. te. P. 79 ) supra not. 68. 80) Dom. dicit: F; ait: EO 81) veritati: deest
Coli. tr. P. 82) ABCDEFG Coli. tr. P. 83) verba Zosimi a Tliarassa l. I. — Ivo Pan. XI. c. 167. usque ad verba: et infra 8-1) AJiCO ; Coli. tr. P.; igitur: EF
85) consuetudo : deest: D Coli. tr. P. ; error : Ivo Pan. 86) Oal. c. 2. v. 7. 87) A BCEFO Coli. tr. P. ; primu9 : 1) 88) ABCDEFO Ivo Pan. Coli. tr. P. 89) ABCDEF Coli,
tr. P. ; ergo quum : 0 90) verba Honorati a Tucca l. I. c. 77. 91) cf. supra ad c. 4. || c aii. 7. 92) lib. lV.no. 7. Ivo Beer. II, 94. cf. IV, 235. Coli. tr. P. (IU, 8, 18.)
93) Verba Cypriani in Ep. Cypriani ad hibaiunm Ep. 73. c. 13. (in Corp. SS. cccl. lat.) 94) AUCEFG Coli. tr. P. 95) in: deest DEFQ Coli. P. 96) C — revela-
tum: AB m) verba ipsius Augustini 08) quia si rat. et verit. consuetudini suffragatur nihil o. flr. ret. : Ico II, 94.; sed IV, 235. textus est ut apud Orat.
9») ABCDEFO || can. 8. 100) ep. 74. (sc. c. a. 256.) in Ed. Opp. Oxon. — ep. 74. c. 9. in Corp. SS. eccl. lat. — 101) omnes Codd. coli. 102) et: EF
103) 3. Esdr. c. 4. p. 38. 104) ABCDEG 105) omnes Codd. coli. 106) ep. 73. c. 13. ib. (Corp. SS. at.) 107 ) ABC 108) I. Tim. c. 1. v. 13. 109) primus: EFO
110) ABCDEFO 111) fuit meruit ... fecit: EO 112) unitatis factam : E] veritatis factam : H 113) omnes CodLd. coli. II c an. 9. 114) Ep 63 c. 14.
Anselm. IX, 8. (5.) 115) Esa. c. 29. e. 13. 116) ABCEFG
Dist. IX. Pars. I. 1) ABCEG 2) ratione vel au ct. : EO || can. 1. 3) Ep. 185. no. 8. (scr.c.a. 417.) in ed. Maurin. — Huius canonis initium usque ad §. 1.
deest: ABCDEGH; §.2. deest: ACDEOH atque apud leonem; in C in margine adseriptum est, invenitur F cum tnscr.: de eodem; can. 1. paleam esse notavit Huaqucc.
(Schnlte 15.) 4) loo Dccr. IV, 184. Ivo Pan. II, 154. 5) ABCQ quicunque voro: DEF; autem: Ivo Pan. C) ABCEFQ; orig. — quicunquo logib. : D 7) ABCGH
8) Dei fuerunt ct non prohibuerunt: C 9) Dan. e. 3. t>. 5. 10) Doura vorum: Augustin j| can. 2. 11) in Ed. Areo. c. 51. Burch. XV, 42.; Ivo Decr. XVI 43.
Coli. tr. P. III, 29, 15. (30, 15.) — Hacc Palea deest ABCDEGH; in F continuatio est prioris canonis, et verbis item tunc couiunyitur, inscriptione omissa 12) con-
veuit frustrare iura: Isid. Ed. Areval ., textum Oratiani servat Isidori ed. Breuliana ; — convenit : deest F Jsid. ed. Migne Burch. Ivo 13) subditis : Ivo 14) iuxta
autem vocis eorum auctoritatem : Coli. tr. P.
17
DECRETI PRIMA PARS DIST. IX. c. 3— ii.
18
C. III. Scripturis canonicis tractatorum litterae deseruiunt.
Idem 15 » in Prologo libri III. de Trinitate.
II. Pars. Noli meis litteris quasi canonicis scripturis
inseruire 16 Sed in illis et quod non credebas cum inue-
neris, incunctanter crede: in istis autem, quod certum17 ha-
bebas18 c, nisi certum intellexeris, noli firme 18 d tenere.
C. IV. In tractatorum opusculis multa corrigenda inueniuntur.
Idem ad Vincentium Victorem , lib. II. [lib. IV. de anima
et eius origine, cap. i.]20
Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maiori-
bus21, ita multa esse in tam multis opusculis meis, que pos-
sunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari 22 a.
C. V. In scripturis 23a canonicis mendacia non admittuntur.
Idem ad Ieronimum, epist. VIII. [XIX.]24
Ego solis eis scriptorum25, qui iam canonici appellan-
tur, didici hunc timorem honoremque referre2®1', ut nullum
eorum27 scribendo errasse audeam credere, ac si aliquid in
eis offendero, quod uideatur contrarium ueritati, niehil aliud
quam28 uel mendosum esse codicem, uel non esse assecutum
interpretem, quod dictum est, uel me minime intellexisse,
non ambigam. Alios autem ita lego , ut quantalibet sancti-
tate doctrinaque polleant29, non ideo uerum putem, quia
ita ipsi senserunt89, sed quia mihi* per alios auctores31, uel
canonicas32 uel probabiles rationes, quod a uero non ab-
horreat, persuadere potuerunt83.
C. VI. Libris ueterum ebrea uolumina, nouis greca
auctoritatem impendunt.
Idem *.
Ut34 ueterum librorum fides de ebreis uoluminibus
examinanda est, ita nouorum greci35 sermonis normam
desiderat.
C. VII. Niehil auctoritatis canonicis remanebit scripturis,
si ad eas mendacia fuerint admissa.
Idem in Ep. 7.3®11 ad Ieronimum, [epist. IX.]37
Si ad scripturas sanctas admissa fuerint uel38 offitiosa
mendacia, quid in eis remanebit auctoritatis? Que tandem
de scripturis illis sententia proferetur, cuius pondere con-
tentiosae falsitatis obteretur 39 '> improbitas?
C. VIII. Litteris omnium episcoporum sacra scriptura
preponatur 49 a.
Idem de unico baptismo lib. //.'> [Item de Baptismo
contra Donatistas, lib. II. c. 3.] 41
Quis nesciat42 sanctam scripturam canonicam, tam uete-
ris quam noui testamenti, certis terminis suis contineri, eam-
que posterioribus omnibus episcoporum litteris ita preponi,
ut de illa omnino dubitari et disceptari non possit, utrum
uerum uel utrum43 rectum sit, quicquid in ea scriptum con-
stiterit esse44? Episcoporum autem litteras, que post confir-
matum canonem uel scriptae sunt uel scribuntur, et per ser-
monem forte sapientiorem cuiuslibet in ea45 re peritioris, et
per aliorum episcoporum grauiorem auctoritatem doctio-
remque prudentiam, et per concilia licere reprehendi, si
quid in eis forte a ueritate deuiatum est?
C. IX. Contra diuina mandata calumpniae non colligantur 49
ex quorumlibet dictis episcoporum.
Idem ad Vincentium [epist. XLVIII. contra Donatistas]47.
Noli frater contra diuina tam multa, tam preclara48*,
tam indubitata testimonia colligere uelle calumpnias ex epi-
scoporum scriptis, siue nostrorum, sicut Ylarii, siue49* (ante-
quam pars Donati separetur501’,) Cipriani51e et Agrippini;
primo, quia hoc genus litterarum ab auctoritate52 canonis
distinguendum est: non enim sic leguntur, tamquam ita ex
eis testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, si-
cubi forte aliter sapuerint53, quam ueritas postulat. In eo
quippe numero sumus, ut non dedignemur etiam nobis
dictum ab Apostolo accipere54: „Et si quid aliter sapitis,
quoque55*1 uobis Deus reuelauit"50**.
C. X. Non debetur par reuereniia^ a canonicis scripturis et
expositionibus earum.
Idem in Ep. ad Fortunatum b [Item ad Fortunatianum,
epist. III.]58
Neque quorumlibet disputationes, quamuis catholicorum
et laudatorum hominum , uelut scripturas canonicas habere
debemus, ut nobis non liceat salua honorificentia, que illis
debetur hominibus, aliquid in eorum scriptis inprobare
atque respuere, si forte muenerimus , quod aliter senserint
quam ueritas habet, diuino adiutorio uel ab aliis intellecta
uel a nobis. Talis59 ego sum in scriptis aliorum, quales09
uolo esse intellectores meorum.
C. XI. Exemplis ratio sana prefertur.
Idem ad Casulanum a [ad Marcellinum de civitate Dei
lib. I. c. 22. §. 2.] 01
Sana quippe ratio etiam exemplis anteponenda est: cui
quidem et exempla concordant, sed illa, que tantum digniora
sunt imitatione, quantum excellentiora pietate62 b.
Gratianus. Cum ergo naturali63 c ture niehil aliud pre-
cipiatur, quam quod Deus uult fieri, nichilque uetetur, quam quod
Deus prohibet fieri; denique cum in canonica scriptura niehil
aliud, quam in diuinis legibus inveniatur, divine uero leges
natura consistant: patet, quod queeumque diuinae voluntati, seu
canonicae scripturae contraria probantur, eadem et naturali iuri
inueniuntur aduersa. Unde queeumque diuinae voluntati, seu
canonice scripture, seu diuinis legibus postponenda censentur,
eisdem naturale ius preferri oportet. Constitutiones ergo uel
ecclesiasticae vel seculares, si naturali iuri contrariae pro-
bantur, penitus sunt excludendae.
EDITIO ROMANA.
Dist. IX. c. 3. a) Item Augustinus b) deservire c) firmum — c. 4. a) damnari — c. 5. a) scriptis b) deferre —
c. 7. a) Item Augustinus ad b) obteratur — c. 8. a) praeponitur b) Idem de unico bapt.: deest legitur: Item de bapt. etc. —
c. 9. a) clara b) separaretur c) ipsius unitatis sicut Cypriani d) sapit. id quoque — c. 10. a) auctoritas b) id. in ep.
ad Fortunat.: deest. Legitur: item etc. — c. 11. a) ad Casulanum: deest b) tanto digniora .... quanto .. c) in natur, iure
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Mihi per alios: Sic etiam in manuscriptis, et in glossa.
Apud B. Augustinum est: mihi vel per illos auctores canonicos, vel probabili
ratione: nec multo secus apud Ivonem. Alias voro nonnullas varietates
satis visum est in margine indicare.
C. VI. * Idem: Verba huius capitis sunt B. Hieronymi ad Bucinium
Baeticum epist. 28. sed mutata non est inscriptio ob glossam in vers.
G racci.
C. IX. * Sive antequam: Antea legebatur: sive Cypriani et Agrip-
pini, antequam pars Donati separetur. Restituta est vera lectio ex B. Augu*
stino et aliquot exemplaribus Gratiani et Ivone. Cyprianus enim et Agrip-
plnus multo ante Donati sebisma in ccclesiao unitato dcccstierant: qua in
ro erravit auctor glossao.
** Revelavit: Ita enim originale et Ivo et aliquot editiones novi
testamenti. Sod idera B. Augustinus in Ioannem tract. 5. 45. 63., et 98. et
alibi fere aempor legit: revelabit, et explanat. Graeco ost unuxaAvym.
Dist. IX. can. 3. 15) Ivo Dccr. IV, 71. Ivo Pan. II, 120. CoU. tr. P. (III, 7, 4.) 16) ABCF tnig. Ivo Pan. Coli. tr. P.; servire: D 17) anto certum: Ivo
Pan. 18) ADCDG Edd. Arg. Das. Venet. I. 19) AD Kd. Dasii. Ivo Dccr. ; firmiter retinere: jlni/ust. ,* flnnmn retinere: Ivo Pan.; firmo retinero: Coli. tr. P. J|
can. 4. 20) Ivo Decr. IV, 73. Coli. tr. P. III, 6, C. (IH, 7, 6.) 21) moribus: oriq. 22) Codd. coli. o. oria. Ivo Coli. tr. P. |j can. 5. 23) ABCF; scripturis cano-
num: G 24) Ep. 82. §. 3. (scr. a. 405.) cd. Mnurin. — Ivo Decr. IV, 74. Ico Pan. II, 119. CoU. tr. P. III, C, 7. (III, 7, 7.) Caes. I, 8. 25) scripturarum libris :
Augustin. Ico Pan. 26) ABCEFGH Coli. tr. P. 27) eorum auctorem in scribendo aliquid errasso firmissimo credam : lcoI\in.; nullum eorum scribendo
errasse aliquid firmissime credam aut: Coli. tr. P.; errasse videain aut: F 28) oxistimo quam: EG ; existimem: Ivo Pan. 29) quantave doctrina poli.:
DKFG ; praepolleant: Augvstin. 30) sanxerunt: AB 31) mihi vel per illos auctores canonicos: Iro Pan. Coli. tr. P. 32) canonicas: deest: Ivo Decr.
33) quao a. s. n. abhorreant: F; persuaderi potuerit: D |f can. 6. 34) Sicut: EG 35) veritas graecl: DQH || can. 7. 36) ADCDF 37) Ep. 40. c. 3. (Scr. c.
a. 397.) Ed. Manr. - Ico Decr. IV, 215.; CoU. tr. P. III, 7, 10. (IU, 8, 10.) 38) vclut officiosa: orig. — fuerint officiosa: Ed. Inxgd. I. 39) ABC Ivo CoU. fi*. P. ;
obteritur: F.FQH; obtunditur: D ; obseretur: Edd. Arg. Venett. I. II. Korimb. I.ugdd. I. II.; subruatur: alii sec. Corr. j| can. 8. 40) ABC; est praeponenda:
Cmhl. rei. 41) Etl. iiaur. c. 4. Ico Decr. IV, 227. CoU. tr. P. III, 7, 12. (III, 8, 12.) Caes. II, 1. Polycarp. III, 21, 1. 42) auteui ncsc. : Polycarp. 43) vel utrum :
deent: Polycarp. 44) scriptum sit vel constiterit esse: DF; consistit: Polycarp. 45) cuiuslibet rei in ea peritiori;t: CoU. tr. P. jj can. 9. 40) colligendae: />;
colligendae suut: F 47) Epist. 93. c. 35. ( no . 408); Auselm. IV, 56. (59.); Deusdedit I, 224. Ico Decr. IV, 236. Coli. tr. P. III, 7, 16. §. 1. (III, 8, 10) Polycarp.
I, 27, 9. 48) AUCDKQH CoU. tr. P. 49) apud Avschn. Vcusdcdit, Polyc. legitur vt restitutum est a Corr. 60) ABC DO CoU. tr. P. ; separaretur nacraiuonto:
Deusdedit 61) Codd. coli. o. CoU. tr. P. 52) a cauonicis auctoritate: Codd. August. 63) sapiunt: D ; sapuerunt: Anscltn. Deusded. 54) Philipp. c. 3. v. 15-
55) AUCDEF 5G) revelabit: Edd. Arg. Das. II can. 10. 57) ADCD ; debetur auctoritas: K 58) Ep. 148. c. 15. (scr. ante a. 413.); Ito Decr. IV, 237.; CoU. tr. P.
III, 7, 17. (III, 8, 17.) Caes. 1, 12. 59) qualis: Augnstin. 60) tales: idem || can. 11. 61) Coli. tr. P. II, 50, 27. Caes. 1, 3. Polycarp . I, 26. (I, 27. 9: Aug. in
libr. do clvitato Dei ; can. : non modo quaerimus) 62) ABCEG ; Hia tanto d. s. 1. quao exc. suut piotate : F 63) ABC
Corpus lur. can. Ed. Friedberg.
2
19
DECRETI PRIMA PARS DIST. X. c. i— 6.
20
- DISTINCTIO X.
GRATIANUS.
Conslitutumes nero principum ecclesiasticis constitutionibus
non preminent, sed obsecuntur.
Unde Nico laus1 Papa scribit episcopis in Concilio2 apud
Conuicinum congregatis.
C. I. Xci imperatorum ecclesiastica iura dissoluere non potest.
Lege* imperatorum non in omnibus ecclesiasticis3 con-
trouersiis utendum est4, presertim cum inueniantur5 euan-
gelicae ac canonicae 6 sanctioni aliquotiens obuiare **.
1 dem 7a: Lex imperatorum non est supra legem Dei8, sed
subtus. Imperiali iudicio non possunt iura ecclesiastica dis-
solui. §. i. Ad9 quod ostendendum, duorum horum10, Inno-
centii scilicet11 et Gregorii, satis sufficiunt testimonia.
Sanctus12 quidem Innocentius in decretali epistola sua ad
Alexandrum Antiochenum episcopum ait: „Quod13b scisci-
taris, inquiens14c utrum diuisis imperiali iudicio prouinciis,
ut duae metropoles fiant, si15d duo metropolitani 16e debeant
nominari: non uisum17 est nobis181 ad mobilitatem neces-
sitatum mundanarum Dei19 ecclesiam conmutari, honores-
ue aut diuisiones perpeti, quas pro suis faciendis2°s causis
uxerit imperator.*' Beatus21 Gregemus221' scribens ad
Theotistam patriciam inter23 cetera: „Si, inquit24, religio-
nis causa umcula matrimonii23' debere dissolui dicantur,
sciendum est, quia etsi hoc lex humana concessit, lex ta-
men21’ diuina prohibuit.** Ecce27 quemadmodum imperiali
iudicio non possunt ecclesiastica iura dissolui. Ecce qualiter,
quod lex humana concessit, lex diuina prohibuit. §. 2. Non
quod28 imperatorum leges (quibus sepe ecclesia utitur con-
tra hereticos, sepe contra tirannos atque contra prauos
quosque defenditur) dicamus29 penitus rennuendas, sea quod
eas30 euangelicis, apostolicis atque canonicis decretis (qui-
bus postponendae sunt) non 31 k posse inferre preiudicium32
asseramus.
C. II. Nichil quod euangelicis regulis ohuiet 33, imperatori
agere licet.
Item Simachus [Papa] in sexta SuiodoM [Romana tem-
pore Theodorici Regis.]
Non licet35 imperatori, uel cuiquam pietatem36 custo-
dienti aliquid contra diuina37 mandata presumere, nec quic-
quam, quod38 euangelicis39, propheticis aut apostolicis regu-
lis40 obuiet41, agere.
C. III. In ecclesiasticis causis regia uoluntas sacer-
dotibus non est preferenda** a.
Item Felix 43 [III.] Papa.
Certum est, hoc44 rebus uestris esse salutare, ut cum
de causis agitur Dei, iuxta ipsius constitutum455 regiam
uoluntatem sacerdotibus Christi studeatis subdere, non pre-
ferre, et sacrosancta per eorum presules potius discere,
quam docere; ecclesiae460 formam sequi, non huic huma-
nitus sequenda47 iura prefigere, neque eius sanctionibus
uelle dominari, cuius49 Deus uoluit clementiae tuae piae
deuotionis colla submittere, ne, dum mensura celestis dis-
pensationis51*1 exceditur, eatur in contumeliam disponentis.
_ C. IV. Moribus ^ et decretis Romanorum Pontificum
constitutiones contraire non possunt.
Item M.
Constitutiones54 contra canones et decreta Presulum
Romanorum, vel bonos mores, nullius sunt momenti.
C. V. Que sacerdotum sunt, regibus usurpare non licet.
Item Nicolaus Papa [I. in epistola ad Michaelem Im-
peratorem, cuius initum est: ,,Proposueramus.“]55
Imperium uestrum suis publicae rei cotidianis ammini-
strationibus debet esse contentum, non usurpare que sacer-
dotibus Domini solum conueniant50a.
C. VI. Tribunalia regum sacerdotali sunt potestati subiecta.
Item Gregorius Naciancenus imperatoribus Cnnstantinopolila-
nis a [in oratione ad ciues Nazianzenos angoris plenos
et magistratum iratum]57.
Suscipitisne libertatem uerbi? libenter accipitis, quod
lex Christi sacerdotali uos subiicit potestati atque istis tribu-
nalibus subdit? Dedit enim et53 nobis potestatem, dedit
principatum591' multo perfectiorem principatibus uestris.
Aut numquid iustum uobis uidetur, si cedat60 spiritus carni,
si a terrenis celestia superentur, si diuinis preferantur
humana?
II. Pars. Gratianus. Ecce quod constitutiones principum
ecclesiasticis legibus postponendae sunt. Ubi autem euangelicis
atque canonicis decretis non obuiaucrint , omni reuerentia dignae
habeantur.
EDITIO ROMANA.
Dist, X. c. i. a) item b) nam quod c) inquiens : deest d) sic e) metr. episcopi f) nobis: decst g) faciendas
h) Beatus autem Greg. i) coniugia k) nullum — c. 3. a) sacerd. est postponenda b) constitutionem c) ecclesiasticam
form. d) dispositionis — c. 4. a) bonis moribus — c. 5. a) conueniunt — c. 6. a) imp. Constant.: deest b) dedit et
princip.
NATIONES CORRECTORUM.
Dist. X. C. I. * Lege: Caput Uoc smntnm est ex epistola Nicolai,
quae exstat in codice bibliothecae Dominicanao, de quo dictum est supra
distinet. 8. c.mala. Titulus autom epistolae hic eat: Nicolaus senus servorum
Dei Rcvncndissimis ac sanctissimis con fratribus nostris Metropolitanis , Epi-
scopis et ceteris diversarum provinciarum ac urbium Praesulibus, qui in
Convicinum villam publicam secus civitatem Silvanectis convenistis. Eadom
epistola nuper improssa ost in appendico Bibliothecae sanctorum Patrum.
** Obviare: Apud Nicolaum sequitur continentor : ad quod ostenden-
dum, ete . Quae autom apud Gratianum sunt interiecta, non sunt hoc loco
in epistola, neque in Polycarpo, neque .apud Anselmum ; sed verba illa: Lex
imperatorum non esi supra legem Dei, sed subtus, a Burchardo ct Ivone ci-
tantur ex decretis Pii Papae c. 3., habentur autem in capitularibus adiectis
c. 17., reliqua autem habentur infra in hoc eodem capite. §. Ecce quemad-
modum.
Dist. X. can. 1. 1) Ep. 32. scr. no. 8G3. — Jaffe no. 2051. — 34. {inscriptionem habet infra a Corr. indicatam. — verba principii: lex — dis-
solvi : desunt ; in fine canon continuatur.) Ivo Dccr. IV, 8G. {usque ad verba in principio text. : sed subtus.) itio Pan . II, 138. {solummodo usque ad verbum iu
initio textus: item); Coli. tr. P. I, 03, 3. {ut in Pan. Ivonis) Cites. I, 03.; Polycarp. I, 27. (T, 29, 9. verba principii desunt ut ap. Au.se/rn., et eadem est canonis
inscriptio.) 2) conciliis: EQH S) inecclos. : Polyc. 4) esse: Polyc. 5) conveniat: Anselm. Ivo Pau. Polyc.; conveniatur: Coli. tr. P. C) ac canonicae:
deest : Ivo Pun. 7) ABCDKFG Ed. Das. alii sec. Corr. — verba sequentia usque ad vocem : subtus ex Ambrosii ep. 13. in Bened. Capit. App. III. c. 18; Regin.
Appdx III. c. 57. {sine inscr.); Burch. XV, 10. (ex decr. Piipup. c. 3.) Ivo Decr. XVI, 11. (ex dccr. Pii p. c . 3.) Ivo Pan. II, 139. {ibid. Nicolaus papa). 8) si eat s.
1. Doi?: E 9) §. 1. ct 2. desunt in AB sed in A in margine adseriptne sunt 10) horum: deest: D ; heroum: oria . A«s. 11) scilicet: deest: EFGH
12) Innoc. Ep. 24. {scr. c. a. 415.) Eil. Constant. — Jaffe no. 107. 13) ADCDEFO 14) CEFG Aus. Polyc. 15) ABCEG 16) ABCDFOH Ans. Polyc. — Turrecr. ed.
Fonlan. 17) non orgo: Ans. Polyc.; non esso e re visum: Jnnoc.; vero visum: orig. sec. Corr. 18) CDFO 19) rerum Dei: KGH 20) ACDEF Polyc.
21) Ep. 45. lib. XI. (mrf ep. 39. lib. IX.) scr. ao. 601. ap. Mansi X, 275. — Jaffe no. 1395 — cf. infra C. XXVII. qu 2. c. 1. 22) ACDEFG 23) ait inter: O
24) si enim inquit: Ans. Polyc.; sunt qui: EU 25) AEOH; si inq. congrua religionis causa ecclesiastica iura: C 20) tamen: deest: E Bohmer. 27) Ivo
Decr. IV, 187. Pan. II, 140. 28) nunquam: Polyc. 29) dicam: D; dicamus quoque: F 30) cum per oa s: Polyc. 31) ACDEFOH 32) iudicium: Aus.
Polyc. || c a u. 2. 33) nihil obviaua evangolic. reg.: DER 1; nihil obvium: AB; in Cut in textu 34) Synodus quam ao. 502. habitam esse vulgo ferunt, sup-
positicia est. — Symmachus in synodo VI. ap. Hinschius p. G83. — Ipsa canonis verba leguntur in Epp. Pseudoisidd. Calix. I. ep. I. c. 1G. Hinschius p. 137. et
MarcelUni JI. ep. II. c. 4. ibid. p. 222. Capital. Anqilr. ap. Hinschius p. 768. cf. Cassidor. Hist. trip. X, 0. Bened. Lcvita I, 402. — Regino App. ITT. 35. (ex Cone.
Carthng.); ib.c. 38. (ex decr. Marcellini p.) ; Burch. XV, 8. (ex decr. Hadriani p.); Anselm. 1IL f» fine {Marcel tinus) ; Dcusdedit IV, 33. {Cnlixti et Symmachi et Hadr.
dccret.) Ivo Dccr. IV, 231. {inscr. ut ap. Gratianum) ib. XVI, 9. (ex conc. Hadr. p. — canon amplior est quam ap. Grui.) Ivo Pan. II, i41. (VIII. synod.
Symm. p.) Coli. tr. P. III, 29, 1. (III, 30. 1. ex dccr. Hadr. p.) 35) licot ergo: Burch. Ivo Dccr. XVI. Coli. tr. P. 36) impietatem: Deusdcd. 37) divinitatis :
Burch. Coli. tr. P. 38) quo: Burch. 39) ov. praeceptis ot: GH 40) in regulis: Zw> Pan. 41) obviat: Ivo Decr. (IV.) Coli. tr. P. Dcusd. — obvietur: Burch. ||
can. 3. 42) Codd. coli. o. 43) Ex Ep. ad Zenonem Aug. scr. ao. 484. — Jaffe no. 3G5, — Anselm. IV, 11 ; Polycarp. I, 18. (I, 20, 1.); Caes. III, 22. — In cod.
Veronensi Corr. invenerunt Felix III. in AB legitur: Calixtus — cf. Berard. II, 1, 308 sq. 44) hoc: deest: G; certum eBt enim hoc: orig. 45) ABCDF orig.
Anselm. Polyc. 40) Codd. coli. o. orig. Ans. Polyc. 47) sequendo : CDEFG1I 48) sacerdotibus : D 49) cui : orig. Anselm. Polyc. 50) clementiam tuam : orig.
61) Codd. coli. o. Turrecrcmat. cd. Fontan. Anselm. Polyc. || c an. 4. 52) ABCDF 53) idom: ante Correct. legebatur ct invenitur fn Edd. coli, o., at in Codd. collutis
o. legitur : item. Desum tus canon est ex capit. Anqilr. c. 30. ap. Hinschius p. 764. Bened. Levita III, 346. in M. Gcrm. LL II, 121. (/. Rom. Visig. Puni. rcc. sent.
ITI, 6. 8.) Burchard. XV, 9. {Conc. Tribur. c. 1.); A«s. III, 87. bis in mscrip. a uobis colluto usque ad c. 37. in libro III. numeratur; at canon noster posterior est.
— sine inscript.) Ivo Decr. XVI, 10. {ut ap. Burch.); ib.W, 38. {Ep. Adriauip. tradita Ingclranno MediomaUice urbis epo.);Cacs. 111,22.; Polycarp. I. c. fin. (1,29.
10. inscr. ut ap. Ivon. p. V.) 54) ut constit.: Burch. Ivo Decr. p. XVI.; constit. principum: FIl |j can. 5. 55) Ep. VHI. scr. ao. 865. ap. Mansi XV, 187. —
Jaffe no. 2111. — Coli. tr. P. I, 02, 70. — cf. D. XC VI. e. 8. 50) ABCFG Coli. tr. P. || can. 6. 67) Codd. ct Edd. coii. o. — orat. XVII. in ed. [Paris. Bened.
(1778) 1, 322. at plurimum orig. a Gratiani distat propositum ubi Gregorii verba ad m udum contracta sunt. cf. Berard. III, 49. sq. — Ivo Decr. V 5. {de ipsis
imperatorii, loquitur) Coli. tr. P. II, 14, {de sententiis graecor, doctor.) 6, {G. N. sic ipsis imperatoribus loquitur). 58) et; deest : F — euim: deest: AB 59) ABCEF
Coli. tr. P. 60) cedit: EQR\\
21
DECRETI PRIMA PARS DIST. X. XI,
22
Unde Augustinus ait in Dialogo contra Petilianwn61 a, [id est
lib. II. contra literas Petiliani, c. 58.]
C. VII. Leges imperatorum in adiutorium ecclesiae*
licet assumi62 h.
Si in adiutorium uestrum terreni630 imperii leges assu-
mendas64 putatis, non reprehendimus. Fecit66 hoc Paulus
cum aduersus iniuriosos Romanum ciuem se esse testatur66'1.
C. VIII. Reges pontificibus pro eterna uita 67 a, et pontifices
regibus pro temporalibus indigent.
Item* Ciprianus Iuliano h [Nicolaus Papa I. in epist. VII.
ad Michaelem Imperatorem.]68
Quoniam idem mediator Dei et hominum est69c, homo
Iesus Christus, sic actibus propriis et dignitatibus distinctis
offitia potestatis utriusque discreuit propria** uolens me-
dicinali humilitate sursum708 efferri, non humana superbia
rursum in inferna demergi: ut etiam71e Christiani impera-
tores pro eterna uita pontificibus indigerent, et pontifices
ro cursu temporalium tantummodo rerum imperialibus legi-
us uterentur, quatenus spiritualis actio a72 carnalibus dista-
ret incursibus, et „ Deo 734 militans minime se negotiis secu-
laribus implicaret74;" ac uicissim non75 ille rebus diuinis
presidere uideretur76, qui esset negotiis secularibus im-
plicatus.
C. IX. Leges imperatorum custodiri oportet.
Item Leo IV. Lothario Augusto11.
De capitulis uel preceptis imperialibus uestris 78 uestro-
rumque* pontificum79 predecessorum irrefragabiliter custo-
diendis et conseruandis, quanto 80a ualuimus et ualemus Chri-
sto propitio et nunc et in euum81 conseruaturos821’ modis
omnibus profitemur. Et si fortasse quilibet uobis aliter
dixerit vel dicturus fuerit, sciatis eum pro certo mendacem.
C. X. Legis auctoritate dissoluiiur quod contra eam fit.
Item Iohannes VIII.86 Lodouico Imperatori.
Vides, fili carissime, quia quod contra leges accipitur84,
per leges dissolui85 meretur.
C.' XI. Leges principum , et 86:1 regulas patrum contempni
non decet81 b.
Item Gelasius Rufino et Aprili Episcopis88.
Quis autem89 leges principum, aut patrum regulas, aut
ammonitiones paternas90 debere91 dicat contempni, nisi qui
impunitum sibi tantum estimet92 transire commissum?
C. XII. Seruentur 93 a ab omnibus Romanorum principum leges.
Item Theodorico Rcgi8i.
Certum est magnificentiam uestram leges Romanorum
principum, quas in negotiis hominum custodiendas esse
precepit, multo magis circa95 reuerentiam beati Petri apo-
stoli pro suae felicitatis augmento uelle seruari.
C. XIII. Romana lex nullius temeritate debet corrumpi.
Item Leo IV. Lotario Augusto86.
Vestram* flagitamus clementiam, ut sicut hactenus
Romana lex uiguit absque uniuersis procellis, et quod97a pro
nullius persona hominis reminiscitur esse corrupta, ita nunc
suum robur proprium et988 uigorem obtineat.
DISTINCTIO XI.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod nero legibus consuetudo cedat, Ysidorus
testatur in Sinonimis la, lib. II. [c. 16.]2:
EDITIO ROMANA.
Dist. X. c. 7. a) contra Petii.: deesi b) assumere c) etiam terreni d) testatus est — c. 8. a) pro aeternis
b) Cypr. Iuliano: deest c) est: deest d) humil. hominum corda sursum e) et f) et ideo militans — c. 9. a) quantum
b) aev. nos conserv. — c. 11. a) aut b) licet — c. 12. a) servandae sunt — c. 13. a) quod: deest b) rob. proprium-
que vig. — Dist. XI. Pars. I. a) testatur dicens
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Ecclesiae: Auctor huius rubricae caput hoc ita accepit,
quasi hic agatur do legibus imperatorum in favorem ecclesiae latis, quum
ibi B. Augustinus Petiliano et Donatistis haereticis concedat, legibus im-
peratorum ipsos in adiutorium suum uti posse, modo id fallaciter non face-
rent, quod eos fecisse convincit.
C. VIII. * Huic capiti in codicibus impressis erat praepositus hic
titulus: Cyprianus Juliano Imperatori; quod ost contra omnom tem-
porum rationem. In manuscriptis omnibus, excepto undecimo Vaticano,
abest dictio: Imperatori; quemadmodum et apud Ivonem. Nonum autem
babet: Juliano Episcopo. Aliud pervetustum: I ubi ano. Cetorum in-
tegrum hoc caput ost iu epistola Nicolai ad Michaelem imperatorem , quae
incipit: ,, Proposueramus ; “ ex quo refertur infra distinet. 96. c. quum ad
rerum, una cum aliis verbis eiusdem opiatolae, ex quibus haec pendout. Et
sumtum est ex Gelasio iu tomo de anathematis vinculo.
** Propria: In originali est: propriam volens medicinali humilitate
sursum effeni. Ivo habet, ut Gratianus hic in plerisquo codicibus. Iu non-
nullis tamen est: propria volens medicinali humilitate sursum efferri: quemad-
modum etiam infra, dist. 96. c. quum ad verum . Apud Golasium loco
indicato legitur: sic actionibus propriis dignitatibusque distinctis , officia
potestatis utriusque discrevit, suos volens medicinali humiliate salvari, non
humana superbia rursus intercipi, ut et Christiani, etc.
C. IX. * Vestro rumque: Epistola haec non est inventa: et in istis
verbis videtuT subOBBO mendum, ex quo auctor glossae orrandi occasionem
sumserit, qui Christianis imperatoribus, cuiusmodi fueraut praedecessores
Loth&rii, attribuat illud, quod Isidorus de ethnicis dicit: nimirum im-
peratores solitos fuisse appellari pontifices: de qua re optime Gelasius in
tomo de anathematis vinculo, et infra distinet. 21. c. cleros. Apud Ivonem
legitur: vestris, nosir orumque etiam pontificum praedecessorum; inPanorxnia:
nostris nostrorumque pontificum et praedecessorum. Sed fortasse cetera qui-
dem recte aqud Gratianum habent: tantummodo anto dictionem: prae-
decessorum, est addenda coniunctio et, quemadmodum est in Panormia.
Nam hoc significabitur, imperatores illos solitos fuisse odoro capitula,
adhibitis in consilium pontificibus regni, quod verissimum est. Omnino
haoc, quae a Leone scribuntur, spectare videntur ad capitula Caroli et
Ludovici, quae Lotharius in universa Italia sorvari mandaverat. Nam in
legibus Longobardicia, lib. III. tit. 35. Lotharius ita constituisse traditur:
Placuit nobis, ut capitula, quae excerpsimus de capitulari bou. mcm. gloriosis-
simi Domini nostri Caroli, et genitoris nostri Ludovici, imperat, invictissimi, his
omnibus, et fidelibus nostis, ct sanctae ecclesiae in regno Italiae consistentibus,
per legem tenantur ct serventur: et quicumque horum capitulorum contemtor
exstiterit, sexuginta solidis componatur. Id populo Romano, qui iuro antiquo
Romanorum uti prohiberetur, valdo displicuit, 6icut ex c. fin. infra ead.
dist. colligi potest, disseminatusquo etiam rumor fuit, eandem esso Pontificis
ac populi sententiam. Do qua ro Leo hac so epistola videtur purgaro
voluisse; ct tamen postea, pro conservando iure civili Romanorum, cum
eodem Lothario iterum diligentius egit, quod apparet ex dicto c. finali.
C. XIII. * Vestiam: Videtur Lotharius populo Romano, quod hic
Leo petiit, concessisso. Nam in legibus Longobardicia lib. II. tit. 57. eic
babotur: ut interrogetur populus Romanus, qua lege vult vivere, et sequitur
constitutio":
Lotharius Imperator.
Volumus ut cunctus populus Romanus intorrogotur, qua lege vult
vivere: nt tali lege, quali vivere professi sunt, vivant. Illisquo denunciotur,
ut hoc unusquisque, tam iudices quam duces, vel reliquus populus sciat.
Quod sl offensionem contra eandem legem focerint, oidem legi, qua profi-
tentur vivere per dispensationem [fi/, dispositionomj Pontificis ot nostram,
subiacebunt.
Dist. X. can. 7. 61) Codd. coli, o.in Ed. Maur. (Paris. 1837.) c. 132. - Ivo Dccr. IV, 183. ; Ivo Pan. II, 153; Coll.tr. P.Ul, 6,16. (IU, 7, 16.) 62) Codd. coli. o.
63) ABCDEFG Ivo Pan.; et terreni: Ivo Dccr. Coli. tr. P. 64) naiu fecit: CDFGH 65) Act. c. 22. 66) Codd. coli. o. Ivo Dea-, et Pan. Coli. tr. P. |f can. 8.
67) ABDF 68) Ep. scr. ao. 865. Mansi XV, 214. — Jaffe no. 2111 ; — est eadem quam supra ad D. X. c. 5. citavimus (c/. infra D. CXVI. c. 8). Tractatus (It Iasii IV,
ex quo tam Con\ canonem sumtum esso notaverunt , inveuitur ap. Thicl p. 568. Inscriptio a Coit, laudata: Cyprianus Iuliano invenitur: CDEFG et apud Ivo
Dccr. IV, 188. ; E addit: scribit dicens. — Iuliano Episc. caput tribuitur : Edd. Arg. Venet.I. Nor. — Iuliano Imp. : II Ycuet. II. J.ugdd. I.II. ; Iuliano: Ed. Ilus.
— Leo IV. Lothario Augusto: male AB 69) Codd. coli. o. 70) ABCDEGH Ed. Arg. 71) ABC 72) a: deest: Ivo 73) ABCEFG Edd. coli. o. 74) U. Tini . c. 2. r.
4. 75) nc: Edd. coli. o. Ivo. 76) videtur: JEF|| can. 9. 77) Fragm. Ep. deperditae scr. c. a. 847. — Jaffe no. 1994. — Ivo Dccr. IV, 176; Iro Pan. II, 149. (Leo
III.) Cues.1, 61. 78) vostris : deest: ABE 79) Jaffe l. c. pro: pontificum legendum esso ccnsei: iraporatorum ; sed cf. quae Berard. II, 2, 223 sq. de hoc loco dis-
seruit. Iconis lectionem habes in pota Correct., qui ct alios ceterorum legere notant ; — ot pontificum: DF; etiam pontif: C. 80) ABCDEQ Ico Decr. Pan.
81) in aeternum : F et ulii scc. Corr. 82) ABCDG Ivo Pan || can. 10. 83) Jl caput incerti temporis esse existimat — Jaffe no. 2250. inter annos 873—875 sctiptum
esse censet. — Ivo Dccr. IV, 230. cf. VI, 115. Coli. tr. P. I, 63, 7. — Iohannes VII: Edd. coli. o. praeter Bas. 84) praesumitur: EGH 85) solvi: i6. j| can. 11.
86) ABCE 87) ABCG ; debent: F; debet : 1>E 88) Fragm. epist. scr. ao. 491—495. ap. Thicl ep. 22. p. 389. Jaffe no. 430. cf. iu fraD. LIV. c. 11. — Ivo Decr. IV, 179. Ivo
Pmi. II, 150.CoM. tr.P. 1,46, 28. cf. Wasscrschlebcn Bcitr. 58. etiam ad duos seqq. canon. S9) quis aut: D Ivo Dccr.; quis enim aut: orig. Coli. ir.P. 90) xuodornas :
orig. Ito Decr. Pan. Coli. tr. P. — cf. Berard. U, 1, 354. 9l)deboro: deesi: Ivo Pan.; paternas debet contcmnero: EGH 92) existimet: DEGH\\ ca u. 12. 93)
ABCEO 94) Fragment. epist. inceHi tempor. ap. Thi6l frag. XII. pag. 189. — Jaffe no. 402 — Ivo Decr. IV, 180. /ro Ptxu.II, 151; Caes. I, 56. 95) proptor: alii srt.
Corr. || can. 13. 96) Fragm, epist. deperditae quam inter annos 817—55. scriptam esse censet Jaffe no, 1993. — Ivo Decr. IV, 181. Iro Pan. II, 152. 97) Codd.
coli. o. 98) ABC 99) Hoc loco Richt. aduotavit: Capitulare cuius hic resensio Langobard. refertur (exstat enim Romana etiam edita tx Coli. Card. Dvusdvdit a
Holstenio Coli. Rom. nimium. Rom. 1662.) ante Leonis tempora a. 827 scriptum esse dudum observavit Balueius Capit, prarf. §. 24. - Sed observandum est.
capitulare istud quod in M. Germ. LL. I, 239. exstat cimisgiir fragmenta solummodo inveniuntur apud Dcusdcdit, meus. Nov. 824. «se promulgatum. Ita editor
eius Pcrtiius l. I. cui consentit Boretins, Die Capital. ini Laugobardenreich (II a Ile 1864) p. 156.
D 1 st. XI. Pars. I. i) ABCEG || can. 1. 2) Ivo Dccr. IV, 207. Ivo Pan. II, 166. (a»«p/i'or est can. quam apud Grat.) Coti. tr. P. III, 7, 7, (111, 8, 7.) Caes. 1,
22. cf. Wasserschleben Dsitr. 68.
23
DECRETI PRIMA PARS DIST. XI. c. 1—5.
24
C. I. Prautis ujus ratione superetur 3a et lege.
Usus auctoritati cedat; prauumusum lex et ratio umeat.
C. II. Statutis Pontificum consuetudo cuiusquam refra-
gari non potest.
Item Nicolaus Papa I. Michaeli Imperatori*.
Consequens est, ut quod ab huius sedis rectoribus plena
auctoritate sancitur, nullius consuetudinis prepediente oc-
casione, proprias sequendo5 tantum uoluntates remoueatur,
sed firmius6a atque inconcusse teneatur.
C. III. A consuetudine Romanae ecclesiae membris
dissentire non licet.
Item Iulius Papa [I. ad Episcopos orientales, epist. I.]7.
Nolite errare8, fratres mei9a, doctrinis10 uariis et11
extraneis12 nolite abduci. Et1*5, instituta apostolorum et
apostolicorum uirorum14 canonesque habetis15: his frui-
mini 16 c *, ut 17 '! freti 18 c, contra cuncta inimicorum iacula per-
sistere ualeatis. Satis19 enim indignum est, quemquam uel
pontificum uel ordinum subsequentium hanc regulam refu-
tare, quam beati Petri sedem et sequi uiderit207, et docere.
Multum conuenit21^, ut totum corpus ecclesiae in hac sibi 22,1
obseruatione concordet, que inde auctoritatem habet, ubi
Dominus ecclesiae totius posuit principatum.
C. IV. Usus et consuetudo legem et rationem uincere non potest.
Item Cod. lib. VII. tit. II.* [Imp. Constantinus A. ad
Proculum, lib. VIII. Cod. tit. Quae sit longa con-
suetudo (t. 53. const. 2.)] 28 .
Consuetudinis ususque longeui24 non uilis auctoritas
est: uerum95 non usque adeo sui26 ualitura momento, ut aut
rationem27 uincat, aut legem scriptam285.
II. Pars. Gratianus. Cum uero nec sacris canonibus,
nec humanis legibus consuetudo obuiare monstratur , inconcussa
seruanda est.
Unde Augustinus ait vel33* ex dictis* Basilii30:
C. V. Inuiolabilis est consuetudo , que nec humanis legibus nec
sacris canonibus obuiare monstratur.
Ecclesiasticarum institutionum quasdam31 scripturis32,
quasdam uero apostolica traditione33 per successores345 in
ministerio35 confirmatas30 accipimus 37 c; quasdam38 vero
consuetudine roborata 39d approbauit usus40, quibus par
ritus41 et idem utriusque42' pietatis debetur43 affectus; unde
quis44 uel45 aliquantulum sacrarum expertus scripturarum
hesitaverit? Si enim attenderimus407 consuetudines eccle-
siae non per scripturas a Patribus traditas nichil estimare47,
quantum religio detrimenti48 sit latura, intentiuum4Js
despicientibus505 liquido constabit. §. 1. Que enim (ut inde
ordiamur) scriptura salutiferae crucis signaculo fideles docuit
insigniri! uel»1 que trifariam52 digesta super panem et
calicem prolixae orationis uel consecrationis53 uerba com-
mendauit? Nam non modo, quod in euangelio continetur
uel ab Apostolo54 insertum55' secretis dicimus50, sed et alia
plura57 adicimus magnam quasi uim commendantia58 miste-
riis59. Que orientem uersus nos orare00 litterarum forma
docuit61? Benedicimus fontem baptismatis oleo62 unctionis.
Huc accedit, quod ter63 oleo inungimus quos baptizamus,
EDITIO ROMANA.
Dist. XI. c. 1. a) superatur — c. 2. a) firmiter — c. 3. a) fratres m. carissimi b) en c) adiecl. est: his circum-
damini* his delectamini, his armamini d) ut his freti e) adiecl. est: circumdati delectati, armati f) videat g) multum
enim conven. h) sibimet — c. 4. a) Cod. lib. VII. tit. 2: decst b) scriptam: deesl — c. 5. a) Aug. ait vel: deest b) suc-
cessiones c) accepimus d) roboratas e) utrisque f) attentaverimus g) intente h) inspicientibus i) insert. est: in ev.
NOTATIONES
Dist. XI. C. HI. * His circumdamini: Locupletatus est hic locus
ox originali et Anselmo.
C. V. * Ex dictis: Hoc caput antea citabatur ox Augustino in lib. ex
didis Basilii. In codice Vercellensi est: unde Augustinus ait, vel ex dictis
Basilii: et retenta est posterior para Imius disluncti, quoniam ita citant
Burchardus et auctor Panormiao. Ivo autem citat ex lib. Basilii de Spiritu
sancto, c. 27. quomodo in margine ost indicatum. Ceterum, quoniam multis
locis glossa obstitit, ne emendaretur, necessarium visum est integrum B.
Basilii locum et graece et latine afferro: Twv iv zjj ixxXqolqt mtpvXaypt-
vwv doypdztvv xal xrjQvypatarv ta piv ix tijg iyyfjatpov didaoxaXlag
ijfouiv, t d di ix tfj e tuiv dnoatdXujv nagadoot tof dtadoBirca r)plv iv pv-
cztjQlif) rra()tdt^ufuBa t ansp upqiottQa t i)v auxijv lo/iiv I/u TZQag tr)v
tuoiflftcxv, xal tovtotg ovdelg arttoel, dottg ye xav xata uiv.qov yovv Be-
oucov ixxXrjaiaaztxtuv atiulgazat. tl yap i/u/eiQtjouipev td dypaepa tuiv
IBuiv wg ov fnyuXrjv I/ovra z i) v duvapiv TtagaiziiaBat , Xu&oiptv dv tlg
avtd td xalgia gijpiovvttg td tvayyiXiov , puXXov di tlg ovopa rpiXov rttqi-
atiuvxeg td xtjgvy /ua. otov, iva tov ngoirou xal xoivozazov nguitov pvrjaBco,
tip tvitqr tou otavgov tovg tlg td ovoprn tov xvglov r/jutov 7>/ao0 Xgiatov
rjXmxdzag xataatipalvtoBat, tlg 6 dux ygdppcrzog diddgag; to /rgog avato-
Xag ttt(>d(pBui xata tqv 3igogtv/tjv, nolov idldagtv tjfitig ygdupa; ta trjg
i/tixXtjofiog Qrjpatu ini tfj avudtl^ti tov dgtov tijg tii/agiazlag xal toQ
3 lottjQlov tijg tvXoylag tlg tuiv ayliav iyygaqtuig r)ptv xataXiXointv; ov ydg
dij tovtoig dgxovpt&a, tov 6 andatoXog ij td tvayyiXiov ijtepvrjaBtj , dXXa
di ngoXiyoptv xal irtiXiyofitv Jkega, tug peydXrjv I/ovra irgdg to pvotfjgiov
tijv la/vv, ix tijg dygaipov didaoxaXlag nagaXafiovztg. tvXoyovptv di to
i Jdu)Q tov flaittlonazog xal to IXaiov t)jg yglottog, xal ztgogizi avtov tov
(ia/tti^opsvov, ano nohav iyygdupojv; ovx and tijg oiwniupirrjg xal / uvou-
CORREOTORUM.
xfjg nagadootoig; tl di avtrjv tov iXalov trjvxqloiv tig X6yog ytygappivog
idldagt; to di rgig (iantl&o&ai tov av&gwnov nd&tv; dXXa di doa negl to
(iantia/xa, dnozaooto&at tui aatuvif xal tolg ayytXoig auzoi; ix nolag iotl
ygafpijg ; ovx ix tov udijfxoaitvtov tavttjg xal anogQrjtov didaoxaXlag, rjv iv
unoXvngayixovijzit) xal d/iegitgydot tp aiyjj ol nuzigtg t)fuov itpvXagav; xa-
Xdig ixeivoi dtdidayfilvot ttHv fivozijgluiv ta neu ra aiwnfj diaouj£ta&at. Id
est: Dogmatum et institutorum, quae in ecclesia servata sunt, alia quidem
habemus ex doctrina, quae liirris consignata est, alia vero ex apostolorum
traditione ad nos transmissa in mysterio recepimus. Quae utraque eandem vim
ad pietatem habent, atque his nemo sane contradixerit, qui vel exigua legum
ecclesiasticarum peritia sit praeditus. Nam si aggrediamur ea, quae non
scripto, sed tantum consuetudine constant, [tanquam non magnam habentia
vim] repudiare , imprudentes evangelio, et quidem in praecipuis ipsius partibus,
Officiemus, vel potius ipsam et instituta ad inane quoddam nomen redigemus.
Exempli causa {ut, quod primum maximeque commune est, primo loco com-
memorem) eos, qui in Domini nostri lenti Christi nomine spem posuerunt, figura
cnicis signari ecquis scripto docuit ? Dum oramus, ad orientem solem converti
ecquae nos liter ae docuerunt f Verba invocationis quum panis euchatistiae et
calix benedictionis offertur, quis ex sanctis Patribus scripto nobis reliquit t Non
enim iis contenti sumus, quorum Apostolus et evan gelium mentionem fecerunt;
sed alia quoque cum antea, tum post, dicimus, utpote quae magnum momentum
ad ipsum mysterium habeant, doctrina non scripta, sed tradita eruditi. Bene-
dicimus aquam baptismatis et oleum unctionis, atque illum ipsum praeterea,
qui baptizatur, ex qua scriptura t nonue ex occulta et mystica traditione ? Quid?
ipsam olei unctionem quis sermo scnptus docuit? Quod homo ter mergendus
sit, unde accepimus? Abrenunciare satanae atque angelis eius, et reliqua
omnia, quaecunque in baptismo observamus, quae scriptura tussit? Annon
haec ipsa minime vulgata, sed secreta doctrina, quam quieto minimeque curioso
silentio patres nostri custodierunt? probe quidem illi intelUgentes, mysteriorum
maiestaiem taciturnitate servari.
Dist. XI. can. 1. 3 ) ABC || can. 2. 4) Verba capitis exstant m ep. Nicolai I. ad Phoiium scr. ao. 862. Mansi XV, 175. — Jaffe no. 2030. Ivo Decr.
IV, 211. {inscr. ut in textu ; canon continuatur) Coli. tr. P. I, 62, 14. c/. Wasseischleben Beitr. 58. — Item Nicolaus: E 5) consequendo: EG 6) ABCDEFO orig.
Ivo Decr. Coli. tr. P. || can. 3. 7) Ep. Pseudoisidoriana Decr. IuUt c. 9. ap. Hinschius p. 461. Anselm. I, 8. {can: quoniam et inter, in medio). Polycarp. I,
17.(1,19,3.) 8) itaque errare: ore^. 1««. 9) ABCDEO Polyc. — dilectissimi: orig. Anselm. 10) Hebr. c. 13.0.9. 11) variis et: deest: itiss/m. 12) peregrinis :
Vulg. 13) ABCDEorig. iwsefm. Polyc. — cum: H 14) virorum contemnere nolite: orig . 15) habeatis: EOH; habentes: Anselm. 16) verba a Corr. adiecta
(videas not. c) desunt etiam ap. Anselm. (enaverunt itaque Corr.) et Polycarp. 17) AB: orig. Anselm. Polyc. 18) verba a Correct. adiecta (videas not. e) desunt in
orig. Ams. Polyc. 19) Ve rba Gelasti in Ep. ad Epp. Lucaniae c. 9. Ep. 14. ap. Thiel 367. Anselm. V, 6. (canon: novitor constitutas) Corr. Polycarpum lib. 8. tit. 3.
citant, quod R. falso exscripsi*; nihil tamen invenimus. 20) ABCDFG 21) ABCDE Polyc. 22) ABCEFG j| can. 4. 23) Ivo Dec\\ IV, 202; Ivo Pau. n, 163:
CoK. tr. P. III, 7, 3. (HI, 8, 3.) Caes. I, 26. Polycarp. m, 23, 5. cf. Wasserschleben Beitr. 68. 24) longaevi: deest: Ivo Pan. 25) verumtamen: EG 26) sui:
deest : Ivo Pan. Coli. tr. P. 27) rationem i. e. ius. naturale: DG; i. e. L naturae: EH; id est aequitatem rudem et incompositam: AB 28) ABCDEFG legem
scriptam i. e. ius. constitutionis DEG; leg. scriptam cum ratione: F; leg. scr. id est in praeceptis redactam : AB || can. 5. 29) ABCD; Augustinus ait ex:
EFG 30) Sermo de spiritu sancto c. 27. in ed. Bened. Paris 17801, 54. sed alia ibi invenitur translatio in latinum sermonem qnae etiam ab illa quam Corr. in nota *
proferunt differt, sed cf. Berard. III, 39 so. — Regino Appdx. II, 36. (ser mo ad Amphiloch. de sptrit. 5.) Burch. III, 127. (ex dictis Basilii); Ivo Decr. IV, 69. (lib. de
spiritu $.) ; Ivo Pan. II, 159. (idem) ; CoU. tr. P. HI, (7,) 2. (ex dict. Bas.) 31) quasdam consuetudines : Burch. (at non in Cod. Fr iburg.) 32) in scriptis : Edd. ani.
coli. o. 83) institutione: Ivo Pan. 34 ) Codd. et Edd.Coll.o. Ivo.Pan. CoU. tr. P. Bdhm. 35) mysterio: Reg.BurcJr. Ivo Deci'. 36) traditas : Ivo Decr. 37 ) ABCD
38)quad&m: IvoPan.; quaedam: IvoDecr. 39) ABCD Coll.tr. P. 40)quasd. vero cons.rob.app. usus: deest: Reg. Burch. 4l)virtus: Reg. Burch. 42) ABCDFReg.
43) debetur : deest: Reg. Burch. 44) pietatis effectus [affectus : Burch. in Cod. i*W6.J quin sit quotusquisque : Reg. Burch. 45) vel : deest: D 46) ABCF Edd. coll. o.
47) existimare: EF 48) detrimentum: DF 49 ) Codd. coli. o. Ed. Bas.; intentivo: Edd. coli, rei.; int.: deest: Reg. Burch. Ivo Decr. Ivo Pan. CoU. tr. P.
50) ABC CoU.tr. P.; respicientibus: F; aspicientibus: D 61) vel: deest: Reg. Burch. 52) multifariam : Reg. Burch. 53) velcons. : deest: AB; etiam consecrat.:
Ivo Decr. 54) Ap. quolibet: EFG (D: in marg. adseript.) Edd. Arg. Vertet. I. Norimb. ; Ap. quod : Edd. reliq. 65) Codd. coli. o. Ivo Pan. CoU. tr. P. ; insertum est:
deest: Reg. Burch. 56) vel secretis didicimus: E: insertum secretis didicimus : G 67)perplura: Reg. Burch. Ivo Decr. Pan. CoU. tr. P. 58) vim consum-
mandis accomodantla myst.: Reg. Burch. 59) ministeriis: EQH 60) adorare: Ivo Pan. 61) praestitit: Ivo Pan. Coli. tr.P.; constituit: Reg Burch
(at in Cod . Friburg.: praestituit). 62) oleum: Reg. Burch. 63) ter mergimus, quod baptizatos oleo ungimus: Ivo Decr. Ivo Pan.; ter immergimus a. b. oleo
ungimus : Reg. Burch.
25
DECRETI PRIMA PARS DIST. XI. c. 6— n.
26
uerbis abrenuntiare satanae angelis6415 eius informamus.
Unde hec et alia in hunc modum65 non pauca, nisi tacita661
ac 67“ mistica traditione a Patribus ecclesiastico more ac6®11
reuerentiori diligentia sunt in ministeriis690 obseruata ma-
gis70? silentio, quam publicata scripto?
C. VI. Laudabilis esi consuetudo, que nichil fidei contra-
rium usurpat.
Idem ad Casulanum presbiteruml la*
Consuetudinem laudamus, que tamen contra72 fidcrh
catholicam nichil usurpare dignoscitur.
C. VII. Ubi auctoritas deficit, mos populi et maiorum in-
stituta pro lege seruentur 75 a.
Item ad eundem b [B. Augustinus ad Casulanum,
epist. LXXXVI.]
In his rebus, de quibus nihil certi statuit diuina scri-
ptura, mos populi Dei et instituta maiorum pro lege tenenda
sunt. Et sicut74* preuaricatores legum diuinarum, ita con-
temptores consuetudinum ecclesiasticarum cohercendi sunt.
C. VIII. Auctoritate ei traditione generali uel speciali
ecclesia regitur 75.
Idem in libro de Christiana fide*.
Catholica ecclesia, per orbem diffusa76», tribus modis
probatur existere. Quicquid in 77 b ea tenetur, aut auctoritas
est scripturarum, aut traditio uniuersalis, aut certe propria
et78 particularis instructio 79 c. Sed auctoritate tota constrin-
gitur, uniuersali traditione maiorum nichilominus tota; priua-
tis uero constitutionibus et propriis informationibus unaque-
que pro locorum uarietate, prout cuique uisum est, subsistit
et regitur.
C. IX. Valet ad fidem catholicae 80 auctoritas ecclesiae.
Idem in libro contra Manicheos81*.
Palam est, quod in re dubia ad fidem ualeat auctoritas
ecclesiae catholicae, que ab ipsis fundatissimis sedibus
apostolorum usque ad hodiernum diem succedentium sibimet
episcoporum serie et tot populorum consensione firmatur.
C. X. Ab apostolicis institutis non licet recedere.
Item Leo [Papa ad Episcopos per Siciliam constitutos,
epist IV. c. 6.] s*
Hoc uestrae indicimus caritati, ut ab apostolicis institu-
tis nullo ulterius recedatis83» excessu, quia inultum post
hec8413 esse non poterit, si quisquam apostolicas regulas in
aliquo crediderit negligendas.
C. XI. Ab omnibus seruari 85 debet, quod Romana seruat
Ecclesia.
Item Innocentius Decentio Ep. [it. Inn. I. ad Decentium
Episcopum Eugubinum, epist. I.]86
Quis nesciat87 aut non aduertat, id quod a principe
apostolorum Petro Romanae ecclesiae traditum est, ac nunc
usque custoditur, ab omnibus debere seruari? nec super-
duci88» aut introduci aliquid, quod auctoritatem8911 debeat
uel aliunde accipere exemplum900? presertim cum91 sit
manifestum, in omnem Italiam, Gallias, Ispanias, Africam
atque Siciliam insulasque interiacentes nullum instituisse
ecclesias, nisi eos, quos uenerabilis apostolus Petrus aut
successores eius constituerunt sacerdotes ; legant autem 92 d,
si in istis prouinciis alius apostolus93' inuenitur, aut legitur
docuisse. Quod si non legunt, quia nusquam inueniunt94f,
oportet eos hoc sequi, quod ecclesia Romana custodit, a
qua principium eos accepisse non dubium est: ne dum pere-
grinis sermonibus95 stuaent, caput institutionum uideantur
amittere96^. §. i. Sepe dilectionem tuam ad Urbem ue-
nisse ac nobiscum in ecclesia conuenisse non dubium est97h,
et quem morem vel in consecrandis98' misteriis, uel cete-
ris9911 agendis arcanis teneat, agnouisse1001*. Quod sufficere
arbitrarer 101 “ ad informationem ecclesiae tuae uel reforma-
tionem, si predecessores102 tui minus aliquid aut aliter te-
nuerint, satis103" certum haberem1040, nisi de aliquibus con-
sulendos nos esse duxisset105; quibus idcirco respondemus,
non quod te ignorare p credamus, sed ut maiori auctoritate
uel106<i tuos instituas, uel si qui a Romanae ecclesiae institu-
tionibus errant, aut commoneas, aut indicare 107 r non differas,
ut scire ualeamus, qui sint, qui aut nouitates inducunt, aut
alterius ecclesiae quam Romanae existimant consuetudinem
esse seruandam.
EDITIO ROMANA.
Dist. XI. c. 5. k) sat. et ang. 1) nisi quia tacita m) et n) ac: deest 0) mysteriis p) magis: deest — c. 6. a) inscr.
est: Item Pius Papa I. in decretis, decreto VII.* — c. 7. a) servantur b) ad eundem: deest — c. 8. a) per orb. terrarum
diff. b) quicq. enim in ea c) institutio — c. 10. a) recedatur b) post hoc — c. 11. a) superinduci b) aut auctorita-
tem c) non habeat aut aliunde accipere videatur exemplum d) aut legant si e) apostolorum f) invenitur g) omittere
h) non dubium est: deest i) considerandis k) in ceteris 1) cognovisse* m) arbitraremur n) et satis o) haberemus
p) quod te aliqua ignor. q) vel: deest r) aut nobis indicare
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI. * Verba huius capitia, quod antea tribuebatur B. Augustino,
leguntur in editione conciliorum Coloniensi tribus tomis inter decreta Pii I.
decreto septimo, et in epistola eiusdem Pii ex codice sexdecim librorum,
lib. 3. c. 19. quam etiam citant Burch&rduB, Ivo et auctor Panermiae: cuius
tamen epistolae omnia fere verba habentur lib. I. regist. B. Gregorii (qui
citatur in Polycarpo) epist. 75. ot ea, quae ad hoc caput pertinent, referun-
tur infra dist. 12. c. nos consuetudinem.
C. VII. * Et sicut: Hinc usque ad finem non sunt in epistola Indicata,
sed a Burchardo etiam et Ivone et in Panormia74 referuntur.
C. VIII. * Hodie inter opera B. Augustini nullum exstat hoc titulo. In
epistola vero ad S&nnarium, quae est lib, c. 1. et 2. haec eadem sententia
copiose exponitur.
C. IX. # Apud B. Augustinum lib. II. contra Faustum Manichaoum
c. 2 legitur: Et vides in hac re ( de fide exemplarium loquitur) quid ecclesiae
catholicae valeat auctoritas, quae ab ipsis, etc. Hanc vero episcoporum suc-
cessionem potissimum in sede Petri, et in libro contra epistolam Funda-
menti, et in epist. 165. de schismate Donatistarum , merito certissimum
putavit ecclesiae catholicae indicium.
C. XI. Cognovisse: Locus hic in originali conciliis quatuor tomo-
rum inserto sic habet: cognovisse non dubium est. Quod sufficere ad in-
formationem ecclesiae tuae vel reformationem (si praedecessores tui minus
aliquid, aut alitet ■ tenuerunt), satis certum haberem, nisi de aliquibus con-
sulendos nos esse duxisses. Sed ob glossam, praecipuo in ver. morem, non est
mutatum.
Dist. XL can. 5. 64) ABC 65) in hunc modum: deest: AB 66) Codd. coli. o. Ivo Pan. Decr. Coli. tr. P. 67) Codd. coli. o. Reg. Burch. Coli. tr. P.
68) Codd. coli. o. 69) ABDEH Ivo Pan. Decr. 70) magis silentio : Codd. om. ( exc . : AB) Edd. coU. o. — Bohm. Ivo. || can. 6. 71) Codd. et Edd. coli. o. — Canonis
a Gratiano Augustino , a Correct. Pio male adscripU (Jaffe lit. spur. no. LH. — cf. Berard. II, 1, 68.) verba desumta su>it ex Greg. M. ad Epp. Xitmuliue scr. indtct.
IX. ao. 591. (Ep. 77. 1. 1. Ed. Maur.) Jaffe no. 781. Burch. III, 124. (can. Potistis tn fit e: ex ep. Pii p.); Anselm. IV, 42. (ut aja. Burch.) Ivo Pan. 11,157. («fnorm
etiam apud Anselm.
ecclesia per orbem <
81) contra Fati stnm Manich. , . , r -
can. 10. 82) Ep. 16. c. 6. (scr. ao. 447.) Ed. Baltei'. - Jaffe no. 192. - Anselm. I, 45,- Polycarp. I, 17. (I, 19, 8.) 83) CDEFGH Ans. Polyc Bohm ; excedatis :
AB 84) CEH: oiig. Ans. Polyc. — B6hm. II can. 11. 85) observari: EFQH 86) Ep. 2b.scr.ao. 416 ap. Couslant. 855. — Jaffe no. 108. CoU. Can. Quesn. tn Leon.
Opp. (ea. Ballerini) m, 198. ante c. 23. Burch. III, 125. (can. Si instituta in medio) ; Anselm. I, 41. (42); Ivo Decr. IV, 67. (ut ap. Burch.) Polycarp. I, 17. (I, 19, 7.
Quis enim nesciat.) Correctores citant, adhuc Polycarp. 111,24. tibi nihil nosmet invenimus 87) enim nesciat: Dionys. Coli. Ques. Burch. Atus. Ivo. Polyc. AtfC
89) Codd. coli. o. Coli. Ques. Anselm. Polyc. 90) ABCEFGH et Edd. coli. o. sed Edd. om. praeter B as. addunt: auctoritatem generalem et in D: invenitur: auctorltato
91) tamen quum: EO 92) ABCDEG 93) ABCD Edd. coli. o. Polycarp. 94) Codd. coli. o. Dionys. Coli. Ques. Burch. Ivo Decr. Polyc.; inveniuntur: D 95) as-
sertionibus Dion. Hisp. CoU. Ques. Burch. 90) Codd. et Edil. coli. o. 97) ABCDEFO Dionys. CoU. Quesn. Burch. Anselm. Ivo Decr. Polyc. 98) ABCDh Dionys.
Coli. Quean. Burch. Anselm. Ivo Decr. Polyc. 99) ABCEFQ ; mysteriis agendis arcanis: D 100) Codd. et Edd. CoU. o. }$}) coli. o. Ihonys. Burch.
Anselm. Ivo Decr. Polyc. — Bohm. — deest in CoU. Quesn. 102) praecessores: CoU. Quesn. Burch. Ans. Polyc. 103 ) ABCDEFO : Dionys. Coli. Ouesn. Anselm.
Ivo Decr. Polyc. 104) ABCDEF Ed. Basii. Dionys. Hispan. Burch.\Polyc. ; habemus: Anselm. 105) duxisses: EGH Edd. Arg. Bas. Vetiet.l. II. Dion ys. Culi.
Quesn. Him. Burch. Ivo; dixisset: D 106) ABCH Bohmer Dionys. CoU. Quesn. Hisp. Burch. Anselm. Ivo Decr. Polycarp. 107) ABCD Ihonys . CoU. Quesn.
Hisp. Burch. Ansslm. Ivo Decr. Polyc.
27
DECRETI PRIMA PARS DIST. XII. c. i— 8.
28
DISTINCTIO XH.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod absque discretione iustiliae nulli agere licet.
Unde Calixtus Papa [I.J omnibus Episcopis [ait in Epistola 1. 1
ad Benedictum Episcopum) :
C. I. Sine discretione iustiliae contra disciplinam Ro-
manae ecclesiae nulli agere licet.
Non decet* a capite membra dissidere3a, sed iuxta
scripturae41’ testimonium omnia membra caput sequantur.
Nulli uero dubium est, quod apostolica ecclesia mater sit5*
omnium ecclesiarum, a cuius uos regulis nullatenus conue-
nit deuiare. Et sicut filius®*1 uenit facere uoluntatem patris,
sic et uos uoluntatem implete7* uestrae matris, que est eccle-
sia, cuius caput, ut preaictum est, Romana existit8 ecclesia.
Quicquid9 ergo sine discretione iustitiae contra huius disci-
plinam actum fuerit, ratum habere1®7 nulla ratio permittit.
C. II. Apostolicis preceptis nullus super be resistat.
Item Gregorius* [Papa IV.] 11
Preceptis apostolicis non dura superbia resistatur, sed
per obedientiam, que a sancta Romana et12a apostolica
auctoritate iussa sunt, salutifere impleantur, si eiusdem san-
ctae ecclesiae Dei, que est caput uestrum, communionem
habere desideratis. §. i.13*’ Non nouum aliquid presenti
iussione precipimus, sed illa, que olim uidentur indulta,
firmamus: cum nulli dubium sit, quod non solum pontificalis
causatio1*, sed omnis sanctae** religionis relatio15 ad
sedem apostolicam quasi ad caput ecclesiarum 18 debeat
referri, et inde normam sumere1', unde sumpsit exordium,
ne caput institutionis uideatur omitti18*. Cuius auctoritatis
sanctionem omnes teneant sacerdotes, qui nolunt ab apo-
stolicae petrae, super quam Christus uniuersalem ecclesiam
fundauit, soliditate diuelli19. Si quis hec20 apostolicae
sedis precepta non obseruauerit, percepti honoris esse
hostis non dubitetur.
C. III. Non est resistendum consuetudini , cui canonica
non obsistit21 a auctoritas.
Item Nicolaus Michaeli Imperatori 221> [Leo IX.*
Michaeli Episcopo Constantinopolitano, epist. I. c. 29. et
Nicolaus I. epist. II. ad Photium.]
Scit sancta Romana ecclesia, quod23 nichil obsunt saluti
credentium diuersae pro loco et tempore consuetudines2*,
si illis canonica non obsistit25* auctoritas26, pro qua eis ob-
uiare debeamus; unde nil iudicamus eis debere uel posse
resisti278.
C. IV. Consuetudines , que fidei non offitiunl, ut a
maioribus traditae sunt , obseruentur.
Item Ieronimus ad Lucinum, [epist. XXVIII.]28
Illud breuiter te admonendum puto, traditiones ecclesia-
sticas, presertim que fidei non offitiant29a, ita obseruan-
das, ut a maioribus traditae sunt, nec aliorum consuetu-
dinem30 aliorum contrario more subuerti.
C. V. Traditiones a patribus institutae, non
sunt infringendae sl.
Item Nicolaus Incmaro* Episcopo32*.
Ridiculum est, et satis abominabile dedecus, ut traditio-
nes33*1, quas antiquitus a patribus suscepimus, infringi3**
patiamur.
C. VI. Mores diuturni pro lege sunt habendi.
Item lustinianus Constit. lib. I. iit. I. [Institutionum
lib. I. tit. 2. de iure nat. §. 9.]35a
Diuturni36 mores nisi legi sunt aduersi375 consensu uten-
tium approbati legem imitantur.
C. VII. Quicquid fit contra longam consuetudinem,
reuocari oportet.
Item Cod. lib. VIII. cap. 52. tit. 2. [tit. 53. quae sit
longa consuetudo, 1. i.]38*
Consuetudo precedens et ratio, que consuetudinem
suasit, tenenda est. Et quicquid* contra longam consuetu-
dinem fiet39, ad sollicitudinem40 suam reuocabit preses
prouinciae.
C. VIII. Immota maneat 41 a consuetudo, que contra
fidem catholicam nichil usurpare dignoscitur.
Item Gregorius uniuersis Episcopis Nttmidiis*2b, [lib. I.
epist. LXXV.]
Nos consuetudinem, que contra43* fidem catholicam
nichil usurpare dignoscitur, immotam permanere concedi-
mus, siue de primatibus constituendis, siue de44 ceteris
capitulis, exceptis iis, qui ex Donatistis ad episcopatum per-
ueniunt, quos prouehi ad primatus dignitatem [etiam cum
EDITIO ROMANA.
Dist. XII. c. 1. a) discedere b) sacrae script. c) est d) Dei filius e) impleatis f) haberi — c. 2. a) Romana
ecclesia et b) intcriectum est: et post multa c) omittere — c. 3. a) obstat b) Nicol. Mich. Imp. : deest c) obsistat
d) resistere — c. 4. a) officiunt — c. 5. a) Archiepiscopo b) ut temporibus nostris vel falso insimulari sanctam Dei
ecclesiam permittamus, vel eos tradit c) susc. pro libitu semper errantium infr. — c. 6. a) Const. lib. I. tit. I. : deest
b) nisi legi s. adversi: deest — c. 7. a) c. 52. tit. 2.: deest — c. 8. a) permaneat b) Numidiae c) quae tamen contra
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XII. C. II. * Gregorius: Integrum hoc caput invenitur in
epistola Gregorli quarti: „ Universis Episcopis per Galliam, Germaniam,
Europam et universas provincias constitutis/4 quae osfc in codice supra
citato bibliothecae monasterii Dominicanorum. Initium vero est etiam in
epistola Anastasi! II. ad Anastasium Augustum, c. 6.
** Sanctae religionis: Sic emendatum est ex ipsa epistola et aliquot
manuscriptis Gratiani codicibus; inductis liis vocibus: spei Romanae ecclesiae.
C. III. * Caput hoc confectum est ex duobus longe diversis locis.
Nara u6que ad verb.: si illis, sumtum est ex prima epistola sou libello Leonis
IX. adversus inauditas praesumtiones Michaelis Constantinopolitani et
Leonis Acridani opiscoporura, cap. 29., ubi loquens de Romana ecclesia ait:
Scit namque, quia nihil obsint saluti credentium diversae pro loco et tempore
consuetudines; quando una fides pe}' dilectionem operans bona, quae potest, uni
Deo commendat omnes: et haec fere ab Ivone et in Pauormia referuntur.
Altera vero pars accepta est ex epiBtola secunda Nicolai ad Photium, quae
incipit: Postquam beato Petro. Ibi enim habentur haec; De consuetudinibus,
quas nobis opponere visi estis, scribentes , per diversas ecclesia s diversas esse
consuetudines, si illis canonica non obsistat auctoritas, pro qua obviare
debeamus, nihil iudicamus, vel eis resistimus.
C. V. # Habetur in epistola scripta Hincmaro et ceteris archiepiscopis
ct episcopis in regno Caroli ecclesias regentibus, quae exBtat in codice iam
memorato bibliothecae Dominicanorum, et ex ea caput hoc locupletatum
est. Nam antea brevius erat, ut etiam apud Ivonexn ot in Panorntia.
C. VII. * Quicquid: In originali est: ct ne quid contra longam con-
suetudinem fiat; sed quoniam rubrica videtur magis convenire lectioni
Gratiani, quae est etiam apud Ivonem et in Panormia, non est mutatum.
Dist. XH. can. 1. 1) Ep. Pscndoisid. Ep. I. c. 1. 2. ap. Hinschius p. 136. (c/. ibi notatos) Anselm. dedic. 1,18. (nulli vero dubium est) AussZm. I, 12. (13.)
Polycarp. I, 17. (I, 19, 2.) 2) enim decet: orig.; non debent: F: n. licet: Edd. Lugdd. II. III. 3) ABC oiig. Ans. Polyc. — In his et sequentibus auctor canoriis
ut iam Berardus II, 1, 86. notavit, imitatus est Leonem M. Ep. XIV. c. 11. ei XVI. c. 1. Edd. Baller. 4) ABCDEVG 5) ABCDEOH orig. A»s. Polyc. 6) ABC orig.
Ans. Polyc. 7) ABCDEO Polyc. 8) consistit : EO Edd. coti. o. praeter Bas. — exstitit : Polyc. 9) cf. Cap. Angilram. c. 2. ap. Hinschius 758. 10) ABCEG Anselm. | j
can. 2. 11) ABCEFQ — Epistola non inoffensae fidei, quam tamen Jaffe no. 1958 ad a. 833 dubitans inter genuinas ponit, Bcx’ardusll, 2,211*/. falsam esse declarat
integra legitur apud Mabillon, Vct.Anal.p. 298 adiecta subscriptione: Dat. VIII. Id. Ini. Ind. XI. a. 832. — Anselm. 1,20,(21.) Polycarp. 1,17.(1,19,3.) 12) ABCD
orig. Ans. Polyc. 13) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 14) accusatio : alii sec. Corr. 15) lectionem a Corv. indicatam servant: Edd. Venet. I. II. Norimb. Lugd. I. II.
S. R. E. ot religionis: Edd. Arg. Lugd. ID.; in sola Basilcensi sed etiam in omn. Codd. collat. Anselm. et Polycarpo legitur ut est restitutum. 16) omnium
ecclesiarum: EQII 17) assumere ct paxillo post: assumsit: Edd. coli. o. exc. Bas. 18) Codd. et Edd. coli. o. — sed in C: amitti 19) convelli: Edd. coli. o. cxc.
Basii. 20) hoc praecepto sed ap. praecepta: orig. Corr. || can. 3. 21) ABCDE 22) Codd. et Edd. coli. o. — Leonis IX. Ep. ao. 1054 scripta apud Mansi
Cone. XIX, 635. — Jaffe no. 3286. — Nicolai I. Ep. ao. 862 scripta ibid. XV, 174; XVI, 68. — Jaffe no. 2030. — leo Pan. II, 155. (Nicol. Mich. imp.) Ivo Decr.
IV, 223. (Leo IX. Mich. imp. Constant.) ib. V, 44. (can: a sede principis in medio; Leo IX. patr. Constant.); Caes. I, 15. — cf. Waascrschleben Beitr. 67.
23) quia: Ivo Dccr. lib. IV. et V. 24) temp. constitutiones vel consuet.: EGH 25) ABC; obstat: F Nicolaus Ivo Pan. 26) verba : si illis c. n. o. a.: desunt in
Ivonis decreto, ubi legitur, ut etiam in Panorm. (ubi taemneexbaista exstant): quando una fidos por dilectionem operans uni Deo commeud&t omnes. 27) ABCEG H
Edd. coli. o. || can. 4. 28) Anselm. IV, 44. ubi canon qui tamen in Vaticano Ans. cod. deest, amplior est — Quae R. ex Ivone citavit falsa siiuf,- — ad Lucianum :
DQ 29) ABCDEO orig. 30) consuetudine: EGH 31) trad. quae a patr. inst. non sunt infr.: AB || can. 5. 32) ABC — Nicolaus: E: Nic. Ignotio Ep. : DO
Ep. 70. scr.ao. 867. ap. Mansi Cone. XV, 357. Jaffe no. 2179. Ivo Decr. IV, 212. Ivo Pan. II, 156. (can. : de consuetudini b.in medio; Leo III. Lothario Aug.) 33 ) Cenld.
ct Edd. Coli. o. Ivo Pan. 34) Codd. coli. o. Ivo Decr. et Pan. || can. 6. 35) ABCDEFG — Ans. dedic. VII, 2. ; Ivo Pan. II, 160. (c<m: ex non scripto in medio)
Ivo Dccr. IV, 194. (eod. modo) 36) nam diuturni: Ans. ded. Ivo Decr. Pan. 37) Codd. coli. o. || can. 7. 38) ABC — Anselm. ded. VII, 68. Ivo Decr. IV 201. Ivo
Pan. n, 162. Coli. tr. P. 111,7, 2. (111,8,2.) Caes. 1,26. 39) tit: ABD Ans. ded. 40) consuetudinem : male ap. Ivo Pan. Jl can. 8. 41) ABCDEO 42) Codd. coli. o. —
Ep. 77. (scr. a 591.) 1. 1. ed. Maxir, cf. supra D. XI. c. 6. — Jaffe no. 781. — Ivo Decr. IV, 20*4. Coli. tr. P. in, 7, 6. (111,8,5.) Caes. I, 15. 43) Codd. ei Edd. coli,
o. Ivo. Coli. tr. P. 44) constitut. ceteris capitulis: Ivo Dccr. — constit. cctorisque cap: Coli. tr. P.
29
DECRETI PRIMA PARS DIST. XII. c. 9-13-
30
ordo45'** eos deferat ad locum eundem) modis omnibus pro-
hibemus. Suffitiat autem illis commissae sibi plebis curam4®
gerere, non autem illos' antistites, quos catholica fides in
ecclesiae sinu et edocuit47 et genuit, ad obtinendum culmen
primatus anteire.
C. IX. Non negentur 48:1 que consuetudinis sunt.
Item Gregorius [ad Maximum Salonitanum Episcopum
lib. VII. Regest. epist. 81.]49
Quemadmodum illicita50 perpetrare515 non patimur, sic
que consuetudinis sunt non negamus52.
C. X. Non locus consuetudinem , sed consuetudo locum
commendat.
Item ad Augustino Anglorum Episcopo®*, [resp. ad
interrog. 3.]
Nouit fraternitas tua Romanae ecclesiae consuetudinem,
in qua se meminit nutritam545. Sed mihi placet, ut siue
in Romana, siue in Gallicorum55, siue in qualibet ecclesia
inuenisti5®', quod plus omnipotenti Deo possit placere,
sollicite eligas, et in Anglorum ecclesia, que adhuc in fide
noua est, institutione precipua, que de multis ecclesiis
colligere potueris57 d, infundas. Non enim pro locis res, sed
pro rebus58 loca amanda sunt. Ex singulis ergo quibusque
ecclesiis que pia, que religiosa, que recta sunt, elige, et
hec quasi in fasciculum collecta apud Anglorum mentes in
consuetudinem depone59.
C. XI. Quod neque contra fidem , neque contra bonos
mores esse conuincitur, indifferenter est habendum.
Item Augustinus ad Ianuarium, [epist. CXVIII.
cap. 1. et 2.]®0
Illa autem, que non scripta, sed tradita01 custodimus,
que quidem toto terrarum orbe obseruantur, datur intelligi
uel ab ipsis apostolis, uel plenariis conciliis, (quorum est in
ecclesia saluberrima auctoritas), commendata atque statuta
retineri: sicuti id 62:1 quod Domini passio et resurrectio et
ascensio in celum, aduentus®35 Spiritus' sancti anniuersaria
solennitate celebratur®48: et si quid aliud tale occurrerit,
quod seruetur05' ab uniuersis®®f, quacunque se diffundit®7,
ecclesia. §. 1. Alia uero, que per loca terrarum regio-
nesque uanantur, sicuti est quod alii ieiunant sabbatum®8®,
alii non®95: alii uero70i quotidie communicant corpori et
sanguini domini715, alii certis diebus accipiunt721: et si quid
aliud huiusmodi animaduerti potest, totum hoc73m genus re-
rum liberas habet obseruationes11; quod enim74 neque con-
tra fidem, neque contra bonos mores esse conuincitur750,
indifferenter habendum7® p, et pro eorum, inter quos uiuitur,
societate seruandum est. Mater77 q* Mediolanum me se-
cuta781' inuenit ecclesiam sabbato non ieiunantem; ceperat
fluctuare quid ageret. Tunc ego consului de hac re beatis-
simae memoriae Ambrosium episcopum798; at ille ait: cum
Romam uenio, sabbato ieiuno, cum Mediolani sum, non
ieiuno. Sic et tu80t, ad quam forte ecclesiam ueneris, eius
morem serua, si cuiquam non uis esse scandalum81", nec
quemquam tibi. Hoc cum matri renuntiassem, libenter am-
plexa est.
II. Pars. Gratianus. Hoc autem de consuetudine illa
intelligendum est, que uel umuersalis ecclesiae usu, uel tem-
poris prolixitate roboratur. Ceterum, si pro uarietate tempo-
rum uel animorum uariae 82 v consuetudines introducantur, inuenta
opportunitate, resecandae sunt potius , quam obseruandae.
Unde Augustinus scribit ad inquisitiones Ianuarii
[epist. CXIX. c. 19.] 33
C. XII. Resecanda sunt, que neque auctoritate, neque mori-
bus uniuersitatis comprobantur.
Omnia talia, que neque sanctarum scripturarum aucto-
ritatibus continentur, nec in84 conciliis episcoporum statuta
inueniuntur, nec consuetudine uniuersae85" ecclesiae ro-
borata sunt, sed diuersorum locorum diuersis moribus in-
numerabiliter uariantur, ita ut uix, aut numquam omnino
inueniri possint causae, quas in eis constituendis8®5 homines
secuti sunt, ubi facultas tribuitur, sine ulla dubitatione
resecanda existimo. Quamuis enim neque hoc inueniri pos-
sit, quomodo contra fidem sint, ipsam tamen religionem,
quam paucissimis et manifestissimis celebrationum sacra-
mentis misericordia Dei esse uoluit liberam, adeo 87 c seruili-
bus oneribus premunt, ut tolerabilior sit conditio Iudeorum,
qui etiamsi tempus libertatis non cognouerint888, legalibus
tamen sacramentis89, non humanis presumtionibus subi-
ciuntur.
C. XIII. Omnes provinciales00* eundem in psallendo modum
teneant, quem metropolitanam sedem 91 habere cognouerint.
Item ex Concilio Tolletano [XI. c. 3.]92
III. Pars. De his, qui contra Apostoli93 uoluntatem
circumferuntur omni uento doctrinae, placuit sancto5 conci-
lio, ut metropolitanae sedis auctoritate coacti uniuscuiusque
prouinciae* ciues, rectorcsque ecclesiarum unum eundem-
que in psallendo teneant modum, quem metropolitana in94
sede cognouerint institutum, nec aliqua diuersitate cuiusque
ordinis uel offitii a metropolitana se patiantur sede disiungi.
Sic enim iustum est, ut inde unusquisque sumat regulas
magisterii, unde honoris consecrationem accipit95, ut iuxta
maiorum decreta sedes, que uniuscuiusque9®' sacerdotalis
EDITIO ROMANA.
Dist. XII. c. 8. d) ordo clericorum* e) autem etiam illos — c. 9. a) negatur b) perpetrari — c. 10. a) it. Gre-
gorius ad Augustinum Angi. Episcopum b) enutritam c) aliquid invenisti d) poteris — c. 11. a) id: deest b) et advent.
c) de coelo spiritus d) celebrantur e) servatur f) universa g) sabbato h) alii vero non i) vero : deest k) dominico
1) Corr. adiiciunt post verb.: accipiunt: alibi nullus dies intermittitur quo non offeratur, alibi sabbato tantum et dominico,
alibi tantum dominico m) hoc: deest n) Corr. adiiciunt post verb.: observationes: nec disciplina ulla est in his melior gravi
prudentique Christiano, quam ut eo modo agat, quo agere viderit ecclesiam, ad quamcunque forte devenerit o) mores
miungitur p) est habend. q) mater mea* r) consecuta s) beat. mem. virum Ambros., at t) etiam tu u) scandalo
v; vel locorum variae — c. 12. a) universalis b) instituendis c) adeo: deest d) agnoverint — c. 13. a) provinciae
b) huic sancto c) unicuique
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VIII. * Ordo clericorum: Sic etiam legitur in aliquot vetustis
Gratiani et In aliquibus B. Gregorii codicibus; sed auctor glossae non
videtur habuisse verbum: clericorum, quemadmodtfm nequo Ivo, neque
pleraque Gratiani manuscripta exemplaria, neque aliquae etiam B. Gregorii
operum editiones.
C. XI. * Mater mea: In hoc capite, quemadmodum et in sequenti,
multa sunt emendata ox B. Augustino, ac nonnulla etiam addita. Ab hoc
tamen loco usque in finom, quoniam verba B. Augustini apte erant iu
epitomen redacta, nihil additum ost.
C. XIII. * Provinciae cives: In codice Lucensi pervetusto biblio-
thecae Regis Catholici et in conciliis impressis in margine legitur; provin-
ciae pontifices : quae dictio, in fine huiUB capitis repetita, ostendit hanc eBse
voram lectionem. Verum in omnibus conciliorum editionibus iu textu, et
duobus codicibus Vaticanis legitur: cioes.
Dist. XII. c&n. 8. 45) Codd. coli. o. Ivo. Coli. tr. P. 46) tantummodo curam : 011/7. wc. Corr. 47) docuit: FO ]| can. 9. 48) ABCFG 49) Ep. 81.
plunti EOii 73) ABEFGorig. *74) enim: deest: EQH 75)' Codd. et Kdd. coli. o. orig. 76 )ABC 77) ABC; Hoc loco in EGH ^ ™
justlnus idem Ambrosii auctoritate asserit.; i»
commemoro. — Quomodo sequentia verba origiualis mutata i
tnscript.: Augustinus idem Ambrosii auctoritate asserit.; in orig. verbis: mater mea praecedit : Credo te aliquaudo ex mo audisse sod tarneu etiam iiuuc
•• 'ata sint ex Derard. III, 333. intellegi potest. 78) Codd. et Kdd. coli. o. Id) Codd. coli. 0. 80) ABCKtd
31
DECRETI PRIMA PARS DIST. XII. XIII. c. i. 2.
32
dignitatis est mater, sit ecclesiasticae97 magistra rationis.
Abbatibus sane induitis offitiis, que iuxta uoluntatem sui
episcopi regulariter illis99 implenda sunt, cetera offitia pu-
blica, id est uesperam998, matutinum, siue missam, aliter
quam in principali ecclesia celebrare non liceat100. §. 1.
Quisquis autem horum decretorum uiolator exstiterit, sex
mensibus communione priuatus apud metropolitanum sub
penitentiae censura maneat 101e corrigendus: quatenus apud
illum et preteritae transgressionis culpam lacrimis diluat,
et necessariam offitiorum doctrinam studiose addiscat. §. 2.
Sub ista ergo regula disciplinae non solum metropolitanus
totius suae prouinciae pontifices uel sacerdotes adstringat,
sed etiam ceteri episcopi subiectos sibi ecclesiarum rectores
obtemperare institutionibus 10*f cogant.
C. XIV. Ordo seruelur in matutinis et uespertinis offitiis
unus et idem.
Item ex Concilio Bracarensi [I.103 cap. 1.]
Placuit101 omnibus communi consensu, ut unus atque
idem psallendi ordo in matutinis uel uespertinis offitiis te-
neatur, et non diuerse ac priuate103*, neque* monasterio-
rum consuetudines cum ecclesiastica regula sint permixtae.
DISTINCTIO Xin.
GRATIANUS.
I. Pars. Item aduersus naturale ius nulla dispensatio
admittitur; nisi forte duo mala ita urgeant ut altemm eorum
necesse sit eligi.
Unde m Concilio Tolletano VIII.1 [c. 2.] legitur.
C. I. Minus malum de duobus est eligendum.
Duo* mala, licet cautissime sint2* precauenda tamen
si periculi necessitas unum ex his temperare31’ compulerit,
id debemus resoluere, quod minori nexu4 noscitur obligari30.
Quid autem leuius ex his, quidue grauius sit, purae0 rationis
acumine inuestigemus. Etenim dum peierare compellimur,
creatorem quidem offendimus, sed nos tantummodo macu-
lamus. Cum uero noxia promissa complemus et Dei iussa
contempniiTms1d et proximis impia crudelitate nocemus, et
nos ipsos crudeliori mortis8' gladio trucidamus. Illic9 enim
dupplici culparum telo perimimur10, hic tripliciter jugula-
mur11.
C. II. De eodem.
Item Gregorius in Moralibus parte VI. lib. XXXV. c. XIV. »
[in c. 40. Iob. 1. XXXII. c. 17. 18. 19. et 20.] 12
Nerui testiculorum Leuiathan13 perplexi sunt, quia sug-
gestionum illius argumenta implicatis inuentis14alligantur13l>,
ut plerosque ita peccare faciant, quatenus si fortasse fugere
peccatum appetant, hoc sine alio 10 c peccati laqueo non
euadant, et culpam faciant, dum uitant , atque nequaquam
se ab una ualeant soluere18, nisi in alia19 se consentiant
ligare208. Quod melius ostendimus, si qua ex conuersa-
tione hominum alligationis21' huius exempla proferamus22.
S. i.f Ecce quidam, dum mundi huius amicitias appetit,
cuilibet alteri similem sibi uitam ducenti, quod secreta •
illius omni silentio contegat, se iureiurando constringit. Sed
is, cui iuratum est, adulterium perpetrare cognoscitur, ita
ut etiam maritum adulterae occidere conetur. Is autem, qui
iusiurandum prebuif, ad mentem reuertitur et diuersis hinc
inde cogitationibus impugnatur, atque hoc suere formidat,
ne silentio24 adulterii simul et homicidii particeps fiat, pro-
dere 25 e trepidat, ne reatu se penum obstringat. Perplexis
ergo neruis testiculorum ligatus est, qui203 m quamlibet par-
tem declinet, metuit, ne a transgressionis contagione liber
non sit. 5. 2. Alius cuncta, que mundi sunt, deserens, ac
per omnia frangere proprias uoluntates querens, ah e no se
subdere regimini appetit, sed eum, qui sibi ad Deum
preesse debeat, minus cauta inquisitione discernit: quia23''
fortasse is, qui sine iudicio eligitur, cum preesse lam ce-
perit. agere29 que Dei sunt prohibet, que mundi sunt lubet.
Pensans itaque subditus, uel que sit culpa inobedientiae,
uel quod contagium secularis uitae, etobedire trepidat, et
non obedire formidat, ne aut obediens Deum m suis prece-
ptis deserat, aut rursus non obediens Deum m electo priore
contempnat. §. 3.' Alius pensare pondus honoris30 ecclesia-
stici negligens ad locum regiminis premns ascendit. Sed
quia omne, quod hic eminet, plus meroribus afficitur, quam
honoribus gaudet31, dum cor tribulatione32"1 premitur, ad
memoriam culpa33 reuocatur, doletque se ad laborem cum
culpa peruenisse, et quam sit iniquum, quod admiserit, ex
ipsa fractus34 difficultate cognoscit. Reum se igitur cum
impensis premiis agnoscens, uult adeptae sublimitatis
locum deserere, sed timet, ne grauius delictum sit suscepti
gregis custodiam reliquisse; uult suscepti gregis curam33
gerere, sed formidat, ne deterior culpa sit, regimina pastora-
lis gregis30" empta37 possidere. Per honoris ergo ambitum
ligatum culpa hinc inde se conspicit. Esse quippe sine
reatu criminis neutrum uidet, si aut susceptus semel grex
relinquitur330, aut rursum sacra actio seculariter empta te-
neatur. Undique metuit et suspectus latus omne pertimescit,
ne aut stans in empto regimine non digne, lugeat quod non
etiam deserens emendat*, aut certe regimen deserens, dum
nliiid nititur rursus aliud de insa Erepis destitutione
committatP.
II. Pars. §. 4. Est tamen, quod ad destruendas Be-
hemot uersutias subtiliter40 fiat, ut cum41<i mens inter mi-
nora et maxima peccata constringitur, si omnino nullus
sine peccato aditus r patet, minora semper eligantur; quia et
qui murorum undique ambitu, ne fugiat, clauditur, ibi se in
fugam precipitat, ubi breuior murus ingeritur428. Hinc
Paulus43, cum quosdam in ecclesia incontinentes aspiceret,
concessit minima44, ut maiora declinarent, dicens : „ Propter
EDITIO ROMANA.
Di st. XII. c. 13- d) vesperas e) permaneat f) his institution. — c. 14. a) diversae ac privatae — D is t. XIII.
c. 1. a) sint omnino b) perpetrare c) obligare d) superbe contemnimus e) mortis: deest — c. 2. a) part. VI. lib. XXXV.
c. XIV: deest b) illigantur c) aliquo d) ligari e) illigationis f) Corr. adicccnmt: et nonnullis interiectis g) et prodere
h) quia i) apud k) cui 1) adiichmt Corr.: et infra m) tribulationibus n) gratiae o) relinquatur p) post committat
adiecenmt Corr.: et infra q) dum r) evadendi aditus s) invenitur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIV. # Neque monasteriorum: In concilio ipso, postremo
Coloniae excuso, abest vox: neque. In ceteris autem editionibus sic legitur:
privatae monaste) iorum consuetudines contra ecclesiasticas regulas sint
permixtae.
Dist. Xin. C. I. * In ipso concilii capite multa antecedunt et se*
quuntur, quae perlegenda sunt.
C. II. * E mena at: Hoc loco in originali videtur conBtructio ver-
borum perturbata ot restituenda ex Gratiano.
iugulamur: deest: Jvo Pan. || can. 2. 12) canon cum priore coniungitur: EG; fu Ed.Mavr lib 32 c lti* Kt itir /H/ 8 “mc;^ hdd' coU- {**• u<ls:
r dicantur. 14) inventionibus: orig. 15} Codd. et Edd. coti. o. exc. Luqdd. II. IIT. 1 G) ADEH oria 17^ vitint €i np-.p>e9: h^ec^e Behemoth
’■ coit. ovi. praei. Basii. 18) absolvere: EM. An/. Vcuet. II. Paris hngd. t 19) aliam: EBH 20) AncDI^llfiruiprw^i.?' e»am f' d‘ X,tftrDiV
22) eonforamus: orig. 23) qui secretu illius: E; quod secreta scolera: EF Edd coli o oji cilonrw i?it r co^‘ °' exc' Lngdd. II. III*
27 ABCH Edd. omn. praeter lluodi. II. III. 28) ABDFXIt 29) agi : ori, 7. 80) onorb rfflta ' «• m. 25) ABCDFQ 26) ABCOH
honoribus gaudeat : F 32) ABCBF Mi. coU. 0. praeter Impii. II. III. 33) culpae : EM. rivet IU V T Paris P1,,s honoris cfficltur qunT"
Ei. itas.: fracta: F; fructus: orig. Sfc. Corr. 35) custodiam: AB 30) Codd. ti FM coU 0 k 71 diu, i»:. 1 f™ctu» «i"0 dubio dlfHc.: DEU
dimittere quam possidere: H 38) ABCDF. 39) dum flere: B; dum aliquid fieri : k 40) utiliter • 0 * U) ABiEfY)P°loi o U\ C2& mnlK poeter Bat-j
II. IU. 43) I. Cor. c. 7. v. 6. 44) minora: F.OH 1 u“me* ‘ 441 AULEFO 42) Codd. et Edd. coit. 0. exc. Eugii.
33
DECRETI PRIMA PARS DIST. XIV. XV. c. i.
34
fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat."
Et quia tunc solum coniuges in admixtione sunt sine culpa,
cum non pro explenda libidine, sed pro suscipienda prole
miscentur, ut hoc etiam, quod concesserat, sine culpa (quam-
uis minima) non esse monstraret, ilico adiunxit: „Hoc45
autem dico secundum indulgentiam, non secundum impe-
rium." Non enim est sine uitio, quod ignoscitur, non pre-
cipitur. Peccatum profecto uidit, quod posse46 indulgeri
preuidit. Sed cum in dubiis constringimur, utiliter minimis
subdimur, ne in magnis sine uenia peccemus. §. 5. Ita-
que47 plerumque neruorum Behemot istius perplexitas
soluitur, dum ad uirtutes maximas per commissa minora
transitur.
DISTINCTIO XIV.
GRATIANUS.
I. Pars. Verum hoc m1 una eademque persona intelligiiur.
Ceterum an 2 in diuersis eadem dispensatio locum habeat, uidelicet ,
ut committamus minora, ne alii grauioribus implicantur. , merito
queritur.
De his ita scribit Augustinus lib. Quesl. super
Genes. 3 [cap. 42.]
C. I. Non sunt a nobis aliqua committenda delicia , ne alii
grauiora committant.
Quod ait Sodomitis Loth4: „Suntmihi duae filiae, que
nondum nouerunt uiros; producam illas ad uos, utimini illis,
sicut5* placuerit uobis: tantum in uiros istos ne faciatis ini-
quum:" quoniam prostituere uolebat filias suas hac compen-
satione, ut uiri hospites eius nichil a Sodomitis tale pateren-
tur, utrum admittenda sit compensatio flagitiorum uel6 quo-
rumcumque peccatorum, ut nos faciamus mali aliquid, ne
alius grauius maium faciat; an potius perturbationi Loth,
non consilio tribuendum sit, qui75 hoc dixerit8, merito que-
ritur. Et nimirum periculosissime admittitur hec compen-
satio. Si autem perturbationi humanae tribuitur et menti
tanto malo permotae, nullo modo imitanda9 est.
II. Pars. Gratianus. Consuetudinis autem uel consti-
tutionis rigor nonnumquam relaxatur.
Unde Leo Papa ait [ad Rusticum Narbonensem Episc.
epist. XC. ante cap. i.]10
C. II. Que constitutiones ualeant temperari, uel que non.
Sicut quedam sunt, que nulla ratione conuelli possunt,
ita multa sunt, que aut pro necessitate temporum11, aut
pro consideratione etatum oporteat19 temperari; illa sem-
per conditione13* seruata, ut in his, que uel dubia fuerint
aut obscura, id nouerimus sequendum, quod nec preceptis
euangelicis contrarium, nec decretis sanctorum Patrum in-
ueniatur aduersum.
DISTINCTIO XV.
GRATIANUS.
I. Pars.1 De naturali iure* * et constitutione uel consue-
tudine hactenus disseruimus, differentiam, qua ai35 inuicem
discernuntur , assignantes : nunc ad ecclesiasticas constitutiones 4
stilum uerlamus , e arumque Cjc originem et auctoritatem, prout ex
libris sanctorum Patrum colligere possumus, breuiter assignantes.
C. I. Quo tempore ceperint canones generalium conciliorum .G
Canones7 generalium conciliorum (ut Ysidorus ait lib. 6.
Elimol. c. 16.)8* a temporibus Constantini ceperunt. In9
precedentibus namque annis persecutione feruente docen-
darum plebium minime dabatur facultas. Inde Christianitas
in diuersas hereses scissa est, quia non erat episcopis
licentia conueniendi10 in unum, nisi tempore supraaicti im-
peratoris. Ipse enim dedit facultatem11 Christianis libere
congregari. Sub hoc etiam12 sancti Patres in concilio Ni-
ceno de omni orbe terrarum conuenientes iuxta fidem
euangelicam et apostolicam secundum post apostolos sim-
bolum tradiderunt. §. 1. Inter cetera autem concilia qua-
tuor sunt uenerabiles sinodi13*, que totam principaliter
fidem complectuntur, quasi quatuor euangelia, uel totidem
paradisi numina. §. 2. Harum prior145 Nicena sinodus
CCCXVIII. episcoporum Constantino 15 Augusto imperante
peracta est: in qua Arrianae perfidiae condempnata estI6c
blasphemia, quam de inequalitate sanctae17 Trinitatis idem
Arrius asserebat, et 189 consubstantialem Deo Patri Dei,9e
Filium eadem sancta sinodus per simbolum20 diffiniuit.
§. 3. Secunda sinodus CL. Patrum sub Theodosio seniore
Constantinopolim congregata est, que Macedonium, Spiritum
sanctum Deum esse negantem, condempnans, consubstan-
tialem Patri et Filio Spiritum sanctum demonstrauit, dans
simboli formam, quam tota Grecorum et Latinorum con-
fessio in ecclesiis predicat. §. 4. Tertia sinodus Ephesina
prima CC. episcoporum sub iuniore Theodosio Augusto
edita est21, que Nestorium, duas personas asserentem in
Christo, iusto anathemate condempnauit22, ostendens ma-
nere** in duas naturas231 unam Domini Iesu24e Christi per-
sonam. §. 5. Quarta sinodus Calcedonensis DCXXX.25
sacerdotum sub Martiano principe habita est, in qua Euti-
cem Constantinopolitanum abbatem uerbi Dei et carnis
unam naturam pronuntiantem, et eius Dioscorum defenso-
rem, quondam Alexandrinum episcopum26, et ipsum rursum
Nestorium episcopum 275 cum reliquis hereticis, una Patrum
sententia dampnauit28; predicans eadem sinodus Christum
Dominum sic natum de Virgine, ut in eum29* substantiam
et3uk diuinae et humanae confiteamur naturae. §. 6. He
sunt quatuor sinodi principales, fidei naturam311 plenissime
predicantes. Sed et si qua32 sunt concilia, que sancti Pa-
tres spiritu Dei pleni sanxerunt, post istorum quatuor aucto-
ritates 33 m omni manent stabilita uigore : quorum gesta in hoc
opere condita continentur34.
§. 7. Sinodus autem ex greco interpretatur comitatus
uel cetus35. Concilii*** uero nomen tractum est ex more
EDITIO ROMANA.
Dist. XIV. c. t. a) quomodo b) quia — c. 2. a) consideratione — Dist. XV. Pars. I. a) quoniam de b)ab:
deest c) earum. — c. 1. a) quat. esse scimus ven. synodos b) prima c) est: deest d) et: deest e) Deum f) duabus
naturis g) nostri Iesu h) episcop. : deest i) eo k) et: deest 1) doctrinam m) auctoritatem
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XV. C. I. * Caput hoc habetur etiam in conciliorum collectione
Iaidori ante ipsius praefationem, non autem in codice bibliothecae Domini-
canae: in quo tamen usque ad versiculum , tuter cetera, pouitur etiam
(quemadmodum ot in alila) ante initium concilii Nicaeni.
** Manere: In plerisquo antiquis Gratiani exemplaribus et Isldori
codice impresso legitur ut est emendatum. Sed in aliis eorundem manu-
scriptis et impressi» Gratiani legitur: manere in Christo duas naturas, et
ituum Domini nostri Jcsu Christi personam.
*** Concilii vero: Apud Isidonim in lib. Etymo!. locus hic mendoso
legitur. Verum in praefatione oiusdem Isldori, editioni ParislonBi con-
ciliorum praeposita, quae cum aliquot vetustis collataent, legitur: Concilii
vero nomen tractum ex commuui intentione , co quod in unum dirigant omnes
Dist. XIII. 45) 1. Cor. c. 7. v. C. 40) possit: Kdd. Jmgd. JI. ID Das. — posset: Edd. coli. rei. 47) Ita: ABFO
Dist. XIV. Pars. I. l)\tnin: CDO 2) autem an : EOH |l can. 1. 3) Ivo Dccr. IX, 117; Coli. tr. P. III, 19, 2. (III, 20,2.) 4) Genes, c. 19. t. 7. r Quod
ait 8. L. : in codd. Augustini desiderantur. Bevard. m. 219. 5) Coda. coli. om. Coli. tr. P. G) vel : deest : Coli. tr. P. 7) ABCEFOH 8) dixit : EOH 9) admittenda :
EGH 10) Ep. 167. (scr. ao. 458 vel. 459.) Edd. Ball. - Jaffe no. 320. — Ansehn. II, 73. Ivo in proL c. 12. Coli. tr. P. I, 43, 4G ; — in hoc canone ordo verbotum non
restitutus est a Correctoribus ob glossam, ll) rerum: orig. Ans. 12) oportet: Ivo 13) ABC D orig. Coli. tr. P. Ansehn.
Dist. XV. Pars. I. 1) in EOH non est Dictum Qratiani , sed canon. 1. cum inscriptione : do ecclesiasticis legibus et oarum auctoritate. 2 ) Coda,
coli. o. 3) Codd. coli. o. 4) Institutiones: CKFC1 5) ABC\\ can. 1. 6) Atiselw. in pvooem. Ivo Pan. H, 104. {ab iuitio usqttc tui verb. In priocodontibus: dcmtle
in g. 1. usque ad g. 3.); ap. Bochmer contra Codd. et Edd. fidem legitur inscr. : Leo Papa. 7) canones autem: Ansehn. 8) c. 17: (falso) ABC etc. 9) haec et
sequentia verba usque ad g. 1. desunt apud Ivouem. 10) convonlro: orig. Ansehn. 11) potostatom : EOH 12) onim: EH 13) Codd. et E*ld. coll.o. ; quatuor esse
manifestum est: Ansehn. ; quat. esso constat.: Ivo 14) Codd. et Edd. coli. o. Ansehn. 15) sub Constantino: Jvo 10) Co/ld. coli. o. Ans. Ivo sanctae: deest:
Ivo 18) ABEO 19) Codd. et Edd. coli. o. Ansehn. Ioo 20) por simbolum: deest : Ivo 21) est: deest: CDEF 22) damnavit: EOH 23) ABDKhH Ansehn.
24) ABC orig. 25) DCXVIII: Ansehn. 2G) episcopum: deest: ABF 27) Codd. coli. o. 28) praedamnavit: CDF Ansehn. 29)Codil.col.o.Ans. 30 ) ABIP*
Oiig. Anselm. 31) AJICDFQH Twrecrem. ed. Fontan. Ans. 32) sl qua sunt alia: E Edd. coli. o. Bohm. - si sunt alia: DF 33) ABCDFH Thrrecrem. ed. Fontau.
34) verba: quorum etc. desumta ex praef. Isid. in coli. can. absunt ab Ansehno. 36) synodum . . . interpretari comitatum . . . coetum: Ansehn. et quut.
Isidori codd.
Corpus iur. can. Ed. Fi isdberg. ®
35
DECRETI PRIMA PARS DIST. XV. c. 2. 3.
36
Romano. Tempore enim, quo causa agebatur30", conue-
niebant omnes in unum, communique intentione tractabant.
Unde et37 0 concilium a communi intentione dictum quasi
consilium; consilium quasi considium, d in 1 literam tran-
seunte; uel concilium dictum est ex33? communi intentione,
eo quod in unum dirigant omnem mentis obtutum39: super-
cilia40,i enim oculorum sunt; unde qui11 sibimet dissentiunt,
non agunt concilium, quia non sentiunt42' in unum. Cetus
uero conuentus est uel congregatio , a coeundo, id est a con-
ueniendo in unum. Hinc et438 conuentus est nuncupatus,
quod44* ibi homines conueniunt45" ; sicut conuentus cetus
sic40v et concilium a societate multorum in unum appel-
latur47 w.
De quatuor quoque 48:1 conciliis scribit B. Gregorius, ita
dicens, [lib. I. Regesti Epist. 24.]49:
C. II. De auctoritate quatuor conciliorum.
Sicut sancti euangelii quatuor libros, sic quatuor con-
cilia suscipere et uenerari me fateor. Nicenum scilicet50, in
quo peruersum Arrii dogma destruitur: Constantinopolita-
num quoque51, in quo Eunomii et Macedonii error conuinci-
tur: Ephesinum etiam primum53, in quo Nestorii impietas
iudicatur: Calcedonense uero53, in quo Euticetis Dioscori-
que prauitas est reprobata411’; hec55c tota deuotione am-
plector50^ integerrima approbatione custodio, quia in his
uelut in quadrato lapide sanctae fidei structura consurgit57,
et cuiuslibet* uitae53 atque actionis norma existit59®. §. t.
Quintum concilium quoque ueneror001, in quo epistola, que
lbae01 dicitur, erroris plena reprobatur03; Theodorus03®
personam mediatoris Dei et hominum in duabus substantiis
separans, ad impietatis perfidiam cecidisse conuincitur,
scripta04 " quoque Theodori05’, per que beati Cirilli fides
reprehenditur, ausu dementiae prolata, refutantur. Cunctas
uero quas00 prefata ueneranda concilia personas respuunt,
respuo; quas uenerantur, amplector: quia dum uniuersali
sunt consensu constituta, se et non illa destruit07, quisquis
presumit aut03 absoluere09k quos religant70, aut ligare74
quos absoluunt731.
De eisdem scribit etiam G el astus Papa [in concilio habito
Romae cum LXX. Episcopis] dicens:73
C. III. Que concilia 74 sancta Romana ecclesia suscipiat.
Sancta Romana75 ecclesia post illas ueteris et noui testa-
menti scripturas, quas regulariter suscipimus, etiam has sus-
cipi non prohibet: Sanctam sinodum Nicenam CCCXV1I1.
Patrum, mediante Maximo Constantino Augusto, in qua
Arrius hereticus condempnatus est; sanctam sinodum Con-
stantinopolitanam , mediante Theodosio seniore Augusto, in
qua Macedonius hereticus debitam dampnationernexcep.it;
sanctam sinodum Ephesinam primam 77 a, in qua Nestonus
dampnatus est consensu beatissimi Papae Celestini, me-
diante Cirillo Alexandrinae sedis antistite73, et Arcadio
episcopo ab Italia destinato; sanctam sinodum Calcedo-
nensem, mediante Martiano Augusto et Anatolio Constanti-
nopolitano episcopo, in qua Nestoriana et Euticiana here-
sis795 simul cum Dioscoro eiusque complicibus dampnatae
sunt30; sed et si qua sunt concilia a sanctis Patribus hacte-
nus instituta, post31 istorum quatuor auctoritatem et custo-
dienda, et recipienda decernimus830*.
§. 1. Iam nunc subiciendum est de opusculis sanctorum
Patrum, que in ecclesia catholica recipiuntur83. §.2. Opu-
scula B. Cipriani 84 martiris et Cartaginensis episcopi. §. 3.
Item opuscula B. Gregorii Nacianccni episcopi85. §. 4. Item
opusculaB. Athanasii Alexandrini episcopi. §. 6. 80 tl Item opu-
scula B. Iohannis Constantinopolitani episcopi87. §.9. 880 Item
opuscula B. Ylarii Pictauiensis episcopi. §. 10. Item opuscula
B. Ambrosii Mediolanensis episcopi. §. n. Item opuscula
EDITIO ROMANA.
Di st. XV. c. 1. n) causae agebantur o) et: deest p) a q) cilia r) consentiant s) etiam t) eo quod u) conven. in
unum v) sicut a conventu coetus dicitur sic w) appellatur: deest — c. 2. a) vero b) reprobatur c) haec: deest d) complector
e) consistit f) pariter veneror g) in quo Theodorus h) et in quo scripta k) solvere i) Theodoriti 1) solvunt —
c. 3. a) primam : deest b) haereses c) decernimus et mandamus* d) §. 5. Item opuscula B. Basilii Cappadociae episcopi
e) inseruerunt Corr. §. 7. Item opuscula Theophili Alexandrini Episcopi. §. 8. Item opuscula B. Cyrilli Alexandrini Episcopi
NOTATIONES CORRECTORUM.
mentis obtutum. Cilia enim oeniorum sunt: unde et qui sibimet dissentiunt,
non agunt concilium, quia non sentiunt unum. Coetus vero conventus est vel
congregatio , a coi undo, id est conveniendo in unum: unde ct concentus est
nuncupatus, quod ibi homines conveniant. Sicut conventus, coctus vel concilium
a societate dicitur multorum in unum. In Gratiani codicibus sunt multae
varietates, ex quibus ea lectio retenta ost, quae visa est melior, quamvis
adhuc aliquid fort&sso desideretur.
C. II. * Cui usi ibo t: Apud B. Gregorium legitur: Ut cuiuslibet vitae
atque actionis exsistat , quisquis eorum soliditatem non tenet, eiiamsi lapis esse
cernitur, tamen extra aedificium iacet. Quintum, etc. et in sequentibus
significantur tria illa capitula, quorum occasione nonnulli quintam synodum
non recipiebant.
C. III. * Mandamus: Post hoc verbum in decreto Gellii sequitur
continenter: Item opuscula B. Cypriani, cic. Sed Burchardus ct Ivo et
Panormia habent ut Gratianus. Ac certe in toto hoc capite tot modis
discrepant collectiones ab originali, ut satis corto statui non possit, quae
vora et pura sit Golasii lectio: nec magnopere sit mirandum, si nonnulla
sint, quae difficultatem faciunt. Quainobrom, quae auxilio codicum tuto
emendari poterant, ea sunt emendata: ceteris locis partim indicatae varie-
tates, partim, quoniam omnes indicare iufinitum fuisset, labor hic ad libros
adeundi accurato lectori est relictus.
D i s t. X V. c an. 1. 3C) ABDKG Anselm. : causas agobant. : C 37) CDGH orig. An*. 38) ABCDEGH .4»$. 39) intuitum : EGH 40) Codd. et Edd. coli. o. cxc.
Lugdd. II. III. — Anselm . 41) et qui: Aits. 42) ADCH; consentiunt: DEFG ; sentiant: Aws. 43) ABC 44) ABCG ; nuncupat, quia: E 45) ABCDEGH Anselm.
40) ABF Anselm. ; sicut conventus est coctus: D; sicut conventus vel coetus dicitur: O Edd. Arg. Ycnett. I. II. Norimb. Paris. Lugd. I.; sicut conventus in
coli. o. Bohmcr Anselm. {deinde verba sequuntur a Corr. notata) Ivo Coli. tr. P. Polyc. ~G0) Codd. coli. o. leo Coli. tr. P. Gl) ibi: Edd. coli. o. ex c. Luqdd.
II. III. Coli. tr. P. G2) verba sequentia usque ad cunctas vero desunt ap. Polycarp. G3) ABCDF orig. Ivo Coli. tr. P. G4) ABCDF orig. Coli. tr. P. 65) Codd.
coli. o. Ivo; Theoderici: Coli. 1r. P. GU) quae: DF; et quae: EG G7) se damnat non illa respuit.: Polyc. G3) aut: deest: DG G9) ABCEGH Edd.
coli. o. 70) ligant: EGH Edd. coli. o. Coli. tr. P. 71) religare: Edd. coli. o. praeter Basii. 72) Codd. et Edd. coli. o. || can. 3. 73) Huius, deci eti quod
(•'dasio praesidenti Cone. Itom. ( ao . 495-96.) vulgo tribuunt ( non desunt enim qui apocryphum totum putent) eam certe quae apud Gratianum prostat recensionem,
ltichtcrus Ballerinorum sententiam secutus (EI. Opp. Leonis H. III. p. CLI.) sane Hormisdac esse censet. Tres recensiones leguntur in Coli. Cone. A lansiana,
quarum ultima, prolata ex Cod. Inrcnsi Uiijfictii, cum collcct. IlisjHtna fere concordat, nisi quod in hac nonnulla sunt emendata. Sed conferas quae novissimus
huius decretalis editor Thicl p. 44 sqq. de ea disseruit, qui sex eius formas (p. 5G.) exsistere probat, et p. 454 sqq. Gelasii tradit (Ep. XL1I) cum inscr.: Decretalis
de rocipiendis et non recipiendis libris qui scriptus est aGeUsio papa cum LXX viris eruditissimis in sedo apostolica urbis Romae; paq. 431. vero Honnisdae
dc eadem re epistolam ao. 520 conscriptam, cum ea inscript., quae in Coli. Hispana etiam invenitur: Decretale in urbe Roma ab Hormisda papa editum de
scripturis diviuls quid uuivcrsaliter catholica recipiat ecclesia vel quid posthaoc vitaro debeat. — cf. quoque Maasscn Gesch.l 283 As2 in Coild. et Edd. vana
canonis forma invenitur In ABCEGH etiam in Cod. Lips. B. a Richtero collalo omnia desunt inde a §. 17. — In F usqnr ad § 27 est ut in textu • deinde
sequitur §. 82. quidam quod, et §. 28 seqa. ad calcem totius decreti sunt rciecta - Simili modo in Edd. Vcnet. I. II. Bas. Nor. ita pro/etinr ut post vers : subdenda
(«j. 27) sequatur: quidam §. 82. decreto de libris apocryphis novo prooemio praemisso (Item) Quao vero opuscula vel qui libri sint inter apocryphos computandi
idem Gelasius ostendit, dtcons.; eodem modo (mutata tameu voce: subdenda in damnanda) habetur in Cod. Lips. A. a Richtero inspecto. In D omnia sunt
tcx “ 1 nd "$a: ecclesia Romana (§.27.) deinde sequitur §. 28. usque ad §. 82. ubi canon finitur insertis initio iisdem verbis auae in vrooemio
t . . . . f’ 3‘ JV Codd. et Edd. coll.o. Ivo Pan. 78) Alex, civitatis episcopo: Ico Decr. 79) ABCEFH 80) verba scq. usque ad § 1 desunt ap.
££*£■ pT; M) *• 6- " deeSt: ABEOn *"'■ 8T> •• «• " - MBQH9 88) tl (vide “ o.Md.
37
DECRETI PRIMA PARS DIST. XV. c. 3.
38
B. Augustini episcopi Ipponensis. §. 12. Item opuscula B.
Ieronimi89 presbiteri. §. 13. Item opuscula beati90f Pro-
speri uiri religiosissimi. §. 14. Item epistolam91 B. Leonis
Papae ad Flauianum episcopum92^ destinatam, cuius tex-
tum93 si quisquam94 h usque ad unum iota disputauerit, et
non eam in omnibus uenerabiliter receperit, anathema sit.
§. 15. Item opuscula atque tractatus omnium Patrum ortho-
doxorum, qui in nullo a sanctae Romanae ecclesiae consortio
deuiauerunt, nec ab eius fideli95 predicatione seiuncti sunt,
sed communionis ipsius gratia Dei usque ad ultimum diem
uitae suae participes fuerunt, legenda99 decernimus. §. 16.
Item decretales epistolae, quas beatissimi Papae diuersis
temporibus ab urbe Romana pro diuersorum Patrum con-
solatione97* dederunt, uenerabiliter suscipiendae sunt98.
[PALEA.
§. 17. Item gesta** sanctorum martirum, qui multi-
plicibus99 tormentorum cruciatibus et mirabilibus confes-
sionum triumphis irradiant. Quis ita190 esse catholicorum
dubitet, et maiora eos in agonibus fuisse perpessos, nec
suis uiribus, sed gratia Dei et adiutorio uniuersa tolerasse?
Sed ideo secundum antiquam consuetudinem191 singulari
cautela in sancta Romana ecclesia non leguntur, quia et
eorum, qui conscripsere102, nomina penitus ignorantur, et ab
infidelibus aut idiotis103 superflua, aut minus apta, quam
rei ordo fuerit, scripta104 esse putantur: sicut cuiusdam
Quirici et Iulitae105, sicut Gregorii106 aliorum que huius-
modi passiones, que ab hereticis perhibentur10' conscri-
ptae108. Propter quod, ut dictum est, ne uel leuis 109 sub-
sannandi oriretur occasio, in sancta Romana ecclesia non
leguntur. Nos tamen cum predicta ecclesia omnes mar-
tires et eorum gloriosos agones, qui Deo magis quam homi-
nibus noti sunt, omni deuotione ueneramur110. 5. 18. Item
uitas Patrum, Pauli, Antonii, Ilarionis et omnium eremi-
tarum, quas tamen uir beatissimus scripsit111 Ieronimus,
cum omni honore suscipimus. §. 19. Item actus B. Silue-
stri, apostolicae sedis presulis, licet eius, qui conscripsit112,
nomen ignoremus113, a multis tamen in urbe Roma catholicis
legi cognouimus, et pro antiquo usu multae hoc imitantur
ecclesiae. §. 20. Item scripta de inuentione S. crucis do-
minicae, et alia scripta de inuentione capitis114, B. Iohannis
Baptistae, nouellae115 quidem reuelationes118 sunt, et non-
nulli eas catholici legunt, sed cum hec ad catholicorum
manus peruenerint117, B. Pauli118 apostoli sententia prece-
dat: „Omnia probate, quod bonum est tenete.“ §. 21. Item
Rufinus uir religiosus119 plurimos ecclesiastici operis edidit
libros, nonnullas etiam120 scripturas interpretatus est; sed
quoniam B.121 Ieronimus in aliquibus eum de arbitrii liber-
tate notauit, illa sentimus, que predictum B. leronimum
sentire cognoscimus: et non solum de Rufino, sed etiam de
uniuersis122 quos uir sepius memoratus zelo Dei et fidei
religione123 reprehendit. §. 22. Item Origenis nonnulla opus-
cula, que uir beatissimus Ieronimus non repudiat, legenda
suscipimus, reliqua autem omnia cum auctore suo dicimus
esse renuenda. §. 23. Item chronicon Eusebii Cesariensis,
atque eiusdem historiae ecclesiasticae libros, quamuis in
primo narrationis suae libro tepuerit124, et postea125 in lau-
dibus atque excusatione Origenis scismatici unum con-
scripserit126 librum: propter rerum tamen notitiam singu-
larem127, que ad instructionem pertinent128, usquequaque
non dicimus renuendos. §. 24. Item Orosium uirum eruditis-
simum collaudamus, quia ualde nobis necessariam 129 aduer-
sus paganorum calumpnias ordinauit historiam130, miraque
breuitate contexuit. §. 25. Item uenerabilis uiri Sedulii
pascale opus, quod heroicis131 descripsit uersibus, insigni
laude proferimus132. §. 26. Item Iuuenci***133 nichilominus
laboriosum opus non spernimus, sed miramur131.
§. 27. Ceterum135, que ab hereticis, siue scismaticis136
conscripta uel predicata137 sunt, nullatenus recipit catho-
lica et apostolica138 ecclesia Romana. E quibus pauca139,
que ad memoriam uenerunt, et a catholicis uitanda sunt,
credimus140 esse subdenda. §.28. Imprimis141 Arrintinen-
sem sinodum, a Constantio Cesare Constantini filio congre-
gatam mediante Tauro prefecto, ex tunc et nunc et usque142
in etemum confitemur esse dampnatam. §. 29. Item143
itinerarium nomine Petri apostoli, quod appellatur sancti
Clementis lib. VIII.144, apocrifum. §. 30. Actus nomine
Andreae apostoli, apocrin. §. 31. Actus nomine Philippi
apostoli, apocrifi. $. 32. Actus145 nomine Petri apostoli,
apocrifi. §. 33. Actiis nomine Thomae apostoli, apocrifi 146.
5. 34. Euangelium147 nomine148 Thaddei, apocrifum149.
35. Euangelium nomine Thomae apostoli, quo utuntur
Manichei, apocrifum. §. 36. Euangelium nomine Barna-
bae150, apocrifum. §. 37. Euangelium nomine Bartholomei
apostoli, apocrifum 151 . §.38. Euangelium nomine Andreae
apostoli, apocrifum152. §. 39. Euangelia, que falsauit Lu-
cianus, apocrifa. §.40. Euangelia, que falsauit Ircius153,
apocrifa. §. 41. Liber de infantia Saluatoris, apocrifus.
§. 42. Liber de natiuitate Saluatoris, et de S.**** Ma-
ria, et154 de obstetrice Saluatoris155, apocrifus. §. 43.
Liber, qui appellatur Pastoris, apocrifus. §. 44. Libri omnes,
quos fecit Lenticius 156, discipulus diaboli, apocrifi. §. 45.
Liber, qui appellatur Fundamentum, apocrifus. §. 46. Liber,
qui appellatur Thesaurus, apocrifus. §. 47. Liber, qui appel-
latur ae filiabus Adae, uel157 Geneseos, apocrifus. $. 48.
Centimetrum158 de Christo Virgilianis compaginatum uersi-
bus, apocrifum. §. 49. Liber, qui appellatur Actus Teclae
et Pauli apostoli159, apocrifus. §. 50. Liber, qui appellatur
Nepotis160, apocrifus. §. 51. Liber prouerbiorum, qui161
ab hereticis conscriptus162 et S. Xisti nomine signatus est163,
apocrifus. §.52. Reuelatio, que appellatur Pauli apostoli 164
EDITIO ROMANA.
Di st. XV. c. 3. f) beati : deest g) Constantinopolitanum ep. h) quispiam i) consultatione
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Item gesta: Hinc usque ad finem capitis omnia absunt a plerlsque
vetustis Gratiani codicibus; quod etiam Archidiaconus adnotavit. Sunt
tamen eiusdem Gelasii usque ad vers. Ceterum qni libri, et apud Burchar-
dum et lvonem referuntur proxime post superiora.
*** Iuvenci; Antea legebatur: Item Vincentii; restituta est vera
lectio ex Gelasio, Burchardo et Ivono. Do quo Iuvenco meminit B. Hiero-
nymus in catalogo.
**** De S. Maria: In collectiono Isidori legitur: ct dc Maria d ob-
stetrice. Apud Burchardnro: et de Maria, vel obstetrice. Apud lvonem vero:
et de S. Maria, vel dc obstetrice Salvatoris.
Di st. XV. can. 3. 89) presbyt. Hipponeregcnsis : orig. Burch. 90) ABCDFG 91) epistola ... destinata: CDFG Burch. Ivo Dccr. Polycarp. opuscula ...
destinata: ABEH 92) ABCEGH 93) cuius textum aut unum iota si quis idiota: Edd. coli. om. exc. Basii. ; de cuius textu: orig. 91) ABC 95) fido vol : orig.
Hisp. Burch. A>iselm. Polyc. 96) eligenda: Ed. Lvgd. HI.; legendos: Burch. Ivo Decr. Pan. Polyc. 97) ABCD Burch. Jvo Decr. Polyc. 98) suscipiendas esse:
oiig. 99) multipliciter: Ivo Pan. 100) ista catholicorum: orig. Burch. Ivo Decr. Ans.; ita cathol.: Polyc. 101) auctoritatem vel consuet: DF: auct. et cons.:
Edd. coli. o. 102) scripsere: F orig. Burch. Polyc. 103) dictis: DF Edd. coli. o. Burch. Ams. Ivo Decr. Pan. 104) scripta: deest: orig. Anselm. 105) Iulitae
matris eius; Edd. Venctt. I. II. Par. Lugdd. I. II. IH. Ivo Pan. 106) Georgii: Edd. coli. o. 107) probantur: Edd. Par. Lugdd. I. II. III. 108) compositae: orig.
109) levius : Edd. coli. 0. 110) veneremur: D Ivo Pan. 111) scribit: F; descripsit: orig. 112) scripsit: DF 113) ignoremus: orig. Burch. 114) i capitis : deest:
Jvo Pan. 115) nonnullae quidem; ib. 116) relationes: orig. Hisp. Btirch. 117) advenerint: Fu Ed. Basii, orig. Htsp. Burch. Jio Dccr. 118) I. Thess.c. 5.
110) religiosissimus: DF 120) autem : D Ivo Pan. 121) venerabilis Hier.: orig. ; beatissimus: Burch. 122) diversis: alii et orig. scc. Corr. 123) religiose:
alii sec. Corr. 124) renuerit: F; Glossa in F: alii respuerit 125) post: D orig. Burch. Ivo Decr. Pan.; deest in Ycnett. I. II. Lugdd. I. II. III. Parts. 126) uiossa
in F: alii composuit 127) singularum : orig. 128) pertinet: Ico Pan. 129) necessaria: Edd. coli. o. Ivo Pan. 130) historiam: deest: DF Edd. coli. o. Ivo Pan.
131) haereticis; Edd. Venett. I. H. 132) praeferimus: o)'ig. alii sec. Corr. 133) Vinccntii: F ct Ivo Pan. 134) imitamur: F Edtl. coli. o. Jvo Pan. 135) cetera:
orig. Hisp. Burch. Anselm. 136) sive schismaticis: deest: Ivo Pan. 137) praedicta: DF Anselm. Ivo Decr. Pan. 138) cath. et ap.: deest: E 139) o. q. pauca
et verba sequentia usque ad %. 28. desunt: D ubi legitur: Quae vero opuscula vel qui libri sint inter apocryphos computandi 140) antea legebatur: decrevimus,
decernimus: F Ed. Basii. — credidimus: orig. 141) inprimis: deest: orig. Ivo Pan. — at cf. Regino Appdx. 111,58. (ct ibi a Wusserschl. citat.) Ivo lan. II, 123.
Decr. IV, 65. et cf. supra not. 73. 142) nunc et usque: deest: DF Edd. coli. O. Regino. Burch. Ivo Pan. 143) item: deest: orig. 144) numero X : orig. Pseua.; IX:
Hispana 145) alius nomine: D; act. nom. Petri alius apost.: orig. Burch. 146) §.33. deest: F orig. ubi tamen additur : Mathlae; in Hispana et ap. Pscudoisw.
additur: Ev. nom. Matthiae ap. Ev. nom. Barnabae ap. Ev. nom. Iacobi minoris ap., et (cum Basii.) Ev. nom. Petri apost. 147) evangclia: De CTtg. Jfeg.
Burch. Ivo Pan. 148) nomino: deest: ho Dccr. 149) apocrypha: DF orig. ubi hoc loco inseritur : ev. nomine Iacobi minoris apocrypha et nomine Petri
apostoli apocrypha 150) Barnabae apostoli : Ivo Pan. 151) §. 37. : deest: D 152) §. 38.: deest: Ivo Pan. 153) Itius: F — et postea §. per errorem repetita:
lthiclus Ed. Basii. ; Hircius : D Ivo Pan. ; Iricius : Ed. Argent. ; Hesychius : orig. Coli. Hisp. ; Ysicius : Reg. Burch. Ivo Decr. — Esitius : alti sec. Corr. 154) do
Maria vel obstetrice: DF Cod.coll. omn. praeter Lugd. ; de Mar. vel. obstetr. : orig. Hisp. Regino Burch. 155) salvatoris: deest: orig. 156) Lcuticius: llr : Euti-
cius: Ed . Basii.; Leucius: orig. Hisp. Regino Burch. Ivo Decr.; Lucius: Pseudo Isid. 157) Adae Genesis: F; Adac vel Genesis: D Edd. coli. o. Ivo Dccr. I,lu- •
Loptogenesls: orig.; adiectue genesi: Hisp.; Lictoagcneseos : Pseudoisid.; Adelgenensis: Regino Burch. 158) Pentametrum : Edd. coli. o. Ivo Pan.; Centonem:
orig. (post. §. 76.); Cento: Coli. Hisp.; §. 48. deest ap. tocudoisid. 159) apostoli: deest: DF orig. Regino Burch. Ico Decr. Pan. 160) Lepotlus: D hau. tvil. o.
praeter Basii, ubi Nepotiua. — Potius: F 161) qui: deest: F 162) tamen scriptus: D; transcriptus: Ed. Coli. o. IvO Pan. 163) nomino designatus apo. : t ;
praonotatus ; orig, ; signatus apo.; Jvo Decr. — Sixti; alii sec. Corr. 164) apostoli: deest; DF orig. Regino Burch. Ivo Decr. Pan.
3*
39
40
DECRETI PRIMA PARS DIST. XV. c. 3.
apocrifa. §. 53. Reuelatio, que appellatur Thomae apo-
stoli '®, apocrifa. §. 54. Reuelatio, que appellatur Stephani,
apocrifa. §. 55. Liber, qui appellatur Transitus166 S. Mariae,
apocrifus. §. 56. Liber, qui appellatur Penitentia Adae,
apocrifus. §. 57. Liber Ogiae16' nomine Gigantis166, qui ab
hcreticis cum dracone post diluuium pugnasse perhibetur169,
apocrifus. §. 58. Liber, qui appellatur Testamentum Iacob170,
apocrifus. §. 59. Liber, qui appellatur Penitentia Origenis,
apocrifus. §. 60. Liber, qui appellatur Penitentia S. Cipriani,
apocrifus171. §. 61. Liber, qui appellatur Penitentia lamnis172
et Mambrae, apocrifus. §. 62. Liber, qui appellatur Sortes 176
apostolorum, apocrifus. §.63. Liber Lusanae171, apocrifus.
$. 64. Liber canonum170 Apostolorum, apocrifus. §. 65.
Liber Phisiologus, qui ab hereticis conscriptus est 176 et B.
Ambrosii nomine presignatus, apocrifus. §. 66. Historia
Eusebii Pamphili, apocrifa. §. 67. Opuscula Tertulliani
siue Africam177, apocrifa. §. 68. Opuscula Postumiani178
et Galli, apocrifa. §. 69. Opuscula Montani, Priscillae et
Maximillae 179, apocrifa. §. 70. Opuscula omnia180 Fausti
Manichei, apocrifa181. §. 71. Opuscula alterius Clementis
Alexandrini, apocrifa182. §. 72. Opuscula Cassiani presbiteri
Galliarum, apocrifa. §. 73. Opuscula Victorini188 Picta-
tiiensis184, apocrifa. §. 74. Opuscula Fausti185 Regiensis186
Galliarum, apocrifa. 5. 75. Opuscula Frumentii187, apocrifa.
$. 76. Epistola Iesu ad Agbarum188, regem, apocrifa. §. 77.
Passio Georgii189, apocrifa. §. 78. Passio Cirici 190 et Iuli-
tae191, apocrifa. §. 79. Scriptura, que appellatur193 Con-
tradictio193 Salomonis, apocrifa. §. 80. Philacteria omnia,
que non angelorum191, ut illi confingunt, sed demonum
magis arte conscripta sunt, apocrifa. §. 81. Hec et omnia193
his similia, que Simon Magus, Nicolaus, Cerinthus196,
Marcion, Basilides, Ebion, Paulus etiam Samosatenus, Fo-
tinus197 et Bonosus et198 qui simili errore defecerunt, Mon-
tanus quoque cum suis obscenissimis sequacibus, Apolli-
naris199, Valentinus siue Manicheus, Faustus, Sabellius,
Arrius, Macedonius, Eunomitis, Nouatus, Sabbatius, Cele-
stius290, Donatus, Eustathius-'01, louinianus302, Pelagius,
lulianus et203 Latiensis, Celes tinus204, Maximinus205, Pri-
scianus206 ab Hispania, Lampedius, Dioscorus, Eutices207,
Petrus, et alius Petrus, e quibus unus Alexandriam, alius
Antiociam maculauit, Acatius Constantinopolitanus, cum
consortibus suis, nec non et omnes hereses ", quas ipsi
eorumque discipuli, siue schismatici docuerunt uel conscri-
pserunt, quorum nomina minime retinentur209, non solum
repudiata, uerum etiam ab omni Romana et apostohca
ecclesia 210eliminata, atque cum suis auctoribus auctorumque
sequacibus sub anathematis indissolubili-11 umculo, meter-
num confitemur esse dampnata. . .
§. 82. Ceterum*****, qui libri in ecclesiasticis offitus
per anni212 circulum a nonnullis legantur (quod ritum illum
apostolica non reprobat, sed sequitur ecclesia) pro fidelium
edificatione adnotandum censuimus.
Quidam218, quod in septuagesima ponunt pentateu-
chum214!* usque in XV.215 diem ante Pascha, XV. die
ponunt Ieremiam usque in cenam Domini. In cena Do-
mini legunt tres lectiones de lamentatione leremiae 217 :
«Quomodo sedet sola ciuitas, etc.“ et tres218 de tractatu S.
Augustini in psalm. LIV.219+t: „Exaudi Deus orationem
meam220 et ne despexeris," et tres de Apostolo, ubi ait in
epistola ad Corinthios221: ,,Conuenientibus uobis in unum.“
Secunda lectio sic incipit222: „ Similiter et calicem228 post-
quam cenauit, etc.“ Tertia224: „De spiritualibus autem
nolumus223 uos ignorare, fratres." In parasceue tres lec-
tiones de lamentatione leremiae, et tres de tractatu S.
Augustini in psalmum LXIII226: ,, Exaudi Deus orationem227
meam, cum deprecor," et tres de Apostolo, ubi ait in
epistola ad Ebreos228: ,, Festinemus ingredi in illam re-
quiem, etc." Secunda lectio229: „ Omnis namque pontifex."
Tertia230: „De quo grandis nobis sermo." In sabbato sancto
tres lectiones de lamentatione leremiae prophetae231, et
tres de tractatu S. Augustini in eumdem232 psalmum LXIII.:
„ Exaudi Deus orationem meam, cum deprecor233," et tres
de Apostolo, ubi ait in epistola ad Ebreos234: ,, Christus
assistens pontifex futurorum bonorum." Secunda lectio235:
„Ubi enim testamentum est." Tertia236: „Umbram enim
habens lex futurorum bonorum." In pascha Domini homilias
ad ipsum diem237 pertinentes , infra hebdomadam homilias.
In octauis238t++ paschae ponunt actus apostolorum et
epistolas canonicas et apocalipsin, usque in ocatauas pen-
tecostes. In octauis pentecostes ponunt libros regum et
paralipomenon usque in calendas augusti. In dominica prima
mensis augusti ponunt Salomonem usque in calendas septem-
NOTATIONES CORRECTORUM.
***** Ceterum: Hinc neque ad finem neque in collectione Isidori,
neque in ullo vetori codice Gratiani eorum, quae collata sunt, inueniuntur.
A verbo tamen: iw Septuagesima ponunt, referuntur a Burchardo et Ivone
sino auctoris nomine, in Panormia ex Gelasio ipso cum LXX. Episcopis.
Fero autem omnia habentur sparsim in libro, qui Ordo Romanus nun-
cupatur.
f Pentateuchum: Apud Ivonem legitur: Heptateuchum, ut ultra
quinque libros comprehendat librum Iosuae et ludicum, qua voce ac libro-
rum coniunctione B. Hieronymus ad Lucinium scribens utitur. Alii vero
lleptaticum appellant, ut S. Gregorius libro 7. indict. 2. epist. 48. et lib. 10.
epist. 22. et alibi, et R&banus in praefatione in Hieremiam, et Ordo Ro-
manus cap. de septuagesima.
+ f In Psalmum LIV. : Sic etiam apud Ivonem. In Ordine Romano,
cap. rtc officiis divinis a coena Domini usque in octavas pentecostes, et apud
Burchardum legitur: in psalmum 63. Id est: Exaudi Deus orationem meam,
nuum deprecor. Itomque in cap. de ordine in nocte parasceues: Tres detruc-
latii S. Augustini dc psalmo 63.
fff In Octavis: Ipsam diem octavum solitam fuisse proferri nomine
multitudinis, id est, octavas, notabitur infra de consecratione, dist. 3. c.
pron undandum.
Dist. XV. can. 3. 165) apostoli: deest: DF orig. 166) transitus id est assumptio: orig. Hisp. 167) Diogiae: DF Ed. Basii.; Diogenis: Edd. coli. cet.
Jlegino. Burch. ; do Ogi.: orig.; Ugiae: Hisp. ; Diogeniae: Jio Decr.; E ugenia: Pseudoisid. 168) homine gigante : orig. 169) fingitur: orig. 170) Iob.: DF
EM. coli. o. (Paris. add. rx glossa: alias est Iacob) Hispana. Pseudoisid. Jlegino Burch. Joo Decr. Pan. 171) appellat, et S.: inveniuntur : F; sed desunt in o.
J-htrt. coli. 172) qui appellatur lamnae: DF Jleg. Burch. Ico Pan. — qui a poenitentia lamnae: Eild. coli. om. orig. 173) sors.: D Edd. coli. o. Rcg. Burch. Jvo
Pan. 174) Lusa apostoli: F Keg. Burch.; Lusam: D Jvo Decr.; qui appellatur Lusa: orig. ; Ius apostolorum: Hisp.; Susannae: luo Pan. — %.G3. deest ap.Pseud.
175) qui appellatur can.: orig. Jleg. 176) qui et est: desunt: DF Edd. coli. o. orig. Jleg. Burch. ho Pan. 177) sive Africani: deest: orig., ubi legitur ;
Tcrtull., opuscula Africani apocrypha, opuscula Lactantii apocr. — op. Tertull. ap. opp. Lactantii sive Africani apocrypha: Hisp.; idem omissis Lactantii et
seqg. verbis: Pseudoisid. 178) Ioviniani : D Edd. coli, o.praet. Basii. Jvo Pan.; Geminiani: Ed. Arg.; Postumani: J*scudoisid. 179) op. Mont. et Prisc.: DF;
et Maxillae: F 180) omnia: deest: D 181) opuscula Commodiani apocr. add. orig. Hisp. Pseuaoisid. 182) opp. Tascii Cypriani ap. Arnobid ap. Ticbonil
ap. : hoc loco inseritur in orig. Hisp. Pseudoisid. 183) Victoris: DF Edd. coli. o. 184) Petabionensis: orig. ; Pictabensis : Pseudoisid. 185) omnia Fausti : Rcg. —
Faustinensis : F : Faustini : Edd. coli. o. 186) Regiuensis : Edd. coit. o. Jvo Pan. ; Regensis : I*scudoisid. 187) Frumentici : Edd. coli. o. praet. Basii. ; Frumentii
caeci : orig. Hisp. Pseudoisid. — §. 74. deest in F sed manu posterioris aetatis in marg. adseripta est. — 188) Iesu ad Abagarum : DF Edd. coli. o. — Reg. Burch.
Jvo Ihm. ubi tamen vox regem quae etiam in Hisp. deest invenitur — Epistola Iesu Abaguso: Pseudoisid. — sequitur: epistola Abagari ad Iesura apoc.: orig.
Jlisp. J^cndoisid. (Abaguio); Regino Burch. 189) Gregorii: Ed. Paris. 190) Quirici: DF orig., {ubi alius est ordo scriptorum) Pseudoisid. Burch. 191) Vilictae: Ed
Basii. 192) scripta . . . appellantur: Jvo Decr. 193) interdictio: Hisp. 194) ab angelo ut illi conf. sed a daemone: D Jutd. coli. o. Jvo Decr. Pan.; angelorum
ut illi conf. sed nominibus daemonum magis conscripta: F ; — nominibus daem. magis consecrata: orig. 195) omnia: deest : DF orig. Burch Jvo Pan • haec
omnia et: ho Decr. 196) Cborindu*: Ed. Basii. - Tlierindus : Edd. rei. 197) Photinus : deest D et in Edd. coli. o. sed invenitur: F orig. Reg. Burch. Jvo Dea-.
1(1)1 ■ ITO) ot \ deest: DF orto. Buich. 199) iaustus Africanus Sabellius: orig. Hisp. Pseudoisid. 200) Cftllixtus: DF Edd. coli. o. JUghio Burch. Jvo Decr. Pan.
201) ot Lustachms: DJ Edd. coli, o Jvo Pun.; Lustasius: orig. 2u2) Iu vini anus: DF; Iubianus: Edd. coU. o.; Nibinianus: Reg. Burch.; lulianus: Jvo Pan.
203) lulianus Eclanensie: orig.; Celanensis: Ilisp; Caelumensis : Regino Burch. 204) Coelestius: orig. Pseudoisid. Regino Jvo Decr.
Pan. 20o) Maximianus: DF ong Reg. Burch. Jvo Decr. Pan 206) Triscillianus: DF Edd. coli. o. orig. Hisp. Pseudoisid. - in his sequitur: Nestorius
Constantinopolitanus, Maximus Cynicus - Reg. Jiurch Jvo Decr. Pan. 207) Eutycius: DF Rcg. Burch. Jvo Pan. 208) haeresiarchae eorumque disci-
puli: ong. JIisp.: haeresei haereseoruniquo discipuli : Pseudoisid. 209) retinemus: DF Edd. coU. o. (praeter Argeutor : reveremus) Regino Burch. Jvo Decr.
Pan.; reti nuimus: Hisp. 210) catholica rornan. eccl.: F Regino Burch. Jvo Decr. Pan.; Romana catholica et ap. eccl.: orig. Pseudoisid. 211) insolubili: orig.
R:9mUv.,r\Z) v'tS V l€9 HtHr ?€<luc!,tut omitUl v.erba: ceterum .... adnotandum censuimus; eadem verba desiderantur etiam apud Burch. Jvm.
tt tn Edd. Arg. 1 euett. I. II. Eor. — De auctore huius canonis particulae non constat, licet jinf. Annustin',c ....
ijust: FBurck lcoPm, Polyc. \Vii) 1 Cor. «.IS. »* E 225) uolo Vmf/ioU.
230) ib. v. U. 231) prophetae ‘deest : F Ico Decr. Pan ._ 232) OUndem: dent: F 233) tribulor: F; w*tr* c U.diJsl: Ico Decr 234) i®n° f' '
ini, (Ua > ooo\ A. t t. — ' _1 * — *
ubi ait testimonium enim : Jvo Decr. Pan.
pro octavis
236) Ucbr. c. 10. v. 1. 237) de ipsa die: Burch.
.... . , - — , - 236) >6. 5. 16. —
238) octava: Jvo Decr. Pan. et F paullo iufeiius semper
41
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVI. c. 1-4.
42
bris. In dominica prima Septembris232 ponunt Iob,Tobiam210,
Hester, Esdram usque in calendas241 octobris. In dominica
prima mensis octobris ponunt librum242 Machabeorum us-
que in calendas nouembris. In dominica prima mensis
nouembris ponunt Ezechielem et Danielem et minores pro-
phetas usque in calendas decembris. In dominica prima
mensis decembris ponunt Esaiam prophetam usque ad
natiuitatem243 Domini. In natali +f++ Domini legunt primum
de Esaia tres lectiones. Prima lectio244: „Primo tempore
alleuiata est terra Zabulon, etc." Secunda245: „ Consola-
mini, consolamini/* Tertia246: ,, Consurge, consurge".
Deinde leguntur sermones uel homiliae ad ipsum diem
pertinentes. In natali S. Stephani homilia de ipso die. In
natali S. Ioannis similiter. In natali innocentium similiter.
In natali S. Siluestri similiter. In octaua natalis Domini247
homilia de ipso die. In dominica prima post natiuitatem
Domini ponunt epistolas248 Pauli usque in septuagesimam.
In epiphania lectiones tres de Esaia. Prima lectio incipit:
„ Omnes242 sitientes." Secunda250: „Surge, illuminare Ieru-
salem." Tertia251: „ Gaudens gaudebo in Domino." Deinde
leguntur sermones uel homiliae ad ipsum diem pertinentes.]
DISTINCTIO XVI.
GRATIANUS.
I. Pars.1 Apostolorum canones23, qui per Clementem
Romanum Pontificem, sicut quidam asserunt, dicuntur esse trans-
lati*, sutit quinquaginta.
Hos non recipiendos, sed inter apocrifa deputatos3, Ysi-
dorus3 scribit dicens:
C. I. Apostolorum canones apostolica reiciuntur auctoritate.
Canones**, qui dicuntur apostolorum, seu quia eosdem
nec sedes apostolica recipit55, nec sancti Patres illis consen-
sum6 0 prebuerunt, pro eo quod ab hereticis sub nomine
apostolorum compositi dignoscuntur, quamuis in eis inue-
niantur utilia, auctoritate tamen 7 d canonica atque apostolica
eorum gesta constat esse remota atque inter apocrifa
deputata8.
Zeplierinus autem e contra scribit Episcopis per Siciliam
constitutis, [epist. I.]2
C. II. Apostolorum canones sunt recipiendi.
Sexaginta10* sententias apostoli prescripserunt11 cum
aliis quam 12 a plurimis episcopis, et seruandas esse 135 cen-
suerunt.
C. III. Exceptis quinquaginta capittdis canones apostolorum
inter apocrifa deputantur.
Item Leo * Papa IX. contra epistolam Nicetae
Abbatis13.
Clementis librum, id est Petri apostoli itinerarium, et
canones apostolorum numerant15 Patres inter apocrifa16,
exceptis quinquaginta capitulis, que decreuerunt ortho-
doxae17 fidei18 adiungenda.
[C. IV. Item] VI. Sinodus 12, cap. 2.
Placuit huic sanctae sinodo, ut amodo confirmata et rata
sint canonum apostolorum LXXXV. capitula.
Epistola * Ysidori in capite canonum20.
Ysidorus** seruus Christi lectori suo conseruo21. §. 1.
Propter22 eorum auctoritatem ceteris conciliis preponimus23
canones , qui dicuntur apostolorum , licet a quibusdam apo-
crifi dicantur, quoniam perplures24i> eos recipiunt25, et
sancti Patres eorum sententias sinodali auctoritate robo-
rauerunt et inter canonicas posuerunt constitutiones. Item 26
§. 3. Primus275 ordo288, ut predictum est, de celebrando
concilio insertus habetur, et postmodum canonum22 aposto-
lorum, ac primorum30 apostolicorum (id est31, aS. Clemente
usque ad S. Siluestrum) decretorum atque diuersorum con-
ciliorum breuiarium est interpolatum32 0, sequens ordinem
suum.
Gratianus. Item 33 cum Adrianus Papa sextam sinodum
recipiat cum omnibus canonibus suis, cum etiam sancta octo
universalia concilia professione Romani Pontificis sint roborata,
in septima 341 autem sinodo, sine in sexto concilio, apostolorum
canones sint recepti et approbati: patet, quod non sunt3°s inter
apocrifa deputandi.
EDITIO ROMANA.
Dis t. XVI. c. 1. a) vero canones b) recepit c) assensum d) ab auctoritate — c. 2. a) quam: deest b)esse:
deesl — c. 4. a) plures b) item infra c) primo d) quidem ordo e) breviar. interpolatur f) sexta aut. synodo
sive in septimo conc. g) sint
NOTATIONES CORRECTORUM.
Htt natali Domini: Burcbardus ot Ivo habent: m vigilia
natalis Domini, et ita in Ordine Romano, cap. quod inscribitur: ln Christi
nomine, incipit ordo catholicorum librorum, qui in ecclesia Iiomana ponuntur,
Fanormia autem habet ut Gratianus.
Dist. XVI. I. Pars. * Translati: ln titulo qui praeponitur
canonibus Apostolorum in collectione Isidori et in concilio Stophani Papae
IV. (cuius magnam partem Deusdedit Cardinalis in sua canonum collec-
tione refert) pro voce: translati, habetur, prolati. Dionysius certe Exiguus
nullam huius versionis mentionem facit, et aliqui scriptores solent epistolas
Clementis hoc modo citare: Ex dictis Petri Apostoli per Clementem prolatis , ut
auctor Polycarpi et alii.
C. I. ** Caput hoc est in praefatione Isidori ad collectionem concilio-
rum, quae ex bibliotheca ecclesiae Toletanae descripta Romam missa est.
Nam in illa, quae vulgatae Isidori collectioni, de qua initio dictum est
praeponitur, contrarium potius videtur dici et refertur infra, c. Placuit, hac
ead. dist., si modo idem est Isidorui.
C. II. # Sexaginta: Ivo etiam et auctor Panormiac habent: Sexa-
ginta. Itemque originale iu margine. Sed in textu: Septuaginta. Poly-
carpus: Quinquaginta,
C. III. * Item Leo: Hoc caput sumtum est ex responsiono (dat. no.
1054.] Huraborti, legati Leonis IX., ad libellum Nicetae presbyteri et
monachi contra Latinos editum , quae Rotnao in monasterio sanctao Mariae
novae et in multis privatis bibliothecis exstat inanuscripta. Merito autem
potuit citari Leo IX., quod eius auctoritate et iussione Ilumbertus legatus
sedis apostolicae ea scripserit.
C. IV. * Epistola: Haec epistola ab Ivono vocatur praefatio in opus
canonum, et est ea, quae Isidori nomino est praeposita tomis conciliorum,
licet in vetustiore editione, in qua prior est Isidori collectio, nonnulla verba
desiderentur. Est autem confectura hoc caput ex duobus locis illius prae-
fationis. Nam verba illa: Propter eorum auctoritatem, etc. usque ad verb.
constitutiones non longe absunt ab initio; reliqua voro sunt in extremo.
** Isidorus servus: Iu Panoruiia est eodem modo atque apud Gra-
tianum. Apud Ivonem et in manuscriptis collectionis illius codicibus est:
Isidorus Mercator servus Christi conservo suo et parenti fulci [t&. fideli) in Domino
salutem. In vulgatis autem conciliorum editionibus: Isidorus peccator,
senus, etc.
Dist. XV. can. 3. 239) ex tunc ponunt: Ivo Decr.; mensis Sept.: Polj/c. 240) add.: Iudith: Ivo Dea\ Polgc. 241) calendis: hoc loco ct ubique pro
calendas: F. Ivo Decr. Pan. 242) libros: Jso Decr. ; lib. : deest: Polgc. 243) in nativit. : F Ivo Decr. Pan.; in natalem: Burch. — verba seqq. desunt au,
Polyc. 244) Es. c. 9. v. 7. 245) ib. c. 40. v. 1.; consolomanini: non repetitur: F Burch. Ivo Decr. Pan. 246) c. 52. v. 1.; consurge: non repetitur: F Burch.
Ivo Decr. Pan. — add. Ierusalem: Edd. Venet. I. Paris. Lugdd. I. II. HI. 247) oetavas domini: Burch. Ivo Deci’. 248) post natalem D. ponuntur epistolae:
Burch. 249) Es. c. 55. v. 1. 250) ib. c. 60. v. 1. 251) ib. c. 61. v. 10. .
Dist. XVI. Pars. I. 1) Eadem leguntur iu prooemio Coli. Ansclmi. — similia etiam habes in Bcrtholdi Constant, tract. de canonum auctoritate %. 28. (Ea. 1792) l|
can. 1. 2) Codd. coli. o. 3) scripta deputatos: EGH 4) in praefat. Hisp. Coli. tr. P. p. II. prooem. 5) ABDEFGH orig. Coli. tr. P. 6) Codd. coli. o. orig. Coli,
tr. P. 7) ABCDF Ed. Basii, orig. Coli. tr. P. 8) reputata: orig. i| can. 2. 9) Ep. Pseudoisidor. cp. I, 6. ap. Hiuschius p. 132. Ico Dccr. IV, 107. (in fine) Jio
Pan. 11,105. Caes. 1,29. Polgcarp. 111,20,10. (in fine Canon.: Privilegia quae) 10) LXX. enim: orig.: apOBtoli sententias: Ivo Decr. 11) rescripserunt: EGH :
praefixerant: orig. Ivo Decr. Polj/c. 12) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ivo Decr. Polgc. 13) ABCDF; in Ivon. Pan. finis canonis est: essecens. Athanasius Alexandrinus
Marco papae Sylvestri successoros — quae verba in orig. desunt. || can. 3. 14) Ico Decr. YV, 105. Ivo Pan. II, 124. (Leo, cp.ad Sicctam ubb.) 15) numeraverunt;
Ivo Decr. Pan. 16) apocr. scripta: EGH 17) regulis orthod. adiun.: orig. Ivo Decr. ; reguliB orthodoxie: alii sec.Corr. ; regulis orthodoxis fid. adiun. : Ivo Pan.
18) add.: tr&ctorea: Ed. Lugd. L ; tractatores : II. III. — in ABCD hic canon cum sequente commictus est. can. 4. 19) inscriptio: F: auctoritate VI. synodi 8o.
cap. canonum apostolorum recipiuntur.; in EG: verba inscriptionis eadem sunt quae in ipso canone reperiuntur voce: canonum solummodo iu canones
mutata. — Ivo Decr. IV, 106. Ivo Pan. II, 125. 20) ex praef. coUect. Psendoisid. ap. Hinsch. p. 17., cuius verba auctor ix praefationibus et Dionysii et I suton
Hisp. mutuatus est. — in F separatus est canoncum inscr.i canones apostolorum ceteriB conciliis esso praeponendos. — Ico Dccr. IV, 106. Ivo Pan. II. 12o.
21) lectori conservo suo et parens in domino fidei salutem: orig. — pro conservo: consortio: Ivo Pan. 22) denique propter: orig. 23) praoposuimus:
orig. Ivo Decr. Pan. 24) ABCF populares: DH Ivo Dccr. 25) receperunt: F Ed. Basii. 26) Codd. et Edd. coli. 0. Ivo Dccr. Pan.: siqumha verba hnts
praefationis eunt, c. XI. ap. Hinschius pug. 20. 27) Codd. ct Edd. coli. o. Tuirecrcm. ed. Fontan. Ivo Decr. Pan. 28) ABC 29) canones: LDxJI —
Bohm. 30) primorum: deest: Edd. coli. o. (praet. Basii.) Ivo Pan. 30) id est: deest: AB Ivo Pan. 32) Codd. et Edd, coli . 0. Bohm. Ivo Pan. 33) m LDb
verba sequentia nulla distinctione facta cum antecedentibus coniuncta sunt 34) ABC Ed. Argeut. 35) ABFG
43
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVI. c. J— 7-
44
Scribit 361 Adrianus Papa Tharasio
Patriarchae 3' :
C. V. Sexta sinodus auctoritate Adriani corroboratur.
Sextani * sanctam sinodum recipio cum omnibus canoni-
bus suis.
Gratianus. Sed dubitatur de ca , an canones conscripserit,
quod ex quarta actione sextae**39 sinodi facile absoluitur33.
Ait enim Petrus 40 Episcopus 41 Nicomediae:
C. VI. Sexta sinodus canones conscripsit.
Habeo * librum continentem canones sanctae sinodi sex-
tae. Patriarcha dixit: §. i. Quidam per ignorantiam scan-
dalizantur pro canonibus istis, dicentes: Numquid sexta
sinodus canones fecit? Sciant ergo, quoniam sancta sinodus
sexta sub Constantino congregata est contra eos, qui dice-
bant unam operationem esse et uoluntatem42a in Christo, in
qua sancti Patres illos utpotewh hereticos anathematizaue-
runt, et orthodoxam fidem explanauerunt.
II. Pars. §. a. Soluta est hec44' sinodus Constantini
XIV. anno. Post quatuor uero aut quinque annos iidem sancti
Patres congregati sunt sub lustimano, filio Constantini, et
redictos canones promulgauerunt, de quibus nullus du-
itet49. Qui enim sub Constantino in sinodo fuerunt, iidem
ipsi46d sub lustiniano istis canonibus subscripserunt. Opor-
tebat enim, ut sinodus uniuersalis canones ecclesiasticos
promulgaret47. Item*9: §. 3. Sancta sinodus49 sexta post
promulgatam ab ea diffinitionem contra Monothelitas, Con-
stantino imperatore, qui eam congregauerat, non post multo
defuncto, lustiniano90' filio eius regnante pro eo. §.4. Eadem
sancta sinodus diuinitus inspirata iterum91 Constantinopo-
lim92f quarto aut quinto anno congregata est, et canones
CII.» numero ad correctionem» ecclesiae promulgauit.
Gratian. Ex his ergo colligitur, quod sexta sinodus bis
congregata est: primo sub Constantino et nullos canones con-
stituit; secundo sub Justiniano filio eius, et pre fatos canones
promulgauit.
Unde sancti Patres in eadem Stnodo secundo congregati
dixerunt :
C. VII. Constitutiones sinodi sextae ».
Quoniam* sanctae et uniuersales96 sinodi, quinta sub
lustiniano Augusto, sexta sub Constantino patre suo97a
Augusto, de misterio** fidei plenissime disputantes, canones
non fecerunt, sicut ceterae quatuor uniuersales sinodi:
propterea nos conuenientes in hanc imperialem urbem
sacros canones conscripsimus98. Item 59 : f. 1. Placuit huic
sanctae sinodo, ut amodo confirmata et rata60 sint canonum
apostolorum LXXXV. capitula. Item: §. 2. 61 Confirma-
mus*** et ceteros62 sanctorum canones et sinodos, id est,
Nicenam63, Anchiritanam, Neocesariensem, Gangrensem,
Antiocenam, Laudicensem, Constantinopolitanam, Ephesi-
nam primam, Calcedonensem, Sardicensem et Cartaginen-
sem****, et opuscula Theophili64 Alexandrini episcopi69,
et martiris66hf, Trismegisti67' Gregorii, Neocesariensis
episcopi, Athanasii episcopi Alexandrini68, Basilii Cesareae
Capadociae episcopi, Gregorii Niseni69 episcopi, Gregorii
Theologi, Amphilochii Iconiensis episcopi, Timothei Alexan-
drini episcopi, Germani70<1 Constantinopolitani episcopi.
EDITIO ROMANA.
Dist. XVI. c. 5. a) unde scribit — c. 6. a) unum operat, et unam voluntat. esse b) ut c) Et soluta synodus est
d) ipsi episcopi sub e) et lustiniano f) Constantinopoli — c. 7. a) tuo b) Theoph. Alex, ep., Dionysii+ Alexandrini
episcopi et Petri Alexandrini episcopi et martyris c) Thaumaturgi d) Gennadii
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Sextam: Hoc habetur in secunda actione septimae synodi in
epistola Hadriani ad Tharaaium. Sed eo in loco Hadrianus refert verba
synodicae epistolae a Tharasio ad se missae. Et hic Gratianus non refert
propria eius epistolae vorba, inversione enim Anastasii Bibliothecarii sic
legitur: Invenimus autem in praedicta synodicu epistola sanctitatis vestrae post
plenitudinem fidei et confessionem sacri symboli, et omnium sanctarum sex syno-
dorum, et de sueris et venerabilibus characteribus miraculum laude ac veneratione
dignissimum contineri. Ouarc et easdem sanctas sex synodos suscipio cum omni-
bus regulis, quae iuiM6 ac divinitus ab ipsis promulgatae sunt. Et liaoc quidem
postrema verba sunt etiam in illa ipsa Tharasii epistola, quod ex concilio
graeco ct nova interpretatione clare apparet.
** Sextae: In secundo et tertio Vaticanis est: sextae, alias septimae.
Et vero septima est, sed ob glossam nihil est mutatum.
C. VI, * Ilabco librum: Verba sunt Petri episcopi Nicomediae, ac
Tharasii patriarchae Constantinopolitani, actione quarta VII. synodi: quod
quidem ipsi de centum ac duobus canonibus dixerunt, qui inTrullo tempore
Iustiuiani Rhinotmeti secundo anno suae revocationis ad imperium editi
sunt. Verum ex his ipsis verbis Tharasii apparet, eos canones non esse
proprios sextae synodi, quia fatetur, post annos quatuor aut quinquo, quam
ca synodus fuerat absoluta, canones illos fuisse editos: quo tempore cer-
tissimum est, neque eundem Koznanum Pontificem, neque eosdem episcopos
fuisse. Quanquaro in hac ratione temporis potius credendum est diligentis*
simie chrouologis, Theophani, (cuius etiam verba, quae ad hunc locum por-
tincut, ex originali graeco, quod in bibliotheca Vaticana exstat, satis fideli-
ter translata leguntur apud Franciscum Turrianuin, lib. de VI., VJLI. et VIU.
Synodo) ot Anastasio, et Georglo Ccdreno, quam Tharasio. Illi enim non
quatuor aut quinque, ut Tharasius, sed viginti septem annos a fine sextae
synodi tempore Agathonis habitae usque ad hanc huiusmodi decretorum
editionem asserunt intercessisse. Episcopos vero, qui hos ediderunt,
noluisse ipsos edero tanquam canones sextae synodi, sed voluisse supplere,
quod videbatur in V. ac VI. synodo deesse, ipsamet illorum ad imperatorem
allocutio testatur. Itaque nova dicenda est haec episcoporum coitio: ideo-
que Graeci illam, ut scribit Balsamon , nev9y ixn/r, id est quiutamsextam
synodum appellant. Ceterum non fuisse omnes illos cauones a Romana
ecclesia receptos, duoviri rerum ecclesiasticarum peritissiml, Anastasius
Bibliotbecariu8 et Hurabertus Leonis IX. legatus aperte testantur. Ilum-
bertus quidem his verbis: Non autem miror, si Ayathoni Papae et sanctis
Patribus 17. synodi vestra imputetis deliramenta, et quae aut corrupistis
aut finxistis capitida, quum et ipsi Domino Jesu ct apostolis eius im-
putetis figmenta. Vnde nos scientes VI. synodum ad destruendam haere sin gr ae-
corum Monot /teli (arum, non autem ad tradendum Romanis novas constitutiones
congregatam, capitula, quae nobis Sitb cius auctoritate appotiitis, omnino refuta-
mus, quia prima ei aposlolica sedes nec aliquando ea accepit, nec obsavat hacte-
nus. Anastasius vero in praefationo in septimam synodum ad Ioannem
VIII. Romanum Pontificem ita scripsit: Ergo regulas, quas Graeci in VI.
synodo perhibent editas, ita in hac VII. stpiodo principalis sedes admittit, ut
nullatenus ex his illae recipiantur, quae prim ibus canonibus, vel decretis sancto-
rum sedis huius pontificum , nut certe bonis moribus inveniuntur adversae;
quamvis omnes hactenus ex toto maneant apud Latinos incognitae, quia nec
iutapretatae. Sed nec in ceterarum patriarchalium sedium, licet graeca utantur
lingua, reperiuntur archivis: nimirum quia nulla earum, quum ederentur, aut
promulgans, aut consentiens, aut saltem praesens invetita est, quanquam eosdem
Patres illus Graeci promulgasse perhibeant , qui in VI. synodo sunt inventi ; sed
nullis certe probare possunt indiciis.
C. VII. * Quoniam: Emendata sunt multa in hoc capite ex canone
secundo eorum, qui sextae synodo tribuuntur, in quo indicantur concilia et
auctores canonum, quibus Graeci utebantur. Sunt autem verba illius
canonis apud Gratianum et Ivonem in summam redacta.
** De mysterio: Graece est: %o negl tijg nlotiwg narq ixtAg dia-
ifiunoaaocu fxvotijqtov, id est: fidei mysterium paterne declarantes.
*** Confirmamus: Ivo habet: confirmamus sanctorum Patrum
cauones et synodos, ete, Graece est: l7ua(pgayl^0f.uv di xal tovg Xomovg
nctxxag Uqovg y.avovag tovg vno tiDv aylotv xal pay.aQlojv natlQOJv »//ucov
exre&lvzag, tovx iotiv -rwv iv Nixalqt avvuBQOioBtvxixiv, etc. id est: obsi-
gnando autem confirmamus et ceteros omnes sacros canones, qui a sanctis et
beatis Patribus nostris sunt editi, id est ab iis, qui Nicaeae convenerunt, etc.
**** Cnrthaginensem: Apud Ivonera sequitur: Constantinopolita -
n ani sub Nectario, et opuscula Theodosii, (al. Theophili) ctc. Graece autem
est: xal -rcov av&ig irtavzjj nj &so(pvIaxxtp xai (iuoiMdt noXei ovrtXBorttnv
ini Nextatilov xov rijg flceoiXldog ravrrjg ndXnog nQoidQOV, xai BuxpUov
xov ysrouiroi; ‘.dA^ai-d^i/af dnyitniay.onov , id est: et eorum, qui rursus m
hac a Deo custodita ct imperiali urbe convena unt sub Nectario, imperialis huius
civitatis praeside, et Thcophilo, qui Alexandriae fuit arcluepiscopus.
t Et Dionysii: In canone graeco vulgato fere est, quemadmodum
antea apud Gratianum : Dionysii Alexandrini episcopi et martyris. Sed apud
Balsainonem et Ivonem legitur, quemadmodum restitutum est: Dionysii
archiepiscopi Alexandrinorum megalopolis, et Petri Alexandriae archiepiscopi ct
martyris. Reliquas varietates per se accuratus lector notabit.
qua ipsa canonis verba laudantur, prostant
XV, 122. Coli. tr. P. II., post tit. 10. - i)i
can. 6. 40) ex act. 4. Synod. Nicaen. II. hab.
fuit Alexandriae archiepiscopus quin etiam: Ivo Decr. 00) ABC; in omn. Codd. et Ed<l coli decst • et Petri Alor ’ x>Lr\ ai uetr.ran. bO) qui
45
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVI. c. 8— io.
46
Cirilli Alexandrini episcopi71, Cipriani Cartaginensis epis-
copi et sinodum+f suam72.
C. VIII. Auctoritate Romani Pontificis sancta octo concilia
roborantur.
Item ex Libro Diurno'13* professio Romani Pontificis.
Sancta octo74 uniuersalia75 concilia, primum763 Nice-
num, Constantinopolitanum 77 b, Ephesinum78®, Calcedo-
nense79d quintum et sextum80', Constantinopolitanum81;
item Nicenum82f; octauum quoque Constantinopolitanum83
usque ad unum apicem immutilata seruare, et84 pari honore
et ueneratione85 digna habere36, et que87 predicauerunt
et statuerunt omnibus modis88 sequi et predicare, quecum-
ue89e condempnauerunt ore et corde condempnare90 pro-
teor91.
Quo autem tempore sexta sinodus et secunda et prima 92 3, et
quarta et quinta congregatae sunt, Beda in libro
de temporibus [c. 65.] scribit 93 h, dicens3*:
C. IX. De temporibus conciliorum.
Sexta sinodus uniuersalis 95 Constantinopolim96c cele-
brata est, et greco sermone conscripta97, temporibus Papae
Agathonis, exequente piissimo98d principe Constantino in-
tra palatium suum, simulque legatis Apostolicae sedis, et99
episcopis CL. residentibus. §. 1. Prima uniuersalis100®
sinodus in Nicea congregata est contra Arrium CCCXVIII.
Patrum, temporibus Iulii101* Papae, sub Constantino prin-
cipe. §. 2. Secunda in Constantinopolim CL. Patrum, contra
Macedonium et Eudoxium, temporibus Damasi Papae et
Gratiani principis, quando Nectarius eiusdem urbis 102 f episco-
pus est ordinatus. [§.3. Deest 103 £.] §.4. Quarta in Calce-
aone DCXXX104. Patrum, sub Leone Papa, temporibus
Martiani105 principis, contra Euticen nefandissimorum
monachorum presulem. §. 5. Quinta 106 h in Constantinopo-
lim107» temporibus Iulii 108 k Papae, sub Iustiniano principe,
contra Theodorum et omnes hereticos.
[C. X.]1"
Prima* autem sinodus in Nicea, CCCXVIII. Patrum,
contra Arrium Alexandrinum presbilerum110, qui tres gra-
dus111 in trinitate asserebat, Patrem maiorem, Filium mino-
rem, Spiritum sanctum creaturam112, temporibus Constantini
principis Siluestri Papae Romani, Macharii Ierosolimitani,
Alexandri** Alexandrini, qui condempnata eadem heresi
statuerunt canones XX., quorum auctor maxime prefa-
tus118 Alexander episcopus fuit. §. 1. Secunda in Con-
stantinopolim CL. patrum1143, contra Macedonium Con-
stantinopolitanum episcopum, qui negabat Spiritum sanctum
Deum esse, temporibus Gratiani Theodosii principum,
Damasi115 Papae Romani, Cirilli Ierosolimitani, Necta-
rii*** Alexandrini1161', qui condempnata prefata117 heresi
statuerunt canones III. quorum auctor maxime B. Necta-
rius Constantinopolitanus episcopus118® fuit. §. 2. Tertia in
Epheso CCC119d. Patrum, contra Nestorium Constantino-
politanum episcopum, qui dicebat, beatam Virginem Mariam
non Dei, sed hominis tantummodo genitricem, ut aliam
personam camis, aliam faceret Deitatis, temporibus Theo-
dosii principis120 imperatoris itinioris, Celestini Papae
Romani, Iuuenalis Constantinopolitani episcopi, Cirilli
Alexandrini 121 e; qui XV. mf capitula contra Nestorii blas-
phemias123^ totidem capitula, auctore eodem sancto Cyrillo,
anathematizando conscripserunt. §. 3. Quarta in Calcedone
DCXXX. Patrum, contra Euticen Constantinopolitanum ab-
batem, qui asserebat, Christum post humanam assumptio-
nem non ex duabus naturis existere, sed solam in eo diurnam
naturam permanere, temporibus Martiani principis, Leonis
Papae Romani, Iuuenalis Ierosolimitani, Anatholii Con-
stantinopolitani, qui condempnata prescripta heresi statue-
runt canones XXVII.124, quorum auctor maxime idem sanc-
tus Anatholius125 Constantinopolitanus episcopus fuit. §. 4.
Quinta in Constantinopolim1265, contra Theodorum Moso-
phenum127* et omnes hereticos, qui Theodorus dicebat
alium 128k esse Dei uerbum, et alium1291 Christum, et sacram
Mariam130 Virginem negabat genitricem Dei fuisse, tempori-
bus Iustiniani principis, Vigilii131 Papae Romani, Domnini132
Antioceni, Eutichii Constantinopolitani; qui XIV.133 capi-
tula anathematizando scripserunt contra Theodori et socio-
rum eius blasphemias. §. 5. Sexta in Constantinopoli CL.
Patrum, contra Macharium Antiocenum episcopum et socios
eius, qui unam uoluntatem et operationem in Christo falsa
EDITIO ROMANA.
Dis t. XVT. c. 8. a) id est primum b) secundum Constantinop. c) tertium Ephs. d) quartum Chalced. e) item
quintum f) Nicaen. septimum g) quaeque — c. 9. a) secunda tertia quarta b) scripsit c) Constantinopoli d) exseq.
ac residente e) prima enim f) eidem urbi g) interiecta est §. 3: Tertia in Epheso CC. Patrum, contra Nestorium Augustae
urbis episcopum sub Theodosio magno principe et Papa Coelestino h) quinta item i) Constantinopoli k) Vigilii — -
c. 10. a) Constantinopoli — CL patr. : deest b) Constantinopolitani c) episc.: deest d) CC e) Cyrilli episcopi f) XII
g) blasphemiarum h) Constantinopoli i) Mopsuestenum k) aliud 1) aliud
NOTATIONES CORRECTORUM.
++ Et synodum: Tn isto canonis loco eftt error, quia illa synodus
Cypriani probatur, in qua ipse cum multis aliU Africae episcopis putavit,
baptiz&tos ab haereticis verum baptisma non recepisse: quum tamon B.
AugustinuB asserat, aliam exstitisse traditionem apostolorum , et ipsam Cy-
priani sententiam plenario totius orbis concilio exclusam fuisse testetur.
C. VIII. * Item ex Diurno: Integram professionem fidei, quando
quis in Romanum Pontificem promovebatur, refert DeuBdedit Cardinalis in
collectione cauonum, quae servatur in bibliotheca Vaticana.
C. IX. * Iulii: Certum est, synodum Nicaenam primam celebratam
esse tempore Silvestri. Sed in illa temporum obscuritato mirandum non
est, Bedam et alios errasse.
C. X. * Prima: Caput lioc Invenitur et in recentioribus editionibus
conciliorum, et in vetustiore Colonien6i, Anno MDXXX, et in manuscripta
collectione, quam dictum est asservari in bibliotheca Vaticana: sed non in
collectione quao est in bibliotheca monasterii Dowinicanonnn. Ponitur
autem ante praefationem , quao nomen Didori mercatoris quidem in mauu-
scriptis, peccatoris autem in impressis praefert. Et sauo in illa praefatione
tantum qu&tuor genoralium synodorum montio fit, soxta vero post Isidori
Hispalensis aetatem est habita.
** Alexandri: Apud Anselmum est, ut apud Gratianum. Inorigiuan:
Alexandri Constantinopolitani. Sod integra vidotur lectio, si utraquo con-
jungatur. Nam et episcopus Constantiuopolis, ot opiseopus Aloxandriao
tempore illius synodi Alexandri nomino vocabantur.
*** Nectarii: Antea legebatur quemadmodum otiam apud Anselmum :
Nectar ii Alexandrini. Emendatum est ex originali. Sed fortasse et hoc loco
integra lectio haec est: Nectarii Consttintinopolitani et Timothei Alexandrini.
Dist. XVI. can. 7. 71) archiepiscopi: Iro Decr. 72) sitam Nichophotio: Jvo Pan.; synod. eius: Jvo J)ecr. || can. 8. 73) formula LXXXIII.
in libro diurno ed. Rotierc p. 177. Deu adedit II, J)3. Ivo Decr. IV, 132; ho Pan. II, 103. Coli. tr. P. II. post. tit. 10.; — professio Rom. pont.: deest:
F; in Edd. coli. o. ( pr . Basii.) ipsa concilia sic cnuuimmtvr: Chalcedon. IV. et V. Itera Constantiuopol. VI. Item Nieaon. VIII. 74) septem.
Deusded. ; sancta quoque univ.: orig. Ico Decr. Pan. 75) verisimilia: Edd. Lugdd. II. III. 70) Codd. coli. o. Coli. tr. P.; primum: deest ut numen **¥'/”
in origin., ap. Deu&dedit, in Coli. tr. P. — in Ivoii Pan. deest solummodo: primum. 77) ABCDFH 78) ABCDFH; Ephus. primum : orig. Ivo Decr. ; Epu.
primum quintum et sextum: Ivo Pan. 79) ABCDFH; Chalcedononsoin : orig. 80) item Constant, sextum: Ivo Pan. 81) addit, in orig.: quod Iustiniani piae
memoriae principis temporibus celebratum est 82) Codd. coli. o. 83) oct. q. Conwt. .deest: Deu&dedit 8-4) et una cum eis: orig., ubi:
quoque: det '
apostoli eo j
Ivo Decr.
praedicaverunt j
aetatibus ad a. 41 , „
Pan. 90) A BCEOH 97) nomine ascripta: Ivo Pan. 99) 6ou«*. c* »»». iDDtu«u.v K. ->-»»• vv/ — — - . — ' .. . . »• .
verisimilis: Edd. laigdd. I. II. 101) Silverli : Ei. flas.; Iugllli: F 102) MICFGH Kdd. coit. o. Ico Decr. Coli. tr. P. 103) §. 3- "‘.1? "‘Jnu' ’ ni.: «Lini,, •
omnimodo deest in omn. Codd. coti. Coll.tr. P.: in Kd.Bus. solummodo legitur: Tertia in Epheso contra Nestorium. 104) DCJ.XXX: suti luo) uni .narciam .
EOH 100) Ivo Pan. 11,111. — Codd. coli. o. Ivo Pan. 107) ABCDF; in Constantinopoli: G orig. (ed. Stmeusoii) Ico Decr.; in Constantlnopolitana: M. Argenl. .
in Const. civitate: Kdd. coli, reliq. 108) Codd. coli. o. Ivo Pan. Coli. tr. P. || can. 10. 109) Huic capiti m Merlini coit. cone., guac aucta I^eudoisuloi i coilen.
112) add. .*vel servumTraed.“pr." Zlnsii. ” lis) in Coic Concit. JIerliu. add.: Sanctus 114) Constlnopolim: ABF; CL patrum : ‘‘ .
Damasi: EGI 7 116) Codd. et Kdd. coli. o. Anselm. 117) praef.: deest in orig. 118) Codd et Rld. coli. o. nV CoM.ttBdd., co i. , >. ISO) Ira mrs url^ Ali
principi, deest: D; magni principis: oiig. 121) ABC 122) Codd. et Edd. coli. o. 123) ABCDKF 121) XXVlIt: EO H Edd. coli. o. p, cete, . f,o>. , «4 . XX\I.
126) Ana.ta.ius: G; Athauasiun: H 126) Constantinopolim: ABEO (omisso: in: O) 121) AB Ed. Basii.: MosoleDum: F; Mopsophenuiio
EU; Mesochenum: Edd. coli. rcl. 128) ABCEFGH 129) ABCEGH 130) Mariam: deest: EGH 131) Iulii; EFUH; Edd. coli. o. cum ortpiuaU 132) Domini, io.
133) XII: F; XIII: E; XXIV : D Ed. Nor.; XXVII: Edd. Lugdd. I. II. ; XXVI: Dugd. m.
47
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVI. c. ti.
48
suspicione astruebant 134 m, temporibus Constantini principis,
Agatonis Papae Romani, Gregorii 13®n Constantinopolitani ;
qui condempnata prefata heresi anathematizando scripser-
unt nouem****139 capitula interius1370 annexa.
[C. XI.]133
Prima* annotatio Anquiritanae sinodi, que ante Nice-
nam fertur fuisse, sed proptee auctoritatem maiorem post-
ponitur; in qua Patres XVIII. 139 statuerunt canones XXIV. 110
quorum auctor maxime Vitalis Antiocenus episcopus ex-
titit. §. i. Secunda Neocesariensis, que post Anquiritanam,
et Antiocenam1410** legitur fuisse; in qua Patres XVIII. 142l>
statuerunt canones XIV. quorum auctor maxime Vitalis
Salaminus 143c extitit. §. 2. Tertia Gangrensis , que post
Nicenam legitur fuisse, in qua Patres XVII. 144 d statuerunt
canones XX. propter quasdam necessitates ecclesiasticas,
maxime contra Eustasium145 0, qui dicebat, quod nullus in
coniugali gradu 1491 positus, nec ullus fidelis, qui non omni-
bus renuntiaret que possideret, spem ad Dominum 147 e
haberet, et multa alia uenenosa, que enumerare longum
est. §. 3. Quarta Sardicensis118, in qua Patres LX.149***
statuerunt canones XXI. quorum auctor maxime Osius Cor-
dubensis episcopus, et Vincentius Capuanus episcopus, et
Ianuarius**** Beneuentanus, et Calepodius Neapolitanus
sanctae Romanae ecclesiae legati extiterunt 13°. §. 4.
Quinta Antiocena, in qua Patres XXX.151h statuerunt cano-
nes XXV. quorum auctor maxime Eusebius Palestinensis
episcopus extitit. §. 5. Sexta Laudicensis, in qua Patres
XXII. statuerunt canones L VIII. 153 k, quorum auctor
maxime Theodosius episcopus extitit. §. 6. Septimaf
Cartaginensis, in qua Patres CCVIII. 1541 statuerunt canones
XXXIII.155, quorum auctor maxime Aurelius Cartaginensis
episcopus 156 extitit. Etiam S. Augustinus Yponensis
episcopus in eadem sinodo legitur fuisse, temporibus Hono-
rii Augusti. §. 7. Octaua Africana sub Theodosio minore
I Augusto, in qua Patres CCXXIV.157'" recitauerunt et firma-
] uerunt canones CV. 15S, qui159 per diuersa concilia Africanae
prouinciae temporibus Aurelii Cartaginensis episcopi legun-
tur esse conscripti. §. 8. Nona Arelatensis, m qua Patres
DC. lfi0 n statuerunt canones1010, quorum auctores maxime
Siluester urbis Romae episcopus, et S. Maurinus193n Arela-
tensis episcopus extiterunt, temporibus Constantini Augusti,
sicut quidam asserunt. §- 9. Decima item Arelatensis, in
qua Patres XIX.163 statuerunt canones, quorum auctor
maxime Cesarius <i Arelatensis episcopus extitit1171. §. 10.
Undecima item Arelatensis, in qua PatresXVIII.lc5r statue-
runt canones. §. 11. Duodecima item. Arelatensis in Vico
Ortensico188*, in qua Patres XI.107 constituerunt* canones,
quorum auctor maxime S. Cesarius episcopus198" extitit.
§. 12. Tertiadecima item Arelatensis, in qua Patres XIX.
statuerunt canones, quorum auctor maxime Sarpidius 199
Arelatensis episcopus extitit. §. 13. Quartadecima Aurasi-
censis170, in qua Patres XVI.171 statuerunt canones, quorum
auctor maxime Ilarius episcopus extitit. §.14. Quinta-
decima Epaunensis ++ l72, in qua Patres XXVI.173 statuerunt
canones XL.174v, quorum auctor maxime Cesarius Epis-
copus extitit.
§. 15. Sextadecima Agathensis, in quaPatres XXXIII. 17i,w
statuerunt canones, quorum auctor maxime Cesarius 179 *
extitit. §. 16. Septimadecima+tt Aurelianensis , in qua
Patres LXXII. 177 statuerunt canones, quorum maxime auctor
Aurelianus 173 >’ Arelatensis episcopus extitit1792. §.17.
Octauadecima item Aurelianensis, in qua Patres XXXI.
statuerunt canones, quorum auctor maxime Melanius Rodo-
nensis180*1*' episcopus extitit. §. 18. Nonadecima item
Aurelianensis, in qua Patres XXV".181,,b statuerunt canones,
quorum auctor maxime S. Albinus Andegauensis episcopus
extitit. §. 19. Vicesima Aruernensis 183, in qua Patres XV.
statuerunt canones, quorum auctor maxime Honoratus
Breutensis183 episcopus extitit. §. 20. Vicesima prima
EDITIO ROMANA.
Di st. XVI. c. 10. m) asserebant n) Georgii 0) inferius — c. 1 1. a) et ante Nicaenam** b) XVI. c) Vital. episco-
pus Salaminius d) XVI. e) Eustathium f) ordine g) apud Domin. h) XXIX. i) XXXII. k) LIX. 1) CCXV1I.
m) CCXVII. n) CC. o) IV. p) Marinus q) S. Caesar, r) XVI. s) Hortensi t) statuerunt u) Arelatensis episcopus
v) XXXIX. w) XXIX. x) Caesarius episcopus y) Aurelius z) exstitit temporibus Chlodovei regis aa) Redonensis
NOTATIONES CORRECTORUM.
***# Novem: In loco citato cx collectione Isidori legitur: scripserunt
octo capitula, et vorba illa: inferius annexa , ibi non Labentur. In conciliis
deinde Coloniae impressis post actionem sextae synodi ex vetusto codico
monasterii S. liavoois referuntur novem capitula, ct anto primum capitulum
sunt hacc verba: scripserunt novem capitula inferius auuexa , quae apud
Auselinum quoque habentur.
C. XI. * Prima: Maior pars huius capitis, id est usque ad finem vers.
Nonadecima, habetur in collectione Isidori impressa, ante praefationem
ipsius Isidori; in Vaticana autem usquo ad tinom vers: Yigesimnprima.
lJeusdcdit ct Anselmus integrum ante suas collectiones habent. Neque vero
summula liacc eiusdem Isidori esse potest: nam neque praefationi ipsius,
neque collectioni respondet, in qua, ut ceterae mittantur varietates, multa
referuntur concilia Hispaniae, quorum hic nulla mentio.
** Ante Nicaonain: Sic est emendatum ex Anselmo etDcusdedlt
ct Vaticana collectione. Nam aute legebatur: Antiochenam. In collectione
autem Isidori impressa legitur quidem: Nicaenam , sed dee.st vox: ante.
Sic autem legendum esso, quemadmodum est emendatum, ostendunt verba,
quao ipsum Neocaesaricnso concilium antecedunt: oizivtg dtvztQui ulv ilai
7cuv iv *4yxu(tqrf rui* de hvNtxaiq nnoytviaxf{iOL, id est: qui canones posterio-
res quidem Anejpranis, anteriores autem Nicaenis sunt, quo loco in collectione
Isidori impressa mendose est: Et hi quidem canones secundi sunt coram, qui
in Ancyra et Caesarea expositi sunt. Redundat enim illud et Caesarea, quate
in reccntioribtiH editionibus conciliorum omissum est. Similis error est in
codico canonum Moguntiuo.
*** Sexaginta: In codice canonum LX. episcopi roporiuntur subscrip-
sisse: sed postoa additur: et ceteri, et subscripserunt omnes episcopi diversarum
provinciarum vel deitatum, nuni. CXXi. Socrates lib. 2. cap. 1C. in eo concilio
cx occidentis partibus episcopos circiter CCC. convenisse dicit, ox orientis
vero LXXVI., qui etiam secessionem fecorunt. Idem Nicephorus lib. it.
cap. 12. et Tripertita. Theodorctus autem lib. 2. cap. 7. docet ex antiquis
narrationibus, episcopos CCL. convonisso. Omnino et in his et Patrum, et
canonum numeris multa sunt emendata. Sed in multis etiam satis visum
ost indicare variotatos ; nonnulla autem lectoris diligentiae sunt reservata.
***# Et Ianuarius: AnselmuB habet, ut Gratianus. In collectione
indicata ost; Viuccnlius Capuanus episcopus, ct S. R. E. legatus exstiterunt. In
concilio ipso cap. 18. nominatur Ianuarius opiscopus. In subscriptione vero
in codico canonum non nominatur, sed tantum Vincentius Capuanus S. R.E.
legatus, et Calipodius Depolitanus legatus S. lt. E.
f Septima: Ilie numeratur tantummodo unica synodus Carthaginensis,
quao habetur in codico canonum, do qua inferius XX. dist. c. ile liUUis
dicetur.
++ Epaunensis: Ita emendatum est ex aliquot manuscriptis et
collectione Isidori Vaticana. Nam antea legebatur: Empaueusis. Vorun-
tamen in concilio Epaunensi impresso nullus Caesarius nominatur, sed
Aviti primum est mentio.
+t+ Scptimadecima: Hic numerantur tria concilia Aurelianonsia,
quorum haec in conciliis improssis indicia invoniuntur* In quinto Aurelia-
ncusi subscribit primo loco Aurelius Arelatensis. In primo inter alios
legitur nomen Melanii Redonensis. In tertio subscribit quarto loco Albinus
Episcopus Andegavensis.
. XVI. can. 10. 134) AJiCEhQH Etl. Rnt. \&b)AIlCK 136) VITI: F 137) ATICI) Edd. coli. o. || can. 11. 138) Apud Anselmum l. c. capitis huius
a^$-t5i°,rr?,‘?i qu,is 'syno<l‘s- E {" col rct Puwlmtiian tx cd. Meri, 'ni XIX. [sed cf. qua e de Malim Collectio', c dissenierit Sinscliius in prae/.
Mit. Pseiulois. p. CCXXXVUl.J tantum concha exhibentur; m cittstl. cotbl. mamiscr. nonnullis, collutis n V. C. Camus {cf \oticcs et extraits ete Paris an IX
f- Y1;) non excedit, quod corr. Ilnm. , ludum olmnarcnmt. - Ceterum integrum prostat in collectione cd. a. Petit. (Par. A. 1077 ) et nimii
1) Aihenum, Spial. T.l.p. SSl., et plurime i ut genus excerpta, ox Isidori Collectario do canonibus leguntur in Berthntd. Constant, opusc. de auctoritate
. integrum prostat iit collectione cd. a. Petit. {Par. A. 1077) et apud
, ox isidori Collectario do canonibus teguntur in Berthntd. Constant, opusc. de auctoritato
canonum sirjn n citato. - In «umens canonum et patrum tu impressis magna varietas est, orta plerumque ex operarum vitiis - Hic canon eum priore couiuuctns
est m ABCi.b ; Apud . DeusdJcj.uot. Correctorum) hunc cmionnn non inteiiimus. 138) XIX : Alit) 140) in graeco culg. et apud Balsamo, lem sunt XXVI. cuius
kc- collectione ex i-ettucnuone unus /actus est. - Propter eandem Iliougs. cmnpulandi ratione, n Xenones, concilii
XIV., nputl G, aecos XV. canones nunieiantui . ^141) ABCpVh ; post. Ancy. ct ante Antioch.: KH 142) ABII Bcrthotd ; XVII: 1)G; XIII: DtAcli.
49
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVI. c. 12. XVII. c. 1.
50
Maticensis, in qua Patres XXI. statuerunt canones , quorum
auctor maxime Priscus Lugdunensis episcopus extitit. §. 21.
Vicesima secunda item Maticensis, in qua Patres LXVIII. 184 cc
statuerunt185 canones, quorum auctor maxime idem Priscus
Lugdunensis episcopus extitit. §. 22. Vicesima tertia
Lugdunensis, in qua Patres XVII. 180 dd statuerunt canones,
quorum auctor maxime Philippus Viennensis 187 episcopus
extitit. §. 23. Vicesima quarta item Lugdunensis, in qua
Patres XX. constituerunt canones, quorum auctor maxime
Priscus Lugdunensis episcopus extitit.
Sed quod Nicena sinodus XX. canones supra statuisse dicitur ,
contrarium uidetur ei, quod in epistola Athanasii inuenitur.
Scribit enim Alhanasius Alexandrinus 188 a Marco Papae ,
ita dicens:
C. XII. Epistola Athanasii1^ postulantis capitula Ni-
ceni concilii.
Septuaginta* Niceni capitula 190 b, que de prefata
sinodo, iubente191 domino meo Alexandro, decreta 192 c
omnium episcoporum attuli que198 sunt igne combusta,
optamus, ut a sede sanctae ecclesiae uestra auctoritate 194 d
percipere195 per presentes legatos mereamur. Item: §. i.19C
Presentibus nobis197 septuaginta198' in199f memorata si-
nodo capitula tractata sunt: triginta 800 a a Grecis, greca
edita lingua; et triginta a Latinis, similiter latina edita
lingua201. Sed uisum est CCCXVIII. episcopis202 Spiritu
sancto repletis203, et maxime iam dicto Alexandro, et apo-
stolicae sedis apocrisiariis , ut decem capitula adunarentur,
aliis atque congruis204 locis insererentur205, et ad formam
LXX. discipulorum, uel totius orbis terrae linguaium, septua-
ginta tanti et tam excellentis concilii fierent capitula, que
omnem Christianorum informarent200 orbem.
Gratian. Quomodo ergo uiginti tantum capitula in Nicena
sinodo statuta dicuntur , cum septuaginta capitula (ut Alhanasius
scribit) in ea statuta monstrentur? Ilis ita respondetur: Capi -
tuto2075 Nicenae sinodi quedam in desuetudinem abierunt:
uiginti tantum in Romana ecclesia habentur.
Unde Stephanus Papa scribit, dicens Luitberto »
Episcopo Maguntino 208:
C. XIII. Niceni concilii uiginti tantum capitula habentur.
Viginti* tantum capitula Nicenae sinodi209 in sancta210
Romana ecclesia habentur; sed quo neglectu alia211 de-
fecerint212, ambiguum est. Plurimi arbitrantur Antioceno
ea esse concilio inserta213.
Sardicense quoque concilium auctoritate Nicolai Papae recipitur.
Unde idem scribit clero214 Constaniinopolitano:
C. XIV. Auctoritate apostolica Sardicense concilium
recipitur.
Quod dicitis215, neque Sardicense concilium, neque
decretalia 216 a uos habere sanctorum Patrum uel reci-
pere2175, non facile uobis218c facultas credendi tribuitur,
maxime cum Sardicense concilium, quod penes uos in
uestris regionibus actum est, et omnis ecclesia recipit, qua
ratione conueniat219d, ut hec220' sancta Constantinopolitana
ecclesia abiceret et ut dictum est non reciperet221 f?
DISTINCTIO XVII.
GRATIANUS.
I. Pars. Generalia concilia 1 quorum tempore celebrata
sint, uel quorum auctoritas ceteris premineal sanctorum au-
ctoritatibus, supra monstratum est. Auctoritas uero congre-
gandorum conciliorum penes apostolicam sedem est.
Unde Marcellus Papa scribit Maxentio 2*:
C. I. Absque Romani Pontificis auctoritate congregari
sinodus non debet.
Sinodum3 episcoporum absque huius sanctae sedis
auctoritate (quamquam quosdam4 episcopos possitis con-
gregare) non potestis regulariter facere.
[PALEA.5
Neque** ullum episcopum, qui hanc appellauerit aposto-
licam sedem, dampnare, antequam hinc sententia dennitiua
EDITIO ROMANA.
Dist. XVI. c. n. cc) LXXXVI. dd) XVIII. — c. 12. a) Alex, episcopus b) Nicaeni concilii capit, c) decreto
d) a vestrae sanctae sedis auctoritate e) octoginta f) in : deest g) quadraginta (et paucis verbis intcriectis iterum.: quadra-
ginta h) capitulorum — c. 13. a) Luythobio — c. 14. a) decreta alia b) sanet. Pontificum, non facile etc. c) nobis
d) convenerit e) hoc f) ut dignum est non retineret
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIL * Septuaginta: Ex his Athanasii verbis constat, non
omnes Nicaenae synodi canones aut graece, aut latine nuno haberi. Et
Inlius Papa ad orientalea, et Innocentius Vlctricio, et alii multos ex illa
canones citant, qui non sunt in his viginti, qui in manibus omnium versan-
tur. De qna re scribit Isidorus in pr&Qfatione conciliorum tomis inserta.
Et ex epistola quadam Gregorii X. ad regem Armeniorum, quum concilium
Lugdunense indixisset, (quam manuscriptam babot Cardinalis Sirletus)
intelligitur integrum Nicaenum concilium in lingua Armeniorum eo tem-
pore exstitisse. Sic enim scribit: Quia vero multipliciter expedit, ut in eiusdem
celebratione concilii antiquorum conciliorum copiam habeamus , celsitudinem
regiam rogamus et hortamur attente, quatenus integrum Nicaenum concilium et
alia concilia, quae habere diceris, in Annenica Utera, cum aliquibus petitis inter-
pretibus, nobis cum ea qua poteris celeritate transmittas. Tuneti quoque et
Alexandriae inventi sunt octoglntu canones Arabice scripti, sub nomine
huius concilii, qui P.ornao in Arabica ot Annenica Ifngua scripti penes eun-
dem Cardinalem Sirletum sunt; et nuper etiam in latin&m linguam conversi
sunt et Impressi.
C. XHI. # Apud Ivonem p. 4. cap. 232. habetur magis integrum hoc
caput: Capitula Nicaeni concilii, testimonio Athanasii septuaginta, in figuram
septuaginta discipulorum scripta non dubitamus, e quibus viginti tantum in
ecclesia sancta Romana, ot quae sequuntur.
Dist. XVII. C. I. * Maxentio: Antea legebatur, Maxentio Episcopo:
in tomis autem conciliorum iu epistolae inscriptione est.; ad Maxentium
ty) annum, sed in principio epistolae ipsius est: Marcellus Maxentio, quae
lectio visa est retinenda.
** Neque: Hinc usque ad finem non habentur in aliquot manuscriptis
Gratiani exemplaribus.
Dist. XVI. can. 11. 184) ABCD; LXXII: F; LXVIII: D; LXVH: EH; XLVID: 0; LX1V: D'Acher. 186) instituerunt: DF 186) ADCO; XXVH: D;
XIV: D'Ach. 187) Iuvensis: D ; Menon sis: Edd. Arg. Par. 188) ABCEFO |{ can. 12. 189) Ep. Pseudoisid. Athanasii et Epiae. Aegypti ad Marcum P. ap.
Hinschius p. 452. — Ivo Decr. IV, 108. (Athan. Alexandrin. Marco papae); Ivo Pan. H, 106. (inscr. ut ap. Qratian.): Caes. I, 30: Polycarp. III, 20, 6. (can. ad vos
pervenisse; inscr.: ep. Athanasii ad Marcum pap. ; initium canonis ex principio epistolae originalis decerptum est, deinde sequitur quae ap. Orat, est §.l .et finitur
ter bis quae ap. Orat, in principio exstant. 190) ABDEQH 191) iam fato iubente: orig. Polyc. 192) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. 193) quia: Ivo Fan.;
quae etiam coram omnibus recitavi atque transcripsi: orig. Polyc. 194) ABC; a sedo sanctae Romanae ecclesiae vestrae auct. : F; idem omisso: Romanae: H;
a sanctae sedis ecclesiae vostra auct.: Q ; a vestrae sanctae sed. ecclesiae auct.: orig. Ivo Decr. Pan.; a vestrae sed. auct.: Polyc. 195) auct. quae est mator
et caput omnium ecclesiarum ea ad correptionem et recreationem fidelium orthodoxorum porcipero: orig. 19G) m originali verba §. 1. praecedunt iis quae
Orat, in principio habet. — Anselm. I, 59, 60. (I, 60. can. Nicaenam synodum — quaedam praecedunt verba a Orat, omissa, deinde sequitur Orationi §. 1. ei
finitur canon iis verbis quae in principio Orat, inveniuntur: Nunc ergo optamus ut a vestrae .... mereamur insertis originalis verbis quae not. 195. attulvnus
et add .: quod. Rom. ecclesia semper immaculata permanserit et porroanebit. — inscr.: Petitio Acgyptior. ep. pro capitulis LXX. Nio. couc.) 397) bane
praesentibus: cnig. Anselm. Polyc. 198) ABCDEF Edd. coli. o. ; XL: O; LX : Anselm. 199) ABC orig. Anselm. Ivo Decr. Pan. Polyc. 200) Codd. et Edd. coli. o. -
XL: orig. Ans. Ivo Pan. Polyc. 201) similiter latine edita: Ivo Pan. 202) patribus: orig. Ans. Polyc.; inseritur: in praedicto concilio congregatis: orig. Jvo
Decr. Pan.; in conc. congregatis: Polyc. 203) 9plr. s. repi.: deest: Anselm. 204) aliis congruis: Edd. coli. O.pr. Bas.; In congruis: orig. Polyc.; adunarentur
K. £iD; voro uicma; tr. »</. su.>vr kjii uity. x/ew. wh. w. i. «7 ../.Vd/h/Vj j tt i i»
recipere: orig. Coli. tr. P.; 'in Iconis Decr. ut in Ed. Rom., ita ut falsu sit Richteri annotatio. 218) ABCEFQU Bdhm. 219) ABCEFCU Edd. coli. o. Jvo Ji
convenerat: D orig. Coli. tr. P. 320) ABC Ivo Pan. Coli. tr. P. 221) Codd. et Edd. coli. o. Ito Pan. ...... u„rr,i>,
m.t XVII. Par». I. 1) generalia qooque cone.: EO || ca n. 1. 2) Max. epiecopo: ABCDFO sed «./. Betar*. II. 3, 1M- - Sp. PM^ptdm. «are^l>
ep. II. ad Maxentium tyrannum ap. Hinsckius p. 228. cuius fons hoc quidem capite est Eist. tripart. IV, 9. V, 34. ef. Concit. Sardie, c. 5. - Bened.Uiita II. 381.
Anselm. 11,60. (can. vos licet; sed ista et seqq. verba desuniin Cod. Vat. ubi canon exstat ut ap. Chat, sequente Palea.) Ivo Decr. lW, JMi (ibi etiam Jialeartult
continuatio) Coli. tr. P. I, 29. c. im. (can.: non oportet quemquam; quaedam verba praecedunt deinde c. 1. cum Palea et ulteriore continuatione); 1 * *
(I, 16, 1. can. vos licet usque ad verbum Paleae: procedat.) 3) synodus: Anselm.; synodos ergo eplec.: Polyc.; er^° absque: orig. 4) qulDUsq .
Anselm. 6) Palea deest: ABCD (in D manu posterioris aetat. in marg. adsciipla est) EFtiR cf. Hugucc. Summa ap. Schulte - aucapnl. p. 15.
Corpus lur. can. Ed. Friedberg .
51
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVII. c. 2—6.
52
procedat. Nam si seculares in publicis iudiciis® libellis
utuntur appellatoriis7, quanto magis sacerdotibus hec ea-
dem agere licet, qui super illos sunt?“ de quibus dictum
est: „Ego dixi8, Dii estis?“]
C. II. Non est ratum concilium, quod auctoritate Romanae
ecclesiae fultum non fuerit.
Item Iulius Papa [I.] orientalibus episcopis 9a.
Regula uestra10, nullas habet uires, nec habere poterit,
quoniam nec ab orthodoxis episcopis hoc concilium actum
est, nec Romanae ecclesiae legatio 11 b interfuit; canonibus
precipientibus, sine eius auctoritate concilia fieri non de-
bere. Nec ullum12 ratum est, aut erit unquam concilium,
quod fultum fuerit auctoritate eius.
C. III. Nullus usurpet concessa Romanae ecclesiae.
Item Damasus Papa [I. ad Stephanum epist. IV.]13
Huic sedi141 concessa nullus usurpare sine eius consultu
presumat, qui non uult honore ecclesiastico indignus aut151’
contemptor iudicari.
C. IV. Absque apostolicae sedis auctoritate sinodum 10 a
aliquibus congregare non licet.
Item Gregoriustt*.
Nec18, licuit aliquando191, nec licebit particularem sino-
dum** congregari 20 b; sed quotiens aliqua de uniuersali
sinodo aliquibus dubitatio nascitur, ad recipiendam de eo,
quod non intelligunt21, rationem, aut sponte hi, qui salutem
animae suae desiderant, ad apostolicam22 sedem pro perci-
pienda23c ratione conueniant, aut si forte (sicut de talibus24
scriptum25 est: ,, Peccator20, cum uenerit in profundum ma-
lorum, contempnit27)“, ita obstinati et contumaces extite-
rint28, ut docen non uelint, eos ab eisdem sedibus aposto-
licis29 aut attrahi ad salutem quoquomodo necesse est, aut
(ne aliorum perditio esse possint) secundum canones per
seculares opprimi 30(1 potestates.
C. V. Non est concilium, sed conuenticulum, quod sine
sedis apostolicae auctoritate celebratur.
Item Pelagius [Papa II.] Episcopis, qui conuenerunt 311 ad
illicitam uocalionem lokannis Conslantinopolitani,
[epist. I. cap. t.]32
Multis33 denuo34 apostolicis et canonicis35 atque ec-
clesiasticis instruimur regulis, non debere absque sententia
Romani Pontificis concilia celebrari30. §. 1.37 Quapropter,
ut iam dictum est, recte non concilium, sed uestrum conuen-
ticulum uel conciliabulum cassatur38, et quicquid in eo actum
est, irritum habetur39 et uacuum. Vos quoque deinceps
uidete, ut nullius hortatu talia presumatis, si apostolicae
sedis communione carere non uultis405. §. 2. 41 Si uero in
qualibet prouincia ortae fuerint questiones, et inter ipsius
prouinciae episcopos discrepare ceperit ratio, atque inter
ipsos dissidentes non conueniat42, ad maiorem tunc sedem
referantur. Et si illic facile48 et iuste non discernuntur, ubi
fuerit sinodus regulariter congregata, canonice et iuste
iudicentur. Maiores uero44 et difficiliores45 questiones
(ut sancta sinodus statuit, et beata consuetudo exigit), ad
sedem apostolicam semper deferantur40 c.
C. VI. Prouincialia concilia sine Romani Pontificis pre-
sentia pondere carebunt*1 *.
Item Simachus Papa 48.
Concilia49 sacerdotum ecclesiasticis legibus quotannis
decreta per prouincias, quia presentiam Papae non habent,
ualetudinem perdiderunt*. Legite505 insanissimi, aliquando
in51 illis preter52 apostolici apicis sanctionem aliquid con-
stitutum, et non de maioribus negotiis ad consultationem53,
si quid occurrerit54, prefatae sedis arbitrio55 fuisse ser-
uatum?
II. Pars. Gratianus, flinc56 etiam cum auctoritas Teo-
dorici regis ex diuersis prouinciis ad urbem Romam sacerdotes
conuenire precepisset , ut sanctum concilium indicaret de his, que
venerabili Papae Mmacho, presuli apostolicae sedis, ab ad-
uersariis ipsius dicebantur impingi, Liguriae Emiliae episcopi^ e,
seu Venetiorum suggesserunt, ipsum, qui dicebatur impetitus,
debere sinodum conuocare: scientes, quia eius sedi primum Petri
apostoli meritum, deinde secuta iussione 58 Domini conciliorum
venerandorum auctoritas singularem in ecclesiis tradidit potesta-
tem, nec anledictae sedis antistitem minorum subiacuisse iudi-
cio59d. §. I. Ad hec serenissimus rex Deo inspirante 00e
respondit: Sinodalis esse arbitrii in tanto negotio sequenila
prescrihere, nec aliquid ad se preter reverentiam de ecclesiasticis
negotiis perimere, committens etiam potestati pontificum , ut siue
propositum vellent audire negotium, siue nollent, quod magis
putarent utile, deliberarent, dummodo venerandi prouisiime con-
cilii pax in duitate Romana 01 daretur. Episcopi uero in sinodo
residentes congregata auctoritate eiusdem Shnachi dixerunt:
„ Simachus Papa sedis apostolicae prcsul ab Ituiusmodi op-
EDITIO ROMANA:
Di st. XVII. c. 2. a) orient. epp.: deest — legitur: in rescripto contra orientales pro Atlianasio c. XXIX. b) legatus —
c. 3. a) huic soli sedi b) ut — c. 4. a) alicui aliquando b) congregare c) recipienda d) comprimi — c. 5. a) con-
venerant b) vultis. Et infra: c) referantur — • c. 6. a) carent b) legistis c) Ligur, et Aemiliae seu Venetiar. epp.
d) post iudicio inlerieclum est: et infra e) adspirante
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IV. * Gregorius: Hoc proculdubio est Pelagii, sicut ab Ansclmo
ct Ivone citatur. Sunt autem apud Gratianum multa capita ex Pelagio
huius argumenti, ad apostolicaa sedes recurrendum esse, quum inferiores
episcopi, aut quivis alii cognoscere desiderant, quid in aliqua universali
synodo esset constitutum, et valde illos condemnandos, qui apostolicis
sedibus non communicant, ut C. 23. q. 5. c. non vos, et cap. de Liguribus. Ex
hoc autcra capite: nec licuit , et capite, istud. C. 11. q- 1. habetur integra
epistola Pelagii, quemadmodum ab Ansclmo refertur. Verum in Polycarpo
citatur ox Gregorio, et in margine est additum: ad Episcopos Mauritaniae.
Atque in summariis capitum dictatus ipsius Papae, qui habetur lib. 2. Reg.
Gregorii septimi, inter cetera hoc est: quod nulla synodus absque praecepto
summi Pontificis debet generalis vocari.
** Synodum: Apud Ansolmum, Ivonem et in Polycarpo adduntur
haec: ad indicandum universalem synodum. Hoc enim est, quod prohibetur
hic a Pelagio. Multi eniin eo tempore aut ignorantia, aut animi perversitate
adducti, nolebant quintum concilium recipere, (qua de re B. Gregorlus, lib.
7. epist. 53. et alibi saepe), et particularem synodum universali, ac sedium
apostolicarmn auctoritati praeferebant. Itaquo hoc capite non prohibet
Pelagius, aive G regorius , ne episcopi possint dioecesanas, et metropolitae
provinciales synodos convocare, sed ne ipsas ad iudicandam universalem
synodum congregent; atque ita est in rubrica emendatum.
C. VI. * Perdiderunt: Hic in libello Ennodii in recentioribus
editionibus est nota interrogationis. Sunt enim verba inimicorum Sym-
machi, hoc tanquam absurdum quidpiam obiicientium. Quibus Ennodius
in sequentibus verbis respondet: Legite, etc.
Dist. XVII. can. 1. G) iud.: deest in Edd. Arg. ei Das. 7) utimur appellationis: D 8) Psalm. 81. || can. 2. 9) ABCEGH — Ep. Pscndoisid. Iulii ep. n.
ap. Hin scitius p. 471. c/. Ennodii ep. 20. I. 1. Hist. tripart. X, 17; IV, 9. 19. Jiened. Lenita II, 318. — Auselm. II, 47. (46. can.: item de receptione in fine)
Polycarp. I, 13. (I, 10, 2. ut ap. Orat.) 10) hanc regulam protulistis quae: orig. 11) ADCDFH Ed. Bas. orig. Anschn. Polyc. 12) illum: Ed. Nor. || can. 3.
13) Ep. Pscndoisid. c. 23. ap. Hinschins p. 508. — Jaffe no. CLXII. Iit. spur. — Richt. epistolam ante Pseudoisidori tempora confectam esse contendit. — - Caes.
Jio. 23 ) ABCDEGH Polyc. 24) quibusdam: alii sec. Corr. 25) dictum: F Jvo Auselm. 2G) Prov. c. 12. v. 2. *27) prof. vitiorum vel mal. contemnet: EGH
28) extiterunt: ib. 29) apost.: deest: Auselm. 30 )Codd.coll. o. ( praet . H: convenit comprimi) Ans. Polyc.; opprimi oportet: Edd. coli. o. || can. 5. 31) con-
venerunt: DFQ 32) Ep. Pscudoixidor. ap. Hinschins p. 721. c/. Cassidor. Hist. trip. IV, 9. Bencd. Lcxt. Ifj 381. — Auselm. II, 3G. (can.: relatum est in medio)
Polycarp. I, 14. (I, 10, 7. ap. Ans.) 33) inultis modis: Ed. Bas. 34) denique: EOH 35) canouibus: Ah*. Polyc. 30) eadem verba leguntur in decretis
Julii c. 9. C. III. qu. 0. atque secutus in iis avetor esse udetur quae in Hist. trip. IV, 9. 19. ex Socratis Graeco translata leguntur 37) ap. Hinschins p. 724.
38) cassabitur: EI. Bas. 39) habetur: deest: D: habeatur: CH Auselm. Polyc. 40) Codd. coli. o. Auselm. Polyc. 41) c. 3. 'cf. conc. Antioch. c. 14. Chalc. c. 9.
et 17. — et lunor. . J. ep. 2. 42) conveniant: DEO 43) quidem facile: DEFGH 44) Bencd. Lev. n, 381.’; III, 109. 45) difficiles: oria, et alii sec. Corr.
40) ABCDEFG; deferuntur: H\\ can. 0. 47) ABCDEG Edd. coli. o. 48) imo ex Ennodii libello apolog. pro Synod. Rotn. IV. It ab. ao. 501. aimd Hinschins p. 671.
Auselm. II, 50. (can. Legito insanissimi; initium Gratiani deest, canon continuatur.) Jvo Dccr. IV, 242.; Polyc. I, 7. (1,8,8. Legite ctc. ut ap. Auselm.) 49) Ergo
concilia : orig. 50) ABCDF Ed. Bas. orig. Jvo Auselm. Polyc. : legitis : Ed. Vcnett. I. II. 51) in : deest : Jvo Pan. 52) ecclesiasticis legibus praeter : EU 53) colla-
tionem: orig. Auselm. Polyc. 54) occurrit: orig. Jvo Auselm.; quidem occurrit: Polyc. 55) apostolicae arbitrio: EG 56) Haec quae ex synodo IV. Romana
an b Symmacho sumpta esse contendunt Correctores {syn.Ul. e.st hab. ao. 501.) integra leguntur in coli. Auselmi IIL 105. 57) ABC 58) iussionem • oria. ap. Mansi
59) ABCEQ 60) ABCDEFG 61) urbe Roma: AB; Rom. Christianis omnibus redderetur: orig. J y r
53
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVII. XVIII. c. 1—4.
54
postitionibvs 62 impetitus quantum ad homines respicit, sit immunis
et liber, cuius causam totam Dei iudicio reseruamus631.'1 §. 2.
,,De clericis uero memorati Papae, qui ab episcopo suo ante
tempus contra regulas discesserunt, et scisma jecerunt , hoc fieri
decreuimus^S, ut satisfacientes 6511 episcopo suo misericordiam
consequantur 66 et offiiiis ecclesiasticis se gaudeant restitui61
§. 3. „ Ixiurentius episcopus ecclesiae Mediolanensis huic statuto
nostro, in quo totam causam Dei iudicio commisimus , subscri-
ps//GSk.“ Petrus Ecclesiae Rauennatis Episcopus sub eisdem
uerbis subscripsit, et post eum LXXV. episcopi. Illud69 de
clericis 16 pro pace in Urbe reformanda misericorditer et dis-
pensatiue factum dignoscitur. §. 4. Hoc quoque notandum est,
qttod in hoc concilio et in alia sinodo Simachi Papae ante
Rauennatem episcopum Mediolanensis subscripsisse11 et respon-
disse legitur: ex quo et sedis prerogatiuam ante eum habere
colligitur.
[C. VII.] Ait enim Gregorius I., [lib. VII. reg. epist. 112.]72
Siagrio Episcopo Augustodunensi:
Episcopos secundum ordinationis suae tempus sitte ad con-
sidendum in concilio, sitte ad .inscribendum13, uel in qualibet alia
re, sua attendere loca decernimus , et suorum sibi prerogatiuam
ordinum uindicare.
Gratianus li. Verum tempus ordinationis non ad ecclesias,
sed ad personas refertur, sicut ex consuetudine Cardinalium
sanctae Romanae ecclesiae , et episcoporum uniuscuiusque pro-
uinciae euidenler apparet.
DISTINCTIO XVm.
GRATIaNUS.
I. Pars. Episcoporum igitur concilia, ut ex premissis
apparet, sunt inualida ad diffiniendum et 1 constituendum, non
autem ad corrigendum. Sunt enim necessaria episcoporum con-
cilia ad exorlationem et correctionem 2, que etsi non habent uim
constituendi3 \ habent tamen auctoritatem imponendi et indicendi 4,
quod alias statutum est et generaliter seu specialiter obseruari
preceplum.
[PALE A3*.
C. I. Ex Cabilonensi Concilio, cap. 6. 6
Placuit7, ut conseruato8 metropolitani primatu0 ceteri
episcopi10, secundum suae ordinationis tempus, alius alii
deferat11 locum.]
Unde Leo I., [epist. LXXXII. c. 7. Anastasio] Thessalo-
nicensi12 Episcopo:
C. II. Bini conuentus per singulos annos ab episcopis13*
celebrentur.
De conciliis autem episcopalibus non aliud indicimus,
quam sancti Patres salubriter ordinauerunt : scilicet bini
conuentus per annos singulos habeantur, in quibus de omni-
bus querelis, que inter diuersos ecclesiae ordines nasci
solent148, judicetur. Ac15c si forte inter ispsos, qui presunt,
de maioribus peccatis nascitur168 (quod absit) causa, que
prouinciali examine nequeat diffiniri, fraternitatem tuam
de totius negotii qualitate metropolitanus curabit instruere,
ut17e si coram positis partibus nec tuo fuerit res sopita18
iudicio, ad nostram cognitionem10, quicquid illud est, trans-
feratur.
C III. Quo tempore concilia episcoporum sunt a celebranda.
Item ex Niceno Concilio36, [cap. 5.]
Habeatur semel concilium ante dies quadragesimae21,
ut omnibus, si que sunt, simultatibus amputatis, mundum*
solempne228 Deo possit23 offerri; secundum uero agatur
circa tempus24 c autumni.
C. IV. Ad morum correctionem et controuersiarum dissolu-
tionem bis in anno episcopale concilium fiat.
Item ex Antioceno Concilio23, [cap. 20.)
Propter ecclesiasticas causas et que existunt contro-
uersias dissoluendas, sufficere uisum est, bis in anno per
singulas prouincias episcoporum concilium26 fieri: semel
quidem post tertiam ebdomadam pascalis solempnitatis 27 ••>,
ita ut in quarta ebdomada, que consequitur, id est media*
pentecoste, concilium compleatur**. Admoneant autem
comprouinciales episcopos hi, qui in amplioribus, id est in
metropolitanis duitatibus degunt. §. 1. Secundum uero
concilium Idib. octobris habeatur, qui dies apud Grecos
yperberiti208 mensis decimus*** inuenitur. In ipsis autem
conciliis et presbiteros et diaconos presentes esse oportet,
et omnes, quoquot se Iesos30 existimant, et sinodicam ex-
spectare sententiam. Nec liceat aliquibus apud semetipsos
concilia sine metropolitanorum episcoporum conscientia31
facere, quibus de omnibus causis constat esse permissum
iudicium.
EDITIO ROMANA.
Dist. XVII. c. 6. f) post reservamus interiectum est : et infra g) decernimus h) ut illi satisfacientes i) post
restitui interiectum est: ibidem infra k) subscripsi — Dist. XVIII. Pars. I. a) constitutionis — c. 2. a) episcopo
b) assolent c) At d) nascatur e) et — c. 3. a) sint b) mundum ieiunium et solenne c) tempora — c. 4. a) festivi-
tatis b) hyperberetaei
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XVin. C. I. * In pervetusto Gratiani codice Palea haec osfc in
extremo praecedentis distinctionis, convenitque cum ultimo illius capite;
Episcopos. Ex Cabilonensi autem citant etiam ceteri collectores; exstat
vero in Bracarensi I., c. 24. et concordat cum cap. 13. concilii Milovit&ni, et
cap. 53. concilii Africani.
C. III. * Mundum: Caput hoc est ex versione, qua usub est Iaidorus.
In oa tamen hoc loco est; mundum solenne Deo mnuus , quemadmodum et in
Polycarpo, et in aliquibus Gratiani codicibus est: mundum et solenne Deo
munus. Graece est; 'iva 7tdoi\g ficxptywffof dvat^ovuirqg zo deipov
xu^apop TtQOQiplQjjzai tip deip, ici est: ut omni sublata animi angustia munus
purum Deo offeratur .
C. IV- * Id est media: Antea legebatur; et in medio temporis inter
pascha et pentecosten nec multo aliter apud Ivoncm: id est, medio temporis,
etc. Sed reposita est haec lectio ex plerlsque Gratiani exemplaribus ct
collectione Isidori, In qua est haec eadom versio. Nam cetori collectores
secuti potius videntur uorBionem Dionysii, quae est in codice canonum:
quamvis et Burchardus et Panormia hoc loco habeant: id est, medio pente-
costes, vel: m medio pentecoste, ubi in ver6iono Dionysii est: ita ut quarta
septimana pentecostes , verbum plane e verbo. Graece enim est: uiote rjj
xezdptfi tftdofiiczdi zrjg 7ttvz*xo<Jti\$.
** Compleatur: Vocem btiteltioDai Dionysius vertit: conveniat.
*** Decimus: Prorsus ex Graeco. Dionvslus autom, quem Burchar-
dus et Ivo sequantur, Labet: Idibus octobris , ia est, quintodecimo die mensis
octobris, quem hyperberetaeum Graeci cognominant. In canone autom aposto-
lorum 37. legitur, secundam anni synodum colobrandam osso v/ttqfitpsxalou
dodey.dzrj, id est: duodecimo die hyperberetaei. Non convenire autom omnino
Latinorum menses cum Graecorum, satis constat. Suidas quidem scribit,
apud Macedonas hyperberetaeum cundom esso, qui october, Galonus autem
Pergami eundem, qui september.
Dist. XVII. can. 6. 62) opinionibus: D: propositionibus: orig. et alii sec. Corr. 63 ) Codd. coli. o. 64) ABCDF 65) ABC; el satif. : /\* cos satis-
facientes: EO orig. 66) subsequantur: orig. 67) ABCDEO; in F novus hic incipit canon cum iuscr. De Mediolanensi Archiepiscopo. 68) Codd. coli. o.Ifohni.
69) hoc loco in F canon finitur et Didum Gratiuui incipit. ; in D novus incipit canon 70) ecclesiis: D 71) episcopus subscr.: EO || can. 7. 72) Ap. IX, 108.
(ner. ao. 599.) Ed. Maur. — Jaffe no. 1265. - Ansclm. VI, 134. (131.) Caes. IV, 105. ; — s» o. Codd. coli, hic canon cum priore couiunctns est 73) scribendum :
Auselm. 74) Hoc loco in EG incipit Dist. XVIII. n , . ,
Dist. XV1U. Pars. I. 1) def. ad const.: CEFG ; def. et ad const. : D 2) correptionem : CDG 3) Codd. coli. o. 4) inducendi : D || can. 1. 5 ) Palea deest
ABCDEF (in F manu poster, aetatis in margine adseripta est ) OH 6) imo ex Cone. Bracar. I. ao. 561. c. 6. Burch. I, 55.; Ivo Decr.V , 165. Ivo Pan. IV, 20.; (m
omnibus iuscr.: ex Cabil. C) 7) item placuit: Leo Pan. 8) ut ceteri metropolitani cons.: ib. 9) episcopi primatu: Burch. Ivo D ccr. 10; episcoporum:
Burch. Ivo Dccr. 11) aliis sedendi : F: alii sedendi : Hisp. Ivo Decr. : sedenti : Ed. Bos. (in qua quod rectius esse videtur hoc caput tu fine praecedentis distinet,
positum est. — Burch. 11 can. 2. 12) Ep. XIV. c. 7. ( scr . ao. 446.) Ed. Ball. — Jaffe no. 189. qui dubitat num eo ao. snipta sit — Auselm. ded. III, 15; (Leonis
pApae); Burch. I, 43. (ex decr. Leonis p ad. Rusticum ep. Narbonons.) Ivo Decr. IV, 241. (Leo p. I.) ; Ivo Pan. IV, 13. (Leo p. Anaatas. Thess.) lolyc.Ul, 31, 4.
13) ABC 14) ABEO 15) ABC Hisp. Aus. ded. Burch. Ivo Decr. Polyc. 16) ABCDEQH Ans. ded. Ivo Decr. Pan. 17) Codd. coli. o. Ans. dcd. Burch. Ivo Decr. *
I\)lyc. — Bohm. 18) resopita: D Ana. dcd. Burch. Polyc. 19) agnitionem: Ed. Bas . || can. 3. 20) hab. ao. 325. vers. Hisp. — Anselmo dcd. IU, 22. (Dion y . m
versio); Coli. Lr. P. II, 1, 5. Polycurp. III, 19, 3. 21) quadraginta: Pol. 22) ABECoU. Hisp. Pol. 23) munus possit: Coli. tr. P. Bolyc. 24) ABCC Hisp. Coli. f».
P. Polyc. || can. 4. 25) hab. ao. 332. (vulg. 341.) — versio Hisp. — ■ Anselmo ded. III, 13.; Burch. I, 44.; Ivo Decr. V, 154. ; Ivo Pan. IV, 15. ; lolycatp. III, 19, 5.
in omnib. versio Dionysiana est. — Coli. tr. P. II, 6, 14. (versio Hisp.) 26) concilia: EGH 27) Codd. ct Edd. coli. o. 28) tu Codd. coli, et ui hd.Bas. tamen ugit
ut est restitutum. 29) ABCEQ Edd. Veu ct. I, IL Coli. tr. P. : hyperbitis : F; hyperbiti : D ; hy perberici : Ed. Bas. ; byberperiti : hil. A or. 30) scelerosos . u
31) consensu ut conscientia: EO Edd. coli. o. pr. Bas. — Bohm.
4*
55
DECRETI PRIMA PARS DIST. XVIII. c. 5—10.
56
C. V. Se ipsos 32 ® accusant, qui uocati ad sinodum uenire
contempnunt.
Item ex Concilio Laudicensi 33 [cap. 40.]
Non oportet uocatos episcopos ad sinodum contemp-
nere 'M, sea adire35 debere, et;w aut docere, aut doceri, que
sunt ad ecclesiae ceterorumque correctionem utilia; quod si
contempserint, se ipsos uidentur37 accusare, nisi381* ire forte
non possint33.
C. VI. Corripiantur episcopi, qui ad concilium uocati
uenire recusant 13 a.
Item ex Concilio Cale edo nens i11, [cap. 19.]
Pcruenit ad12 nostras aures, quod in prouinciis con-
stituta13 episcoporum concilia minime celebrentur. Hoc*
ex eo probatur, quod multae, que correctione opus habent,
ecclesiasticae res negligantur. Statuit ergo hec sancta
sinodus, secundum Patrum regulas bis in anno in unum
conuenire per singulas prouincias episcopos, ubi singula**,
que emerserint, corrigantur. §. 1. Qui uero noluerint con-
uenire episcopi constituti in suis duitatibus, et hoc maxime,
cum sui16 corporis sanitate consistentes 47, cum*81’ etiam ab
omnibus aliis urgentibus necessitatibus13 et inexcusabilibus
negotiis liberi sint53'-, licere eos fraternae caritatis admoni-
tionibus corripi.
C. VIL Canonicis subiaceat penis melropolitanus, qui
saltem semel in anno celebrare concilium negligil.
Item ex Septima Sinoilo 51, [cap. 6.]
TI. Pars. Quoniam52 quidem regula est, que dicit, bis
in anno per singulas prouincias oportere fieri per conuen-
tum episcoporum regulares inquisitiones53, propter fatiga-
tiones51* et ut oportune* habeantur ad iter agendum hi,
qui congregandi sunt, diffinierunt sextae sinodi sancti
Patres, omni excusatione remota, omnibus modis semel in
anno fieri, et deprauata corrigi. Hunc ergo canonem et nos
renouamus, et si quisquam princeps inuentus fuerit hoc
prohibere, communione priuetur. Si quis uero metropoli-
tanorum hoc neglexerit agere absque necessitate, uel ui, seu
aliqua rationabili occasione, canonicis penis subiaceat.
Dum autem sinodus agitur super canonicis et euangelicis
negotiis, oportet congregatos episcopos in meditatione et
sollicitudine fieri custodiendorum diuinorum et,>5 umificorum
Domini mandatorum. §. 1. Porro5611 non habeat metropoli-
tanus licentiam ex his, que defert episcopus secum, siue
iumentum siue aliquam57c speciem expetendi. Quod08 si
hoc egisse conuictus fuerit, soluat quadruplum.
C. VIII. rVon cogantur presbiteri sacerdotalia eulogia
ad concilium deferre 53 ».
Item Leo IV. [ad Episcopos Britanniae, c. 3.]««*
De eulogiis ad sacra concilia deferendis nihil inuenimus
a maioribus terminatum: sed sicut unicuique presbitero
placuerit. Nam si constitutum fuerit, illo61 m tempore be-
nedictiones afferre621', forsitan minus libenter ad sinodos
occurrent63, et magis uenire obtrectabunt. Que, ut arbitror,
non sunt rationabiliter requirendae 61 e, nec ultro delatae
respuendae.
C. IX. Sine graui necessitate episcopus ad sinodum
ire non tardet.
Item ex Concilio Cartaginensi IV.65, [c. 21.]
Episcopus66 ad sinodum ire non tardet67, si non63»
satis graui necessitate inhibeatur: sic tamen, ut in persona
sua legatum mittat, suscepturus salua fidei ueritate quicquid
sinodus statuerit*.
C. X. Excusatorias litteras dirigant, qui grauati ad
sinodum ire non possunt.
Item ex Concilio Cartaginensi V.63, [c. 10.]
Placuit76, ut quotienscumque congregandum est conci-
lium, episcopi, qui neque etate71, neque egntudine, neque
alia grauiori necessitate impediuntur, competenter occurrant.
$. i.72a Quod si non potuerint occurrere, excusationes suas
litteratorie* subscribant711'; nisi autem** rationem impedi-
EDITIO ROMANA.
Dist. XVIII. c. 5. a) semet ipsos b) forte pro infirmitate — c. 6. a) contemnunt b) cum: deest c) sunt —
c. 7. a) fatigationem b) ante §. 1. interlidunt Corr.: Et post pauca c) aliam — c. 8. a) non cog. presb. ad sacra concilia
eulogias deferre b) afferri c) quaerendae — c. 9. a) nisi — c. 10. a) «ufe§. 1. inlcriiciunl Corr.: Et infra b) conscribant
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI. * Hoc cx 00: In collectione Isidori, ulji alioquin eadem vide-
tur esso vorsio, legitur: ex hoc probatur, quod multae etc. Itemnuc apud
Ivoncm, addita tamen particula, ct. Graece est: xai ex iovjov jioX/m nu^ct-
ptXeltat ttiiv dion&uiotiog hoplrarv exxXtjaaattxuiv jiQayputuiv: id est: ct
propterca multae ex rebus ecclesiasticis, quae correctionis egent, negliguntur.
** Ubi singula: Ita iu ^collectione Isidori et apud Ivonein et
Ansclmum. Graece est: iv^a ar i pttQnnuXiojg iitlaxunog doxipuoji,
xal dtoQitovv ‘ixaerta z<x uvaxvmovra , quae Dionysius sic vertit: Quo
melropolitanus antistes probaverit , ct corrigere singula, si qua fortassis emer-
serint.
C. VII. * Et ut opportune: Graece est: xai to Irdtuig i/uv noog
bdoiitOQluY , id est: Et quod non hunc parati sunt ad iter faciendum .
C. VIII. * Habetur haec epistola Romae manuscriptn ut in indico
dictum eat.
C. IX. * Similem sententiam, et paene eadem verba referunt Burch. 1.
1. c. 61. ct Polyc. 1. 2. tit. 16. [c. unic.J cx Felice.
C. X. * Literatoric: In conciliis impressis legitur: in tractatoria™.
Dubitatum fuit, an legendum esset: in tractoria. Nam epistolae, quibus
imperatores vel reges suos praesides vocabant, vel evectionem aliquam
concedebant, tractoriae dicebantur. Sic in codice Theodosiano lib. 8.
titulus G. ost: de tractoriis et stativis, ct sic videtur cmendaudum in lib.
Cod. 12. quamvis impressis legatur: de tractatoriis , quam vocem, tractoriam,
eadem signiticationo Carolus Magnus in suis capitularibus usurpavit, lib. 4.
c. 30. et 69. ct cadom notione est in concilio Mcldeusi, cap. 71. Sanctus
quoque Augustinus in libro post collationem contra Donatistas. c. 34. trac-
toriam pro epistola vocatoria usurpat, bis verbis: Sic antem a primate suo per
tractoriam fuerunt evocati. Atque in hoc canone, ubi devocandis episcopis
ad concilium agitur, vox ista esset aptissima. Nam in concilio Africano,
inserto in codice canonum c. 43., ubi lioc idem repentur, et c. 57. §. Luci a-
nus, ct §. Alypius in vetustis codicibus semper legitur: tractoria , ubi iu
impressis est: tractatoria, et in Carthagineusi graeco c. 91. est: r) ovrotJtxq.
Verum idem B. Augustinus utitur dictione: tractatoria, in eam quao nunc
sublicietur sententiam. Loqucus enim de episcopis, si vocati noluissent
venire ad concilium et Ibi obiocta crimina purgare, epist. 162. ait: Quod si
non fecer int, ibi etiam eorum pravitas et per versitas innotescet: missaque tracta-
toria super carum nomine per totum orbem terrarum , quacumque tam Christi
ecclesia dilatatu est, ab omnibus ecclesiis , eorum communio praecidetur. In
concione quoquo secuuda iu Psalm. 36. eadem vox quater inuenitur: et
epistola Syricii, quae recitatur iu concilio Telcptensi , ibi vocatur tracta-
toria. Cuius montionem faciens Innocentius iu epistola ad Exsuperium
Tolosanum, cap. 1. ait: l)e his ct beatae recordationis viri Syricii episcopi
monita evidentia commearunt: quibus verbis videtur indicare, nou ad solos
Africae episcopos, sed ad omnes provincias missam fuisse illam Syricii
tractatorium. Ita Leo Papa II. postquam sextum universale concilium
linem habuerat, brevem eius concilii summam ad Hispaniae episcopos, ut ci
subscriborcnt, misit, quam tractutoriam vocat, quae Leonis II. epistolae
lnanuscriptae ex Hispania Romam sunt missae.
** Nisi autem: In originali est: ccl si post adventum tractatoriae
aliquae necessitates repente forsitan ortae fuerint , nisi rationem impedimenti sui
apud suton primatem reddiderint , ab ecclesiae communione debere esse con-
temtos75. Iu Africauo c. 43. reliqua eodem modo. Sed in extremo est fere
57
DECRETI PRIMA PARS XVIII. XIX. c. i.
58
menti sui apud primatem suum reddiderint, ecclesiae suae
communione debent esse contenti.
[PALE A78*.
C. XI. Item ex Concilio T uronensi77, [cap. 2.]
Episcopus non debet abbatem cogere ad sinodum ire,
nisi aliqua rationabilis causa existat]78.
C. XII. A communione sit alienus, qui contempsit 79 a
sinodo adesse.
Item ex Concilio Arelatensi II., [c. ir».]301’
Si quis autem adesse81 c neglexerit; uel cetum fratrum,
antequam concilium dissoluatur, crediderit deserendum82,
alienatum8311 se a fratrum communione agnoscat846; nec
eum recipi liceat, nisi in sequenti sinodo fuerit absolutus.
C. XIII. Usque ad proximam sinodum a communione
abstineat, qui a melropolitano uocalus absque graui
necessitate sinodo adesse contempsit™ a.
Item ex Concilio Agatensi86, [cap. 35.]
Si episcopus metropolitanus ad comprouinciales episco-
pos epistolas direxerit, in quibus eos aut ad ordinationem87
summi pontificis88, ut89 ad sinodum inuitet, postpositis
omnibus (excepta graui infirmitate corporis, ac9ub precep-
tione regia)91 ad constitutum diem adesse non differant.
Quod92 si defuerint (sicut prisca canonum precipit93c auc-
toritas)94 usque ad proximam sinodum a95 caritate fratrum
et ecclesiae communione priuentur.
C. XIV. Communione 96 a priuetur episcopus, qui a metro-
politano uocatus ad sinodum uenire cmtempnit.
Item ex Concilio Tarragonensi [cap. 6.]
Si quis episcoporum commonitus a metropolitano ad
sinodum, nulla graui intercedente necessitate corporali,
uenire contempserit, sicut statuta Patrum sanxerunt, usque
ad futurum concilium cunctorum episcoporum caritatis com-
munione priuetur.
C. XV. Presbiteri et diaconi, et cuncti, qui se lesos
existimant, ad melropolitanam sinodum conueniant.
Item ex Concilio Marlini* Papae 98.
Propter ecclesiasticas causas99 et altercationum solu-
tiones bene placuit per singulas prouincias bis in anno con-
cilium fieri, conuocante109 metropolitano episcopo omnes
prouinciales101 episcopos, ita ut ad concilium ueniant102
omnes presbiteri et diaconi, uel hi103**, qui se lesos
existimant, ut in concilio causae examinatae ad iustum
iudicium perducantur. Et104 si qui manifeste episcopi, uel
presbiteri, aut diaconi inuenti fuerint in offensa, secundum
rationem excommunicentur, quamdiu communi consensu 195
de his placuerit dare106 sententiam. Nulli autem episcopo
liceat propria apud semetipsum concilia facere, preter eos,
quibus metropoles sunt creditae.
[PALE A197*.
C. XVI. Item ex Concilio Bylon198.
Annis singulis episcopus in sua diocesi sinodum faciat
de suis clericis, nec non abbatibus, et discutiat alteros
clericos et monachos.]
Gratian. Singuli uero episcoporum suis ecclesiis nolificare
studeant, que in conciliis statuuntur.
Unde in Concilio Tolletano [XVI., cap. 6.]199
C. XVII. Que in conciliis statuuntur, singuli episcoporum
suis ecclesiis noti/icent.
Decernimus, ut, dum in qualibet prouincia concilium
agitatur119, unusquisque episcoporum admonitionibus suis
intra sex mensium111 spatia omnes abbates, presbiteros,
diaconos atque clericos, seu etiam omnem conuentum dui-
tatis ipsius, ubi preesse dignoscitur, nec non etiam112®
cunctam diocesis suae plebem113 aggregare nequaquam
moretur: quatenus* coram eis plenissime omnia reseret115,
que eodem anno in concilio acta uel diffinita esse noscuntur.
§. i.11GI* Quod si quispiam hec117 paruipendenda credi-
derit118, sententia excommunicationis duorum mensium cur-
riculo persistat119 usquequaque mulctatus.
DISTINCTIO XIX.
GRATIANUS.
I. Pars. De epistolis uero decretalibus queritur, an uim
auctoritatis obtineant, cum in corpore canonum non inueniantur.
De his ita scribit Nicolaus Papa archiepiscopis et
episcopis per Gallias constitutis t.
C. I. Decretales epistolae uim auctoritatis habent.
Si Romanorum Pontificum decreto ceterorum opuscula
tractatorum approbantur uel reprobantur, ita ut, quod uere2®
EDITIO ROMANA.
Di st. XVI. c. 12. a) contemserit b) II.: deest c) synodo adesse d) alienum e) cognoscat — c. 13. a) neglexerit
b) aut c) praecepit — c. 14. a) a communione — c. 17. a) et b) ante §. 1. inleriectum est: et infra — Dist. XIX. c. 1.
a) uere: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
ut apud Gratianum: Ecclesiae suae communione debere esse contentos. Item*
que in Carthaginensl graeco: 'OepslX tiv zoiig zotovzovg zfj xoivtnvlg zijg Idlag
ttdzuiv dyxeioDcu ly.y.h]oLag. Similia quaedam poena imponitur in eodem
concilio infra dist. 58. c. fin.
C. XI. * Haec Palea abeat ab illis tantum exemplaribus, iu quibus
paucissimae reperiuntur, et refertur infra 18. quaest. 2. post can. iin. a
Gratiano ex eodem Turonico: quemadmodum et a Burch ardo et Ivoue.
C. XV. * Martini: Gratianus hoc primum citat nomine Martiui
Papae, deinceps eodem nomine multa citaturus, quae omnia sumta sunt ex
libro capitulorum graecarum synodorum Martiui episcopi Bracarensis.
(Antiquitus enim episcopi Papae dicebantur.) Hic eniui quum esset Grae-
cus, ad utilitatem ecclesiarum Hispaniae, ubi episcopatum obtinebat, ca
capitula latina fecit, et in nonnullis quaedam addidit, in aliis vero aliqua
detraxit, quemadmodum in hoc capito, quod eumsit ex concilio Antiocheno,
c. 20. sup. ead. c. propter. Aliqua etiam ex Toletanis conciliis lu cum libel-
lum retulit.
** Vel hi: In aliquot conciliorum editiouibus legitur: ut eorum, quisc
laesos existimant, in concilio causae, etc.
C. XVI. * Palea: In nullo collatorum exemplarium habetur, sed
versiculus, singuli, coniunctus est praecedenti capiti: Fcopter ecclesiasticas.
Suntque verba Gratiani.
C. XVII. * Quatenus: Iu duobus exemplaribus114 huius decimi sexti
concilii Toletani locus hic ita legitur: quatenus coram eis publice omnia
reserata, de his . quae eodem anno in concilio acta vel definita exstiterint, plenis •
sime notiores efficiantur.
Dist. XVIH. can. 11. 76) deest inABCDEF(in F manu posterioris aetatis in margine posita est) QH 77) inter conciliorum Turon.cun. hoc caput non exstat.;
invenitur autem in Poenitentiali Theodori can.Oregorii apud Wasserschlebcn Bussordnuug. 162. ct in Exccrpt. Theodori dc canonib. §. 8. ap. Hildenbraud Vntcrsuch.
iih.d.gennan. Ponitentiaibuchcr (Wiirzburg 1851) 129. ; Burchardus cuius hic mos est, inscriptionem finxisse videtur. — Burch. VIII, 73. Ivo Dccr. VII, 91. 7S) con-
sistat: Burch. Ivo. || can. 12. 79) ABC; contemnit.: Codd. coli. rei. 80) Codd. coli. o. — Cone. Arelut. II. hab. ao. 443. aut 452. ut censet Htftlc Conc.-Hesih.
II, 281., sed rectius inter a. 442. et 506. Maasseu. Gesch. I, 199. probante, ap. Brutis Canon. H, 133. exstat.; contra Ballerinos, qui privatam quandum canonum
collectionem esse contenderunt, cf. Maasseu Gesch.l.c. I, 194 sg. — Wassct schleben Beitr.bS. nulla ratione suadente Gratianum hunc canoncm et sequentem cx
Bnrchardo sive Ivoue hausisse putat. — Burch. I, 50. (ex. Cone. Spalensi); Ivo Decr. V, 160. (ex. Cone. Hispaiensi); Coli. tr. P. II, 24, 6.;
(cx Cone. Spal.) 81) ABCEFGH Ed. Bas. orig. Hisp. Coli. tr. P. — episcoporum synodo: Burch. Ivo Polyc. 82) esse deserendum: DEU 83) ABCGH bd. Bas.
orig. Coli. tr. P. &i) ABCDFH; agnoscat ut nec: EQ 85) ABC\\ can. 13. 86) hab. ao. 506. ap. B ritus, can. H, 153. — Auselmo ded. III, 29. ; Burch. I, 49. ;
Ivo Decr. V, 159. Ivo Pan. IV, 17.; Coli. tr. P. II, 28, 34. 87) ordinationes: DF 88) ord. alicuius fratris: Burch. Ivo Decr. Pan. 89) aut: ded. Burch.
Ivo Dccr. Pan. 90) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 91) regia aliqua: Ivo Pan. 92) qui: Hisp. Anselm. ded. Burch. 93) ABF orig. 94) cf. cau. 12. eoa. 95) a: deest
in orig. || can. 14. 96) a: deest in o. Codd. coli. 97) hab. ao. 516. — Anselm. ded. III, 30. Coli. tr. P. II, 31, 5. — Simile in Jvon. Pan. IV, 18. cx Avem ens*
invenitur. ||can. 15. 98) Capit. Martini Brac. c. 18. ap. Brutis. II, 47. (ex syttod. Antioch. c. 20. cf. Bcrard. I, 293.) Coli. tr. P. II, 47, 18. Polycarp. III, 17. a
Correct. et R. hoc loco citatur sed nihil ibi invenimus. 99) causas: errore scribae fortasse abbreviatione effecto deest : ABDF; curas: ortg. Hisp. Coli. tr. r.
100) vocante: orig. Hisp. 101) comprovinciales: EG; provinciae: orig. 102) in his conciliis procedant: orig. Hisp. 103) vel hi, qui In concilio eorum causao
ctc.: orig. et Hisp. 104) ut si: orig. Hisp. 105) de coni, consensu: EQ; consensu mitiorem: orig. Hisp. 106) dari: ori'#. Hisp. Jj can. 16. 107) abest a Coilu.
coli. o. et Ed. Bas. commentationem adiecit Hugucc. (SchuUe l. c. 15.) 108) Bylon ense Cone, plane non exstat, imo suspicatitr Ber ardus I, 233. can. ad tone.
Hipponense hab. ao. 393. — cuius summa quaedam legitur in cod. canon . Quesnclli (opp. Leon. M. ex ed. Baller, t. 3.) — pertinere ; at de concilio isto ubi canon nostir
non invenitur cf. Maassen Gesch. I, 153 sqq. Hefele Conciliengesch. H, 50 ff. Neque inter Cabilonensis concilii canones (Mansi XIV, 82 sqq.) repentur. |( can. 17.
109) hab. ao. 693. c. 7. ap. Bruns. I, 372. 110) agitur: Bohm. 111) menses: orig. 112) ABEO 113) dioecesim suae plebis: EG 114) ita etiam ap. Brutis et
Hisp. 115) referet: B6hm. 116 ) CotULcoll. o. 117) ea: orig. 118) credideritaut contemnenda delegerit aut contra haec Inobedientia tumidus, susurratiouo
plenus, Invidia incensus et laceratione perfunctus, nec non potius earundem definitionum exstiterit fautor beuovolus: orig. 119) persistet: ortg.
Dist. XIX. can. 1. i) Ep. haec, legitur inter acta Cone. Bom. hab. ao. 865. Mansi XV, 693. — Jaffe no. 2100. — Ivo Decr. V, 33. ; Coli. tr. P. I, 68, 10. 11.
2) Codd. et Edd. coli, o .
5!)
DECRETI PRIMA PARS DIST. XIX. c. x— 3-
60
sedes apostolica probauit, hodie teneatur acceptum, et quod
illa repulit, hactenus3 inefficax habeatur: quanto potius,
que4, ipsa pro catholica fide, pro sanis dogmatibus, pro
uariis et multifariis ecclesiae necessitatibus et fidelium mo-
ribus diuerso tempore scripsit5, omni debent6 honore pre-
ferri, et ab omnibus prorsus in quibuslibet oportunitatibus
discretione uel dispensatione magistra reuerenter assumi?
Quamquam quidam uestrum scripserint, haud illa decretalia
priscorum Pontificum in toto canonum codicis corpore esse71’
descripta et ideo inter canones esse assumenda31-', cum*
ipsi, ubi suae intentioni hec suffragari conspiciunt, illis9
indifferenter utantur19, et solum nunc ad11 imminutionem
sedis apostolicae potestatis, et ad suorum argumentum 14 d
priuilegiorum minus accepta esse perhibeant. Item™*: §. i.
Si ideo non esse decretales epistolas priscorum Pontificum
Romanorum14 admittendas dicunt, quia in codice canonum
non habentur adscriptae, ergo nec Gregorii S.( nec ullius
alterius, qui ante fuit15 uel post ipsum est, aliquod10 institu-
tum uel scriptum est17f recipiendum, eo quod in codice
canonum non habeatur18 adscriptum. Ergo doctrinam 19
eorum et sanctiones, que ab omni lingua uenerantur, quia
in codice canonum non habentur adscriptae, de codicibus
suis eradant". Ut quid uel21 membranas occupant, post-
quam non habentur acceptae? Sed quare multum immore-
mur**®, cum nec ipsas diuinas scripturas ueteris et noui te-
stamenti iam recipiemus23, si istos dixerimus 24 h audiendos?
Etenim neutrum horum in codice canonum ecclesiastico-
rum habetur insertum. Sed responsuri sunt isti qui ad re-
sistendum potius, quam ad obediendum parati sunt25' aien-
tes261', quod inter canones inueniatur capitulum27 S. Papae
Innocenti28, cuius auctoritate doceatur, a nobis utrumque
testamentum esse recipiendum, quamquam in ipsis paternis
canonibus nullum eorum ex toto contineatur insertum. Qui-
bus ad hec asserendum29 est, quoniam si uetus nouumque
testamentum sunt recipienda, non quod codici canonum ex
toto habeantur annexa, sed quod de his recipiendis S. Papae
Innocentii prolata uidcatur esse sententia39, restat nimirum
quod decretales epistolae Romanorum Pontificum sunt re-
cipiendae, etiamsi31 non sint codici canonum compaginatac,
quoniam inter ipsos canones unum B. Leonis capitulum
constat esse permixtum, quo ita omnia decretalia constituta
sedis apostolicae custodiri mandantur, ut si quis in illa com-
miserit, nouerit sibi ueniam denegari.
[PALE A32.
Ait enim c. io.33 suarum decretalium: „Ne quid uero
sit, quod pretermissuni a nobis forte credatur, omnia de-
cretalia constituta, tam beatae recordationis Innocentii, quam
omnium decessorum nostrorum, que de ecclesiasticis ordi-
nibus et canonum promulgata sunt disciplinis, ita a uestra
dilectione custodiri mandamus, ut si quis in illa commiserit,
ueniam sibi deinceps nouerit clenegari.“]
Dicendo uero: „ omnia decretalia constituta/1 nullum34
de decretalibus constitutis pretermisit35, quod non manda-
uerit esse custodiendum. Et rursus asserendo: ,, omnium
predecessorum361 nostrorum/* nullum Pontificum Romano-
rum, qui ante se fuerunt, excepit, cuius ita non preceperit
decretalia constituta ab omnibus custodiri, ut si quis in illa
commiserit ueniam sibi deinceps nouerit denegari. Itaque
nihil interest37"1, utrum sint omnia necne decretalia sedis
apostolicae38 constituta inter canones conciliorum immixta,
cum omnia in uno corpore compaginari non possint, et illa
eis intersint, que firmitatem his, que desunt, et uigorem
suum assignant39", presertim cum sinodalia gesta inter
que ipsi canones statuti40 sunt, in codice canonum non
habeantur11, sed a nobis omni cultu debito uenerentur42.
Consonat autem huic beatissimo Leoni Papae43 sanctus et
facundissimus in decretis suis Papa Gelasius44, ita inquiens:
“Decretales epistolas, quas beatissimi Papae diuersis tem-
poribus ab urbe Roma4" pro diuersorum Patrum consulta-
tione dederunt, uenerabiliter suscipiendas decernimus.**40
In quo notandum est, quod47 ° „ Deere tales/* non dixit, „epi-
stolas, que inter canones habentur/* uel48P tantum: „quas
moderni Pontifices ediderunt sed: „quas beatissimi Papae
diuersis temporibus ab urbe Roma dederunt.** Dicens49ii
autem: „diuersis temporibus** etiam50 illa tempora uir
sanctus comprehendit, que crebrescentibus paganorum
persecutionibus ad sedem apostolicam deferri causas episco-
porum difficillime permittebant. His ita diuina fauente
gratia prelibatis ostendimus, nullam differentiam esse inter
illa decreta, que in corpore511" canonum habentur, sedis
apostolicae presulum, et ea, que pre multitudine uix per
singula uoluminum corpora reperiuntur52; cum omnia et
omnium decessorum suorum decretalia constituta atque de-
cretales epistolas, quas beatissimi Papae diuersis temporibus
ab urbe Roma dederunt, fore uenerabiliter suscipiendas et
custodiendas, eximios presules, Leonem scilicet et Gela-
sium, mandasse probauimus.
C. II. Omnes sanctiones apostolicae setlis irrefragabiliter
sunt obseruantlae.
Item Agalo Papa omnibus Episcopis 53.
Sic omnes apostolicae sedis sanctiones accipiendae sunt,
tanquam ipsius uoce diuina Petri51" firmatae55".
C. III. Tolerandum 36 est itigum, quod a sancta sede
imponitur , licet importabile uideatur.
Item ex Cupituln-C "* Car oli Imperatoris.
In memoriam 1>. Petri apostoli honoremus sanctam Ro-
manam58 et apostolicam sedem, ut, que nobis sacerdotalis
mater est dignitatis, esse debeat ecclesiasticae magistra
rationis. Quare seruanda est cum mansuetudine59 humili-
tas60, et611» licet uix ferendum ab illa sancta sede imponatur
EDITIO ROMANA.
Di st. XIX. c. i. b) contineri c) et ideo i. can. esse ass. : dee.it d) augmentum e) item infra f) est : deest g) im-
moramur h) duxerimus i) qui non ad obediendum potius quam ad resistendum semper sunt parati k) dicentes 1) de-
cessorum m) refert n) assignent o) quia p) nec tantum q) dictis r) codice — c. 2. a) ipsius divini Petri voce
b) firmatae sint — c. 3. a) capitulis* b; ut
NOTATIONES C
Dist. XIX. C. I. * Quum ipsi: Locus fuit emendatus cx ipsa
epistola Nicolai, quao ltomao manuscripta habetur, et nuper impressa e.st iu
appendice Bibliothecae SS. Patrum, ut dictum est supra dist. 10. c .leges.
In qua epistola multa alia habentur, ad epistolas decretales etiam anti-
quissimas pertinentia.
ORREC TORUM.
C. III. * Capitulis: Sic emendatum est ex aliquot m&nuscriptis et
Ivono. At Nauclerus vol. 2. gcn. 28. narrat, hoc esse uuuni cx viginti tribus
legum capitulis, quao Carolus Magnus ad omnes suas provincias misit.
Burcliardus autem citat cx concilio Triburiensi. c. 30 ubi etiam exstat.
Dist. XIX. can. 1. 3) hactenus: deest: Ico ; hactenus ut: Coli. tr. P.
<>) debet: D { debentur: Ico 7) Coiht. coli. o. Ico Coli. tr. P. 8) Codri, ct Kdt
J0) utuntur: EO 11) diminutionem: ODEO 12) Codd. coli. o. 13) infra: dant
1 S, 4},0,'s° 1“*°: PEa' quanto ergo qnac: X 5) rescripsit: E: praescripsit:
i !l T- ' !?“*“ or'U- 9> illis omnibus: 1); conspic. vel indiff. :
lo) intra: tl/int m n. f Vii/#/ t.n r> . » . , J, ... ^ .
ov/ sumenu» apostouca: no jijgisi: Eli ico.: etsi non sunt: EO p„!n, ,/rr*/ . 2 7, , „ — • 2
csscuct,mtJSeMteL c. 15.) 33) quinto: ori,, leo Voll. tr. P . — smntns est hic /«,,»„ f± . \
excerptu esse ex utlncotoriti .U/uthouis ad
M ./ape ccoutra fragmeataui esse epistolae deperditae censet: no. 1829. scr. no incerto <th /7-« ,4! ,, H,s /ni/pisc. m couc. Item. no. 680. congregatos.
Eoi/, tr. P. m. 8, 1. (III, 9, 1.); Caes. I, 19.; Pob/carp. I, 17. (I, 19, 6.) U^cZl coU n Ti/i* *«»«*«&* 1, 118. Ivo /Ver. IV, 238.; Ico Pan. II, 101.
Coli. tr. P. Potae. || can. 3. 50) tolerabile: AIS 57 ) ADC - c/. ttnlui Cupit. Rei. Primi:’ adn “)**“•"«• «• Deusdcd. leo Pan.
Cupit., nuo est c. 30. Concit. Trilmr. Imb. uo. 895. cunou vero iu ista solummodo iorum Crini, iu IT db7'H 'ls/' i,cr- IjL- nullum ciusmodi invenitur
(IV, en 1865.) p. 21. c/. p. 42. - llurcii. I, 220. (ex C. Trib. c. 30); lvo De tr V 50 ex 9?,mt «PPtUat. PhiUipv O. Grosse Sipi. v. Trita
imper.) 58) Rom. ecclesiam: DE0H 50) omul maasuet. : 1) 00) humanitas: iro Clj coiU^etEdd^cof^o^lco CoU G p1' 8’ G- (1U’ 9’ C': Ex epist0‘a Car‘
61
DECRETI PRIMA PARS DIST. XIX. c. 4—7.
62
iugum, tamen feramus62 et pia deuotione toleremus. §. 1.
Si uero (quod non decet) quilibet, siue sit presbiter siue
diaconus aliquam perturbationem machinando et nostro mi-
nisterio insidiando redarguatur63 falsam ab apostolica64 sede
detulisse epistolam, uel aliud60c quod 66 inde non uenerit67,
salua fide** et integra erga68d Apostolicum humilitate69
penes episcopum sit potestas, utrum eum in carcerem, aut
in70e aliam detrudat custodiam, usquequo per epistolam, aut
per idoneos suae partis legatos apostolicam interpellet
sublimitatem ; ut potissimum sua sancta legatione dignetur
decernere, et quod71f de talibus lex72? Romana73 statuat
diffinire, ut et is74 corrigatur, et ceteris modus imponatur.
C. IV. Quicquid Romana ecclesia statuit uel ordinat , ab
omnibus est obseruandum.
Item Stephanus ait, V.70»
Enimuero, quia in speculum et exemplum sancta Ro-
mana ecclesia, cui nos Christus preesse uoluit, posita70b
est, omnibus77c, quicquid statuit, quicquid ordinat73, per-
petuo79 irrefragabili ter 80 d obseruandum est.
C. V. A pontificalibus sil alienus offitiis, qui apo-
stolicis non uult obedire praeceptis.
Item Grego rius [IV.]81*
Nulli82 fas est uel uelle, uel posse transgredi apostolicae
sedis precepta nec nostrae83 dispositionis ministerium,
quod uestram84 sequi oportet caritatem.
II. Pars. §. 1. Sit83 ergo ruinae suae dolore prostratus,
quisquis apostolicis uoluerit contraire decretis86, nec locum
deinceps inter sacerdotes habeat, sed extorris 87 fiat a sancto
ministerio, non88» de eius iudicio quisquam postea curam
habeat, quoniam iam dampnatus a sancta89 et apostolica ec-
clesia sua90b inobedientia91 c atque presumptione a quoquam
esse non dubitatur92: quia maioris excommunicationis
deiectione est abiciendus93, cui sanctae ecclesiae commissa
fuerit disciplina94, qui95 non solum p re latae 963 sanctae
ecclesiae iussionibus parere debuit, sea etiam aliis ne pre-
terirent insinuare. Sitque97 alienus a diuinis et pontificalibus
offitiis, qui noluit preceptis obtemperare98 apostolicis.
C. VI. Inter canonicas scripturas decretales epistolae
connumerantur.
Item Augustinus de doctrina Christiana, lib. II.
[cap. 8.]"*
In canonicis100» scripturis ecclesiarum catholicarum
quamplurimum diuinarum scripturarum sollertissimus inda-
gator auctoritatem sequatur, inter quas sane illae101 sint,
quas102 apostolicas seaes habere et ab ea meruerunt 103 b
accipere epistolas. §. 1. Tenebit104 igitur hunc modum in
scripturis canonicis100, ut eas, que ab omnibus recipiuntur
ecclesiis106, preponat eis, quas quidam107 c non accipiunt.
In eis uero, que non accipiuntur ab omnibus, preponat
eas, quas plures grauioresque accipiunt, eis, quas pauciores
minorisque auctoritatis ecclesiae tenent. §. 2. Si autem
alias inuenerit a pluribus, alias a grauioribus haberi (quam-
quam hoc108 inueniri non109d possit) equalis tamen aucto-
ritatis eas habendas puto.
C. VII. Ministerii1^ diuini se extorremttl^ intelligat, qui a
soliditate Petri recedit.
Item Leo [Papa I. ad Episcopos Viennenses,
epist. LXXXVII.]112
Ita Dominus noster Iesus Christus humani generis sal-
uator instituit, ut ueritas, que antea legis et prophetarum
preconio continebatur, per apostolicam tubam in salutem
uniuersitatis exiret, sicut scriptum est113: „ln omnem terram
exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum.“
Sed huius muneris sacramentum ita Dominus ad omnium
apostolorum offitium pertinere uoluit, ut in beatissimo Petro
apostolorum omnium summo principaliter collocaret114, ut115
ab ipso quasi quodam capite dona sua uelut in corpus omne
diffunderet116, ut extorrem117'1 se diuini misterii118 intel-
ligeret esse, qui ausus fuisset a Petri soliditate recedere119.
Hunc enim in consortium indiuiduae unitatis assumptum, id
quod ipse120 erat, uoluit nominari, dicendo: „Tu121 es Petrus,
et super hanc petram edificabo ecclesiam meam“ ut etemi
templi edificatio mirabili munere gratiae Dei in Petri soli-
ditate consisteret, hac122 ecclesiam suam firmitate corro-
borans, ut illam nec humana temeritas posset appetere, nec
portae inferi contra illam preualerent. Verum hanc petrae
istius sacratissimam firmitatem, Domino, ut diximus, edifi-
cante constructam, nimis impia uult presumptione uiolare,
quisquis eius potestatem temptat infringere, fauendo cupidi-
tatibus suis, et id, quod accepit a ueteribus, non sequendo.
Gratian. Hoc autem intelligendum est de illis sanctionibus
uel decretalibus epistolis, in quibus nec precedentium Patrum
decretis, nec euangelicis preceptis aliquid contrarium inuenitur.
Atiastasius* enim secundus fauore Anastasii imperatoris, quos
Acatius post sententiam in se prolatam sacerdotes uel Leuilas
ordinauerat, acceptis offitiis rite fungi debere decreuit, ita in-
quiens:
EDITIO ROMANA.
Di st. XIX. c. 3. c) aliud quid quod d) circa e) aut aliam f) quid g) de talibus iusto ordine lex — c. 4. a) Item
Stephanus Papa b) proposita c) ab omnibus • d) et irrefrag. — c. 5. a) nec b) ac auctoritate sua c) de inobedientia
d) praefatae — c. 6. a) canonibus b) ea alii meruerunt c) quaedam d) vix — c. 7. a) exsortem b) exsortem
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Salva fide: Apud Burchardum est: falsa fide et non integra.
C. V. * Caput hoc est in eadem epistola Gregorii IV. ex qua surotum
est c. Decreto nostro. Infra 2 q. 6. Exstat autem in codice saepe memorato
bibliothecae Dominicanae.
C. VI. * Caput hoc apud B. Augustinum loco indicato sic habot: In
canonicis autem scripturis ecclesiamm catholicarum quamplurimum auctorita-
tem sequatur: inter quas sane illae sunt, quae apostolicas sedes liabar et
epistolas accipere meruerunt. Tenebit igitur hunc modum in scriptulis canoni-
cis, ut eas, quae ab omnibus accipiuntur ecclesiis [catholicis], praeponat eis,
quas quaedam non accipiunt. Jn eis ver o, quae non accipiuntur ab omnibus,
praeponat eas, quas plures graviorcsqne accipiunt, eis, quas pauciores minor isque
auctoritatis ecclesiae tenent. Si autem alias invenerit a pluribus, alias a
gravioribus haberi (quanquam hoc [facile] invenire non possil), aequalis tamen
auctoritatis eas habendas puto. Quae quidem B. Augustini sententia non ad
decretales Romanorum Pontificum, sed ad canonicas ot sacras scripturas
referenda est.
C. VII. * Anastasius: Minimo verum est sonsisso Anastasium,
ordinatos ab Aeacio post latam in ipsum sententiam, rite fungi acceptis
officiis potuisse. Hoc enim duntaxat inquit in capito sequenti, firmam esse
sacramenti gratiam ab Aeacio traditam. Quod verissimum est, sicut et
aliae omnes sententiae, quas in ea epistola ex B. Augustino Anastasius
accipit, verae sunt. Habetur autem haoc eadem Anastasii Papao II. epistola
in corpore canonum, quod Romana ecclesia semper approbavit, ut infra
distinet. 20. can. de libellis, est adnotatum. Itaque sine causa reprehenditur
hoc loco Anastasius a Gratiano.
Diet. XIX. can. 8. 62) iug. conferamus: Burch. ; iug. feramus: IvoColl.tr. P. 63) redarguantur: DF, 64) ab Apostolico : Cone. Tribur. Burcl i. — ab
Apostollco detulisse: alii scr. Corr. 65) ABCDE leo Coli. tr. P. 66) quam :D GI) convenerit.: Cone. Trib. Capit. Burch. c/. Corr. 68) ABCKFG ; gratia: H
6») cum bum. : EGH 70) ABCDE Burch. Ico 71) ABCD ; et quid. : FGH 72) Codd. coli. o. 73) sancta lex Rom. : EO 74) hi : CDF || c a n. 4. 75) ABCEEdd. Arg.
Bas. Vertet. I., Nor., Coli. tr. P. — Leguntur haec in fine ep. Stephani V. ad episc. orient. quae ad calcem Cone. Consi. IV. (gener. VI 11.) a Mansio edita est l. XV I.
At synodus ista ao. 869. regnante Hadriano II. congregata est (He/ele Concilicngesch. IV, 369 sqq.) quum Stephanus V. iam ao. 817. defunctus sit. Ita Jaffe
epistolam ad ep. orient. scriptam neque Stephuno neque Hadriano adtrihuit. Berard. II, 1, 118. obscuri auctoris esse censet qui Stephani I. epist. ad Hilarium
directae (ap. Hiuschiusp. ISO.) imitari voluerit. — Coli. tr. P. I, 64, 6. 76 ) AHCF.F Ed. Bas. Coli. tr. P. cf. Corr. — praeposita: Edd. Nor. Veri. I. II. Par. Imgd.
77) ABCDEFH Ed. Bas. Coli. tr. P. 78) ordinavit: Coli. tr. P. 79) perp. quidem et: Edd. coli. o. pr. Bas. 80) Codd. coli. o. |[ c an. 5. 81) Ex ep. dat. ao. 833.
(c/. ad. c. 2. DuU.X H.) Ans. 11,21.; Ico Decr. V.11. (Gregor.IV. Galliae Earopae Gerinaniao episcopis, crm. Rom.Eccl. in medio): ibid. V, 349. (Gregor, can.:
Decreto nostro mandamus) ; Polycarp. 1, 17. (1, 19, 14. ubi canon continuatur) 82) nam nulli: Ivo V, II. 83) eius: Aus. Polyc. 84) omnium: ib. 85) Sic : Ed.
Bas. 86) praeceptis: Ans. Polyc. ; praeceptis vel decr. : H 87) exsors: Edd. coli. o. pr. Bas. 88) ABCDE 89) sancta synodo et : F.OH _ 90) hac auctoritate
sa&que (pro sua: Ivo V, 11.) Inobed. ; orig. Ivo V, 11. (at V, 349. de verbo ad verLum consonat cum Gratiano); eiusquo auctoritate et propria inobed. : Anselm.
Polyc. 91) ABC 92) dubitetur: Polyc. 93) exigendus: orig. Anselm. Ito V, 11. 349. alii sec. Corr.; extinguendus: Polyc. 94) cui .... disciplina: deest:
Anselm. Polyc. 95) quia: Edd. coli. o. 9G) ABCE Ans. Polyc. 97) sit ergo: Anselm. Polyc. 98) obedire: Anselm. Polyc. alii sec. Corr. |j can. 6. 99) Ed. "aur.
c. 12. — Anselm. III. c. ulf. (123); VI, 122. (attamen in Cod. Vrrt. canon non repentur —incipit a textus g. 1.); Polyc. I, 25. (1,27,8.) 100) ABC orig. A»s. HI.
Polyc. 101) et illae: EO; illae sunt: H; illi: Polyc. 102) quae: Ana. in. Polyc. 103) alii: deest: DEFGH ; ab ea alii: deest: orig. Ansehn. III. 101) tenebis
ergo: D; tenebit ergo: E; teneat divinarum Bcripturarum solertisslmus indagator: Ans. VI. 105) hoc locoadd.: indagator: Edd. Bas. Lugdd. II. IU. 106) uda. :
canonicis : Ans. VI. ; accipiuntur eccl. catholicis : Polyc. 107) ABCEOH Airs. VI. III. 108) haec : Edd. Ve». I. n. 109) Codd. coti. o. Anselm. VI. HI. ; inveniru
non: orig. Polyc. ,j can. 7. 110) mysterii: CEH alii sec. Corr ut. Ed. Bas. 111) ABCEF Ed. Bas. 112) Ep. X. c. 1. ed. BaUer. scr. ao. 445. — Jaffe no 185.
Ivo Decr'. V, 6. 113) Psalm. XVIH.s.5. 114) collocavit: orig. 115) et ut: EO 116) vellet in corpus omno manaro: Hisp. 117) AB Ed. //as. 118) ministerii:
CDEPOH alii sec. Corr. Edd. coli. o. pr. Bas. et Nor. — Ivo 119) discedere: Ivo 120) dominus: Edd. Bas.; Nor. Ipse erat dominus: DEeOH Edd. cod. rei.
121) Matth. c. XVI. v. 18. 122) hanc. G Ed. Bas. Ivo ; hanc etiam: CG Edd. coit, rei.; hac etiam: E.
63
DECRETI PRIMA PARS DIST. XIX. c. 8— ro.
64
C. VIII. Nulla lesionis portio attingat 123 a qui ab
herelicis iam dampnatii ordinatur.
[Anastasius II. ad Anastasium Augustum, epist. I.
c. 7. et 8.] 124
Secundum145 ecclesiae catholicae consuetudinem 120
sacratissimum serenitatis tuae pectus agnoscat, quod nul-
lum147 de his128, quos baptizauit Acatius, uel quos sacerdo-
tes siueLeuitas secundum canones ordinauit, aliqua1291» ex
nomine Acatii portio lesionis attingat, quo forsitan per
iniquum tradita sacramenti gratia minus firma uideatur.
§. i. Nam et baptisma (quod procul sit139 ab ecclesia) siue
ab adultero siue131c a fure datum fuerit, ad percipientem132
munus peruenit illibatum, quia uox illa, que sonuit per
columbam133 omnem maculam humanae pollutionis ex-
cludit1Md quod declaratur cum135c dicitur: „Hic est136, qui
baptizat in Spiritu sancto137 et igne." Nam si uisibilis solis
istius radii, cum per loca fedissima1331 transeunt139, nulla
contactus inquinatione maculantur, multo magis illius, qui
istum uisibilem fecit, uirtus nulla ministri w0 indignitate
constringitur141. Nam et142 ludas, cum fuerit sacrilegus
atcjue fur, quicquid egit inter apostolos pro dignitate com-
missa, beneficia per indignum data nulla ex hoc detrimenta
senserunt, declarante143 noc ipsum Domino manifestissima
uoce: „ Scribae144, inquit, et Pharisei super cathedram Moysi
sedent; que dicunt, facite: que autem faciunt, nolite facere;
dicunt enim et non faciunt." §. 2. Quicquid ergo ad hominum
profectum quilibet in ecclesia ministri 145 s pro offitio suo
uidentur operari, hoc totum contineri implente149 diuinitatis
effectu 147. Ita ille, per quem loquitur Christus, Paulus affir-
mat148: „Ego plantaui, Apollo ngauit: sed Deus incremen-
tum dedit. Itaque neque qui plantat, est aliquid neque qui
rigat; sed qui incrementum dat, Deus." §. 3. A Deo149h au-
tem non queritur, quis, uel qualis159 predicet, sed que151'
predicet, ut inuidos etiam bene Christum confirmet 152 k pre-
dicare; quo malo diabolus153 ipse deiectus154 est, et hoc
ipse155 predicare non desinit. Ideo158 ergo et hic157, cuius
nomen dicimus158 reticendum159, male bona ministrando
sibi tantum nocuit. Nam inuiolabile sacramentum, quod
per illum datum est aliis180, perfectionem suae uirtutis
obtinuit161. §. 4. Quod162 quidem uerum est generaliter,
aliquorum nisi tantum183 se extenderit104' curiosa suspicio,
ut imaginetur165 m, prolato a Papa Felice judicio, postea in-
efficaciter in sacramentis, que Acatius usurpauit, egisse;
ac proinde eos oportet168 n metuere, qui uel in consecrationi-
bus, uel in baptismate ministeria1670 tradita susceperunt,
ne irrita beneficia uideantur 168 p.
Gratian.169 Quia ergo 170 illicite et non canonice, sed con-
tra decreta D«'171<i, predecessorum et successorum 172 suorum
hec rescripta dedit, (ut1'13 probat Felix 174 et Gelasius, qui Aca-
tium ante Anastasium excommunicauerunt, et Hormisda, qui ab
ipso Anastasio tertius eundem Acatium postea dampnauit ), ideo ab
ecclesia Romana repudiatur™, et a Deo percussus fuisse legitur
hoc modo:
C. IX. Anastasius a Deo reprobatus, nutu diuino
percussus est.
Anastasius 176 * II., natione Romanus, fuit temporibus
Teoderici regis177. Eodem tempore178 multi clerici se179»
a communione ipsius180 abegerunt181, eo quod communicas-
set sine concilio episcoporum uel presbiterorum et cleri-
corum1821» cunctae ecclesiae catholicae diacono Tessaloni-
censi, nomine Fotino, qui communicauerat Acatio; et quia
occulte uoluit reuocare183 Acatium, et non potuit, nutu184
diuino percussus est.
Hinc etiam de Maximo135* Episcopo in Constantinopoli-
tana Sinodo statutum est13Ba [c. 6.]187.
C. X, Que circa indisciplinatos 138 b, uel ab eis geruntur,
in irritum reuocentur.
Propter totius indisciplinationis eius doctrinam, que
Constantinopoli 189 orta est, statutum est, ne190 Maximus
fuisse aut esse iam191 putetur episcopus, neque hi, qui ab eo
sunt ordinati, qualemcumque gradum clericatus obtineant;
omnibus scilicet, que circa eum, uel ab eo gesta sunt, in
irritum reuocatis.
EDITIO ROMANA.
Di st. XIX. c. 8. a) attingit eum qui b) ulla ex nom. c) uel d) exclusit e) quod declaratur quum f) foetidissima
g) minister . . videtur h) adeo i) quid k) affirmet 1) in tantum m) imaginentur n) oportet : deest o) mysteria
pl benef. divina q) Dei: deest — c. 9. a) clerici et presbyteri b) cleri — c. 10. a) statutum est sub Damaso papa
b) ind. praelatos
NOTATIONES '
C. IX. * Anastasius: Caput hoc habetur quidem tomo secundo con-
ciliorum in vita Anastasii: sed esse omnino confictum, cum ox multis aliis
argumentis, tum ex hoc manifesto ostenditur, quod Aeacius (sicut Nico-
phorus lib. 16. c. 12. et Evagrius llb. 3. cap. 18. et seqq., et clarissime
Anastasius Bibliothecarius in Chronologia testantur) temporo Felicis DI.
obiit, cui successit Gelasius, et Gelasio Anastasius, qui initio epistolae sune
et c. 1. ad Anastasium imperatorem, Aeacium mortuum iam et ante iudicem
Christum una cum Felico adstare scripsit, ut Gelasius quoque ante ipsum
scripserat, et habotur infra 21. q. 2. c. nec qnisquam. Quomodo ergo potuit
Anastasius de eo revocando tractaro, qui iam obierat?
C. X. * De Maximo: Ex verbis huius canonis, praesertim graecia et
interpretatione Balsamonis, ac vita Gregorii Theologi por Gregorium Pres-
byterum descripta, et aliis ex locis (tametsi Theodoretus videtur pavum
diligontor hoc tr&ctasso) apparet, hunc Maximum nunquam fuisse epi-
scopum, ac propteroa recto statui, nullum ab eo potuisse imprimi ordiuis
charactorem, quod non erat de Aeacio asserendum. Verba graeca huius
canonis haec sunt: lleql Maglpov tov xvvtxov xaitijg y.a P airtov ataglag
ORRECTORUM.
tijg iv Kmafavuvovrtiksi yevopivijg. "Slot* jirju [tov J Md^tpov i/tloxorzov
q yivioSai >J elvat, fxqte tovg iuxq avtov x^^QOtovq&ivrag iv oUudrj/tote
fia&f.up xk/jy ov, navuov xal rd iv ntQl avtov xal ttiiv naq avtov yeroplvtov
uxvQO&iwwv, idest: De Maximo Carico, dequeiis rebus, quae nullo ordine
circa ipsum Constantinopoli gestae sunt, „ Neque Maximum aut fuisse aut esse
episcopum, neque eos, qui ab ipso sunt ordinati, in ullo cleri gradu censendos ;
omnibus, quae in ipso et ab ipso facta sunt, infirmatis Ac de eodem Maximo,
quod nunquam fuerit episcopus, est locupletissimum testimonium in
epistola Hadriani Papae , scripta Basii io imperatori , quao habetur actione
prima VIII. synodi manuscriptae , quae est penes Cardinalem Sirletum.
Citans enim Leonem primum ait: Dicit enim cutisona tuba, sanctus videlicet
sedis apostolicae Papa Leo, cuius sententiam quicqttid ubique catholicum est
vel?<t coeleste miraculum celebrat et veneratur oraculum: Quum saepe quaestio de
male accepto honore nascatur, quis ambigat nequaquam istis esse tribuendum,
quod non docetur fuisse collatum ? Neque enim inter Photium moechum , ei
Maximum Cynicum a synodo II, damnatum , vel inter ordinationes huius et
illius, distinctionis aliquid esse convicimus .
Polyc. TAb) ABCO Edd. coli. o.; ima decL quam dVJ)~EFF ' CoU^^tr P^UranLul
An.s. 140) ministerii: Coli. tr. P. Polyc.; inv sibilem fecit virt. n. miniet, etiam dienitate- mole n un .. .1’ „/ , ,
ded. Anselm. Polyc. 142) ut: Ano. 1«) ac dicente: ib. 144) Wf/.Tixm perstringi tur: CDEQH ; contingitur: F, «p. Ansem.
147) ngectvii^Df^ColPtr. p!; effectui^ ,Aj/0e.Oen:^)l!.ftM^.8^»fG.C^i49)*£>£iij ja*
Anselm. 151) ABCEH Ed. Bos. Rcg. Ano. ded. Ans.CoU. tr. P. quem: pllyc et alU sec Corr' 152 )ABC^ddcMdf n JFP' C' ?\ \ 150) i'
159, esse reticendum: CDEEOH Reg. Ano. Polyc,; relidendum : Kd. Bos. Bohm. Wn ai£ f
percussus 1
recte l
huc adduntur.
eorum :
187) Cone. Consi, i. nau. ao. ani. c. t. — m msp. capttis VI. inittnm hoc est: de Maximo OvnW nMwX* ,uu maxnmniono: li ibu; uoaa. cou. v.
coli. o. 189) Constantinopolim: C; in Constant: Ii 190) ut neque: Hisp. • neque- Coli tr Dp0° ltn) '» sopho et totius etc. — Coli. tr. P. H, 8, 4, 188) Codd.
65
DECRETI PRIMA PARS DIST. XX. XXI.
G6
DISTINCTIO XX.
GRATIANUS.
I. Pars. Decretales itaque epistolae canonibus conciliorum
pariiure exequantur. Nunc autem queritur de expositoribus la
sacrae scripturae, an exequentur, an subiciantur eis? Quo enim
quisque magis ratione nititur, eo maioris auctoritatis eius uerba
esse uidentur. Plurimi * autem tractatorum, sicut pleniori gratia
Spii-ilus sancti, ita ampliori scientia aliis precellentes , rationi
magis adhesisse probantur. Unde nonnullorum Pontificum
constitutis Augustini, Ieronimi atque aliorum tractatorum dicta
eis 3 b uidentur esse preferenda.
II. Pars. §. i. Sed aliud est causis terminum imponere
aliud scripturas sacras diligenter exponere. Negotiis*0 diffinien-
dis non solum est necessaria scientia, sed etiam potestas. Unde
Christus dicturus Petro6: „ Quodcumque ligaueris super terram ,
erit ligatum et in celis, etc.u prius dedit sibi claues regni ceto-
rum: in altera dans ei scientiam discernendi inter lepram et
lepram, in altera dans sibi6 potestatem eiciendi aliquos ab eccle-
sia, uel recipiendi. Cum ergo quelibet negotia finem accipiant
uel in absolutione innocentium , uel in condempnatione delinquen-
tium, absolutio uero uel condempnatio non scientiam tantum, sed
etiam potestatem presidentium desiderant'1 d : aparei, quoddiui-
narum scripturarum tractatores , etsi scientia Pontificibus pre-
mineant, tamen, quia dignitatis eorum apicem non sunt adepti, in
sacrarum scripturarum6 e expositionibus eis preponuntur, in
causis uero diffiniendis secundum post eos locum merentur.
Unde Leo IV.6* scribit Brittanniae Episcopis:
C. I. Aliorum scripturae Romanorum Pontificum decretis
non sunt preponendae.
De libellis et commentariis aliorum non conuenit ali-
quos101» iudicare11, et sanctorum conciliorum canones relin-
quere uel decretalium regulas, que 12 c habentur apud nos
simul cum canonibus1*. Quibus in14d omnibus ecclesiasticis
utimur15 iudiciis, id est16c apostolorum*, Nicenorum,
Anciranorum, Neocesariensium, Gangrensium, Sardicen-
sium17 f, Cartaginensium **, Affricanensium, et cum illis
regulae presulum18 Romanorum, Siluestri, Siricii19, Inno-
centii, Zosimi, Celestini, Leonis, Ylarii, Gelasii, Ormis-
dae, et Gregorii20 iunioris21e. Isti omnino sunt, et22 per
quos iudicant episcopi, et per quos episcopi simul23 et clerici
iudicantur24. Nam si tale emerserit uel contigerit inusita-
tum negotium, quod minime possit per istos finiri255 tunc
illorum26* quorum meministis dicta Ieronimi, Augustini,
Ysidori uel ceterorum similiter sanctorum doctorum similium
si27k reperta fuerint, magnanimiter sunt retinenda ac pro-
mulganda, uel ad apostolicam sedem referatur281 de talibus.
§. i. Quam ob causam luculentius et magna uoce pronun-
ciare non timeo29: quia, qui illa30, que diximus sanctorum
Patrum statuta, que apud nos canones pretitulantur31 m
(siue sit episcopus32**, sine clericus, siue laicus)33, non***
indifferenter recipere34 conuincitur, nec catholicam et apo-
stolicam fidem, nec sancta quatuor euangelia35 utiliter et
efficaciter ad effectum36 suum retinere37 uel credere pro-
batur38.
C. II. Corripiendi sunt, qui decreta Romanorum Pontificum
uel 39 a non habent, uel non obseruant.
Item Nicolaus Papa clero Constantinopolitano 40,1 :
Si decreta Romanorum Pontificum non habetis, de ne-
glectu atque incuria estis arguendi. Si uero habetis et non
obseruatis, de temeritate estis corripiendi et increpandi41.
C. III. Ad quos recurrendum sit, cum sacrae scripturae
auctoritas non occurrit.
Item Innocentius* Papa* 2.
De quibus causis nulla soluendi ligandique43 auctoritas
in libris ueteris testamenti, quatuor44 euangeliorum cum totis
scriptis apostolorum apareat, non45a ad diuina recurra-
tur461* scripta greca. Si47c** nec in illis, ad catholicae
ecclesiae historias catholicas48, a doctoribus catholicis
scriptas, manum mitte49. Si nec in illis, sanctorum exempla
perspicaciter recordare. Quod si in50d his omnibus inspectis
huius questionis qualitas non lucide inuestigatur, seniores
prouinciae congrega51 et eos interroga. Facilius namque
inuenitur, quod a pluribus senioribus queritur. Verus
etiam52c repromissor Dominus ait53: „Si duo ex uobis uel
tres conueniunt super terram in nomine meo, de omni re,
quamcunque petierint, fiet illis a patre meo.“
DISTINCTIO XXL
GRATIANUS.
I. Pars. Decretis ergo Romanorum Pitnti/icwn et sacris
canonibus conciliomm ecclesiastica negotia, et supra monstratum
EDITIO ROMANA.
Dist. XX. Pars. I. a) expositionibus b) eis: deest c) In negotiis d) desideret e) sacr. quidem scriptur. —
c. i. a) Leo Papa IV. b) aliquem c) regulas id est quae d) quibus autem in e) iudic. sunt canones apostol.*
f) Gangr. Antiochensium, Laodicensium, Constantinopolitanorum, Ephesinorum, Chalcedonensium, Sardie, g) post Hilarii,
■„Symmachi“ et post Hormisdae „Simplicii“ nomina interiecta sunt h) definiri i) tunc si illorum k) si : deest l) referendum
m) cailonum nomine praetitulantur n) sit ille episcopus — c. 2. a) vel: deest b) Nicol. I. Photio in epistola cuius initium
est: „ Postquam B. Petro'* — c. 3. a) non : deest b) recurre c) post graeca intericctum est: Si neque in illis, canones**
apostolicae sedis intuere, d) in: deest e) enim
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XX. C. I. * (Sunt canones] apostolorum: Indicat ca-
nones et regulas , ex quibus constat corpus vel codex canouum, do quo In
praefatione dictum est, quo Romani Pontifices praesertim in iudiciis ute-
bantur; in quo codice Bunt canones tantum, non Bynodalia gesta, ut
superius Nicolaus in c. Romanorum , 19. distinet, scripsit.
** dartb agin ensium: In codice canonum unica est synodus Car-
thaginenUs, continens canones triginta tres, qui ex variis conciliis Cartha-
gini habitis collecti fuerunt. Eos canones sedes apostol ica videtur probasse,
et uaa eis esse , quando in codicem canouum reforeudos curavit. Eosdem
etiam Graeci,' quo ordine apud Latinos habentur, cum aliis praeterea multis
Africanarum synodorum coniunctos in linguam suam verterunt: ct hl ipsi
sunt, quos iisdem numeris Anselinus, Burchardus et Ivo citant: quamvis
Gratianus interdum quidem his utatur, interdum vero ox singulis Car-
thaginensibus conciliis canonos accipiat, quod suis locis indicabitur. Et
de bac unica Carthaginenui synodo intelligendnm est, quod habotur supra
dist. 10. c. prima adnotatio , vers. septima, quod hic declarandum dila-
tum fuit.
*** Non in diffe rentor: Anselmus, Deus dedit et Grego riua Pres-
byter in Polycarpo habent: qui cadent indifferenter uott recipit, ipse se con-
vincit, minime catholicatn et apostolicam fidem ad effectum suae retinere salutis.
C. III. * Innocentius: Caput hoc nou 09t inter epistolas Innocenti!
primi, quae multae exstant: neque vero Innoceutii secundi esse potest,
quum aute ipsum Rcripserint Burchardu9 et Ivo, a quibus hoc ipsum citatur.
** [Sil Canoues: Verba haec, quae apud Gratianum deerant, sunt
apud Burcaardnm et Ivonem et Polycarpum, in quo Polycarpo habentur
hoc ipso loco, in quem sunt restituta.
Di.t, XX. Pars. I. 1) ABCBFH Ed. Jias, et alti sec. Corr. 2) pleriqne: CEO 3) ABCDGH i) ABEO H 6) 3fatth. c. XVI. r. 18.; oritlig. et in c.:
deest: DEF U) dans sibi: deest: EO 7) ABDEFQ; desiderant vel committantur: H; desiderat: C 8) ABCDFO |j can. 1. 9) ABCEQ ; Leo scribit: * Ep. 11.
c. 6. scr. ao. 860. Ed. Ball. — Jaffe no. 1977. Ans. III, 128.; Iro Beer. IV, 72. j Ivo Pan. II, 118. ; Coli. ir. P. III, 6, 5. ; I, 60, 9. Polyc. Iit, 20, 6. Corr. et Ii. er ant
aiUiuc Deusdedit p. II. ubi tamen nihil invenimus. — R. canon em ex Anselmo haustum censet, imo eat ex Ivon. Punomi. 10) aliquos: DEH r.dd. coli. o. Ivo Decr.
Ivo Pan.; alios: G 11) indicari: Ans. Polyc. 12) Codd. coli. o. Ivo Beer. Pan. 13) cum illis in canone: alii sec. Corr. orig. ap. Hausi XIV. 884-: cum
canone in illis: A»is. Iro Decr. Polyc. 14) Codd. coli. o. Ivo Pan. 15) utuntur: Ivo JPan. ~ 16) Codd. et Edd. coli. o. orig. Jvo ^*a,u' ^7* ca“ „ . t C.
app. : .Ans. Polyc. - - -
Jvo Beer. 19) Oj
ense translatum.
29) proferre non paveo: Ana. ; pronunt. non paveo: Polyc. 30) qui Illa: deest: Ans. Polyc. 31) ABCEFGH orig. Ans. Ito Bccr. Pun. Polyc. 3 \2) Codd^coil. o.
1 io Beer. Pan. — sive ut ep.: orig. 33) sive laicus: Aus. Polyc. 34) receporit ipse: orig. Ivo Beer. c/. not. •** Corrcct. 3o) sanet, ver» Christi IV. Ev..
orig. Ivo Decr. Pan. ; nec s. q. e. u. et efflcac.: deest: 36) profectum: EQH et alii sec. Corr. 37) cf. not. ** Corr. 38) probantur: Eu; P*0"»***? ’
Ivo Decr. (| c an. 2. 39) vel non: FG 40) Codd. et Edd. coli. o. — scr. ao. 862. - Jaffe no. 2030. - Coli. tr. P. 1, 62, 16. ; Cor». U, 48. ; Anaetm. IU, 33. “ Corirrf.
citatur, aed nihil ibi invenimus. 41) et Increp.: deest: B II can. 3. 4 2) frugm. incerti auctoris et tempwia. Burch. III, 128. (Ex decr. Innoc. papao) ; lio i en .
IV, 70.; (idem); Coli. tr. P. III, C, 3. (III, 7, 3. Innoc. p.) ; Caea. II, 2.; Polyc. VII, 3. (VU? 2, 4. usque ad vocem: interroga.) 43) vel ™ r 2
vel quat.: F; et novi testamenti quat.: &Q 45) Codd. coli. o. Burch. (Cod. Frib.) Coli. ir. P. Polyc. 40) AB Ed. Basd. ; recurrite: BEhGH Coi . t, P. Polyc
recurrito: C Burch. 47) Codd. coli, o.; ap. Polycarp. desunt verba sequentia: Si noc in illis .... manum mitte. 48) catb.: deest: U 49) mittite, bua
60) ABCDEQ; quod in omnib.: F; quod si in his omn. Burch. (ast in Cod. Friburg. deest: in) Polyc. 61) congregato: B; congrogate .... Interrogate, oua
62) ABCDGH Edd. coli. o. 63) Jfd*fA. c. XVUI. tr. 19.
Corpus iur. can. Ed. Friedberg. J
C7
68
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXI. c. i.
est, terminantur. Ministri uern sacrorum canonum et decretorum honore fungitur, tali nomine censetur, sicut Romanus, An-
Ponti ficum sunt summi Pontifices et infra presules atque reliqui tiocenus, Alexandrinus 33 c. §• 3. Archiepiscopus greco
sacerdotes, quorum institutio in ueteri testamento est inchoata, et uocabulo243, quod sit summus episcoporum, tenet emm
in nouo plenius consummata. §. 1. Summi enim Pontifices et uicem apostoheam, et presidet tam me ropo itams quam
minores sacerdotes a Deo sunt instituti per Moysen t, qui cx ceteris episcopis. §. 4. Metropolitani au em a mensura
prccepto Domini Aaron in summum pontificem, filios uern eius duitatum25 uocantur; singulis emm piouincns pi eminent,
unxit in minores sacerdotes. Postea Dauid 2a, cum ministeria quorum auctoritati et doctrinae ceteri sac^ 0 es subtecti
domus Domini ampliaret, ianitores et cantores instituit. Poi-ro sunt, sine quibus nihil reliquis episcopis- agere licet;
Salomon quendam modum exorcizandi inuenit, quo demanet sollicitudo enim totius prouinciae ipsis commissa est. 5. 5.
adiurali ex3 obsessis corporibus pellebantur; huic offilio manci- Omnes autem superius designati ordines uno eodemque
pati exorcistae uocati sunt, de quibus Dominus in euangelio 4: uocabulo episcopi nominantur; sed ideo pnuato nomine
„Si ego in Beelzebub eicio demonia, filii vestri ( exorcistae quidam utuntur, propter distinctionem potestatum quam
videlicet ) in quo eiciunt ?“ Ilee omnia in nouo testamento ec- singulariter acceperunt. §.6. Patriarcha ratrum princeps:
rlcsia imitata habet suos ianitores, quos hostiarios appellamus. Hdgxoso33 enim princeps: archiepiscopus ptinceps episco-
Pro cantoribus lectores simul et cantores instituit. Exorcistas porum, metropolitanus3()s a mensura ciuitatum. 9. 7. tpis-
autem nomine antiquo et offilio permanente recepit. Pro filiis copatus autem uocabulum inde dictum est, quod ille, qui
nero Aaron omnes infra summum pontificem sacerdotium ad- episcopus efficitur33, superintendat , curam scilicet sub-
ministrantes sunt consecrati. §. 2. Inter eos quedam discretio ditorum gerens: X xonetv enim grece, latine intendere
servata est , ut alii appellentur simpliciter „ sacerdotes alii dicitur. Episcopi autem34 grece, latine speculatores inter-
„ arckipresbiteri, “ alii „ cor episcopi , “ alii „ episcopi, u alii pretantur; nam speculator est prepositus in ecclesia dictus,
„archiepiscopiu seu3 „metropnlitae,u alii „primates alii „pa- eo quod speculetur atque perspiciat populorum mira se
triarchae,u alii „ summi Pontifices." §. 3. Horum discretio a positorum mores et uitam. §.8. Pontifex princeps sacerdo-
gentilibus maxime introducta est, qui suos flamines alios simpli- tum est35, quasi uia sequentium. Ipse et summus sacerdos,
citer flamines, alios archi/lamincs, alios pr olo flamines appella- ipse et35 pontifex maximus nuncupatur. Ipse enim sacer-
bant. Simpliciter vero maiorum et minorum sacerdotum discretio dotes et Leuitas efficit: ipse omnes ordines ecclesiasticos
in nouo testamento ab ipso Christo sumpsit exordium, qui XII. disponit: ipse quid unusquisque facere debeat ostendit.
apostolos tanquam maiores sacerdotes, et LXXII. discipulos quasi Ante autem pontifices et reges erant3 ‘. Nam maiorum33
minores sacerdotes * instituit. Petrum vero quasi in summum hec erat consuetudo, ut rex esset et39 sacerdos et pontifex.
sacerdotem elegit, dum ei pre omnibus ei pro omnibus claues Unde et Romani imperatores pontifices dicebantur. §. 9.
regni edurum tribuit, et a se petra Petri sibi numen imposuit, Vates a ui mentis appellatus40 cuius significatio multiplex
atque pro eius fide se specialiter rogasse, testatus est , et ut ceteros est: nam modo sacerdotem, modo prophetam significat,
confirmaret subixmxiO1' dicens3: „Ego pro te rogaui, Petre3, ut modo, poetam. §. 10. Antistes sacerdos dictus est ab
non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus confirma fratres eo11 m, quod antestat: primus enim est in ordine ecclesiae;
tuos.11 Ilanc eandem formam apostoli secuti in singulis duitati- ut supra se nullum habeat42". Siue latine sacerdos dux43°.
bus episcopos et presbiteros ordinauerunt. Leuitas autem ab §.11. Sacerdos autem nomen habet compositum ex greco
apostolis ordinatos legimus, quorum maximus fuit Ii. Stephanus10: etlatino, quod est44? sacrum dans; sicut enim rex a regendo,
subdiaconos et acolithos procedente tempore ecclesia sibi con- ita sacerdos a sacrificando45 dictus 40 1 est: consecrat enim
sliiuii ». et sacrificat. Sacerdotes autem gentilium flamines diceban-
De his etiam 12a scribit B. Ysidorus lib. VII. Ethimol. cap. 12. tur- Hi in capite habebant pileum, in quo erat breuis uirga,
nomina illorum et nominum causas exponens, ita inquiens: desuper habens lanae aliquid, quod cum propter estum
r 1 ferre non possent47, filum tantum m capite 43 r religare ce-
C. I. Unde nomen ecclesiasticorum graduum sumatur13''. perunt ; nam nudis eos penitus capitibus incedere nefas erat.
Cleros14 et clericos hinc appellatos credimus15, quia Unde et49s a filo, quo utebantur, flamines dicti sunt, quasi
Mathias16 sorte electus17 est, quem primum per apostolos filamines. Verum festis diebus filo deposito pileum impone-
legimus ordinatum. KlrjQos enim grece, latine13 sors uel bant pro sacerdotii eminentia. §. 12. Presbiter grece,
hereditas dicitur. Propterea ergo dicti sunt clerici, quia de latine senior interpretatur: non modo pro etate uel decre-
sorte sunt Domini, uel quia Domini13 partem habent. Gene- pita senectute, sea propter501 honorem et dignitatem, quam
raliter autem clerici nuncupantur omnes, qui in ecclesia acceperunt, presbiteri nominantur: ideo51" autem et pres-
Christi deseruiunt, quorum gradus et nomina sunt hec: biteri sacerdotes uocantur, quia sacrum dant, sicut epis-
Hostiarius, psalmista, lector, exorcista, acolithus, subdia- copi53v; qui licet sint sacerdotes53, tamen pontificatus
conus, diaconus, presbiter, episcopus. §. 1. Ordo epis- apicem non habent, quia nec erismate frontem signant, nec
coporum quadripartitus30 est, id est in patriarchis, archie- paraclitum spiritum dant, quod solis deberi episcopis, lectio
piscopis, metropolitanis atque episcopis. §.2. Patriarcha actuum54 apostolorum demonstrat. Unde** et apud ueteres
summus Patrum greca lingua interpretatur: quia primum, idem episcopi et presbiteri fuerunt, quia illud nomen
id est apostolicum21* retinet22 locum, et ideo, quia summo dignitatis est, et non*** etatis. §. 13. Leuitate ex nomine
EDITIO ROMANA.
Dist. XXI. Pars. I. a) Postea vero David b) confirm. sibi iniunxit — c. 1. a) ita b) nomina.... sumantur
c) Antioch. et Alexandr. d) graeco dicitur vocabulo e) reliquos ... episcopos f) inde archiep. g) ep., sicut metropol.
h) ductum i) antea aut. qui reges erant et pontif. erant k) etiam 1) appell. est m) ab eo: deest n) ecclesiae supra se
nullum habet o) sive latine saceidos dux: deest p) latino quasi sacrum q) vocatus r) filo tant. capita relig. coep.
s) et: deest t) sed etiam propter u) verba: unde** et apud non*** aetatis a Correct. posita sunt ante verba: ideo au-
tem .... apostolor. demonstrat v) sicut et episcopi
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXI. C. I. * Apostolicum: Antea legebatur: post apostoli-
cum. Restituta est vera lectio non modo ex Isidori et veterum exemplarium
Gratiani fide, sed ex ipsa ab Isidoro allata ratione, qui Romanum, Antio-
chenum et Alexandrinum patriarchas propteroa vocat, quia apostolicum
locum tenent. Hoc idem B. Gregorius lib. 6. epist. 37. scribens Eulogio
Aloxaudrino declarat his verbis. Ituque quum inulti sunt apostoli, pro ipso
tamni principatu sola apostolorum principis sedes in auctoritate convaluit , quae
in tribus locis unius est. Jpse enim sublimavit sedem, in qua etiam quiescere ct
praesentem vitam finire dignatus est. Ipse decoravit sedem, in qua evmigelistam
discipulum misit, /pse firmavit sedem, in qua septem annis, quamvis discessurus
seuit. Atque hoc idem ait Anacletus, c. sacrosancta. Infra dist. 22.
** Unde et apud: Restituta haec sunt in locum suum, quo loco
habentur apud S. Isidorum.
**? Et non aetatis: In
muro in epist. 83. ad Oceanum
originali est: hoc aetatis, et ita apud Hierony-
; sed ob glossam non est mutatum.
2b) Coild. coli. o. 27) episcopis: D; ipsis episcopis: OH 28) uqyidv enim trvwo vocabulo (omiss. dicitur): EQH 25) civitatis-
coli. o. 31) ABC; dictum: V Edd. coli. o. ; ductura est: EU a2) su^“f cU , ‘ ^ Pm' 'i<;p6 Edd\ C0,L 29) ABCDEG Etl. Basii, orig. 30 ) Codd.
EU: datur: F 80) et: deest: CDEO 37 )Codd.ct EM.call.o.orig. Ws^nadlli, i,1, i . XIX' c'19' 34) «"im: ABF 35) est! dtest:
C; dictus est: Ed. Bas. 41 ) ABCDEQH Edd. coli. o. orig. 42) ABCEGH- e' halant - ’«*.•« » 39) 'ABCG : et: deest: D 40) ABEO; orig. : appellatur:
45) sanctificaudo et postea aaucitfficat: orig. 40) ABC 47) valebant: 42? 4Si ,il;,hl 43 Codd. Wtt. o. Ed. Busil. 44) CEG; qui est: AB: quia: 0:
52) ABC 63) Ex epiri, lnnoc. I. ad Decentium cap. 3. 54) ii. cap 3 " ) Loild. et hdd. coli. o. 49) BBC 50) ABCEQ orig. 51) Codd. ei Edd. coli. 0.
Vit. V., uuuuru esu Ctl* 32) SUUerefhCltnr • ftvin tio\ t , Jtusii, Ultu. OVJ
37) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 38) /? Seri. adAen °i iib III t- R^f XIX*,C* 19* 34) enim : ABF 36) est : deest:
)EQH Edd. coli. o. orig. 42) ABCEGH- e* - n-n &)ABCQ : et: deest: D 40) ABEO; orig. : appellatur:
:at: ori,,. 40) ABC 47) valebant: fi .43> Co,hl Busil. U) CEG : qui eat :42? : quia: R;
69
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXI. c. 2-5.
70
auctoris uocati. De Leui enim Leuitae exorti sunt, a qui-
bus in templo Dei mistici sacramenti ministeria explebantur.
Hi grece diaconi, latine ministri dicuntur, quia sicut55 in
sacerdote consecratio, ita in diacono ministerii56 dispensatio
habetur. §.14. Ypodiacones grece, quos nos subaiaconos
dicimus, qui ideo sic appellantur, quia subiacent preceptis
et offitiis Leuitarum. Oblationes enim in templo Dei a
fidelibus ipsi suscipiunt, et Leuitis altaribus superponendas
deferunt; hi apud Ebreos Nathinei57 uocantur. §. 15.
Lectores a legendo, psalmistae a psalmis canendis uocati58;
illi enim predicant populis, quid sequantur; isti canunt, ut
excitent ad compunctionem animos audientium; licet59 w
quidam lectores ita miserabiliter pronuntient60, ut quosdam
ad luctum lamentacionemque compellant. Idem etiam pro-
nuntiatores 61 * uocantur, quod porro02 annuntient. Tanta
enim et tam clara erit63 eorum uox, ut quamuis longe
positorum aures adimpleant. §. 16. Cantor autem uocatus64,
ui65x uocem modulatur in cantu. Huius duo genera66
icuntur in arte musica, sicut ea doctissimi672 homines latine
dicere potuerunt, precentor et succentor: precentor scili-
cet, qui uocem premittit in cantu, succentor autem, qui
subsequenter63 canendo respondet. Concentor autem dici-
tur, quia consonat; qui autem non consonat nec concinit,
nec6933 concentor erit. §. 17. Acolithi70 grece, latine
ceroferarii dicuntur a deportandis71 cereis, quando legendum
est euangelium, aut sacrificium offerendum; tunc enim
accenduntur luminaria ab eis, et deportantur, non ad effu-
gandas tenebras, dum sol eodem tempore rutilat 72bb, sed ad
signum leticiae demonstrandum, ut sub tipo luminis cor-
poralis illa lux ostendatur, de qua legitur in euangelio73:
,,Erat lux uera, que illuminat omnem hominem uenientem
in hunc mundum." §. 18. Exorcistae ex greco in latinum
adiurantes siue increpantes uocantur, inuocant enim super
cathecuminos, uel super eos, qui habent spiritum immun-
dum, nomen Domini lesu, adiurantes per eum, ut egrediatur
ab eis. §. 19. Hostiarii, idem et71 ianitores, qui in ueteri
testamento electi sunt ad custodiam templi, ut non ingre-
deretur in illud75 immundus76 in omni re. Dicti77 autem
hostiarii, quod presint hostiis templi. Ipsi78 enim tenentes
clauem79 omnia mtus, extraque custodiunt, atque inter bonos
et malos habentes iudicium, fideles recipiunt et respuunt in-
fideles.
C. II. Romana ecclesia a Christo primatum accepit.
Item Anaclelus [ad Episcopos Italiae, epist. II.]80.
In nouo81 testamento post Christum Dominum82 a Petro
sacerdotalis cepit ordo, quia ipsi primo pontificatus in ec-
clesia Christi datus est, Domino dicente ad eumS3: ,,Tu es,
inquit843, Petrus, et super hanc petram edificabo ecclesiam
meam, et portae inferi non preualebunt aduersus eam: et
tibi dabo claues regni celorum." Hic ergo ligandi atque
soluendi potestatem primus accepit a Domino, primusque
ad fidem populum85 uirtute suae predicationis adduxit86.
Ceteri uero apostoli cum eodem pari consortio honorem et
potestatem acceperunt, ipsum que principem eorum esse
uoluerunt, qui etiam, iuben te Domino, in toto orbe87 dis-
persi euangelium predicauerunt. §. r. Ipsis quoque dece-
dentibus in locum eorum surrexerunt881’ episcopi, quorum
ordinatio pretaxato 89 fieri debet ordine et modo, quos qui
recipit90 et uerba eorum, Deum recipit; qui autem spernit91
eos, eum, a quo missi sunt et cuius funguntur legatione,
spernit, et ipse indubitanter spernetur92 a Domino. §. 2.
Videntes93 autem ipsi apostoli messem esse multam et
operarios paucos, rogauerunt dominum messis, ut mitteret
operarios in messem suam: unde 94 c ab eis electi sunt
LXXII.95 discipuli, quorum tipum gerunt presbiteri atque
in eorum loco 96,1 sunt constituti in ecclesia.
C. III. Primatum Romanae ecclesiae non aliqua sinodus,
sed Christus instituit.
Item Gelasius urbis Romae Episcopus omnibus orthodoxis 97.
Quamuis98 uniuersae per orbem catholicae ecclesiae
unus thalamus sit"3 Christi, tamen sancta Romana ecclesia
catholica et apostolica100 nullis sinodicis constitutis ceteris
ecclesiis prelata est, sed euangelica uoce Domini et salua-
toris nostri101 primatum obtinuit: ,,Tu es (inquiens domi-
nus1021’) Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam
meam.“103c Cui data est societas etiam beatissimi Pauli101,
uasis electionis, qui non diuerso (sicut heretici garriunt) sed
uno tempore, uno eodemque die, gloriosa morte cum Petro
in urbe Roma sub Cesare Nerone agonizans coronatus est,
et supradictam Romanam 105 ecclesiam pariter Christo
Domino consecrarunt, eamque106 omnibus urbibus in uni-
uerso mundo sua presentia atque uenerando 107 triumpho
pretulerunt. Est ergo prima apostoli Petri sedes Romana
ecclesia, non habens maculam neque rugam, nec aliquid
huiusmodi.
III. Pars. Gratianus, In his omnibus, quanto celsior gra-
dus, tanto maior auctoritas inuemtlir. In maioribus siquidem est
regendi et iubendi potestas, in minoribus obsequendi necessitas.
Unde Nicolaus Papa [I.] scribit Constantintrpolitano epis-
copo dicens 108 3.
C. IV. Inferiores a superioribus indicandi 109,1 sunt.
Inferior sedes110 potiorem1Uc absoluere non potest.
Sola enim 112 cl potior inferiorem conuenienter absoluit. Hinc
liquido prouidetur, quia quem non potest absoluere, nec
potest iudicio inferior potiorem ligare. Unde113cPropheta114
ait: „Numquid gloriabitur securis contra eum, qui115 secat
in ea? aut exaltabitur serra contra eum, qui trahit eam?“
His ita ex diuina scriptura1161, commemoratis, sole clarius
exhibuimus, non posse quemquam, qui minoris auctoritatis
est, eum, qui maioris est potestatis, iudiciis suis addicere,
aut propriis diffinitionibus subiugare.
C. V. Pe eodem.
Idem [eadem epistola.]117
Nolite nos existimare118 cuiuscumque1193 proximorum
nostrorum, ea120b que sunt digna reprehensione, uelle
EDITIO ROMANA.
Dist. XXI. c. 1. w) licet et quidam x) iidem et pronunc. y) quia vocem z) docti aa) concinit, nec cantor nec
concentor erit bb) rutilet — can. 2. a) inquit: deest b) successerunt c) inde d) locum — c. 3. a) sint b) dominus:
deest c) additum est: et portae inferi non praevalebunt adversus eam. Et tibi dabo claves regni coelorum; et quodcunque
solveris super terram, erit solutum et in coelis, d) suprad. sanctam Rom. eccl. — c. 4. a) inscriptio est: Unde Nic. Pap. I.
ad Michaelem Imperatorem in epistola cuius initium est: „Proposueramus.“ b) Inferiorum facta superiorum sententiis
obnoxia sunt c) superiorem d) sola ergo potior e) ligare. Et infra: Unde f) post. „ scriptura" additum est: et probabi-
lium Patrum doctrina — c. 5. a) facta cuiuscunque b) ea: deest
Dist. XXI. can. 1. 55) ez Eicrongmi ep. ad Eastic. Narbou. dc septem griulib. 55) ministerio vel min. : E: ministratio vel mia.: 0; mysterii:
orig. et alii sec. Corr. 57) Anathanei : H Ed. Eas. ; Nathauei : Edd. rei. 58) vocati sunt : CEEE; nominati sunt : G 59) Ci/dd. coli. o. praeter: AB 60) mise-
ranter pronunciant : AE CX) ABEG orig. 62) populo: Edd. coit. o. pr. Argcut. Eas. Nor. — c/. Corr. 63) tant. en. et tam cl. et lata erat: LG; abest a
Bbbm. 64) vocatur: CEO 65) AC 66) eje Augiist. in Psalm. 87. 67) ABEFGH 63) voce subsequente : E 69) Codd. coti. o. orig. 70) Iro
Beer, vr, 8. 71) ex Hicron. cp. ada. Vigilantium 72) ABEG 73) udd. : Christi: Ed. Eas. — loaml. c. I. c. 9. 74) qui et: EG 75) m ABDEGH mate: etiin
legitur; in illud.: deest: C 76) imm. spiritus: Ed. Das. 77) dicti aut. sunt: CEU; dicti suut: K Edd. coti. o. 7 b) ex dicta ep. Jherongnn ad HnsUcinn.
70) claves: EGH II can. 2. 80) En. Pseudoisid. Ep. U. An acidi, c. 24. ap. Hinschins p. 79. — in hoc capite anclor potissimum unitatus est Isidor. m Ito. 11. tlc
officiis c. 5. — Ansehn. ded. I. 2.: Dnrch. I, 1. Anaelm. I, 1. 7. Ivo Decr. V, 1. Ico Pan. III, 82. Coli. tr. P. I, 2, 14. 15. Cacs. II, 59, 81) novo autom: ortu.:
■Ausi. dcd. ; Bitrch. Coli. tr. P. 82) doro, nostram: Ana. ded.; Dnrch. Ana. 88) oi: Ico Pan. -- Matth. c. XVI. v. J8. 84) ADCDEGII ony. Ana. dcd. no iHcr.
85) pojjul. gratia Dei et virt.: orig. Ana. ded. Bitrch. Ans. 86) add.: verboque instituit: EGJl; hic est finis canon.: Dnrch. d Ana. ded. b J) orbo torraritiu •
loo Decr. 88) Codd. coli. o. Ivo Decr. 89) praetacto: orig. 90) receperit: leo Pan. 91) respuerit: Edd. coli. o. pr. lias. Lugdd. II. III* /
Pan. 93) Luc. c. X. Matth. c. IX. 91) ADCDFGH orig. Ivo Dccr. 95) LXX.: orig. Ivo Decr. Coli. tr. 1\ - c/. Cone. Xiocats. c. 13. Db)AD<.DhM' no
Decr. |j can. 6. 97) Decr. (i duxi i dat. ao. 495. vel 496. dc quo supra atl Dist. XV-c. 3. nonnulla suut notatu. — Dnrch. 111,220. (tau. : post projincticaN): Aum/m.
I. 69. (can. post propheticas — quaedam Urat. can. verbis antecedunt: usque ad: cui data est.) ; Ivo Pan. IV, 3. (Gelas, in Decr.) lojtfc. 1,2,9. AULhtU tl onnt.
K\t.i ....it . t>..i _ »_ r. - a . -a •-> /w»\ - _t . — 1 institutae: D: orbem universum: EG: orbem difinsac: II Dnrch.: orh. ecclesiae: ito
114) Esa. c. X. 115) qui
118) vos existimaro; Coit . tr. P. 119) facta: deest: E FU 120) ADCEFG
71
72
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXI. XXII.
defendere, sed quod ita uelim 121 ® filios circa patrem spiri-
tualem, et discipulos erga magistrum deuotos esse ac
sobrios, ut nulla penitus temeritate ad eorum uitam, ut
non dicamus1228 diiudicandam, sed nec saltem tenuiter re-
prehendendam prosiliant.
C. VI. Inferiores maioribus nec benedicere, nec male-
dicere possunt.
Item a Nicolaus Papa [eadem epistola.] 123
Denique si in epistola ad Ebreos legimus, quod minor
a maiore benedicitur124, restat profecto, ut exigente ratione
etiam maledicatur. Siquidem prenoscentes1258 hec peri-
culosa tempora illi, qui ante nos fuerunt, prouidam in eccle-
siis consuetudinem tradiderunt, hodieque126 in Romana
ecclesia, que magistra est omnium ecclesiarum, impre-
termissa127 seruatur, ita ut nullus sacerdos, maiore suo
non128 innuente consacerdote, cuiuslibet129® rei benedic-
tionem130 dare nitatur; sed anterior1318 stans ad pronun-
tiandam 132 aliquam lectionem, benedictionem quidem postu-
lat, sed ei quilibet inferior non audet benedicere133®. Cur
hoc134? numquid benedicere peccatum est? absit. De
maledicis enim, non benedicis 138 f dicit Apostolus136: „quia
regnum Dei non possidebunt;" sed per hoc innuitur, quan-
tae censurae freno inferiores quique a137 suis prepositis
judicandis138 cohercendi sunt, si hi 133s nec etiam benedicendi
ius ullum140 penitus obtineant.
C. VII.141
Idem Michaeli Imperatori 142a.
Nunc autem diuina inspiratione non nos pigebit, nec
nobis impossibile erit, ostendere uobis (si tamen audire
uelitis), non posse quemquam rite ab his, qui inferioris
dignitatis uel ordinis sunt, iudicialibus submitti diffinitioni-
bus148. Siquidem tempore Diocletiani et Maximiani Augusto-
rum144 Marcellinus episcopus urbis Romae, qui postea in-
signis martir effectus est, adeo compulsus est a paganis, ut
templum1458 eorum ingressus grana thuris super prunas
imponeret: cuius rei gratia collecto, numerosorum episcopo-
rum concilio, et inquisitione facta hoc idem Pontifex se
egisse confessus est. Nullus tamen eorum proferre senten-
tiam in eum ausus est, dum ei sepissime omnes dicerent146®:
„Tuo ore iudica causam tuam, non nostro iudicio." Et
iterum : „Noli, audiri147 d in nostro iudicio, sed collige in sinu
tuo causam tuam." Et rursum: «Quoniam ex te, “ inquiunt,
«justificaberis, aut ex ore tuo condempnaberis." Et iterum
dicunt: «Prima sedes non iudicabitur148 a quoquam."
Item 110 ® in eadem: §. i. Sed et cum quidam tempore quo-
dam contra Sixtum Papam temptassent quedam mali150
rumoris obicere, et in concilio, cui Valentinianus1511 Au-
gustus intererat, dictum fuisset, non licere aduersus Pontifi-
cem sententiam dare, surrexit idem protinus imperator, et in
arbitrio prefati Pontificis tribuit wdicare ludicium suum.
Etenim nullus Pontificum minorum uel inferiorum urbium
subactus iudiciis152 inuenitur.
C. VIII. Maiores a minoribus iudicari non possunt.
Item Nicolaus [eadem epistola.] 153 a
Submittitur Ignatius minorum, inferiorum et subiectorum
deliberationibus, sacris 1545 canonibus precipientibus et exem-
plis sanctorum Patrum, semper, ubi est maior auctoritas,
eundum esse155®, et in omnibus controuersus ad potions
sedis iudicia1568 dirigatur157. Quod non solum a catholicis,
uerum etiam ab ipsis constat obseruatum _ hereticis. Alio-
quin acephalum liquet esse concilium, ubi de tanta persona
agitur, et maiorum non expectatur sententia, cum nec in
causa clericorum inferioris gradus solius episcopi sui iudi-
cium tantummodo postulandum159 sit160.
C. IX. Minorum sententia 161 a, maiores dampnare 162
non ualenl163.
Idem Michaeli Imperalnri^h.
In tantum hanc165 presumptionem sancti Patres apud
Calcedonem detestati sunt, ut Dioscorum Alexandrinum
antistitem inter cetera idcirco potissimum sine ulla restitu-
tione dampnauerint 166 , quia167®* ponens in celum1688 os
suum, lingua 169 e eius transeunte super terram170, excom-
municationem in S. Leonem Papam dictauit; ita171 ut in
sententia contra ipsum prolata hoc uideantur memorare
precipue, dicentes: «Quoniam secundis excessionibus 172 f
priorem173 iniquitatem ualde transcendit: presumpsit enim
et174 excommunicationem dictare aduersus sanctissimum et
beatissimum archiepiscopum magnae175 Romae Leonem
etc.“176s Numquid ibi legitur177 inquisitionem factam fuisse,
utrum iuste, Dioscorus1788 ipsam179 excommunicationem
dictasset? Non plane; sed absque omni controuersia hoc in
eo ulti 180 sunt, quia cum esset inferior, potiorem quibuslibet
conatus est lacessere iniuriis181', teste Anatolio Constantino-
politano presule, qui dicit182: «Propter fidem non est damp-
natus Dioscorus, sed quia excommunicationem fecit domino
archiepiscopo Leoni."
DISTINCTIO XXn.
GRATIANUS.
I. Pars. Quia ergo maior a minori iudicari1 non debet
uidendum est, que inter ceteras ecclesias primum locum, que
secundum, uel tertium obtineat. Romana ecclesia ( sicut supra
EDITIO ROMANA.
Di st. XXI. c. ?. c) velimus d) dicam — c. 6. a) Idem b) haec utique praenosc. c) cuilibet d) sed et anterior
e) aud. penitus benedicere f) non de benedicis g) his — c. 7. a) Idem eadem epistola b) ut in templ. c) perhiberent
d) noli, aiunt, audiri e) Idem f) cui et Valent. — c. 8. a) Idem b) deliber., quum sacris c) auct., sit eundum, et
d) iudic. actio dirig. — c. 9. a) sententiae b) Idem Nicolaus eadem epistola c ) post: quia additum est: in contumacia
fiermanens erga primae sedis Romanae privilegium, respicere a suis superstitionibus, ut servaretur a prima sede aposto-
ica noluit: et ponens etc. d) coelo e) os suum et lingua f) secundis excessibus g) ete deesl h) iuste, an iniuste,
ipsam Dioscor. i) contumeliis
NOTATIONES CORRECT
C. IX. * Quia: Hinc usque ad verbum: ponens, addita sunt ex originali 167 c.
Dlst. XXI. can. 5. 121) ABCDH Coli. tr. P. 122 ) Codd. et Edd. coli. o. orig. Coli. tr.P. — additur: solum: CF; tantum: EO )| can. 6. 123) EO;
i Virnlini' PTtlr. ltnm Miehsnl- 4 W • __ Auvchi; VIT 1 TT 11 . ITT o r . /»„ii n t r>n • ^ ..... . 11 .. » . n
E<ld. coli. o. JBohm. ; Judicandi et coercendi sunt: EO 139) CDEFGH leo V. ; his .
— 138) indicandi coercendique sunt: DF
obtineat: AB 140) nullum: leo V. II can. 7. 141) Codd. coli. o. praeter C.
; • • ”, 6i. (m eod.
illa sequitur
leo Pan.;
151) Codd .
, r . V , n/-tn rnrr " » ivactll Itlt. . TU.' IU. AIU t ap> . f», COilitlUiatiO
,ww co11- °' Pr- ^r9- ei Far. in quibus est: eundem ;
‘ 157) dirigantur: CD; dirigatur et praesto sit: orig. 158) observ.
eund. esse ut: EQH 156) ABCDF Edd. coli. o.pr. Arg. et Lugdd. II. III. orio. Coli, tr P.
esse : CDEFGH 159) praestolandum : Ed. Bas. al. sec. Corr. Coli. tr. P. —
3 62) damnari: ~
Coli. tr. P. III,
-Ans. Ito Dccr. Pan. Coli. tr. P. Pohjc. — verba a Cor rcctoi ibus additu, ouar 7io’nv „ " — — .
Edd. coli. o. 169) AECEQH 170) in terr un: AColl.tr. P. 171) ita ut*? ttsone ZcZtoZffJa' .pon,on* e,tc- : SH"da sunt ex Psahn. 72. c. 9. 16 S) iBCH
Jvo Decr. Pan. ( sed aliq. Codd.: secundis excessibus: Coli. tr. P. 173) nraecinue t.rinrnm 172) ABC Anselm. — secandas excessos.
ABE; arch. ms*nae eecles. Romae: Ed. Eas. 176) ABC Edi.coll.o duli fvopj^ 1= ™EFm 175> «<*■ ecclesiaB STTI
179) in ipsum: Ed. Bas. ; hanc: Coli. tr. P.: iam fatum Dioscorum exc? dictasse -odo’ imZu.i ’ ‘™Decr- •' P»tet. : Coii. tr. P. 176 Codd.coll.o.
Polyc. 181) Codd. coli. 0. Ito Decr. Pan.; Coli. tr. P. Pohjc. 182J ad. V. Cone. ClialZ 180,1 rau tatl' 480 Decr. Pan. (sed aliq. Codd. ut in textu.) Oott. tr. P-,
Di st. XXH. Pars. I. 1) excommunicari: O
73
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXII. c. i. 2.
74
Hictum esi) primum locum inter celeras obline/, Alexandrina ec-
clesia2* secundum, Antiocena ecclesia tercmm al> ea locum
accepit.
Unde Nicolaus Papa [II.] scribit Mediolanensibus :3a
C. I. Romana ecclesia ceterarum primatum obtinuit 4
Omnes5 siue patriarchae60 in78 cuiuslibet apicem80,
siue metropoleon primatus, aut episcopatuum9 cathedras,
uel ecclesiarum cuiuslibet19 ordinis dignitatem111 instituit
Romana ecclesia19. Illam uero solus ipse 18 s fundauit, et11
super petram fidei mox nascentis erexit, qui beato 15 eternae
uitae clauigero terreni simul et celestis imperii iura com-
misit. Non ergo quelibet terrena sententia, sed illud uer-
bum, quo 16,1 constructum est celum et terra, per quod
denique omnia condita sunt elementa, Romanam fundauit
ecclesiam. Illius certe priuilegio fungitur17, illius18 auctori-
tate fulcitur. Unde non dubium est19', quia, quisquis cuili-
bet" ecclesiae ius suum91 detrahit, iniusticiam facit. §. 1.
Qui autem Romanae ecclesiae priuilegium ab ipso summo
omnium ecclesiarum capite traditum auferre conatur, hic
proculdubio in heresim labitur; et cum ille notetur2915 in-
lustus, hic est dicendus231 hereticus. Fidem quippe uiolat,
qui aduersus illam agit, que est mater fidei: et illi con-
tumax21 inuenitur, qui eam cunctis ecclesiis pretulisse
cognoscitur. Et infra: §. 2. 25 Unde et26 ipse S. Ambrosius
se in omnibus sequi mag'istram sanctam Romanam profitetur
ecclesiam.
C. II. Non ab apostolis, sed ab ipso Domino Romana
ecclesia primatum obtinuit2'1 a.
Item Anaclelus Senius Christi Iesu [ad omnes episcopos,
epistola III. c. 3.]28.
Sacrosancta Romana et29 apostolica ecclesia30 non ab
apostolis, sed ab ipso Domino saluatore nostro primatum
obtinuit, sicut 31b B. Petro apostolo dixit: „Tu es Petrus, “ et
reliqua usque: „solutain eelo32c.“ §. 1. Adhibita33 est so-
cietas318 in eadem Romana urbe35 beatissimi Pauli apostoli,
uasis electionis, qui36 uno die eodemque370 tempore cum
Petro gloriosa morte coronatus381 est, et ambo39 sanctam
ecclesiam Romanam consecrauerunt10, atque aliis11 e urbibus
omnibus in uniuerso mundo12 tam sua presentia quam13h
uenerando triumpho pretulerunt. Et licet pro omnibus
assidua apud Deum omnium sanctorum effundatur 11 oratio,
his tamen uerbis Paulus beatissimus15* Romanis proprio
cirographo pollicetur, dicens16: „ Testis enim mihi est
Deus, cui seruio in17k spiritu meo in euangelio Filii eius,
quod sine intermissione memoriam uestri facio semper in
orationibus meis.“ §. 2. Prima18 ergo19 sedes est celesti
beneficio Romana ecclesia591, quam (ut memoratum est}51
beatissimi Petrus et Paulus suo52 martirio consecrarunt.
§. 3. Secunda autem sedes apud Alexandriam B. Petri
nomine a Marco, eius discipulo atque euangelista, consecrata
est53m. §. 4. Tercia uero sedes apud Antiochiam eius-
dem51", B. Petri habetur55" honorabilis: quia56* illic, prius-
quam Romam ueniret, habuit57 1>, et Ignatium episcopum
constituit; et illic primum nomen Christianorum exortum
est58,i. Et post pauca 59. §. 5. Inter beatos apostolos que-
dam fuit discretio60r, et post61s licet omnes essent apostoli,
Petro62 tamen a Domino concessum est (et ipsi inter63 sc
uoluerunt id61 ipsum), ut reliquis omnibus preesset apostolis,
et Cephas**, id est caput et principium65 teneret apostola-
tus; ciui et eandem formam suis successoribus et reli-
quis66*** episcopis tenendam tradiderunt67. Et non solum
hoc in nouo testamento est constitutum, sed etiam in ueteri
fuit; unde scriptum68 est: „Moyses et Aron in sacerdotibus
eius,“ id est primi inter eos fuerunt. Et post pauca: §. 0.
Hec69 uero apostolica sedes caput et cardo (ut pre fatum
est79) a71t Domino, et non ab alio constituta est; et sicut
cardine ostium regitur, sic huius sanctae apostolicae72" sedis
auctoritate omnes ecclesie (Domino disponente) reguntur.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXII. Pars I. a) ecclesia: deesl — c. r. a) additur: per Petrum Damianum legatum suum b) tenet c) pa-
triarchii d)in:rfecs< e) apices f) dignitates g) ille li) per quod i) est: deesl k) vocetur 1) proculdubio dicendus -
c. 2. a) accepit b) post: obtinuit interiectum est: et eminentiam potestatis super universas ecclesias ac totum Christiani
populi gregem assecuta est; deinde post: sicut: ipse c) Tu es Petr., et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et
portae inferi non praevalebunt adversus eam; et tibi dabo claves regni coelorum, et quodcunque ligaveris super terram,
erit ligatum in coelis, et quodcunque solveris super terram erit solutum et in coelis d) est etiam societ. e) unoque
f) ante coronatus est, interiicitur: sub principe Nerone agonizans g) consecr. aliisque omn. urbib. h) mundo sua praes,
atque vener. i) beat, apostolus Roman. k) in: deesl 1) Romanae ecclesiae m ) post: consecrata est, interiicitur: quia et
ipse in Aegypto primum verbum veritatis, directus a Petro, praedicavit, et gloriosum suscepit martyrium; cui venerabilis
successit Abilius n) eiusd. id est B. Petri o) Petri apostoli nomine habet, p) habitavit q) Christ. novellae gentis exort.
r) discret. potestatis et s) post: deesl t) praef. est omnium ecclesiarum a Dom. u) apostolicae: dee st
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXII. C. II. * Quia: Hiuc usque ad vorb. Tertia addita sunt
ex originali: quemadmodum ct alia nonnulla.
** Cephas: In ovaugolio Ioannis c. 1. Cephas (quae vox syriaca est)
exponitur nirQoq , quod gracce petram siguilicat: idquo docet etiam B.
Hieronymus in comm. epiat. ad Galatas eap. 2.; nequo erodendum ost
ignorasse Anacletum , Bcd voiuisso eam dictionem ad graeeam linguam co
tempore notissimam referre. Quod fecit Cyrillus Hierosolymitanus, cate-
chesi 10., in nomiue Iesus , non modo hebraicam , sed etiam graeeam illi
etymologiam tribuens. Atqui hoc ipsum nomen Cephas Optatus Afer,
antiquus ct probatus auctor, quem Hieronymus et Augustinus magni faciunt,
libro 2. eodem modo, quo Anacletus accopit, his utons verbis: Igitur negare
uon potes, scire tc in nrlc Huma Petro primo cathedram episcopalem esae coUati tm,
iu qua sederit omnium apostolorum caput Pefrns: unde ct Cephas apju Uiltus est.
Et Isidorus lib.7. Etym. cap.9. sic de Petro loquitur: Cephas dictus, eo quod
in cupite sit constitutus apostolorum . Kiipahj enim graecc caput dicitur.
Vcrun» apud Burcharduin ct Ivonem sic habetur: ut reliquis omnibus pruecs-
sct apostolis Cephas, id esi, ut Petrus principatum teneret a postulatus.
*** Et roliquis: In originali est: et reliquis apostoli episcopis.
2) ABCDFG || can. 1. 3) Ex ep. Petri Damiani ad Hildcbrandum, quae inter acta concentus Mediolanensis (hab. ao. 1059/60.) exstat
‘ ‘ “ ~ * “ Watterich. vitae rom. pout. 1. 220. — Ansclm. 1, 6-1. (Ex op. Nicolai
Dist. XXn. Par s. I. , .. .
ap. Mansi tam. XIX. Petri Dam. Opp. t. 3. op. 5. p. 37 sqq. Baronius ad a 1059. no. 14. Watterich. i _ . _
iunior. Mediolancnsib. missa.; can.: quae autem provincia); Deusdcdit. I, 136. ( omnia ut ap. Anselm.) 4) ABCUE 5) oniuea autem: orig. Ansclm. ;
omnis autem: Deusd. C) Codd. coli. 0. ( c f. Rotundus Summa c. 25. qn. 1. fu ed. T/tancr. p. 104.); patriarchivi: orig. Deusded. 7) Codd. coli. o. 8) Codd. coli. o.
orig. Aus. Deusd. 9) archlepiscopatuum : H Turrecr. cd. Fout.; episcopatum: orifj. Aus. 10) cuiuscunque: CDKFGII Turrecr. cd. Foti tau. II) ABDIC orig.
Aus. Dcnsd. — in originali sequitur: sive rex sive imperator sive cuiuslibet condicionis homo purus instituit ct, prout voluntas aut facultas erat, specialium
sibi praerogativarum iura praefixit; Romanam autem ecclesiam solus ipso fundavit. 12) instituit ipsa: .lus. Deusd. 13) ABCD KF \A) ct: diest: orig.
15) beato Petro: GH Edd. coli. o. 1G) Codd. coti. o. orig. Aus. Deusd. 17) fundus: male Deusded. 18) cuius: EGH Turrecr. cd. Foutan. 19) Codd. coli. o.
20) cuiuslibet: DF Aus. Deusd. 21) ecclesiae iussum: male Deusded. 22) ABCEFG Ed. Bas. orig. A»s. Deusd.; voce notetur: D 23) Codd. coli. o. orig.
Ansclm. Polgc. 24) et Illicitum maximum: Deusd. 25) ap. Watterich l. c. p. 222. 26) et: deest: G; et ipse: decst: D — Ambros. lib. 3. dc sacram c. X. II
can. 2. 27) AB; Rom. occl. ceterarum primatum obtinuit: C 28) Ep. Pseudoisid. Anaclcti cp. III. c. 30. ap. Jlinschius p. 83. — cx praef at. C. A icat.ni, tn Coti.
Qucsucll. (Leon. opp. ed. Balleriui III, 23.) dc qua cf. Mnasscu. (Usch.I,4ti*qq. ; Ico Dccr. V, 26. (praof- Cone. Nicaeni, can.: bcatiss. Silvestro — usque ad §. j.
deinde alia sequuntur) Ico Pan. IV, 2. (desunt §. 1—6.); Coli. tr. P. I, 2, 20. 21. 22. (inde a §. 2.); Caes. n, 60. 61.): Ams/Imi. I, 67. (can. : in apoBtoI. sedo);
Polgc. I, 2, l. {usque ad §. 1.) I, 2, 7. (a %. i. usque ad voc. praetulerunt; deinde alia sequuntur) Deusded. I, 50. (can.: haec vero sacrosancta) 29) et «post. :
deest: D : et: decst: orig. Ico Dccr. 30) add.: nullis synodis decretis praelata est sed evan gelica voce Domini et Salvatoris nostri primatum obtinuit, ubi
dixit b. Petro apostolo: Ito Dccr.; a verb. ecclesia -usque: ipse beato Petro omnia desunt ap. D&usdedit. 31) Codd. coli. o. orig. Aus. Deusd. Jio 1 an. Polgc.
cf. supra Dist. XXI. c. 3. 32) AB 33) data: Polgcarp. 34) Codd. coli. o. Polgc. 35) In. e. R. urbe: deest: Polgc. 36) qui non diverso sicut haoretim garriunt
sed uno tempore, uno eodemque die: Polgc. 37 ) ABC; uuo quoque: Anselm. (sed in Cod. vatie, legit.: unoque); Petro in urbe Roma: Polgc. 38) Codd. ct nau.
coli. o. Ansclm. Deusded. 39) ambo pariter: Ico Decr.: ambo sanctam et pariter supradictam eccl.: Polgc. 40) Christo domino cousec. : Jio Dccr. lulgc .
41) ABCDE; eamque: Polgc, 42) mundo eam: orig. Deusded. 43) CEFG Anselm. — tam s. praes, quam vener. triumpho: deest: AB 44) fundatur: orig .
Aus. Deusded. Ivo Decr. 45) Codd. coli. o. Ico Decr. 46) Jlom. c. 1. u. 9. 47) ABC 48) Ico Pan. I. I. c. 4. 49) igitur: ho Pan. 50 \Codd. ct hdd. coli, o
Tnrrccrcm. ed.. Foutan. orig. Ans. ho Pan. Coli. tr. P. 51) ut mcm. est: deest: loo Decr. 52) suo: decst: Ivo Pan. 53) Codd. ct hdd. colL o. A us. J/cusa.
54) Codd. et Edd. coli. o. Aus. Deusded. Ivo Decr. Coli. tr. P. 55) ABCDF Aus. Deusd. Ivo Dccr. Coli. tr. P. 56) quamvis: G Edd. coli. o. o1)AI iCMt hdd.
coli. o. 58) Codd . ct Edd. coli . o. Aus. Dcnsd. 59) ib. c. 33. Leo Mag. Ep. 14. c. 11. (op. edd. Ball. I, 691.); Burch. 1, 178. ; Aus. I, 67. Ico Dccr V 294. («im.
b( quae voro causae — usune ad §. 6.); Poh/c. I, 1, 1. (usque ad voc.: tradiderunt) 00) Codd. coli. o. orig. Burch. Ansclm. Deusded. Ivo Dccr. Polgc.
Hi) Codd. coli. o. 62) Petrus concessus: F 63) ipsi idom : EG 64) id: decst: Aus.; hoc inter sc ipsos: Deusd. 65) priucipatum : KF; id est ut I etrus
principatum: Burch. 66) ot reliquiB apostoli episcopis: EU orig.; ot reliqui apostoli: H G7) sqq. usque ad §. 6. desunt ap. Aus. ct Deusd. (sed htc bgit.: post
pauca) 68) Psabn. 98. v. 6. 69) ib. c. 34. Burch. I, 178. ; Aus. I, 67.; Ico Decr. V, 294.; Polgc. I, 1. (I, 2, 2. cau.: Si quae causae) 70) praefactum: ortg. ;
lacta eat: Ico Dccr u. pr. e.: deest: Ico Pan. 71) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Aus. Deusd. ho Decr. 72) Codd. coli. o.
75
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXII. XXIII.
76
Gratian. Hac auctoritate Alexandrina ecclesia secundum
a prima locum habere censetur. Sed postea in Constantino-
politana sinodo ecclesia Constantinopolitana secundum a sede
apostolica locum accepit.
Unde in eadem Sinodo [id est Constantinop. I. c. 5.]73
constitutum est ita:
C. III. Secundum a Romano Pontifice Constantinopoli-
tanus7 4 obtinet locum.
Constan tino poli tanae* ciuitatis episcopum habere opor-
tet primatus honorem post Romanum episcopum, propter75»
quod sit noua Roma.
C. IV. Apostolicae sedi Constantinopolitanmn constat
esse sublectam.
Item Gregorius* Inhanni episcopo Siracusano,
[lib. VII. epist. 63.] 76
De77 Constantinopolitana ecclesia quod dicunt, quis
eam dubitet sedi apostolicae esse sublectam80»! Si tamen
quid boni uel ipsa, uel altera ecclesia habet, ego et minores
meos, quos ab illicitis prohibeo, in bono®1 imitari paratus
sum. Stultus est enim82, qui in eo se primum existimat, ut
bona, que uiderit83, discere contempnat. Idem eidem [epist.
64.] 84 : Nam quod primas Bizanzenus sedi se apostolicae
dicit85 subici®6 si qua culpa in episcopis inuenitur87 nescio
quis88 ei subiectus non sit; cum uero culpa non exigit80,
omnes secundum rationem humilitatis00 equaies sumus01.
C. V. Constantinopolilanus episcopus auctoritate deponitur 02a.
Item Gelasius [Papa I. ad Faustum magistrum
legationis.]03
Qua traditione maiorum apostolicam sedem in iudicium
uocant? An secundae sedis antistites et terciae, ceterique
bene conscii sibi sacerdotes depelli debuerunt, et qui ex-
titit religionis inimicus, depelli non debuit? Viderint04 ergo,
si alios habent canones, quibus suas ineptias exequantur05.
Ceterum isti, qui sacri06, qui ecclesiastici, qui legitimi cele-
brantur, sedem07 apostolicam ad iudicium uocare non pos-
sunt, Constantinopolitanae088 uero ciuitatis episcopus,
que00 utique per canones inter sedes nullum nomen accepit,
in communionem recidens perfidorum non debuit submo-
ueri?
C. VI. Constantinopolitana ecclesia secundum a
Romana obtinet locum.
Item ex VI. Sinodo [cap. 36.] 100 a
Renouantes * sancti101 Constantinopolitani concilii de-
creta, petimus102, ut Constantinopolitana sedes similia
priuilegia, que superior103** Roma habet104, accipiat, non
tamen1058*** ecclesiasticis rebus magnificetur, ut illa; ut106a
hec secunda post illam existens , prius quam Alexandrina
sedes numeretur; deinde Antiocena, et post eam Iero-
solimitana.
Gratian. Hinc datur inlelligi, quod Alexandrina ecclesia
de secunda facta sit tercia, ei Antiocena de tercia sit facta 107 d
quarta: nisi forte quis duas contendat esse secundas, ut Con -
slantinopolitanam et Alexandrinam 108 parem suae dignitatis uelii
locum obtinere.
Unde in VIII. Sinodo legitur, [can. 2l.]100a
C. VII. Que palriarchalium sedium primum uel
deinceps teneat locum.
Diffinimus, neminem prorsus mundi potentum quem-
quam eorum, qui patriarchalibus sedibus presunt, inhonorare,
aut mouere a proprio throno temptare1108; precipue quidem
sanctissimum Papam senioris Romae, deinceps autem Con-
stantinopoleos patriarcham, deinde uero Alexandriae, ac
Antiociae, ac lerosolimorum.
DISTINCTIO XXffl.
GRATIANUS.
I. Pars. Breuiter que inter ecclesiastica ofjitia sil differen-
tia monstrauimus. Nunc a summo incipientes , et usque ad ulti-
mum gradum descendentes, qualiter quisque eorum debeat ordinari,
sanctorum auctoritatibus ostendamus.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXII. c. 3. a) propterea — c. 4. a) post: subiectam; interiicitur: quod et78 dominus piissimus imperator, et
frater noster Eusebius79 eiusdem civitatis episcopus assidue profitentur — c. 5. a) auctor. Romani Pontificis depon. b) et
Const. — c. 6. a) item ex VI. Synodo sub Iustiniano congregata b) nec non*** c) sed haec d) facta: deest — c. 7.
a) unde in VIII. Synodo habita sub Hadriano Papa II. b) post: tentare interiicitur: sed omni reverentia et honore dignos
iudicare
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. m. * Canon hic ex iis est, quos Apostolica Romana sedes a prin-
cipio, et longo post tempore non recepit: quod ex epistola 51. alias 53.
Leonis Papae I. ad Anatoliura Constantinopolitanmn , et aliis eiusdem
epistolis facile est cuivis cognoscere; itemque ex duabus epistolis Leonis
IX., una aduersus presurationes Mich&elis et Leonis, cap. 28., altera «ad
eundem Michaclcm. Sed multo clarius ex B. Gregorii epistola 31. lib. 6. ad
Eulogium Alexandrinum et Anastasium Antiochenum, Atque ex epistola
Nicolai I. ad Michaclcm Imp., quae incipit: „ Proposueramus “ Quamquam
Constantinopolitani episcopi, imperatorum potentia freti, secundum locum
patriarchalium sedium sibi usurparunt, idque tandem pacis et tranquillitatis
(‘ausa fuit ipsis concessum, sicut in cap. antiqua de priciteg. Innocentius
P. III. declarauit.
C. IV. * Hoc caput sumtum est ex duabus epistolis eidem Ioanni
episcopo Syracusano scriptis: sed in epist. 63., ex qua accepta C6t prior pars,
agitur de Constantinopolitana ecclesia; in sequenti vero 64. agitur de
primate Byzazeuo provinciae Africae, non autem Constautinopolitano,
quod videntur et Gratianus et Anselmus , apud quem eodem modo legitur,
voluisse; adducti fortasse summula illa, quae praeposita est epistolae
Gregorii. Auctor quidem glossae, quod Gratianum putavit sensisse, aperte
exposuit.
C. VI. * Renovantes: Hic agitur de 5. illo canone I. synodi Con-
stantinopolitanae, de quo supra eod. c. Constan tinopolitanae dictum fuit.
Et quod attinet ad omnes hos canonos, qui synodo VI. tribuuntur, videnda
est notatio ad c. sextam supra 1C. dist.
** Superior: Ita habetur in aliquot vetustis exemplaribus: nam in
vulgatis erat inferior. Graece est: t ijg TtntafivttQa^ ‘Pa id est, anli-
qniorts vel senioris Hornae f ut infra c. proximo. Omnino autem caput hoc
longe brevius est in hac versione, quam in graeco exemplari, uno tantum
loco copiosius, quod Antiochenam numerat sedem, cuius in graeco vulgato
nulla mentio.
*** Nec non: Sic emendatum est ex aliquot manuscriptis , ot graeco;
autea omm legebatur: non umen.
Dist. XXII. can. 3.
</.,» legitur cau. 28. Cone. Mc \!\£££a tlTlVT "*
coiit n snr,w%.
■ • u’ ^ F- ■’ ' ik hn vi 74) Const. episcopus: EGH 75) ABC Hisp. Coli. XIII. P. Coli. tr. P:
7) r ,. h sc‘ \ 1,0 ■ , Ala m . ) - Jnffeuo. 1218..- -tus. II, 66.; Densdedit. I, 150.; Ceus. II, 70. 77) nam de:
propter hoc quod: EGH\\ can. 4.
103)
106) Codd. coti. 0.
Imb ao. 869. translatio oaumits Auastasii Biit. est. - Auseim. ii,' 72. (70.' cau. /Dominicum
oqI^o/a
et in eccl.: 0 Coli. tr. P.
ui/ul invenimus. 110) Codd. coli. 0.
ut haec: deest: Coli P "Tnn 'ilirnvrij*' 105^ non tamei1 eccles.: D; et tamen in eccl.: E;
■ - 108) qua6 par>: EH' <luaiQ Par-: 0 1| can. 7. 109) Codd. coli. o. -
sermonem, can. continuatur) Deusdcd. p. m. a Con. et R. dt. sed
77
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXIII. c. i.
78
C. I. * Decretum Nicolai Papae de electione
Romani Pontificis 1 a.
In nomine Domini nostri et saluatoris Iesu Christi. Ab
incarnatione eius 2 b anno MLIX. mense Aprili, indictione
XII., propositis sacrosanctis euangeliis®, presidente quoque
reuerendissimo ac beatissimo Nicolao40 Papa5, in basilica
Lateranensis patriarchii °, que cognominatur Constantiniana,
considentibus etiam reuerendissimis episcopis, abbatibus,
presbiteris7, diaconibus, idem uenerabilis 8 Pontifex aposto-
lica auctoritate decernens de electione9 summi Pontificis,
inquit: §. i. Nouit10 beatitudo uestra, dilectissimi fratres
et coepiscopi11, inferiora12 quoque membra non13<1 latuit,
defuncto piae memoriae domino Stephano predecessore
nostro hec apostolica sedes, cui auctore14 Deo deseruio,
quot aduersa pertulerit, quot denique per simoniacae heresis
trapezitas repetitis15 malleis crebrisque10 tunsionibus17
subiacuerit18, adeo ut columna Dei19 uiuentis iam20e pene
uideretur nutare217, et sagena summi piscatoris procellis
intumescentibus cogeretur22 in naufragii profunda submergi.
Unde, si placet fraternitati uestrae, debemus auxiliante Deo
futuris casibus prudenter occurrere, et ecclesiastico statui,
ne23 rediuiua24s mala (quod absit) preualeant, in posterum
prouidere231'. §. 2. Quapropter instructi predecessorum
nostrorum aliorumque sanctorum Patrum auctoritate, de-
cernimus atque statuimus, ut, obeunte huius Romanae ec-
clesiae uniuersalis Pontifice, inprimis cardinales episcopi
diligentissima201 simul consideratione271' tractantes28, mox
sibi291 clericos cardinales adhibeant: sicque reliquus clerus
et populus ad consensum nouae electionis accedant, nimi-
rum3® precauentes31, ne uenalitatis morbus aliqua occa-
sione subrepat32. Religiosissimi 33 m uiri preduces sint in
promouenda 34 Pontificis electione, reliqui autem sequaces.
§. 3. Certus uero atque legitimus hic35 electionis ordo
perpenditur, si, perspectis diuersorum Patrum regulis
siue gestis, etiam illa B. predecessoris nostri Leonis sen-
tentia recolatur. „Nulla,‘<3° inquit, „ratio sinit, ut inter
episcopos habentur, qui nec a clericis sunt electi, nec a
plebibus expetiti, nec a comprouincialibus episcopis cum
metropolitani iudicio consecrati." Quia sedes37 11 apostolica
cunctis in orbe terrarum prefertur ecclesiis atque ideo super
se metropolitanum habere non potest, cardinales episcopi38
proculdubio metropolitani uice funguntur, qui uidelicet39
electum antistitem400 ad apostolici culminis apicem pro-
uehant41. §. 4. Eligatur42 autem de ipsius ecclesiae gre-
mio43, si reperitur idoneus ; uel si de ipsa non inuenitur, ex
alia assumatur44; saluo debito honore et reuerentia dilecti
filii Henrici45P, qui in presentiarum rex habetur, et futurus
imperator Deo concedente speratur, sicut iam sibi concessi-
mus et successoribus illius, qui ab hac40 apostolica sede hoc
ius personaliter impetrauerint. §. 5. Quod si prauorum at-
que iniquorum hominum ita peruersitas inualuerit, ut pura,
sincera atque gratuita fieri in Urbe non possit electio, car-
dinales episcopi cum religiosis clericis catholicisque laicis,
licet paucis47, ius potestatis obtineant, eligere48 apostolicae
sedis Pontificem49, ubi congruerit501!. §.6. Plane, postquam
electio fuerit facta, si bellica tempestas uel qualiscumque
hominum conatus malignitatis studio restiterit, ut is, qui
electus est, in apostolica sede iuxta consuetudinem inthroni-
zari non ualeat, electus tamen, sicut uere51r Papa, auctorita-
tem62 obtineat regendi Romanam ecclesiam, et disponendi
omnes facultates illius; quod beatum Gregorium 53 ante con-
secrationem54 suam fecisse cognouimus55. §. 7. Quod si
quis contra hoc nostrum decretum sinodali sententia pro-
mulgatum per seditionem, uel presumptionem50, aut quolibet
ingenio electus57 aut etiam ordinatus, seu inthronizatus58
fuerit59, auctoritate diuina et sanctorum apostolorum Petri
et Pauli, perpetuo anathemate cum suis auctoribus, fautori-
bus et sequacibus a liminibus sanctae Dei 00 ecclesiae se-
paratus abiciatur01 sicut antichristus, etC2s inuasor et de-
structor totius Christianitatis; nec aliqua super hoc audientia
aliquando03' reseruetur ei: sed ab omni ecclesiastico gradu,
in quocumque fuerat prius, sine retractatione deponatur:
cui quisquis adheserit, uel qualemcumque tamquam Pon-
tifici reuerentiam exhibuerit, aut in aliquo eum04, defendere
presumpserit, pari sententia05 sit mancipatus. §. 8. Quis-
quis 00 11 huius nostrae07 decretalis sententiae temerator exti-
terit, et Romanam ecclesiam sua presumptione confundere
et perturbare08 v contra hoc statutum09 temptauerit, perpetuo
anathemate atque excommunicatione dampnetur, „et cum
impiis, qui non resurgent in iudicio70," deputetur71 w, omni-
potentis72 contra se sentiat iram , et sanctorum apostolorum
Petri et Pauli (quorum presumit ecclesiam confundere), in
hac uita et in futura furorem sentiat73 „fiat74 habitatio eius
deserta, et non sit, qui inhabitet in tabernaculis eorum75*,
fiant70 filii eius orphani et uxor eius uidua77, commotus amo-
EDITIO ROMANA.
Dist. XXIII. c. 1. a) Unde Nicolaus Papa II. in Concilio Lateranensi* — Decret. Nic. Pap. de elect. summi Pontif.
b) eiusdem c) Nicol. apostolico Papa d) membra Christi non e) iamiam f) vider. concussa nutare g) recidiva
h) mala praevaleant, praecavere i) diligentissime k) de electione 1) mox Christi cleric. m) Et ideo religios. n) Quia
vero sedes o) episcopum p) nostri Henrici q) congruere viderint r) verus s) et: deest t) aliquando : deest ^quis-
quis autem hui. v) conturbare w) reputetur x) eius
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXITI. C. I. * Huius decreti integrum exemplum est in uetustiBsimo libro abbatiae monasterii Farfensis, literis Longobardicis ante
annos pene quingentos scripto, et alibi.
Dist. XXIII. can. 1. 1) Codd. coli. o. — Ex Concil. Ilom. hnb. ao. 1059. ; Chron icon Farf eu se Gregor i i Catinensis in quo illud deprehenderunt CorrecL Jlom.
legitur in Murator ii SS. Rer. Jtal. II, 2, 645. ei M. Germ. SS. XI, 558. Sed qui edidit illud Bcthmann decretum Nicolai omisit. Ast Grcgorius Catinensis hausit ex
Fratris Beraldi monachi et ablatis Farfensis libro qui invenitur in Cod.lat. Monae. 149, cu/usquc copia uti benignitate GuiUelmi Amdt licuit nobis. — lude a verbis
§. 1. dcci'etum in forma quae apud Gratianum exstat invenitur in Chronico Jfugouis Flnvinncens. M. Ge.rm. Sti. VIII, 408. et apud Hugou. Floriaccuscm de regia
potestate ac sacerdotali dignitate (Baluz. Miscell.TV,62.) ; Pertzius vero e Vaticano Codice decreti nostri formam publici fecit iuris Mou.Germ. LL. 11,177. quam iterum
edidit Waiterich Vitae I. p. 229 sqtj. et quae consonat cum illa Beraldi; tertium denique Jaffe in ed. Coei. Vdalrici Babenberg. ( Mou . Bamberg. Berol. 1809. p. 41.)
At quae istarum formarum genuina habenda sit, magna est virorum doctorum contentio, quorum scripta invenies enumerata ap. Hinschius Kirchenr. I, 248.
Contra Hinschii quidem sententiam cf. Waitxin Forsch. s. deutsclt. Gcxch. X, 614 sqq. et Zopfell 1). Papstnahlen (Guttiugcn 1871.) p. 125 sqq. qui rectam tit nos
quidem putamus, defenderunt sententiam. — Ico Pan. III, 1. Caesar. 2) ADCKF; Domini: AI. LL. 3) prop. sacr. evang.: deest: Berald. 4) Codd. et Edd. coli o. ;
beatissimo: deest: EG 5) vero: Berald.; viro: Anu, Far f. 6) patriarclmtus: AB; patriarchica: lvo 7) seu venorabillbus presbyteris atque diaconibus ;
Berald. MLL. Jvo. 8) venerandus: Berald. 9) decernendae electionis: Ber. 10) noverit: MLL. 11) episcopi: Iro 12) antoriora: ib. 13) Codd. et Edd.
coli. o. lvo 14) cui auctoritate: D; cuius auctoritate: CEU 15) repetit. : deest: Berald. Cod. I 'at. Ungo Flavia. Ungo Flor. 16) crebrisque: deest: Berald.
17) concussionibus: H; tonsionibus: Edd. Venet. I. Lugd. I. 18) subiacuit: Edd. coli. o. 19) Dei: deest: Berald. 20) Codd. et Edd. coli. o. Jvo. 21) Codd. et
Edd. coli. o. lvo Nugo Flor. 22) cogerentur: Berald. 23) ne vel: Ico. 24) Codd. coli. o. Chron. Farf. Ungo Flav. ; Hugo Flor. 25) AB MLL. : in posterum
praecav. : Berald. lvo.; praevidere: Ungo Flor. 26) diligontissiina: ABCDEGH Ed. Bas. Berald. MLL. Hugo Fiat. 27) AB Berald. MLL. Ungo flav. simul
dilectione: CEGH 28) hoc loco in MLL. Berald. Anu. Farf. adduntur: (cf. infra §. 4.) salvo debito honore ot roverontia dilectissimi filii nostri Hoinrici qui
in praesentiarum rex habetur ot futurus imperator Deo concedente sporatur, sicut iam sibi mediante eius nuueio Longobardiae cancellario W. coucossiinus
et successorem (MLL.: successorum) illius qui ab hac apostolica sedo personaliter hoc ius impetraverit ( MLL. : impetraverint) ad consensum novaoelectionis
accedant, ut nimirum no venalitatis morbus qualibet occasione subripiat religiosi viri cum serenissimo filio nostro rego Henrico praeduces etc. ut in textu.
Cuius verba: mox Christi — usque ad g. 5. desiderantur. 29) AB Hugo Fluo. ; mox et clericos: EG; mox episcopi cler. : H 30) ut nimirum : Ungo r lar.
31) pracc.: deest: ib. 32) subripiat: ib. 33) Codd. coli. o. Ungo Flav. 34) promovendi: Jvo 35) desunt in ed. Bas. : et certo rectus ac legit.: Jio 3G) cf.
infra D. LXII. c, 1. 37) Codd. coli, o.; Sed quia: Edd. coli. o. pr. Bas. in qua non leguntur. 38) voro episcopi: EGJf 39) vidolicet: deest: Hugo Fias.
40) Codd. coli . o. Hugo Flav. 41) provehunt: 7t?o Hugo Flav. 42) eligant: Berald. MLL. 43) de ipsius ecclesia si: Ico 44) reliqua usque b. desunt tu
MLL. Berald. Ann. Farf. 46) ABC 46) hac: deest: EG 47) licet pauci sint ius tamen (potestatis: MLL.) obtinoant eligendi: Berald. MLL. Ann. tarf.
48) eligendi: Edd. coli. o. 49) antistitem : D Hugo Flav. 50) Codd. coli. o. et Edd. o. pr. Bas. ; congruentius iudleaverint: lvo Hugo Flav. ; ubi cum invictlssin •
rege congruentius Judicaverint: MLL. Berald. Farf. — haec licet aliis verbis leguntur in Jvon. Beer. V, 80. 51) ABEGH; vor. : deest : Berald. Jvo Jlago
Flav. Hugo Flor. 62) auctoritat. : deest: lvo Berald. 53) beatissimum: E; beatus Gregorius : lvo Berald. MLL. 54) electionem : lingo Hav. 55) cognoscitur:
MLL. 56) vel praes.: deest: lvo 57) electus: deest: Berald. 58) aut ordin. scu etiam int.: Berald. 59) fuerit, non papa sed sathanaa non apostolicu* sud
apostaticus ab omnibus habeatur vel teneatur: MLL. Berald. Ann. Farf. 60) Romanae: Berald. Anu. Farf. 61) subiiciatur: lvo. Hugo Hor. Hugo rtav.
Berald. 02) Codd. coli. o. 63) ABCEGH Ed. Das. ho Pan. Hugo Flao. MLL. Berald. — servotur: Ali 04) illuni: J)EG; cum: deest: AB 65) sententiae:
Edd. Bas. Lugdd. II. HI. Cori. 66) ABCF.G lvo — Quod sl quis: Edd. coli. o. pr. Bas. — quisq. aut. huius senteutiao decretalis: MLL. 67) nostri docrotl yoi
sententiae: C; nostrae sanctae: Edd. coli. o. pr. Bas. 68) ABCDF Hugo Flor. Hugo Flav.; perturbare voluerit: Berald. 69) decretum: Kdd.Bas. Dv> .
70) Fealm. 1. 1>. 5. 71) ABEGH MLL. 72) Dei (omnipotentis: Hugo Flav. MLL. ; scilicet: lvo Hugo Flav. MLL.) patris ot filii et spiritus sanet. : Hugo f ac.
MLL. Btrald. 73) semper sentiat: EGH; reperlat: MLL. 74) Psalm. LXVUI. v. 26. 75) ABCBF - tabernaculo : MLL. Berald. 76) Psulm. GV III. *-'■ J.
77) uxores . . . viduae: Hugo Flav.
70
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXIII. c. 2. 3.
80
neatur 78 ipse et eius filii, et mendicent, et eiciantur de ha-
bitationibus suis, scrutetur fenerator omnem substantiam
cius, et diripiant alieni labores73 eius, orbis83 terrarum pu-
gnet contra eum81, et cuncta88 elementa sint ei contraria,"
et omnium sanctorum quiescentium merita83 illum confun-
dant, et in hac uita super eum apertam uindictam osten-
dant81. §. 9. Obseruatores autem huius nostri decreti
omnipotentis gratia83 y protegat8®, et auctoritas beatorum,
apostolorum Petri et Pauli ab omnium uinculis peccatorum
absoluat.
II. Pars. Gratian. Episcopi vero ct ceteri ordines infra
constituti qualiter ordinari ilebcuni, exs? auctoritate Carta-
gincnsis concilii IV. [cap. 1.], cui interfuit Augustinus tempore
Honorii Augusti, ostendamus, ab eorum examinatione incipientes.
C. II. Quomodo33* sit examinandus, qui in episcopum
eligitur.
Qui episcopus* ordinandus est, antea33 examinetur, si
natura sit30 prudens, si docibilis31, si moribus temperatus
si uita castus, si sobrius, si semper suis negociis cauens32
si humilis, si affabilis, si misericors, si litteratus, si in lege
Domini instructus, si in scripturarum sensibus cautus33, si
in dogmatibus ecclestiasticis exercitatus31; et ante omnia35,
si fidei documenta36 uerbis simplicibus asserat37, id est Pa-
trem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum esse con-
firmans38, totamque trinitatis33 deitatem coessentialem et
consubstantialem100 et coeternalem101 et coomnipotentem
predicans; si singulas102 quasque in trinitate personas ple-
num Deum, et totas tres personas unum Deum103, si incar-
nationem diiiinam104 non in Patre, neque in Spiritu sancto
factam, sed in Filio tantum credat105, ut, in diuinitate qui
erat Dei Patris Filius 106 *’, Deus uerus ex Patre esset et 107 c
homo uerus ex matre, carnem ex matris uisceribus habens,
et animam humanam rationabilem1038, simul103® in eo utrius-
que 110 1 naturae, id estius Deus et homo, una persona112,
unus Filius, unus Christus, unus Dominus113, creator114
omnium que sunt et auctor. Dominus115 et rector116 cum
Patre et Spiritu sancto omnium creaturarum 117 ; qui passus
sit pro salute nostra118*1 uera camis passione, mortuus uera
corporis sui morte, resurrexit uera carnis suae receptione113'
et uera animae120 resumptione, in qua ueniat121 k indicare
uiuos et mortuos. §. 1. Querendum est1221 etiam ab eo, si
noui et ueteris testamenti, id est legis et prophetarum et
apostolorum unum eundemque credat auctorem Deum 123 m,
si diabolus non per conditionem, sed per arbitrium 124 factus
sit malus. §. 2. Querendum etiam ab eo, si credat huius125,
quam gestamus, et non alterius camis resurrectionem, si
credat ludicium futurum, et recepturos singulos pro his, que
in hac 126 n carne gesserunt, uel penas, uel premia127, si
nuptias non prohibeat128, si secunda matrimonia non
dampnet123, si carnium perceptionem non culpet130, si peni-
tentibus reconciliatis communicet, si in baptismo omnia
peccata, id est tam illud originale peccatum 131 ° contractum,
quam illa, que uoluntarie admissa sunt, dimittantur, si extra
ecclesiam catholicam nullus saluetur. §. 3. Cum in his
omnibus examinatus inuentus fuerit plene132 instructus,
tunc133 cum134 consensu clericorum et laicorum et135 con-
uentu totius prouinciae episcoporum, maximeque metropoli-
tani uel auctoritate, uel presentia ordinetur episcopus13®.
Suscepto in nomine Christi episcopatu, non suae delectationi,
nec suis moribus 137 p, sed his138 Patrum diffinitionibus ac-
quiescat**.
C. III. Qualis esse debeat clericorum conuersatio.
Item Ysidorus de uita clericorum1*0*.
III. Pars. His111 igitur lege Patrum cauetur, ut a uul-
gari uita seclusi a mundi uoluptatibus sese abstineant; non
spectaculis, non pompis intersint; conuiuia142 publica fu-
giant, priuata non tantum pudica, sed et sobria colant;
usuris nequaquam incumbant, neque turpium occupationi-
bus143*’ lucrorum, non fraudibus 144 c cuiusquam studium
appetant; amorem pecuniae quasi materiam cunctorum cri-
minum fugiant, secularia145'* offitia negotiaque abnuant 146 e;
honoris gradus per ambitionem non suscipiant1471; pro
beneficiis medicinae148 Dei munera non accipiant; dolos et
coniurationes caueant; odium, emulationes14°e, obtrecta-
tionem atque inuidiam fugiant; non uagis150 oculis, non
effreni lingua, aut petulantia151 h fluidoque gestu152 incedant,
sed pudorem et uerecundiam mentis simplici habitu incessu-
que ostendant; obscenitatem etiam membrorum et153'
uerborum, sicut et operum, penitus exsecrentur; uiduarum
et uirginum frequentationes154 k fugiant; contubernia155
extranearum feminarum nullatenus appetant; castimoniam
quoque inuiolati corporis perpetuo conseruare studeant, aut
certe unius matrimonii uinculo federentur; senioribus quo-
que debitam prebeant obedientiam, neque ullo iactantiae
studio semetipsos attollant; postremo doctrinae lectionibus,
psalmis, imnis, canticis, exercitio iugi15®1 incumbant. Tales
enim esse debent, qui diuinis cultibus sese mancipandos
studeant157"1, scilicet ut, dum scientiae operam dant, doc-
trinae gratiam populis administrent.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXIII. c. i. y) omnip. Dei gratia — c. 2. a) Otiando b) post: filius interucitur: ipse fieret in homine ho-
minis matris filius c) esset et : deest d) rationalem e) simulque f) in eo veritas utriusq. g) idem Deus h) pro salute
nostra: deest i) resurrectione k) veniet 1) est: deest m) auctorem et Deum n) hac: deest o) peccatum: deest
p) motibus — c. 3. a) It. Isid. de eccles. officiis lib. 2. c. 2. b) occupationes c) lucrorum fraudisque cuiusque, stud.
appet. d) fug. et saecul. e) abiiciant f) ambitiones non subeant g) aemulationem h) petulanti i) membrorum
et : deest k) frequentationem 1) iugiter m) se mancip. student exhibere scii.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. II. * Caput hoc integrum oxstat in Ordine Romano, additis ad
initium his vocibus: Statuta ecclesiastica: cui similem titulum toti Cnr-
tliaginonsi quarto concilio esse praepositum iu aliquot vetustis codicibus,
testantur illi, qui tornos conciliorum ediderunt.
** Acquiescat: Post hoc verbum tam in concilio, quam in Ordino
sequitur1^: Jn cuius ordinatione etiam aetas requiratur, quam sancti Patres
in praeeligendis episcopis constituerunt
Dist. XXIII. can. 1. 78) commoveatur: EG; commoveantur: H 70) labores omnes: Ed. Das. Berald. MLL. ; et deleant alloni labores eius:
Jliti/o Flnv. 80) Sap. c. V. v. 21. 81) illum: HugoFlav. 82) omnia: Berald. 8») et omn. quiesc. In terra merita: Iro; et omn. sanet Romae quiesc.: MI,/,.
S-l) et In h. v. s. eum a. v. ostend.: deest: Berald. 85) .1 BCKFG 8«) et benedicat: Berald. 87) primum ex: F.GU\\ can. 2. 88) ABC — est eligendus: AB;
r. 1. .Statuit, eccl. niitiqu. de quib. vide supra cole. 9. It. XVIII. ap. Bruta. I. c. I, 140. - Coti. .tus. ded. II, Vi.-. Regino I, 455.: Burch. I. 8.: leo Deer. V, 62.;
<oU'JJa£' V?! ?• * 9-.(*!’ 8> *)• 83> a,lle! '*HS- ded- Ji’°. Polyc. 90) sit: deest: Aiis. dcd. ; est: Ivo. Potqc. 91) docilis: Ed. Bas. Polyc. - adi.
>" DEGH et o. Edd. coli. : si pervigil, quae verba in F manu post, artat, in marq. adseripta sunt. 92) vacans: .Ius. ded.; sui negotii cavens: DH leo. Coit,
tr. P. Polyc.; si semper suis negotiis, si hominibus affabilis: flisp. 99) cautus vel acutus: CDFH Edd. coli. o. 91) occl. exero.: deest: D 95) omnia
trinitatem ot unitatem confirmet: Polyc. ubi canon hic finit. 90) divina docnm: Aiis. ded. 97) verbo simpliciter asserat: EOH 98) confirmat: EO; con-
firmet: C 99) m trinitate deitatem : Reg. ed. Baller. Ivo. ; totamquo deitatem: Ans. d. ; totamque trinitatis unitatem: D Edd. coli. o. lOMsnbstantialem: Reo.
lui ?rn fit 8 ,n g“1,a'n <1!,a“yiu® <’><!>■ Hisp.Rey. Ivo. -Coit. 103) et tot. tr. n.u.Denm: deest: oriq. 104) divinitatis: H Ei. Eas.
105)credat. deest. Aus.dcd.; credit. OsB.tr. P. 100) Codd. ct Md. coit. o. 10 1) Codd. coll.o. 108) ABC DE 1091 Codd.coll.o. oriq. Ivo Coll.tr. P. 110 )ABCDF
J.toLj i’' in eo ambae naturae: orig. ; in eo utra impio naturam id est Dei uuus persona: Ivo. 111) ABCVEG orig. Aus. ded. Reg. Ivo. 112) una pers.:
L 1 D®“:; 114> «ro*®1™11»: Hisp. Reg. 115) dominus: deest: Ivo.; et dominus: orig. Ans dcd.
12!) ABCmih Ivo m! n“!“ t c3 12°) .lesumPt- s ^„ .}??> ***>
lias. 124) s
orig. Ans. d
in qun vox:
deest ap. IU
14o) Codd. coii. o. orig. 146) Codd. coli. o. Edd. Bas. I.ugiUl. I. II. III. Par. 147) ABC; gradum
U0) ABCUFC,H 150) vagi : DEFUI/ Edd. coli. o. 151) Codd. coli. o. Ed. Bas.
fraudis: D; non fraudibus: EGH; fraudibus: CF Edd. coli. o.
per ambitionem suscipiant: Codd. rei. et Edd. coli. o. 148) disciplinae: EQIl
152) gressu: F; tumidoquo gressu: orig. - Corr. 153) ADCEd - n imbr. otverb • Codd rei et EddcoUn ‘ V^rJ, n \ UMa-c0U-
Edd. coli. o. - Corr. 155) et contub.: EG 156) AB Ed. Bas. orig. 157) «u&i! TabeSI' dlest in ^d^Edtcolllo 'qUC
81
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXIII. c. 4-10.
82
C. IV. Qui digne sacramenta tractare non possunt 158 , ad
ministerium non eligantur d iduum .
liem Clemens [ad Iacobum fratrem Domini, epist. II.]159.
Tales ad ministerium eligantur clerici, qui digne possint
dominica sacramenta tractare. Melius est enim Domini
sacerdoti100 paucos habere ministros, qui possint digne
opus Dei exercere, quam multos inutiles, qui onus graue
ordinatori adducant.
C. V. Si electo in episcopum16* aliqua obiciimtur, quinque
uel sex episcopi ad eius purgationem perueniant 102 a.
Item ex Concilio Cartaginensi /F103
Illud104 statuendum est103, ut, quando ad eligendum
episcopum conuenerimus, si qua contradictio oborta100 fuerit
(quia talia 107 b sunt facta108 apud nos)109, non presumant ad
purgandum eum, qui ordinandus est, tres tantum170, sed
postulentur ad numerum supradictorum171 duo uel tres172,
et in eadem plebe, cui ordinandus est, discutiantur173 primo
personae contradicentium, postremo etiam illa, que obi-
ciuntur171, pertractentur, et, cum purgatus fuerit sub con-
spectu publico, ita demum ordinetur175. Si hoc cum170
uestrae sanctitatis animo concordat177, roboretur uestrae
dignitatis responsione. Ab uniuersis episcopis dictum est :
,, Satis placet".
C. VI. Vota suae promissionis spondeant, quos eccle-
siastica promonet disciplina.
Item ex Concilio Tolletano XI. [c. io.]178
Quamquam omnes, qui sacris mancipantur ordinibus,
canonicis regulis teneantur astricti179, expedibile tamen
est, ut promissionis suae uota sub cautione spondeant, quos
ad promotionis130 gradus ecclesiastica probat181 disciplina.
Solet enim plus timeri, quod singulariter pollicetur, quam
quod generali sponsione182 concluditur. §. 1. Et ideo pla-
cuit huic sancto concilio183, ut unusquisque, qui ad eccle-
siasticos gradus est accessurus 184 a, non ante honoris con-
secrationem accipiat, quam placiti sui innotacione1851’
promittat, ut fidem catholicam sincera cordis deuotione
custodiens iuste et pie uiuere debeat, et in180 nullis operi-
bus suis canonicis regulis contradicat, atque ut debitum per
omnia honorem atque obsequii187 reuerentiam preminenti
sibi unusquisque188 dependat, iuxta illud Papae Leonis1890
edictum: „Qui se scit aliquibus190 esse prepositum, non
moleste ferat aliquem sibi esse prelatum, sed obedientiam,
quam exigit, etiam ipse dependat." Pena tamen191d iuxta
ecclesiasticae consuetudinis morem et placitis talium in-
ferenda192, et ab his, qui transgressores fuerint, persoluenda
est.
Dehinc disponitur, qualiter ecclesiastica of/Uia ordinentur 193».
C. VII. Qualiter ordinetur episcopus 101 h.
Episcopus cum ordinatur, duo episcopi ponant195 et tene-
ant euangeliorum codicem super caput et ceruicem190 eius,
et uno super eum fundente 197 0 benedictionem, reliqui omnes
episcopi, qui adsunt, manibus suis caput eius tangant 19S.
C. VIII. Qualiter ordinetur preshiter. [Ex eodem c. 3.] 109
Presbiter cum ordinatur, episcopo eum200 benedicente
et201 manum super caput eius tenente202, etiam203 omnes
presbiteri, qui presentes sunt204, manus suas iuxta ma-
nus2050 episcopi super caput illius teneant200.
Sicut-111 autem in die ordinationis suae sacerdos orario
utroque humero ambitur, ita tempore consecrationis eodem orario
instanter uti debet.
Unde in Concilio Bracharensi [III. c. 3.] 203 legitur:
C. IX. Quod rpusque accepit 209 tempore consecrationis, ferat
tempore oblationis.
Ecclesiastica institutione 210 a prefixum nouimus211, ut
omnis sacerdos, cum ordinatur, orario utroque humero
ambiatur: scilicet, ut qui imperturbatus precipitur con-
sistere inter prospera etaduersa uirtutum semper ornamento,
utroque212 circumseptus apareat humero213. Qua ergo211
ratione tempore sacrificii non assumit215, quod se in sacra-
mento accepisse non dubitat? Proinde modis omnibus con-
uenit, ut, quod quisque percepit in consecratione honoris,
hoc retineat et in210 oblatione uel perceptione suae salutis;
scilicet, ut, cum sacerdos ad solempnia missarum accedit, aut
per se Deo sacrificium oblaturus, aut sacramentum corporis
et sanguinis Domini nostri Iesu Christi sumpturus, non aliter,
quam2171’ orario utroque humero circumseptus, sicut et
tempore ordinationis suae dignoscitur consecratus, ita ut de
uno eodemque orario ceruicem pariter et utrumque hume-
rum premens signum in suo pectore preparet218 crucis.
§. 1. Si quis autem aliter egerit, debitae excommunicationi
subiacebit219c.
IV. Pars. Gratianus. Dalmaticis autem nec episcopis,
nec diaconibus 220 absque apostolica licentia uti permittitur.
Unde Gregorius Aregio Episcopo Francorum, [lib. VII.
epist. ut.]221
C. X. Absque apostolica--'1 licentia dalmaticis neque episcopis
neque diaconibus 223 uti licet.
Communis filius diaconus Petrus nobis innotuit, qviod
fraternitas uestra tempore, quo hic fuit, poposcerit, ut sibi
et archidiacono suo utendi dalmaticis licentiam preberemus.
Sed quia224a hominum225 suorum infirmitate compulsus
festinanter abeessit, ut nec ipse rneror incumbens diu2201'
(ut dignum erat et res desiderata poscebat) sineret ma-
nere2270, et nos in multis inplicatos, ut ecclesiasticae rationis
EDITIO ROMANA.
Dis t. XXIII. c. 5. a) conveniant b) quia saepe talia — c. 6. a) ascensurus b) adnotatione c) B. Leonis d) etiam —
C. 7. a) ordinantur b) addita est inscr.: in Concil. Carthag. IV. c. 2. c) fundendo — c. 8. a) manum — c. 9. a) eccl. et
antiqua instit. b) aliter accedat, quam c) subiaceat — c. 10. a) quia ita homin. b) diutius c) permanere
Dist. XXIII. can. 4. 153) valent: EO 159) Epistola snpposiiitia quam et ipsam Rufimtm iam latinitate tlo nasse contenderunt quidem ncc tamen
probaverunt Baller ini ( opp . Leonis i/. III, G76.) f/. Mnassen (irsch. I, 41 fi. ; ap. Hinschius p. 18.; Jaffe lit. spur. no. X. — Po/ifcttrp. IV, 31. (IV, 32, I. can.
ministri altaris in medio) 160) sacerdotium: EGH; sacerdotes: D || can. 5. 161) in electione episcopi: EO 1152) .47//»’ 163) Codd. call. o. et
Edd. coti. o. pr. Argeut. — Ast ut Correctores iam notarunt est C. Oartii. III. c. 40. hab. ao. 397. ap. Unius. I, 12‘J. ; — Burch. I, 6.; Jco I)ccr. V, 60.; Coli. tr. r.
II, 17, 28. (29.) Polgc. II, 8. (II, 7. c. ini.: Quando.) Ausclm. VI, 65- a Corr. ct it. citatur, ubi nihil invenimus. 164) Sod ot illud.: Burch. Jvo. 165) est:
deest: orig.; illud, stat, est ut: deest : Polgcarp. 166) suborta: Edd. coli. o. pr. Bas. 167) ABC!) orig. Burch. IvoColl. tr. P.; Polgc. 108) tractata :
tc tnt. ,11, oo< c» oui/. rt t n, oa. u incrmiv ««• x/wy. v« lihiuh, o... ....... ..... ,, 7 r
irig. ; teneatur adstrictus: orig. 180) prom. suae: EOH 181) provehit: orig. Hisp. — Coit. 182) ox positione: D Coli. tr. P.; innoxiono: orig.
llipi. 183) synodo: E, i. Itn s. 18-1) AllCDECIH Eit. Itus. oria. Hisp. Coli. tr. P. 185) AUVDFH an,/. Hisp. (MI. tr. P.,- imiotationem: M 180) ut in: ori;,.
187) obBequli sui: EO 188) unicuique: orig. 189) ABC — Ep. ad. Auastas. Thcssal. 190) quibusdam: orig. 191) ABCflfl Md. coli. o. orig. Coli. tr. I .
autem : 1) 193) inserenda : oria. Hisp. — Oorr. || c a n. 7. 183) Cotld. coli. o. — in oodem : ABC EU 194) Haec et siji/. titulo : Recapitulatio ordiualioiut officialium
eccl. teguntur inde ac. 90. inter Statuta eccl. aut. de quibus vide supra Dist. XVIII. c. 9. Prostant etiam ex parte in sacramentario (telnsu ub. I. no. 95. «p.
227) ABC; imminere: orig. Aus.
Corpus iur. can. Ed. Friedberg.
84
83 DECRETI PRIMA PARS DIST. XXIII. c. n — 18.
est consideratio228'1, nouum hoc inconsulte et subito non
permitteret indulgere, idcirco postulatae rei prolongatus
effectus est. Nunc uero, caritatis tuae bona reuoenntes ad
animum, huius auctoritatis nostrae serie petita229 conce-
dimus, atque te et290 archidiaconum tuum291 dalmaticatum
usu decorandos esse concessimus, easdemque dalmaticas
dilectissimo filio nostro Ciriaco abbate deferente transmisi-
mus.
C. XI. Qualiter ordinetur diaconus. [Ex Cone.
Carth. IV. c. 4.]292.
Diaconus cum33-1 ordinatur, solus episcopus, qui eum
benedicit234, manus239'* super caput illius ponat23® quia237
non ad sacerdotium, sed ad ministerium consecratur.
V. Pars. Gratianus. Queritur autem, an post benedic-
tionem manus presbiterorum et diaconorum erismatis liquore
debeant q>erunt/i.
De bis ita scribit Nicolaus Papa [I.] Itadulpho Dituricensi
A rcliiepiscopo 233 :
C. XII. Nec presbiteris, nec diaconibus in consecratione
erismate manus perungantur 289a.
Preterea210 sciscitaris, utrum solis presbiteris, an et
diaconibus debeant, cum ordinantur, manus erismatis liquore
perungi. Quod in sancta Romana211 '* ecclesia, cui auctore
Deo deseruimus, neutris242 agitur. Sed quia 213 e sit a nouae
legis ministris actum, nusquam (nisi nos fallat obliuio)
legimus. Ergo ad B. Innocentii Papae canonica decreta
sanctitatem tuam transmittimus, et que sint tibi in consecra-
tionibus et ordinibus244 obseruanda, principia paginae ad
Decentium Eugubinum episcopum missae te affatim edoce-
bunt.
[PALEA.
C. XIII. Ex Cone. Hispal. II. c. 5. 245
Ex* epistola Simplicii Papae Seuero et Florentino Epi-
scopis directa. Ad cognitionem nostri examinis24® Gabrenen-
sis247 diaconi relatu peruenit248 de quibusdam ipsius eccle-
siae clericis, quorum cum unus249 ad presbitenum2511, duo
ad Leuitarum ministerium consecrarentur251, episcopus252
eorum, oculorum dolore detentus, fertur manum suam super
eos tantum posuisse, et presbiter253 quidam illis contra
ecclesiasticum ordinem benedictionem dedisse; qui254 prop-
ter tantam presumptionis audaciam poterat accusatus iudicio
presenti dampnari, si adhuc in corpore positus, non fuisset
mortis uocatione preuentus. Sed quia iam 255 ille examini
diuino relictus humano iudicio accusari non potest, hi, qui
supersunt, et ab eo non consecrationis titulum, sed igno-
miniae potius elogium258 acceperunt257, ne sibi licentiam
talis ultra258 usurpatio faciat, decremmus, ut a*>9 gradu sa-
cerdotalis2®8 uel leuitici ordinis, quem peruerse adepti sunt,
depositi equo iudicio abiciantur2®1. Tales enim merito
iudicati sunt remouendi , quia praue inuenti sunt constituti.]
Gratian. Item queritur, an eorum ordinatio sit rata ha-
benda, quibus episcopus, oculorum languore impedilus-O- » munus,
imponit, et presbiter super ens orationem dicit.
De bis ita statutum est in Concilio Tollclann:
C. XIV. Et ordinator, et ordinatus dampnationis
subeat penam, cum episcopus manum imponit , et alius
orationem dicit.
Quorumdam clericorum, dum unus ad presbiterium, duo
ad Leuitarum ministerium sacrarentur283, episcopus, oofilo-
rum dolore detentus, fertur super eos manum suam tantum
posuisse2843, et presbiter quidam illis contra ecclesiasticum
ordinem benedictionem dedisse. Sed quia ille iam examini
diuino relictus humano iudicio accusari non potest, hi, qui
supersunt, gradum sacerdotii uel leuitici ordinis, quem per-
uerse adepti sunt, amittant.
C. XV. Qualiter ordinetur subdtaconus3*®*.
VI. Pars. Subdiaconus cum ordinatur, quia manus
impositionem non accipit2883, patenam de manu episcopi
accipiat uacuam et calicem uacuunv, de manu uero archidia-
coni accipiat urceolum cum287 aqua288, manile et289 manu-
tergium.
C. XVI. Qualiter ordinetur acolitus 27®n.
Acolitus271 cum ordinatur, ab episcopo quidem docea-
tur, qualiter272 in offitio suo debeat agere: sed ab archidia-
cono accipiat273 ceroferavium274 cum cereo275, ut sciat se
ad accendenda ecclesiae luminaria mancipari; accipiat et
urceolum uacuttm ad suggerendum278 uinum277 in278 eucha-
ristiam sanguinis Christi.
C. XVII. Qualiter ordinetur exorcista 27fl3.
Exorcista cum ordinatur, accipiat288 de manu episcopi
libellum281, in quo scripti sunt exorcismi, dicente sibi epi-
scopo: „ Accipe, et commenda memoriae282, et habeto
potestatem inponendi manus super energuminum, siue
baptizatum, siue catecuminum.“283
C. XVIII. Qualiter ordinetur lector33*'*.
Lector cum ordinatur, faciat de illo uerbum episcopus
ad plebem, indicans eius fidem ac uitam atque ingenium;
post hoc2851* spectante288 plebe tradat287 ei codicem, in288c
EDITIO ROMANA.
Di st. XXIII. c. 10. d) implicitos ecclesiasticae rationis consideratio — c. ir. a) dum b) manum — c. 12. a) per-
ungere licet b) sancta hac Rom. eccl. c) Sed et quia — c. 14. a) imposuisse — c. 15. a) addita est inscr.: Item ex
Concilio Carthagin. IV. c. 5. — c. 16. a) addita est inscr.: item ex eodem Concilio c. fi. — c. 17. a) addita est inscr.: item
ex eodem c. 7. — c. 18. a) addita est inscr.: item cx eodem Concilio c. 8. b) haec c) de
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIII. * Ex epistola: Haec Palea in nullo inanuscripto exemplari
est inventa. Burchardus etIvo[Decr. V. 213.] ante lior caput, quod incipit:
Ad cof/nHiouau , referant aliud quortdam caput, quod lucipit: Ji 'elutio, cx
epistola Simplicii missa Equitio Florcntio (sive Florentino) ct Seuero
episcopis. Quamobrom indo potest hnc esse translatus titulus. Ceterum
caput hoc a Hurcliardo citatur ex concilio Bracar. ab Ivone in 5. quidem
part. c. 213. ex Cartilagineus! , in tl. vero c. 102. ex Ilispalcnsi 2. cap. 5. quo
etiam loco exstat; et sequens canon: Quonnulnui , est quasi huius sumina.
, u I;S35l'cnsi3:",.'7- -"«/'••• Ualiransia : Jlurcli. hoVl. MSI deductum 'est: oriq. leo VI. 249) nuod dum imus: Ico V.:
) a:
85
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXIII. c. 19-30.
86
quo lecturus est2»», dicens29»»: „Accipe, et esto relator291
uerbi Dei, habiturus, si fideliter et utiliter impleueris offi-
tium292, partem cum eis, qui uerbum Dei ministrauerint.“293
C. XIX. Qualiter hostiarivs 291 a.
Hostiarius cum ordinatur, postquam295 ab archidiacono
instructus fuerit, qualiter in domo Dei debeat conuersari, ad
suggestionem archidiaconi tradat29® ei297 episcopus claues
ecclesiae de altario, dicens ei2931’: „Sic age, quasi299 reddi-
turus Deo rationem pro his rebus, que his 399 clauibus re-
cluduntur. “
C. XX. (hialiter psalmista301 a.
Psalmista, id est cantor, potest absque scientia3025 epi-
scopi, sola iussione presbiteri offitium suscipere cantandi,
dicente sibi presbitero : „ Vide, ut303, quod ore cantas, corde
credas, et301 quod corde credis, operibus comprobes. “3U5
Gratian. Clerici comam nutrire prohibentur , quorum caput
desuper300 in modum spherae rasum esse debet.
Unde Anicius 307:1 Papa [Episcopis Galliae.]
C. XXI. Clerici comam nutrire prohibeantur 303h.
Prohibete309, fratres, per uniuersas regionum uestrarum
ecclesias, ut clerici, iuxta apostolum, comam non nutriant,
sed desuper caput310 in modum spherae radant.
C. XXII. De eodem.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 20.]311
Clerici, qui comam nutriunt, ab archidiacono, etiamsi
noluerint, inuiti detondeantur312. Vestimenta etiam313 uel
calceamenta eis, nisi que religionem deceat314 a, uti aut
habere non liceat.
Deo dedicatae 323 contingere, et incensum circa altaria deferre
prohibentur.
Unde Sother Papa Episcopis Italiae, [epist. II.] 324 a
C. XXV. Vestimenta altaris et uasa sacrata mulieres
tangere prohibeantur 325 5.
Sacratas Deo feminas uel monachas sacra uasa uel
sacratas pallas penes uos contingere, et incensum circa326
altaria deferre, perlatum est ad apostolicam sedem: que
omnia327 uituperatione et reprehensione323 plena esse, nulli
recte sapientum dubium est. Quapropter329*-" huius sanctae
sedis auctoritate hec omnia uobis330 resecare funditus,
quanto citius331 poteritis, censemus332. Et ne pestis hec333
latius diuulgetur, per omnes prouincias334 abstergi citissime
mandamus.
C. XXVI. Sacrarium subdiaconibus ingredi non licet.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 21.]333
Non oportet336, subdiaconos337 licentiam habere in
secretarium siue sacrarium333 (quod Greci diaconium appel-
lant) ingredi, et contingere uasa dominica.
[C. XXVII.]
Item330*.
Ministrum non oportet orariis uti, nec ostia3105* dere-
linquere.
[C. XXVIII.]
Item 341 ».
Non oportet lectores atque3425 psalmistas orariis uti, et
sic legere aut psallere.
C. XXIII. De eodem.
Item Grego rius II. [in Concilio Romae habito in
Basilica S. Petri, c. 17.]315
Si quis ex clericis comam relaxauerit316, anathema sit.
C. XXIV. Qtdlnis aestibus induta sanctimonialis csl
consecranda 317 a.
Sanctimonialis uirgo, cum ad consecrationem suo313
episcopo offertur319, in talibus uestibus applicetur, quali-
bus320 semper usura est321, sanctimoniae et professioni
aptis.
Gratian. Vasa sacrata 3225 et uestimenla altaris mulieres
C. XXIX. Mulieri313 a in conucntu uiros docere non permittitur.
Item ex Concilio Cartagin. IV., fc. 99. et 98.] 344
Mulier, quamuis docta et sancta313, uiros316 in conuentu
docere non presumat347. Laicus autem343 presentibus cleri-
cis (nisi ipsis rogantibus) 319 docere non audeat.
C. XXX. Ministris non sacratis uasa dominica 350 con-
tingere non licet.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 66.]351
Non oportet352 insacratos 353 ministros licentiam habere
in secretarium351*1 (quod Greci diaconium appellant) ingredi,
et contingere uasa dominica.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXIII. c. 18. d) dicens ad eum: accipe — c. 19. a) qualit. ost. ordinetur. Item ex eodem c. 9. b) ei: deest —
c. 20. a) qualit. psalm. ordinetur. Item ex eoaem Concilio c. 10. b) licentia — c. 21. a) Anicetus b) prohibentur —
c. 22. a) deceant — c. 24. a) Quibus vestibus monialis sit induenda, quum consecratur. Item ex Concilio Carthagin. IV. c. 1 1.
b) vasa quoque sacr. — c. 25. a) Papa omnibus Ep. b) prohibentur c) Quamobrem — c. 27. a) De eodem. Item ex
eodem c. 22. b) hostias* — c. 28. a) De eodem. Item ex eodem c. 23. b) aut — c. 29. a) mulier — c. 30. a) sacrarium
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXVII. * Hostias: Vera lectio, quao habetur ctiaiu ia aliquot manuscriptis, est ostia, sod ob glossam non est restituta.
Dist. XXIII. can. 18. 289) finis canon. itp. Polyc. 290) Codd. et Edd. coti. o. Ico Decr. Pan. 291) lector: orig. Ed. Bas. -Corr. 292) offic. tuum : Edd.
rnil. o. 293) ministraverunt: Hisp. .Ius. ded. Ahs.; ad min. bone: Qrd. Jtont. || can. 19. 294) ACDF — idem: additum est: EG; — c. 97. Statut. cccl. aut. n p .
Bruus I. 142. c. 9. Ali*, dcd. IV. 157. Aiis. VH, 54.; Ivo Dccr. VI, 18.; Ico Pan. III, 39.; Coli tr. P. IT, 18, 9.; Polyc. II, 32, 1. 295) Ostiar. vero postq.: Polyc.
298) tradit: Ico Pan.; tradet: Hisp. Polyc. 297) ei: deest: Ams. ded. Coli. tr. P. 298) dicens ei: Codd. et Edd. coli. o. (pr. Bas.: dicens ita) Jio Beer. — finis
can. an. Polyc. 299) age Bic vive quasi (ais: E) reddit: DEC 300) istis: Hisp. Ans.ded.Ans. Ivo Decr. Coli. tr. P. |J can. 20. 301) Codd. coli. o. — in E an teccdil :
idem ; c. 89. Statut. cccl. aut. ap. Bruus I, 142. c. 10. : Ams. dcd. IV, 155. ; Ams. VII, 53. ; Ivo Decr. VI, 19. ; Ivo P«m. III, 40. ; Coli. tr. P. 11,18, 10. ; Polyc. lf, 32, 1.
302) ABCDEG orig. Ana. Ico Dccr. Pan. Coli. tr. P. Polyc.; conscientia: H Aus. ded. 303) ut: deest: Ico Pan. 304) et atque verba sqq. desunt ap. Polyc.
305) probes : Hisp. Ana. Coli. tr. P. 306) insuper : EG — deest: C || c a n. 21. 307) A)». Psendoisid. Ep. Anicii ap. Hinsch.p. 122. (scc. t it. Auiccti c. 2. ut libro ponti/.) —
h*o Decr. VI. 46.; Coli. tr. P. I, 9,7. Caea. VIII, 39. 308)APC 309) proh, vos.: A Ed. Das. 310) capito: orig. || can. 22. 311) hub.ao. 506. ap.JtnwsU, 150.; Cites.
VIII, 51.; Coli. tr. P. II, 28, 18. Coli, iredec. Part. XI, 57. 312) tondantur: Ed.Arg. 313) vest. aut. vol et cale.: Eil. Bas. orig. Coli. tr. P. Coli, trcdcc. P.: vest. vel
calc. : D 314) ABC ubi tamen scriba male doceat scripsit post pro aut legitur; vel: orig. Coli, trcdcc. P. |j can. 23. 315) Inibit, ao. 731.; Aus. X, 53.; c/. Pouip. I.
Dccr. Ut. de cita et hon. clere, c. 3. et X. h. t. c. 4. — Eadem fere leguntur in Cone. Kom. hab. ao. 743. c. 8. — Ams. X, 53.; {canon continuatur) — in AII canon
omissus est 316) laxaverit: Ed. Bas. || can. 24. 317) ACDF; quib. vest. sanctimonialia est induta in eisdem consecranda est: EG; — c. 99. Stat at. cccl. antn/.
ap. Bruus. I, 142. c. 11. Burch. VIII, 23.; leo Decr. VH, 43.; Ivo Pan. III, 188.; Coli. tr. P. H, 18, 11.; ib. HI, 12, 4. (III, 13, 4.); Polyc. IV, 35. (IV, 36. 12.)
318) sui: EG Baller. — Corr. 319) offeratur: Burch. 320) quamlibet: Polyc. 321) finis canon, ap. Polyc. 322) ABCDEG 323) dicatae: AP || can. 25.
324) ABCDEG — Ep. Pscmloisidor. Soteri ep. II. ap. Hinschius p. 124. (Ex cita Soteri c. 2. *n libr. ponti/. ) Burch. III, 215. ; Ico Decr. II, 72. ib. III, 265. ; Coli. tr. P.
I. 10. c. nn.f Polt/c. III, 9, 8. ; Ams. VH, 240. n Corr. et 11. citatur; ast nihil ibi invenimus. 325) AC; sacra ait. : EG 326) inccns. ponere et circa : Ico Dccr.lll.
327) altare audivimus ferre quae omnia: Polyc. 328) reprehensibilia: Coli. tr. P. 329) Codd. coM. o. orig. Burch. Ivo II. III. Coli. tr. P. Polyc. 330) vobis :
deest: Polyc. 331) quantocius poter: orig. Burch. Polyc. 332) iutjemus: Polyc. — finis can. ap. Ivonem lib. II. 333) huhismodi: Etl. Bas.: haoc: deest: D ;
lioc: orig. 334) per o. prov.: deest: Polyc. || can. 26. 335) hab. inter a. 343-381.; Ivo Decr. III, 105.; Coli. tr. P. II, 7, 7.; Ans. VII, 89. (vera. Diouys.) - m
ABCEG hic canon cum duobus sequentibus coniunchts est, verbo: item: omissis inscriptionibus 336) quoniam non op. : Ivo 337) ininiBtros: Jlispau. 338) m
socrotar.: EG II can. 27. 339) Codd. coli. o. — ex Cone. Laodic. c. 22. Coit. tr. P. H, 7, 7. Ams. VII, 88. (eers. Diouys.) 3-10) AB Hisp. : hostia: CE tu Coli. tr. !■< r
ostias: Edd. Lngdd. n. III. || can. 28. 341) Codd. coli. o. - fx Cone. Laodic. c. 23. Ams. VII, 88.; Coli. tr. P. II, 7, 9. 342) ABCDEG || can. 29. 848) A BBEt
344) c. 36. et 37. £ta£?i£or. cccl. antia. ap. Bruus I, 150. c. 99. 98. Regino Appdx. I, 19. (Ex Cone. Carthagin. usque ad voc.: praesumat.); Burch. v III, . **«{•
(eod. modo); Ico Decr. VH, 101.; VIII, 324. ( eod .) Ivo Pan. I, 25.; Coli. tr. P. U, 18, 98. 97. — infra de Cone. D. IV. c. 20. 345) et sancta: deest: ho D. VII.
346) viros: deest: Burch. Ivo D. VII. 347) audeat: Ivo D. VII. 348) autem: deest: orig. Coli. tr. P. 349) iubentibus: orig.; probantibus: Baller. \\ can. 30.
350) sacra: KG 351) Hoc caput , quod sane c. 25. et 26. Statuti, eccl. autiq. simillimum est, ad Cone. Agath. hab. ao. 506. non pertinet, et pariter addit itiam est,
atque omnes illius canones post XLVLI.; c/. Uefelc Couti! . Gesch. II, 632.; ast canon noster, ( Bruus II, 159.) idem esi, atque c. 21. Cone. Laodic. — uyt quuiem ac
snodiuconis agitur — in versione lsidor. qui exstat supra D. XXIII. c. 26. c/. Hefcle L c. I, 739.; Haasscn Gesch. I, 202 sqq. — Coli. tr. P. II, 28, 65. 3o.) quoniam
non : orig. ap. Bruus Coli. tr. P. 353) nisi sacratos : EG 35-1) ABCGH orig. Hisp. Coli. tr. P.
G*
87
88
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXIII. XXIV. c. 1—5.
C. XXXI. Cuilibet ex lectoribus tiasa sacra portare 3551
non licet.
Item ex Concilio Bracarensi I., [c. io.]356
Non liceat cuilibet ex lectoribus sacra altaris uasa por-
tare, nec aliis357, nisi his, qui ab episcopo subdiaconi fue-
rint358 ordinati.
C. XXXII. Dc eodem, et 355 » ut clerici comam non nutriant.
Item ex Concilio Martini Pajme, [c. 41.]360.
Non liceat quemlibet3®1 *> ministeria tangere, nisi sub-
diacono aut acolito, in secretario363 uasa363 dominica. §. I.
Nec364 oportet clericos comam nutrire, et sic3650 ministrare:
sed atonso capite, patentibus auribus, et secundum366 Aaron
talarem uestem367 induere, ut sint in habitu ornato.
C. XXXIII. Qualiter sponsus ct sponsa sint benedicendi 3es*.
Sponsus et sponsa cum benedicendi sunt a sacerdote, a
parentibus suis363 uel a paranimphis offerantur370, qui
cum371 benedictionem acceperint, eadem nocte pro reueren-
tia ipsius372 benedictionis in uirginitate permaneant.
DISTINCTIO XXIV.
GRATIANUS.
I. Pars. Qualiter episcopus sil examinandus , qualiter ipse
simul cum reliquis infra ipsum constitutis sit ordinandus, breviter
monstratum est. Nunc autem uidendum est de sacerdotibus et
reliquis, an sine examinatione sint promonendi. Dc his ita scribit
Paulus Apostolus1* ad Timotheum: „ Manus cito nemini impo-
sturis, et nkliil sine preiudicio facias in alteram partem de-
clinando."
[PALE A2.
C. I. De eodem.
Ex decretis Siluestri Papae in Sinodo Rom. c. 9. 3
Nullus acolitorum uel sttbdiaconorum* rem consecra-
tam4 a presbitero aliis5 porrigat, (quia aliud est minister,
aliud assistens), nisi tantum supportet, quod ei sacerdos
imposuerit suo ore benedictum.]
C. II. Ante jn-obationem nulltts ordinetur clericus.
Item ex Concilio Cartagin. III.6, c. 22.
Nullus ordinetur clericus, nisi probatus uel7-1 episcopo-
rum examine, uel populi8 testimonio.
Ad ministerium alicuius ecclesiae clerici eiusdem
jtromoueantur.
Item Gelasins Papa Cclestino epitropo6.
Presbiteri, diacones et uniuersi clerici Stonicnsium10*
duitatis petitorio nobis suggessere porrecto, in ecclesia
beati martiris Eleuterii episcopi (que in supradicatae ciuita-
tis parrochia11* probatur esse constructa) presbilerum, qui
constitutus fuerat, defecisset2, atque in eius locum Iulianum,
diaconem ipsius ecclesiae73 pro celebritate ipsius loci quam-
tocius debere ordinari. Et ideo, frater karnssime, si de
eius uita uel moribus nichil est, quod contra canonum ucniat
constituta111’, suprascriptum15 presbiterii honore decorabis,
sciturus, uisitatons,6c, nonunc te, non cardinalis creasse
pontificis. Pariter etiam Felicissimum17-1 diaconem in
eius18 ecclesiae ministerio, si conuersatio eius patitur,
subrogabis, ut locus processionis19 celeberrimus ad misterio-
mm*° consecrationem nec sacerdote indigeat, nec ministro.
C. IV. Metropolitanorum ct 21 episcoporum examine pro-
moneantur ceteri*'- episcopi.
Item ex Concilio Laudicensi-6 [c. 12.]
Episcopi24 indicio metropolitanorum et eorum episcopo-
rum, qui circumcirca25 sunt, prouehantur ad ecclesiasticam
dignitatem26, hi uidelicet, qui plurimo tempore probantur
tam uerbo fidei quam rectae conuersationis exemplo.
II. Pars. Gratianus. Cum itaipte sine examinatione nul-
lus sit ordinandus, quematlmodum , et quo tempore sacerdotum et
ceterorum infra positorum examinatio fieri debeat, consideran-
dum est 27.
De Itis in Concilio Nanne tensi, [c. 11.] sic statutum
legitur 28 8 :
C. V. Qui ordinandi sunt, furia quarta ad examinationem
conveniant.
Quando episcopus ordinationes 29 facere disponit, omnes,
qui ad sacrum ministerium30 accedere uolunt; feria quarta
ante ipsam ordinationem etiocandi sunt ad ciuitatem, una
cum presbiteris311’, qui eos representare debent; et tunc
episcopus a32 latere suo eligere33 debet sacerdotes et alios
prudentes uiros, gnaros34 diuinae legis et exercitatos in
ecclesiasticis sanctionibus, qui ordinandorum genus , uitam,
patriam, etatem, institucionem , locum, ubi educati sunt35,
si sint bene litterati86, si in lege Domini instructi, ante
omnia 37 c diligenter inuestigent; si fidem catholicam firmiter
C. III.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXIII. c. 31. a) sacra altaris port. — c. 32. a) et: deest b) cuilibet c) sic: deest — c. 33. a) addita est.
inscr.: Item ex concilio Carthag. IV. c. 13. — Dist. XXIV. Pars. I. a) Apostolus: deest — c. 2. a) prob. fuerit uel —
c. 3. a) Stomensis b) statuta c) scit, eum visitat, d) etiam et Felic. — c. 4, a) ceteri : deest — c. 5. a) Nann. ita legit,
b) archipresbyteris c) si instr. in lege Dom. dii. invest. ante omnia si fid.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXIV. C. I. * Vel subdiaconorum: Verba haec non sunt
in synodo Romana sub Silueatro; sed habentur apud Burchardum et
Ivoneni, et in iis Vaticanis Gratiani exemplaribus, in quibus est hoc caput.
Nam in antiquioribus non est, sed post versiculum: declinando, sequitur
continenter: Nullus ordinetur .
C. III. * Parochia: In oranibns antiquis codicibus, tam impressis
quam mauuscriptis, sic legitur; cuius vocis loco in recens impressis erat
positum paroecia. Sed visum est antiquam lectionem esse retinendam,
praesertim quum dictio liacc etiam graoce aptissimam habeat etymologiam.
Dist. XXIII. can. 31. 355) ABC 356) C. Braccnr. I. hab. an. 563. ap, limus II, 34.; alii hoc concit, secundum numerant, ratione habita illius ao. «111.
habiti, cuius decreta tamen fida sunt, Hf/ele /. c. II, 31 s<fl. — Coli. te. V. II, 45, 1. — It. cx conc. Braccar. (V: AD) vel Carthag. V. de eodem: EG
357) necal.: deest: orig. Hisp. ^ 358) sunt: £Grif || can. 32. 359) ABC — cuilibet ex lectoribus sacra vasa portaro non licet et ut: EG 360) c. 41.
canon
143.
(coninnd. c. can. Nostrates Nicolai P. ad Bulgaros): ib. VIII, 143. Ex Conc. ap. Valeut.); Ico Pan. VI, 20.;’ Coli. tr. P II 18 12 • CtuZx 8. — ideui
rxstut: c. 5. C- XXX. qu. 5. suis: deest; Burch. Jvo Det:: c. U3. Pou. Coli. tr. /’. 370) parau. in ecclesia sacerdoti’ offerant.: Surcli. Ico Dea:
Pan 371) et quunu Ivo Decr. c. 143. Pan. 372) ipsius: deest: Ico Deer. c. 6. ct 143. Pan,
icst in o. Oodd . coit. sed. in F manu poster, aetatis *n margine adseripta est.
esch. I, 413. — Mansi II, 615 sg. — Ans. ded. IV, 162.; Burch. V, 34.; Jvo
Dist. XXIV. Pars. I. AEGH — tui 'Vim. c. I. v. 5. || can. 1. 2) haec Palea deest it
3) Ex. apocrypho constituto Silvestri de quo cf. Hefelc Conc. Gesch. I, 424.; Maasscn Gcsch. *, .
Decr. II, «13.; Ans. VII, 56.; apud hunc lenitur: Sylv. P. constituit ut nullus lector vel ostiarius vasa sacrata contingeret et nullus acolythus rem sacratam a
presbytero alii porrigeret nisi Untum subportaret quod ei sacerdos imponeret suo ore benedictum. 4) rem iam cons. ; Ans. d,d. 5) iam aliis : Ed Has.
Ico Dtct.; iara alio. Ans. ded. j| can. 2. 6) hab. ao. 337. ap. Jhuns I, 126. Brcv. hrrandi 232. Ut. 29.* Coli tr P 11 17 4 • Ius VII 88 a It VII 89. rt Corr.
citatur, sed nihil incenimus._- ex Conc, Carth. IV -.ADEfi J) Codd. coli, o.; Coli. tr. P. 8) populari: '£u. coii oZbids. |] cai 3 S£f»
89. (93); Deusti. I, 141. (cau. in ecclesia inutiU.
* Histoninin oppidum est Frentanorum seu Aprutu
V.ra. (ei C.Aurelian". c.V.) Coli. ^Vut episc! 7 U’ r- ' ; Vli jZhSk
considerari potest: £G£||can. 5. 28) Codd. coli, o.: Narnatenso : Maietense- II mJ HI 2(j> Potestatem ‘.Burch. - Corr. 27) ^ri exsubiectis
est; vulgo quidem ao. 895. tempore Formosi Pupae habitum esse ferunt; cum vero c 12 au ~~ Ho ef0Cm esse
illo contendendum erit. Non desunt inter historiographos qui de conc. quodam Naunet lmW r ^.CL,ttl,u lc^^urJ |?’/?2VrrC* 18‘ dc. aHfcymw
Regino I, 453. ; Burch. II, 1. , leo Uccr. VI, 21. ; 7?o Pa„. ili, 21. 7m?.Td. fil "£ \ 'f 9.7' 658 ' "fndo )
29) ordinationem; DEG 30) ecclesiae min.: Ivo Pan. Ai) Codd. et Edd coli o •’ w'n')n 29» (cx C • Mannatensi; can. : Episcopus (ln
34) non ignaros: Iro Pan. 35) sint: Burch. 36) ipsa veila c. X. D XXIU ’ *’,**• Uo CM- b'. J‘- Roli/c. 33) dirigere: oriq. Reg. Burch.
omissa sunt. 874 CoM' coLL > eadeltt ™'ba> ante omnia: quae mox iu Ed. Rom. sequuntur
89
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXIV. XXV. c. i.
90
teneant et uerbis simplicibus 38 asserere queart. §. i. Ipsi
autem, quibus cura38" committitur, cauere debent, ne aut
fauoris gratia, aut cuiuscumque muneris cupiditate illecti a
uero deuient, ut indignum et minus idoneum10 ad sacros
gradus suscipiendos episcopi manibus applicent. Quod si
fecerint, et ille, qui indigne accesserit11 e, ab altari remonebi-
tur, et illi, qui donum sancti Spiritus uendere conati sunt,
coram Deo iam condempnati, ecclesiastica dignitate care-
bunt. §. 2. Igitur per tres dies continuos diligenter12 exa-
minentur, et sic sabbato qui probati43 f sunt'14 episcopo
represententur.
Gratian. Alias autem, sine clericorum consilio e videlicet
et populi testimonio, nullum episcopus ordinare presumat.
Unde in Concilio Cartagin. IV. [c. 22.] legitur <0;
C. VI. Sine clericorum suorum consilio a episcopus clericos
non ordinet.
Episcopus47 sine consilio48’’ clericorum suorum clericos
non ordinet, ita ut ciuium conniuentiam et testimonium
querat.
III. Pars. Gratian. Queritur, quid fieri debeat de his,
qui sine examinatione pronecti^ sunt.
De his ita legitur in Concilio Martini Papae50:
C. VII. De his, qui sine examinatione ordinantur, et postea
peccata sua confitentur.
Si quis presbiter aut diaconus sine aliqua examinatione
ordinati sunt, aut certe, cum discuterentur51, criminosa pec-
cata sua confessi52 sunt*, aut post ordinationem ab aliis
detecti53", abiciantur ex51 clero. §. 1. Similiter uero55 et
de uniuerso clericorum58 ordine seruetur; nam hoc sibi,
quod irreprehensibile est, sancta ecclesia catholica defendit.
DISTINCTIO XXV.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod nullus sine examinatione ordinandus sit,
breuiter probatum1 a est. Quid autem ad episcopum, quid ail
unumquemque inferiorem pertineat 2, Ysidorus Ispalensis epi-
scopus in epistola ad Lutlif redum 3* scribit , ita dicens:
C. I. Quod episcopi et ceterorum sit in ecclesia 4 offitium.
Perlectis sanctitatis tuae litteris gauisus sum, quod opta-
tam salutem tuam earum relatu cognoui. De his autem,
que in consequentibus5" insinuare eloquii tui sermo studuit,
gratias ago Deo8, quod sollicitudinem offitii pastoralis im-
pendis7, qualiterque8 ecclesiastica offitia ordinentur, perqui-
ris; et licet omnia prudentiae tuae9 sint cognita, tamen
quia affectu fraterno me consulis, ex parte, qua ualeo, ex-
pediam, et de omnibus ecclesiae gradibus quid ad quem-
que10 pertineat eloquar. §. 1. Ad hostiarium natnque
pertinent claues ecclesiae, ut aperiat et claudat templum
Dei et omnia, que sunt intus extraque, custodiat; fideles
recipiat, excommunicatos et infideles excipiat11. §.2. 12 Ad
exorcistam pertinet13 exorcismos memoriter retinere, manus-
que super energuminos et catecuminos in14 exorzizando
imponere. §. 3. Ad acolitum pertinet preparatio lumina-
riorum in sacrario; ipse cereum portat, ipse suggesta pro
eucharistia calicis preparat 15 !j. 4. Ad psalmistam pertinet
offitium canendi, dicere benedictiones 18, laudes, sacrificium l7,
responsoria, et18 quicquid pertinet ad canendi19 peritiam.
§. 5. Ad lectorem pertinet lectiones pronunciare, et ea, que
prophetae uaticinauerunt, populis predicare. §. 6. Ad sub-
diaconum pertinet calicem et patenam ad altare Christi
deferre et Leuitis tradere, eisque ministrare ; urceolum quo-
que et21' aquamanile21t et manutergium tenere; episcopo et
presbiteris22'1 et Leuitis pro lauandis ante altare manibus
aquam prebere. §. 7. Ad diaconum pertinet assistere
sacerdotibus, et ministrare in omnibus, que aguntur in sa-
cramentis Christi: in baptismo scilicet23, in erismate in
patena21 c et calice; oblationes quoque inferre25 et disponere
in altari 2Gf; componere etiam mensam Domini atque uestire,
crucem ferre, et predicare euangelium et Apostolum27. Nam
sicut lectoribus uetus testamentum, ita diaconibus nouum
predicare preceptum est. Ad ipsum quoque pertinet offi-
tium precum et recitatio nominum28; ipse premonet29 aures
habere3°s ad Deum, ipse hortatur clamare**, ipse donat
pacem et ipse annuntiat31. §. 8. Ad presbiterum pertinet
sacramentum corporis et sanguinis Domini in altario con-
ficere325, orationes dicere, et benedicere dona Dei. §. q.
Ad episcopum pertinet basilicarum consecratio, unctio altaris
et confectio erismatis. Ipse predicta offitia distribuit et
ordines ecclesiasticos, ipse sacras uirgines33 benedicit, et,
dum precessit34 in singulis35 unusquisque, iste36’ tamen est
preordinator in cunctis. §. 10. Hi sunt ordines et ministeria
clericorum, que tamen auctoritate pontificali in archidiaconi
cura37, et primicerii ac thesaurarii 38 sollicitudine diuiduntur.
§. 11. Archidiaconus enim imperat subdiaconibus et Leuitis;
ad quem pertinent ista ministeria: ordinatio uestiendi altaris
a Leuitis, cura incensi39 et sacrificii necessaria sollicitudo,
quis Lenitarum Apostolum et10 euangelium legat, quis
EDITIO ROMANA.
Dist. XXIV. c. 5. d) quib. hoc committitur e) accessit f) prob. inventi sunt g) concilio — c. 6. a) et b) concilio —
c. 7. a) detecti sunt abiic. — Dist. XXV. Pars. I. a) demonstratum est — c. 1. a) sequentibus b) euch. calices
subdiaconis praep. c) aquam, manile d) episcopoque et presbytero e) chrism. et patena f) altario g) haberi
h) ait. Dei confic. i) ipse
NOTATIONES CO 11 RECTORUM.
C. VII. * Confossi sunt: In originali est : confessi non sunt, cl post
ordinationem, etc. Vomm in concilio Nicaeno, c. 0. undo hoc caput videtur
auratum, habetur sino negatione, quemadmodum hic, ot infra dist 81. c. si
quis sine.
Dist. XXV. I. Pars. * Integra haoc epistola habetur in codico
bibliothecae monasterii Dominicauonun.
C. I. ** Clamare: In epistola B. Isidorl et apud Ivoncni legitur:
ipse hortatur orare, ipse clamat et pacau ipse annunciat. [cod. modo ap.
liurch. Ans. ct in Coli. tr. P.)
Dist. XXIV. can. 5. 38) verbis simplicioribus non duplicioribus: EGH 30) ABCH Ico Pan. ; quib. committ. : Codd. coli. rcl. Coli. tr. P. 40) indignos . .
idoneos: Poluc. 41) Codd. coli. o. Bnvch, Iro Pan. Polj/c. 42) diligenter: deest: Ioo Dccr. 43) invonti: deest in o. Codd. coli . 44) fuerint: AEGII 45) colligitur
autem ex hoc quod sino: EG ][ can. 6. 4(1) c. 10. Stalntor. cccl. autitj. ap. Unius I, 143. c. 22.; Coli. tr. P. II, IS, 21. 47) ut opfsc.: Coli. tr. P . -Ia) ABC kdd.
Bas. Lngdd. II. III. Coll.tr. P.: consilio compresby terornm : Baller in i; consilio presbyterorum: Ilisp. 19) prov. post peccata sua confitentur: EG11 jj can. 7.
Landefrednm , vide etiam infra) ub Jsidoro potissimum cx co abiit dicatur quod <t tu Codd. Psendoisid. pUrnutqne circumfnlnr, ct exemplaria ndmodnm utlt r sc
di flerunt. Sane Lcudefrcdus ( al . sed male, Lcudejicns ) subscripsit couc. Tolet. IV. — Barrit. III, 50. (Lantfrido); Ico Dccr. VI, 20. (ad Ludefiednm) ; lvo I an.
III, 41. (--* T n''n *'• c* T|f i < ? it ii i \. ino vi r c„f ri.irtm- luii.m nstuH* addit.: Isid. iSuaicns. au Laudo-
fredum ]
Lantfroduni :
Dccr. Pan. Co
quemlibet: Bnrch. 11) Uv..»». t- — — - — , . — - . , „ , , ,, .
ioo Pan. 14) in: deest : Coll.tr. P. 15) ^1 Bnrch. iu Cod. Frib.; euobar. acolythis praep.: BC; cal. subdiac.: deest: Codd. coli, o.: acolythis calicis praepar. .
DF liurch. (in Etl. impr.) Coli. tr. P. Ana.; euchar. praep.: Codd. coli, rcl.; calicis subd. praep.: Ito Dccr. Pan. (sed in ttliq- Codd ut in M. Jiomo.ua); suou.
calicem praep.: orig. 16) benedict.: deest: Bnrch. 17) aacrific.: deest: Bnrch.: sacri tiii: orig. 18) resp. officia ct: Euri 19) cantandi : D Atts. Jio tUn .
32) ABC Coli. tr. P. 33) imagines ...
orig. Ane. 37) curam: et postea; sollicitudinem: DEGH 38) thoHaurisarii: Etl. Bas.
subinferendis ad altare: Ana. 40) C ; ad populum: AJiEFQH; epistolam ot ev. legat ad populum
eu a Corr. additu esae notaverat
39) inc. ct sacrificii deferendi ad altare; cura subdiaconoruiu do
opulum: D; — cum verba: Apostol. et iu Edd. o. desint 11. f. .co
91
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXV. c. 1—3.
92
preces dicat, seu responsoria41 in dominicis diebus aut
solempnitatibus42 decantet. Sollicitudo quoque parrochia-
rum13*** et ordinatio et iurgia ad eius pertinent curam, pro
reparandis diocesanis basilicis44 ipse suggerit sacerdoti;
ipse inquirit45 parrochias cum iussione episcopi et ornamenta
uc!46res basilicarum uel47k parrochiarum, gesta libertatum
ecclesiasticarum481 episcopo idem49 refert, collectam pecu-
niam de communione ipse accipit et episcopo defert, et
clericis partes proprias idem distribuit50. Ab archidiacono
nuntiantur episcopo excessus diaconorum, ipse denuntiat
sacerdoti in sacrario ieiuniorum dies atque solempnitatum, et
ab ipso publice in ecclesia predicatur51****; quando uero
archidiaconus absens est, uicem eius diaconus sequens
adinplet. §. 12. 52 Archipresbiter***** uero53 se esse sub
archidiacono, eiusqtie preceptis, sicut episcopi sui, obedire
sciat54, et (quod aa eius specialiter ministerium pertinet),
supra omnes presbiteros in ordine positos curam agere55, et
assidue in ecclesia stare, et, quando episcopi sui absentia
contigerit, ipse eius uice missarum solempnia celebret et
collectas dicat, uel cui ipse56 iniunxerit. §. 13. Ad primi-
cerium pertinent acoliti, exorcistae, psalmistae atque
lectores; signum quoque dandum pro offitio clericorum, pro
uitae honestate, et offitium57 cantandi58"» et peragendi sol-
licite, lectiones, psalmum59", laudes, offertorium600 respon-
soria quis clericorum dicere debeat. Ordo quoque et modus
psallendi61 in choro pro solempnitate temporum62, ordinatio
quoque pro luminaribus deportandis. Si quid etiam neces-
sarium fuerit63!» pro reparatione basilicarum, que sunt in
urbe, ipse denuntiet610 sacerdoti; epistolas episcopi pro
diebus ieiuniorum parrochianis65r per hostiarios ipse dirigat;
clericosC6+, quos delinquere cognoscit, ipse distringat67,
quos uero emendare non ualet68, eorum excessus ad agni-
tionem episcopi deferat69; basilicarios70 5 ipse71 constituat72,
et matriculas731 ipse disponat74. Quando autem primicerius
absens est, ea, que dicta73" sunt, ipse76 exquirat77, qui ei
aut lege78 est proximus aut eruditione79!!. §• 14- Ad
thesaurarium pertinent 80 v hostiarii basilicarum 81 'v ordinatio,
incensi preparatio, cura erismatis conficiendi, cura bapti-
sterii ordinandi, preparatio luminariorum in sacrario et
sacrificiis82-'".
II. Pars. Gratiam Ex hac epistola liquet, quid cuiusque
uffitii. sit. Est etiam alia distinctio episcoporum, presbitero-
ruin 8S, diaconorum, quam fecit Clemens in epistola sua ite84 y
dicens;
C. II. Quid ab episcopis, quid a presbiteris, quid a
diaconibus audire oportet.
Audire episcopum attentius85 oportet, et ab ipso susci-
pere doctrinam fidei; monita autem uitae a presbiteris
inquirere, a diaconibus uero ordinem disciplinae.
Gratian. Sacerdos quoque ulrumque humerum orario ambit;
diaconus uero sinistrum tantum, ut cui ministerium expeditus 860
discurrat. . .
Unde in Tolletano Concilio IV. c. 40. 87
C. III. Quare Leuita unum tantum humerum orario ambit.
Unum orarium oportet Leuitam gestare in sinistro
humero, propter quod orat, id est predicat; dexteram autem
partem88 oportet habere liberam, ut expeditus89" ad ministe-
rium sacerdotale discurrat.
III. Pars. Gratian. Nunc autem per singulos gradus
ordine recurrentes, qui, ex quibus ordinibus, in quem gradum
conscendere possint; qui qmst lapsum ualeant reparari, uel
non 901’ ; quibus culpis «91 proprio gradu mereantur deici; quo
accusante, quibus testificantihus possint conuinci; cuius sententia
sint soluendi uel dampnandi **c, breuiter consideremus. §. 1.
Ac primum a pontificali gradu incipientes, qualem oporteat eum
esse, qui in e.piscopum ordinandus est, diligenter muestigemus,
Apostoli regulam secuti, quam in huiusmodi re Timotheo et Tito
scribit dicens: „ Oportet" episcopum esse inreprehensibilem : “
id94 est, non obnoxium reprehensioni. Iloc cui Timotheum. Ad
Titum" autem: „Oportct episcopum esse sine crimine quod ( ut
leronimus scribit ad Oceanum)00 idem est. §. 2. Nomine autem
criminis quodlibet peccatum mlelligilur; uncte in eadem epistola
leronimus dicit: „lies* pene contra naturam est, ut sine peccato
aliquis sit: sed talis eligatur, cuius comparatione ceteri grex
dicantur .“ In epistola nero ad Titum 97 crimen uncatur ciiminale
peccatum uel criminalis infamia: unde ibi** legitur: „ Crimen
est querela, id est peccatum accusatione et dampnatione dignum. “
§. 3. Quod autem sine crimine0011 tabetur esse qui in episcopum
eligitur, non ante baptisma, sccl post baptismum mtelligcndum est:
ut a tempore videlicet baptismatis nullius criminis conscientia
mentem eius remordeat***. §. 4. Criminis appellatio 99e alias
late patet, complectens omne peccatum, quod ex deliberatione
procedit. Unde Beda**** super epistolam Iacobi: „ Peccata,
que ex ignorantia uel infirmitate humana committuntur, dicit et
precipit alterutrum con/itcri, quia facile dimittuntur: queeumque
uero fiunt ex deliberatione, non nisi per penitentiam.ii Hinc etiam
Augustinus ait: „ Nullum peccatum ! est 190 adeo ueniale, quod
EDITIO ROMANA.
Dis t. XXV. c. 1. k) vel; deest 1) ecclesiarum m) officii meditandi n) lect. benedictiones, psalm. o) offert, et
resp. p) est q) denunciat r) parochitanis s) basilicanos t) matriculam u) praedicta v) pertinet w) basii, et ostiarii
x) et in sacrif. y) ep. sua III. — c. 2. a) ut ad minist. expeditius discurr. — c. 3. a) expeditius b) vel qui non c) ab-
solvendi vel condemnandi d) criminatione e) crim. autem appell.
NOTATIONES CORRECTORUM.
*** Parochiarum: In epistola legitur: parochitauorum , quemadmo-
dum et paulo inferius: et vox ista frequens est in antiquis exemplaribus
conciliorum Tolotanorum.
**** praedi catur: Sic emendatum est ex inanuscript. Grat. et
originali. Antea legebatur: praedicantur.
***** Arcbiprosbyter: Hiuc usque ad vors.: Ad primicerium non
sunt in ipsa epistola laidori, nequo inPauormia, neque apud Burch. et X.
cap. 1. ile offic. archiprcsbit. citatur ex concilio Toletano.
+ Clericos: In primo Vaticano est: clericos urbis, ct post verbum:
deferat, additur: ceteri enim qui sunt extra urbem, ad arehidiaconi curam
pertinent, quemadmodum et in nonnullis aliis exemplaribus.
+f Eruditione: In originali est: eruditione his txpleudis certus,
P. III. * Ros contra: Sic fere in glossa ordinaria ad vocem illam :
irreprehensibilem : et est epitome quaedam verbormnB. Hieronymi in epistola
ad Oceanum, explanantia locum Apostoli ad Timotheum et ad Titum.
Unde: Id est non apud B. Paulum, sed in glossa ordinaria ad
locum B. Pauli. Sumta autem sententia est ex B. Augustino, cx tractatu >11.
ad c. 8. loannis; ciusquo verba habontur et apud Bedam ad eundem B. Pauli
locum ct infra D. 81 c. Apostolus 1.
*** Remordeat: Sequebatur in vulgatis: Unde Hieronymus scribit in
eadem epistola ad Tiinm: quao verba aunt inducta, quoniam in nullo m&nu-
scripto sunt inventa: habentur autom infra ead. auto cap. 1.
**** Unde Beda: Iu commentariis ipsius ad c. 5. epistolae Iacobi, ad
illa verba: confitemini alterutrum , sic legitur: Jn, hac autem sententia illa
debet, esse discretio , ut quotidiana leviaque peccata alterutrum coaequalibus
confiteamur, corumqnc quotidiana credamus oratione salvari ; porro gravioris
leprae immunditiam iuxta legem sacerdoti pandamus , atque ad eius arbitrium ,
qualiter ct quanto tempore insscrit, purificari curemus.
f Nullum peccatum: In glossa ordinaria in cap. 11. 1. Corinth. ad
ea verba; reus erit corporis et sanguinis liamini, citatur haec sententia ex
B. August. humilia 21. in Ioannem, in haec verba: Nullum peccatum veniale
est, dum placet , quaniinneunque parcum: sicut mortale, si vere displicet, nullum
indicatur.
51) praedicantur: Iro Dccr. Pan.
I)ist. XXV. can. 1. 41) responsoimm : tr,g ho Dur. Pan. Coti. tr. P. - Corr. 42) solemnitatum : orig. Burri,, Ans. Coli. Ir. P; solomnitatem: orig.
{[“ pcc' " 43) p“,,)UC„hl?,0,r,Um: paroc^.^l,lorum! 414 praeparandas diocc. basilicas: Bnnh. 45; arabit: Ico Pan. 10) et: EM. coli. o.
Uolan. 41) Codd. colfo. Ico Beor. ; basii. pmMUnammtortg. 48) ABCorig. 49) ipso: DE: idem : deest: EO 50) ipso dis.: AB: fnis canon, ap. Burcli.
deest. Parca. .Ius. luo Pan. Coll. tr . P. ct etiam in originali ( opp . ed. Aternio VI, 559. ita ut posteriori tempore
u n vero: deest: Ico Dccr. 54) so sciat: CD Edd.
• leo Dccr. Pan. Coli. tr. P. 59) Codd. coli. o. leo Pan.
Cl) eauendi: Edd. o. pr. Das. — Corr. 62) et
AltCD Ico Dccr. Pan. 65) Codd. ci Edd. coli. o. Am.
. ceteri enim qui sunt extra urbem ad archidiaconi
basilicarum custodes: EGJI 71) iste: Ans. 72) const.
93
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXV. c. 3-6.
94
non ficti criminale, dum placet. “ Alias ealm 7 demum significat,
que semel commissa ad dampnationem sufficiunt. §. 5. Multa
enim ex deliberatione procedunt , que nisi sepias iterata et in con-
suetudinem fuerint deducta, quamuis gravent post mortem, non
tamen eternaliter perdunt: quia etsi quadam ratione crimina
appellentur, tamen mortifera, et capitalia non sunt. Unde
Augustinus in omilia 192 de igne purgatorio, exponens uerba
Apostoli: „ Si quis super lioc fundamentum edificauerit, ligna,
fenum stipulam 103. Multiws sunt, qui lectionem istam male
intelligentes falsa securitate decipiuntur, dum credunt, quod si
supra fundamentum Christi crimina capitalia edifeant 105 h, pec-
cata ipsa per ignem transitorium 166 possint purgari, et ipsi postea
ad vitam pervenire perpetuam. Intellectus iste, fratres karissimi,
corrigendus est, quia ipsi se seducunt, qui sic1'*7' sibi blandiuntur.
Illo 108 enim transitorio igne, de quo dicit 10,1 Apostolus: „ „ Ipse
sa/uusUQk erit, sic tamen quasi per ignem1' “ , non capitalia, sed111
minuta peccata purgantur: de quibus, etsi non omnia, vel aliqua
commemoranda sunt, ne aliquis inaniter 1121 excusare coneltir, et
dicat nescire se, que sunt minuta113 m peccata, quellln crimina
capitalia. §. 6. Et quamuis Apostolus plura capitalia com-
memoraverit119, nos tamen ( ne desperationem facere videamur)
breuiter dicemus1160, que illa sunt: sacrilegium, homicidium,
adulterium, fornicatio11'7 , falsum testimonium, rapina, furtum,
superbia, invidia, auaritia; et si longo tempore teneatur, iracundia,
et ebrietas, si assidua sit, in eorum numero113 P computatur113 1.
Quicumquc enim aliquod136 de istis peccatis in se dominari
cognvuerit, nisi digne emendauerit 121 r, et si habuerit spatium,
longo tempore penitentinm non123* egerit, et largas elemosinas
mm1-31, erogaverit, et a peccatis ipsis non1-*'1 abstinuerit, illo
transitorio 133 igne, de quo Apostolus ait, purgari non poterit,
sed eterna illum flamma sine remedio ullo trucidabit1'-6''. §. 7.
Que autem sint 127 minuta peccata, licet omnibus nota sint, tamen
quia longum est, ut omnia replicentur, opus est, ut ex eis vel
aliqua nominemus. Quotiens aliquis in cibo aut 123 potu plus
accijtit, quam necesse est133"', ad minuta peccata rumerit per-
tinere; quotiens plus loquitur, quam oportet, plus136x tacet,
quam expedit; quotiens pauperem importune131 petentem13- y
exasperat; quotiens cum sit corpore sanus, aliis ieiunantibus
prandere noluerit, aut somno deditus tardius a<l ecclesiam surgit;
quotiens, excepto filiorum desiderio, uxorem suam cognouerit;
quotiens in carccre 1332 positos tardius requisieril, infirmos13100
tardius uisitauerit; si dicordes ad concordiam reuacare negle-
xerit; si plus aut proximum, aut uxorem, aut filium, aut ser-
vum exasperaverit, quam oportet; si amplius fuerit blanditus,
quam oportet 136 1,11 ; si cuicumque maiori personae aut ex vo-
luntate, aut ex necessitate adulari voluerit; si, pauperibus esu-
rientibus, nimium deliciosa vel sumptuosa136 conuiuia prepara-
neril 137 cc ; si se aut13366 in ecclesia aut extra ecclesiam fabulis
otiosis ( de quibus in die iudicii ratio reddenda est) occupaverit ; si
dum incaute133 iuramus, et cum hoc per aliquam necessitatem110
implere non poterimus , utique j)ertureinvslilec, et cum omni
facilitate vel temeritate maledicimus, cum scriptum11- est 143 ff;
„ „ Neque maledici regnum Dei possidebunt. “ “
C. IV. Que sunt venialia peccata, que post hanc
vitam purgantur.
Item Gregarius [Dialog. lib. IV. 111 c. 9.]
Onalis hinc quisque egreditur, talis in iudicio presenta-
tur149: sed tamen de quibusdam culpis146" esse ante iudi-
ciurn purgationis 147 9 ignis credendus est, pro eo, quod
ueritas dicit 144 : ,,Quia si quis in spiritum sanctum149 bla-
sphemiam190 dixerit, neque in hoc seculo remittetur ei,
neque in futuro.“ In qua sententia datur intelligi, quasdam
culpas in hoc seculo, quasdam in 191 c futuro posse re-
laxari192'1. Quod enim de uno negatur, consequens intel-
lectus patet, quia de quibusdam conceditur. Sed tamen, ut
predixi, hoc de paruis minimisque peccatis fieri posse cre-
dendum est, sicut est assiduus otiosus193 sermo, immodera-
tus risus, uel peccatum curae194 familiaris, (que uix sine
culpa uel ab ipsis agitur, qui culpam qualiter declinare de-
beant sciunt,)199" que etiam post mortem grauant, si 199
adhuc197 in uita198r positis 199 minime169 fuerint relaxata.
[PAI.E A. 161
C. V. De eodem.
Item Augustinus162 in libro de uera et falsa
penitentia c. 18.
Qui in aliud seculum distulit fructum conuersionis, prius
purgabitur igne purgationis163. Hic autem164 ignis, etsi,
eternus non sit, miro tamen modo grauis est. Excellit11*9
enim omnem penam, quam umquam aliquis passus166 est in
hac uita, uel pati* potest167.]
Gratian. Alias autem ea tantum delicta significat, quorum
est perpetua infamia. Unde illud Icronimi: Primum itaque sine
crimine eic. 16Sa.
Unde Iero ni mus166 scribit in eadem epistola ad
Titum, [cap. 1.]:
C. VI. A die baptismi sine crimine debet inveniri, qui in
episcopum est ordinandus.
Primum itaque sine crimine iubetur esse episcopus1711,
quod alio uerbo ad Timotheum inreprehensibilem nomina-
tum puto : non quod eo tantum tempore, quo ordinandus est,
sit sine crimine ullo, et preteritas maculas noua conuersa-
tione171 diluerit, sed quod ex eo tempore, quo in Christum
renatus est, nulla peccati conscientia mordeatur172". Quo-
modo enim potest preses ecclesiae auferre malum de medio
eius, qui in delictum simile173 •’ corruerit? aut qua libertate
peccantem171 corripere179", cum tacitus ipse sibi respon-
deat, eadem se176'1 admisisse, que corripit?
Gratian. 177 Ecee, quod ordinandus in1730 episcopum, non
EDITIO ROMANA.
Dist. XXV. c. 3. f) alias autem ea g) et stipul. etc. ait: Multi h) aedificent i) taliter k) Ipse autem salv. l)aliq.
se inanit, m) minora n) pecc. vel quae 0) dicimus p) numerum q) computantur r) digne se emendav. s) non : deest
t) non : deesl u) non : deest v) cruciabit vv) sit x) oport. aut plus y) petentes z) post: carcere additur: clausos aut in
vinculis aa) req. quotiens infirm. bb) expedit cc) conv. sibi praepar. dd) aut: deest ee) periuramus IT) sit —
c. 4. a) quibusd. levibus culpis b) purgatorius c) quasd. vero in d) laxari e) post: sciunt: additur: aut in non gravi-
bus rebus error ignorantiae quae cuncta f) in hac vita — c. 5. a) Unde ili. Hieronymi: Prim. itaque sine crim. etc.: deest —
c. 6. a) remordeatur b) delicto simili c) corripere peccantem potest, quum d) se: deest e) quod ordin. est in
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Vel pati potest: Hacc verba non sunt in originali, neque infra de poen. dist. 7. c. ult. §. fin. ubi hoc idem recitatur.
Dist. XXV. Pars. III. 101) Codd. et Kdd. coli. o. 102) Sermo 41. dr nmteti*, sive dr. unium defunctorum, 103) Codd. coli, o.; — lignum: AB wl) ABC
105) Cudd. coti. 0. pr. C. 10G) purgatorium: KQ 107) Codd. rt Kdd. coli. o. 108) iu illo: DK 100) dixit: AU - I. Coi', c . 3. 110) AltCln.C
111) sed quasi miu.: Kd. Bunii 112) Codd. coli. o. 113) Cmld. rt Kdd. coH o. -• sint min. pccc.: C 114) ABC DUO' 115) enumeraverit: D 110) dicemus :
Codd. coli. o. 117) forn.: ubest ab orir/. 118) ABCBEFC 119) ABC 11 Mhl coli. o. orif/. pr. Bas.; Computabitur: Kd. Bos. 120) aliqua: ora/. 121) Codd. coli o.
122 ) ABCDFG 12 S) Codd. et Kdd. coli. o. 124) AUCU; so non abstin.: b' 125) tamen transit.: J#t 12G) ABKFG Ed. Btisil. 127) sunt: ABBK 128) aut potu:
JtRF; et in potu: A MI Basii. ; vel potu: B 120) Coild. rt Kdd. ro/l. o. 130) ABCIUI Kdd. coli 131) inopportune: AKfJ 132) ABCC, Mi. Jias. Jtohm.
133) Coild. et Mhl coli 0. 134) Codd. coli 0. ; et iuf. etc.: Kdd. coli 0. — infirm. turd. visit.: deest. D 135) Cudd. et Kdd. coU. o. 13C) porsuuiptuosa: hu
137) Codd. et Kdd. coli o. 138) ABC/JF 130) dmn iocantcs et incaute: KGJI 140) pro aliqua necessitate: MI. Itas. 141) Coild. coli. 1 J-) *• Cu,\
c. G. v. 10. 143) Codd. coli o. || can. 4. 144) Cap. 31. in Kd. Mmtv. opus non inoffensae fidei; Auschn. XI, 15‘.
praesentatur: C 14G) Codd. coli o. Ansrhn. 147) ABCDKG Auselui. 148) Mattii. c. XII. c. 32. 149) spiritu sanet
C Mhl coti. o. — dimittetur: A 151) Codd. rt Kdd. coli o. Ans. 152) ib. 153) et otioB.: CKt.i 154) curae rei fa ■
coli. o. Ansehn. 150) etsi: MI Aranti. 157) ad hoc: Ans. (male) 158) ABCUFIl 159) positus: Ans. 1GU) minime In morte ftier.: MId. coi/, o. pr. has. !|
’■* • ■ ‘ ~ ’ ’ ..... ..... i...? i.p Joannes Furcnlinas (th. p. 14.) .'utntnta taris.
to: MI. Itas. 141) Coild. culi. o. T»'. U-) I. < <" •
1,159. 145) repraesentatur: UuKB: apparebit vel
sancto: ocie/. sanet.: deis/ : AC 150) blrt-sphoiuias:
rei famil,: MI. Basii orif/. Jtuhm. 155) Codd. et kdd.
1G5) superat
Basii 1G8) Codd. coti o.
Kp. Pauli uu Titum. 170)
174) corripit: DKFQll 175)
• in A sripiilur hoc loco canon ; Decernimus ut ii, i/ui invenitur postea Pisi. XXVIII. c. 2. || can. G
sine crimino sitepisc.: orie/. cf. Berard. III, 111. 171) conversione: MI. Itas. 172) AJJCBkU Mld.
5) Cudd. coli o. ot itj. 17G) ABCDEG 177) hoc tueo nova J)ist. incipit : KFGH 178) ABC
coli.
1G9) in Commeat, ad r. G- 1.
r. o. 173) Cudd. et Kdd. coli. o.
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXVI. c. 1—3.
96
9!>
solum tempore suae ordinationis, sed etiam omni tempore post
baptisma a crimine debet esse immunis.
DISTINCTIO XXVI.
GRATIANUS.
I. Pars. Sequitur in utraque epistola: „ unius1 uxoris
uirumlt post baptisma videlicet, non ante baptismum.
Unde Icronimus* scribit ad Oceanum, [epist. 83.]:
C. I. Post baptismum debet esse monogamus, qui episcopus
est ordinandus -;l.
Unius uxoris uiruni, id est monogamum, post baptis-
mum. Si enim et ante coniugeni habuerit®1’, cpie obierit,
non ei imputatur1, cui prorsus nouo3c nec stupra, nec alia,
que ante fuerunt®, iam obsunt.
C. II. Qui ante baptismum habuerit unam, ct post baptismum
alteram"' a, ordinandus non est.
Augustinus* vero econtra0" testatur, scribens in epistolam
ad Titum.
Acutius10 intelligunt11, qui nec eum, qui catecuminus
uel paganus1® habuerit1®0 alteram, ordinandum censue-
runt11, quia1® de sacramento agitur111, non de peccato17’1*.
Propter sacramenti®®0 sanctitatem sicut femina2®, si catecu-
mina23 uitiata est23, non potest post baptisma inter Dei
uirgines consecrari, ita non absurde20 uisum est27 bigamum
non peccasse, sed normam2® sacramenti amisisse non ad
uitae-® meritum, sed ad ordinationis30f signaculum31 e.
Unius uxoris uir, episcopus®21' significat ex omnibus genti-
bus unitatem uni uiro Cnristo subditam.
II. Pars. §. 1. Sicut3®' duobus dominis sentire, sic
ab uno Deo apostatare, atque in alterius superstitionem ire
non licet.
C. III. Bigamus* probatur, qui ante baptismum habuerit
unam, et post baptismum alteram^.
Item Innocentius [I.] Rufo et Eusehin, ct ceteris Episcopis
Macedonibus, [epistol. XXII. c. 2.]®0a
Deinde ponitur30, non dici oportere bigamum31 eum,
qui catecuminus habuerit uxorem atque amiserit32, si post
baptismum fuerit3® aliam sortitus, .eamque primam uideri,
que nouo homini copulata sit, quia illud coniugium per33
baptismi sacramentum cum ceteris criminibus sit ablatum331'.
Quod cum de una utique dicitur, certe, si tres habuerit in
uetere positus homine uxores30**, erit ei37, que post baptis-
mum quarta est, sic interpretantibus prima33" uirginis30
equer>0 nomen accipiet, que quarto ducta est loco. Quis (oro)
istud non uideat contra Apostoli51 esse preceptum, qui ait:
„ unius uxoris uirum oportere3® fieri sacerdotem? “ Sed
obicitur, quod in baptismo totum53, quicquid in ueteri33
homine gestum est, sit solutum35. Dicite mihi (ut cum pace
uestra loquar30'1), crimina57 tantum dimittuntur in baptismo,
an et33 illa, que secundum Domini30 precepta ac Dei in-
stituta00 complentur? Uxorem ducere crimen est, an non
est crimen?01 Si crimen est, ergo (ut02= prefata uenia dixe-
rim)03 erit auctor in culpa, qui, ut03 crimina committeren-
tur, in03 paradiso precepit***, cum ipse eos benedixit. Si
uero non est crimen, quia quod Deus instituit06 nefas est071
crimen appellari, et Salomon03 addidit: „EtenimaDeo pre-
paratnr uiro uxor,“ quomodo creditur inter crimina esse
dimissum0'1, quod Deo70 auctore legitur consummatum?
Quid de talium filiis percensetur? Numquid71 non erunt ad-
mittendi in hereditatis consortium72s, qui731' ex ea suscepti
sunt, que ante baptismum fuit71 uxor, eruntque appellandi
uel73 naturales, uel spurii70, quia non est legitimum matri-
monium, nisi illud (ut uobis uidetur), quod post baptismum
assumitur? Ipse Dominus, cum interrogaretur a Iudaeis, si
liceret dimittere uxorem, atque exponeret fieri non debere,
addidit77: „Ouod73 ergo70 Deus coniunxit80’, homo non
separet. Ac31 ne cie liis locutus esse credatur, que 82 k****
post baptismum sortiuntur, meminerint33 hoc33 et a Iudaeis
EDITIO ROMANA.
Dist. XXVI. c. 1. a) qui in episcopum est ordin. b) habuit c) novo homini nec — c. 2. a) aliam b) contra
c) habuit d) post: peccato additur: Nam in baptismo peccata omnia dimittuntur et13 qui dixit: „Si10 nupserit virgo, non
peccat,"20 satis declaravit, nuptias non21 esse peccatum e) sanctit. autem sacram, f) post: ordinat, additur: ecclesiasticae
et post signacul. addit.: necessariam g) Deinde additur: Et sicut®1 plures antiquorum Patrum uxores significaverunt futuras35
cx omnibus gentibus ecclesias, uni viro subditas, id est®0 Christo, ita noster antistes, id est episcopus®7 h) episcop.: deest
i) itaque sicut — c. 3. a) Macedoniae b) ablutum c) prima ct Virgin, d) loquor e) ut : deest f) sit g) consortio
h) quia i) iunxit k) qui****
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXVI. C. I. * Hieronymus: Sententiae quidem huius ct
sequentis capitis sunt Patrum, qui citantur, iil est Hieronymi ct Augustini:
verbo tamen ipsa potius vi«lentur sumta cx collectaneis Jlodac ct cx glossa
ordinaria, Imius quidem capitis in primam ad Timotli. c. 3., sequentis voro
in epistolam ad Titum, cap. 1.
C. II. * Peccatu: Sequebatur, propter saurtilalnn sacramenti , sinti
si /rutina, (tc. Restitutus est totus hic locus cx glossa ordinaria. Nam apud
B. Augustinum et reliquos collectores copiosior etiam est.
C. III. * Rigamus: Rubrica huius capitis et sequentis, quae in
codicibus impressis erant transposita, iu suum locum ex aliquot manu-
scriptis sunt restituta.
** Homine uxores: Sic iu omnibus manuscriptis ot apud Burchav-
dum ct Ivonom part. 1. c. 292. quamvis iu originali ct apud eundem Ivoneiu
part. 8. cap. 30J. paulo aliter ct obscurius legatur.
*** Praecepit: In orig. ct apud ceteros collcct. legitur: in paradiso
Unum ipse cos iungcrcl, hcnctlixil.
**** Qui post baptismum: Apud Burchardum et Ivoneiu in 1.
parte legitur: tjnuc post baptismum sortiuntur. Sed in originali et apud
ivonom part. 8. ct in Panormia, ct infra 28. q. 1. c. numquid, hoc motio: qui
post baptismum ttxorcs sortiuntur . Verum ob glossam nihil est mutatum.
,X' r Kuifol ,)L Tl,m; .'f 3- * T;t. c. 1. v. G. || cnn 1. 2) % LXXIX. in K,l. Minue. - TH>K¥MI; tn episcopo est ord.: A; in epis-
lorj ,C J. \,IU>h‘. 41 ««putabitur : » W. Jhis.i imputet, ir: ( 1M. rei. 5) Cu.1,1 coli. o. Kd. Jlasil.et >,lom< ord. ad loc. cifnn. «) fuerint: Wil
°- , «“'■ <"> e- 1. hp.ndlUmi. sinnln tumeo sententia ex \wj. libro dc bono couinr/ali c. 21. Kd. Mnnr. Aut. IX, 51). (Ang.
me, can.: oeci, disnensatorcml : lea Dece. V1TT ‘>(U /Au» , m . i ,, . .. .... „ .1. . ..Z
Dist. xxvr.
copum eligitur
can. 2. 7)
do bon. coniug. can. : occl. dispensatorem); Ico Orer
Kdd.
(i7)
adi.
78) .
Lagdd.
97
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXVI. XXVII. c. i. 2.
93
interrogatum85, et Iudeis esse responsum. §. 2. Quero86,
et sollicitus quero, si una eademque sit uxor eius87, qui ante
catecuminus, postea fit881 fidelis, filiosque ex ea, cum esset
catecuminus suscepit89™, ac postea, cum fidelis, alios90:
utrum sint appellandi fratres, an non97 habeant92 postea de-
functo patre herciscundae" hereditatis consortium, quibus
filiorum nomen regeneratio spiritualis creditur abstulisse?
Quod cum ita sentire absurdum9*'' est, que95° ratio est96
hoc defendi97, et uacua magis opinione iactari, quam aliqua
auctoritate roborari, cum non possit98 inter peccata depu-
tari, quod lex precepit99 et Deus adiunxit10°P? §. 3.101
Numquid*"q qui catecuminusr uirtutibus studuit1035 humi-
litatem secutus est, patiendam tenuit, elemosinas fecit,
morti destinatos qualibet ratione eripuit, adulteria exhor-
ruit10*, castitatem tenuit105, quero, si hec, cum fuerit factus
fidelis, amittit106, quia per baptismum totum, quod uetus
homo gesserat107, putatur auterri? Aspicias 108 ' gentilem
hominem Cornelium109 orationibus atque elemosinis uacan-
tem, angelum audientem per110 reuelationem ipsumquef
Petrum uidentem; numquia per baptismum hec illi111 ablata
sunt, propter que ei baptisma112" uidetur esse concessum?
Si ita creditur, mihi credite, non modicum erratur, quia
quicquid bene gestum fuerit et secundum precepta legalia113
custoditum, non potest facientibus114 deperire. §. 4. Nuptia-
rum ergo115 copula, quia118 Dei mandato perficitur, non
potest dici peccatum, et quod peccatum non est, solui117
inter peccata credi118 non119v debet120, eritque, integrum
estimare aboleri121 non posse nomen prioris uxoris, cum non
sit dimissum pro peccato, quod122 ex Dei uoluntate sit com-
pletum.
C. IV. In baptismate culpa dimittitur, non lex
coniugii aboletur.
Item Ambrosius in libro de offitiis [lib. I. c. ult. 80.]123
Una tantum, nec repetita nobis12* copula permittitur, et
in ipso125 coniugio lex est, non iterare coniugium, nec
secundae coniugis coni unctionem1265. Quod plerisque mi-
rum uidetur, cur127 etiam ante baptisma iterata* con-
iugia128 electioni129 muneris et prerogatiuae130 ordinationis
impedimenta generent131, cum etiam delicta obesse non
soleant si lauacri remissa fuerint sacramento. Sed intelligere
debemus, quia baptismo1325 culpa dimitti potest133, lex13*
aboleri non potest. In coniugio non culpa, sed lex est.
Quod culpae est igitur, in baptismo relaxatur: quod legis135 c,
in coniugio non soluitur. Quomodo autem potest hortator
esse uiduitatis, qui ipse136 coniugia frequentauerit?
Gratian. Iohannes etiam Baptista , dum Herodem ab in-
cestu prohiberet dicens: „ iV<m137 licet tibi habere uxorem fratris
lui euidenter ostendit, inter infideles coniugia esse. Unde datur
intelligi , quod bigami dicuntur non solum qui post baptismum
coniugia frequentant, sed etiam qui ante baptismum unam, et
post baptismum alteram habuisse probantur. §. 1. Bigamus vero
in sacerdotem ordinari non debet , non quia deliquerit secundam
accipiendo uxorem, sed quia 138 prerogatiua exutus est sacerdotis.
Unde Ambrosius in epistola ad Vercellenses, [lib. X.
epist. 82. ait:] 139 a
C. V. Non peccat bigamus, sed prerogatiua sacerdotis exidiur.
Qui sine crimine unius uxoris est uir, tenetur140 ad
legem sacerdotii suscipiendi. Qui autem iterauerit con-
iugium, culpam quidem non habet coinquinati, sed preroga-
tiua exuitur sacerdotis U1.
DISTINCTIO XXVII.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem unius uxoris uir episcopus iubetur 13
eligi%h, queritur, an de tempore ordinationis hoc sit accipiendum,
ut tempore 3 suae administrationis eius copula possit fungi, quam
unicam et uirginem sibi desponsauit *.
Hoc Mar tinus Papa prohibet dicens 5:
C. I. Non ordinetur diaconus, nisi castitatem
professus fuerit.
Diaconus qui eligitur6, si contestatus fuerit pro ac-
cipiendo matrimonio, et se7 5 dixerit in castitate permanere8
non posse, hic non ordinetur. Quod si in ordinatione
tacuerit et ordinatus fuerit, et postea matrimonium desidera-
uerit, alienus sit a ministerio et uacet a clero.
Gratian. Ilac auctoritate datur intelligi, quod illi, qui
habent uxores uel accipere uolunt, nec diacones, nec sacerdotes
fieri possunt, nisi continentiam profiteantur. §. 1. Si ucro
diaconus a ministerio cessare voluerit, contracto 95 matrimonio
licite potest uti: Nam etsi in ordinatione sua castitatis uotum
obtulerit, tamen tanta est uis in sacramento coniugii, quod nec ex
uiolatione uoti potest 10 dissolui coniugium ipsum.
Unde Augustinus * in libro de bono coniugali ad
Iulianum 11 a, [cap. IO.]12:
C. II, Nubentes post uotum non sunt abinuicem separandi.
II. Pars. Quidam nubentes post uotum adulteros135
asserunt. Ego autem dico **, quod grauiter peccant qui
tales diuidunL
EDITIO ROMANA.
Dist. XXVI. c. 3. 1) sit m) susceperit n) sent. atque iudicare absurd. 0) quae (malum) ratio p) iunxit q) quid si
r) quis catech. s) studuerit .. secutus fuerit .. tenuerit .. fecerit .. eripuerit .. exhorruerit .. tenuerit t) aspiciamus
u) baptismus .. concessus v) credi omnino non — c. 4. a) coniug. sortiri coniunct. b) quia in baptismo c) quod legis
est in — c. 5. a) in epistola: deest — Dist. XXVII. Pars. I. a) episcop. esse iubet. b) eligi: dcest — c. 1. a) se: deusi
b) et contracto — c. 2. a) de bono viduitatis ad Iulianam viduam b) aault. esse
NOTATIONES CORRECTORUM.
f Ipeumquo Petrum: Apud Innocentium in cod.can.etBurchardum
est: atque eleemosynis revelationem Pctrumque ipstyn vidisse. Apud ipsum In-
nocentium in tomia conciliorum: per revelationem angelum Pctrumque ipsum
vidisse. Apud Ivouem [lib. I.J : Petrum ipsum revelatione vidisse.
C. IV. * Iterata: Apud B. Ambrosium locus hic vario logitur. Nara
in antiquis impressionibus habotur: iterato coniugio ; in rocontioribus voro:
iterati coniugii. Itemque in Panormia et apud Ivouem. In bis tamen, quae
sequuntur, concordant, sic legendo: ad electionem muneris, et praerogalivam
ordinationis impedimenta generentur,
Dist. XXVir. C. II. * Augustinus: Verba propria huiiiB capitis
non sunt inventa apud B. Augustinum. Sententia tamen habetur in libello
do bono viduitatis. Omnino autem intolligendum hoc est do voto simplici,
ut Gratianus in tine huius distinctionis exponit.
Dist. XXVI. can. 3. 85) intorr. esse: ih. 86) quaero vero: Ivo I. 87) eius: deest: Ivo VITI. 88) AC orig. Burch. 80) ABDEGH 90) alios
filios: DF Kdd. coli. o. 91) ac non: EFH 92) habent: AB; habebunt: Ivo I. 93) horcisc. : deest: Ivo VIII. 91) Codd. coli. o. 95) ih. ^b)**"*
hoe malum defendi (Ivo I. VIII.) et vacuam opinionem probari: Hisp. 97) defendendi: BKtV 98) posset: Jro VIII. 99) praecipit: ori£. ZfiJAf///
100) adiunxit: AC Edd. coli. o. pr. Bas.: (subiunxit); adiunxerit: F; iniunxit: BEGH Bohm.; coniunxit: Burcfi. Ivo VIII. 101) §. 3.: deest: Ivo VIII.
102) ABCDH Kdd. Arg. Bas. Ven. I. .Vw. quod: EG; si catoch.: F et Edd. coli. rei. 103) Codd. et Edd. coli. o. 104) adult. exhorr. : deest: Ivo XI.
105) servaverit: ib. 100) amittat: orig. 107) gesserit: Burch. Ivo I. 108) aspicias: Codd. coli. o. 109) Act. Apost. c. 10. 110) vac. ang. and.
per: deest: o\ig. Burch. Ivo I. 111) ei: A Ed. Bas.; oi etiam: EGH 112) Codd. coli. o. orig. Burch. Ivo I. 113) legis: orig. 114) agentibus: »5.
115) ergo: deest: Ivo VIII. 116) deperlri quod quia: orig. 117) solvi: deest: Ivo I. 118) erodi: abest ab orig. 119) omnino: deest in o. Codd. coli. < lo lue.
120) debet dimissum: Ivo 1. np. quem hic est finis cap. 121) abolere: D Ed. Bas. 122) quia: orig. — alii sec. Corr. fj can. 4. 123) Ivo Decr. VIII, 291. ivo
Pan. VI, 64.: Coli. tr. P. IH, 15, 107. (III, 16, 107.) — Ambrosii de offic. est cap. 50. m ed. Oilberti ( IApsiae 1839) II, 99. 124) nobis: deest: orig. ed. (albet t.
125) Ipso ergo coni.: ib. 126) Codd. coli. o. pr. D 12^ quum : ABBH Edd. coli. 0. 128) iterati coniugii: orig. Ivo Pan. Beer. Coli. tr. P. 129) electionis:
Ed. Bas.; ad electionem: orig. Ivo Beer. Pan. Coli. tr. P. 130) praerogativam: orig. Ivo Beer. Coli. tr. P.; praerogativa: Ivo Pan. 131) generetur: A;
genorontur: otig. Ivo Beer. Coli. lr. P. 131) ABCF; si*. Ivo Decr. 133) dimittitur: EGH 134) lex coniugii: EGH Ed. Bas. 135) Codd. coli. o. 13b) ipsa:
EGH; et Ipsa : F 137) Mattii, c. 14. v. 4. 138) quia: deest : EO j| c a n. 5. 139) Codd. et Kdd. coli. o. — scr. post obitum Limenii Ep. XerceU. ao.Nl.,non inoffmsae
fidei, cf. Berard. HI. 102. ; m Ed. Migne. Ep. 63. c. 03. : verba antecedentia omnino fere concordant cum illis quae continentur supra can. 4. — ite ueet . vm, zw. (can
continuatur ) Ivo Pan. VI, 63. (can. continuatur ) 140) teneatur: alii sec. Corr. Ivo Decr. Pan. 141) m DQH Distinctio XXVI. continuatur usque ad Victum
Gratiani (hac auctoritate) quod in textu invenitur post can. I. „ . r
Dist. XXVII. ParB. I. 1) Codd. coli. o. ; Sed quod . . iub. : AB 2) Codd. coli. o. 3) in tempore: EGH 4) dosponsaverit: ^et^03sa\\ ^can. 1. 5)c.lO.Ce«r.
Ancyrani ex vera. Martini Brac. inter cap. c. 39. ap. Brnns II, 62. - cf. D. XXVIII. c. 8. - Ivo Decr. VI, 376. Ivo Pan. ID, 97 .iColl. tr P. U. 47, 39. b) sl quis au
ministerium diaconatus ei ig. : orig. 7) Codd. coli. o. Ivo Decr. Coli. tr. P. 8) manere : CDEFGH 9) Codd. coli. o. 10) poterit : EFH .potuerit . G 1 1 1 ) Codd^l.o-,
Iulianam: H II can. 9. 12) Non desunt, qui lib. de bou. vid. ab Augustino abiudiceut. Ipsa canonis verba in eo non sunt U «k?.. rmcuH
relatum est infra c. 41. C. XXVU. qu. 1. ; Augustini nomine canon legitur etiam in Poeuitentiali Ant August. t. 8. c. 1 1. 13) Codd. coli. o. 14) dico vobis . LPAun
7
Corpus iur. can. Ed. Fiiedberg,
99
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXVII. XXVIII. c. i. 100
C. III. De eodem.
Item Theodorus 15a.
Si uir10b* uotum uirginitatis17 habens adiungitur18
uxori19, postea non dimittat uxorem20, sed tribus annis21
peniteat.
leronimus* uero scribit econtra22:
C. IV. Dampnabile est uouentibus uelle 23 3 nubere.
Vouentibus uirginitatem non solum nubere, sed etiam
uelle dampnabile est.
C. V. Dampnationem habebit , si nupserit, que
uirginitatem uouit.
Idem contra louinianum, [lib. I.]24
Si nupserit uirgo, non peccat28: non illa uirgo, que se-
met20 cultui diurno273- dedicauit. Harum enim si qua
nupserit, habebit dampnationem, quia28 primam fidem irri-
tam fecit29.
C. VI. Que sanctimonialem se esse fingit 30 a non
ualei nubere.
Item Nicolaus [Papa I. ad Albinum Viennens.
ecclesiae Archiepiscopum.]31
Quod32 interrogasti de femina, que post obitum33
mariti sui sacrum uelamen super caput suum34 inposuit36,
et finxit se sub eodem uelamine sanctimonialem30 esse,
postea uero ad nuptias rediit: bonum mihi37 uidetur, quia
per ypocrisim ecclesiasticam regulam conturbare uoluit, et
non legitime in uoto suo permansit, ut penitentiam agat
de illusione nefanda, et reuertatur ad id, quod spopondit,
et in sacro ministerio38 permaneat, quod inchoauit.
[PALE A39.
C. VII. Idem ibid.
Nam* si consenserimus40, quod omnia sacramenta
ecclesiastica quisque prout uult fingat et non uere faciat41
omnis ordo ecclesiasticus turbabitur42, nec catholicae fidei
iura consistunt, nec canones sacri rite obseruantur. Quid
enim profuit Simoni Mago baptismum sacrum ficte suscipere,
et in Christianitate permansurum se finxisse, cum per Aposto-
lum, fraude43 eius detecta, quod sibi futurum esset prenun-
ciatum fuit?41 Ait enim43: ,, Pecunia tua tecum sit in
perditionem46: cor enim tuum non est rectum coram47 Deo.
Penitentiam itaque age ab48 hac nequitia49 tua, et roga
Deum, si50 forte remittatur61 tibi hec62 cogitatio6* cordis
tui : in felle enim amaritudinis et obligatione iniquitatis uideo
te esse.“ Ideo tales, nisi resipiscant, spirituali gladio per-
cutere censemus. Non64 enim fas est Spiritui sancto mentiri,
sicut Ananias et Saphira mentiti sunt, et statim perierunt.]63
C. VIII. In sacris ordinibus constituti, non ducant uxores:
et si duxerint, separentur.
Item Calixtus Papa [II.]60
Presbiteris*, diaconibus, subdiaconibus et monachis
concubinas habere, seu matrimonium673 contrahere penitus
interdicimus; contracta quoque matrimonia ab huiusmodi
personis disiungi, et personas ad penitentiam debere redigi,
iuxta sacrorum canonum diffinitionem631’ ludicamus.
Gratian. Hic distinguendum est, quod uouentium alii sunt
simpliciter uouentes, de quibus Augustinus et Theodorus locuti
sunt, alii sunt, quibus post uotum accedit benedictio consecra-
tionis, uel propositum religionis, de quibus leronimus et Nico-
laus et Calixtus scripserunt.
Unde contra eundem louinianum leronimus 69 a
[lib. I.] scribens, ait:
C. IX. Incestae sunt uirgines, que post consecra-
tionem nubunt.
Virgines00, que post consecrationem nupserint01 b, non
tam adulterae sunt, quam incestae.
DISTINCTIO XXVffl.
GRATIANUS.
I. Pars. Ecce ostensum est, quod nolentes continentiam la,
nec ad subdiaconatum, nec ad superiores gradus conscendere
possunt. Unde ad subdiaconatum accedentes2, non sine uoto
castitatis iuhentur 3 admitti, auctoritate B. Gregorii, qui scribens
Petro Subdiacono [lib. I. epistola 42.4 in fine] ait:
C. I. Non fiat subdiaco-mts , qui se caste uiciurum
non promittit 6a.
Nullum facere subdiaconum presumant episcopi, nisi
qui se uicturum caste promiseritob: quia nullus debet ad
ministerium altaris acceaere, nisi cuius castitas ante suscep-
tum ministerium fuerit approbata.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXVII. c. 3. a) Theod. in Poenitentiali b) vir simplex* — c. 4. a) virginitatem velle — c. 5. a) Dei — c. 6.
a) finxerat — c. 8. a) matrimonia b) diffinitiones — c. 9. a) unde idem Hieron. b) nupserant — Dist. XXVIII. Pars. I.
vovere const. — c. 1. a) promiserit b) post promiserit additur: (Et nonnullis interiectis)
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. III. * Simplex: Abest vox ista ab omnibus manuscriptis, et infra
27. q. 1. c. si quis votum etiam ab impressis. In aliquot tamen peruetustis
est glossa interlinearia.
C. IV. * Hieronymus: Gratianus hic, et infra 17. q. 1. c. voventibus.
ot Magister sententiarum hoc tribuunt Hieronymo, apud quem non est in-
ventum. Iu glossa ordinaria 1. Tim. cap. 5. ad ea verba: habentes damna -
tionnUy refertur ex B. Augustino, cuius propria verba habentur infra c.
nuptiarum. 27. q. 1. poBt principium.
C. VII* * Caput hoc in inultis Gratiani codicibus (in quibus habetur
sine nomine Paleae,) est coniunctum superiori, quemadmodum et apud
Burchardum et Ivonem. In Panormia autem est seiunctuin.
C. Vlir. * Presbyteris: Hic cauon inventus est in cod. Vatie,
biblioth. in fragmento cuiusdam concilii ab Urbano II. habiti, c. 2. Ex
eodem vero concilio sunt canones, Alienationes. 12. q. 2. et Patcnia-
rnm. 2-1. q. 3.
, !;^X'TV"i o 3' ,15n Cr"h}‘ 0?"-® -Tlieodnsias: Ed. Basii. - Theoil. p„p. V Aci, er. c. 37. «p. Wasserschlebcn Bussordn. p. 148. emu. Crepor, i c. C3 .ib.
,>.168. Htldeubrand Wters. ub.Potniteolwlb. % 113. p 102 -c/. c. 43. C. XXVII. q„. 1. lG)Co,M. coll. o. E,l. Bos. d. etiam Summa Rotandi c. XXVII. ed.Thauer
■ii 11H □ i mna mArtf.iic fliif et mia Tu n rter-el /r» 1 I .«..1!« ms i i i . . . ~ ... .....
Arg. Nor. Vcnct. I.)
1. Tim. c. 5. o. 12.
•: .... i n " V. “ ' iw. iiner. au ducianum» ; — co
om Peccavit : o> ig. lvo Decr 1 an . 2b) bg semel : 1 vo Decr. Pan. alii sec. Corr. 27) ABCEGIIEdd. coli. o. 2S) quod : Ico Pan. —
23) «mo,, conto, natur ni Icon. Pan. ct Decr. || can. G. 30) ABEOH; finxerit: DH 31) AAoJl (858-CT.) «i scr aoincer to idolei,, o
71. lipninn Annrfr TT SA T... i \ t» , ... / ± __ f .*..
Dist. XXVIII. Pars.I. 1) AJiDF 2) ascendentes: EGJI 3) debentur* FfJ II f»*. » i « p, ,, T
C. 1. - Coli, tr . P. I, 55, 60. 5) ABCDEGH ast in AB: nisi qui prora. l) DEGH ' ^ 44’ L Scr’ uo' 591 .-Jaffe no. 748. -c/. infra. D. XXXI.
101
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXVIII. c. 2-8.
102
C. II. Subdiaconus el supra constituti incontinentes,
uxorem aut concubinam ducentes, ecclesiastico beneficio et
offilio careant7.
Item Innocentius II.8*
Decernimus, ut hi, qui in ordine subdiaconatus9 et supra
uxores duxerint aut concubinas habuerint, offitio atque
ecclesiastico beneficio careant. Cum enim ipsi templum,
uasa Domini, sacrarium105 Spiritus sancti debeant esse et
dici, indignum est, eos cubilibus et immunditiis deseruire.
C. III. Caste11 se victuros promittant qui in diaconos uel
presbiteros ordinantur 12 a.
Item ex Concilio Tolletano F.13b
II. Pars. Quando presbiteri et 14 c diacones per parro-
chias constituuntur, oportet eos professionem 15d episcopo16
suo facere, ut caste et pure17 uiuant sub timore Dei, ut18,
dum eos talis professio19 obligat 20 e, uitae sanctae91 discipli-
nam92 retineant.
C. IV. Qui longam sui corporis continentiam non habet ,
in episcopum eligi non debet 23.
Item Gregorius nobilibus ciuibus Neapolim,
[lib. VIII. epist. 40.]24a
III. Pars. Priusquam25 ad nos scripta uestra discur-
rerent261’, Iohannem diaconum, qui ab altera parte electus
est, paruulam habere filiam, quorumdam 27 c relatione cogno-
uimus; unde, si rationem uoluissent attendere, nec alii28
eum eligere, nec ipse debuerat consentire. Nam qua pre-
sumptione ad episcopatum audet29 accedere, qui adhuc
longam corporis sui continentiam, filia30*1* teste, conuin-
citur non habere?
C. V. Ad subdiaconalum accessuri continentiam profiteantur.
Item ex Concilio Tolletano II. [c. i.]31
IV. Pars. De his, quos uoluntas parentum a primis
infantiae annis clericatus* offitio mancipant 32 a, id336 sta-
tuimus obseruandum, ut mox detonsi, uel ministerio3'1**
lectorum contraditi350, in domo ecclesiae sub episcopali
presentia a preposito36 sibi debeant erudiri. At ubi octa-
uum decimum etatis suae compleuerint annum, coram totius
cleri plebisque conspectu uoluntas eorum de expetendo
coniugio ab episcopo perscrutetur; quibus si gratia casti-
tatis (Deo inspirante) placuerit, et promissionem37 casti-
moniae suae absque coniugali necessitate se38*1 spopon-
derint seruaturos, qui tanquam appetitores arctissimae uiae39
lenissimo400 iugo Domini subdantur, ac primum411 sub-
diaconi42s ministerium, habita probatione professionis suae,
a uicesimo anno suscipiant. Quod si inculpabiliter ac inof-
fense uiginti quinque annos43h peregerint44’, ad diaconii455
offitium (si46 adimplere471 posse ab episcopo probantur48 m),
promoueri debent49. Cauendum tamen est his, ne quando
suae sponsionis inmemores aut50" ad terrenas nuptias aut
ad furtiuos51 concubitus ultro520 recurrant. Quoa si forte
fecerint, ut sacrilegii rei53 ab ecclesia habeantur extranei.
Quibus autem uoluntas54 propria interrogationis tempore
desiderium nubendi persuaserit, concessam ab Apostolo55
licentiam56 auferre non possumus, ita ut, cum proueetae
etatis57 in coniugio positi, renunciaturos se pari consensu
operibus carnis spoponderint, ad sacros ordines58 aspirent.
C. VI. In coniugio constitutus ad sacerdotium assumi
non debet.
Item ex Concilio Arelatensi II. [c. 2.]59
V. Pars. Assumi aliquem ad sacerdotium in coniugii
uinculo constitutum non oportet60, nisi fuerit promissa61
conuersio.
C. VII. Non ordinentur Diaconi, qui castitatem non
profitentur.
Item ex eodem III. 62
Preterea63* placuit, ut deinceps non64 ordinentur dia-
cones coniugati 6oa, nisi qui prius conuersionis proposito
confessi665 fuerint castitatem.
Gratian. Verum illa priori auctoritate diaconibus uidetur
permitti coniugium, cum ad sacerdotium tantum coniugati prohi-
bentur 67 c assumi. Porro sequenti66 8 uidetur permitti subdiaconi-
bus, cum de diaconibus specialiter precipitur, ut sine probatione
castitatis non ordinentur.
IIoc idem in Anchirilana Sinodo 69 uidetur esse permissum,
in qua [c. 10.] sic statutum est:
C. VIII. Diaconi non prohibeantur a ministerio pro
nuptiis’16*, si in ordinatione dicunt, se continere
non posse.
Diaconi quicumque711’ ordinantur, si in ipsa ordina-
tione protestati sunt, dicentes, se uelle habere uxores, nec
posse se continere, hi, si postea ad nuptias uenerint72,
EDITIO ROMANA.
Dist. XXVIII. c. 2. a) Innoc. II. in Concilio Romano c. 6. b) Domini et sacrar. — c. 3. a) Caste se vietur, promitt.
in diacon, vel presbyt. ordinandi b) Tolet. IV. c. 27. c) aut d) eos primum profess. e) obligaverit — c. 4. a) Greg.
Clero et nobil. civib. Neapolitanis b) discurrent c) ex quorund. d) filiola* — c. 5. a) mancipavit b) id: deest
c) traditi d) se: deest e) levissimo f) primo g) subdiaconatus h) vigesimum quintum annum i) ante peregerint add.:
aetatis suae k) diaconatus 1) si scienter implere m) comprobantur n) aut: deest o) ultra — c. 7. a) coniugati: deest
b) professi c) prohibeantur d) seq. auctoritate videt. — c. 8. a) pro nupt. : deest b) quic. quum ordinant.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXVIII. C. IV. * Filiola: Sic emendatum est cx originali,
Anselmo et Polycarpo, quum antea legeretur -.filia. Superius etiam dixerat:
parvulam filiam, quibus vocibus recens incontinentia manifeste exprimitur.
C. V. # Clericatus: In omnibus editionibus et duobus codicibus
Vaticanis conciliorum legitur: in clericatus officio, vel mouachali [al. monachi j
posuit. Sed in codice Lucensi regio liabctur eodem modo, atque apua
Gratianum.
Ministerio lectorum: In omnibus codicibus conciliorum ante
citatis (etiam Lucensi) legitur: ministerio electorum. Vorum in epistola 1.
Siricii ad Himerium c. 9. et Innoccntii 24. c,5. (ubi do eadem fere rc agitur)
est: Lectorum ministerio sen officio.
C. VII. # Praeterea: In Arelateusibus, quae exstant, hic ipse peni-
tus canon non invenitur. Sed sententia habetur in tertio c. 2. in fine.
Dist. XXVIII. can. 2. 7) quae conciliis statuuntur singuli episcoporum suis locis notificont: D: Subd. et s. confit, incont. ecclesiae beneficio careant:
EQH; A subdiacono et supra concubinam aut uxorem duccus ecclesiastico beneficio caveat: C — in AB canon omittitur. 8) iit Concil. Romano hnb. ao. 1139.
c. 6. Mansi XXI, 526. — eadem fere habebis in Cone. Rcnicus.h. a. 1131. c.A. ap. Mansi XXI, 497 sq. — Jaffep. 566. — Ico Pan. VIII, 142. (can. continuatur) — in Cone.
Romano: deest in o. Codd. coli, et ap. Icon. 9) diaconatus: loo 10) CDEGH || can. 3. 11) castos: EH 12) ABEQH 13) ABCDEGH — ust ut Corr. iam uotuccrnnt
21^ sanctam disciplinam retineant: Ivo Decr. III. Pan. Coli. tr. P.
22) discipliua retineat: Cod. Regius a Corr. citat. — orig. Hisp. — teneant: AB\I can. 4.
23) non eligatur: ‘DF 24) Codd. coli. 0. — Ep. (32. lib. X. cd. Maitr. scr. ao. COO. Jaffeno. 1325. Aus. VI, 13. (Greg. nobilib. civib. Neapolim; can.: nec novuiu
nec; can. continuatur) — Polyc. II, 2. (II, 1, 24. ut ap. Ans.) 25) priuB enim quam: orig. Ans. Polyc. 26) ABCH Aus. Polyc. — recurrent; ong. alit scc. Corr.
27) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 28) illi: CEQH Ed. Das. 29) audeat: Ed. Das.; auderot: Edd. coli. rei. 30) Codd. coli. o. orig. || can. 5. 31) hab. ao.oJl.
cf. Hefele Cone. Gc&ch. II, 700. — ap. Bruns I, 207. — Ans. VII, 42. (50.) 32) ABC Edd. coli. o. Ans. 33) AJiCFGH Edd. coli. o. Ans. : et stat. : h: hoc stat. : ong.
!. tr.pl 61) praemissa: orig. Hisp. || can. 7. G2) Ptrtimt
indet c. 22. Cone. Arausic. I. hnb.ao.44i.ibid. II, 125. —
tynodi instituta non: orig. Gd) ABLUI H ong. Coli. tr. I.
II, 24, 2.; i» CD laud. C. Arei. IV. ; in AB et Edd. o. pr. Bas.; Arei III. 60) non posBe: orig. Hisp. CoU.
hoc cap. ad c.43. Cone. Arei. II. (ap. Bntns II, 135.) ex quo canon praecedens desumtus est, et plane respondet c
CoU. tr. P. II, 26, 10. 63) propterea: Dolandus c. XXVII. qu. 1. cd. Thaner p. 124. 6-1) ut socundum synodi i
66) ADCDFH Coli. tr. P. 67) Codd. coli. o. 68) Codd. coli. o. || can. 8. 69) hab. — ' ‘ ‘ 1
CoU. tr. P. II, 2, 1. j Polyc. IV, 31. (IV, 32. 73. vers. Dionys.) 70) ADCFGH ; nupt..». ~ — . - „
Bas. — Proxime sequentia quae cum CoU. Hisp. plane consonant, in Cod. can. QitcsnclU a Baller. u< hunc modum sunt emendata, maneant m utro taiuuui c
ministerio abliciantur.
7*
1/ioUMS.): lt0 U1' 8T. (ars. Vionys.);
"70) A11CFQH; nuptiis: A’ 71) ABDO 72) convenerint: Hisp. — porvenorint: hdd. coli. v. esc.
• ' ~ • ~ .. ... , ' J at ihii n ; mnne.ont fll cluro taiUum Ct tt
103
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXVIII. c. 9-*3-
104
maneant in ministerio, propterea quod his licentiam dederit
episcopus. Quicumque sane tacuerint, et susceperint730
manus inpositionem professi continentiam, si postea ad
nuptias conuenerint718, a ministerio cessare debent75'.
C. IX. Presbiter ducens uxorem, ab ordine deponatur 7°.
Item ex Concilio Neocesariensi11, [c. I.]
VI. Pars. Presbiter y uxorem duxerit, ab ordine
illum78 * deponi debere. Quod si fornicatus fuerit, uel
adulterium commiserit, extra ecclesiam abici et ad peniten-
tiam inter laicos* redigi oportet.
C. X. De eo, qui relictam cuiusdam diaconi duxit uxorem.
Item Gregorius [lib. XI. epist. 59. ]79
VII. Pars. Quia sunt culpae, in quibus culpa est relaxare
uindictam, querenda est semper ueritas, ut inquiri debeat,
utrum accusatum noxa80 condempnet, an a pena81 innocentia
patefacta subducat82. Itaque peruenit ad nos, Fantinum83
defensorem ultionem exercere in Petrum latorem presen-
tium uoluisse, pro eo, quod81 (quantum dicitur) relictam
cuiusdam diaconi, tempore quo conductor85 fuerit86*, marito
tradiderit. Sed quoniam iste coniugem diaconi asserit non
fuisse, dicens, nec eam87 uirginem ad eum uenisse, deni-
que88 nec religiosam uestem mutasse89, postquam ille in
sacro ordine promotus est, adiciens etiam, priusquam ad
diaconem ueniret905 et postea, illam praua91 opinione
uixisse: Ideo92 fraternitatem tuam his hortamur affatibus, ut
cum Dei, sicut decet, timore causam hanc subtili omnino93
inuestigatione perquiras et910, si95 in coniugio diaconi mulie-
rem96, de qua agitur, fuisse constiterit, et suprascriptus
lator97 memorato93 defensori et rectori patrimonii ad uin-
dictam modis omnibus tradatur, et cum competenti emenda-
tione hi, qui male sociati sunt, disiungantur. Si uero in eius
coniugio non fuerit99**, memoratum Fantinum ex nostro
mandato commonere te uolumus,ut ei facere nil presumat100,
nec falsa101 illum accusatione102® in 103 f aliquo pregrauet.
C. XI. De uxore presbiteri uel diaconi, si alii 101:1 se
coniunxerit.
Item ex Concilio Aurelianensi [I. c. 13.] 105
Si se cuiquam106 mulier duplici coniugio presbiteri uel
diaconi relicta coniunxerit, aut castigati1071' separentur, aut
certe, si in criminis108 intentione109 perstiterint, pari excom-
municatione plectantur110.
C. XII. De eodem.
Item ex Concilio Martini Papae111.
Si qua uidua episcopi uel112 presbiteri aut diaconi mari-
tum accepit113*, nullus clericus, nulla religiosa persona111
cum ea conuiuium sumat, numquam communicet; morienti
tamen115 ei sacramentum subueniat11Gb.
C. XIII. Cuiusdam episcopi ordinatio differtur, quia
'uxorem habet et filios.
Item Pelagius* Celego Patricio111.
VIII. Pars. De Siracusanae urbis antistite optauera-
mus in118 ipso initio gloriae uestrae desideriis obedire, nisi
nos multiplex ratio ipsius non paucis temporibus ordina-
tionem differre sacerdotii coegisset, ob hoc, quod uel
personae qualitas (sicut119 et uos nostis melius), uel super-
stes uxor aut120 filii (per quos ecclesiastica solet periclitari
substantia)121, nostros animos diutius ab eius ordinatione
suspenderet122*. Et123 quantum ad cautelam humanam
pertinet, integro anno pene distulimus, opinantes, quod in
melius Siracusanorum prouenire posset 121 electio. Sed quia
in uoluntatis suae proposito inreuocabiliter perstiterunt125,
et nullus est alius repertus in ecclesia eadem, nisi126 lon-
gioribus adhuc temporum 127 differretur spatiis ; ne123 paulo
amplius insanirent (sicut filii uestri1295 uiri magnifici pretoris
testificatione didicimus), inter huiusmodi130 ambiguitates
illud consultius iudicauimus faciendum, ut congrua proui-
dentia causam, propter quam principalis constitutio haben-
tem131 filios et uxorem132 ad episcopatus ordinem133 promo-
ueri 134 prohibet, salua dispositione concilii135® muniremus.
Qua de re summo studio ab eodem Siracusanae urbis epis-
copo136, priusquam a nobis contingeret137 ordinari, huius-
modi exegimus 138 cautionem, perquam et suam fateretur139,
quantula esset, presentis temporis habita rerum descriptione
substantiam, et nichil umquam per se, aut per filios et140
uxorem, siue quamlibet111 propinquam aut domesticam uel
extraneam forte personam de rebus audeat11^ d usurpare
ecclesiae, et uniuersa sui113 episcopatus quesita tempore
ecclesiae suae111 dominio sociaret115, nichil ultra id, quod116
modo descriptum est, suis filiis uel heredibus relicturus.
Gratian. Ecce hac auctoritate electus in episcopatum prohi-
betur111 c** habere uxorem et filios. Eligi autem ad episcopatum
non debet, nisi aut sacerdos aut diaconus ; subdiaconus uero non,
nisi necessitate cogente. Siue ergo presbiter siue diacomts siue
EDITIO ROMANA.
Dist. XXVIII. c. 8. c) tacuerunt .. susceperunt d) venerint e) debebunt — c. 9. a) ord. suo illum — c. 10. a) fuit
b) perveniret c) perquiras et si d) fuit e) accusatio f) accus. apud eum in — c. 11. a) aliis b) castigati: deest —
c. 12. a) acceperit d) sacramenta subveniant — c. 13. a) suspenderent b) nostri c) consilii d) de reb. usurparet
ecclesiae e) episcopatum non** prohibetur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IX. * Inter laicos: Graeco legitur: 1; aithio&ai riitor, xal
ayto&ctt avtdv ek peruvoiar: quao Dionysius Exiguus uertit: amplius pelli
thbct c t ad poenitentiam redigi. Ubi nulla inontio fit poenitentiae inter laicos
agondao, do qua ro copiosius dicetur infra 30. dist. c. fin.
C. XII. * Item Pelagius: Anselrous ot auctor Polycarpi ex oadom
epistola referunt haec, quae caput istud antecedunt: Quod, dc ordinando
ecclesiae Catinensis episcopo salubris clcctionc indicii f eri desiderastis , agnovi-
mus, confestim sequenti die eum iuxta morem discutiat les, tertio, quo venit, dic
episcopum consecravimus, simili quidem modo dc Syracusanae, ct quao sequun-
tur, In Polycarpo tamen inscriptio est: Qclasius Tapa Ceto. Ivo autem iu
epistola ad Ifugonem arcbiepiscopum Lugdunonsem , quae incipit: Causam
Dck ac cusis cic. ita scribit: Si enim Papa Gelasius quoyidam Siracusanae urbis
cUctum, uxorem habentem ct filios, interveniente Cethego patricio, dc.
** Non prohibetur: A plerisque vetustis exemplaribus abest dictio:
non; retenta tamen est, quoniam hic Gratianus iu alteram partem dispu-
tando ex canonibus priuB citatis prae se fert hoc probare, subdiaconis,
diaconis atque etiam presbyteris non fuisse prohibitum usum coniugii.
Quod tamon qualiter accipientium ait, ipso postea declarat & vers. : Sed
quod, usque ad vers. illud autem. Hac de ro agotur etiam infra in notatione
ad principium dist. 31.
Dis*. XX VII!. e an. 8. 73) Codri, coti. 0. 74 )Coihl. coti. o. Ed. Eas. oria. Coll.tr. P; porvenerinl: Etld. coll.nl. 75) ABC— minist. vel clero ceris, debeb.t
vestem praesumeret: orig. — denique ut: Coti. tr. P. 85) mutaro praesumeret: Coli. tr. P. 90) ADCOH Coll~ tr P • nervenisset- D Edet coli 0 vr Bas.:
T„°rTrrKi ne rn u i ivuTut • ,*> “W'' ^ f’. "> «■ *"■ »> MCDPiZl. coU.Tp“reu.
98) memorati! IT «T ADCDEGH Irocitl! fr. P ^ “"h8r *!> ““lier: ColL 97j »?.!>,!?>* lator: Cp\ tr. P.
I37)1 ,
sive per quarol.:
145) hic ‘St
105
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXVIII. XXIX. c. i. 2.
106
subdiaconus fuerit, apparet, quod in prefalis ordinibus constituti
licite113 matrimonio possunt uti. §. 1. Quia ergo auctoritate
Gregorii, qui relictam diaconi marito tradidit, puniendus est; item
in Neocesanensi concilio presbiter ducens uxorem, non diaconus,
iubetur deponi; item in Anchiritana sinodo diaconi, qui in ordina-
tione sua dicunt , se uelle habere uxores, si postea ad nuptias
venerint, non prohibentur a ministerio 143 : patet, quod nec diaconi,
nec subdiaconi sunt prohibendi a coniugio. Sed quod de electione
obicitur, uemm quidem est in episcopatum non eligendum1110, nisi
in sacris ordinibus constitutum; sed ipsum uxorem habere et filios,
non repugnat premissis auctoritatibus de continentia clericorum.
§. 2. In laicali enim habitu, vel in minoribus ordinibus consti-
tutus potuit habere uxorem et filios: postea101 { ex consensu uxoris
continentiam professus subdiaconatum uel diaconatum uel pres-
biterii gradum adeptus fuerat , et tamen 152 8 uxori et filiis ipsum
necessaria subministrare 153 oportebat101. §. 3. Illud autem
Gregorii duobus modis solvitur: uel quia ecclesia illa, cui diaco-
nus ille militaverat 155 h, nondum continentiae votum susceperat
in diaconibus et reliquis ministris; uel quia ( sicut de electo in
episcopum supra106' scriptum est) ante subdiaconatum memoratus
diaconus eam in uxorem duxerat. §. 4. Illud autem Neocesariensis
et Anchiritanae sinodi uel ex tempore, uel ex loco intelligitur : ex
tempore, quia nondum introducta erat continentia ministrorum
altaris; ex loco quia utraque sinodus orientalis est, et orientalis
ecclesia non suscipit generale votum castitatis. Hoc tamen dili-
genti obseruatione custodit, ut post adeptum sacerdotium, defuncta
priore uxore, cum qua sacerdos factus fuerat, si alteram duxerit,
deponatur.
Item opponitur illud, quod legitur in canone
Apostolorum1*1, [c. 6. al. 5.]
C. XIV. Presbiter causa religionis non contempnat 158
propriam uxorem.
IX. Pars. Si* quis docuerit, sacerdotem sub obtentu
religionis propriam uxorem contempnere, anathema sit.
C. XV. Anathema sit, qui presbiterum coniugatum
occasione nuptiarum discernit 159 a.
Item ex Concilio G angrensi, [c. 4.]
Si 100* qUis discernit presbiterum coniugatum, tanquam
occasione nuptiarum quod offerre non debeat, et ab eius
oblatione ideo abstinet 161 b, anathema sit.
C. XVI. Ab offitio 162 abstineat presbiter non legalibus
nuptiis detentus.
Item ex VI. Sinodo 163 a, [c. 26.]
X. Pars. Presbiterum, non1647' legalibus nuptiis deten-
tum, cathedram quidem 165 habere, sed ab offitio * abstinere
precipimus. Sufficit106 enim huiusmodi ei indulgentia,
quia benedicere aliis eum, qui uulnera sua debet curare,
consequens non est. Benedictio enim sanctificationis tra-
ditio est. Qui uero hanc non habet propter delictum igno-
rantiae107, quomodo aliis tradet? Non enim 108 c publice
neque priuate benedicat, nec corpus Domini dispenset aliis,
nec alio modo ministret; sed sufficiat ei, quod presidet, et
inploret a Deo, ut dimittatur ei iniquitas ignorantiae suae.
Manifestum est autem, quod et103d huiusmodi non legitimae
nuptiae soluentur, et nullatenus 170 uir accessum habeat 171 e
ad eam, propter quam sacro ministerio priuatus est.
C. XVII. De presbiteris non est laicis indicandum.
Item Nicolaus ad consulta Bulgarorum 172, [c. 70.]
XI. Pars. Consulendum173 decernitis 174 utrum pres-
biterum* habentem uxorem debeatis sustentare et honorare,
an a uobis proicere. In quo 175 a respondemus: Quoniam
licet ipsi sint ualde reprehensibiles , uos tamen Deum con-
uenit imitari, qui170 solem suum177 facit oriri super bonos et
malos178. Deicere enim1731’ a18Uc uobis ideo non debetis,
quonium181 nec ludam Dominus, cum esset mendax disci-
pulus, a182d numero apostolorum 183 deiecit 181 e. Verum185
de presbiteris186 uobis, qui laici estis, nec iudicandum est,
nec de uita eorum quicquam1871 inuestigandum ; sed epi-
scoporum iudicio, quicquid illud sit 188 e, est 183 h reseruan-
dum133.
DISTINCTIO XXIX.
GRATIANUS.
Sed notandum est1, quod secundum Ysidorum pleraque
capitula ex causa, et loco, et tempore, consideranda sunt-*.
Ait enim3*:
C. I. JSx tempore, et 10 loco et persona et causa0 regulae
canonum intelligantur6c.
Sciendum est, quod7 pleraque capitula ex causa, ex
persona, ex loco, ex tempore consideranda sunt, quorum
modi, quia medullitus non indagantur, in erroris laborinthum
nonnulli intricando impinguntur, cum ante iudicant, quam
intelligant; ante inculpant, quam iterando lecta perquirant.
Ilinc etiam Gregorius ait3:
C. II. Pro varietate 3a rerum temperantur regulae
sanctorum.
Regulae sanctorum Patrum pro tempore, loco et per-
sona10 negotio115 instante necessitate traditae sunt.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXVTII. c. 13. f) fil, : et si postea g) attamen h) ministraverat i) antea — c. 15. a) disc. a communione
nupt. b) ideo se abstin. — c. 16. a) Synodo in Trullo b) Presb. per ignorantiam non c) igitur d) et: deest e) habebit —
c. 17. a) Ad quod b) vero c) eum a d) de e) eiecit f) quidpiam g) quic. illud sit h) per omnia reservandum. —
Dist. XXIX. a) ex loco, ex temp., ex persona cons. sunt — c. 1. a) Ait en. Isidorus b) et: deest c) intelliguntur —
c. 2. a) diversitate b) persona et negotio
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIV. * Gratianus rofort sonsum canonis, ceteri collectore» ipsa
etiam fore verba.
C. XV. * Graeco est: EX ttg SiaxQlvoito naQa itQio/ivTinov ycyajuif-
xuro c, cis /i») xQyvai , JutovQyqoavtos avtov, nQOOipOQu; futaXafi(idvetr,
eintVtfia lenii). Id ost: Si quis secernat se a presbj/tcro, qui ttxorem duxit,
tauqwiui non oporteat illo liturgiam peragente dc oblatione percipere , anathema
sit, quae vorsio non multum discrepat & versiono Dionysii Exigui.
C. XVI. * Ab officio: Graeco est; twv di loirnSv Ivt^ytuSv, id e«t,
a ceteris officiis.
C. XVII. * Presbyterum; In ultimo cap. harum responsionum
referuntur Bulgarorum verba, dicentium: multos apud so esso Graecos ct
Armcuos ot alios, qui divorsa docerent. Nondum enim a Romana sedo
episcopum aut presbyterum acceperunt. Quamobrom nihil mirandum, sl
presbyter, de quo in Uoc capito agitur, coniugatus erat.
DUt. XXVIII. can. 13. 148) legitimo; D; legitime; F et alii sec.Corr. 14») ab administrationo; Ali 150) non esse cligond.: CDEGU 151) Codd.coll.o.
162) officiis: DF 163)
I, 328. -- Coli. tr. P. n, 11, de sext. synod., 7. 164) Codd. et Edd. coli. o. Coit, tr . P,
ix tiji uyvolag natanto fj.ee 1G8) Codd. et Edd. coli, o neque ontm: Coli. tr. P.
modo: Ed. Jias. 171) ABCEQH || c
dec.:_/»o Pan. 174) decernimus : , -— it
165) quidem: deest: EQH 166) sufficiat: Coli. tr. P.
1G0) ABCDFH; quod ab : Kd. Jias. ; quod etiam : EG
167) tu
170) nullo
a n. 17. 172) Epist. scr. ao. 866. Ja ffi no. 2123. - leo Decr. H, 82. ■hoPauV, 12. i CoU. tr. P. I, 62, 60. 173) eoos esse
ny 175\ ABrUF Uo Dea Pau. Coit. tr. P. — quo: orig. 176) AfaWi. c. 5. «. Io. 177) suum ut ovangellum testatur:
I) maloi atDlult .uDer° iustos otinlSto.l ib. 179) ABCDFH Edi coll.o, ho Pan. Coli. tr. P - prollcero: C 180) Codd.
nt.. vviv ,\ T7t * . 'p/jti . ” tan4„m • i h o\ \ tjgtip II o fl.n l si ADCDF ait enim: deest: l*QH / De huius canonis auctore usu satis constiti : apud
leid. Hisp. enim iibrodfnorma 'eivn,di(qum'n,upposaa,mn nonnulli putant) ct in Ub. II. S,p,onim. c. 16. similia tantum leguntur Sotatio iCorrq maeinipea
Ed. Rom., ct ex ea in Ed. Pelleterii et B6hm. legitur, inducta est. nam id ipsi fu indice enatorum voluerunt Conectores. i) ABCDf o) ot .causa. «*»<• 111
6) AllDKFOff — intelligendao sunt: C 7) quod secundum Isldorum : M || can. 2. 8) t/regorht. sum . Jaffe uo. CCXLU. - - l35;
ezOregorUVn. hausisse epistola quae exstat, n Rcq. VUI, 28. (IX, 5.) ap. Jaffe Mon. Orcgor. p. 478. — Ane. IV, ->2. — Hinc Grcg. ait. DF J) ABC 10) ot
personat deest: AB 11) CDEF1 i; otpro neg. : Ab()
107
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXIX. XXX. c. i -9.
108
[C. III.] Pro diuer.tilale locorum, temporum et hominum
scripturae intelligendae sunt 12 ,
Item Iero nimus in epistola a ad Ephesios.
Neccsse est, ut iuxta diuersitates temporum et locorum
ct hominum, quibus* scriptae13 sunt, diucrsas et causas et
argumenta et origines habeant. Et quomodo B. Iohannes
in apocalipsi sua septem scribens ecclesiis 18 ’> in unaquaque
earum specialia15 uel 18 uitia reprehendit, uel uirtutes probat,
ita et S. apostolus Paulus per singulas ecclesias uulneribus
medetur illatis, nec ad instar imperiti medici uno colirio
omnium oculos uult curare.
DISTINCTIO XXX.
GRATIANUS.
I. Pars. Illud autem, quoti in canone apostolonnn, et in
G migrensi concilio , et in VI. simulo legitur, ex causa considera-
tur et ex tempore. Causa fuit liercsis Manicheorum*, que
contagium detestabatur la, sicut etiam quorumdam superstitio
multa in Catholicorum detestacione '* introduxisse inuenitur, contra
quos in Gangrensi** Concilio statutum 2c legitur:
C. I. T>e multimoda supcrsticionc hercticorum, quos
Gangrense concilium anathcmatizauit.
[Cone. Gangr. c. 16.] 8
Si qui filii parentes, maxime fideles, deseruerint occa-
sione Dei cultus, hoc iustum esse iudicantes, et non potius
debitum honorem parentibus reddiderint, ut hoc ipsum* in
eis uenerentur, quod fideles sunt8, anathema sint.
C. II. Item de eodem, [ib. c. I7.]5a
Quecumque mulier, religioni* indicans8 conuenire,
comam sibi amputauerit, quam Deus ad uelamen eius** et
ad memoriam subicctionis illi dedit, tanquam resoluens itis
subiectionis, anathema sit.
C. III. De eodem. — Item ex eodem, [c. 14.J 7
Si qua mulier derelicto uiro discedere uoluerit, soluto
uinculo coniugali8, nuptias condenipnando9, anathema sit.
C. IV. De eodem. — Item cx eodem, [c. io.] 10
Si quis propter Deum uirginitatem11 professus18 in18
coniugio positos per arrogantiam uituperauerit18», ana-
thema sit.
C. V. Item de eodem, [ib. c. 9.] 151
Si quis uel10 uirginitatem, uel continentiam professus*,
tanquam abominabiles nuptias iudicat, et non propter hoc
solum, quod continentiae17 et uirginitatis bonum sanctum
propositum sit181’, anathema sit.
C. VI. Item de eodem, [ib. C. 13.] 10n-
Si qua mulier suo20 proposito utile iudicans, ut21 uirili
ueste utatur, propter88 hoc uiri88'1 habitum imitetur81*,
anathema sit.
C. VII. Item de eodem, [ib. c. 18.] 23:1
Si quis, tanquam hoc continentiae conuenire iudicans,
die dominico ieiunauerit in eiusdem* diei contemptum, ana-
thema sit.
C. VIII. Item de eodem, [ib. c. i9.]27a
Si quis eorum, qui in proposito sunt continentiae, pro-
pter necessitatem* corporalem superbiat, et ieiunia commu-
nia putauerit contempnenda, totius ecclesiae88 perfectam in
sua conscientia29 iudicans rationem, anathema sit.
C. IX. Item de eodem, [ib. c. 2O.]80a
Si quis per superbiam, tanquam perfectum se existi-
mans81, conuentus, qui per loca et basilicas sanctorum
martirum fiunt82, uel accusauerit, uel etiam oblationes, que
ibidem celebrantur, spernendas esse crediderit, memorias-
que Sanctorum contempnendas, anathema sit.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXIX. c. 3. a] in prooemio epistolae b) ad sept. scrib. ecclesias — Di st. XXX. Pars. I. a) quia coniug.
detestabantur b) detestationem c) Cone, capitibus sexdecim statut. — c. 2. a) De eod. — Item ex eodem — c. 4.
a) vituperavit — c. 5. a) De eod. — Item ex eod. b) est — c. 6. a) De eod. — Item ex eod. b) virilem — c. 7. a) De
eod. — Item ex eod. — c. 8. a) De eod. — Item ex eod. — c. 9. a) De eod. — Item ex eod.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXIX. C. in. * Quibus scriptae: Antea legebatur: qui-
bus ditersue scripturae factae sunt. Emendatum hoc est ex uianuscriptis et
originali, quemadmodum et nonnulla alia.
Dist. XXX. Pars I. * Manichaeorum: Proprie Gaugrensts syno-
dus statuit contra Eustathiauos, ut supra dist. 10. c. pr(ma aduotatio. «Sed
hunc errorem Eustatbiaui hauserant a Manichaeis.
** In aliquot vetustis exemplaribus haec omnia, quae hic citantur ox
concilio GangreuBi, unico capito ct coniuucta oratione leguntur. Sunt
autciu cx prisca vorsiono. Sed ea, quae est Dionysii Exigui , longo magis
respondet originali gracco, quamvis neque ipsa usquequaque.
C. I. * Ut hoc ipsum: Gracco est: 1/nottt.avuinig dqlorort 7 zetf/
rtvrolti rijg Bcootjitlag. Id est: quod scilicet divinus cultus apud ipsos omni-
bus vehis praeferatur.
C. II. * Religioni: Gracco est: Jiu roin^opirijv uaxqotv, id est:
Ob nuu, quae existimatur pietatis exercitatio: quod Dionysius vertit; propter
dieiumn cultum, jut existimat. Graeci enim religiosorum , (pios nos dicimus,
vitam proprie uoxqfnv nominabant. Burchardus ut Ivo in part. G. secuti
sunt ventionem Dionysii, in octava nutem Ivo priscam.
** Ad velamen eius: Haec non sunt in gracco originali, ucqtio in
vorsiono Dionysii. Videntur autem smuta cx epist. 1. ad Corinth. c. II.
C. V. #Profcssus: Hic erat additum : in txtuiugio, quod neque est in
ennono gracco, nequo etiam in latino, qui citatur infra dist. 31. c. quicnuque .
neque in multis mauuscriptis Gratiani codicibus.
C. VI. * Imitetur: Graece legitur: Kcd CtvtX tov thudotog yvvai-
y.tluv uuipuxauarog uvAntiov araXdfiot, quae Dionysius Exiguus apto vertit:
ct pro solito muliebri amictu virilem sumit; sicquo habet Burchardus ct fero
etiam Ivo.
0. VII. * In oiusdem: Iu originali huius priscae20 versiouis est, attf
in eiusdem dici contentum: quod in vorsiono Dionysii, quam attulerunt
Burchardus, ct Ivo, istis vocibus videtur exprimi: aut contumaciam (al.
propter contumaciam), sed in graeco vulgato nihil est, quod istis respondeat.
0. VIII. * Propter noccssitatcm: Nihil mutatum est ob glossas ;
ceterum multis modis discrepat a prisca versiono et a Diouysiana, quam
secuti Burchardus et Ivo. Prisca sic habet: Si quis eorum , qui in proposito
sunt continentiae, praeter necessitatem corporalem , et superbiens ieiunia com-
munia totius ccclcsiue putaverit contemnenda, perfectam in sua scientia vindi-
cans rationem , anathema sit. Dionysiana autem hoc modo: Si quis eorum,
qui continentiae student, absque necessitate corporea, tradita in commune
ieiunia ct ab ecclesia custodia superbiendo dissolvit, stimulo suae cogitationis
impulsus, anathema sit. Quae versio in ceteris quidem partibus originali
graeco, etiam vulgato, satis respondet; sed in postrema insignis est varietas.
Nam ubi Dionysius liabot: stimulo suae cogitationis impulsus, in graeco
vulgato est: diTtoxvfioOvzog h uvttp teXelov Xoytopov, id est: nimirum per-
fecta, quae in ipso est, ratiocinatione , illa abrogante. In manuscriptis autem
huius canonis exemplaribus partim est: vitorxovQOVVtog, id est: perfecta in
eo residente ratione; partim: htiy.ovQovvzog, id est: perfecta , quae in ipso esi,
ratione sibi auxilium ferente . Notantur vero Eustathianl (qoos postea
Bogomilici sectati sunt), qui ita 6tatucbaut, peracto certo quodam ieiunio
ad eam se perfectae vitae rationem pervenisse, ut postoa omnia sibi essent
indifferentia, uullisquo praeceptis obligarentur, sed soluti omnino essent,
ac nec peccaro quidem possont; qua do ro Balsamou in capitis huius
interpretatione.
Dist. XXIX. can. 3. 12) omnia desunt: ABR
Ili) vel : deest: OH
13) scripturae: Db 14) ABCEFGH Edd. coli. 0. 15) spiritualia: ABCD — a st est error scribae
109
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXX. c. 10-17.
110
C. X. Item de eodem, [ib. c. 3.]33a
Si quis docet, domum Dei contemptibilem esse debere,
et congregationes, que in ea fiunt31, anathema sit.
C. XI. Item de eodem, [ib. c. 6.]35a
Si quis extra ecclesiam priuatim33 populos congregans
contempnat37 ecclesiasticas sanctiones33*, ipsam39'» eccle-
siam apud se sine episcopi consilio 40c cum presbitero agat,
anathema sit.
C. XII. Item de eodem, [ib. c. i.]41a
Si quis nuptias in accusatione431’ duxerit43, et mulierem
fidelem ac religiosam cum uiro suo dormientem abhominan-
dam crediderit aut etiam accusandam, tamquam non posse
coniugatos in regnum Dei ingredi, anathema sit.
C. XIII. Item de eodem, [ib. c. 2.J14a
Si quis carnem43 manducantem ex fide cum religione,
preter sanguinem et ydolo43 inmolatam et suffocatam471»,
crediderit condempnandum, tanquam spem non habentem,
qui43 eam manducat49, anathema sit.
C. XIV. Item de eodem, [ib. c. is.]30a
Si quis dereliquerit31 proprios filios531», et non eos
aluerit et53 (quod pietatis est)* necessaria non prebuerit,
sed sub34 occasione continentiae negligendos putauerit,
anathema sit.
C. XV. Item de eodem, [ib. c. 12.] 35:1
Si quis uirorum putauerit sancto proposito (id est con-
tinentiae) conuenire, ut pallio utatur, tamquam ex eo iu-
stitiam habiturus, et reprehendat uel iudicet alios, qui cum
reuerentia birris utuntur et alia ueste communi, que in usu
est, anathema sit.
C. XVI. Item de eodem, [ib. c. ultimo]53®.
II. Pars. Hec scripsimus 37 h, non abscindentes33 eos,
qui in ecclesia Dei secundum scripturas propositum sanctum
continentiae eligunt, sed eos, qui* suscipiunt habitum eius,
et in superbiam efferuntur aduersus eos, qui simplicius 39
uiuunt. Sed et hos condempnamus, qui se extollunt aduersus
scripturas et ecclesiasticos canones, et noua introducunt30
precepta. Nos autem et uirginitatem cum humilitate ad-
miramur, et continentiam cum castitate, et religionem310
Deo acceptissimam dicimus, et renunciationes3-'1 secula-
rium negotiationum330 atque actuum cum humilitate34
approbando laudamus, et nuptiarum uinculum**, quod
secundum castitatem33 perdurat, honoramus, et diuites cum
iustitia et operibus bonis non abicimus***.
C. XVII. Anathematizatur 3C, qui Maniclieorum supersti-
tiones sequitur.
Item ex Concilio Murtini Papae0?.
Si quis presbitercs* propter publicam penitentiam a
sacerdote acceptam absque39 aliqua necessitate die do-
minica pro70 quadam religione ieiunauerit, sicut Manichei,
anathema sit71. §. 1. Similiter et72a** quod ab apostolis
traditum73 canon741» tenet antiquus, placuit, ut73 per omnes
dominicas73 et77 per omnes dies pascae usque ad quin-
quagesimam730 non prosternant79*** se in oratione30'1
humilitatis, sed recto uultu ad Dominum orationis fungan-
tur31 offitio, quia in his diebus gaudium resurrectionis
Domini33 celebramus. Si33 quis etiam34**** non pro
abstinentia35, sed pro exsecratione escarum abstinet330,
placuit sancto concilio, ut pregustet, et sic, si uult abstinere,
abstineat37. Si autem spernit, ita ut olera cocta cum carni-
bus non degustet33, iste non obediens, nec suspitionem
heresis a se remouens, deponatur de ordine clericatus.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXX. c. 10. a) De eod. — Item ex eo d. — c. 11. a) De eod. — Item ex eod. b) ipsamque c) concilio —•
c. 12. a) De eod. — Item ex eod. b) accusationem — c. 13. a) De eod. — Item ex eod. b) immolatum et suffocatum —
c. 14. a) De eod. — Item ex eod. b) filios suos et — c. 15. a) De eod. — Item ex eod. — c. 16. a) De eod. — Item
ex eod. b) Haec autem scrips. c) religione d) renuntiationem e) negotiorum — c. 17. a) quia* b) traditum est
canon c) pentecosten d) orat, causa humil. e) escarum a carne abstineat
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XI. * Sanctiones: Postboc verbum in prisca versiono ista suut
interfecta: alitcrque ea, quae suut ecclesiae, volitent usurpare, non conveniente
presbytero iuxta decretum episcopi, ipsamque et cotera, quae liic sequuntur.
Dionysii autem versio, quae optimo respondet verbis graccis, ot refertur a
Burchardo, haec est: Si quis extra ecclesiam seorsum conventus cclcbvut, ct
despiciens ecclesiam , ea, quae sunt ccclcsiac, voluerit usurpare, non conveniente
presbytero inxtn decretum episcopi, anathema sit.
6. XIV. * Quod pietatis est: Longe fidelius Dionysius: et quod
ad se pertinet, non ad pietatem divini cultus informat. Graece est enim: xai
<zo liaov in* avrip [al. kavrqi] rtQt )g Deooiftuar tfi/v nQogijxovauv urctyt/.
Subintell igitur autem particula negans, id est, ut), ex superiore mciubro.
C. XVI. * Eos, qui: Graeco est: xov; /.appuronag njv vitoSeoiv
tqi uaxt]ato)g tlg vntQqtparlav xara tcuv uipt/.laxtQov (tiovvzoiv inaifio-
plvovg re xal nuQa rag yncupug xai xovg lxxh\o tctouxoug xarorag xuirt-
uuovg tigciyorraQ) id est: qui ex instituto exercitationis huiusmodi capiunt
occasionem sesi efferendi, seque extollunt adversus cos, qui Simplicius v icant, ct
adversus scripturas et ecclesiasticos canones introducunt novitates.
** Et nuptiarum vinculum: Graece: xai yuiiov ovvoi/.qaiv
otprijv, quae Dionysius vertit: et nuptiarum castum vinculum.
*** Non abiicimus: Post haec verba in concilio ipso proxime
sequuntur, quae habentur infra cap. parsimoniam, dist. 41.
C. XVII. * Presbyter: Scquobatur: ccl diaconus. Quae sublata
sunt, quoniam absunt a picrisquc mauuscriptis ct originali. Ceterum Bur-
ehardus et Ivo similem canonem citant ex concilio Turonoiisi, atque ita
habet: Si quis propter publicani poenitentiam u sacerdote acceptam, nat pro
aliqua necessitate elc. In aliquot Gratiani lnanuscriptU est: si quis praeter
publicam poenitentiam a sacerdote acceptum, absque aliqua necessitate , etc.
quae optima videtur lectio. Nam in c. 18. coneilii Gaugrensis, unde hoc
videtur Martiuus sumsissc, nulla presbyteri fit mentio, sed universo pro-
nunciatur, ut sup. ead. c. si quis tanquam : Si quis ob pietatis, quemadmotfum
putatur, exercitationem, dic dominico iciunct, anathema sit : et verba illa,
absque aliqua necessitate, videntur huc importata ex cap. 19. oiusdem con-
cilii. Neque vero presbyteris lmiusmotli poenitentiae moro laicorum
imponebantur, c. illud, cum sequent, dist. 50. et c.. lin. vers. ucc enim. 02.
dist. Sed quando in gravissima crimina publice incurrebant, depositi
peregrinari iubebantur, c. si quis sacerdos, 09. q. 1., c. sacerdos, do pocn.
dist. 0.
** Similiter quia: Hoc sumtum est ex canone ultimo concilii
Nicaeni.
*** Non prostor liant: In codice Lucensi regio legitur: non pro-
strati, sed erecto vultu ad dominum fungantur orationis ojlicio.
**** Si quis etiam: IIoc sumtum est cx concilio Ancyrano , c. 10.
(al. 14.) ct in eo mentio fit presbyteri ac diaconi.
Coli tr P H *4* " *45) carneas His». ^ 4U) idolis: lio ’ 471 Codil. coli. o. Corr. T$t. lias. — ast in AB male: 'suffocatum 48) quod cos liiandiicot :
Hisp. i quod eas’: Iro; quod: Coli. tr. P. 49) manducant: FA. Vithoe. |[ can. 14. &) Ansclm. ded XII, 07. (v. Dion.); llegino Appdx. I, 7.
IvoJUcr. VIII 018.- Coti. tr. P. II, 4, 15. 51) reliquerit; Jidd. coli. o. pr. Jias. t»2) Codd. ct hdd. coli. o. Hisp. Jio Coli. tr. J . a3) ct secundum
quod : Hisp. ' 51) sub: deest: ib. || can. 15- 55) Ansihn. ded. XII, 31. (b. Dion.); Jinrde. VIII, <33. (v. J)iou.); ho Drcr. VI H, 81. (v. Dion.); lot/.
tr. P. II, 12. ef. Hf fele Cone. Gfsch.I. 758. U can. 1«. 5Gj Jro Dccr. VIII, 021. (can. continuatur); Coli. tr. />11,4, 20. {can.: Si quis Jgr snporbiMn,
can. continuatur.) alteram huius Kpilogi partem invenies infra D. XLI. r. 5. 57) AUCDb o3) abiic entes: M7/ o9) simpliciter. ,u
88) gustet: Kil. Das.
111
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXI. C. I— 6.
112
DISTINCTIO XXXI.
GRATIANUS.
I. Pars. Tempus quia1* nondum* erat institutum, ut
sacerdotes continentiam seruarent.
Unde Gregarius scribit Petro Subdiacono Siciliae,
[lib. I. epist. 42.] 8
C. I. Qui castitatem non promisit, ab uxore sua
separari non cogatur.
Ante triennium omnium ecclesiarum subdiaconi Siciliae
prohibiti fuerant8, ut more Romanae ecclesiae suis uxoribus
nullatenus misceantur4*"». Quod mihi durum atque incom-
petens3 uidetur, ut, qui usum continentiae61’ non inuenit,
neque castitatem promisit70, compellatur a sua uxore
separari, atque per hoc (quod absit) in8cl deterius cadat.
Inde9' uidetur mihi, ut a presenti die episcopis omnibus
dicatur, ut nullum facere diaconum 10 f presumant, nisi qui se
uicturum caste promiserit, quatenus et preterita mala*, que11
proposito 13 e mentis appetita non sunt, uiolenter non exigan-
tur et futura caute caueantur. §. 1. Qui uero post eandem
prohibitionem, que ante triennium facta est, continenter
cum suis coniugibus131» uixerint14', laudandi atque remu-
nerandi sunt, atque ut in bono suo15 permaneant exhortandi.
§. 2. Eos autem, qui post prohibitionem factam a suis se
uxoribus continere noluerint, ad sacrum ordinem nolumus
promoueri, quia nullus debet ad altaris ministerium ac-
cedere, nisi cuius castitas ante susceptum ministerium fuerit
approbata.
II. Pars. Gratian. Causa uero huius institudonis mun-
dicia fuit sacerdotalis , ut libere cunctis diebus orationi possent lc *»
uacarc. Si enim (ut Apostolus 171 ait) ab uxoribus est cessan-
dum, ut expeditius orationi uacemus , ministris itaque1*”1 altaris,
quibus cotidiana necessitas oratuli incumbit, numquam coniugali
offitio uacarc permittitur.
Unde Reda super Lucam, [ad cap. 1.] «ii19®:
C. II. Sacerdotibus semper castitas absentanda 2(1 precipilur.
Sacerdotibus, ut semper ualeant81b altari28 assistere,
semper ab uxoribus continendum, semper23 castitas obser-
uanda24 precipitur.
C. III. Qui diurnis sacramentis deseruiuni 85 a, continentes
esseae oportet.
Item in Concilio Cartaginensi II. 27 [cap. 2.]
Episcopos, presbiteros diacones283 ita ut2»0 placuit,
et30»* decet31 sacrosanctos32' antistites aut33 f sacerdotes,
aut Leuitas34^, uel qui sacramentis diuinis inseruiunt, con-
tinentes esse decet33 h in omnibus.
C. IV. Sacerdotes et Leuitae suis non misceantur
uxoribus 36 a.
Item Innocentius I. Victricio Rototnag. Episcopo,
[epist. II. cap. 9.] 37
Tenere debet ecclesia38 omni modo 39 h, ut sacerdotes et
Leuitae cum uxoribus suis non misceantur40, quia ministerii
cotidiani necessitatibus41 occupantur. Scriptum est enim42 :
„ Sancti estote, quoniam43 sanctus44' sum, Dominus Deus
uester.“43 Nam priscis46»1 temporibus anno uicis suae de
templo non47' discedebant (sicut de Zacharia legimus48, nec
domum suam .omnino tangebant, quibus utique49 propter
sobolis successionem usus501 fuerat relaxatus, quia51 ex alia
tribu et preterquam52 ex53 semine Aaron ad sacerdotium
nullus accedere precipiebatur54: quanto magis hi sacerdo-
tes et55» Leuitae pudicitiam ex die ordinationis suae obser-
uare561' debent, quibus37 uel38 sacerdotium, uel ministerium
sine successione est, nec preterit dies, qua uel a sacrificiis
diuinis, uel a baptismatis offitio uacent?
[PALE A39*.
C. V. Item ibidem.
Nam sicut60 Paulus ad Corinthios61 scribit, dicens:
„ Abstinete uos ad tempus, ut uacetis orationi," et hoc
utique laicis precepit62: multo magis sacerdotes, quibus
orandi et sacrificandi iuge sacrificium63 est, semper debebunt
ab huiusmodi consortio abstinere.]
C. VI. Qui ab uxoris of fit iis abstinent, ad sacrificia
admittantur 64 a.
Idem Exsuperio Tolletano Episcopo 651’, [epist. III. c. 1.]
Eos* ad sacrificia admitti fas sit66, qui uel67 cum uxore
non exerceant68' offitium69 carnale.
EDITIO ROMANA.
Di st. XXXI. Pars. I. a) Temp. quoque quia — c. 1. a) miscerentur b) us. eiusdem contin. c) cast. ante promis,
d) in: deest e) Unde f) subdiaconum g) per propositum h) uxoribus i) vixerunt k) possint 1) Paulus m) utique —
c. 2. a) Beda in comment. sup. b) queant — c. 3. a) inserviunt b) presb. et diae, c) ut: deest d) ut e) sacros
f) ant. ac Dei sacerd. g) nec non et Levitas h) decet: deest — c. 4. a) Sacerd. et Lev. cum uxoribus suis misceri non
debent b) tenere debet omnino eccl. ut c) quon. et ego sanet, d) Nam si priscis e) templo Dei sacerdotes non
f) succ. uxoris usus g) vel h) servare — c. 6. a) ab uxoribus suis abst. b) Tolosano Ep. c) exercent
NOTATIONES CORRECTORUM.
DI st. XXXI. Pars I. * Nondum: Quod ait liic Gratianus, fuisse
tempus, quo nondum erat institutum, ut sacerdotoB continentiam sorvarent,
in subdiaconis (nam ot hi sacordotum nomino intordum comprehenduntur,
valctquo idem sacerdotis nomen, atque in sacris constitutus, ut infra ad
initium dist. 33. notaturquo in gl. c. 1. q. 1. Qui per pecuniam) locum
haboro potest. Fuit uuim tempus, quum subdiaconi in aliquibus provinciis,
ut in Sicilia, continentiae legibus non adstringebantur: quod Gregorii
locus, qui solus ad hanc rem confirmandam proximo a Gratiano citabitur,
manifesto probat. Diaconis autem et presbyteris in latina ecclesia nun-
quam licuisao uxoribus, quas ante sacros ordines duxerant, uti, ox canoni-
bus, qui post primum in hac oadem dist. citantur, et aliis multis, praesertim
op. 2. Siricil ad Himerium Tarraconensem, clare demonstratur.
0. I. * Mala: Vox ista abest a Polycarpo ct aliquot votustis Gratiani
codicibus.
C. V. * Haoc Palea in duobus Vaticanis (in quibus solis reperitnr)
est coniuncta cum superiori capito, quemadmodum etiam iu epistola In-
nocenti!, et legitur: Nam si Paulus. Sod non est mutatum, quoniam est
initium capitis.
C. VI. * Eos: Apud Innocentium, et infr. dist. 82. cap. Proposuisti,
ubi hoc idem est ropotitum , legitur: neque eos ad sacrificia fas sit admitti ,
qui exercent vel cum uxore carnale consortium.
Dist. XXXI. Pura. I. 1) Codd. coli. o. || oan. 1. 2) Ep. 44. 1. 1. Ei. Maur. scr. no. 501. — Jrtffe no. 748. c/. supra D. XXVIII. c. 1. Ivo Pan. HI, 89. (sine
in$cr.) ; Pol//c. IV, 31. (IV, 32, 39.) 3) fuerunt: Kd. lias. 4) misceantur: BCBFf/H Edd. coli . o. cxc. Jias. Ito 5) inconveniens: Ito G) Codd. et Edd. coli. 0.
l,° ~ f Prtd. coli. o. Ivo 8) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo 0) ABC 10) ABCEGtf — diaconorum: DF 11) verba: quao . . . exigantur: desunt in Kd. Bas.
(f. D. XXVIII. c. l. 12) Codd. coli. 0. 13) AliCDG Polpc. 14) ABCDGII Polgc. 15) suo: deest: Ico 10) AltGH 17) Codd. coll.o. — l.Cor.c.7. 18) ABCDFOIl II
can. 2. 1° )Codd. coi/, o. Ito Pan. III, 02. 20) observaro: A III); observari: C 21) Coild. ct Jidd. coli. o. 22) altaribus: CDF 23) semper: deest: Ivo:
seinpcrquo: Beda 24) observari: ECH |[ ean. 3. 25) ABCEtIH 20) continere: C 27) liabit, ao. 390. an. Bruus I, 118. (c/. mfra-lHst. LXXXIV. c. 4.) Iro
ul; 93* ; CoU- ji 16' <1“““ in, praeterito concilia) Baban. pocuiimt. c. 29. in Opp. Ed. Migno VI, 14, 19. 28) Codd. coli. o. Ivo 29) Codd. it
IM. coli, o leo 30) Codd. et Edd. coit. o. 31) conderet: ovig. Ivo Coli. tr. P. 32) Codd. et Edd. coli. o. orto. Ico CoU. tr. P. 33) Codd. et Edd. coli, o.: et
Dc. sacerdet.: or,jp.;aut Del sacerd.: /to; ac Del sac : Coli. tr. P 34) Codd. ct RUI. coli. o. 35) Codd. coli. o. Edd. Bos. Luggd. II. III. (in Edd. rei.: debent)
Ito l| can. 4. 3 6) Codd. coli. o. 37) Victon: CDF; Victonno: F.OH; Viet.: deest: AB — scr. ao. 404. in Leonis M. Opp. III, 201. (Ed. Baller.) — Jaffeno. 85.
FtiUlcm fere Icnunlur tn En. Innncetif.it an. hr.suncrmtn /• i cev nn .h r.ati.s V fi»« trr ion ... a» . .4 . . A _ ’ n n»
Dicr. VI, 194. 41) quia ministri divini quotidianis nocoss.: Ico Pan. — ministerii quotidianis' necest.Tjjurrfi” «TenVm^drrs” *C °Burclt Levit c 11 c. H.
I’ 'Jnn JV,DCl Fa TnTn8° TV SfV RAfr f» V’ ***• •* Jr»n. *>"•■ VI, 194. Xc£d.TlSdd1%i£o. Ico De». VI, 94. Iro
MMKlvVJZtS' , nl! delG,mPl0 D'1; I" £>»• 48) Lmt- <\21- »• 12- 49) itaque: AB 50) AB Ed. Dasii. Ivo Pan.; uxorius usna: Ollo. ; nxoris uaus:
tJJKFGH Anseltn. Io° Deci . 51) Num. c. 18. v. 7. 52) praeter : ortg. ap. Constant Anselm. Ivo Deci\ 53) do : Ivo Pan. 54} permittebatur* C Edd coli. o. pr.
Kd H/i' UUl %6)rat fraerceppum : Constant ; nulli fuerat praoceptus : Corr. Hisv. Auselm. Ivo Dccr. Pan. 55) ABCDFIl * 5G) ABCFHIvo Pan ; conservare :
ABCDFIl -non: deest: AB ovig., ubi tamen legitur 7 neque fas sit otc.C9)cenao nimn: on7 ' 3' L U" Par " ***- *• Im <»> eIcrce“l:
113
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXI. c. 7-13.
114
C. VII. Sacerdoti , cui semper est orandum, semper est
matrimonio carendum.
Item Ieronimus contra Iouinianum, [lib. I.]70
Si laicus et quisque71" fidelis non potest orare, nisi
careat offitio coniugali, sacerdoti 72 cui semper offerenda73 8
sunt sacrificia, semper orandum est; si semper orandum
est74, semper ergo75 matrimonio carendum76.
Gratian. Quod autem Manicheonim causa de coniugio *
sacerdotum illud supra dictum sil, ex G angrensi Concilio 77
apparet , in quo [cap. I.] sic statutum legitur:
C. VIII. Anathema sit, qui nuptias uituperat.
Si quis uituperat nuptias, et dormientem cum uiro suo
fidelem ac religiosam detestatur aut culpabilem78 estimat70,
uelut que regnum Dei introire non possit36, anathema sit.
C. IX. De eodem.
Item ex eodem, [cap. 9.]81
Quicumque uirginitatem custodiens aut continentiae
studens, uelut horrescens nuptias82, nec propter hoc, quod
bonum et sanctum est, nomen uirginitatis assumit, ana-
thema sit.
III. Pars. Gratian. Potest et aliter inielligi illud, quod,
in canone apostolorum legitur, ut iste sit sensus capituli: „Si
quis docet sacerdotem uxorem suam contempnere ,“ non uxorem
quam in sacerdotio accepit, sed quam, dum esset adhuc laictis vel
in minoribus ordinibus constitutus, sibi Copulauit , cum qua con-
tinentiam professus est, cum ad sacros ordines conscenderet33*
quam nullus debet contempnere, hoc est, ab animo et cura sua
abicere, quin ei necessaria provideat 84. Probatur autem hec.
interpretatio 85 auctoritate Leonis Papae30, qui [epist. XC.
cap. 3.] scribens Rustico Narbonensi Episcopo ait:
C. X. Ministris altaris 87 a episcopis et presbiteris
eadem lex est continentiae.
Lex continentiae eadem est altaris ministris, que epi-
scopis aut88*5 presbiteris, qui cum essent laici siue lectores,
licite88 et uxores ducere, et filios procreare potuerunt; sed
cum ad predictos peruenerunt90 gradus, cepit eis non licere
quod licuit. Unde, ut91 de carnali fiat spirituale coniugium,
oportet eos nec dimittere uxores, sed qui habent sic92
habere uideantur quasi non habeant930, quo et salua sit
caritas conubiorum 94d, et cessent opera95 nuptiarum.
C. XI. Episcopus vel prcsbiter uxorem propriam a sua
cura non abiciat.
Item Leo IX.* contra epistolam Nicetae Abbatis00.
Omnino confitemur, non licere episcopo, presbitero,
diacono97 a, propriam uxorem causa religionis abicere a cura
sua, sed981’ ut ei uictum et uestitum largiatur, sed99° non ut
cum illa ex more carnaliter iaceat. Sic109 et sanctos aposto-
los legimus egisse, B. Paulo apostolo101 dicente: „Numquid
non habemus** potestatem sororem mulierem circumdu-
cendi, sicut frater1020 Domini et Cephas?“li;3 Vide insi-
piens, quia non dixit: numquid non habemus potestatem
sororem mulierem „amplectendi7“ sed „ circumducendi,"
scilicet ut mercede1040 predicationis sustentaretur ab eis,
nec tamen deinceps foret inter eos ulterius1051 carnale con-
iugium.
Gratian. Ilinc. et illud Gregarii in dialogo 106 b : „Presbiter
quidam “ require infr. 107 b §. 1. Ut igitur exlvs his auctoritatibus
apparet, sacerdotes, uxonbus, quas in laicali habitu ucl in
minoribus ordinibus constituti sibi legitime copularunt, neces-
saria subministrare 109i, debita uero reddere non valent.
IV. Pars. §. 2. Sed obicitur illud Tripartitae ystoriae^0,
[libro II. capite 14.]
C. XII. Dissuasu Pahfnucii Nicena sinodus non constituit,
ne presbiteri cum suis uxoribus dormirent 111 a.
Nicena sinodus uolens corrigere uitam hominum in
ecclesiis commorantium, posuit leges, quas canones uoca-
mus, in quorum tractatu uidebatur aliquibus introducere
legem, ut episcopi, presbiteri, diaconi, subdiaconi I12b* cum
coniugibus, quas ante consecrationem duxerunt1130 non dor-
mirent. Surgens autem Pahfnucius1140 confessor contra-
dixit, honorabiles confessus115 nuptias, et castitatem dicens
esse cum propria coniuge concubitum, suasitque110 concilio,
ne talem ponerent1170 legem, grauem esse asserens causam,
que aut118f ipsis aut eorum iugalibus ,1;|s occasio fornicatio-
nis existeret. Et hoc 120 ■' quidem Pahfnucius (licet nuptiarum
esset inexpertus) exposuit, sinodusque laudauit sententiam
eius, et nichil ex hac parte sanciuit, sed hoc in uniuscuius-
que uoluntate, non necessitate121' permisit1221'.
C. XIII. Non in perpetuum, sed tempore oblationis a
complexu 123 suarum uxorum sacerdotes abstineant.
Item VI. Sinodus, [cap. 13.] 121
Quoniam* in Romani ordine canonis esse traditum
EDITIO ROMANA.
Di st. XXXII. c. 7. a) quicunque b) semper pro populo offer. — c. 9. a) ascenderet — c. 10. a) altar, cum ep.
b) atque c) uxor, et quasi non habeant, sic habere, quo et d) connub.: deest — c. 11. a) diae., suadiacono propr.
b) scilicet c) sed : deest d) fratres e) de mere, f) ulterius: deest g) in dialogo : deest h) quidam quod require infra dist.
seq. cap. penult. i) ministrare — c. 12. a) syn. non constit. quod presb. cum suis uxor, non dorrnir. b) diae, et subdiac.
c) duxerant d) autem in medio Paphnutius e) poneret f) in g) coniugibus h) haec i) in necessit. k) dimisit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * De coniugio : Sequentem canonem Gratianus restringit
ad coniugia sacerdotum, quum tamen in eo damnentur illi, qui omnino
nuptias vituperabant, nec volebant aliquem Christianum, etiam laicum,
liberis operam dare. Nec fuit editus proprie contra Manichaeos, sed contra
quendam Eustathium, qui hunc errorem cum aliis multis in Armenia
disseminaverat. Est autem caput hoc idem cum capito: si quis nuptias,
sup. dist. 30. sed ex alia versione.
C. XI. # Loo IX.: Habetur in responsione Humberti ad libellum
Nicetao presbyteri et monachi adversus Latinos editum: quam respon-
sionem quum nomine Leonis IX., cuius erat legatus, scripserit, potest recte
nomino ipsius citari, sicut multa ex Ennodii libro nomine Symmachi citata
inveniuntur, sup. diBt. 17. c. concilia, et iufr. 40. dist. c. non nos. et 81. dist.
c. nano recte 8. quaest. 4. c. uonne. et 9. q. 3. c. aliorum. Ac supra dist. 22.
nomino Nicolai citatur caput: omnes , quod habetur iu oratione Petri
Damiani.
** Numquid non habemus: Variae sunt huius loci intorprota*
tloncs, quod inter alios B. Hieronymus in 1. libro contra Iovinianuin
ostendit.
C. XII. * Et subdiaconi: In aliquot vetustis codicibus ct in
originali Socratis non sunt duao istae voces. Sozomenus tamen lib. 1. cap.
22. habet tam graeco, quam iu latina vetero ot nova versione, ut etiam
Nisephorus.
C. XIII. * Quoniam: Graece sic habetur: l.7Uidt} Iv ry (uopaltov
lv tdgtt y.av6vog naQct>Udoa9ai Jtlyvu iqusr, id ost: Quoniam iu
Romana ecclesia loco canonis traditum esse cognovimus, ite. Hanc voro
ecclesiae Romanae traditionem non solum B. Hieronymus contra Jovi ma-
num, Humbertus supra citatus, ct alii Iatini scriptores dofendunt, setl etiam
Balsainon in explanationo huius canoniH satis aperte probat. Verum do
omnibus hujusmodi canonibus, qui VI. synodo adseribuntur, quid sit
sentiendum, ad c. habeo librum dist. 1C. satis explicatum fuit.
Dist. XXXI. can. 7. 70) leo Pan. ID, 96. 71) Codd. coli. o. 72) sacerd. ergo: DF Edd. Bas. Lugdd. II. HI. ; saccrd. voro: GH Edd. coli. rei.
73) Codd. et Kdd. coli. o. Ico 74) si sernp. orand. est: deest: CDG; est: deest: F Ico 75) ergo: deest: Ed. Bas. 70) carend. est: CDF jlcan. 8.
77) C.Gangrense hab. ao. 355. Ver sio Diouys. — cf. supra Dist. XXX. c. 12. ez vas. Hisp. — Anschn. ded. XII. 27. 78) culpabiles: Ansam, ara.
79) existimat: CD 80) qui in regn. Dei intr. n. possint: Anselm. ded. || can. 9. 81) De eodem: deest: AD; ex eodem: deest : EGH — ursio Vionys.
cf. supra Dist. XXX. c. 5. ex vers. Hisp. — Burch. VHI, Gl. ; Ico Decr. VII, 79. S2) nupt. temerat: orig. Ico 33) AIWF 31) provideat .anathema
sit: EGH 85) prob. autem hoc auct.: EGH 86) Ep. 167. scr. ao. 458. vel 459. iu Leon. Opp. ed. Balleriuil. 1416. Juffe no. 320. A"*rl,n- “f ^irr V? ii'
Regino I, 97.: Burch. II. 114.; Anselm. VI, 201. (»i* Cod. Vatie, deest); Ico Decr. VI, 68.; Ivo Pan. IU, 10G.; Polycarp. IV, 31, (32), -3.; g***. Y“
can. 10. 87) ABCH — opisc. ct prosbyt.: deest: G 88) ABDEFGH Burch. 89) licito: Ans. dcdic. Burch. Auh. Pol/fc. 90) pervenerint: Hisp. Ans. dyu.
Heg. Ans. Polyc. 91) ut iam: GH Kdd. coli. 0.; ut id: Hisp.; ot ut: Ans. 92) sic: deest: Ico Pan. 93) ABC (quasi non habentes), ^Mquain hab^, m, i
Edd. At 77. Bas. Ven. I. II. For. ; — licet qui etc.: Kdd. rei. 94) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. dcdic. Rcg. Burch. Ico Decr. Polyc. — c**tl rfrf
rei. itio Pan. 95) cesset operatio nupt. : Corr. — Reg. Ans. Polyc. || can. 11. 96) Leo VIII: CD — imo est Humberti responsio sc> tpto ««• qua de re c/.
quae Corr. annotaverunt ad nostrum canonem et ad c. 3. Dist. XVI. — Ico Pan. III, 115. 97) Codd. et Edd. coli. o. 93) c} j* j , frater daL • hild
Edd. coli. o. Ivo 100) sicut et: DEFG1I Edd. coli. o. pr. Bas., ubi ot deest l01)Ap.: deest: CD Ito - I. Cor. c. 9. 102) A1KH Do, frater Dorn. . Md.
coli. o. 103) Iacobus ot Cephas : EO Ed. Basii. 104) Codd, coU. o. 105) ABCDFQH Ivo 10 nCoUcoll. o. cf» st. XXXII- cl*
108) Et ideo his: AB 109) ABCDEFH\\ can. 12. 110) cf. Socr. 1. I. c. 11.; Sozom. I. I. c. 23. - Ivo 7>rm.III,85. III Wf ?°“ /S • ThamUius i/ X as
Ivo Pan.; subdiac.: deest: DF 113) CDEGH; duxerint: AB 114) (k>dd. et Edd . coli. 0. Ivo; Pbannutius: ABC Edd. c?"*/1' n<» Aflor^ coniu^ilbus:
115) conf. est: Ed. Bas. 116) suasitnue Itaque: Edd. coli. o. pr. Bas. 117) ABC U8) oTwk- Ho
KG Ivo ISO) DEFGHlvo 121) Codd. coli. o. Ivo 122) ABCDEGH Ivo || can. 13. 123) ab amplexu: EGH 124) tmo c. 13. ^00. qmmscxt. nuo. ao. bJX.
Pan. III, 86. ; VI. «ynodo : AB
Corpiu iur. ciui. Bd. Fiicibng.
8
115
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXI. XXXII. i. 2.
116
cognouimus, eos, qui ordinati 125 Sunt diaconi uel presbiteri,
confiteri121'11, quod iam non suis127 copulentur uxoribus:
antiquum12811 sequentes canonem apostolicae diligentiae et
constitucionis123c, sacrorum uirorum legales nupttas amodo
ualerc uolumus130, nullo modo cum uxoribus suis eorum
conubia dissoluentes, aut priuantes eos familiaritate ad
inuicem in tempore oportuno. Quicumque ergo dignus1311*
inuentus fuerit subdiaconali132' ordinatione, aut diaconali,
aut sacerdotali, hi 133 f nullo modo prohibeantur ad talem
ascendere gradum pro uxoris suae 134 a cohabitatione; nec
in 133 h tempore ordinationis suae profiteri13® cogantur, quod
abstinere debeant137* a legalis138 uxoris 139 k familiaritate.
Itemuoi; §. Oportet eos, qui altari ministrant, in tempore
oblationis sanctorum continentes esse in omnibus, ut a Deo
possint consequi que simpliciter111 postulant. §. 2. Si quis
igitur112 presumpserit contra apostolicos canones aliquos
presbiterorum, diaconorum113*11 priuare a1'14*1 contactu et
communione115 legalis uxoris suae14®0, deponatur. §. 3.
Similiter et presbiter aut diaconus, qui religionis causa
uxorem suam expellit, excommunicetur; si uero in hoc
permanserit, deponatur.
Gratian. Hoc autem ex loco mtelligaulum est. Orientalis
enim ecclesia , cui VI. sinodus regulam uiuendi prescripsit, uolurn
castitatis in ministris altaris non suscepit.
Unde Slephanus Papa ait [in I. actione Sinodi, ab ipso
in basilica Lateranensi congregatae] 117 :
C. XIV. Occidentalis, non orientalis ecclesia castitatis
obtulit tuitum.
V. Pars. Aliter se habet orientalium ecclesiarum tra-
ditio, aliter huius sanctae Romanae ecclesiae. Nam eo-
rum118*1 sacerdotes, diaconi atque 119 subdiaconi matrimonio*
copulantur; istius150 autem ecclesiae uel occidentalium
nullus sacerdotum a subdiacono 151 usque ad episcopum
licentiam habet coniugium sortiendi.
VI. Pars. Gratian. Similiter et capitulum Nicolai ex
loco consideratur, quia gens Bulgarorum nouiter conuersa ad
/idem propositum sacrae religionis ex integro assumere nondum
didicerat. §. 1. Quod autem in c. VI. sinodi1!> 2 presbiter non
legitimis nuptiis detentus punitur, non legates nuptiae secundae 153
intelligendae sunt, a quibus auctoritate canonica quilibet sacerdos
debet esse mmunis. Illud autem Gangrensis concilii1^: “ Si
quis discernit presbiterum coniugatum, etc.u similiter intelligcn-
dum est uel localiter traditum , uel coniugatum ab ea appellatum,
quam ante tempus suae ordinationis duxerat. §. 2. Illud quo-
que Murtini Papae 155: „Si subdiaconus secundam duxerit
uxorem non dissimiliter intelligendum est. Primam enim uxo-
rem ante subdiaconatum habere permittitur, qua defuncta uel
castitatem professa promonetur iste ad subdiaconatum. Promo-
tus autem, si secundas deslderauerit nuptias, sententiae Martini
Papae subiacelnt.
DISTINCTIO XXXn.
GRATIANUS.
I. Pars. Seruanda est ergo continentia ab omnibus in
sacris ordinibus constitutis.
Unde Leo Papa 1 [ad Anastasium epist. LXXXII.
cap. 3. et 4.] ait:
C. I. Neque etiam subdiaconis conubium conceditur 2.
Cum3*1 sacerdotum tam excellens est electio, ut hec,
que in aliis membris ecclesiae non uocantur ad culpam 4,1 in
illis tamen habeantur5 illicita®. Cum enim 7 c extra clerico-
rum ordinem constitutis nuptiarum societati et filiorum pro-
creationi studere sit liberum8, ad exhibendam9 tamen10
perfectae continentiae puritatem nec subdiaconibus carnale11
quidem conubium conceditur, ut et12 qui habent sint tam-
quam non habentes, et qui non habent permaneant13 singu-
lares14. Quod si in hoc ordine, qui quartus extat15® a
capite, dignum est custodiri, quanto magis in primo, uel
secundo1®11 tertioue seruandum est, ne aut leuitico17 f aut
presbiterali honore, aut episcopali excellentia quisquam
idoneus existimetur188, qui se a uoluptate luxuriae1911* nec
dum refrenasse20* detegitur.
[PALE A21.
C. II. Item Gregorius Leoni Episcopo Catinensi,
lib. III. epist. 34.22.
Multorum relatione comperimus23, hanc apud uos olim
consuetudinem tenuisse, ut subdiaconi suis licite misceren-
tur24 uxoribus25. Quod ne denuo quisquam presumeret2®,
a Seruo dei sedis nostrae diacono ex auctoritate nostri de-
cessoris est isto modo prohibitum, ut eodem tempore ii, qui
iam uxoribus fuerant copulati, unum e duobus eligerent, id
est, aut a suis uxoribus abstinerent, aut. certe ministrare
nulla ratione presumerent27. Et quantum dicitur, Speciosus
tunc subdiaconus pro hac re ab administrationis se suspendit
offitio, et usque in obitus sui tempus28 notarii quidem gessit
offitium, et a ministerio, quod subdiaconum oportuerat ex-
hibere, cessauit. Et post aliqua: §. 1. De cetero uero fra-
ternitas tua sit omnino sollicita, ut quos ad hoc29 iam30 offi-
tium contigerit promoueri31, hoc quam maxime diligenter
EDITIO ROMANA.
Di st. XXXI. c. 13. a) presb. debere confiteri b) nos antiq. c) constitutiones d) diligens e) in subd. f) hic
g) suae legitimae cohab. h) etiam i) cogatur .. debeat k) legal. propriae uxor. 1) Item infra m) presb. et diacon,
n) a: deest o) suae: deest — c. 14. a) earum — Dist. XXXII. c. 1. a) omnium sacerdot. b) vacant a culpa c) Nam
quum extra d) est e) vel in secundo f) levitico ministerio g) aestimetur h) uxoria * i) frenasse
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIV. * Matrimonio: Id est, possunt simul esso in sacris ordini-
bus ot matrimonio iuncti. Nam nequo illis, postquam ad sacros ordiuos
ascendissent, licob&t contrahere matrimonium.
Dist. XXXU. C. I. * Uxoria: Sic emendatum est ex epistola
Leonis ct ceteris collectoribus, praeterquam lvone in p. 6. c. 98. nam ibi
est, ut antoa apud Gratianum: taxuriai. Ex isto autem epistolae loco
ostenditur, eo quoquo tompore in multis ecclesiis eam fuisse consuetudi-
nem , ut subdiaconi a propriis uxoribus abstinerent. Quod tamen ante 13.
Gregoriuin non erat goneratim omnibus occlesiis praeceptum , quippo quum
in Sicilia aliter observarotur, c. nullum , sup. dist. 28, ot c. ante triennium
dist. 31.
Dist. XXXI. can. 13. 125) ordinandi (ptXXovtacaiiova frat): orig. 126) Codd. et Edd. coli. 0. Ivo 127) suis : deest: Ed. Bas. ; non : deest: Ivo 128 ) ABCDEFH
129) AJWGH ho 130) ot amodo v. voluimus: Ivo 131) AGH Covr. — oritj. Ivo 132) Codd. coli. o. Ivo ; subdiaconi: CDF 133) Codd. coli, o .; hi prohibentur:
Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III.; hinc prohibentur: Ivo 134) Codd. ei Edd. coli. o. ho 135) ABCDFGH Ivo; in: deest: E Ed. Bas. 136) castitatem profit.:
Edd. Bas. Lugdd. II. III. 137) Codd. coli. o. 133) legali: Ed. Bas. Bufnn. 139) Codd. et Edd. coli. o. Ivo 140) Codd. coli. o. 141) Buppliciter: Edd. coli. 0. pr.
Arg. Bas. 142) ergo: C. Ed. Bas. 143) Codd. coli. o. 144) Codd. coli. o. Ivo; contractu: Edd. Arg. Bas. Ven. I. II. 145) a comraun.: CEGH 146) Codd. et
Edd. coli. o. Ivo || can. 14. 147) In Cone. Later, hab. ao. 769. haec non leguntur, licet etiam ab Itone Pan. III, 84. cx c. 4. ad. 1. allegentur. Nobis quidem de
Ettphauo IX. sentiendum videtur (f 1058) quem de codibatu sacerdotum Rom. cccl. ( fortassis in conc. Rom. h. ao. 1058. cuius fragm. est ap. Mansium) nonnulla
sanxisse testantur Petrus Damiani, Berthold. Constant., Leo Casinensis qui ad a. 1057 : ,,per quatuor, inquit, continuos menses Romao moratns, ac frequontibus
synodis clerum urbis populumquo convonioua maximequo pro coniugio cloricorumac sacerdotum, noc non et consanguineorum copulationibusdestruendis
nimio zelo decertans. “ ap. Wattcrich Vitae 1, 197. cf. Jaffepag. 332. —ho Pan. XII, 84. 148) jVBGH Ivo 149) aut : DFEdd. coli. o. pr. Bas. : sacerdot., presbyteri
diaconi, subdiaconi: Ivo 150) totius: Ivo 151) subdiaconis: ib. 152) supra Dist. XXVIII. c. 16. 153) nupt. sed secundao: EQU 154) supra Dist. XXVIIL
c. 15. 155) infra Dist. XXXIV. c. 17.
Dist. XXXII. can. 1. 1) Ep. 14. Ed. Baller, scr. ao. 44G(?). — Jetffe no. 189. — Burch. I, 5. (can.: in civitatibus); ib. II, 148. (can.: nam cum); Xus.
1A7 ......... Avt-oX r../\ Ttr.o- 17 r.o \. JU ir T no vr no. / . _ ' ... I ✓ ' . . ..
iio Dccr. VI, 98. 221. 18) AUH Edd. coli. o. 19) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo I)ecr. VI, 9G. ; voluntate: AB 20) ABEGH Edd. coli. o. Burch. II. IvoDecr. VI, »8. ;
refrenare: CD t\ can. 2. 21) Haec Palea deest: ABEGH; in margine scripta est: C 22) En. 36. lib. 4. Ed Maur •
Pfiltlf IV 511 Ai ff n YYVTT x... O n OO EM n 4 ..n .. . . ,
Polyc. IV, 31, (S2), 41. — c/.' infra C. XXVII. «u. 2. c. 20. 23)" cognovimus : Ed. flas. ‘ 24) mtoceanturt 'stih ccU. o?*' 2M coniufflbua: orla. Ans.’
2b) praesumat: Ed. Has. 27) /ms canonis m Poi(/c. 28)temjjora: CDF Ed. Bas. Ans.; in obitum sui temporia: Edd. coli. rei. 29) ab lioc off. removero:
30) xam : deest: De Ans. 31) promovero: D Ans. '
Ed. Bas.
117
118
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXII. 3-6.
inspiciat, ne si uxores habent 32, miscendi se cum eis licentia
potiantur, sed ad similitudinem sedis apostolicae eos cuncta
obseruare sua nichilominus districtione33 constituat.]
C. III. Extra sacros ordines constituti ducant uxores et ab
ecclesia stipendia accipiant.
Item Gregorius Augustino Anglorum Episcopo,
[cap. 2. ad secundam interrogationem] 34.
Si qui uero 35 sunt clerici extra sacros ordines constituti,
qui se non possunt continere, sortiri uxores debent, et sti-
pendia sua exterius accipere36, quia et de eisdem Patribus
nouimus 37 a scriptum33, quod diuidebatur39 singulis, prout
cuique opus erat. De eorum ergo40 stipendio cogitandum
atque prouidendum est, et sub ecclesiastica regula tenendi
sunt, ut bonis moribus uiuant, et canendis psalmis41 inuigi-
lent, et ab omnibus illicitis et421) cor et linguam et corpus
Deo auctore conseruent,
C. IV. Subdiacono uxorem ducere non licet.
Item Nicolaus Papa [I.] Adoni43® Viennensi
Archiepiscopo 44 a
De illo clerico Alwico455 nomine, quem per ordines
ecclesiasticos usque ad subdiaconatum40 uixisse47c dicitis,
cur uestra43 auctoritate uxorem duxerit, miramur, eo quod
nulli umquam (exceptis illis, quibus49 ecclesiastica regula
habere permittit) uxorem ducendi50 licentiam damus51.
C. V. Non audiatur missa presbiteri concubinam habentis.
Item Nicolaus Papa [II.] omnibus Episcopis 5-.
II. Pars. Nullus missam audiat presbiteri53, quem
scit54 concubinam indubitanter habere aut subintroductam
mulierem. Unde etiam55 ipsa sancta sinodus hoc capitulum
sub excommunicatione statuit, dicens: Quicumque sacerdo-
tum diaconorum56® etc., sicut in subseqventi* cap. Alexan-
dri [II.] continetur 57
C. VI. Non est audienda missa presbiteri , qui con-
cubinatu habet.
Item Alexander i/.53
Preter hoc59 autem precipiendo mandamus, ut nullus
missam audiat presbiteri, quem scit concubinam habere in-
dubitanter uel subintroductam mulierem. Unde etiam60
sancta sinodus hec a capite61® sub excommunicatione sta-
tuit62, dicens: §. 1. Quicumque sacerdotum, diaconorum,
subdiaconorum635 post constitutum beatae memoriae pro-
decessoris nostri sancti64® Papae Leonis aut65<1 Nicolai de
castitate clericorum, concubinam palam duxerit, uel ductam
non reliquerit, ex parte omnipotentis Dei et auctoritate apo-
stolorum principum66e Petri et Pauli proripimus et omnino67
contradicimus, ut missam 631 non cantet, nec euangelium
legat69® nec701» epistolam ad missam71', neque in pres-
biterio cum his aa diuina offitia, qui prefatae constitucioni
obedientes72 fuerint, maneat, neque partem ab ecclesia
suscipiat73. §. 2. Precipientes etiam74 statuimus, ut hi pro-
dictorum ordinum, qui eisdem prodecessoribus nostris obe-
dientes castitatem seruauerint, iuxta ecclesias, (sicut75k
oportet religiosos clericos) simul manducent et dormiant,
et quicquid eis ab ecclesia'61 competit, hoc77m communiter
habeant78"*. Deinde31, ut decimae et32 primitiae seu obla-
tiones uiuorum et mortuorum ecclesiis Dei33 fideliter red-
dantur a laicis, et ut84 in dispositione episcoporum sint,
quas qui35 retinuerint36, a sanctae ecclesiae communione
separentur.
III. Pars. Gratian. Verum principia harum auctoritatum
contraire uidentur lcronimo%t°, Augustino et ceteris, qui Christi
sacramenta neque in bono, neque in malo homine fugienda de-
monstrant^p, sicut subsequens causa simoniacorum plenius
ostendit 89 1. Sed Urbanus II. in epist. 'w destinata preposito
S. Vincentifi1 r hanc contrarietatem determinat dicens:
§. 1. Ad hoc** uero, quod subiungitur in eadem epi-
stola, id est, utrum sit utendum ordinationibus et reliquis
sacramentis a criminosis exhibitis, ut ab adulteris uel sancti-
monialium uiolatoribus uel huiusmodi? ad hoc, inquam,
respondemus 52 s: Si scismate uel heresi ab ecclesia non
separantur, eorumdem ordinationes et reliqua sacramenta
sancta et ueneranda non negamus, sequentes93 B. Augusti-
num94, qui super Iohannem de huiusmodi tam copiose quam
ueraciter disserit95. Ait enim: ,, Baptizat seruus bonus, siue
seruus malus: nesciat961 se ille, qui baptizatur, baptizari,
nisi ab eo97", qui dedit98 v sibi baptizandi potestatem.'* Et
paulo post: „Non horreat columba ministerium malorum,
respiciat Domini potestatem.** §. 2.99w Attamen decesso-
res100 nostri Nicolaus et Gregorius a missis sacerdotum,
quos tales reuera esse constiterit, fideles abstinere decreue-
runt, et ut peccandi licentiam ceteris auferrent, et huiusmodi
ad dignae penitentiae lamenta reuocarent. Scribit enim101'
prodecessor noster Gregorius102 Radulfo et Bertolfo duci-
bus 103 v inter cetera: „0ffitium simoniacorum et in fornica-
tione iacentium scienter nullo modo recipiatis, et quantum
potestis tales a sanctis ministeriis101, ut105 oportuerit, pro-
hibeatis,** etc. §.4. Porro ad hec, que tibi silogistice in
eadem epistola obiciuntur, et106z si corpus et sanguis Christi
EDITIO ROMANA.
Dist. XXXII. c. 3. a) Patrib., de quibus praefati sumus, novimus b) et: deest — c. 4. a) Odoni b) Alverico
c) subd. caste vixisse — c. 5. a) sacerd. et diacon. — c. 6. a) hoc capitulum b) sacerdos, diaconus, subdiaconus
c) sanctissimi d) ac e) beatorum f) missas g) legat: deest h) aut i) miss. legat k) eccl., quibus ordinati sunt, sicut
1) ecclesiis m) hoc: deest n) habeant. Et rogantes* monemus, ut ad apostolicam, communem scilicet79, vitam summo-
pere pervenire studeant, quatenus perfectionem cum his consecuti, qui centesimo80 fructu ditantur, in coelesti patria
mereantur adseribi. Deinde.. o) Hieronym. et Aug. p) ostendunt q) demonstrat r) Iventii s) ita respondemus
t) non sciat u) illo v) tenuit w) pot. Et infra. §. 2. x) hoc y) Rud. duci Sueviae et Bert. duci carentanorum z) id est
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Sicut in subsequenti: Haec clausula est Gratiani omit-
tentis referre ex capite Nicolai ca, quae proximo ex Alexandro relaturus
erat. Sunt enim eadem verba. Nam Nicolaus H. in epist. quae exstat,
omnibus episcopis catholicis scripsit, so in concilio, quod ltoraao habuit
CX1I1. episcoporum, hunc canoncm edidisse, quem postea Alexander 11. (ut
ipse etiam testatur in epist. manuscripta) in concilio a so habito iisdem
verbis repetivit. Quaro in Panormia appellatur docretum Nicolai iunioris
et Alexandri.
C. VI. * Et rogantes: Hacc usque ad vere: deinde, addita sunt ex
epistola manuscripta Alexandri, quorum aliqua etiam sunt in concilio,
Nicolai, in quo est praeterea sequens versic. deinde, qui in epist. Aloxundri
non est.
Pars IIT. ** Ad hoc: Hinc usque ad finem capitis omnia accopta
sunt cx epistola Urbani II. L. [Lucio] praeposito S. Iuventii apud Ticinum,
quae habetur in vetusto codice bibliothecae Vaticanae, cuius epiwtolao
initium et magna pars habetur infra, c. salvator. 1. q. 3. atquo in aliquot
vetustis Gratiani codicibus est caput distinctum cum rubrica: De coricin.
Dist. XXXII. can. 2. 32) habeant: Ed. Eas. 33) districtione: ib. || can. 3. 34) Ep. 64. lib. XXII. Ed. Maur. scr. ao. 601. — Jaffe no. 1411. — rf.not .
ad Dist. V. c. 1. — Ivo Dccr. VI, 86. Ivo Pan. 111, 108. 35) vero: deest: Ico Dccr. 36) accipiant: Ico Pan., ubi hoc loco est Jinis canonis 37) Codri,
coli. o. 38) Act. Ap. c. 2. 30) dividebant singulis: Edri. coli. o. 40) quoque: Ivo Dccr. 41) psalmis: deest: AD; can. horis suis: C 42) ADCDF Edri.
coli. o. || can. 4. 43) EFGH Corr. — orig. Ivo Coli, tr . P. 44) Ep. I. ad Arionem Yicnn. (ser. no. 864.) — Jaffe no. 2081. — Ico Dccr. VI, 110. (Stcpbanus Adoni);
Coli. tr. P. I, 62, 45. 45) ABCEG Edri. Arg. 17xw. I. II. Nor. orig. ap. Hausi T. XV. Ivo Coli. tr. P.; Albino: D; Alvorico: II; AI vero: Ddhm. 46) subdiaco-
nura: AB; diaconatum: orig. 47) ABCDFQH Ico Coli. tr. P. 48) nostra: orig. 40) quos: otlg. Ico Coli. tr. P. 50) ducere: EGll; habendi: Edri. coli. o.pr.
Das. — Corr. 51) dedimus : orig. Coli. tr. P.; dederimus: Ico || can. 5. 52) in Cone. llom. hab . ao. 1050. c. 3. — Jaffe no. 3332. — Ans. VIII, 40. Ivo Pan. III, 135.
(Decr. Nicolai iunior. et Alexandri) 53) preabyt. : deest: Ans. 54) scit t deest: ib. 55) tam : ib. 56) ABCF^ 57) dicentis omnibus episcopis :^A«. Das. [f
106) ADCDFH
119
120
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXII. c. 6—13.
non sunt, et alia, que prediximus, suae uirtutis effectum non
liabent10'**, quid agentibus obsunt? quod si habent, cur
spernuntur, si108 ab indignis 10fl,,h presumuntur? Ad hec, in-
uam, respondemus ita: proprias quidem habent uirtutis110
ignitates, ut prefatus Augustinus ait super Iohannem con-
tra Donatistas ; sed agentibus uel suscipientibus eadem
sacramenta contra prefatorum Pontificum instituta, (nisi forte
sola morte interueniente, utpote ne sine baptismate uel
communione quilibet humanis rebus excedat), cis, inquam,
in tantum obsunt, ut ueri 111 cc ydololatrae sint, cum talibus et
ordinationum, et sacramentorum confectio, et aliter quam
premissum est scienter susceptio uehementer a sanctis
canonibus prohibeantur. Ait enim Samuel11- propheta:
„ Quoniam peccatum113»1*1 ariolandi est repugnare, et quasi
scelus yclololatriae nolle adquiescere.“ Hec de malis catho-
licis, qui intra ecclesiam sunt. §. 4. Ceterum seismaticorum
et hereticorum sacramenta, quoniam extra ecclesiam sunt,
iuxta sanctorum Patrum traditiones, scilicet Pelagii, Gregorii,
Cipriani, Augustini, Ieronimi, formam quidem sacramento-
rum, non autem uirtutis effectum habere profitemur, nisi
cum ipsi uel eorum sacramentis initiati per manus inposi-
tionem ad catholicam redierint unitatem. Sciendum uero
est1Ucc, quod canones apostolorum115 (quorum auctoritate
orientalis et ex parte utitur Romana ecclesia), et110 insignis
martir Ciprianus, et I.XXX. episcopi cum eodem baptisma
hereticorum lauacrum diaboli appellant. Stcphanus uero et
Cornelius martires et Pontifices Romani, et uenerabilis Au-
gustinus in libro de baptismate, eundem Ciprianum et
prefatos episcopos ob hanc causam uehementer redarguunt,
affirmantes baptisma siue ab heretico siue a117ff scismatico
ecclesiastico more celebratum118 ratum esse ; et merito, quia
alia in baptismo, et alia in reliquis sacramentis consideratio
est, quippe cum et ordine prior, et necessarior sit. Subito
enim morituro prius baptismate, quam dominici corporis
communione uel aliis sacramentis consulitur, et dum forte
catholicus non inuenitur, satius115 est ab heretico baptismi
sacramentum sumere, quam in eternum perire. Et hanc
sententiam prescriptorum Pontificum Cornelii et Stepliani et
Augustini, secuti sunt Siricius180, Innocentius181, Leo128,
Anas tasi us 188 et M. Grcgorius181 et omnis catholica ecclesia.
IV. Pars. §. 5. Prohibentur ergo ile manibus talium
sacerdotum sacramenta suscipi, non quin sint vera quantum ad
formam et effectum, sed quia, dum huiusmodi sacerdotes se a
■populo contemptos viderint, rubore verecundiae facilius ad peni-
ten tiam prouocantur 185 SS.
C. VII. Qui uxorem ducere voluerit, ante ordinem sub-
diaconatus hoc faciat.
Item ex VI Sinodo 18°, [cap. 6.)
Si quis eorum, qui ad clerum accedunt, uoluerit nuptiali
;urem mulieri copulari, hoc ante ordinem188 subdiaconatus
faciat.
C. VIII. Lectores aut uxores ducant, aut continentiam
profiteantur.
Item ex Concil. Cartag. 111. [cap. 19.] 120
Lectores cum ad annos pubertatis ueniunt130*, cogantur
aut uxores131 ducere, aut continentiam profiteri.
C. IX. Subrliaconos continentiam observare13* * oportet.
Item tiregorius Bonifatia Episcopo Itegitano,
[lib. III. epist. 5.] 133
Subdiaconibus tuis hoc, quod de singulis131'' statuimus,
decreuimus135c obseruari, nec illam diffinitionem nostram
cuiusquam contumatia sinas aut temeritate corrumpi.
C. X. Beneficio et offitio careant, qui post diaconatum
uxoribus uacant.
Item Urbanus II. in Sinodo apud Melfiam, [cap. 12.] !30
Eos, qui post diaconatum137** uxoribus uacare uolue-
rint 1®8 ab omni sacro ordine remouemus, offitio133»: atque
beneficio ecclesiae carere decreuimus140»1. Quod si ab epi-
scopo commoniti non se correxerint, principibus indulgemus
licentiam, ut eorum feminas mancipent seruituti. Si uero
episcopi consenserint eorum prauitatibus, ipsi111 offitii inter-
dictione nmlctentur.
C. XI. Excludendi sunt a suorum graduum dignitate sub-
diaeoni, et deinceps, si continentes esse noluerint1***.
Item 113 Dominico Grandensi 114 Patriarchae.
Erubescant impii, et aperte intelligant 115 iudicio Spiritus
sancti cos, qui in tribus1181' sacris gradibus 117 c, presbite-
ratu 11S, diaconatu, subdiaconatu149 positi150»1, mulierculas
non abiecerint151 0 et caste non 158 f uixerint, excludendos 153
ab eorundum154^ graduum dignitate. De manifestis quidem155
loquimur: secretorum autem cognitor1505 et iudex est Deus.
Idem Meldensi Sinodo presidens ait, [cap. 3.]157*
C. XII. Ad sacros ordines non accedat, nisi uirgo 158, aut
probatae castitatis.
Nemo ad sacrum ordinem permittatur accedere, nisi aut
uirgo, aut probatae castitatis 15!"', et qui100 usque ad subdia-
conatum unicam et uirginem uxorem habuerit101.
C. XIII. In tribus gradibus constituti etiam ab uxoribus
abstineant.
Item in 108 Cartaginensi Concilio [V., c. 3.] 103
Placuit episcopos, presbiteros, diaconos* subdiaco-
nos101* secundum priora instituta1055** etiam100 abstinere
EDITIO ROMANA.
Dist. XXXII. c. 6. aa) proprias non habent virtutis dignitates bb) indigno cc) vere dd) quasi peccat, ee) est:
deest ff) a: deest gg) provocentur — c. 8. a) venerint — c. 9. a) servare b) Siculis c) decernimus — c. 10. a) sub-
diaconatum b) volunt c) officioque d) decernimus — c. 11. a) nolunt b) tribus: deest c) ordinibus d) sunt positi
e) nisi mulieres abiecerint f) non : deest g) ab omni eorund. h) aut. et cognit. — c. 12. a) dixit b) probat, sit castitat. —
c. 13. a) subdiac. : deest b) statuta
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Subdiacouatnm: Antea legebatur: diaconatum. Scit
emendatum est ex aliquot vetustis Gratiani exemplaribus, et ex ipso con-
cilio, cuius unum exemplar est in bibliotheca Vaticana, et alterum missum
est c Gallia. Diaconis oniin nunquam in latina ecclesia legitur permissum
fuisse coniugium, aut usum ipsius, quos Siricius et Innocentius semper
eadoin continentiae lege cum episcopis et presbyteris coniunxerunt. Sub-
diaconis quoque post li. Gregoriuin et prohibitionem illam, quae continetur
in c. ante triennium, sup. dist. 31. eadem lex fuit constituta, quam Ur-
banus II. hic iuuovaud&ui statuit.
C. XIII. * Diaconos: Sequebatur: su&rfmcouos: quao vox sublata
est, quoniam abest ab originali, ot ab Africano, cap. 37. ct a Carthaginensi
graeco, cap. 71. et dist. 84. c. quum dc qnorundam: quamvis habeatur in
Carthaginensi, codicis canonum c. 5.
** Secundum priora statuta: Graece est: xaxu xovg Idlovg opovg,
et BalBamon interpretatur: tempore vicis snne, quod ab originali sententia
alienum est.
icefon r 5 S J 6? }^Co<U- HO) virtutes: EGH; virtutes at d!gn. : Edd. coli. o. 1 n)ABEGHEd.
celcbr -EGH 1 19) sknctiim ■'EGH Edd ratl^n f^d-oM.coU.o. 115) mu. 45.40.47. 116) etiam : CEFGH 117) Codd. coli. o. 118) traditum vel
CLlvbr. . EGH Uj)nniAuu.EBH^U. coli, o 120) Ep.admmcrm,ncap. 1. ter. ao. 385. - Jugi no. 05. 121) Ep. ad Victricium cap. 15. scr. ao. 404. - Joffe
(o 400) ,«,464 mfmioal II i mi ' 7 1.a3) KP ad A,,ast- A’'V- c.t.et 8. ap. Thiel p. 621. sqq. scr. ao. 493. - Jaffe
HUC 9 (tniioc M l ffi il'' ,/Lf ir eZri.n 11 Ca"-,7-- , s#"®rfo «"*•*«*» hab. ao. 092. Ico PaniUl, 102 ; Coli. ir. P. II, 11, 2. e/. I.LX.
ap. Bnm, 1,126. Jus. VII. 01 .152 lio m. m ■ i r° ?rdi»*‘loM*> = Ab Edd. coli. o. Coli tr. P. || can. 8. 129) hab. ao. 397.
DF\\ can. 'J. 132) ABDF.GH 333) Ep 5 lib 4 *Kd Maur ‘scr ao Vft* £30) Edd. coli. o. Ivo; pubertat. suae: GH 131) uxorom.
130) hab. ao. 1089. - Ivo PUn. 11,101. 137) Codd coli o Edd fnfi 7 t f*!'.0' Pl!"-111.93- 131I Codd.ct Edd coll.o.Ivo 135) ABD ho || can. 10.
ViOUtCoriff.; officio quoque : EO It 140 ) Allii Iro Ul)ipsiu^Edd"coll o £0 9 '-X(a“!,d‘,a,C“",a5™) /l'.°Vin e*bd(aconatu: oriff. 138) ABCDEH — »VPjvo
— it.- deinceps incontinentes 143) Est Ep. Alexandri II. (1001—73.) — - 1
nvnu' ?•’ ^ Urbani II. nomine proferuntur 144) Haec VI
subdiac.: ori g.; subdiac. : decstf BD ^MUEnbLcoH. o. lsff /°/ ur) fbc Edd. coli. o. Iro 143) scilicet proaoyi.: u m,„.
orig.Ivo 153) excludere: orig. ho 154) Codd. ct Edd. coli o oria lia 1 55? n tam*n abiecerunt legit.) ; si mul. non abiec. : Codd. coli. 0. 158)
Ico - Xon est sgnod. Mcld. neque sub Alexand. IL habit. - imo Urbuu II « f??4' V) 156) Codi' coli °- oriV- II e**- 18- 157) CoM- d “i
virgo: EGH 159) Codd. ct Edi coli. 0. Ivo 160) quod: £0 Tf' Mek'CUSi hab. ao. 1089. - Ivo Pan. III. 104. - cf.c. 9. X. (I. 14.) I58) aut
Gestii. I, 162.; Hefele Conc. Gescli. I, 08. 70. cf. Dist. LXXXIV.
Edd. coli. 0. Ivo 165) ABC; priorum instituta: EGH 16G) ot: Ivo
it. - 1581 Codi- cM- »■ or‘9- II can. 12. 157) Codd. et EiUUcou. »•
1: Ea 101) ba l uft1: H n ^elpiuam hab. ao. 1089. - Ivo Pan. UI, 104. - cf. c. 9. X. (1, 14.) 1») “
,XXXIV c 4 /io knf m 13‘ 102) EGH iG3) Cone. Carthag. VI. hab. ao. 401. cf. itnnssen
r 16G) ot: Ivo * 0d. Coli. tr. P. n, 19,3. (can. .* praetoroa quum de quorund.) 164) ABDhFG
.121
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXII. XXXIII. c. i.
122
ab uxoribus: quod nisi1®7 fecerint, ab ecclesiastico remo-
ueantur offitio, ceteros uero clericos ad hoc non cogi108, sed
uniuscuiusque1090 ecclesiae179 consuetudinem obseruari
debere.
C. XIV. In minoribus ordinibus constituti uxores ducant ,
nisi uoto et religioso habitu ■prohibeantur 171 *.
Item Leo [IX.] contra epistolam Nicetae Abbatis m.
Seriatim et aperte prosequamur1731’, quod 171 c sancta
Romana ecclesia in175 gradibus clericorum ait 170 d. Clericos
hostiarios177e, lectores, exorcistas, acolitos, si extra uotum
et habitum monachi inueniantur et continentiam profiteri
noluerint178, uxorem ducere uirginem cum benedictione
sacerdotali permittit179, non autem uiduam aut repudiatam,
quia propter hoc deinceps nec ad subdiaconatum prouehi
poterunt, nec180f laicus nisi 181 e uirginem sortitus uxorem
aut bigamus ad clericatum, uel189» si quis ex prefatis
ordinibus desiderat, ad subdiaconatum ascendere188 non
potest181’ sine consensu uxoris suae, ut fiat de carnali dein-
ceps spirituale coniugium, nemine eos cogente 185k. Neque
permittitur postea uxor iungi eidem marito suo carnaliter,
nec cuiquam nubere in uita aut post mortem illius.
C. XV. Non liceat clericis alterius sectae uxorem accipere.
Item ex Concilio Calccdonensi , [cap. 14.]130
Quoniam in quibusdam prouinciis concessum est187
lectoribus et psalmistis uxores ducere, constituit18811 sancta
sinodus, non 189 licere cuiquam ex his accipere sectae alterius
uxorem.
C. XVI. Non habitent cum clericis mulieres, nisi que naturali
federe omnem suspicionem excludunt.
Item Niceni Concilii, [c. 3.] 199 3
V. Pars. Interdixit per omnia sancta191 sinodus, non
episcopo, non presbitero, non diacono, non subdiacono1991’
non1930 alicui omnino, qui in clero est, licere 191 subintroduc-
tam mulierem habere, nisi forte aut195 matrem, aut soro-
rem, aut amitam, aut etiam* eas idoneas 190 personas, que
fugiant197 suspiciones.
[PALE A198*.
C. XVII. Item Ieronimus ad Nepotianum de uita
clericorum, efc alibi199.
Hospitiolum tuum aut raro, aut numquam mulierum
pedes terant. §. 1. Quia non potest** toto corde cum Deo
habitare, qui feminarum accessibus copulatur. §. 2. Fe-
mina*** conscientiam secum pariter habitantis exurit. §. 3.
Numquam de formis mulierum disputes. §. 4. Feminae
nomen tuum nouerint****, uultum999 nesciant. §. 5. Femi-
nam, quam bene uideris conuersantem, mente dilige, non
corporali frequentia f. §. 6. Si bonum est mulierem non
tangere, malum est ergo tangere.]
C. XVIII. Presbiter uxorem suam quasi sororem diligat
et quasi hostem fugiat -91.
Item Gregor ius in Dialog. lib. IV. [cap. 2.] 292
Presbiter quidam commissam sibi regebat ecclesiam
cum magno timore Domini, qui ex tempore accepti ordinis998
presbiteram suam ut sororem diligens, sed quasi hostem
cauens, ad se propius non991 sinebat accedere, eamque sibi
appropinquare nulla occasione permittens999, ab ea sibi
communionem funditus familiaritatis900 abscidit207.
Gratianus. Presbiteram uero quam debeamus accipere,
Laudicense Concilium, [c. ii.]998 ostendit, ilicens:
C. XIX. Viduae uel seniores prcshiterac appellantur.
Mulieres209* que apud Grecos presbiterae appellantur,
apud nos autem 919 a uiduae, seniores, uniuirae et matri-
curiae211 appellantur, in ecclesia tamquam ordinatas con-
stitui non debere919.
DISTINCTIO XXXIII.
GRATIANUS.
I. Pars. Ecce, quod in sacris ordinibus constituti uxores
habere non possunt, uel si bigami aliqui inuenti fuerint, ad sacros
ordines ascendere 1 non ualent. Sed queritur, si quis preter
uxorem concubinam habuerit, utrum in sacerdotem promoueri
valeat ? Talis- a sacris ordinibus auctoritate canonum Apo-
stolorum3 prohibetur, in quibus [cap. 17.] sic statutum legitur:
C. I. Secundis nuptiis post baptisma copulatus, aut
concubinam habens, ad sacrum ordinem
conscendere non valet1.
Si quis post acceptum5 sacrum03 baptisma secundis
fuerit nuptiis copulatus aut concubinam habuerit, non potest
fieri7 episcopus, nec sacerdos, nec81’ diaconus, aut prorsus
ex numero90 eorum, qui ministerio* sacro deseruiunt.
Gratian. Deservientes sacro ministerio intelliguntur sub-
diaconi, qui culicem diacono a/ferunt, et aeoliti, qui cum cereis
diacones procedunt, unde ceroferarii}M dicuntur, qui etiam
vinum et aquam preparando calici subministrant. Concubina
intelligenda est preter uxorem, ut iste sit sensus capituli: „ Si
EDITIO ROMANA.
Di st. XXXII. c. 13. c) secundum uniuscuiusque — c. 14. a) uxorem .. voto aut .. b) prosequemur c) quid
d) agat e) cleric. tantum ostiar. f) quia nec g) non h) Quod i) nequibit k) ad hoc cogente — c. 15. a) statuit —
c. 16. a) in Nicaeno Concilio b) non subd. : deest c) vel — c. 19. a) autem: deesl — Dis t. XXXIII. c. 1. a) sacrum:
deest b) non presbyter aut diae, c) ex numero : deest d) unde et cerof.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XVI. * Aut etiam: Graece est: t/ d pira npiaaina nuaav bno-
•qlm Stanltptvysr, id est: vel eas tantum personas, quae omnem fugerint
suspicionem.
C. XVIL * Hospitiolum: Caput hoc habetur in multis manuscriptia,
et sine Paleao nomine. Eat autem collectum ex variis B. Hieronymi locis,
iu quibus do uitanda mulierum consuetudine agitur.
** Non potest: In epiatola ad Oceanum, quae non putatur esse B.
Hieronymi, legitur: Mihi crede, non toto corde cum Domino halitare, ctc.
*** Femina: Ibidem paulo superius; flammigero igne percutit femina
conscientiam pariter habitantis , exuritque fundamenta mentium.
***** Novbriut: Antea legebatur: feminae nomen tuum nesciant.
Emendatum est ex aliquot manuscrlptis , ct ex epistola Hieronymi ad
Rusticum monachum.
+ Frequentia: In epistola ad Oceanum est: frequentes ornatu.
C. XIX. * Mulieres: Sic habet prisca ,2u0 versio. Gracec:
zov prj delv rdg Ityouirag n^tafivtidag , lljtoi nnoxaihjiitvag iv ixx/.ijohf
xu&laxaaRat. Id est: Quod non oporteat cas, quae presbyterae vel praesiden-
tes dicuntur, in ecclesia collocari, quao est Dionysii versio, praeterquam in
ultimis verbis. Ille enim habet: ecclesiis ordinali. Et videudus est lialsa-
mon ad euin locuin.
Dist. XXXIII. * Ministerio: Graeco: rov xaxahjyov rov legati-
xov, id est: qui sunt in catalogo sacerdotali.
Dist. XXXn. can. 13. 167) si non: CDEFGH 168) cogi praecipimus: EGH 1G9) ABCEGH 170)cccl.: deest: Hisp. || can. 14. 171 ) coau.
coli. o. 172) Imo ex respons. Hmnbcrti legati leonis IX. contra Kicctam scr. a o. 1054. cf. supra ad Dist. XVI. c. 3. — Ito Pan. 111, 107. (Leo XI.
adv. Nlcet. Abbat.) 173) Codd. coli. o. 174) ABCEGH Ivo 175) do: CD Kdd. coli. o. pr. Bas. lvo 176) Cexhl. ct Edd. coli. o. Iro 177) Codd, et Edd. colt.o.;
clericos onim ost.: Ico 178) nolunt: A Ito 179) permittimus: E Ed. Bas.; permittuntur: Edd. coli. rei. lio 180) BCDF Jio 181 ) Co<ld. et Edd.
coli. o. leo 182) Codd. et Edd. coli. o. 183) accedere: Iro 184) Codd. et Edd. coli. o. lvo 185) Codd. et Edd. coli. o. lvo || can. 15. 180) hab. ao. 451. — w mo
Diouys, — lvo Pan. HI 110.: ColL tr . P. II, 10. 14. (can.: continenter) 187) quia . . . conceditur: Coli. ir. P. 188) Codd. coli. o. Iro 189) prorsus nou: C oli.
tr. P. II can. 16. 190) Codd. colL o. — hab. ao. 325. t torsio Diouys. — Aus. dedic. II, 173.; Regino I, 91.; Burch. II, 109.; Ans. VI, 202. (199.) Iro Decr. VI, 186.
lvo Pan. II i. 112.; Coli. tr. P. II, 1, 3. (vere. Hisp.) ; Caes. V1IJ, 63. 191) sanet, magna synod.: orig. Ans. dulic. licg. Burch. lvo Decr. 192) Codd. ct bdd. coli. o.
exc. Arg. 193) Codd. coli. 0. Ico Pan.; nec: Aws. dedic. 194) llc.: deest: Ans. 195) aut: deest: orig. Ans. dedic. Rig. Burch. Ans. lvo Decr. Iro Pan. 196) cas:
deest: A; etiam eas: deest: C : vel ea» tantum person.: orig. Ans. dedic. lieg. Burch. Ans. lvo Decr. 197) effugiunt: orig. Burch. Ans. lio Decr.; suffugiunt:
Ans. dedic. Rcg.; fugiunt: leo Pan. || can. 17. 198) Haec Palea deest: ABEH— in margino scripta est: C; cf. Ruflmts iu Summa: Hospitiolum tuum etc. umiuo
171) Coild.
presbyter paucapalea ex auctoritate Ier. apposuit ( bchnlU
nulla raleue mentione facta commentationem adiiciat 199) inscr. iu Coda. coti. o. est: item Hieronyin ac ooaem. —pr. can. ex «nns» «« M<‘
Oceanum, quae tamen Hieroni, mi non est, excerpta est. 200) noverint vultum: deest: (DO hdd. coli. o. || cuu. 18. 2011 quM«n • . dillfcctmt . ...
fiHrtfthat • GH 20*2 Wko ' IIT 114 (can. couti nuatur) 203) ordinationis acceptae: orig. 204) nunquam: orig. Iro 205) permittobat. be Juta. toti. o. p> .
207) absciderat: or/)/. Ico || can. 19. 208) A i, ite} c. 3«. ,* 381. cf. Hcfele Cone. Ocsch. I, TAI m. 209, Imo
est ccrsio Hisp. 210) ABDEGH Kdd. coli. o. 211) matriculariac: JlD Hisp. - Bohm. 212) debero decrevimus: h.GH vm .,s7
Dist XXXL1I. Pars. I 1) accedere: CE 2) tales ... prohibentur: CDEFGH\\ can. 1. 3) up. Htfele 1, /779. Ans. Vi, ,148. , ico i*cci . vm, -of.
d) o rd . non ae. cudat : EGH 5) accopt. : deest: Iro 6) Codd. coti. 0. Bdd. coli. 0. pr. Has. (sanctum) ; Ans. V esso: Coit. Diongs. Iro 8) Codd. coti. o. J«s.
9) ABCDEOU Edd. coli. o. Ans. Ico 10) ABCE0H
Hieronym. (
123
121
DECRETI PRIMA PARS
quis pusi acceptum sacrum baptisma secundis fuerit nuptiis
copulatus, aut concubinam habuerit distinguendum est,
antequam uxorem duxerit, siue post mortem uxoris.
Unde B. Gregorius* ait12:
C. II. Duarum matronarum maritus post baptismum
clericus non ordinetur.
Maritum duarum matronarum post baptismum clericum
non ordinandum censuimus13*; neque11 eum, qui unam15
quidem concubinam161’, uel 18 c meretricem in matrimonio19'1
assumpsit 29c; nec illum211, qui semetipsum abscidens quod-
libet membrum --e indignatione aliqua uel iusto, uel in-
iusto23 tenore24h superatus truncauerit; nec illos25" qui
usuras accepisse conuincuntur, aut in scena lusisse noscun-
tur261'; nec eum, qui publica penitentia mortalia crimina
defleuit27; neque illum, qui in furiam aliquando uersus
insaniuit, uel afflictione diabolica281 uexatus29 est; neque
eum, qui per emptionem39 m ad31 imitationem Simonis Magi
pecuniam obtulerit32.
C. III. Arrepticii uel epileptici sacris altaribus non
ministrent.
Item Pius Papa3-1.
II. Pars. Communiter diffinimus, ut nullus de his, qui
aut in terra31* arrepti a demonibus eliduntur35 aut quolibet
modo36 uexationis incursibus efferuntur, uel sacris audeant37
ministrare altaribus38, uel indiseusse39 se ingerant sacra-
mentis diuinis, exceptis illis, qui corporum191’ incommo-
ditati116 dediti sine huiusmodi passionibus in terra42'1
probantur13 elisi: qui tamen et ipsi tamdiu erunt ab offitii
sui et416 ordine et loco suspensi, quousque unius anni spatio
per discretionem episcopi inueniantur ab incursu demonum
liberati15.
C. IV. De eodem.
Item Nicolaus Papa 16 *.
Clerici, qui in adolescentia a demonibus cognoscuntur
obsessi, ad superiorem sacri regiminis gradum accedere17"
non possunt.
C. V. De eodem.
Item Gelasius Papa [I. epist. ad uniuersos Episcopos
per Lucaniam constitutos, 19.] 18
Usque adeo sane comperimus illicita queque prorum-
DIST. XXXIII. c. 2-7.
pere, ut demonibus19 similibusque59 passionibus irretitis
ministeria sacrosancta tractare51 tribuatur52. Quibus 58 si in
hoc opere positis aliquid propriae necessitatis occurrat51,
quis fidelium55 de sua salute confidit56*, ubi ministros ipsos
humanae curationis tanta prospexerit57 calamitate uexari?
Atque ideo necessario remouenai sunt, ne quibuslibet58, pro
quibus Christus mortuus est, scandalum generetur infirmis.
Postremo, si corpore sauciatum fortassis59 aut debilem ne-
quaquam sancta contingere lex60 diuina permisit61, quanto
magis doni celestis dispensatores esse92 non conuenit (quod
est deterius) mente percussos635?
C. VI. Qui tempore baptismi uxores habent, si postea
religiose vixerint, clerici fieri non prohibentur.
Item Innocentius Papa [I. Felici Episcopo Nucerino,
epist. IV. c. 4.] 61
III. Pars. Laici65, qui habentes uxores baptizari sunt,
ac sic se instituerunt66, ut in nullp opinio eorum uacillet,
aut67* clericis iuncti sunt685, aut monasteriis, ex quo
baptizati sunt, adheserunt69c, si non concubinam, si non79'1
pellicem norunt716, si in bonis721 operibus uigilauerint, non
prohibentur huiusmodi ad clericatus sortem assumi.
IV. Pars. Gratian. Ceterum ante susceptum sacrum
ordinem quosdam legimus concubinam habuisse, quos tamen sacri
canones non reiciunt, si post sacrum ordinem ab eius commixtione
se 73 a immaculatos custodiunt.
Unde Gregorius Andreae Tarentino Episcopo, [lib. II.
epist. 44.] 71
C. VII. De quodam episcopo, qui ante sui episcopatus
apicem concubinam habuit.
Habuisse te concubinam75 manifesta ueritate comperi-
mus#, et te illius criminis participationem habere76* de qua
etiam contraria est quibusdam nata77 suspicio. Sed quia in
rebus ambiguis absolutum non debet esse iudicium, hoc
tuae conscientiae committendum eligimus. Qua de re, si in
sacro ordine constitutus eius te recolis permixtione macula-
tum781’, sacerdotii honore deposito ad ministrandum nullo
modo prestimas accedere : sciturus in animae tuae periculo
te79 ministrare, et Deo nostro te sine dubio reddere ratio-
nem, si huius89 sceleris conscius in eo quo es ordine celans-
ueritatem permanere uolueris.
EDITIO ROMANA.
D is t. XXXIII. c. 1. e) duxerit — c. 2. a) censuinuis : deest b) sed concubin. c) non matronam habuit; nec illum
qui viduam aut17 repudiatam vel d) matrimonium e) assumserit f) eum g) semetipsum quolibet corporis sui membro
indign. h) timore i) illum k) convincitur . . dignoscitur 1) diaboli m) ambitionem — c. 3. a) terram b) corporis
c) incommoditatibus d) terram e) et: deest — c. 4. a) ascendere — c. 5. a) confidat b) perculsos — c. 6. a) ut aut
b) sint c) adhaeserint d) si: deest e) noverint f) in omnibus bonis g) sese — c. 7. a) et te illius criminis participat,
habere : deest b) permixtione esse recolis maculatum
NOTATIONES COEEECTOKUM,
C. II. ** Gregorius: Hoc caput sumtura ost cx eap. 72. libelli de
ecclesiasticis dogmatibus, qui inter opera B. Augustini editus est, atque ex
co alibi saepissimo ab ipso Gratiano citatur. ATrithcmio autem adseribitur
Alcuino, ab alila Isidoro. Sod plurcs et maioris auctoritatis Gcnnadio
tribuunt, ot Valfridus Strabo lib. de reg. eccl. cap. 20., Petrus Loiubnrdtis
sent. 2. dist. 8., S. Thoinas quodlib. 12. art. 10., Platina in Symmacho, et alii.
C. IV. * Similo quiddam habetur in concilio Arausico 1. c. 10. Ivo
citat Nicolaum Aluvino Iovanonsi arcliiepiscopo, ad quem etiam fortasse
scribitur c. quontudani, infr. dist. 34.
C. VII. * Comperimus: Sequebatur: ct te illius a imi nis participa-
tionem habere, quae verba sunt otiam in editione operum B. Gregorii
Frobcniana. Verum sublata sunt, quoniam absunt et ab aliis editionibus,
ot a ceteris collectoribus, et a loanne Diacono, lib. 3. num. 43. vitae eiusdem
Gregorii, omuinoque sententiam perturbant.
Dist. XXXLII. can. 1. 11) Codd. coli. o.
apud omnes: Augustinus de eccl.
qui unam concub. vel moret, in
coli. 0. PolifC.
stnnsit
25) Cadd.
Jro 30) ii
cap. III
1) Cotltl. coli. o. II can 2 12) j(,ffc litt. spuriae no. CCXL1II. Anselm. VU, 20. ; Ico Vccr. VHT, 295. ; Polycarp. 31, 31, 32. —
. regui. 13) ARLDF M. Ihts. ; esse censu initis: EO II; censemus: Edd. coli. rcl. 14)sicquo: An s clui. 15) eum quidem
matnm. assumserit (assumsit: Ed. Jias.): Edd.coU.o.; qui unam concubinam non matronam habuit: Anselm. 16) Codd.
51) tractanda tribuantur: Ico VI., ut, i seqq. desunt usque ad: si corpore sanciat. 5») tribuantur- bkvru w7 ,77""n f. "
iO. 55)desuafideliumque: EGH Edd. coli, o.: de sua ac fidelium: Iro II. ‘ - - ‘ PpfpKhdd. Itus. Ptr.
r orig. 50) aliisque:
„ - 53) Quod : Ito U. 5-1) occurrerit:
quibuslibet -usque: si corporo omnia desunt: Regino B-ttrch. 5») fortass ‘dei-st • 10 n lln ,-el? 57) perspexerit: orig. Ico II. A)tndeaeocc:
62) esso: deest: lteg. 63) ABCBF leo 11.; percussus: H .- quod deterius me„te »«• ivm. ' ®°2 S 21' 611 P^ibet: lleg.: permittit: Ico II.
scripta — Juffeno. m. — Jus. VU. 31. {can. continuat.) Iro Beer. VI 96 (in h, ' 1 c.a.n' 6- “I Ep-mcerti temporis ad Felicem Ep. Nucerumnm
ti nuatur); In Edd. Bos. lengdd. (et etiam in J) manu tamen postcrioris afintis) i^ - laiCr, vcr0 “ c/m‘ <»»U>"tatnr) ; Ico Pan. HI, 45. (can. con-
ti Pttnorm. legitur: Pelici Ep. cap. IV. ( sicc cap. IU.) — in leonis Beer m-nfn-tur Cnpuano, quod cx eo emisse videtur quoti m o. Codd.coU.
A orig. 67) Codd. et Edd. eoi/, o. Ane. 63) Codd. et Edd. coll o, - qui au em c erici iun, h U5) Vaici voro : miH- ho Dccr' P,,'U ins0tuednt :
Alis. Ico Pan. 70) BEtllt Edtl.cotl.o.; sive: ACF; noc: lx-o Pan. 7U n sunt: Ico Ptm. 69) ABVPaif; haeserunt: C; haeserint: ong. Mtm-
coit. o. II can. 7. 74) Bp. 45. lib. 3. (Ed. Alam.) scr. no. 593. — Juffeno 885 —Ure, 72) Codd, coll.o.; sl in omnibus op.: Ico Pan. 73) Codd.
I, 65, 81.; Poluc. IV, 39, (41,) 6.-1« omnib. canon incipit: trlhunad iudl<£ sTcuv^i^i1’ 2?' !- 195-i A««. VHI, 12.; Iro Decr. V, 310.; CoU.tr. P.
76) Codd. et Edd. coti. o. orig. in Etl. Maur. Coli, tr. P. — ust in EOH ct Ed. Bat add ■ 10 a1')" idem concub.: orig. Burch. Aus. Ico Potge.
79) te: deest: Reg. Aus. Coli. tr. P. Polgc.; periculum tc: Corr. so) huiusmodi: Ed. Bt^loolioljc ^ lnuata! EOH 78) Codd. et Etla. coli. 0. Aus. Coli. tr. I ■
125
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXIV. c. 1-5.
12G
DISTINCTIO XXXIV.
GRATIANUS.
I. Pars. Domesticarum quoque personarum immoderatam
familiaritatem episcopum uitare oportet.
Unde Nicolaus Papa Adaluino Archiepiscopo1 a:
C. I. Etiam consanguinearum inmnderatam familiari-
tatem uitare episcopum oportet.
Quorumdam relatione fidelium nostris auribus intima-
tum est, quod Lanfredus2 episcopus, qui et iuuenis esse3
dicitur, uenationi sit deditus, quod uitium plurimos etiam4
de clericali catalogo, genere5 dumtaxat Germanos et Gallos,
irreuerentes0 b implicat. Verum iste (si ita est, ut audiuimus)
merito iuuenis dicitur, qui iuuenilibus desideriis occupatus
nulla7 grauitate constringitur80. Nam (ut B. dicit Ieroni-
mus9 uenatorem numquam legimus sanctum10. Nichilomi-
nuslld autem de hoc episcopo relatum est apostolatui
nostro, quod cum quadam filia sua immoderatam teneat12
familiaritatem, et ob id mala fama ei orta sit, pro qua re a
sanctitate tua ceterisque coepiscopis suis ammonitus13e
atque correptus14 est, sed nullatenus emendatus; que res in
hoc maxime displicet, et magis ac magis de se deteriorem
reddit opinionem, in quo beatitudini15' tuae et coepiscopo-
rumice suorum rationibus non obedit, et per inobeaientiam
in culpam protoplasti17 relabitur. §. 1. Oportet ergo fraterni-
tatem tuam sinodale cum episcopis et suffraganeis tuis18
conuocare concilium, et hunc salutaribus eloquiis episcopum
conuenire, atque illi pastorali19 auctoritate precipere, qua-
tenus ab omnium bestiarum uel uolucrum uenatione penitus
alienus existat, atque ab inmoderata filiae suae familiari-
tate20 semet omnino coherceat. Quod si parere contem-
pserit, et tam pro uenationis declinatione quam pro inmode-
rata filiae suae conuersatione uitanda21 uobis ammonitenbus
obedire distulerit, a uestro collegio excommunicatus absce-
EDITIO
Dis t. XXXIV. c. 1. a) ad Albinum Archiepiscopum
e) commonitus f) beatitudinis g) et ceterorum coepisc. — 1
loco illius concub. a communione non repellitur.
dat. Quod si in hoc adhuc contumax apparuerit, a ministerio
cessare debebit22.
[PALEA23.
C. II. Ex Concilio Epaonensi c. 4. 24 a*
Episcopum, presbiterum aut diaconum25 canes ad
uenandum, aut accipitres, aut huiusmodi res habere non
licet20. Quod si quis talium personarum in hac uoluptate27
sepius detentus28 fuerit, si episcopus est, tribus mensibus a
communione** suspendatur29; diaconus30 uero31 ab omni
offitio et32 communione suspendatur]33.
[PALE A3-4*.
C. III.
Omnibus seruis Dei uenationes35 et siluaticas uaga-
tiones cum canibus, et ut accipitres aut30 falcones habeant37
interdicimus.]
II. Pars. Gratian. Concubina autem hic ea intelligitur, que
cessantibus legalibus instrumentis unita est, et coniugali affectu
asciscitur 38 a; hanc coniugem facit affectus, concubinam uero lex
nominat. De hac dicitur in Concilio Tolletano [I. c. 1 7.] 39
C. IV. Qui non habet uxorem, loco illius concubinam
licet habere*0 a.
Is, qui41* non habet uxorem, et pro uxore concubinam
habet, a communione non repellatur: tamen ut unius
mulieris, aut41 uxoris aut concubinae45, sit coniunctionc
contentus.
C. V. De eodem.
Item Ysidorus de distantia ueteris et noni testamenti 40.
Christiano non dicam plurimas, sed nec duas simul
habere licitum est, nisi unam tantum aut uxorem, aut certe
loco uxoris (si coniux deest) concubinam.
IOMANA.
b) irreverenter c) constr. Et infra. d) sanet. Et infra
:. 2. a) Aurelianensi IV.* — c. 4. a) Qui non hab. uxor, sed
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXXIV. C. TI. * Aurolianonsi: Ilacc Palea etiam in decre-
talibus tit. de clcric. ven. cap. 1. citatur cx concilio Aurcliancnfli , ot iu
Panonnia ex cap. 8. Sed in Aurelianensibus, quao exstant, non est iuvouta.
Burcliardus ot Ivo part. C. cap. 288. citant ex Meldcnsi. Eadem voro
aententia est in Agathonsi, cap. 65. (quod etiam citat lvo p. 8. c. 30G. ot p. 13.
c. 30.) ot in Epaunonsi, cap. 3.
** A communio no: In decretalibus logitur: a communione, si pres-
byter, duobus, si diaconus, ab oiuui officio suspendatur. Apud Burcliardum
est: sc a communione suspendat presbyter duobus, diaconus vero ab omni
officio ct communione suspendatur: neque multo aliter apud Ivonem part. G.
et in concilio Epaunonsi. In Agathcnsi autem et apud Ivonem part. 5.: Se
a communione suspendat; presbyter duobus mensibus se abstineat: diaconus
vero 31 ab omni officio (t communione cessabit. Verum apud eundem Ivonem
part. 13. ex concilio itera Agathensi hoc modo logitur: se a communione
abstineat, prtsbytcr duobus mensibus se abstineat, diaconus nuo ab omni officio
vel comunt nione cesset.
C- III. # Haec etiam Paloa habetur eod. tit. de cleiic. ven. c. 2. ubi ex
eodem concilio Aurolianensi citatur, quemadmodum et apud Burcharduiu
ot Ivonem. Sontcutia iisdem paene verbis est in synodo Francica sub
Zacharia papa, quao ot conciliorum tomis est inserta et habetur lib. 5.
Capit, cap. 2. et manuscripta etiam inter epistolas Zachariao in codice saepo
memorato monasterii Domlnicanorum.
C. IV. * Is, qui non: Integor concilii canon, qui apud Ivonem
quoquo ot in Panormia refertur, est hic: Si quis, habens uxorem fidelis , con-
cubinam habeat, non communicet. Ceterum is, qui non habet uxorem, et pro
uxore concubinam habet*'-, a communione non repellatur : tamen ut unius
mulieris, aut uxoris aut concubinae {ut ci placuerit), sit coniunctione contentus.
Alius*-* vivens uhiiciatur, donec desinat et atl poenitentiam revertatur , Ncquo
vero aimio concubinarum genus co ctiarn temporo permittebatur. Do qui-
bus quid in legibus gentilium imporatonuu legatur, nihil opus est referre.
Corte Iustinianus nov. 18. c. 5. (ut est apud liilianum antocossorem) quasdam
concubinas comparat quodammodo uxoribus, quao sino dotalium tabularum
solennitato ductao fuerant. Ad quod concubinarum genus referendum est,
quod scripsit B. Augustinus in lib. do bouo coniugali, ct refertur infra 32.
q. 2. c. solet. In quibus hacc tria erant nccossaria: primum, ut uterquo
essot solutus; dcindo fidos mutua, quod altori uon iungerontur, neque a
procrcationo filiorum abhorrerent: tertium, ut usquo ad mortem in ca
vitao coniunctiono manendum sibi proponerent. Et in his quidem scribit
B. Augustinus posse aliquo modo dici nuptias esso et connubiuin, quamvis
sic habitam non audeat appellare uxorem, quia non intervenerant in-
strumenta dotalia ot alia, quao iuro civili ot canonico requirebantur, ut
esset legitima uxor: quod habetur in praedicta nov. 18. ct infra 30. q. 5. e.
aliter, itaque huiusmodi muliores, quum non essent uxores, vocabantur
concubinae; sed ob illa tria, ac praecipue, quod in affectu maritali per-
manere statuerant, permittebatur ipsis communicaro, liabobanturquc tan-
quarn uxores minus solenniter ductae. Et hoc est, quod hic ct in scquonti
capito dicitur pro uxore ot loco uxoris habere concubinam; idquo Gra-
tianus ipse ad finem capitis antecedentis §. concubina, indicavit. Nam
concubinarum ad texnpus adhibitarum, etiamsi filiorum procreandorum
causa haberentur, plano illicitus erat concubinatus, quod asserit idem B.
Augustinus c. audite, infra ead. ot in eodem lib. do bouo coniugali, cap.
concubina, infra 32. quaest. 2.
Dist. XXXIV. can. 1. 1) OH — Alviu.: ABCDF Edd. coli. o. pr. Jias. — Corr. ; Adluin.: E; Alduin. : Ed. lias. Est Ep. Xicolai ad Adalvinum Jurar. Ep.
(srr. 858— G7.) Jaffe no. 2153. f/. supra ad Dist. XXVII. c. G. Ivo Decr. V, 353. (Alvino Iovancnsi) Coli. ir. I\ I, 62, 5G. 2) Leufrcdus: Ed. Jias. 3) esse: deest:
Juhl. coli. o. pr. Basii. 4) etiam: deest: DEVGH Ed. Bas. 5) vel genere: H Ed. Bas. G) ABCEH Edtl. coli. o. pr. has.; Ivo Coli. te. P.; ot reverentes: />
7) null. senum gravit. : /no 8) Codd. coli. o. — Coli. tr. P. I, 62. 57. 9) ad c. 5. Micheae et in Ps. 90. 10) sanet, osso : Ed. Jias. 11) Codd. coli. o. 12) tenebat:
Coli. tr. P. 13) ABCEQH Edd. coli. o. ; Coli. tr. P. 14) correctus : EGH 15) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ico Coli. tr. P. 1G) Codd. coli. o. Ico Coli. tr. P. 17) protoplausti :
DKFGH 18) suis: ADEOH Ed. Bas. Coli. tr. P. 19) past. dignitate vol auct. : Ed. Bas. 20) pen. alien. ex. atque ab immod. fil. s. fainJl.: deest: EO 21) fami-
liaritate vit. : Coli. tr. P. ; vit: deest : Ico 22) debet: AB || can. 2. 23) Haec Palea deest: Codd. coli. o. — Palea esse votatur in Summa Hugucr. (Schultc p. 15.)
24) hab. ao. f>17. ap. Jiruns II, G7. Jtejino I, 178. (sine inscr. sed cum inscriptio canonis antecedentis sit: Ex Cone. MeldenBi ; Burc/i. 11, 21G. (in Ed. impr. 213.)
in errorem ductus est ut huic capiti eandem apponeret inscriptionem; Ico Decr. VI, 288. (Ex Cone. Meldcnsi); lvo Decr. XIII, 30. (Ex Cone. Agatb.) Ico Pan.
I II, 1G7. (Ex Cone. Aurol. quam inscr. etiam Correctores probaverunt) Coli. tr. P. II, 44. 1. (Ex Cone. Epaon.) Sed. cf. c. 1. Comp. I. de clcr. vcn. — c. 1. X. h. —
Maussen Gcsch. d. Ouell. I, 203 sq. 25) Episcopis presbyteris atque diaconis: orig. — Ivo Decr. XIII. Coli. ir. P. (omisso : atque); Episcopo otc. : Regino
20) liceat: orig. Itegino lvo Dccr. XIII.; aut huiusm. res: deest: Ivo Decr. XIII. Coli. tr. P. 27) voluntate: Corr. orig. Regino Ivo Decr. VI. XIII. Coli. tr. P.
28) detectus: Corr. — orig. Req. Ico Decr. VI. XIII. Pan. Coli. tr. P. Comp.l. Ll.; saepius: deest: orig. 29) se suspendat: orig.Reg. Burch.Coll. Ir.P.; privetur:
Ico Pan.; abstineat: Iro Decr. XIII. 30) si presbyter duobus diae.: Ed. Bas.; presbyter duobus mensibus: Ico Pau.Colt.tr. P. (addita voce: abstineat.)
31) uno: orig. Regino — Bnrch. Ivo Dccr. XIII. Pan.; uno inonso a communi officio et a communione cessabit: Coti. tr. P. 32) vel: Regino lvo Dccr. X 111-
33) cessabit: orig.; suspend.: deest: Reg.; cosset: Ico Dccr.Xlll. || can. 3. 34) Haec Palea deest in Codd. coli, o.; Palea esse dicitur in Summa Nugace. (Schultc
р. i5.) — Ex Concit. Qcrm. 1. hab. ao. 742. c. 2. — Bnrch. H, 217. (in Ed. impr. 214.); Ivo Decr. VI, 289. (ut ap. BurcU.: e* «. Aurol. c. 3.) 35) Noc non ot illas
venationes. — servis Dei interdicimus: orig. 3G)ot: orig.Bttrch. Ivo 37) non habeant (omissa voce : intordic.) orig . 38) AUDFH j) can. 4. 39) hab. ao. 400. ap.
lituus 1,206. Ivo Dccr. VIII. 64. (can: Si quis habet. — continuatur.) Ivo Pan. VI, 49. 40) ABCD; sibi (/1) habero liceat: EGH 41) Si quis: UEGH 42) habeat:
Jiisp. 43) adii. : voro: ib. 44) aut scilicet: GH E*l. Bas. 45) conc. ut oi placuerit: Ito Decr. || can. 5. 46) Ioo Decr. VIII, 66. (Isid. do consonantia vot. ct
novi tcat.) Ito Pan. VI, 58.; Ceterum fiber istiusmodi inter opera I sidor i uon exstat; similia tamen sunt lib. II. de differentiis spir. no. 23.; de offic. eccl. lib. 11.
с. 19. ct lib. I. Scnteut. c. 20. cuius titulus est : do difforentia testamentorum. — cf. Berard. HI, 338.
127
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXIV. c. 6—11.
[PALE A17.
C. VI. Ex dictis Augustini in lib. VII. homiliarum,
hom. 49. ■‘A
Audite carissimi, membra Christi et matris catholicae
ecclesiae filii! Quod dico competentibus49* et fidelibus,
audiant penitentes. Quod dico fidelibus, dico et competenti-
bus, et penitentibus. Audiant catecumini, audiant omnes,
omnes50 timeant, nemo contempnat; sit mihi in consola-
tionem51 uester auditus, ne uobis sit52 in testimonium dolor
meus. Competentibus dico, fornicari uobis non licet, suf-
ficiant uobis uxores53**; audiat Deus, si uos surdi estis,
audiant angeli51, si uos contempnitis. Concubinas uobis
habere non licet; et si non habetis» uxores, tamen non
licebit50 uobis habere concubinas 57, quas postea58 dimittatis,
et ducatis uxores59, tanto magis60 dampnatio61 uobis erit, si
uolueritis habere uxores et concubinas.]
III. Pars. Gratian. Ceterum , st non talis concubina
fuerit , et etas illius, de quo agitur, futurae incontinentiae suspicio-
nem auferre dignoscitur, aposlolica concessione ad ordinem
diaconatus prouehi potest.
Unde Pelagius Papa scribit Florentino Episcopo °3:
C. VII. Qui post mortem uxoris de ancilla filios habuerit
diaconus fieri permittitur ®*.
Fraternitatis tuae relatione suscepta, eius latorem secun-
das quidem nuptias expertum non fuisse didicimus, castita-
tem tamen eum05 priori non seruasse coniugio designasti.
Et quamuis multa sint, que in huiusmodi casibus obseruari
canonicae iubeat sublimitatis60 auctoritas: tamen67 quia de-
fectus nostri temporis08*, quibus non solum merita, sed cor-
pora ipsa hominum defecerunt, districtionis illius non patitur
manere69b censuram, et etas istius, de quo agitur, futurae
incontinentiae suspicionem auferre dignoscitur, ut ad dia-
conatus ordinem l0c possit prouehi, concessisse 71 d nos
noucris72e. §. 1. Micinam73 f uero ancillam eius, de qua
se71 post uxoris transitum filios habere confessus est, hibe-
rnus, ut75 tua dispositione76 cuicumque77® monasterio con-
tinentiam professura tradatur*.
Gratian. Hoc ex dispensatione misericordiae ; ceterum ex
rigore disciplinae intelligitur illud Aurelianensis™** Concilii:
C. VIII. Non admittatur ad clerum, qui preter uxorem
aliam cognouerit.
Si quis79 de laicis post uxorem suam 80:1 aliam cuiuscum-
qne conditionis cognouerit mulierem, in clerum81 bnullatenus
admittatur.
IV. Pars. Gratian. Quod ergo de pellice et meretrice
128
apud Gregorium et Innocentium scribitur, propter spem futurae
incontinentiae constitutum esse 82 c creditur, quia difficile conti-
nentiam seruat, qui se illicito concubitu maculare non metuit.
Vel prohibetur ordinari, qui pellicem uel meretricem cognouerit
mantali affectu, uel83 quia corrupta florem uirginitatis amise-
ratMl{, uel quia meretricari non desinit, licet in uxorem ducatur.
Utrumque enim inpedimentum cuilibet prcstat, quo minus ad
sacros ordines pertingere ualeat.
Unde Ylarius Papa [in Sinodo Romana, cap. 2.]
scribit, dicens85:
C. IX. Qui uirginem non duxit uxorem , ad sacros ordines
non accedat.
Curandum86 ergo inprimis est, ne ad sacros ordines37
(sicut gestis prioribus88 ante prescriptum est) quisquam89,
qui uxorem uirginem non duxerit90*, aspiret.
C. X. Bigamus, vel penitens, corpore vitiatus, litteras igno-
rans, curiae uel conditioni obnoxius, clericus non fiat.
Item Gregarius urbis Romae Presul Scillacino Episc.
[lib. II. epist. 25.]91*
Precipimus, ne umquam illicitas ordinationes facias, nec
bigamum aut qui uirginem sortitus non est92 uxorem, aut
ignorantem litteras, uel qualibet 93 b parte corporis uitiatum,
uel peniten tem9^, uel curiae95 aut cuilibet conditioni ob-
noxium, ad sacros ordines permittas accedere: sed si quos
huiusmodi repereris, non audeas promouere.
C. XI. Non fiat sacerdos , cuius evidenter uxorem constat
adulterium admisisse.
Item in Neocesariensi Concilio 96 [cap. 8.]
Si cuius uxorem adulterium commisisse, cum esset
laicus, euidenter97 fuerit comprobatum, hic ad ministerium
ecclesiasticum admitti non potest. Quod si in clericatu eo
iam constituto adulterauit, dato repudio dimittere eam debet.
Si uero retinere eius consortium uelit, non potest suscepto
ministerio perfrui.
C. XII. De eodem.
Item ex Concilio Martini Papae 98.
Si Iaici" uxor in adulterio fuerit deprehensa, hic talis
ad ministerium ecclesiasticum nullo modo adducatur. Si
autem post ordinationem alicuius clerici uxor adulterata
fuerit, dimittat eam100. Si autem cum ipsa uoluerit per-
manere, a ministerio alienus sit.
Gratian. Premissis auctoritatibus bigami et qui virgines
non sunt sortiti uxores a sacris ordinibus prohibentur. Sed
EDITIO ROMANA.
D is t. XXXIV. c. 7. a) nostrorum temporum b) patit. in omnibus manere c) diaconatum d) ante concessisse additur:
temporum ut dictum est conscendentes defectui e) post noveris additur: Et infra f ) Minenam g) cuiquam — c. 8. a) suam:
decst b) clericum c) esse : deest d) amiserit — c. 9. a) duxit — c. 10. a) Squillatino b) in qualibet c) poenitentiae
NOTATIONES CORRECTORUM.
VI. # Compete ntibus: Hoc loco vorba sunt ex originali in suum
ordinem restituta. Qui autem vocarentur competentes, declarat B. Augu-
stinus in sermone ad competentes, atque intelligi etiam potest ex eodem B.
Augustino alibi, et ex aliis.
** Uxores: In hac praecipuo parte non sunt relata propria verba
B. Augustini: sed nonnulla omissa ac mutata. Nam ipse11- ita scribit:
sufficiant robis uxores, aut nec uxores, concubinas vobis habere non licet.
Audiat Deus , si vos surdi estis; audiant tmrjeli cius, si vos contemnitis: con-
cubinas vobis habere non licet : si * audiant competentes, quod dico fidelibus,* non
habetis uxores , «oh licet vobis habere concubinas, quas posti a [dimittatis, «IJ
ducatis uxores ; quanto magis damnatio vobis erit, si habere volueritis , el con-
cubinas et uxores * dimittatis 1 *
C. VII. * Tradatur: Apud Anselmum sequitur: ut meliori soiie ad
quod promovetur officium sub bonae possit famae merito ministrare, nec
aliqua opinionis eius maculandae relinquatur occasio : neque multo aliter in
Polycarpo.
** Aurolianensis: Haec ad verbum habentur in concil. Gorun*
densi, cap. 8.
Dist. XXXIV. can. 6. 47) Haec Palea deest: Codd. coli. o. 48) Serm . 302. Ed. Haur,, com paginatus ex variis August. locis et supposititius ut vide-
tur. Binch. IX, 15.; Jro T)cc i. VIII, 153.; Jvo Pan. VI, 43.; Polgcarp. VI, 8, 4. 49) audiant fideles, quod dico fidelibus audiAUt competentes. Quod
dico fidelibus et competentibus et poenitentibus ( hacc duo verba absunt ab Ed. Ilus.) audiant ot catechum.: Burch. Ivo Dccr. Pan. PohfC. 50) omnes:
deest: Burch. Jro Beer. Polgcarp. 51) consolationo : Ivo Pan. 52) sit: deest: ib. 53) add.: concubinas vobis non licet habere: Jvo Beer. Pan.
&*) angeli eius: Burch. Ivo Pan. Po/gcarp. 55) habeatis: Ed. Bos. 5G) licet: Burch . Iro Beer. Pan. 57) concub. et uxores: Burch., apud quem inde ab
hac vocc minime canon cum textu nostro consonat 58) propterea: Ed. Ilas. 59) et uxores: ho Beer. Pan 00) maior- Politcarp 61) damnum: Ed. Bas.
02) verba astericis inclusa in Ed. Xauriuorm, non legantur \\ e. an. 1. 03) Haec Pelagii II. (578-590.) ut sidetur epistola integra legitur ap. Ausebn.: eisdem
plane tifrins eam ex msc. CMerlnto lib. V. Miscellaneorum protulit Balmius. — Jnffe uo. 047. — Ansc/m. VII 83.- Coli tr P I 54 18. - Polucarp. Ii, 1, 13- i Caes.
vm, 50. 64) Qai post transitum ux... . non prohibetur: EGH 05) cum: Edd. Par. Lugid. — Bolimer. Corr. ’o6) subtilitatis Coli. tr. P. Polyc. - Cur.
67) tamen, deest. Polj/C. _ GS) Codd. et Edd.coU.a.Ans. Polgc. ; dofectu terop. nostri: Coli. tr. P. 69) Codd. et Edd. coli. o. 70 )Codd. et Edd. coli. o.(pr. AB. ortli-
conscns,55<!.: CoiL tr- p- 72> Codd coli. o. - finis canonis in Coll.tr. P. 73) ADH Corr. orig. ; Nicenara:
, "as' 74) *.?: „ q 75' P€Csi- RQH* ^l,)- “equo cum ipso manere ltceat: Axs. Polf/c. 76) dispensatione: BF 77) Codd. coli. o. Aus. Polgc .,
nq38 ; rr^A^rel l * Iu Dccr VL 139 “/m a0- 517‘ aP' Bnm\ J.r> 2o- cf- imum C. Aureliun. III. hab. ao. 530. c. 6. - Berard. I, 275. r
U) ABCBEGH- ™ i^.W.MCEECH 81) Codd. et Edd. coli. o. Burch. leo De cr. Pan.: clero: or,g.
80) cavendum
quisq.
est nr
Dccr .
Aus.
v ers.
tr. P.
129
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXIV. XXXV.
130
queritur , si quis ante baptisma uvluam duxerit 191 uxorem, an
propterea sit prohibendus a sacris ordinibus?
De Jus ita scribit Innocentius10* Papa Victrici o
Rotomagcnsi Episcopo, [epist. II. cap. 5. et 6.] 103
C. XIII. Qui ante baptisma, seu post baptisma uiduam
uxorem duxerit 104 a, non admittatur ad clerum.
Si quis uiduam105 (licet laicus) duxerit uxorem100, siue
ante baptismum107, siue post baptismum103, non admittatur
ad clerum, quia eodem uitio uidetur exclusus. In baptismate
enim crimina dimittuntur, non acceptae uxoris consortium
relaxatur1095. §. 1. Quod si non putatur uxor esse com-
putanda, que ante baptismum ducta est, ergo nec filii, qui
ante baptismum geniti sunt, pro filiis habeantur.
Gratian. Prohibentur etiam bigami a quolibet ordine cle-
ricatus, iuxta illud Ambrosii, fepist. LXXXII.J110 ad Ver-
cellenses 111 c.
C. XIV. Qui secunda coniugia sortitur, clericus non fiat.
Cognoscamus112, non solum de 113 a episcopo et presbi-
tero Apostolum statuisse, sed etiam Patres in114 concilii
Niceni tractatu115 addidisse, clericum quemquam non de-
bere esse1105, qui secunda coniugia sit sortitus.
V. Pars. Gratian. Similiter etiam viduarum mariti, vel
ancillarum, uel meretricum, clerici fieri non possunt.
Unde in canonibus Apostolorum, [c. 18.] legitur 117;
C. XV. Spectaculis publicis mancipatam, uel eiectam, uel
ancillam ducens uxorem , diaconus113 non fiat.
Si quis uiduam aut119 eiectam acceperit120, aut meretri-
cem, aut ancillam121, uel aliquam de his, que publicis
spectaculis mancipantur, non potest esse episcopus, aut
presbiter, aut diaconus, aut ex eorum numero, qui ministerio
sacro deseruiunt.
VI. Pars. Gratian. Que autem sit vidua, que eiecta, uel
meretrix, Ieronimus fepist. CXXVIII.] 122 ad Fabiolam de
veste sacerdotali, ostendit dicens:
C. XVI. Que sil uidua, uel eiecta, uel meretrix.
Vidua est, cuius maritus mortuus est. Eiecta, que123a
a121 marito uiuente proicitur. Meretrix, que multorum libi-
dini patet.
VII. Pars. Gratian. Sed postea temporum defectui con-
descendens Papa Martinus 125 in minoribus ordinibus eos con-
stitui permisit, dicens 120 5 :
C. XVII. Inter lectores uel hostiarios deputetur subdia-
conus, secun/lam121 ducens uxorem.
Si subdiaconus secundam uxorem duxerit, inter lectores
uel hostiarios habeatur, ita ut Apostolum128 non legat.
Gratian. Necessitate tamen exigente bigami usque ad sub-
diaconatum possunt 129 a promoueri.
Unde Martinus Papa ait 130:
C. XVIII. Viduam ducens uxorem, subdiaconus fieri 131 a potest.
Lector, si uiduam uxorem alterius acceperit 132, in lecto-
ratu permaneat, aut si133 5 necessitas fuerit 134c, subdiaconus
fiat, nichil autem supra. Similiter et si bigamus fuerit.
VIII. Pars. Gratian. Quibus autem propria coniugia
prohibentur, interdicitur etiam nuptialibus ennuiuiis interesse.
Unde in Agatensi Concilio, [cap. 39.] legitur 13S:
C. XIX. Nuptiarum conuium presbiteri interesse non debent.
Presbiteri, diacones, subdiacones 136 uel deinceps, qui-
bus ducendi uxores licentia137 non est*, etiam138 alienarum
nuptiarum euitent conuiuia, nec his cetibus misceantur139,
ubi amatoria cantantur et turpia110, aut obsceni motus
corporum choris141 a et saltacionibus142 efferuntur143, ne
auditus et144 5 obtutus sacris misteriis145 deputatus ,4Cc tur-
pium spectaculorum atque uerborum contagione polluan-
tur147.
IX. Pars. Gratian. Vidua nero inteUigenda est, si post
solempne fedus nuptiarum morte interveniente a viro suo diuisa
fuerit. Ceterum 148 si antequam conveniant fatali necessitate ab
alterutro diuisi fuerint, licet ex sponsalibus uxor sit appellato,
non tamen post mortem sponsi, et ,49d si in propria 150 sit ductu,
et cum ea velata, uidua appellatur, nec ex eius copula a sacris
ordinibus aliquis prohibetur.
Unde Pelagius Papa scribit 151 :
C. XX. Qui cuni alio velatam, non tamen illi nuptam,
uxorem duxit, sacerdos fieri non prohibetur.
Valentino clerico, cui mulier cum alio ante uelata, non
tamen illi152a nupta, sed uirgo permanens, post mortem eius,
cum quo uelata erat sponso 153 5, coniugali est copula sociata,
quia iterum151 uelamen accepit, nullum in promouendo
generetur obstaculum, quia nichil est (quantum ad hunc
articulum pertinet) quod ei de 155 canonicis obuiet con-
stitutis150 c.
DISTINCTIO XXXV.
GRATIANUS.
I. Pars. A quibus ordinibus bigami prohibeantur, et utrum
reputentur bigami, qui ante baptismum habuerunt unam , et post
baptismum alteram, et an liceat sortiri uxores in sacris ordinibus
constitutis, multorum auctoritatibus breviter monstratum est.
§. r. Sequitur autem m descriptione illa apostolica 1 : „ut sit
sobrius qui ordinandus est, „non vinolentus,11 quod ex auctori-
tate veteris testamenti introductum est. Ministri- enim templi
prohibentur tiinvm et siceram bibere, ne ebrietate grauentur corda
eorum, ut 3a sensus eorum vigeat semper et tenuis sit, uel quia
EDITIO ROMANA.
D is t. XXXIV. c. 13. a) duxit b) post relax. additur: Et infra c) Vercellensem ecclesiam — c. 14. a) solum hoc de
b) addidisse, neque cleric. quenq. debere esse — c. 16. a) Eiecta est, quae b) permisit, non regulam praefigendo, dicens —
c. 17. a) bigamus . . potest — c. 18. a) si necessitas exigat, fieri b) si forte necessit. c) sit — c. 19. a) choreis b) aut
c) deputati d) etiamsi — c. 20. a) ei b) sponsa c) institutis — Dist. XXXV. Pars. I. a) eor. et ut
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIX. * Licentia non est: In codicibus impressis [excepta Ed. | Ivone, concilio Venetico, c. 11. (ubi hoc idem repetitur) babotur. Ac
Basii, j legebatur: licentia modo non est. Expuncta est dictio, modo, quae presbyteria quidem nunquam, no apud tiraccos quidem, licuit ducero
nequo in originali, neque in vetustis exemplaribus Gratiani, aut Burch., I uxores.
Dist. XXXIV. can. 12. 101) ABH || can. 13. 102) Victori: CDF Edd. coli. 0.; Victorico: ABH Anselm.; Victorino: EO Ito 103) scr. ao. 401. —
Joffeno. 85. 4us. VII, 11.; Ico Jtecr. VI, 65. 104) ABDFH 105) Ut ia qui vid. : orig. Ico; isquivid.: Anselm. 106) in: DF 107) bapt.: deest: Kd. Ilus.
lOS) sive p. bapt.: deest: AB 109) Cotld. coli. o. — fuis canonis ap. Iron. 110) c. a. 396. — Ico Decr. VIII, 290.; Iro Pim. VI, 63. (cau.: qui sino crimine)
1 11) CothL et Edd coli. 0. Iro Dccr. Pau. II can. 14. 112) cognoscimus: Ed. Has. 113) Codd. et Edd. coli. o. Ito Pan. 114) in •. deest: AH 115) concilio
NIc. tractatus: oria. 116) Codd. coli. o. Ivo Dea: Pan. || cau. 15. 117) «p. Hefele I. 779. 118) clericus: C(l 119) et oieet.: tADI>F: et ablactem:
il; vel abioctam: Ed. Das. 120) accepit: EO 121) auc. aliquam.: il£|| can. 10. 122) Iro Dccr. VIII, 297.; leo Pau. VLj 08. 123) ABC DI leo Decr. Inu. ;
eioctaque : KOH 124) a: deest: A Iro Pan. || can. 17. 125) c. 44. Cap. Mnrt. Dcac. ex C. Totet. I. c. 4. — ap. Bnms II, 53. — Coli. tr. P. 11,47,44. 126) ABC VI —
Corr. 127) socund. : deest: 110 128) epistolam : D Edd. Intgdd. D. ni. 120) ADCDFOH |j can. 18- 130) c. 43. Cap. .Vart. Itrnc. ez eod. Couc.Iol. c.3. ap.
Ilrs - ... - '
ap.
rolye.
Hin p.
143) onoruniur. • -“^j- ^ALcollfo . Hispf Reg .“ilurcli. . Coli - t> '. P . Polpc / 147) polluatur: Reg.Burch. 148) cet.: deest: CD 140) Codd. coit. o. ISO) propriam :
151) Hanc Epistolam Ito tiecr. VI, 113. Pelagii (555—60.) nomine profert, scribentis ad Marcellum Atouiensna hp._{Seumncns. Rp.: Unimus ,
nonnulli — Corr.
DFOH II can. 20. 151) Hanc Epistolam Ito Decr. VI, 113. relugii (S55-0CU nomine properi, smbmus aa Marce u „ wJiw.ii ....... .. ... -
Mi» c. I V, 465.) Kec tamen desunt inter VI'. DI), quibus supposUitia esse videatur, cf. Berard. IL 1, 412. — Jtiffc no. 641. — Coli. { ■ ’ , VlfV-J, ,V }L,
\M) Codd. ccdl.0. Ed. Itas. Bolus. Irem* Codd. non. Coli, tr P. - Corr. 154) tantum: CDH; iter, vel tantum: A; intcrlm: Bnluz. Ito Coli. t,.I.~ (oir.
155) ol de: deest: CD 156) AD Edd. coli. o. pr. Das. et EugdiL — Balunus, Colt. tr. P.
' ........ TV . > «\ t tr:... _ o .. O Ok and f R Hi CjUltl MI II. <1.
Dist. XXXV.
Corpus iur. can
156)
Pars. I. 1) L ZYw. c. ; 8. v. 2.
Ed. Fs icdbng.
2) infra ead. c. 6. 3) Codd. coli. o.
131
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXV. c. i— 8.
uenter mero estuans facile despumat in libidines 41\ Unde Noe
in ebrietate 5 mulauit femora; Lotii, quem6c Sodoma non vicit,
vina vicerunt. §. 2. Quod autem 7,1 vinolentus esse prohibetur,
non semel, sed frequenter vino repletus debet intelligi.
Hinc etiam in canonibus Apostolorum, [can. 43.
et 42. j legitur 8:
C. I. Diaconus, presbiter et episcopus ebrietati et aleae
deservientes, nisi desierint, deponantur 9.
Episcopus, aut10 presbiter, aut diaconus, aleae atque11
ebrietati deseruiens, aut desinat, aut certe dampnetur12,
Subdiaconus autem12*, aut lector, aut cantor similia faciens,
aut desinat, aut14 communione priuetur. Similiter et151’
laicus.
C. II. Esus carnium et vini polus post diluuium concessus
legitur, post Christi aduentum inhibitus lfi.
Item Ieronimus [lib. I. contra Iouianum.]
Ab exordio conditionis humanae nec carnibus uesceba-
mur,nec dabamus repudium, nec prepueia nobis eripiebantur
in signum, et17a hoc cursu usque ad diluuium peruenimus.
Post diluuium autem cum datione, quam nullus implere
potuit121’, carnes ingestae sunt ad uescendum, et repudii
concessa duricia19c, et cultellus circumcisionis est20d apposi-
tus, quasi Dei munus 21 e plus in nobis creauerit quam ne-
cesse est. Postquam autem Christus uenit in fine tempo-
rum2^ et £2 reuelat237 ad A, id est extremitatem2-1^ retraxit
ad principium, nec repudium nobis dare permittitur, nec
circumcidimur, nec comedimus carnes, dicente Apostolo25:
„Bonum est uinum non bibere, et carnes non comedere."2®
Et uinum enim27 cum carnibus post diluuium dedicatum est.
C. III. Alienum est a sapiente pntationilms et ebrieta-
tibus28 uacare.
Item ex epistolis eiusdem 29 a.
Luxuriosa30 res uinum31, et contumeliosa32 b ebrietas;
omnis autem 33 c, qui cum his miscetur, non erit sapiens.
C. IV. Ignominiosum est sacerdoti affluere deliciis 34 a.
Idem in Michea propheta [ad. c. 2.]351’.
Ecclesiae principes, qui deliciis affluunt, et inter epulas
atque lasciuias3® pudicitiam serttare se credunt, propheti-
cus37 sermo describit, „quod eiciendi sint de spatiosis
domibus lautisque conuiuiis et multo labore conquisitis
epulis propter380 malas cogitationes et opera sua.“ Et si
uis scire, quo eiciendi sunt311, euangelium lege: „in tenebras
scilicet exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium." An non
confusio et ignominia est Iesum crucifixum, pauperem1011
et u>; esurientem, farsis427 predicare corporibus? et ieiunio-
rum,3K doctrinam rubentes44 buccas tumentiaque ora
proferre? Si in loco apostolorum sumus15, non solum
132
sermonem4® eorum imitemur, sed conuersationem et47>>
abstinentiam48’.
[PALEA49.
C. V. De eodem.
Idem ad Oceanum, epist. 83.
Venter mero estuans cito despumat50 in libidines.
Ubi ebrietas, ibi libido dominatur et furor.]
[PALE A51.
C. VI. De eodem.
Idem ad Nepotianum, de uita clericorum.
Vinolentum sacerdotem52 et Apostolus dampnat, et
uetus53 lex prohibet. Sacerdotes, qui ministrant51 in templo
Dei, prohibentur uinum et siceram bibere, ne in55 crapula
et ebrietate aggrauentur50 corda eorum. Sicera hebreo57
sermone omnis potio nuncupatur, que53 inebriare potest.
Et infra 59 : Quicquid inebriat et 110 statum mentis euertit,
fuge similiter ut®1 uinum. „ Nolite®2, ait Apostolus, inebriari
uino, in quo est luxuria." Et supra03: Qui altario®4 deser-
uiunt, uinum et siceram non bibant. Sponsa Christi* uinum
fugiat ut uenenum. Vinum et ebrietas incendium est.]
[PALE A®5.
C. VII. De eodem.
Item Prosper de uita contemplatiua, lib. II. cap. 22.
Luxuriam facit et nutrit uini perceptio nimia, non natura.]
C. VIII. In paradyso abstinentia, post paradysum edendi
lascivia cepit00*.
Item Ambrosius in sermone de ieiunio Divinum ad patrem
resultat oraculum 67 b.
Sexto die bestiae sunt creatae, et cum bestiis orta edendi
potestas est et usus escarum. Ubi cibus cepit, ibi finis
factus est mundi: ubi®80 cepit sua incrementa nescire, ibi
ceperunt diuina circa eum opera®9 feriari. Quo indicio70
declaratum est, quod per cibos mundus haberet imminui,
per quos desiit71 augeri. Et infra: §. 1. Ut72tl sciamus, non
esse nouellum730 ieiunium, primam illic legem constituit de
ieiunio. Et infra: Eousque nemo preuaricari nouerat ut74
adhuc orta non esset, que prima est preuaricatio. Indictum
est75f ieiunium, abstinentiae7® lex a Domino Deo: preuari-
catio legis a diabolo; culpa per cibum, latebra post cibum;
cognitio infirmitatis in cibo, firmitatis uirtus in ieiunio.
Serpens 77 e gulae suadet781', Dominus ieiunare decernit.
Itaque gula paradyso79' regnantem expulit, abstinentia ad
paradysum reuocauit errantem. Et infra: §. 2. In principio
generis humani ignorabatur ebrietas; primus Noe uineam
plantauit, dedit80 naturam, sed ignorauit potentiam. Itaque
uinum nec suo pepercit auctori. Sed81 k illius ebrietas nobis
suadet sobrietatem. Semel enim inebriatus est Noe. Ubi
EDITIO ROMANA.
Di st. XXXV. Pars. I. b) libidinem c) Loth autem quem d) tamen — c. 1. a) autem: deest b) etiam — c. 2.
a) et : deest b) dat. legis q. impl. null. pot. c) repudia concess. duritiae d) est: deest e) manus f) revolvit g) A et
extremit. — c. 3. a) Idem lib. II. contra Iovinianum b) tumultuosa c) autem: deest — c. 4. a) delic. epulis atque
lasciviis b) Idem in Micheam ad c. 2. c) eiiciendi propter d) magistrum pauperem e) atque f) fartis g) corp. ieiu-
niorumque h) conv. quoque et i) abstin. amplectamur — c. 8. a) incepit b) Ambr. in lib. de Elia et ieiunio cap. 4. et 5.
c) ibi — ubi d) Et ut e) nouum f) est: deest g) ante Serpens additur: Et infra h) persuadet il gula de paradiso
k) ante Sed additur: Et infra
NOTATIONES CORRECTORUM.
D ia t XXXV. C. VI. * Sponsu Ch risti: In epistola ad Eiuto- | fugiat pro veneno. Et paulo post: vinum et adotcscculia ilnplcx est incendium
rlmim sic hubetur: Hoc primum moneo, hoc obtestor, ut sponsa Christi vinum | voluptatis.
50) spumat: FM. coli. o. cxc. lhis. ||’ can. 6.” 5 1 ) Hucc Palea ilcesi il IlEGH c/. Su mn.tt Paris.
iunt altario : orig. 55) in : deest: CDF; a: Ed. Bns.
st: Edd. coli. o. 59) et infra: deest: CDF 00) \eti
deest: CDF G4) cf. Hieron. con imi. ad Cal.
, — Inner. : Item Prosper. — inio est Jnlmuns
tempora: Ed. Ilus. 70) iudicio: Jidrl.colLo.
7 U) abst. scilicet : Rl. Ilus. 77) Codd. coU- o.
80) denudavit: EGH 81) Codd. coU o.
133
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXV. XXXVI. c. i. 2.
134
malum821 ebrietatis agnouit, iumentnm83 suum ad remedium
temperauit, non84 aa uicium effudit. §. 3. Manebat au-
tem 85 m, antequam uinum inueniretur, omnibus inconcussa
libertas; nemo sciebat a consorte naturae suae obsequia
seruitutis exigere. Non esset hodie seruitus, si ebrietas non
fuisset. Obrepserat quidem iam fraternae prelationis inuidia,
manebat tamen paternae pietatis adhuc reuerentia. Lesa
pietas est, dum irridetur86" ebrietas. Non illis itaque solis
nocent uina, quos temptant; sed etiam87 0 illis amplius, quo-
rum oculis temulenta ebriorum88 membra nudantur82. Et
infra50'!’ : §. 4. Legimus etiam, quod patrem Loth inebriaue-
runt91,i filiae in monte, ad quem timentes incendium Sodo-
mitarum confugerant, et habitabant in spelunca. §. 5.""
Fuit itaque ebrietas origo93 incesti, pessimae regeneratri-
cisWs partus deterior. §. 6. At non Abraham uina in suo
conuiuio ministrabat, sed immolabat uitulum; butirum et
lac etiam angelis hospitibus exhibebat. Recte enim illic951
deerat materia peccati, ubi erat remissio peccatorum. Deni-
que annuntiauit Dominum 96 11 lohannes, „non manducans
panem, neque bibens uinum.“ Oui enim Christum annun-
tiat97, ab omni uitiorum incentiuo prestare se debet alienum.
C. IX. Triginta diebus a communione clericus abstineat,
quem ebrium fuisse' 18 constiterit.
Item ex Concilio Agat ensi, [cap. 41.]99
Ante omnia clericis uetetur109" ebrietas, que omnium
uitiorum fomes ac nutrix est. Itaque eum, quem ebrium101
fuisse constiterit, (ut ordo patitur) aut102 triginta dierum
spatio a communione submoueatur, aut corporali subda-
turiiwt> suplicio.
DISTINCTIO XXXVI.
GRATIANUS.
1. Pars. Oportet etiam esse ordinandum prudentem. Quod
contra eos notandum est1*, qui sub nomine simplicitatis excusant
stulticiam sacerdotum. Prudentem* autem oportet episcopum
inteUii/i non solum litterarum peritia, nerum etiam secularium
negotiorum dispensatione 81\
Unde in 4 epistola Gelasii Papae5 [ad Episcopos per
Lucaniam, cap. 18.J6:
C. I. Illitterati et corpore vittati non promoneantur ad clerum.
Illitteratos7, aut aliqua8 parte corporis imminutos9"*,
nullus presumat ad clerum 10 5 promouere11, quia litteris
carens sacris non potest12 esse aptus offitiis, et uitiosum
nichil Deo prorsus offerri13 legalia14 precepta sanxerunt.
§. 1. Similiter15, qui se ipsos abscidunt10".
C. II. Ad summum sacerdotium non aspiret, qui diuinis
stipendiis non 17 " est eruditus.
Item Zosimus Papa [epist. ad Hesychium Episcopum
Salonitanum] 18.
Qui19 ecclesiasticis disciplinis per ordinem non est20
inbutus, et temporum21 approbatione diuinis stipendiis
eruditus, nequaquam ad summum ecclesiae sacerdotium
aspirare presumat22; et non solum in eo ambitio inefficax
habeatur23, uerum etiam ordinatores24 eius careant25 eo
ordine, quem contra260 precepta Patrum crediderant pre-
sumendum.
Gratian. Ecce, quod sacrarum litterarum oportet episcopum
habere peritiam: unde in veteri testamento 27 inter cetera orna-
menta pontifex rationale ferebat in pectore, in quo scribebatur 28
manifestatio et veritas, quia in pectore pontificis manifesta debet
esse cognitio veritatis. §. 1. Hinc etiam vectes ", quibus arrha
portabatur, iugiter annutis erant inserti, ut, cum arena esset por-
tanda, nulla fieret mora de intromittendis vectibus, quia predica-
tores, per quos ecclesia circumfertur, sacris litteris semper debent
insistere, ne tunc querant discere, cum ex offitio alios docere
debeant. 2. Hinc etiam Dauitl50 prius ex gratia Spiritus sancti,
donum scientiae percepit, et postea regni administrationem asse-
cutus est. §.3. Salomon 31 quoque non diuitias, non longa tem-
pora huius vitae, sed sapientiam a Deo petiit 32 et inpetrauil.
§. 4. Hinc etiam Dominus prius ponit uerba sua in ore prophetae,
et postea constituit eum super gentes et regna, dicens ad Iere-
miam33: ,,Ecce, dedi uerba mea in ore tuo. Ecce, constituite
hodie 34 super gentes et super regna etc.ll35c §. 5. Hinc etiam
Malachias 36 ait : „Labia sacerdotis custodiunt31 scientiam, et
legem exquirunt 38c de ore eius, quia angelus Domini exercituum
est. §. 6. Hinc idem 39 f salualor 40 noster prius in medio docto-
rum sedit, audiens illos et interrogans, et postea predicare cepit,
quia prius quisque debet discere, et postea predicandi offitium
usurpare. 5.7. Hinc et11 e Salomon prius1- ait: „ tempus ta-
cendi,“ et postea: „ loquendi, 1,4314 quia iteritas prius tacendo
discitur, et postea loquendo predicatur. $. 8. Hinc idem11 Do-
minus ait*5: „ Qui audit, dicat, ueni.lt §. 9. Ilinc etiam prius
apostolos docuit, deinde eos ad predicandum misit, dicens46:
„ Estote prudentes41 > sicut seipen/es, et simplices sicut columbae.11
Sic etiam post resurrectionem prius illis sensum aperuit et scri-
pturas explanavit, et postea dixit 48 eis: „Euntes in mundum uni-
versum, etc.‘l Unde cum 49 de quinque panibus quinque milia
hominum uellet reficere, prius panes accipiens fregit, et postea
discipulis dedit, et per eos demum turbis apposuit, quia sacra-
menta legis et prophetatum prius disserendo exposuit, et postea
eorum scientiam discipulis dedit, et tandem per eos illam fidelibus
dispensavit. §. 10. Et50 hinc Petrus cum rectoribus ecclesiae
scriberet ait51: „ Parati reddere 52 k rationem omni poscenti uos
satisfactionem de ea fide et spe, que in uobis est.u §. 11. Hinc
etiam Paulus 53 scribens ad Timotheum ait: „ Attende lectioni
et541 exhortationi et doctrinae .“ §. 12. Ex quibus omnibus55
EDITIO ROMANA.
Di st. XXXV. c. 8. 1) Ubi enim malum m) autem: deest n) ridetur o) et p) Et infra: deest q) inebriaverint
r) ante §. 5. addit.: Et infra s) regenerationis t) exhib. Coeli dominum mundi agnoscebat auctorem. Vinum ergo ex-
hibere non poterat. Sed recte illic u) eum — c. 9. a) vitetur b) statuimus submovendum .. subdendum — Dist.
XXXVI. Pars. I. a) est: deest b) dispositione — c. 1. a) corpor. vitiatos* uel immin. b) ad clericatus ordinem prom.
c) abscindunt — c. 2. a) stip. vel disciplinis non b) quem sine ordine contra c) etc. : deest d) custodient e) requirent
f) et g) etiam h) tempus loquendi i) Est ergo prud. k) Parati esse debetis reddere 1) et: deest
Dist. XXXVI. C. I. «Vitiatos, vel:
potius scatentia, quam verba relata.
NOTATIONES CORRECTORUM.
latae duae vocea absunt a pleri6que vetustis oxemplaribus Gratiani et originali, cuius expressa est
Dist. XXXV. can. 8. 82) Codd. ct Etld. coli. 0. 83) inventum: orig. 84) nec: EGH 85) Codd. ct Edd. coli. o. 86) BF.GH Ethl. coli. o. pr. Bas.i
rideretur: C; deridetur: Ed. Bas. 87 ) Co<ld. coli. o. 88) ebriosorum : DEQH 89) denudantur: Eli 90) Codd. coli. o. 91) Codd. coli. o. 9 2) Codd. coli. o.
93) orig. ; concubitus incesti: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. 94) ABDEFGH 95) Codd. ct Edd. coli. o. 96) Codd. ct Edd. coli. o. ong. — c/. Matth. c. XI. r. 18.
97) annunciavit : »/. Jias. U can. 9. 93) esso: EGH 99) hab. ao. 506. ap. Bruus II, 154.; llcg. 1, 135. (can.: itaque eum) Burch. XIV, 11. (coii, motio) ico Decr.
XIII, 79. (cOiL modo); Coli. tr. P. II, 28, 40. 100) ABCDFH Ethl. coli. o. Hisp. Coli . tr. P.: a clcr. vitetur: ong. 101) ebriosum: EGH 102) aut: deest: Burch.
Coli . tr. P. 103) Coild. ct Edd. coll.o. ; statuimus aulmiovoudum aut corp. dandum suppi.: Ikg. Burch. Ivo Decr.
Dist. XXXVI. P a r s. I. 1) Codd. coli. o. 2) Gloss. iutcrlin . ad I. Tim. c. 111. *. 2. 3) Codd. ct Edd. coli. o. — Corr . |( c a n. 1. 4) et in : G/l 5) Pap.
— -' - - - r» ... r ....... „„ At\i '/%!*! «1 Q71 _ T 41 T • /?..»•/./. T1 1Q . Irn T),rt‘ VT 37. ; ICO PltU. I U, 47. ;
Ico Decr. Coli. tr. P.
........... — . . ; Quod simul antiqua
trajutiVot ‘kp/ilodVoTetu»' 'forma nou rcdpiC-^coriVmoifo 7n CM. ir.~P. tegitur: sine ullo respectu ad ecclesiasticum didicimus voniro servitium. Quod simul
i..*. .... ... s, JILVTZ/ P.J D..„ . ordlnoKonnm • V lll r..nual>nrA> Httt D llfrlt Irft IlfC 12) (IlllA 11CC. . .
LIX. e. 1. 19) iu cccl. disc. quit C,; Quia occl.t Iro 20) luisset: ong. Jus. leo 21) temporis: ong. Jus. 22 1 praesumeret : «n»- : \ ;
orig. Aus. Ivo 24) iu ordino: ong. Ans. 25) ut carerent: orig.: ut careant: Jus..- carerent: Ico 26) Codd. H 1M. cott. * .Jus. Ico 2t) hxo,lc.3».v:
inter,, r. LXX. 28) scribebantur : CF 29) Kcotl. c. XXV. 30) II. Rcg. c. 8. 31)11. Reg.c. 3. - Fa, al. c. 1. 32) ospot t. DF 33) Rurem. c.t.c. O.
deest: AII: hodio ... regna: da st: C 35) Codd. coll.o. ; et super rog.: deest: AB 30)Malac,.c.Url. 51) hinc vol ■ i“r
idem : OH; ct idem : F 40) Lr. c. IT. 41) FFGH; Et Salem. : CD; eV.ficcat: J 42) Eeelcs. c.IIt.r. 7. 43) BCIthFt.R 44) hinc etiam . D.\>mcvoU M,
45) Agor. r. XXII. o. 17. 40) Mutti,, c. X. c. 10. 47) Codd. coli. o. 18) Alam c. XVI. c. 15. 19) Mutti, . c. XIV. oO) etiam . DF 51) I. Petr. c. LU. i. io
52) Codd. coli. 0. 53) I. Tini. c. IV. V. 13. 51) BCDFC1I 55) omnibus: deest: Dt
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXVI. XXXVII. c. i— 6.
136
135
liquido colligitur, quod non sufficit prelatis bona cnnuersatio et
morum honestas , nisi addatur scientia doctrinae. §. 13. Unde
sacerdotes 50 ingressuri tabernaculum 57 prius lavabantur in la-
bro™ cneo, quod fecerat Moyses ex speculis mulierum. §. 14.
Hinc etiam in Canticis Canticorum 58 oculi, per quos prelati
ecclesiae1'** intelliguntur, assimiluntur columbis, que resident iuxta
fluenta plenissima.
Ilinc etiam Ieronimus * in Lcuit. [c. 8.]01
C. III. Sacerdotis est legis scientiam habere, non bellis, sed
orationibus operam rfa/e02».
Si quis milt pontifex non tam uocabulo esse quam me-
rito, imitetur Moysen, imitetur Aaron. Quid enim dicitur
de eis? quia031' non discedunt de tabernaculo Domini. Erat
ergo Moyses indesinenter in tabernaculo Domini. Quod01
autem ci05c opus erat? ut aut a Deo aliquid disceret aut ipse
populum doceret. Hec duo sunt pontificis opera, ut acod
Deo discat legendo diuinas scripturas et sepius meditando,
aut populum doceat. Sed illa doceat, que ipse a Deo67
didicerit0**, non ex proprio corde uel ex0i,c humano sensu,
sed que Spiritus sanctus docet70. §. 1. Est et aliud opus,
quod facit Moyses: ad bella non tiadit, non pugnat contra
inimicos. Sed quid facit? orat, et donec orat 71 f, uincit po-
pulus eius; si relaxauerit et dimiseritis manus, populus
eius uincitur et fugatur. Oret ergo sacerdos7311 ecclesiae
indesinenter, ut uincat populus, qui sub ipso est, hostes in-
uisibiles Amalechitas71, qui sunt demones inpugnantes eos,
qui uolunt pie uiuere in Christo75.
DISTINCTIO XXXVII.
GRATIANUS.
I. Pars. Sed queritur, an seculaiibus litteris oporteat eos
esse eruditos/ De his ita scribitur in Concilio Carlagin. IV.
[cap. 16.] 1 :
C. I. Libros gentilium non legat episcopus.
Episcopus2 libros gentilium non legat, hereticorum au-
tem3 pro necessitate1 aut5 tempore.
C. II. Deprehenduntur sacerdotes, qui omissis euangeliis
legunt comedias.
Item Ieronimus ad Damasum 6» de prodigo filio,
[epist. CXLVI.]7
Sacerdotes Dei omissis euangeliis et propheciis81’ uide-
mus comedias legere, amatoria bucolicorum uersuum uerba
cantare8», tenere Virgilium10, et id11, quod in pueris est
causa12'1 necessitatis, crimen in se facere uoluptatis 13.
C. III. In vanitate et obscuritate sensus ambulant, qui
secularibus disciplinis occupantur.
Idem [ad cap. 4. epist. ad Ephesios, lib. II. comment.]
Nonne uobis uidetur in uanitate sensus et obscuritate
mentis ingredi11, qui diebus ac noctibus in dialectica arte
torquetur? qui phisicus perscrutator oculos trans celum
leuat, et ultra profundum terrarum et abissi in[5 quoddam10
inane demergitur? qui iambum feruet17»*? qui tantam me-
trorum siluam in suo studiosus corde distinguit et congerit?
et (ut ad18 alteram partem transeam) 10 qui diuitias per fas
et nefas querit? qui adulatur regibus, hereditates captat
alienas, et congregat opes, quas in momento cui sit relictu-
rus ignorat?
C. IV. Qui scripturas sacras male mtelligvnt, uel scculari
sapientia abutuntur, uino inebriantur et sicera20».
Idem in Ysaia 21.
Vino inebriantur, qui 22,1 scripturas sanctas male intelli-
gunt atque peruertunt: sicera, qui23c abutuntur seculari
sapientia et dialecticorum tendiculis, que non tam uincula
sunt appellanda quam fantasmata21*1, ici est umbrae quedam
et imagines, que cito pereunt et soluuntur25. /deni20: §. 1.
Secundum tropologiam pseudoprophetas eos debemus acci-
pere, qui aliter scripturarum uerba accipiunt, quam Spiritus
sanctus sonat, et diuinos eos, qui coniectura mentis suae
incerta futurorum quasi uera pronuntiant absque diuinorum
auctoritate uerborum. Idem27: §. 2. Ouicumque scripturas
non23 ita intelligit28, ut rei ueritas habet, uuam acerbam
comedit.
C. V. Reprehenduntur episcopi, qui filios suos secularibus
erudiunt litteris.
Idem [lib. III. ad cap. 6.] in epist. ad Ephes .30
Legant episcopi atque presbiteri, qui filios suos secu-
laribus litteris erudiunt, et faciunt comedias81» legere et
mimorum turpia scripta cantare, de ecclesiasticis sumptibus
forsitan eruditos. Et quod in corbonam pro peccato uirgo
uel uidua, uel substantiam suam totam effundens quilibet
pauper obtulerat, hoc calendarum3211 strenam, et Saturna-
lium38 c sportulam, et mineruale munus grammaticus et ora-
tor, aut in sumptus domesticos aut insld templi stipes, aut
sordidum conuertit in lucrum35». Heli30 sacerdos ipse fuit
sanctus; sed quia filios suos non erudiuit in omni disciplina
et correctione371, supinus cecidit et mortuus est.
[PALE A38.
C. VI. Item ex responsione Adriani* Papae ad
Carolum, cap. 49. 38
Omnem uim uenenorum40 suorum in dialectica disputa-
EDITIO ROMANA.
Di st. XXXVI. c. 3. a) vacare b) quod c) eius d) ut aut a e) ex: tleesl f) don. ille orat, g) demiserit h) ergo
et sacerd. — Dist. XXXVII. c. 2. a) Dam. Papam b) prophetis c) canere d) est causa: deesl — c. 3. a) ferit* —
c. 4. a) intelligit .. abutitur .. inebriatur b) et c) quando d) phasmata — c. 5. a) faciunt illos comoed. b) in calen-
dariam c) saturnalitiam d) aut in: deesl e) in sordida scorta convert. f) correptione
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. 111. * Hieronymus; Citatur cx B. Hieronymo, et exstat in ho-
milia G. Origcnis in Leviticum, quas quidem lioruilias cum aliis multis
B. Hieronymus latinas fecit, sed ita, ut noxia quaeque detruncarit, utilia
traustulcrit. Quod ipseinct ad Theophilum epist. 62., ad Vigilantium
epist. 75. et In prologo lib. 2. in Micliacam professus est. Ac frequenter
Gratianus oa, quae suut Orlgcnis, Hieronymi nomino citat, vel quia praeci-
pui ecclesiae doctoris auctoritas maius pondus habet, vel quia Hieronymus
eo quo dictum est modo illa vertendo paene sua fecerat.
Dist. XXXVII. C. 111. * Ferit: Antea legebatur: iambum /emet» In
originali autem impresso est: iambum struit. Emendatum vero est ex anti-
quo Gratiani exemplari. Nam Terentianus do iambo Bic scribit:
Iambus ipse sex. enim locis manet,
Ut inde nomeu inditum est senario;
Sed ter feritur, hinc trimetrus dicitur,
Scandendo binos quod pedes coniungimns.
Ac de iisdem senariis Isidorus lib. 1. Etymolog. cap. 38. ait: hos Graea,
quia geni in os feriant, trimetros dicun t.
C. VI. * Hadriani: Hoc caput antea tribuebatur Urbano. Sed est
in scripto Hadriani dc imaginibus ad Carolum M. c. 49. et indo emendatum
est. Eadem voro habentur apud B. Ambrosium lib. 1. de fide ad Gratianum
Imp. cap. 3.
Dist. XXXVI. can. 2. 56) Exod. c. 38. 57) tab. templi: EEG 58) labio: EGH 591 c. V r 12 /?a\ • tireei- .1 v it « i i!i\ Tnto ex
hoont.fVl. Origemj injMiU interprete Rttjino , GiJABCDF ; tamen Hbollia sod otium orat. op. dare: EGH G3 ) BCDEFH G4) rniid: KH Klil. coli. o. lia) Codri.
137
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXVII. c. 7-1 1.
138
tione41 constituunt42 heretici43, que philosophorum sententia
definitur non astruendi uim habere, sed studium destruendi.
Sed non in dialectica complacuit41 Deo45 saluum facere
populum suum. Regnum enim 40 Dei in simplicitate fidei
est, non in contentione sermonis.]
C. VII. B. Ieronimus ab angelo verberatur, quia Ciceronis
libros legebat 47.
Item Rabanus de pressuris ecclesiasticis*6.
Legimus de B. Ieronimo, quod43, cum librum50" legeret
Ciceronis, ab angelo correptus51 est, eo quod uir52 Christia-
nus paganorum figmentis intenderet.
Gratian. Hinc etiam filius prodigus ille in euangelio 53 re-
prehenditur, qui de siliquis, quas porci manducabant, ventrem
suum replere 54 cupiebat. §. 1. Hinc etiam Origcnes* cinifes et
ranas, quibus Egiptii percussi sunt, vanam dialecticorum garru-
litatem et sophistica argumenta intelligit. Ex quibus omnibus
colligitur, quod non est ab ecclesiasticis sccularium litterarum
querenda peritia. §. 2. Sed econtra legitur 55, quod Moyses et
Daniel56 omni scientiaEgiptiimim etCaldeorum eruditi fuerint^''.
Legitur 53 etiam, quod precepil Dominus filiis Israel, ut spolia-
rent59 Egiptios auro et argento, moraliter instruens, ut siue
aurum sapientiae, siue argentum eloquentiae apud poetas inueni-
remus CWc, in usum salutiferae eruditionis vertamus. §. 3. In Le-
uiticoel etiam primitias** mellis, id est dulcedinem eloquentiae hu-
manae Domino iubemur offerre. §. 4. Magi66 quoque tria munera
Domino obtulerunt, in quibus nonntdli tres partes philosophiae
volunt intelligi. §. 5. Denique, ut in expositione Psalterii Cas-
siodorus*** testatur, omnis splendor rethoricae eloquentiae, omnes
modi 63 0 poeticae locutionis, quelibet uarielas decorae pronuntia-
tionisM a diuinis scripturis sumpsit exordium. §. 6. Hinc etiam65®
Ambrosius i ait super epistol. Colosenshtm: „ Omnis ratio super-
nae scientiae uel terrenae creaturae in eo est, qui est caput earum
et auctor, ut, qui hunc nouit, nicliil ultra querat, quia hic est per-
fecta virtus et sapientia; quicquid alibi queritur, hic perfecte in-
venitur. In Daniele et Salommie ostendit infidelibus esse 66 f se
auctorem totius sapientiae. Quod infideles non putant, quia non
legunt in euangeliis et prophetis astrologiam, et61 s alia huiusmodi,
que despecta66* sunt, quia 691 nichil ucdent ad salutem, sed mittunt
m errorem 70 et, dum his 71 student, curam animae non habent.
Qui uero Christum nouit, thesaurum sapientiae et scientiae inuenit,
quia id nouit, quod utile est.u
Hinc etiam Beda ait in [lib. II.] Regum, [c. 9. in Samuelis
allegoricis expositionibus] ‘2 :
C. VIII. Non prohibeantur clerici seculares litteras legere.
Turbat acumen legentium et deficere cogit, qui eos a
legendis secularibus libris73" omnibus modis745 existimat75®
prohibendos, in76 quibus si qua inuenta77 sunt utilia, quasi
sua sumere licet. Alioquin Moyses781' et Daniel sapientia
et7u litteris Egiptiorum Caldeorumque non80® paterentur
erudiri, quorum tamen supersticiones simul81 et delicias
horrebant. Nec ipse82 magister gentium aliquot83 uersus
poetarum suis uel scripturis3*1' indidisset, uel dictis.
II. Pars. Gratian. Cur ergo legi prohibentur, que tam
rationabiliter legenda probantur? Sed seculares litteras quidam
legunt ad voluptatem, poetarum figmentis et verborum ornatu
delectati; quidam uero cul eruditionem eas addiscunt, ut errores
gentilium legendo delestentur, et utilia, que in eis invenerint, ad.
usum sacrae eruditionis65 deuoie 86 invertant^1 s. Tales lauda-
biliter seculares litteras addiscunt. Unde B. Gregarius 88 quen-
dam episcopum non reprehendit, quia eas didicerat, sed quia contra
episcopale offitium pro lectione euangelica grammaticam populo
exponebat.
Hinc etiam Ambrosius scribit super Lucam, [in expla-
natione prooemii]83:
C. IX. Seculares litterae legendae sunt, ut non50* ignorentur.
Legimus aliqua, ne legantur015*; legimus, ne ignore-
mus; legimus, non ut teneamus, sed ut repudiemus.
C. X. Gramatica legenda est, ut per eam sacrae
scripturae intelligantur ®*.
Item Ieronimus super epistolam ad Titum66*.
Si quis gramaticam artem nouit041’ uel dialecticam, ut
recte loquendi rationem habeat, et inter falsa et uera diiu-
dicet35, non inprobamus*. §. 1. Geometria autem36® et
aritmetica et musica habent in sua scientia ueritatem, sed
non est scientia illa pietatis 07 d. Scientia autem33® pietatis
est legere scripturas et°3f intelligere prophetas, euangelio100
credere, apostolos non ignorare. §. 2. Gramaticorum 101 **
autem doctrina potest 102 s proficere ad uitam, dum fuerit
in 103 meliores usus assumpta.
C. XI. Exemplo Danielis probatur, non esse peccatum
secularibus litteris erudiri.
Item 104 ».
Qui de mensa et uino1055 regis nolunt106® comedere,
ne polluantur, utique si sapientiam1071' atque doctrinam
Babiloniorum scirent esse peccatum, numquam adquiesce-
rent discere quod non licebat. Discunt autem, non ut se-
quantur, sed ut iudicent atque conuincant, quomodo si
quispiam aduersus mathematicos uelit scribere108 inperitus
matheseos103®, risui110 pateat, et aduersus philosophos dis-
EDITIO ROMANA.
D is t. XXXVII. c. 7. a) libros b) fuerunt c) invenerimus d) omnis modus e) et f) esse: deest g) astr. geometriam et
h) quae ideo despecta i) sunt a nostris quia — c. 8. a) litteris b) omnimodo c) aestimat d) Alioq. nec Moys. . . vel liter,
e) Chaldaeorumque non: deest f) scriptis g) convertant — c. 9. a) ne b) negligantur* — c. 10. a) ad cap. I. epistolae
b) nouerit c) quoque d) illa scientia pietat. e) autem : deest f) pietat. est nosse legem, intell. g) doctr. etiam potest —
c. 11. a) It. Hieronym. in cap. 1. Danielis b) et de vino c) potus eius nolunt d) si ipsam sapient, e) mathematis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Origenes: In liomil. 4. ad cap. 7. Exodi ranas quidem
comparat potitis, cyniphcs autem dialecticis.
** Primitias: Levitici c. 2. prohibetur fermentum ac mei adoleri in
sacrificio Domini; primitiae tamen eorum iubeutur offerri, sed non super
altare Imponi. Ubi in glossa ordinaria mei exponitur gentilis eloquentia, ab
lsychio autem paganontm doctrina, cuius primitiae ad imitationem B. apo-
stoli Pauli possunt Deo offerri.
**» Ca8slodorus: In prologo Psalterii c. 15. et seq. multis verbis
Cassiodorus divinae scripturae eloqneutiam explicat et commendat. Sed
quae affert in principio explanationis Psalm. G. valde videntur his, quae
nunc roferuntur, convenire.
-f- Ambrosius: Ex B. Ambrosii principio expositionis c. 2. epist. ad
C0I088. haec sumraatim collecta sunt, referunturquo in glossa ordinaria, et
ab Anselmo ad idem caput 2., cuius Anselmi verbis Gratiani verba magno-
pere suut similia.
C. IX. # Negligantur: Sic etiam in Panormia, sed in originali, et
in unoGratiani manuscr. : ne leganhtr. Ibi enim agitur do pseudoiivangcliis.
Sed non est mutatum ob glossam.
C. X. * Non improbamus: Absunt istao duae voces ab originali.
Exponens enim B. Hieronymus verba illa ex principio epistolae ad Titum:
Et cognitionem veritatis, quae est nuta pietatem, ita scripsit: Est plane veritas,
quae non habet pietatem, si quis grammaticam, etc.
** Grammaticorum: Haoc non sunt B. Hieronymi, sed Jsldori lib. 3.
de summo bono, c. 13. ex quo citat lvo W1.
Dist. XXXVII. can. 6. 41) disputantes: DF Edd. coli. 0. pr. Bns. — Jvo 42) ponunt: DF Edd. coli. 0. Jvo 43) her.: deest: orig. 44) placuit: DF Edd.
\ o Ico 451 Deo Patri. Filio ot Spiritui S.: Edd.collo.(pr.Bas.) omissis iis quae in textu exstant verbis. 46) enim: deest: Ed.Bas. || can. 7. 47) verberatus
'r.n i.l . 1 * ici ... ; /» .1- V/iw// ( >1 mu Tttthnui iwiit t/t n T)' Arhrrin in .Qnirifrnin . rf . Ttfrnvd. III. 438. IvO DcO'. IV. 104.
139
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXVII. XXXVIII.
140
putans, si ignorat111 f dogmata philosophorum. Discunt118
ergo ea mente doctrinam113 Caldaicamm6, qua et Moyses
omnem sapientiam Egiptiorum didicerat. Idem 115: §. i. Si
quando cogimur litterarum secularium recordari, et aliqua
ex his discere11*, que olim omisimus117, non est nostrae
uoluntatis, sed, ut ita dicam, grauissimae necessitatis, ut
probemus ea, que a sanctis prophetis ante secula multa
predicta sunt, tam Grecorum, quam Latinorum et aliarum
gentium litteris contineri118.
C. XII. Magistros et doctores episcopi congruis locis
constituant.
Item ex Sinodo Eugenii* Papae [II. c. 34.] 119
De quibusdam locis ad nos refertur, neque 180 magistros,
neque curam inueniri pro studio litterarum. Idcirco ab 121:1
uniuersis episcopis 122,1 subiectis183c plebibus, et aliis locis121,
in quibus necessitas occurrerit, omnino cura et diligentia
habeatur1258, ut magistri et128 doctores constituantur127, qui
studia litterarum liberaliumque artium dogmata128 assidue
doceant12*, quia in his maxime diuina manifestantur atque130
declarantur mandata.
C. XIII. Auctoritatibus gentilium eorum uanitas retunditur
atque conuincitur.
Item Augustinus contra Manicheos, [lib. XIII. cap. 15.] 131 a
Si quid ueri de Deo Sibilla, uel Orpheus, aliiue gentium
uates aut philosophi predixisse perhibentur, ualet quidem
aliquid ad paganorum uanitatem reuincendam, non tamen
ad istorum auctoritatem complectendam1321’. Quantum133
enim de Christi distat aduentu inter predicationem angelo-
rum, et confessionem demonum1340, tantum inter auctorita-
tem prophetarum, et curiositatem sacrilegorum135.
C. XIV. Ad intelligentiam sacrarum scripturarum secularium
peritia est 138 * necessaria.
Item Clemens [Papa I. epist. V. ad suos discipulos]137.
III. Pars. Relatum nobis est138, quod quidam in uestris
partibus commorantes sanis 130 b doctrinis aduersantur, et
prout eis uidetur non secundum traditionem patrum1400,
sed iuxta111 suum sensum docere uidentur. Multas enim
quidam, ut audiuimus, uestrarum partium ingeniosi homi-
nes 112 ex his, que legunt, uerisimilitudines capiunt. Et ideo
diligenter obseruandum est, ut lex Dei cum legitur, non
secundum propriam ingenii intelligentiam143 legatur uel
doceatur. Sunt enim multa uerba in diuinis scripturis, que
possunt trahi144 ad eum sensum, quem sibi unusquisque
sponte presumit145; sed non 140 d oportet. Non enim sensum,
extrinsecus alienum1470 et extraneum debetis querere ut 148 f
quoquo modo ipsum ex 143 s scripturarum auctoritate confirme-
tis 150h, sed ex ipsis scripturis 151 sensum capere ueritatis 152.
Et ideo oportet ab eo scientiam1531 discere scripturarum,
qui eam a maioribus secundum ueritatem sibi traditam
seruat154k, ut et1551 ipse possit eam, quam158™ recte susce-
pit, competenter asserere157. Cum enim ex diuinis scripturis
integram quis158 et firmam regulam ueritatis susceperit, ab-
surdum non erit, si aliquid etiam ex eruditione communi ac
liberalibus studiis, que forte in pueritia attigit, ad assertio-
nem ueri dogmatis conferat, ita tamen, ut, ubi uera didi-
cerit 15°, falsa et simulata declinet.
C. XV. Quare prohibetur Christianus1™* poetica
figmenta legere.
Item Ysiilorus in lib. [III.] Sententiarum, [de summo
bono, cap. 13.] 161
IV. Pars. Ideo prohibetur Christianus162 legere fig-
menta poetarum, quia per oblectamenta fabularum ni-
mium1631’ mentem excitant164 ad incentiua libidinum. Non
enim solum thura offerendo demonibus immolant1650, sed
etiam eorum dicta libentius capiendo.
V. Pars. Gratian. Ut itaque 166 ex premissis auctoritati-
bus 167 8 apparet, inperitia sacerdotibus semper debet esse aduersa,
quoniam 168 c, cum per ignorantiam cecati 168 aliis ducatum pre-
slare ceperint, ambo in foueam cadunt; unile dicitur in Psalmo l7°:
„ Obscurentur oculi eorum, ne uideant, et dorsum eorum semper
incurua.“ Cum enim obscurantur illi, qui preeunt, ad ferenda
onera peccatorum facile sequentes inclinantur. Elaborandum
est itaque sacerdotibus, ut ignorantiam a se quasi quandam pestem
abiciant. Licet enim seruus 171 nesciens uoluntatem domini sui,
et non faciens, dicatur uapulare paucis, non tamen hoc de omni-
bus generaliter intelligitur. Ut enim ait 1T- 7 Apostolus . „Qui
ignorat, ignorabitur Quod de eo inlelligendum est, ,,qui noluit
intelligere, ut bene ageret “ 174.
Unde Augustinus ait in libro Quest. [ueteris ac noui
testamenti, quaest. 67.]175
[C. XVI.]
Hon* omnis ignorans est immunis a pena176. Ille enim
ignorans potest excusari a pena, qui quod 177 a disceret non inuenit.
/ffis1781’ autem hoc ignosci non poterii 178 c, qui , habentes a quo
discerent, operam non dederunt 188<t.
DISTINCTIO XXXVm.
GRATIANUS.
I. Pars. Cum itaque uoluntaria ignorantia omnibus sit
noxia sacerdotibus est periculosa.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXXVII. c. u. f) ignoret g) Chaldaeorum — c. 12. a) idcirco in univ. b) episcopiis c) subiectisque
d) adhibeatur — c. 13. a) contra Faustum Manichaeum b) amplectendam c) daemoniorum — c. 14. a) ostenditur
b) sacris c) patris d) sed fieri non e) sensum quem extrins. adulteretis alienum f) aut g) ex: deest h) confirmare
i) intelligentiam k) servavit 1) et: deest m) ea quae — c. 15. a) prohibeatur Christianis b) nimium : deest c) immolatur
d) auctoritatibus: deest e) quia f) Ait enim Apost. — c. 16. a) a quo b) Istis c) petit d) addit.: Huiusmodi non licet
ignorare; accipient ergo veniam, si convertantur.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XII. * Eugonii: Apud Aneelruum citatur: Ec sipiodo habita Romae
in cousist. Latcran. a Beato ***. In Polycarpo eodem modo, et additur no-
men Eugenii, ex quo etiam citat Ivo. Inventum vero est in synodo Eugenii
Papae II. et in synodo Leonis IV., quarum synodorum, ut alibi dictum est,
exemplaria Bunt iu Vaticana bibliotheca. In indice etiam syuodi a Gre-
gorio VII. Itomao habitae talis cuiusdam capitis haec ponitur summa: Ut
omnes episcopi artes Uterorum in suis ecclesiis docere faciant.
C. XVI. * Caput hoc in plerisquo vetustis Gratiani exemplaribus con-
iunctum est superiori. Est autem responsio ad quaestionem, quam praemisit
B. Augustinus his verbis: Quid est, quod in cruce positus salvator ait: [Luc.
c. XXIII. v. 34.J Pater ignosce illis, non enim sciunt, quid faciunt. Si emm
nesciunt, quid est, quod ignoscitur 1 maxime quum dicat [Genes, c. XX. v. 4.J
rex Abimelcch ad Deum: Numquid gentem ignorantem perdes? Non omnis
ignorans immunis est, etc. In extremo autem addita sunt nonnulla ex ipsa
B. Augustino, quo sententia sit iutegrior.
w, 1H) U2) di8Cnntl. Md‘ ?°!L °'*r' Bas' Par"' discat: EGH H3) mente dogmata et doctr. : CDF Ed.
C°M’ °' 5 1 ;llj^ di£ore; ABEQ Bi, Rotn» operarum vitio 117") commisimus: EO 118) con-
tinere: Ld. Bas, || can. 12. 119) hab. ao. S2G. Jaffe pag. 2 24. • — tu Alon. Gcwn, LL. II. Appdx. 11. st/. Ause/m VII 2 • Ivo Decr IV 214 • Pohictirv*
/d-V?3, n 12lJlno.n: orig. Anselm. Jiio Decr. 121) Codd. et Edd. coli. o. — ab: deest. Ivo Decr. 122) Codd. ctEdd. coli, o.
Jvo Dea. 12J) Codd. et Edd. coli. o.; et m subioct.: Ivo Pan. 124) loc. opportunis: Ivo Pan., ubiseqq. usque adnrb.: adhibeant ut desunt 125) Codd.
(t Edd, coli. o. ong. Ansclm. 126) ubi mag. doct.: Anselm. 127) instituautur : EGH Ed. Bas . i,,! ; . h41MT,t.
ho Pan., ubi assidue doceant deest 12D) doceantur: ovig. 130) et; EDGH\\ can. 13. 131) CDEFGH; Item Aug.: AJJ—fu originali fusius 132) ABDEEGH;
/ . — , . %qH ii c a n. 14. iao) ABCDF;
. Clementis. — Coli. tr. P. 1, 1, 25.
_ . i \ . .. „ — 141) iusta: orig. 142) ingenio
144; retrahi : EGH Ed. Bas. 145) praesumpserit: Edd. coli. o. 14 &) Codd. coli. o. Coli.
Iffi» fuerint . vnu “l.,,,. 164) incitant: hoDecr.; excit, ad incendia: EO ”’l«5) Codd. coU.o.
173) I. Cor. c.XIV.F.38. 174) Ps.XXXV.cA. || can.V 170) Liber apo crmkitt Bre9-„M; pastor. lib. L c. 1. ni)ASCfifiH
’ ” 180) Codd. et Edd. coli. o. '
ll») autem : AU 167) AJJEGH 1C3) ABEH
173) X. Cor. c.XIV.p.36. 174) 7Y XXXV. e. 4. |
EUI. coli. 0. 4hs. 178) ABDEHi ille : Aiis. 170) Codd. et Edd. coli. o.
176) a culpa: C ,• in poenitentia: Ans. 177) Codd. et
141
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXVHI.c.1-9.
142
Unde in Tolleiano Concilio [IV., cap. 24.] legitur 1 :
C. I. Sacerdotibus maxime ignorantia est uitanda.
Ignorantia mater cunctorum errorum maxime in sacer-
dotibus Dei uitanda8 est, qui docendi offitium in populo
Dei3a susceperunt. Sacerdotes enim legere sanctas scri-
pturas45 admonentur 5 c, Paulo apostolo dicente8d ad Timo-
theum: „ Ad tende 7 lectioni, exhortationi8, doctrinae 9 e,“et 10 :
„semper permane in his.“ Sciant ergo 11 f sacerdotes seri-*
pturas sacras et canones18, et13« omne opus eorum1,4 in pre-
dicatione et doctrina consistat, atque eaificent cunctos tam
fidei scientia quam operum disciplina.
C. II. Ofjitialem libellum ah episcopo accipiant presbiteri ,
cum ordinantur.
Item ex eodem [Toletano IV. c. 25.] 15
Quando presbiteri in parrochiis 16 ordinantur, libellum
offitialem a sacerdote suo accipiant, ut ad ecclesias sibi
deputatas instructi succedant17, ne per ignorantiam etiam
in18 ipsis diuinis sacramentis 18 offendant80. Cum uero ad
letanias uel ad concilium uenerint, rationem episcopo suo
reddant, qualiter susceptum21 offitium celebrent82, uel
baptizent.
C. III. Inscientia 23a sacerdotum nec excusatione digna
est nec uenia 24.
Item Leo Episcopis Constaniinopoliianis 25 5 .
Si inlaicis uidetur intolerabilis 200 inscientia8711, quanto
magis in his 28 e qui presunt, nec excusatione est digna, nec
uenia?
C. IV. Canones non licet29 sacerdotibus ignorare.
Item Celestinus omnibus orthodoxis Episcopis30*.
Nulli sacerdotum31 liceat32 canones33 ignorare, nec
quicquam facere, quod possit Patrum regulis obuiare34.
Que enim a nobis res digna358 seruabitur38, si decretalium
norma constitutorum pro aliorum37c libitu licentia populis
permissa frangatur?
C. V. Que sacerdotibus necessaria sunt38* ad discendum.
Item ex dictis S. Augustini 38.
Que40* ipsis sacerdotibus necessaria sunt ad discendum,
id est sacramentorum liber41, lectionarius, antiphonarius48,
baptisterium, computus, canones penitentiales438, psalte-
rium, omeliae per circulum anni44 dominicis45 diebus et
singulis festiuitatibus aptae. Ex quibus omnibus si unum
defuerit, sacerdotis nomen48 uix in eo constabit47, quia ualde
periculosae sunt euangelicae minae, quibus dicitur48: „Si
cecus ceco ducatum prestet, ambo in foueam cadunt."
C. VI. Que oportet scire eum, qui episcopus est ordinandus.
Item ex VII. Sinodo, [cap. 2.] 49
Omnes50 psallentes repromittimus Deo: „In51 iustifica-
tionibus tuis58 meditabor, non obliuiscar sermones tuos.“
Quod53 omnes quidem Christianos obseruare saluberrimum
est, sed precipue hos, qui ecclesiasticam544 consecuti sunt55
dignitatem. Unde diffinimus omnem, qui ad episcopatus
prouehendus est gradum, modis omnibus psalterium nosse,
ut ex hoc etiam585 omnis clerus, qui sub eo57c fuerit, ita
moneatur58 et inbuatur. Inquiratur autem diligenter a
metropolitano, si in promtu habeat59 legere scrutabiliter et
non transitorie tam sacros canones et sanctum euangelium,
quam diuini80 Apostoli librum et omnem diuinam scriptu-
ram atque secundum mandata81 d conuersari82, et docere
populum sibi commissum. Substantia enim summi sacer-
dotii nostri sunt eloquia diuinitus tradita, id est uera diui-
narum scripturarum disciplina83, quemadmodum magnus
perhibet Dionisius64. Quod si disceptauerit, et ita libenter
facere et docere minime spoponderit, nullatenus consecre-
tur. Ait enim prophetice85 Deus: „Tu scientiam repulisti,
et ego repellam te, ne sacerdotio fungaris michi."
C. VII. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi III., [c. 3.]80
Placuit, ut ordinatis875 episcopis uel clericis prius ab
ordinatoribus suis decreta conciliorum auribus88 eorum in-
culcentur, ne se aliquid contra statuta concilii fecisse peni-
teat89.
C. VIII. Sacrae scripturae inherentes non obscurantur
iniquitate mundana.
Item Zepherinus Papa [epist. I. ad Episcopos Siciliae]70.
Sicut stellas celi non extinguit nox, sic mentes fidelium
inherentes firmamento71 sacrae725 scripturae non obscurat
mundana iniquitas.
C. IX. Ignorantia scripturarum' 73 est ignorantia Christi.
Item leronimus in Isaia™*.
Si75 iuxta apostolum Paulum78 Christus Dei uirtus est
et Dei775 sapientia est78c, ignoratio 79 d scripturarum est
ignoratio Christi.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXXVIII. c. 1. a) in populis suscep. b) script. frequenter c) admonet d) Paulus apostolus dicens e) exhort.
et doctrinae f) igitur g) ut — c. t. a) Inscitia b) Leo Episcopus ad Clerum et plebem Constantinopolitanae urbis,
epist. XXII. c) lare, vix tolerabilis d) inscitia e) iis — c. 4. a) universis Episcopis per Apuliam et Calabriam constitutis
epist. III. b) digne c) aliquorum — c. 5. a) sint b) canon poenitentialis — c. 6. a) hierarchicam b) et c) ipso
d) mand. Dei conv. — c. 7. a) ordinandis — c. 8. a) sanctae — c. 9. a) Hier, ad Eustochium in prooemio Comment.
in Esaiam b) Deique c) est: deest d) sap., et qui nescit scripturas nescit Dei virtutem eiusque sapientiam, ignoratio
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XXXVin. C. V. * Ceteri etiam collectores Augustinum citant. Fere autem omnia haec habentur in poenitentiali Bodac, et in libro de officiis
ecclesiasticis, et alibi.
Dist. XXXVHI. can. 1. 1) hab. ao. 633. Hispana c. 25.; ap. Bruns I, 231. (c. 25.); Burch. I, 100.; Ans. VII, 114. (118.); /ro Beer. V, 202.; Coli. tr. P.
II, 37, 5.; Caes. IV, 64. 2) evitanda: ABC 3) Codd. et Edd. coli. o. exc. AB, ubi Dei deest 4) sancta scriptura: orig. Burch. Jvo Decr.; vox frequenter quae hoc
loco invenitur in Ed. Rom., deest in Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Burch. Ans. lvo Decr. 5) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 6) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Burch.
Ans. lvo Decr. — I. Titn. c. 10. v. 13. 7) intende: orig. Burch. Ans. Coli. tr. P. 8) ot exhort.: Burch. lvo Decr. 9) Codd. coli. o. orig. Burch. Ans. Coli. tr. P.;
doctrinae: deest: Burch. lvo Decr. Coli. tr. P. 10) et: deest: 0)Hg. Burch. Ans. 11) Codd. coli, o.; Doctores (enim: lvo Decr.) semper se pormanere (manere :
Coll.tr. P.) in his sciant: Burch. lvo Decr.; Coll.tr. P. 12) can. meditentur: Burch. lvo Decr. Coli. tr. P. — cf.Conc. Aurei. IV. c. 3. 13) Codd. coli. o. 14) eorum:
deest: Jvo Decr. H can. 2. 15) Hisp. c. 26. ap. Bruns I, 231. (c. 26.); Ans. ded. IV, 30. ; Ans. VII, 113. (117.); lvo Decr. I n, 129. ; lvo Pan. III, 23. : Coli. tr. P.
U, 37. 6.; Richt. Correctores secutus falso citat Burch. Ii, 157. hoc enim canone eiusdem Concilii continetur c. 27. iisdem quidem verbis incipiens. 1G) parochias:
orig. 17) cedant: CKQH Ans. ded. Ans. — B6hm. 18) in: deest: orig. lvo Pan. 19) acripturis: C; scriptis: Ed. Bas. 20) off. ita ut quando ad: orig. Ans.
ded. Ans. lvo Decr. ( missa tamen voce: ita) 21) suum off.: ABC 22) colobrant ... baptizant: orig. Hisp. Ans. ded. || can. 3. 23 J Codd. coli. o. 24) excusationo
vel venia indigna est: ABC 25) CDEFQH; episcopo Constantinopolitano: AD — Leon. ep. LIX. (Ed. Baller.) ao. 450. ad Clerum et populum Const. ster. — Jaffe
no. 225. — Ans. VU, 119. (Leo Ep. Constantinopolltanis) ; Polyc. IV, 4, (5,) 2. 26) Codd. et Edd. colL o. Ans. 27) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 28) Codd. coli. o. |J
can. 4. 29) liceat: EOH 30) Codd. coli. o. — Ep. Coelestini ao. 429. ad univeisos Epp. per Apuliam et Calabriam constitutos scr. — Jaffe no. 164. — Ans. ded.
II, 200.; Reg. Appdx. HI, 8.; Burch. II, 160.; Ans. VU, 106. (120.); Jvo Bear. VI, 251.; Coli . tr. P. I, 41, 3.; Polyc. IV, 4, (5,) 1. 31) sacerdoti: Burch. Jvo Decr.
Coli. tr. P. 32) licet: Poluc. 33) can. suos: orig. Ans. ded. Reg. Jvo Decr. — Corr. 34) finis casionis ap. Ans. 35) Codd. coU. o. Ed. Bas. orig. Ans. ded. Jieg.
Burch. CoU. tr. P.; Polyc. — Corr. 36) reservabitur : DF Coli. tr. P.; observabitur: EOH 37) Codd. coli. o. |J can. 5. 38) ABF.FGH 39) apud Bedam, gnetn
canosus auctorem esse voluerunt Corr. Rom. similia tantum leguntur. Integer canon prostat in Capitulari Ahy tonis Basii. (806—23.) c. 5. et CoU. Cone. Mansiana
XIV, 394. - Reg. Appdx. IIL 50.; Burch. D, 2. cf. XIX, 8.; Ans. VII, 109. (121.); lvo Decr. VI, 22.; lvo Pan. UI, 24.; Polyc. IV, 31, (32,) 52. 40) Sexto quae:
Reg. 41) sacrorum: Edd. Bas. Nor. \en. I. 42) antiph.: deest: lvo Decr. Pan. Polyc. 43) AB EOH Jvo Pan. Ans. 44) totius anni: Ed. Bas. 45) in dom.xEdd.
coii. o. p!\ Arq. Bas. — Bchm. 46) nomine: Edd. Arg. Bas. 47) constare (stare: Ed . Bas.) poterit: EGH Ed. Bas. 48) Matth. c. XV.r.lA || can. 6. 49) hab.
ao. 787: — interpretatio Anastasii Bibliothecarii. — Jvo Decr. V, 372. Coli. tr. P. II, 12, 5. — item Zephervnus papa ex VII. synodo: EOH 60) Quoniam : lvo
51) Psalm c XWIU. v. 16. 52) tuis: deest: lvo 53) quod: deest: ib. Coli. ir. P. 54) Codd. et Ead. coli. o. lvo CoU. tr. P. 55) fuerint: lvo CoU. tr. 1 .
66) ABDEFH lvo CoU. tr. P. 57) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 58) moveatur: Jvo 59) prompt. habeat legem : D; prompt. hanc leS&ra:Ed. Bas. ; prompt. hab.
legem legere- Jvo 60) div. : deest: EOH 61) Codd. et Edd. coU. o. Jvo CoU. tr. P.; mand. eorum: Ed. Bas. 62) conservare: CDEH Edd. collo. pr. Bas..
Edd. coU. o.
143
DECRETI PRIMA PARS DIST. XXXVIII. XXXIX. c. i.
144
C. X. A Domino sciuntur, nel ignorantur , qui ea, que Dei
sunt, sapiunt, uel ignorant.
Item Gregorius in Moralibus 80 \
Qui ea, que Dei sunt*, sapiunt, a Domino sapiuntur, et
qui ea, que Dei sunt, nesciunt, a Domino8lb nesciuntur,
Paulo tes tante 32 c, qui ait88: „Si quis ignorat, ignorabitur."
Idem&. Quicumque stultus est in culpa, sapiens erit in pena.
C. XI. Non qui aliquid nescit , sed qui putat se scire
quod nescit, errare probatur.
Item Augustinus [in Enchiridio ad Laurentium, cap. 17.}85
II. Pars. Quamuis errare80 quanta possumus cura
cauendum sit, non sojum in maioribus, uerum etiam in mi-
noribus rebus, nec nisi rerum ignorantia possit errari, non
est tamen consequens, ut continuo erret quisquis aliquid
nescit, sed si quis87 3 se existimet881’ scire quod nescit. Pro
uero quippe approbat falsum, quod erroris est proprium.
Verumtamen in qua re quisque erret, interest plurimum.
Nam in una eademque re et nescienti sciens, et erranti non
errans recta ratione preponitur. In diuersis autem rebus,
id est cum iste scit alia, ille alia, et iste utiliora, ille minus
utilia uel etiam noxia: quis non in eis, que ille scit, ei pre-
ferat nescientem? Sunt enim quedam, que nescire melius
est 89 c quam scire.
III. Pars. Gratian. Sed licet per ignorantiam gramaticae
artis aliquid uitiosum proferant episcopi uel presbiteri, non tamen
ideo a scolasticis sunt despiciendi "j quia morum uiiia magis
quam uerborum sunt precauenda.
Unde Augustinus in libro de catezizandis rudibus, [c. 9-]01:
C. XII. Non contempnanl scolastici ecclesiasticam simplicitatem.
Sedulo monendi sunt scolastici*, ut humilitate induti92
Christiana98, discant non contempnere quos cognouerint
morum uitia quam uerborum amplius91 deuitar e sed9Ga
cordi97 casto linguam exercitatam nec98 conferre audeant,
quam etiam preferre consueuerant. His991’ enim10Oc maxime
utile est nosse, ita esse preponendas uerbis sententias101, ut
preponitur animus corpori. Ex quo fit, ut ita malle102 de-
beant ueriores quam dissertiores 108 audire sermones, sicut
malle debent prudentiores quam formosiores habere amicos.
Nouerint etiam, non esse uocem101 ad aures Dei, nisi animi
affectum. Ita enim non irridebunt, si aliquos antistites et
ministros ecclesiae forte animaduerterint uel cum barbaris-
mis et soloecismis Deum inuocare, uel eadem uerba, que
pronuntiant, non intelligere, perturbateque distinguere, non
quia ista minime corrigenda sunt, ut populus ad id, quod
plane intelligit, dicat Arnen; sed quia105 pie toleranda sunt
ab eis, qui didicerint1088 ut sono in foro, sic uoto in ecclesia
benedici. Itaque forensis illa nonnumquam forte bona dictio
numquam tamen benedictio dici potest.
[PALEA1»7.
C. XIII. De eodem.
Item Gregorius ad Leandrum108 Episcopum
Hispalensem, in prefat. Moral. ad fin.*
Indignum uehementer existimo, ut uerba celestis oraculi
restringam sub regulis Donati.]
[PALEA1®.
C. XIV. Item Augustinus de uera religione,
cap. 49. -et 50.
Locutio diuinarum scripturarum secundum cuiusque lin-
guae proprietatem accipienda est. Habet enim omnis lingua
sua110 quedam propria genera locutionum, que cum in aliam
linguam111 transferuntur, uidentur absurda.]
[PALEA112.
C. XV. Item Ieronitnus ad Pammachium,
epist. LII. cuius initium est: Christiani interdum
pudoris est.
Ecclesiastica interpretatio etiamsi habet eloquii 118 uenu-
statem, dissimulare eam debet111 et fugere118, ut non otiosis
philosophorum scolis paucisque discipulis118, sed uniuerso 117
loquatur hominum generi.]
C. XVI. Episcopus propter obprobnum senectutis a paruulis
et a minimis discere non erubescat.
Item Clemens Papa [epist. III.]118
Nullus episcopus 119 propter obprobrium senectutis uel
nobilitatem generis120 a paruulis uel minimis121 eruditis, si
quid forte est utilitatis aut salutis, inquirere negligat. Qui
enim rebelliter uiuit, et discere atque bona agere recusat,
magis diaboli quam Christi membrum esse ostenditur, et
potius infidelis quam fidelis monstratur122.
DISTINCTIO XXXIX.
GRATIANUS.
Ecce plenarie monstratum 1 est, quod sacerdotes oportet litte-
rarum tam sacrarum quam sccularium esse peritos. Nunc
queritur, an sccularium negotiorum oporteat eos habere peritiam?
Hanc prelatis esse necessariam, multis rationibus probatur.
Debent namque prolati subditis non solum spiritualia, sed etiam
carnalia subsidia ministrare, exemplo Christi, qui turbas sequentes
non solum uerbo docebat, sed etiam uirtule sanabat et corporali-
bus alimentis reficiebat. Ut autem prelali hec. omnia plene per-
ficere possint, sccularium negotiorum oportet eos habere sollertiam,
ut eorum cautela et ecclesiae seruentur indempnes, et cuique ne-
cessaria pro suo modo subministrentur2 3. Unde quidam in epis-
copum electus a B. G repor io pro sua simplicitate repellitur , ne
eius occasione res ecclesiae dilapidarentur.
Unde idem scribit nobilibus ciuibus Neapolim [lib. VIII.
epist. 40.] 3 3
C. I. Seculanum negotiorum inperiti non sunt in episcopos
ordinandi.
Petrus diaconus4, quem a uobis5 electum asseritis,
omnino (ut° dicitur) simplex est, et nostis, quia hoc tempore
talis in regiminis debet arce constitui, qui non solum de
salute animarum, uerum etiam de extrinseca utilitate7 et
cautela sciat esse sollicitus.
EDITIO ROMANA.
Dist. XXXVIII. c. 10. a) in Pastorali b) Deo c) attestante — c. 11. a) quisquis b) existimat c) sit — c. 12.
a) et b) ante His addit.: et infra c) etiam d) didicerunt — Dist. XXXIX. Pars. I. a) ministrentur — c. I. a) Sic
enim scribit Gregorius Clero et nobilibus Neapol.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Dei eunt: In loco Indicato legitur: Qui ea, quae simi Domini ,
nesciunt, a Domino nesciuntur, Paulo attestante ctc.
C. XII. * ScboI antici: Vox ista abest ab originali. Sed in co haec
praecedunt: Sunt item quidam de scholis usitatissimis grammaticomm orato -
rnuiqne venientes, quos neque inter idiotas numerare audeas, neque inter illos
doctissimos, quorum mens magnarum rerum est exercitata quaestionibus. His
erf/o, qui loquendi arte ceteris hominibus excellere videntur, quum veniunt, vl
Christiani Jiunt, hoc amplius quam illis i litteratis impertire debemus, quod sedulo
admonendi sunt, ut humilitate, etc.
C. XIII. * Hoc et duo sequentia capita absunt a multis antiquis exem-
plaribus, neque glossam habent.
Dist. XXXIX. can. 10. 80) Codd. ct Edd. coli o. — in Pastorali par 1. 1. c.l. 81) AD EFHEdd. coli, o . 82 )ADEGII ftjni Cnr r TTV » itom* 4/7 •
id CRt: C; — ex Moral hb. XV.c.S.^u cap. 2\. lobi ]| can.ll. %o)Petr. Lomb.Scntent. lib. III. dist 38. SG)error cavendus: orig. 37) ABD Edd.coll.o. 88) ABDKFOH
, • '/«* ll0C f- acutus est lib. 1. Itecogn. CUm. c. G7. — Hinsclmts p. 54. 119) Nullus enim • or
ct minus erud. : tb. — Corr. 122) esso monstrat. : CDFFGH * ' m * 01
Dist. XXXIX. Pars. I. 1) probatura : CD 2) ADCDEGH Wc&n.l. 3) Codd. coli o — Ka ao 1,7, y rn n,. . T
VI, 13. (cnn. : Nec novum nec reprehensibile ; continuatur) ; Polyc . 1 1, l, 24. (eod.modo) Cacs. 111 3«/ 4 Wntnm * sn ‘ i/1?* — ^a?e 1
quidem electum dc duobuB asser.: KGH G) quantum: Polyc. 7) Codd. ct Edd. coll. o. ’ om itidem (item ; Polyc.) diae. : Ans.
gen. aut iuventutis: ib. 121) parv.
no. 1325. — Ans.
Polyc. 5) quem
145
DECRETI PRIMA PARS DIST. XL. c. 1-7.
14G
DISTINCTIO XL.
GRATIANUS.
I. Pars. Oportet 1 quoque episcopum esse ornatum et
hospitalem. Ornamenta episcopalia virtutes debent intdligi,
que a Domino eis repromittuntur, dum** dicitur: „ Sacerdotes*
eius induam salutari Unde in veteri 4 testamento uariis vesti-
bus ex preceptob Domini sacerdotes ornati leguntur, quia multi-
modis uirtutilnis splendere debet vita pontificis, ut gradui conferat
decorem, quem ab eo non accepit. Non enim loca, sed vita et
inores sanctum faciunt sacerdotem. Unde ex offitio suscepto non
licentiam peccandi, sed necessitatem bene uiuendi se nouerint
assecutos.
Unde Sim acus* Papa ait°.
C. I. Offilium sacerdotii non confert, sed adimit licentiam
delinquendi'1 *.
Non nos beatum Petrum (sicut dicitis) a Domino cum
sedis priuilegio8'*, uel successores eius, peccandi iudicamus
licentiam suscepisse. Ille perhennem meritorum dotem cum
hereditate innocentiae transmisit9c ad posteros. Quod illi
concessum est per actuum lucem ,oa, ad illos pertinet, quos
par conuersationis splendor illuminat. Quis enim sanctum
esse dubitet, quem apex tantae dignitatis 11 attollit? In quo
si desint 12 e bona acquisita per meritum, sufficiunt, que a
loci predecessore13f testantur 14 s. Aut enim claros ad hec
fastigia erigit, aut qui eriguntur, illustrat.
C. II. Filii sanctorum sunt, qui exercent opera eorum.
Item Ieronimus [ad Heliodorum, epist. I.]15
Non est facile stare16 in loco Petri et Pauli et tenere
cathedram regnantium cum Christo17*, quia hinc* dicitur:
non sanctorum filii sunt, qui tenent loca sanctorum, sed qui
exercent opera eorum ls.
C. III. Morum nobilitas, non loci uel generis, sacerdotes
notificet.
Item Gregorius 19.
Nos, qui presumus, non ex locorum uel generis digni-
tate, sed morum nobilitate innotescere debemus, nec urbium
claritate, sed fidei puritate.
C. IV. Non loca uel ordines, sed merita nos Deo coiuungunt*0*.
Idem Anastasio Presbitero, [lib. VI. epist. 29.]21
Non loca uel ordines creatori nostro nos proximos
faciunt, sed nos221' aut230 merita bona coniungunt216, aut
mala disiungunt.
C. V. Magnitudo peccati uel dignitatis quemque fortiter deicit *■>.
Item Ioliannes Crisostomus, [id est, auctor operis
imperfecti in Matthaeum, homilia 40. ad c. 21.J
II. Pars. Homo Christianus fortiter cadit in pecca-
tum26* propter duas causas: aut propter magnitudinem
peccati, aut propter altitudinem dignitatis.
C. VI. Dampnatur Aposlolicus, qui suae et fraternae salutis
est negligens.
Item ex gestis 27:1 Bonifacii* Martiris 2S.
III. Pars. Si Papa suae29 et fraternae salutis negligens
reprehenditur3011 inutilis et remissus in operibus suis, et in-
super a bono taciturnus, quod magis officit sibi et omnibus,
nichilominus innumerabiles populos cateruatim secum ducit,
primo mancipio gehennae cum ipso plagis multis in eter-
num uapulaturus31. Huius32 culpas istic redarguere pre-
sumit33 mortalium nullus, quia cunctos ipse indicaturus34 a
nemine est iudicandus, nisi deprehendatur a fide deuius3'1;
pro cuius perpetuo statu uniuersitas fidelium tanto instantius
orat, quanto suam salutem post Deum ex illius incolumitate
animaduertunt36c propensius pendere.
C. VII. Non ordines, sed vitae merita nos Deo commendant 37.
Item Augustinus ad Valerium, [epist. CXLVIII.] 33
IV. Pars. Ante omnia peto, ut cogitet religiosa pruden-
tia tua, nichil esse in hac uita et maxime in39* hoc tempore
facilius et leuius401’ et hominibus acceptabilius episcopi, aut
presbiteri, aut diaconi offitio, si perfunctorie atque adula-
torie res agatur, sed nichil apud Deum miserius41 et tristius
et dampnabilius. §. 1. Item 42 : Nichil est43c in hac uita et
EDITIO ROMANA.
Dist. XL. Pars. I. a) quum — c. 1. a) peccandi b) privilegiis c) misit d) pro act. luce e) desunt f) decessore
g) praestantur — c. 2. a) stare loco Pauli, tenere gradum Petri iam cum Christo regnant. — c. 4. a) iungunt b) secl ei
nos c) aut: decsl d) iungunt — c. 5. a) peccato — c. 6. a) dictis* b) deprehenditur c) animadvertit — c. 7. a) in:
deesl b) laetius c) esse
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XL. C. I. * Caput hoc, ouod citatur ex Symmacho, est In
libro, quem pro Symmacho Ennodius diaconus scripsit: iureque Symmachi
nomine citatur, quod eum librum Symmachus et universa V. synodus pro
causa Symmachi habita sic approbarunt, ut parem ei cum synodis et apo-
stolicis decretis auctoritatem tribuerint.
C. II. * Quia hinc: Haec usque od finem non sunt inventa apud
B. Hieronymum, ex quo tamen, aut ex cius dictis, citant etiam ceteri col-
lectores.
C. VI. * Dictis Bonifacii: Nauclerus G en. 2G. testatur hoc fuisse
dictum Bonifacii Martyris. Verum Deusdedit presbyter cardinalis tit.
Apostolorum in Eudoxia, tempore Victoris Papae III. libros IV. de re-
bus occlesiasticis composuit, qui in bibliotheca Vaticana servantur. Et
in libro I. cap. 231. ox gestis (sic habent etiam inulti Gratiani codices, et
Ivo) Bonifacii martyris ct archiepiscopi Moguntini, sed. ap. legati, haec
sanctissimi illius viri do Romano Pontitico ac sede apostolica verba refert,
in quibus est hoc caput, et quidem ex antecedentibus ct sequentibus valde
illustratur. Sancta Homana ecclesia, privilegio specialis auctoritatis divinitus
ct humanitus caput omnium ecclesiarum post Christum Jcsum effecta, secundum
antistitis vel rectoris sui qualitatem et valetudinem afficit totius Christianitatis
membra, ut illius incolumitati sua respondeant incolumitate et congaudeant, et
nihilominus eius languoribus suo lauguote consentiant, et sicut eius gloria iuxta
Apostolum FII. Cor. c. I.] conglorijicuutur, sic eius detectione deiicinutur, ut
illud propheticum hi eo praecipue compleri deprehendatur : Omne caput langui-
dum, ct omne cor moerens; a planta pedis usquo ad verticem non ost in
eo sanitas. [Esa. c. I. v. 5.] Et revera tanta reverentia apicem praefatae apo-
stolicae sedis omnes suscipiunt , ut nonnullam sanctorum canonum disciplinam
et antiquam Christianae religionis institutionem magis ab ore praecessoris eius,
quam a sacris paginis et pateniis traditionibus expetunt; illius velle, illius nolle
tantum exjdorant, ut ad eius arbitrium suam conversationem et ipsi remittant,
aut intendant . Quod si, ut summopere sibi et omnibus expedit , zelo domus Dei
sine intermissione tabescens, fidelis dispensator ct pnulcns exsistens, Deo et
hominibus opere et sermone irreprehensibilem sese conservare studuerit, ut vere
fatear, universum paene mundum secum attonitum ct sollicitum post Deum
currere facit , ex utroque sexu populos dicersac professionis, conditionis et aetatis
catervatim Domino suo super omnia bona ipsius constituendus ducit. Si tero
suae ct fraternae salutis negligens deprehenditur, inutilis et remissus in operibus
suis, ei insuper a bono taciturnus (quod magis officit sibi et omnibus), nihilo-
minus innumerabiles populos catcrvatim secum ducit, primo mancipio gehennae
cum ipso plagis multis in aeternum vapulaturus; cuius culpas istic redarguere
praesumit mortalium nullus, quia cunctos ipse indicaturus a nemine est indi-
candus, nisi forte deprehendatur a fide divius; pro cuius perpetuo statu univer-
sitas fidelium tanto instantius orat, quanto suam salutem post Deum cx illius
incolumitate animadvertunt propensius pendere. Suho enim divinae omnipo-
tentiae mysterio, ut dignum est, loco ab ipsa secundo, illud D. lob. fc. XII. v. 14. J
non incongnte aptari S. Horna nae cccLcsiae potest: Si destruxerit, ucmo est,
qui aedificot, ct si incluserit hominem, nullus est, qui aperiat ei; si con-
tinuerit aquas, omnia siccabuntur, ct si emiserit eas, subvertent terram; nec
immerito, quum ipsa specialius iu Petro coeli terraeque retentet habenas. Haec
quum omnium fidelium in Christo spiritalis sit mater, ucmo debet rcuuerc illius
feriri discipliua vel emendari censura, iuxta illa proverbia Salomonis [c. I. v. b.
c. VI. v. 21. J: No dimittas legem matris tuae, liga eam in corde tuo iugiter;
qui enim abiicit disciplinam, infelix est, ct stultus homo despicit matrem
suam; et rursus [Dout. c.XXIX. v. 16.]: K9t maledictus a Deo, qui exasperat
matrem, ot maledictio matris eradicat fundamenta; illa utique quae arrogant
[arroganter (?)], divisa a sede illius, cui dictum est [Matth. c. XVI. v. 18.]: Tu
csPetruB, ot eupor hanc petram aedificabo ecclesiam ineam; et super arenam
concupiscentiae carnalis scu humanae praesumtiouis probantur posita; cursus
rivi minime prosperatur, si a suo fonte dividatur.
Dist. XL. Pars. I. 1) I. Bin. c. III. v. 2. 2) ABCKGH 3) Psalm. CXXXI. v. 10. 4) Exod. c. XXVIII. 5) ex praecepto: de est: AB\\ can. 1. 6) Ex lib.
niurtog. En no<li i pro S/m. IV. (hab. ao. 501.) ap. Hinschius p. 6G6. — Polyc. III, 7,(8, )3. 7) Codd.coll.o. 8) Codd.coll.o.; post: accepisse: AB 9) Codd.et Edd.coll.o.
10) ADEFGH Edd.coll.o. Poluc. 11) exspectata dignitas: Polyc.; potestatis: C 12) AB orig. Polyc. 13) Codd. et Edd. coli. o. 14 )Codd.ct EdtL coli. o. pr.Lugdd. II. III. ||
can. 2. 15) Burch. I 207.* Ivo Dccr. V, 321.; Polyc. III, 8, 4. — Infra C. II. qu. 7. c. 29. 16) non facile constare: Bnreh. 17) Codd. coli. o. h<ul. coli. o. Burch.
Joo; — in loco Petri et Pauli et tenere gradum Petri iam c. Cbr. reg. : Polyc. 18) sanctorum: Burch. Pol. || c an. 3. 19) caput incerti auctoris. — Burch. 1,208. ;
loo Dccr V 322 ■ Poluc III 7 18.) 2. II cau. 4. 20) ABDF; — merita nos Deo coniung. non loca v. ord.: EGH 21) Ep. 32. lib. 7. Ed. Maur.scr. uo. oJ7. —
Jaffe no. 1110. — Coll. tr. P. ’l, 55, 109. 22) ADD Edd. coli. o. pr. Ed. Das. Lugdd. II. m. (sed ei nos.) 23) ABDEFUH orig. Coli. tr. P . 24) ABCEOH o.
VI, 191/ (193.) 43) AMDH Edd. coli. o. Ane
Corpus lur, can. Ed. Friedberg.
10
147
DECRETI PRIMA PARS DIST. XL. XLI. c. i.
148
maxime in44'1 hoc tempore difficilius et450 laboriosius et*f
periculosius episcopi, aut presbiteri, aut47 diaconi offitio,
sed apud Deum nichil beatius, si eo4* modo militetur, quo
noster imperator iubet. Quis autem sit 40 e modus, nec a
pueritia, nec ab adolescentia mea didici, et eo tempore,
quo 60 discere ceperam, uis mihi facta est merito peccatorum
meorum. Nam quid aliud existimem51 nescio, ut secundus
locus gubernaculorum5* mihi traderetur53, qui remum54
tenere non noueram.
C. VIII. Corrumpitur et ad terram sacerdotium trahitur,
nisi legaliter et iuste seruelur.
hem Ysidorus ®.
Sicut uiri et mulieris digna coniunctio unum facit ma-
trimonium, et sicut duorum copulatio unum perficit5® corpus,
ita clericatus et sacerdotium unum faciunt57 presbiterum, et
electio et consecratio unum faciunt58 episcopum: que omnia
unum efficiunt corpus, quod citius corrumpitur et ad terram
trahitur, nisi legaliter conseruetur"5, nisi®0 iuste uiuendo
laudetur.
C. IX. Gratia, non locus saluat animam .®l
Item Ambrosius, [lib. de paradiso, c. 4.]
V. Pars. Illud autem®3 aduerte®35, quia04 extra para-
disum uir factus est, mulier®5 intra paradisum, ut aduertas,
quod non loci, non generis nobilitate, sed uirtute unusquis-
que gratiam sibi comparat. Denique extra paradisum,
hoc est®® in inferiori loco, uir factus melior inuenitur, et illa,
que in meliori loco, hoc est in paradiso, facta est, inferior
inuenitur®71’.
C. X. De eodem.
hem Gregarius, [lib. VI. Reg. epist. 5.]®*
Ouelibet occulta loca sine gratia animam®95 saluare non
possunt, quod aliquando in ipsis quoque70 conspicimus
erratibus electorum. Nam Loth71 in ipsa peruersa ciuitate
iustus fuit: in monte peccauit. Sed ista cur dicimus, cum
maiora nouerimus? Quid enim paradiso iucundius? quid
celo securius? et tamen homo ex73 paradiso, et angelus
de73 celo peccando cecidit.
C. XI. De eodem™.
Idem 75.
Adam * primus homo de7® paradiso pro peccato eiectus
est: hoc est, qui77 5 Dei nobilitatem78 a se deiecit79, nobili-
tate loci priuatur801’.
C. XII. Non est «ere®15 sacerdos omnis, qui nominatur
sacerdos.
Item lolianncs Crisastomus, [id est, auctor operis imper-
fecti in Matth. hom. 43. ad c. 23.] 83
VI. Pars. Multi sacerdotes83, et pauci sacerdotes;
multi nomine, et841’ pauci in850 opere. Videte ergo quo-
modo88 sedeatis878 super cathedram88, quia non cathedra
facit sacerdotem, sed sacerdos cathedram; non locus sancti-
ficat hominem, sed homo locum ; non omnis sacerdos san-
ctus, sed omnis sanctus sacerdos est806. Qui bene sederit00
super cathedram, honorem accipit cathedrae917; qUj male
sederit93, iniuriam facit cathedrae; ideoque malus sacerdos
de sacerdotio suo crimen adquirit, non dignitatem. In iudi-
cio enim sedens, si quidem bene93 uixeris et bene docueris,
populum instruis34®; si uero 958 bene docueris et male
uixeris, tui solius condempnator eris9®. Nam bene uiuendo
et bene docendo populum instruis, quomodo uiu ere debeat:
bene autem docendo et male uiuendo Deum instruis, quo-
modo te debeat condempnare. Idem 97 : §. 1. Quicumque
desiderauerit primatum in terra, inueniet confusionem in
celo, nec* inter seruos Christi computabitur, qui de primatu
tractauerit, nec unusquisque eorum festinet, quomodo ap-
pareat aliis maior, sea quomodo omnibus inferior uideatur,
quoniam non qui maior fuerit in honore, ille est iustior, sea
qui fuerit iustior, ille maior98 est"1.
DISTINCTIO XLI.
GRATIANUS.
I. Pars. Ecce, quibus oporteat sacerdotem esse ornatum
moribus. Scilicet 1 5 preterea oportet illum esse ornatum in ex-
terioribus, habitu uidelic.et et incessu: habitu, ut nec fulgidis, nec
sordidis se uestibus ornet. Ut enim ait Ieronimus*, nec affecta-
tae sordes, nec exquisitae deliciae laudem 3 patiunt, quod tam de
uestibus, quam de cibis intclUgendum est.
Unde Augustinus ait in lib. [III.] de doctrina Christiana,
[cap. 12.] 3
C. I. Pro moribus eorum, cum quibus uiuimus, alimentis
uti debemus 4a. *
Quisquis rebus5 pretereuntibus restrictius® utitur quam
sese habent mores eorum, cum quibus uiuit, aut intempe-
rans7*, aut supersticiosus est. Quisquis uero sic8 eis utitur,
ut metas consuetudinis bonorum, inter quos uersatur, exce-
dat, aut aliquid significat, aut flagitiosus est. In omnibus
enim talibus non usus rerum, sed libido in9b culpa est.
§. i.10c Quid igitur11 locis, et temporibus12, et personis
conueniaq diligenter adtendendum est, nec 13 d temere flagitia
reprehendamus. Fieri enim potest, ut sine aliquo uitio
cupidinis14 uel uoracitatis prectosissimo cibo sapiens utatur,
insipiens autem fedissima15 gulae flamma in udissimum ar-
descat1®0, et sanius17 quisque maluerit more Domini 18 pisce
uesci, quam lenticula more Esau, nepotis Abraham, aut
hordeo more iumentorum. Non enim propterea continen-
tiores sunt nobis pleraeque19 bestiae, quia udioribus escis
aluntur20. Nam in omnibus huiuscemodi21 rebus non ex
EDITIO ROMANA.
Dist. XL. c. 7. d) in: deest. e) et f) et: deest g) aut. iste sit — c. 8. a) seruetur — c. 9. a) animadverte b) re-
peritur — c. 10. a) grat. Dei anim. — c. 11. a) quia b) privatus est — c. 12. a) verus b) et: deest c) in: deest d) sedetis
e) est: deest f) ab illa g) add.: omnium iudex es h) autem i) add.: conuersatio ergo melior est desideranda, non dignior
gradus. — Dist. XLI. Pars. I. a) Sed — c. 1. a) etiam uti deb. alim. b) utentis in c) ante §. 1. add.: Et infra d) ne
e) olus ardescat
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XT. * Primo libro B. G regor 1 i In Ezeohiolem, taomll. 9. leguntur
bacc verba, quae nonnihil ad hanc rem facere videntur: Quia autem loca
ti •» culem non muniunt, ipse humani generis primus testatur parcus, qui cl in
paradiso cecidit .
C. XII. * Noc Inter: In loco indicato legitur: ut inter servos Christi
non sil de primatu certamen, ncc itnnxtpusquc ttc. Sod obstitit glossa, no
mutaretur.
Dist. XLI. Pars I. # Hieronymus: Ad Eustocbinm do custodia
virg. sic scribit: nec affectatae sordes, ncc exquisitae munditiae conveniunt
Christiano. Ad Ncpotianum quoquo in oandera fere sententiam: vestes pul-
las aeque decita ut candidas, ornatus ut sordes pari modo fugiendae sunt, quia
alterum delicias, alterum gloriam redolet.
C. I. * In t em po rana: Apud S. August. et Ivonom legitur: tempe-
rans. Sod ob glossam non est mutatum.
Dist, XL. can. 7. 44) A DDF 45) ABJSH 4G) Codil. et Rdd. coli. o. 47) aut . . aut: deest: Ans. 48) oodom: AD 49) Codd. et Efld. coli. o. Ans. Coli.
tr.I. 50) quo temporo: Rd. Das. 51) aostimom : ADF 52) tabernaculorum: ADRFH 53) traditus est : Bdd. coli. o. pr. Das. Intgdd. II. IU. 54) postre-
56) facit : CDEGH Kd. Das. 57 ) facit : AB 58) faciunt : deest: C 59) CDEFGH; fuerit : AD
mum: C. .If/tf. || can. 8. 56) Fragmentum omnino incertum,—
oiv/7. bi») Codd. coli. o. 86) ergo fratres quomodo: Rdd. coli. o. pr. Das. 87) Codd. coli. 'o. Rdd Ara Dem Afor nrin HH) nAnT~arin “iai^Annh' «odit: AD
Codd. toll.o. IvoPau. 10) Codd. coli. 0. , post pauca: leo J)ccr. 11) ergo: Dh' Jio Decr. 12) tempori: DKFUH 13 ) ADCDF 141 cruediao* oria * cupi*
dUatiHi /to Pan. 15) f°e,idisai,na: /™ 1 /«fljjr. vil. cibum : iSSTE 17} sane q^mqufmdiuV : X
sanus, f. 1 ttmj. Cori. 18) Lue. c. XXIV. — ci cf. wl s'/?. (leu. c. XXV. 1°) plurca : Ivo Pan. 20) utuntur: io. 21) huiuBmodi: DEPQH
149
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLI. c. 2-8.
150
earum rerum 22 1 natura, quibus utimur, sed ex causa utendi
et modo appetendi uel probandum est, uel inprobandum
quod facimus.
C. II. Non cibus, sed appetitus in culpa est.
Item Augustinus super epistolam Iohannis*3*.
Deliciae quelibet, si absque desiderio percipiantur, non
officiunt, et uiles cibi appetenter accepti24 inpediunt pro-
fectum abstinentiae. Dauid25 enim aquam concupitam201'
effudit, et Elias27 carnes comedit*.
C. III. Contra suae 28 infirmitatis consuetudinem aliquibus
cibis non cogantur diuites uti.
Idem in libro de uerbis Domini [secundum Mattheum C. 7.
serm. V.]29\
Non cogantur30 diuites pauperum cibis uesci, utantur31
consuetudine infirmitatis suae; sed doleant se aliter non
posse32: si consuetudinem mutant33, egrotant. Utantur34
superfluis, dent inopibus35 necessaria; utantur preciosis,
dent pauperibus uilia.
C. IV. Equanimitas tolerandi, non usus, uel abstinentia
cibi iustitiam facit.
Idem in lib. [II.] quest. euang. [c. ii.]30
Quod dicit Dominus in euangelio37: .Justificata est
sapientia ab omnibus filiis suis,“ ostendit filios sapientiae
intelligere, nec in abstinendo, nec in manducando esse iusti-
ciam, sed in equanimitate tolerandi inopiam, et temperan-
da3811 per abundantiam non se corrumpendi, atque opor-
tune39 sumendi uel non sumendi ea, quorum non usus, sed
concupiscentia reprehendenda est. Non enim interest
omnino, quid alimentorum sumas, ut succurras necessitati
corporis, dummodo congruas in generibus alimentorum
his, cum quibus tibi uiuendum est. Neque quantum sumas
multum interest, cum uideamus aliorum stomachum citius
saturari40, et eos tamen41 illi ipsi paruo, quo saciantur, ar-
denter et intolerabiliter et omnino turpiter inhiare ; alios
autem plus paulo poculo 42 '> saciari quiaem, sed tolerabili-
ter43'- inopiam perpeti, et44 uel ante horam 45d positas epulas,
si id in tempore aut opus sit aut necesse sit40*, cum tran-
quillitate aspicere, neque tangere. Magis ergo interest, non
quid uel quantum alimentorum pro congruentia hominum
atque personae suae, et pro suae47 ualetudinis necessi-
tate quis accipiat181, sed quanta facilitate49 et serenitate
animi careat, cum his uel oportet, uel50 necesse est carere;
ut illud in animo Christiani conpleatur, quod Apostolus51
dicit: ,,Scio et minus habere, scio et habundare; ubique52
et in omnibus inbutus sum: et saciari, et esurire, et habun-
dare, et penuriam pati, omnia possum in eo, qui me con-
fortat."
C. V. Temperantia ciborum et uestium &*, non dissolutio
eorum laudatur.
Item ex Concilio Gangrensi [c. ultimo.]
Parsimoniam cum ueste humili non reprobamus, sicut
etiam ornatum preter corporis55* diligentiam infucatum lau-
damus. Dissolutos autem et fractos uestibus501* et incessu571'
non recipimus580; pietatem in priuatis domibus non conclu-
dentes, omnem594 locum in nomine Domini800 edificatum
honoramus011; et congregationem in ecclesia factam ad uti-
litatem communem recipimus, et bona opera, que supra
uires** in fratres pauperes exercentur, secundum ecclesia-,
sticas traditiones beatificamus, et omnia, que conueniunt
tradicionibus apostolicis et sanctarum scripturarum prece-
ptis, in ecclesia fieri exoptamus82.
C. VI. Sub specie uirtutum 83 a sepe se uicia ingerunt.
Item Gregarius [Iohanni Constantinopolitano, lib. I.
Reg. epist. 24.] 04
Sepe uicia esse85 se uirtutes mentiuntur, ut tenacia881’
parsimonia, effusio largitas, crudelitas zelus iusticiae, remis-
sio pietas uelit uideri.
C. VII. Mentis fidei et ullae, non diuitiis episcopalis
auctoritas queritur.
Item ex Concilio Cartagin. IV. [c. 15.] 87
Episcopus08 uilem supellectilem, et mensam ac nictum
pauperem habeat, et89 dignitatis suae auctoritatem fide et
uitae meritis querat. §. i.70 Hospiciolum71-' quoque non
longe ab ecclesia habeat.
[C. VIII.]79 *
Item ex eodem, [c. 4S-]73
Clericus professionem suam etiam745 habitu75 et in-
cessu probet, et ideo78 nec uestibus77, nec calciamentis de-
corem querat.
Gratian. Sicut ergo in cibis mores eorum, cum quibus
uiuinms, obseruare monemur, sic et de indumentis intelligendum
est. Ut enim alibi 78 dicitur: „ quisquis contemptis his, cum qui-
bus uiuit, lautiora sibi uel austeriora pre ceteris indumenta uel
alimenta querit, aut intemperans sui est, aut supersticiosus .“
Incessu™ c autem debet esse sacerdos ornatus, ut grauitate itineris
mentis maturitatem ostendat. Incompositio enim corporis (ut
Augustinus 80 ait ) qualitatem 81[I indicat mentis. Unde istorio-
EDITIO ROMANA.
Di st. XLII. c. 1. f) rerum: deest — c. 2. a) Idem b) male concupit. — c. 3. a) in libro: deest — c. 4. a) in
temper. b) plusculo c) tolerabilius d) ora e) temp. opus sit cum tranq. f) capiat — c. 5. a) in vestib. b) incessus
(omiss. : et) c) post recip. add. : et domos Dei honoramus, et conventus, qui in his fiunt, tanquam sanctos et utiles recipimus
d) sed omnem e) Dei f) honorantes — c. 6. a) virtutis b) tenacitas — c. 7. a) Hospitium — c. 8. a) C. VIII. De
eodem b) et c) In incessu d) inaequalitatem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. II. # In operibus beati Augustini aut impressis, aut manuscriptis,
quae hactenus ad manus venerunt, haec non sunt inventa. Ceterum apud
Prosporum de vita contemplativa, 1. 2. cap. 22. eadem fere leguntur: Nec
dt lici ac quaelibet, si absque desiderio percipiantur, officiunt, et viles cibi ulcrum-
que abstinentiae profectum, si appetenter accipiantur, impediunt. Hinc est,
quod sanctas Dacia aquae in se concupiscentiam castigavit, atque eam sibi a
suis oblatam, ne desiderio suo ex ea satisfacere videretur, effudit, et sancto
Ucliac perceptio carnium non concupita non nocuit.
C. V. * Praeter corporis: Est ex prisca55 versione. Graeco ost:
di * ImplXetav povov rov owpcttog antQUQyov: id est: propter corporis tan-
tum curam minime supervacaneam atque operosam ; sod ob glossam non ost
mutatum.
** Supra viros: In prisca illa versiono est: iuxta vires. Dionysius
habet, ut Gratianus. Graece autem: rdg xa9' vntfipoXrjv tvnoiiag tuiv adeX-
qnuv 'idg xatu tuc jraQudooeig dia tqg ixxXrjolag elg rovg nrto/oug yivo-
fxivag ; id est: eximias atque excellentes fratrum beneficentias, t/uac secundum
traditiones per ecclesiam iam pauperes fiunt.
DUt. XLI. can. 1. 22) Codd. coli. o. orig. Ivo Pan. )J can. 2. 23)Codd.coll. o. —cf. Bcrard . 113,233. 24) off., si viles appetantur acceptae: C 25)11. Ueg.
c. XXIII. 26) Codd. coli. o. 27) J3. Reg. c. XVII. || can. 3. 28) suae: deest: ABQ 29) Codd. coli, o.; de verbo: AB; — Sermo LXI. Edd. Mnur. no. 12.
30) noque ita hoc dixi ut divites cogam opulis et paup. : orig. 31) utantur divites: tb. 32) add.: sustentari: A Edd. Bas. Lugdd. II. III.; sustentaro: BG;
abstinere: FXIIl 33) vitant: QH; mutes aegrotas: orig. 34) Utere . . . da . . . utere . . da: orig. 35) |>auperibus: KOH || can. 4. 30) Ico Dea . IV, 23.:
Coli. tr. P. III, 5, (6,) 1. 37) Matth. c. XI. Luc. c. VII. 3S) ABEFGH orig.; temperantiam: CD Ivo Coli. tr. P. 39) importune: AB 40) cibis satur: EGH
Edd. coli. o. cxc. Arg. — satiari: orig. 41) inde: AB 42) ABC ( omisso : paullo) DEFGH Edd. coli. o. Coli. tr. P. 43) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P.
44) et: deest: EFGH 45) Codd. et Edd. coli. o. Codd. Aug. Ivo Coli. tr. P. 40) Codd. coli. 0. orig. Ivo Coli. tr. P.; post: nou tang. nequo asp.: AB 47) ot
pro suae: deest: EGH 48) Codd. coli. 0. Coli. tr. P. 49) suavitate: EGH 50) vel etiam: Ico Decr. — Bohm. 51) Plulipp. c. 4. v. 12. 52) ubiquo: iuao-
qualitatem: Ed. Bas.; in omnibus et in oinnib.: orig.; inde a voce ubiquo usque ad abundaro omnia desunt: AB || can. ft. 53) temperamentum . . . vesti-
mentorum: EGH 54) Epilog. Cane. Uangr. hab. c. a. 355. cuius alteiu pars exstat D. XXX. c. 10. — versio Ilisp. — Ivo Decr. VIII, 321. (can.: Jfacc autem
scripsim.); Coli. tr. P. 11,4, 20. (can.: Si quia per superbiam) 55) propter: Hisp. ; Corr. tamen erraverunt , qui can . priscae ver sion is esse contendebant,
neque Hichtero accedae possumus qui Gratianum Pseudoisidori translationem secutum esse affirmat, cum Pscndoisidori conciliorum textus ab Hispanae
miuiuie discrepet, ct Hinschio testante eu quae in Mcrlini Cone. Ed. inveniuntur errorum sint plena. 56) ABCDF; fractis vestib.: EGH 57) Codd. et EUI.
coli. o. ivo Coli. tr. P. 58) Codd. et Edd. coli. o. 59) Codd. coli. 0. ; et omnem: Ivo Coli. tr. P. 60) Codd. coli. o. pr. AB Cl) ABC Edd. coli. 0. Hisp.
Ivo Coli. tr. P. ; honoremus : DEFOH 62) optamus : C Coli. tr. P. || c a n. 6. 63) Codd. coli. o. 64) Ep. 25. lib. 1. Ed. Maur. scr. ao. 591. — Juffe no. 725. — Coli . tr.
r. I, 55, 3. 65) ingerunt ot (so: deest: Edd. coli, o.); esse: DF Edd. coli. o. 66) ABCDF orig. Coli. tr. P. || can. 7. 67) Statuti, ccd. antiq. c. 4. (cf. ad c. J.
D. XVIII.) au. Brutis I, 143. — Coli. tr. r. II, 18, 14. 68) ut episc.: orig. Coli. tr. P. 69) et: deest: AB 70) eiusd. Conciln c. 14. ; c. 1. Statt. cccl. aut — Kcgxuo
I 83* Burch. n, 107: Ivo Decr. VI, 184. 71) Codd. coli. o. Ed. Bas.; ut episcopus hospitiolum: orig. Reg. Coli. tr. P. || can. 8. 72) in Codd. coti. o. can. 8.
CUM 7. coniunctus est. cf. etiam Rotandas cd. Thane r p. XIX. 78) Statat. « ccl.ant . c. 26. ao. Beans. 1, 140. -Regino I, 347. iBurch.U, 200. (m Cod.
c 212 )• Ivo Decr. VI, 284.; Coli. tr. P. II, 18. 44. — Ans. VII, 202. a Correct. et Rtchlero citatur; at tn Cod. a nobts collato can. 202. et 203. omnino desuloanlut .
74) nbiFQH ltcg. Burch. Ivo Coti. tr. P. 75) fn habit ... in incess.: orig. 76) ideo: deest: orig. 77) in vestibus: Cito; vostiuioutis: Burch. 78) supiu
eadem c. 1. 79) ABCDF 80) Ep. CIX. ad monachas 81) ABCF
10*
151
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLIl. c. 1-6.
graphiis ® ille, cum mutabilitatem eius describeret, cuius con-
scientia excita 83 curis vastabat mentem, inter cetera etiam hoc
notabile indicauit^iQ : „ Incessus eius modo citus modo tardus,tl&f.
DISTINCTIO XLIL
GRATIANUS.
I. Pars. Hospitalem nero sacerdotem esse oportet, ne sit
in numero eorum, quibus in iudicio dicetur: „ Hospes1 erant *, et
non suscepistis me .“ Qui enim Apostolum secutus alios ad hospi-
talitatem debet inuitare, quomodo hospitalitatis exhortator poterit
esse, qui domum propriam hospitibus claudit? Si enim sacerdos
primum a se ipso et a domestica sua ecclesia debet exigere quod
postea populis imperet; si primum, imitando Christum, ipse debet
facere que postea populum doceat: necesse est, ut pauperes 3
hospitio recipiat, quo ad hospitalitatem facilius suo exemplo sub-
ditos attrahat. §. i. Ordinandus itaque sacerdos ad memoriam
reuocet, quomodo Abraham* et Lotliper hospitalitatis opera Deo
placere 5 a, et angelos hospitio recipere meruerunt; quomodo
angeli, Sodomis hospitalem domum ingressi, Loth cum familia sua
liberauerint(ih ; quomodo clausas domos cum hospitibus ignis in-
gressus perdiderit; quomodo etiam secundum Ieronimum 7 aliena
rapere conti incitu r, qui ultra necessaria sibi retinere probatur;
ac sic per opera pietatis instituat 3 c ut etiam 9 6 presentis uitae
subsidia, et eternae claritatis premia a Domino 16 c percipiat11 :
utrumque enim13 pietati promittitur. §. 2. Unde Apostolus scri-
bens ad Timotheum 13 ait: ,,Exerce te ipsum ad pietatem. Nam
corporalis quidem exercitatio ad modicum utilis est; pietas autem
utilis est ad omnia, liabens promissionem uitae, que nunc est, et
futurae .“ Ab hac quisquis alienus fuerit, in sacerdotem ordinari
non poterit.' §. 3. Si enim uidua 14 in 15 ecclesia recipi prohibetur,
que pauperes non recipit 10 r in 17 3 hospitio, que pedes sanctorum
non lauit, que omne opus bonum non est exeeuta: multo magis
sunt prohibendi a sacerdotio, qui ab opere pietatis probantur
alieni. §. 4. Unde quidam 18,1 hospitalitatis opera despicientes
in Gangrensi 19 Concilio excommunicantur. Hic enim in eo
statutum est [c. 11.]:
C. I. Non sunt despiciendi, qui conuiuia pauperibus
exhibent.
Si quis despicit eos, qui fideliter agapas, id est conuiuia,
pauperum 20a exhibent et propter honorem Domini-1 b con-
uocant fratres, et noluerit communicare huiuscemodi uoca-
tionibus, paruipendens quod geritur, anathema sit.
Gratian. Hinc*3 etiam lohannes Euangelista in epistola
sua quendam Diotrepem3ic excommunicat, qui nec pauperes
■recipiebat, et recipientes de ecclesia eiciebat31. In hospitalitate 25
autem non est habendus delectus personarum, sed indifferenter
quibuscumque sufficimus hospitales nos exhibere debemus.
Unde lohannes Crisostomus m epist. ad Ebreot,
[hom. XI. ad c. 6. circ. fin.]
C. II. In recipiendis hospitibus nulla debet esse
distinctio.
II. Pars. Quiescamus ab hac absurda curiositate, et
diabolica, et peremptoria26. Si enim in clero electum se
esse dicat, si sacerdotem se27 nominet, scrutare: non enim
sine periculo in talibus indiscussa communicatio est; circa
maiora periculum uertitur: non enim das, sed accipis. Si
uero pro nutrimento postulat, ne 28 * in his examines. Quo-
modo291' Abraham hospitalem se30 circa omnes31 ostende-
bat32. Si scrutator esset 33 c circa refugientes ad se, num-
quam angelos hospitio recepisset. Fortassis enim non
putasset341* eos angelos35®, sed cum reliquis repelleret361';
sed quoniam omnes recipiebat37, suscepit et angelos. Non
enim ex uita eorum, quos accipis s®, mercedem tibi retribu-
turus est Deus, sed ex uoluntate39 et10s ex honorificentia
multa, ex misericordia, et41h bonitate.
III. Pars. Gratian. Sed licet ipsa conuiuia despicientia
non sint, nec*3' tamen in ecclesiis celebrari , nec clericos ad ca
conuocalos partes sibi ex eis tollere oportet.
Unde in Laudicensi Concilio, [c. 27.]'13:
C. III. Clerici ad agapen uncati partem*** sibi
non tollant.
Non oportet ministros altaris uel quoslibet clericos* ad
agapen45 uocatos partes tollere, propter iniuriam**, que ex
hac occasione ecclesiastico ordini poterit161’ deputari.
C. IV. In locis Deo sacratis nec comedere, nec accubitus
sternere liceat.
Item 47 a, c. 28.
IV. Pars. Non oportet** in basilicis19 seu in ecclesiis
agapen facere et intus* manducare, uel accubitus sternere.
C. V. Nisi necessitate coacti in ecclesia clerici 56 non
conuiuentur.
Item ex Concilio Cartaginensi III. [c. 30.]51
Nulli52 episcopi uel clerici in ecclesia conuiuentur, nisi
forte transeuntes hospitiorum53 necessitate illic reficiantur5*.
Populi etiam55 ab humsmodi conuiuiis quantum fieri potest
prohibeantur.
[PALEA.56
C. VI. De eodem.
Item ex dictis B. Benedicti Abbatis57.
Oratorium hoc sit, quod dicitur; nec ibi quicquam aliud
geratur uel58 condatur59, quam69 quod61 diuinis62 ministe-
riis63 conueniat.]
EDITIO ROMANA.
Dist. XLI. c. 8. e) iudicauit f) dicens: Citus modo, et modo tardus incessus. — Dis t. XLIl. Pars. I. a) placuere
b) liberaverunt c) se instruat di et e) Deo f) recepit g) in : ileest h) quidam: deest — c. 1. a) pauperibus b) Dei
c) Diotrephem — c. 2. a) nihil b) Inquire, quomodo c) fuisset d) putans e) angel. esse f) et hos repulisset g) aild. :
tua ex liberalitate; (et: ileest) h) ex 1) non — c. 3. a) partes b) possit — c. 4. a) Item ex eodem
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XLIL C. IIT. * Clericos: In concilio graoco ct prisca [Hi-
spanica potius] etiam versione additur: vel laicos.
** Propter iniuriani: Graece est: diti tb rip Vfluiv rfi xa£tt ztQog-
t(jl(ieo9ai ttj ixxXijaiuazty.fi ; id est: eo quod ecclesiastico ordinati inuratur
contumelia.
C. IV. * Et Intus: Graece est: y.al iv t<p ofaip ton Beoi), qnod Dio-
nysius vertit: nec intra domum Dei, sed apud Balsambncm abest vox, Dei.
Dist. XLI. can. 8. S2) Sallitst. Catilina c. XV . 83) excitata: EGH Eild. coli. o. — Buhm.; excitatam: Corr.s exacitatam: ib.: curis mentem uexa-
bat: ib. 84) Codd. coli. o. 85) ib.
Dist. XLIl. P a r s. I. 1 ) Mattii, c. XXV. o, 35. 2) fui : ABF 8) pauporem : EGH 4) Genes, c. XVIII. d XIX. 5)ABCDF G) \BCD 7) In regula monachorum
pnpcrrtM fi t aheriptu S) AIlCDF; se instituat: EGH 9) Codd. coli. o. 10) AllCDE 1 1) recipiat : Gll; recipiant: A’ 12) enim : deest : EG 13)L77m. c. IV. r. 8. 14) ib. c.V.
15) ab: EGH m)ADDF 17) ABEGH 18 )C0dd. et Edd. coli. o. pr.Bas. —Corv.; despiciens excommunicatur: AB II cau. 1. 19 )hab.ao. 355. — luter pr. Dion i/s. —
llnrch. X IX, 121. .l/i.s. V, 7G. ; ho Dccr. XV, 13G. ; — Coli. tr. 1\ II, 4, 11. (eers. Hisp.) 20) BCDEGH 21) ABCDEFG Durdt. Aus. Ico 22) Sicut: EFGH 23) Codd.coll.o.;
. x . . . . . .. — genuina concilia (cf. — quae i
c.5.) Hispanicae ccrsiouts sitit etiam Gratianus cx Hispana Coll.canoncm sttmsissc videtur, quamvis mulla ab illo sint mutata. — Ilea I 57 • Coli tr P 11,7, 14.; —
0 , <«) fle«et= **£•«)*» «celo*.: «isp.: domiciliis sivo occl.: |’| c a n. 5. 50) clerici:
deest: EGH 51) hab. ao. 397. ap. Unins. I, 127.; Iteg. I, ub.; Bunh. III, 83.; ho Dccr. III, 74.; Coli. tr. P. II 17 21 52) ut nulli- oria Hisit Bea Burck. ho
Coli. tr. P. 53) hospitii: llfg.Coll. tr. r. 54) reficiant: Hisp. Rcg. CoU. tr. P. 55) etiam: ileest: EGH || ’can. G. 50) Hacc Palea deest: ABEF{in Fmann
posterioris aclatis addita est) GH; iu n *'•*■>«#" *** — -* -- ±.., . t0*' .. ' *—
cunoncm -m—
153
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLII. XLIII. c. i.
154
[PALE A.m
C. VII. De eodem.
Item Augustinus [epist. CIX. de regula monachorum.]®5
• J,n orator'° preter orandi et psallendi cultum®® penitus
mchu agatur, ut nomini huic et opera iugiter inpensa con-
cordent.]
DISTINCTIO XLm.
GRATIANUS.
I. Pars. Pudicus rjuoque debet esse sacerdos, ut et moribus,
et uerbis pudorem indesinenter exhibeat. Unde in Canticis Can-
ticorum1 genae sponsae, id est predicatorcs, turturi comparantur.
§. i. Debet etiam gratiam docendi liabere, quia, ut Ieronimus 2
ait: „ Innocens absque 3a sermone conuersatio, quantum exemplo
prodest, tantum silentio nocet. Nam latratu canum et baculo*
lupD '> sunt arcendi.11 In ipsa autem doctrina discretum oportet
esse rectorem , ne aut tacenda proferat, aut dicenda 5 c taceat.
Unde Gregarius ® in XV. cap. [Part. II.] sui Pastoralis
[c. 4.] ad:
C. I. De discretione predicationis, et silentii.
Sit rector discretus in silentio, utilis7 in uerbo, ne aut
tacenda proferat, aut proferenda reticescat. Nam sicut
incauta locutio in errorem pertrahit8, ita indiscretum silen-
tium hos!,a, qui erudiri poterant, in errorem101’ derelinquit.
Sepe namque rectores inprouidi, humanam amittere gratiam
fonnidantes, loqui libere recta11 pertimescunt, et iuxta ueri-
tatis uocem12 nequaquam iam18 gregis custodiae pastorum
studio, sed mercenariorum uice deseruiunt, quia ueniente
lupo fugiunt, dum14 se sub silentio abscondunt. Hinc
namque eos per Prophetam Dominus increpans 15 c ait in
Ysaia1®8: „Canes muti, non ualentes latrare." Hinc rur-
sum17 queritur dicens in Ezechiele18”: „Non ascendistis ex
aduerso? neque opposuistis 10 murum pro domo Israel, ut
staretis in prelio in die Domini." Ex aduerso quippe ascen-
dere est pro defensione gregis uoce libera huius20 mundi
potestatibus contraire. Et in die Domini in prelio stare
est21 prauis decertantibus22 ex iustitiae amore resistere.
Pastori231 enim recta timuisse dicere, quid est aliud quam
tacendo terga prebuisse? qui nimirum, si pro grege se obicit,
murum pro domo Israel hostibus opponit. Hinc rursus
delinquenti populo dicitur in Hieremia24S: „Prophetae tui65
uiderunt tibi falsa et stulta2®, nec aperiebant27 iniquitatem
tuam, ut te ad penitentiam prouocarent." Prophetae quippe
in sacro eloquio nonnunquam doctores uocantur, qui dum
fugitiua esse presentia indicant28, que sunt20 uentura mani-
festant; quos diuinus sermo falsa uidere redarguit, quia,
dum culpas corripere metuunt, incassum delinquentibus
promissa securitate blandiuntur, qui iniquitatem peccantium
nequaquam aperiunt, quia ab increpationis uoce conticescunt.
Clauis quippe apertionis est sermo correctionis30 quia in-
crepando311' culpam detegit, quam sepe nescit ipse etiam
qui perpetrauit. Hinc Paulus ait ad Titum321: „Ut potens
sit ad exhortandum3311 in doctrina sana et eos qui contra-
dicunt, redarguere." Hinc per Malachiam 34 dicitur: „Labia
sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore
eius, quia angelus Domini exercituum est." Hinc per
Ysaiam35 Dominus ammonet dicens: „ Clama, ne cesses,
sicut3®1 tuba exalta uocem tuam." Preconis quippe offitium
suscipit, quisquis ad sacerdotium accedit, ut ante aduentum
iudicis, qui terribiliter sequitur, ipse scilicet clamando37
gradiatur. Sacerdos ergo, si precficationis est nescius38,
quam39 clamoris40 uocem daturus est preco mutus? In Acti-
bus Apostolorum411": hinc est enim, quod super pastores
primos in linguarum specie Spiritus sanctus insedit, quia
nimirum, quos repleuerit, de se protinus loquentes facit.
Hinc Moysi precipitur in Exodo42”, ut tabernaculum sacerdos
ingrediens tintinnabulis ambiatur, ut uidelicet predicationis
uoces habeat, ne superni inspectoris iudicium ex silentio
offendat. Scriptum quippe est : „Ut audiatur sonitus, quando
ingreditur43” sanctuarium in conspectu Domini, et non
moriatur." Sacerdos namque ingrediens ttel egrediens mori-
tur, si de eo sonitus non audiatur44 p, quia iram contra se
occulti iudicis exigit45, si sine predicationis sonitu incedit.
Apte autem tintinnabula uestimentis illius describuntur in-
serta. Vestimenta etenim sacerdotis quid aliud quam recta
opera debemus accipere? Propheta attestante4®0, qui ait in
Psalmo CXXXVI.47r: ,, Sacerdotes tui induantur iusticia."18
Vestimentis itaque illius tintinnabula inherent, ut uitae uiam
cum linguae sonitu ipsa quoque opera 49s sacerdotis clament.
Sed cum rector se ad loquendum preparat, sub quanto
cautelae studio loquatur, attendat, ne, si inordinate ad
loquendum rapitur, erroris uulnere audientium corda ferian-
tur, et cum fortasse sapientem se501 uideri desiderat, uni-
tatis51 compagem insipienter abscidat52”. Hinc namque
ueritas dicit in Marco53v: ,,Sal54w in uobis, et pacem habete
inter uos." Per sal quippe uerbi sapientia designatur. Oui
ergo sapienter loqui nititur, magnopere55 metuat, ne eius
eloquio audientium unitas confundatur. Hinc Paulus ait
ad Romanos5®'': “Non plus sapere, quam oportet sapere,
sed sapere ad sobrietatem." In Exodo57 r in sacerdotis ueste
iuxta diuinam uocem tintinnabulis mala Punica coniunguntur.
Ouid enim per mala Punica nisi fidei unitas designatur?
Nam sicut in malo Punico uno exterius cortice multa interius
grana muniuntur58, sic innumeros sanctae ecclesiae populos
unitas fidei contegit, quos intus diuersitas meritorum tenet.
Ne igitur rector incautus ad loquendum proruat, hoc, quod
iam premisimus, per semetipsam discipulis clamat ueritas
in Marco50*: ,, Habete sal in uobis, et pacem habete®0 inter
uos": ac si figurate per habitum sacerdotis dicat: Mala
Punica tintinnabulis iungite, ut per omne, quod dicitis, unita-
tem fidei cauta obseruatione teneatis. §. i. Prouidendum
quoque est sollicita intentione rectoribus, ut ab eis nullo
modo non solum praua, sed nec®laa recta quidem nimie et
inordinate proferantur, quia sepe dictorum®2 uirtus perditur,
cum apud corda audientium loquacitatis®3 incauta inpor-
EDITIO ROMANA.
Dist. XLIII. Pars. I. a) Irrnoc. et absque b) bac. pastorum lupi c) proferenda — c. i. a) eos b) errore
c) increpat d) dicens: canes etc. e) in Ezecn.: deest f) pastorem g) in Hier.: deest h) increpatio i) ad Titum: dcesl
k) exhortari 1) quasi m) In Act. Ap.: deest n) In Exod. : deest o) ingr. vel egreditur sanet, p) auditur q) testante
r) in Psalmo CXXXVI : deest s) quoque bona opera t) sapiens videri desiderat v) abscindat u) in Marco: deest rv) Ha-
bete sal x) ad Rom. : deest y) In Exodo: deest; Hinc in sacerdot. z) in Marco : deest aa) ne
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XLIII. Para. I. * Baculo: In epistola B. Hieronymi legitur: baculoque pastoris luporum rabies ddencnda est. Sed glossa ordinaria emu
Gratiano concordat.
Dist. XLII. can.
Sumina Paris. ( SchitlU _
/necuisse testatus rst liniti.
; manu posterioris aetatis addita in F — Paleam esse leniatur
similia quaedam leguntur. Eadem in regula Tarnatcusis mouast. sc
est Coli. Vaticana de qua c/. WusserscJilcben Bdtr. p. 3. &/*]. —
n. 7. 61) Haec Palea deest: ABEGH: in margine scripta invenitur in C;
p. 14.) 65) in Augustini Ep. CCXI. ad sanctimoniales ( scr . ao. 413.) similii
(almius. — Sed if. Dernrd. IU, 310. ; — lUg. I, 546. (item alibi): fons llcgiu.
linrth. III, so. (ex d. Aug.; ho l)ecr. Ili, 72. (ex d. S. Ang.) 66) Dei cultum: lleg. : Deo cultum: Burch. Ico
Dist. XLin. Para. I. 1) Cant. r.5. Glons. interi, ib. 2) Ep. ad Oceanum et gloss. ord. in I. Tim. c. 3. 3) ABDEFGH i) Codd. coli, o.; lup. s. cohercendi:
AB 5) CDEFGH; doctorem .. tacendum proferat aut proferendum: AB || can. 1. 6) Codil. coli. o. — Pars. II. c. 4. 7) util. et cautus: Edd. Yen. I. II. Bas.
I.ugdil. 8) detrahit: C1)F 9) AB oiig. 10) ABDRGH 11) recte: O; roct. deest: AB 12) Ioann. e. X. 13) iam: dcesl: E*hl. coli. o. exc. Bas. I4' — *• 1 ”*
cum: F 15) ABC Ed. Bas. 16) ib. «licens in E «ai a: Codd. coti. rei. — Esa. c. LVI. r. 10. 17) ABEFGH 18) Codd. coli, o.; dicens: deest: EGH — Ez>
153
DECRETI PRIMA PARS D1ST. XLIII. XLIV.
156
tunitatc leuigatur, et auctorem suum hec64 eadem loquacitas
inquinat, que seruire auditoribus ad usum profectus ignorat.
Unde bene per Moysen dicitur in Leuitico63l,h: „Vir, qui
fluxum seminis patitur, inmundus erit6<icc.“ In mente quippe
audientium semen secuturae cogitationis est audita equa-
litas 67,1,1 locutionis, quia, dum per aurem sermo concipitur,
cogitatio in mente generatur. Unde ab68ec huius69 mundi
sapientibus in Actibus Apostolorum 70 ff predicator egregius
semiuerbius71sg uocatus est72. Qui ergo fluxum seminis
sustinet 73 hh, inmundus asseritur74, quia multiloquio subdi-
tus ex eo se inquinat; quod si ordinate promeret, prolem
rectae cogitationis edere in audientium corde74ii potuisset,
dumque incautus per loquacitatem diffluit76 8k, non ad usum
generis77, sed ad inmundiciam semen fundit7811. Unde
Paulus quoque, cum de instancia predicationis discipulum
admoneret, dixit ad Timotheum Ep. IL 79 mm:„ Testificor co-
ram Deo et Christo Iesu, qui iudicaturus est uiuos et mortuos
etsonn aduentuin ipsius et regnum eius, predica uerbum,
insta oportune, inportune.” Dicturus: „ inportune,” pre-
misit: „ oportune,” quia scilicet apud auditoris mentem
ipse8l0u sua uilitate82i’P se destruit, si habere inportunitas
oportunitatem83 nescit.
C. II.84 Porcis ct canilms sacra non suni committenda.
Item Origenes00*.
II. Pars. In mandatis habemus, ut uenientes ad duita-
tem discamus prius, quis in ea dignus sit, ut apud eum cibum
sumamus86; quanto magis nosse oportet 87 *>, quis qualisue sit
is, cui inmortalitatis88 uerba credenda sunt? Solliciti enim
esse89c debemus, ne margaritas nostras mittamus ante por-
cosiN). Sed ob9111 alias causas utile est uiri huius92 me“ ha-
bere noticiam. Si enim sciam94, quia® in his, de quibus non
potest dubitari quod bona sint, emendatus est et inculpabilis,
(hoc est, si sobrius, si misericors96, si iustus, si mitis, et
humanus est 97 c, que utique bona nullus987 ambigit,) tunc
consequens uidebitur", ut ei, qui obtinet bona uirtutum,
etiam quod deest fidei et scientiae conferatur, et in quibus
maculari eius uita uidebatur10°s, que est in reliquis proba-
bilis, emendetur. Si ueto in his, cpie palam sunt, peccatis
inuolutus permanet et inquinatur161 h, non me oportet ali-
quid192 ‘ de secretioribus 199 et remotis diuinae sententiae 191
proloqui, sed magis protestari, et conuenire eum, ut peccare
desinat et actus suos a uiciis emendet. Quod si ingesserit
se, et pronocabit1941- n0s dicere, cpie eum minus recte agen-
tem non oporteat196 'audire, prudenter eum debemus eludere.
Nam nichil omnino respondere auditorum causa utile non107
uidetur, ne forte estiment198 m, nos responsiotiis penuria
declinare certamen, et fides eorum ledatur non intelligen-
tium propositum nostrum191’.
C. III. Verba predicationis persecutoribus suis 119 prolati
non subtrahant.
Item Anacletus, [epist. I. omnibus Episcopis.]111
III. Pars. Scimus autem, multos ob id infestare docto-
res112, ut eos perdant, et 119 a propriae uoluntatis placita
adinpleant. Non propterea tamen doctores (in quantum
uires suppetunt) a recta emulatione et bona intentione114
recedere debent, scientes, quia beati119, qui persecutionem
patiuntur propter iusticiam.
C. IV. Non mundus est a sanguine subiectorum, qui Dei
consilium illis non annunciat .116
Item Gregorius Venantio, Episcopo11"1 a, [lib. I. epist. 33.]
Ephesiis Paulus dicit118: „Mundae sunt manus119 meae
a sanguine omnium uestrum: non enim subterfugi, quominus
annunciarem omne consilium Dei uobis.” Mundus ergo a
sanguine eorum120 non esset, si eis Dei consilium pronun-
ciare 1218 noluisset, quia, cum increpare delinquentes noluerit,
eos proculdubio tacendo pastor occidit.
C. V. Eternae dampnationis penam incurrit predicator,
qid semen diuini uerbi non spargit.
Item Nicolaus Papa [ad Michaelem Imperatorem in
epistola, cuius initium est: „ Projmsueramus. “] 122
Dispensatio est nobis celestis seminis iniuncta123;
,,uae124 si non sparserimus, uae si tacuerimus.” Quod cum
electionis uas formidet et clamet, quanto magis cuilibet
exiguo metuendum est? Proinde, sicut non leue discrimen
incumbit pontificibus, siluisse1289 quod congruit, ita his
(quod absit) non mediocre periculum est, qui cum debeant
parere, despiciunt.
IV. Pars. Gratian. Pariter quoque obseruare debet sa-
cerdos, ne indignis et non intellegentibus secreta mistcria sua
predicatione reserare incipiat. Qui enim ea docet, que ab audi-
toribus intellegi non valent 12G, non eorum 127 8 utilitatem , sed
sui 128 c ostentationem facit. Unde in expositione: „ Beati inma-
culati dicitur 12B: „ Vicium animi130'1 est, indignis secreta uul-
gare 191 c, quod fit uel loquacitate incauta, dum sine indicio nolat
irrevocabile uerbum, uel adulatione, ut ei placeat, cui secreta
rauciat, uel lactatione scientiae, ut plura scire videatur." In
quibus omnibus profecto datur intelligi, quanta debeat esse dis-
cretio in predicatione sacerdotis, qua si forte caruerit, tanquam
torto naso, sacerdotalis offitii indicatur indignus.
DISTINCTIO XLIV.
GRATIANUS.
I. Pars. Cum autem vinolentus esse prohibetur, gulae in-
temperantium nequaquam habere permittitur ; neque enim ebrietas
prohibetur, et 1 voracitas permittitur. Utcumque enim inter opera
tenebrarum Apostolus connumerat, scribens llomanis 2: „ Non
in comcssalionibus ct ebrietatibus." leniris namque ingluuies ad
luxuriam facile prouocut, et omne 3 bonum opus dissolvit. Unde 1
venter et genitalia sibimetipsis 9 vicina sunt, ut ex latinitate mem-
brorum confederaiio intelligatur vitiorum. Ilinc etiam Nalmsar-
elan0n princeps cocorum muros Ierusalem destruxisse legitur,
quia venter, cui multitudo cocorum deseruit, edificia uirtutum
ad solum redigit. Sacerdos itaque-1 de altario 89 vivere, non
luxuriari querat. Unde 9 c leronimus ait10: „Tibi 0 sacerdos de
EDITIO ROMANA.
Di st. XLIII. c. r. bb) in Levitico : deest cc) est dd) auditae qualitas ee) Unde et ab ff) in Act. Ap. : deest gg) se-
miniverbius hh) patitur ii) corda kk) defluit 11) effundit mm) adTim. Ep. II.: deest nn) per advent. 00) ipsa pp) utili-
tate — c. 2. a) Clemens epist. III. in extremo b) convenit c) ante esse aild.: et valde solliciti d) Sed et ob e) est: deest
f) esse nullus g) videtur h) inquinatus i) op. ei aliq. k) provocaverit 1) oportet m) existiment — c. 3. a) ut — c. 4.
a) Episc.: deest b) annunciare — c. 5. a) post siluisse adit. : pro divinitatis cultu et ecclesiae correctione b) non ad eor.
c) sed ad sui d) animi: deest e) secr. mysteria — Dist. XLIV. Pars. I. a) Nabuzardam b) altari c) ut ait Hier.
Dist. XLIII. cau. 1. Gl) haec: deest: KttH G5) Coihl. coli. O.—c. 15. ». 2. CG ) Coild. coli. 0. G7) AUCEGH Jiild. coit. 0.
niti. p. 349 .-Jaffi „0. 887. -) 123) dispensationem nobis ini, metam i rdisVensn ionrnob in^cta. OrTo Sillfbr T 9 125) S <2
Dist. XLIV. Pars. I. 1) ve!: .EM/ 2) Itom. c. 13. r. 13. 3) onmo: deest: KQll 1) Inde: Alt; Unde leronimus: KGH- — cf Hiero» i» ep ivlAtnm
SdZ U W)*aS"S^''IU,C'20' 5) sibimetipsi : HOH 6) ABDKGU — lleg. , 25. sec. LXX. 7) quo £,e:V 8 l/coetet. coU.
157
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLIV. c. i— 8.
158
altario umere , non luxuriari permittitur §. i. Sunt autem
comessaliones non solum sacerdotibus , sed etiam laicis noxiae ,
qui festiuos et solempnes dies non aliter se digne celebrare pu-
tant u, nisi comessationibus deseruiant.
Unde Augustinus scribit ad Aurelium 12 Episcopum.
[epist. LXI V.] :
C. I. Non est uacandum comessationibus et ebrietatibus.
Comessationes et ebrietates ita concessae putantur et
licitae, ut in honorem beatissimorum13» martirum non solum
per dies solempnes, (quod unus quisque145 non lugendum
uideat, qui hec non carneis oculis inspicit?), sed etiam coti-
die celebrentur15. Et post pauca: Non ergo aspere, quan-
tum estimo160, non duriter, non modo imperiose 17 ^ ista
tolluntur: magis18 docendo quam iubendo, magis monendo
uam minando. Sic enim agendum est cum multitudine190,
eueritas autem29 exercenda est in peccata paucorum. Et
si quidem21 f minamur, cum dolore fiat, de22 scripturis com-
minando uindictam futuram, ne nos ipsi in nostra potestate,
sed Deus in nostro sermone timeatur. Ita23 prius mouebun-
tur24 spirituales uel 25 s spiritualibus proximi, quorum auc-
toritate et lenissimis26 quidem, sed instantissimis admoni-
cionibus cetera multitudo frangatur.
C. II. Nulli clericorum aut continentium licet tabernas intrare.
Item ex Concilio Laudicensi , fc. 24.] 27
Non oportet clericos28 sementes29* a presbiteris usque
ad subdiaconos30» et deinceps ordinis ecclesiastici omnes
usque ad ministros, aut lectores, aut exorcistas, aut hostia-
rios, aut psalmistas, aut etiam eos, qui in proposito con-
tinentiae sunt, tabernas** intrare.
C. III. Deponatur clericus, qui tabernas 31:1 aut ergasterium
habere noluerit.
Item ex VI. Sinodo, [cap. 9.] 32
Nulli licet33 clerico tabernam34* aut ergasterium ha-
bere35. Si enim huiusmodi tabernam ingredi inhibetur 36 b,
quanto magis aliis ministrare in ea? Si quis uero tale quid
fecerit, aut cesset, aut deponatur.
C. IV. Nisi necessitate compidsi clerici tabernas non
ingrediantur.
Item ex Concilio Cartag. III. [c. 27.] 37
Clerici38 edendi uel bibendi causa tabernas non in-
grediantur, nisi peregrinationis necessitate compulsi39.
C. V. Corripiendus est episcopus , qui conuiuiis occupatur.
Item Gregorius Natali Episcopo, [lib. II. Reg.
Indict. X. epist. 14.] 10
II. Pars. Multis ab urbe tua uenientibus41, frater karis-
sime, didici, pastorali cura derelicta solis42 te conuiuiis
occupatum. Que audita non crederem, nisi hec43 actionum
tuarum experimentis approbarem. Nam quia nequaquam
lectioni studeas, nequaquam exortationi inuigiles, sed ipsum
quoque usum ecclesiastici ordinis ignores, hoc est in testi-
monium, quod eis, sub quibus positus es, seruare reuerentiam
nescis44.
C. VI. De eodem.
Item ad eundem45» [ib. II. epist. 37.]
Conuiuia46, que ex intentione impendendae karitatis
fiunt, recte uestra fraternitas47 in suis epistolis laudat. Sed
tamen sciendum est, quia tunc ex karitate ueraciter pro-
deunt, cum in eis nulla absentium uita mordetur, nullus ex
irrisione reprehenditur, nec in eis inanes48 secularium nego-
tiorum fabulae, sed uerba sacrae lectionis audiuntur; cum
non plus, quam necesse est, seruitur corpori, sed sola eius
infirmitas reficitur, ut ad usus495 exercendae uirtutis habea-
tur. Hec itaque si uos in uestris conuiuiis50 agitis, abstinen-
tium, fateor, magistri estis.
[PALE A51.
C. VII. Item ex Concilio Nanetensi52
Nullus53 presbiterorum, quando54 ad anniuersarium
diem, trigesimum, aut55 septimum, uel tertium alicuius de-
functi, aut quacumque uocatione ad collectam presbiteri
conuenerit56, se inebriare57 ullatenus58 presumat, nec preca-
tus59 amore60 sanctorum uel ipsius animae bibere, aut alios
ad bibendum cogere, uel se aliena precatione61 ingurgitare;
nec plausus et risus inconditos, et fabulas inanes ibi referre,
aut cantare presumat, aut turpia ioca uel62 urso63, uel torna-
tricibus64 ante se fieri65 patiatur66; nec laruas demonum*
ante se ferri67 consentiat, quia hoc diabolicum est et a sacris
canonibus prohibitum.]
[PALE A68.
C. VIII. De eodem.
Item ex eodem69.
Ouando autem conuenerint70 presbiteri ad aliquod con-
uiuium, aliquis71 prior illorum uersum ante mensam incipiat
et cibum benedicat. Et tunc secundum ordinem sedeant,
alter alteri72 honorem prebentes73; et per uices74 cibum et
potum benedicant, et aliquis de illorum clericis75 aliquid de
sancta scriptura legat. £t post refectionem similiter san-
ED ITIO ROMANA.
Di st. XLIV. c. 1. a) hon. etiam beat, b) ipsum quis c) existimo d) imperioso e) mult. peccantium f) quid
g) aut _ c. 2. a) diaconos — c. 3. a) tabernam b) prohibetur — c. 6. a) Idem b) usum
NOTATIONES CORRECTORUM.
Disl. XLIV. C. TI. * Clericos servientes: Graeco est: iegau-
xaiig, quod DionysiuB vertit: sacro ministerio ilcilitos; quam vovsionem con-
cilium Aquisgraiicnse, liurcbardus et Ivo attulerunt.
** Tabernas: Sequebatur in impressis [etiam in D]: nisi causa ne-
cessitatis, quae sunt expuncta, quia neque in plerisquo niannscriptis, neque
in Burcliardo ot ivono, neque in ipso concilio I.aodiconsi aut Aquisgranousi
(ubi c. GO. hoc idem repetitur) leguntur; videntur tainon accepta cx can.
apost. 5-1.
C. III. * Tabernam aut ovgastorium: Graece est: xump ixav
(pyaanjoiov, id est: cauponariam tabernam.
C. VII. * Daemonum: Burchardus [ct Ilincm. et lteg.] addit: gitas
tttr Igo lulatnascas dicunt, («'WJ.
D i s t. XLIV. P a r s. I. 11) e/. Gregor, ad Angustio, supra Pisi. IV. c. 0. || c an. 1. 13) Aureolum : Alt; Aurelianum : EGH;s eribons : EGII- F.p. 22. vo.X
,i r, nili r.i M„„r Ln Pecr XIII 08 ■ Coli tr P Ut, 2«, (27,) 3, 13) Codd. cl Kdd.coll. o. ; etiam (Iro) beatorum: Coli. tr. P.; honore beat.: MU
•fS ■ non 15) inspiciat . . ' celebrantur: F.GH 10) ABCDV Edd V,n. I. II *r. Mwrf. I. 17) AttBKAVH
1 Hi ..: rmil.P ■ nornicioso- C 18) sed matr. : Ivo 1») AUEEGII oru/. Iro Coli. tr. I‘.—Corr. 20) quoque: St. Ilus. 21) CUI.FGH; Sed si quMoin : 11;
sid si nuid- A It) cnm ^monebuntur: AC Coli. tr. P. 25) BCDF oru,. Iro Coti. tr. P. 2«) levissimis: EGII Edd. coli. „ | can. 2.
271 2 rrl-Snl/AD - CoU tr PII 7 10 - — exoers. Bioni, s.: A«s. ded. V, 82. Itegiuo 1, 180. Durcli. II, 131. .l«s. VII, 91. («vimoii drcsl «t Cod. I «/»••)
ho Uecr ^rt;r cfCo”uPAoniZ c 60 S) cler : drest: llisp. 20) serv. altaris:’». 30) ABEGI! Cone. Aquisgr. | can. 3.. 31) J//W / 32) ex V. syi,.:
j » iT' VI’ 21 — 1' r.a9 Ver Sin l.ins t Bibi — Coll.tr. P. II, 11, 4. 33) nulli licere cl.: C; nulli licet clericorum: h.G (liceat) II: non Jic.:
Alt, imo « sguod. qnnnsexta Itab. ao. 092. — sio Aiast. Bm. oou.ir. . i , ii, i. j li7. _
V 83 _ ^Ttalm'mMT^Prta^mam i^trarerjlR^ ^j) iut™r°: ^ Ir. R rL n/^.^^isTn/cVcr.* orb^Ans/dn/.
. Mnnr. (conv. nutum)
50) negotiia ct coiiv.j
52. «cr. ao.
contra Jfscrpt. fidem
A; negot. conv.: U
lJari8. (Schultc 14.)
JUmensis ( *
invenitur in Codd. nonnullis; vol tricesimam tertiam vel | septimam. M**™' j, r oc ari *- 1 ^Hinni ! ^ llca. 'J/htrch. ; praevaricari: DF Kd. lias.; precatus: Ito
latenus : CBF Edd. o. cxc. Par. et Lugdd. Ilurcb. Ivo; ullat .■. decet: »««**• } J 03) viso: Ed. U"*- M) praesum, ct larvas vol cor-
00) Iu amor.: Minem. Ite,,. Ilurcb. Ivo- Cor r 01) prao.hcat.ono: DhM. C* valtiroatr. ferre cons.: 1> || can. 8. OS) U.ucPal.a
vulos cum tornatr.: C 05) facere: llniau. Ileg. llutch. I'° „ ’ U,, utuemar. I. c Kcg. I, 218.: Ilurcb. 11, 102.; Iro Beer. VI, 2:>3. 70) conveniunt:
dicst: AIIOKOH: manu posterioris aetatis ia margine adsciipta a„t ali„.; Hincm. Ileg. Ilurch. ; aiiq. : deest: Ivo 72) alterius: Ilincm. 7») portantes:
Ibld. Imogd. II. IU.; veniunt: JSMrf. A^. Wer; J^r.^^r. 71) decamis au.miq
Iltncm. ileg. ; praoboat: Unrr.h. 74) vicissitudines. Jitncm. « ) i
15!)
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLIV. XLV. c. 1—3.
160
ctum ymnum dicant ad exemplum7*1 Domini77, sicut in cena
fecisse legitur, et sic78 se contineant omnes presbiteri78,
maxime in talibus locis80, ut non uituperetur ministerium
illorum81.]
[PALE A82.
C. IX. De eodem.
Item ex eodem83.
Quando presbiteri per calendas simul84 conueniunt post
peractum diuinum rmsterium83 ad80 necessariam colla-
tionem87, non88 quasi ad plenam refectionem, sed quasi ad
prandium ibi ad tabulas88 resideant, ne90 per talia inhonesta
conuiuia se inuicem grauent81, quia indecens est et onero-
sum. Sepe etiam tarde ad ecclesiam88 redeuntes maius
damnum de reprehensione consequuntur88, quod9-1 de graue-
dine mutua contrahunt, quam lucrum ibi85 faciant88. Nam
de huiusmodi conuentu Paulus97 Corinthios reprehendit, qui
inconuenienter cenam dominicam manducare conueniebant.
Sic et qui ad cenam dominicam, id est ad collationem 88
uerbi, sub occasione conueniunt, et ex ueritate98 uentris
causa coniunguntur, reprehensibiles coram Deo et hominibus
habentur. Et ideo peractis omnibus, qui uoluerint100,
panem cum caritate101 in domo fratris sui simul cum fratribus
frangant, et singuli singulos bibere faciant108, et 103 maxime
ultra tertiam uicem poculum non contingant181, et sic ad
ecclesias 105 redeant.]
C. X. Christiani ex simholis conuiuia non celebrent 10G.
Item ex Concilio Laodicensi, [c. 5 5.] 107
III. Pars. Non oportet ministros altaris uel quoslibet
clericos, aut etiam laicos108 Christianos ex simbolis, que
uulgus comissalia 108:1 appellat, conuiuia celebrare.
C. XI. Sacrarum scripturarum lectio sacerdotalibus 110
comtiuiis semper admisceatur 111 a.
Item ex Concilio Tolletano III. [c. 7.] 112
Pro reuerentia Dei et113 sacerdotum id uniuersa1111’
constituit115 sinodus, ut (quia solent crebro mensis ociosae
fabulae interponi) in omni sacerdotali conuiuio lectio diuina-
rum scripturarum misceatur. Per hoc enim et animae edifi-
cantur ad bonum, et fabulae non necessariae 116 prohibentur.
C. XII. De confertis 1 17 nec conuiuia facere, nec ante
horam diei tertiam clericis comedere licet 118.
Item ex Concilio Martini Papae, [c. 61. et 66.]118
Non liceat sacerdotes uel clericos, sed nec religiosos lai-
cos conuiuia facere de confertis. §. 1. Nec1-'0 oportet
clericos uel laicos religiosos ante sacram horam diei tertiam
inire conuiuia, neque 121 a aliquando clericos, nisi ymno dicto,
edere122b panem, et post cibos123 gratias auctori124 Deo
referre.
Gratian. Si ergo laicis comessationes dampnabiles sunt,
mulio magis sacerdotibus inputantur ad gehennam. Venter enim
pinguis (ut ait Ieroninms) 125 crassum sensum generat, cum
sacerdotalis sensus128 ecuntra 1 27 c uigil debeat esse et tenuis;
alipte ideo edacitatis vitio obnoxii in sacerdotes ungi 128 non debent.
Hi enim (ut ait Gregorius in Moralibus) 128, qui adhuc viciarum
bello subiacent, nequaquam per predicationis usum preesse magi-
sterio ceterorum debent.
DISTINCTIO XLV.
GRATIANUS.
I. Pars. Sequitur: „non percussorem"-1. Non enim oportet
episcopum ita esse irascibilem ei perturbati sensus, ut percutiat,
qui debet esse patiens: sed sequatur eum, qui dorsum posuit ad
flagella.
Unde Gregorius scribit Iohanni Episcopo Constantinopol.
(lib. I. epist. s 2.] 2
C. I. Verborum correctione, non verberibus timeri debent
episcopi3*.
Quid autem4 de episcopis, qui uerberibus uolunt timeri,
canones dicant5, bene fraternitas uestra0 nouit. Pastores
enim7l> facti sumus, non percussores8. Egregius80 predica-
tor10 dicit: „Argue, obsecra, increpa cum11'1 omni patientia
et doctrina." Noua uero atque inaudita est ista predicatio,
que uerberibus exigit fidem.
[C. II.]1*»
Item in quodam Concilio [Romano sub Siluestro, c. 17.] I3I>
Neminem14 quisquam peccantem clericum cede15 attin-
gat, non presbiter diaconum100, non episcopus clericum uel
seruitorem ecclesiae ad cedem perducat. Quod170 si ita
causa exigit, id est, si incorrigibilis extitent clericus180,
triduo priuetur honore, ut penitens redeat ad matrem eccle-
siam.
C. III. Non asperis, sed blandis verbis 19 ad fidem sunt
aliqui -provocandi.
Item Pascasio Episcopo Neapolim [lib. XI. epist. 15.]20»
Oui sincera intentione extraneos a Christiana religione
ad fidem cupiunt rectam adducere21b, blandimentis debent,
non asperitatibus studere, ne quorum mentem reddita a
plano220 ratio poterat prouocare23d, pellat procul aduersitas.
Nam quicumque aliter agunt, et eos sub hoc uelamine a
consueta ritus sui uolunt cultura remouere24 0, suas illic 25 f
magis, quam Dei probantur causas attendere20. §. I. Iudei27
siquidem Neapolim habitantes28^ questi nobis sunt asse-
rentes, quod quidam eos a quibusdam feriarum suarum
sollempmtatibus28 irrationabiliter nitantur arcere, ne illis sit
licitum festiuitatum suarum sollempnia colere, sicut eis nunc
usque et parentibus eorum30 longis retro temporibus licuit
obseruare31. Quod si ita se ueritas habet, superuacuae rei
EDITIO ROMANA.
Di st. XLIV. c. 10. a) comessalia — c. 11. a) misceatur b) sancta constit. — c. 12. a) nec b) comedere c) contra
Dist. XLV. c. 1. a) correptione .. episcopus b) etenim c) ut egreg. d) in — c. 2. a) C. II. De eodem b) quodam:
deest c) non diaconus d) Sed si e) exigit clerici — id est si inc. ext. : ileest — c. 3. a) Item Gregorius b) perducere
c) ad planum d) revocare e) suspendere f) illi g) Neapoli consistentes
Dist. XLIV. nui. 8. 76) RicUt. haec dua verba (ad exemplum) astcriscis inclusit, tamquam a. Corr. addita fuissent; Sci inveniuntur : DF 77) dom. ct
Baluatoris ac discipulorum eius: Hinctn. 78) sic: ileest: Coild. ct Edi. coit. o. 79) presb. in omni loco: Hinem. 80) loc.: iccst: ib. 81) nostrum: V lieg.:
no sicut dixit Apostolus vitup. minist. nostrum: Hinem. || can. 9. 82) Haec Palea ileest: ABCEGH; manu posterioris aetatis adit ita est: P — llolanins enuonem
nostrum nou novit, cf. Ei. Vttmcri p. XXtI. 83) Hincmur. c. 15. Bcgino I, 219. ; Burch. II, 16-1. ; Ico Dccr. VI, 255. 84) iu unum : F Ed. Pus. 85) ministe-
rium: DF Edi. coli. o. Ivo Dccr. 85) et: DF Eli. Bas. Hinem. Ileg. 87) collectionem: 1)F Edd. coli. o. 88) non . sed: ilcsunt: Hcp. 89) tab. sibi resid.:
J)F Ei. Bas. 90) et: Hinem. Reg. 91) per tales inconvenientes pastellos se i. g.: Hinem. 92) ecclesias (Reg.) suas: Hinem. 93) conquirunt: Hinem. Reg.
Burch. Ivo 94) ut: DF hi. Bus.; o t: Hinem. Reg. Burch. Ivo 95) cibi: F Etl. Bas. — Corr. 95) faciunt: Reg. 97) conv. qui Bub religionis obtentu agebatur
Paullus Apost. convenienter ropr. Cor.: Hinem. — I. Cor. c. II. 98) collectionem : DF Edd. Arg. Bas. Nor. Fe». I. II. 99) ingurgitate: F; gurgitate: Ivi.
100) votuerit ct postea: frangat: Burch. 101) oar. et gratiarum
Reg. 103) et: deest: Hinem. Reg. Ivo 104) contingat : Ei. Bas.
„■ .. , . , „ 1| can. 10. 100) celebrant: EGH 107) hab. inter a. 343. et S8L iu Capit. Martiui
Prae. c. 61. cf . infra p. XLIV. e. 12. Coli. tr. P. II. 7, 27. — Eadem leguntur iu Cone. Aquisgr. (no. 813. Iiab.) c. 83. et ut Corr. et It. indicant in Rab. Focu. c. 27.,
nja tamen nihil invenimus 108) aliqnos: EGH 100) ABCDFG (prius legebatur: commissum sci correctum est) H—Hisp.Coll. tr.P. 1! can. 11. 110) sacerdotum:
EGH 111) Coii. coli. 0. 112) Imb. ao. 589. — ap. Bruus I, 214. — Burch. II, ICO. (Ex C. Africano); Ico Beer. VI, 260. (ex. C. Afr.)- Coli. tr. F. II, 36, 3. — cf.
Baham Paen e- -'S. 113) et: deest: orig.Hisp. 114) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 115) etatuit: Burch. Ivo 116) non nec.: deest: Ivo || can. 12. 117 conf. vero:
118) liceat: ib. 119) Cap. Hart. Brac.c. 61. 65. — ap. Binus II, 55. — incertae originis, — Coli. tr. F. II, 47, 61. 64 Prior cao. pars interpretatio esi
c. 55, Cone. Lnotl., posterior apud Reg. I, 189.; Burch. n, 165. Ico Deci'. VI. 256. ex Cone. Carthng. c. 12. dempromta esse dicitur; erroris auctor Regino est, cf.
ii tmerscblebeu »i hd. Ileg. ad l. c, — cf. Dist. XL. c. 10. 120) non: Reg. Burch. 121) ABCEFGH orig. Reg. Coli. tr. F. 122) ABCEFGH mia. H/sp. lieg. Burch.
■ 123D;ib!,1m : {(f7- 124) auct. : deest; Alt 125) Ep. ad Negotialium 126) ventor: AB 127) Codd. coli, o.; econt. vigil debet: AR 128) inungi:
JtelAfl llv) itu. XXIII. C. 12.
Dist. XLV. Pars I. 1)1. Time.», a. 2. || can. 1. 2 ) Ep. 53 lib. 3. Ed. Manr.scr. ao. 593 . — Jafe no. 893. — Folgc. IV, 9, (10,) 3. 3) ABCBEF;
correctionem : Gil ; non verberum : EGH 4 1 autem: deest: Folgc. 5) dicunt: EG G) tua: Folgc. 7) ABCD 8) persecutores: orig. Pol^c. 0) MI. coli. o.
10) II. R«t c. 4. 0. 2. 11 )ABChGH Ed. Bas. Poli/c.Jj csTi. I. 12) Codd. coli. o. 13) Codd. et Edd. coll.o. — Ex apocrypho constituto Silvestri cf. Jaffc Reg. Ui.
spur. pag. 928. Xaassen 1, 412. j HcfelcOmc. Gcsch. 1, 423. 14) Nemo: om 15) vorboribus: Ed. Bas. 16 ) Codd. et Edd. coll.o. 17) Codd. coll.o. 18) A11CI)EGH\\
,ca P 3' AB 20) Codd. collo. F.p.vt. lib. XUl. Ed. Man r. sor. ao. 602. — Ja.fi no. 1496. — Coii. tr. P. I, 55, 16. 2i) BCDEFGH orig. Coli
erili o. Coli trP; inis: < •' ■> .. 24) Codd. et Edd. coli o. Coli. tr. P. 25) Codd.
30) cor.: deest; Coli. tr. P. 31) obs. vel colcrc
29) aolomuibua: oruj .
1C2
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLV. c. 4-8.
indentur operam dare 32. Nam quid utilitatis est, quando,
etsi contra longum usum fuerint uetiti, ad fidei33" illis 34
conuersionem35' nil proficit? Aut cur Iudeis qualiter cere-
monias suas colere debeant regulas ponimus, si per hoc
eos lucrari non possumus? Agendum est ergo, ut potius
ratione et mansuetudine33 prouocati sequi nos uelint, non
fugere, ut eos3?, ex33 eorum codicibus ostendentes que dici-
mus, ad sinum matris ccclcsiac Deo possimus adiuuantc
conuertere. Itaque fraternitas tua eos monitis prout39k
potuerit30, Deo adiuuante ad conuertendum accendat, et de
suis illos solempni tatibus 31 inquietari denuo non permittat,
sed omnes festiuitates feriasque suas, sicut hactenus tam
ipsi quam parentes eorum per longa colentes33 retro tem-
pora tenuerunt, liberam habeant obseruandi celebrandique
licentiam.
C. IV. Non seueritate , sed beniuolentia subditos prelali
corripiant 43.
Idem uniuersis Episcopis per Galliam et Europam ei
Germaniam constitutis 34 a.
Licet plerumque accidant sacerdotibus451’ que sunt re-
prehendenda, plus tamen erga corrigendos agat beniuolentia
quam seueritas, plus cohortatio quam commotio46", plus
karitasquam potestas, cum nemo nostrum sine reprehensione
aut sine peccato uiuat. Nam si Dominus47 statim post
trinam negationem B. Petrum preceptorem nostrum aposto-
lum iudicasset, non tantum ex eo fructum, sicut fecit, re-
cepisset. Expectandi ergo atque corrigendi magis sunt
rectores ecclesiae, quam statim iudicandi43. Unde49d ne-
cesse est queque50' negotia ecclesiastica post multarum
experimenta causarum sollicitius perspici51, et diligentius
precaucri, quatinus per spiritum karitatis et pacis omnis
materia526 scandalorum et presumptio Iudeorum^e* atque
oppressio simplicium fratrum54 de ecclesiis Domini auferan-
tur. Et sicut non uult quisquam fratrum se aliorum iudicio
pregrauari, ita non audeat alii inferre55 quod sibi non
uult fieri.
Iudei non sunt cogendi ad fidem , quam tamen si inniti susce-
perintcogendi sunt retinere.
Unde in Tolletano Concilio IV. [c. 56.] statutum est57:
C. V. Sicut non sunt Iudei ad fidem cogendi , ita nec conversis
ab ea recedere permittitur^*.
De Iudeis autem59 precepit605 sancta sinodus, nemini
deinceps uim ad credendum inferre61". „Cui62 enim63 uult
Deus miseretur, et quem uult indurat.“ Non enim tales
inuiti saluandi sunt, sed uolentes, ut integra sit forma iusti-
ciae. Sicut enim64 homo propria65'1 arbitrii uoluntate ser-
penti obediens periit, sic uocante se66 gratia Dei propriae67
mentis conuersione quisque63' credendo69 saluatur70. Ergo
non ui, sed libera'16 arbitrii facultate72 ut conuertantur
suadendi sunt, non potius inpellendi73. Qui autem iampri-
dem ad Christianitatem coacti sunt, (sicut74s factum est
temporibus religiosissimi principis Sisebuti)75; quia iam con-
stat eos sacramentis diurnis associatos 76 h, et77i baptismi
gratiam suscepisse, et erismate unctos esse, et corporis73k
Domini79 extitisse participes, oportet30, ut fidem, quam
ui311 uel necessitate susceperint32"', tenere cogantur, ne
nomen33 Domini blasphemetur, et34 fides, quam susceperunt,
nilis ac35" contemptibilis, habeatur.
C. VI. Beniuolentia plus nuam seueritas erga corrigen-
dos agat.
Item leo Episcopus. Jepist. LXXXII. ad Anastasium
Episcopum Thessalonicensem, c. i.]36"
Licet nonnumquam accidant, que in sacerdotalibus sunt
reprehendenda personis37, plus tamen erga corrigendos agat
beniuolentia quam seueritas, plus cohortacio33 quam com-
motio®1', plus karitas quam potestas. Sed ab his90c, qui
que sua querunt91'1, non que Iesu Christi, facile ab hac lege
disceditur92'; et dum dominari magis quam consulere sub-
ditis placet936 honor inflat superbiamus, et quod proui-
sum95 est ad concordiam, tendit ad noxam.
C. VII. Deiciatur ab offilio diaconus presbifer et episcopus
uerberibus timeri querens 96 *.
Item ex canone Apostolorum, fcan. 28. (juxta priscam
uersionem)]97.
Episcopum, aut presbiterum, aut diaconum percuden-
tem fideles delinquentes aut infideles inique agentes, et per
huiusmodi uolentem93 timeri99, ab offitio suo deici precipi-
mus, quia numquam1005 nos101 Dominus hoc docuit. E
contrario uero ipse102, „cum percuteretur, non repercutie-
bat103, cum malediceretur, non maledicebat1'14', cuni105
pateretur, non comminabatur.”
C. VIII. Non uerberibus, sed uerbis subditos episcopi
corripiant.
Item ex Concilio Bracarensi [III. c. 7.]106
Cum beatus Apostolus107 arguere, obsecrare uel 103
increpare in omni patientia109 precipiat, extra hanc doctri-
nam nouimus quosdam ex fratribus tantis cedibus in honora-
EDITIO ROMANA.
Dist. XLV. c. 3. h) fidem i) et convers. k) monit. quidem prout — c. 4. a) Item Gregorius IV. in epistola Epp.
per Gall. et Germ. const. b) in sacerdot. c) comminatio d) ante Unde add.: quum maiora negotia et difficiliores causa-
rum exitus sanctorum Patrum canones spiritu Dei conditi et totius mundi reverentia consecrati iubeant sub nostrae sen-
tentiae exspectatione suspendi nostroque moderamine finiri, e) est haec et alia eccl. quaeq. neg. f) materies g) invi-
dorum* — c. 5. a) conversi .. permittuntur b) praecipit c) inferri d) proprii e) homo quisque f) liberi g) sunt
venire sicut h) sociatos i) et: deest k) corp. et sanguinis Dom. 1) etiam vi m) susceperunt n) et c. 6. a) Leo
Papa b) commutatio c) Sed hi d) quae sua sunt quaer. e) discernuntur f) subd. quaerunt, placet g) superbia —
c. 7. a) presb. et diacon, b) nusquam c) remaledicebat
notationes correctorum.
Dist. XLV. C. IV. * luridorum: Iu epistola Grogorii IV. M (quao eat in saepo memorato codico bibliothecae Domlnicanao,) ct aliquot vetustis
exemplaribus Gratiani legitur: Judaeorum.
Dist. XLV. can. 3. 32) adhibere: mig. Ico - Co>r.; Hic est Jinis canonis ap. Imo 32 ) Codd ct MI. coli. o. OoU.tr. P. 34) illius: DMdcM.o
v .. ~ ». j-- ri v/3 u 36) ratione mansuetudinis : C 37) eis: ong. 33) ex: deest: Coli. tr. F. 39) (odd.
I' ?7'7,C-6J;r?T ^ ■Kr R » jis» 59) aut. : dent: holtecr.XlU. (K) ) BCDF orig. Iteg.; hocpraeeep.: Jtisp.
non y:.. . impellend'); Itio Pan. I, 72. CoU- ti. I. II. 37, 1». n . m. orig. Hisp. Jtcg. Bnrch. Ico Pan. Coti. Ir. P. C2) llom. c. 9. v. IS.
ttnrch. Ioo Pan.; baec praecep. : Ico Dcc). I. 61) BCDF Kud. coit, p ‘B f lt0 I. IcoPc.u.Coll. ir. P.; proprii: Codd. coli. rei. orig. Hisp. UG)se:
M) enim: deest; AU 64)_enim: deest: ho Dec>. L Sb) AF Codd. orig. H g-U flwreft. 7U) solvitur: C; solvatur: Codd. origin. 71) ADC fteg. Umet.
-•» »W. , LWI. II . M . u, ‘Wl, £ •
Kdd. l\ir. Nor. Litgtld. II. III.
Corpus lur. cnn. JC*I. Friedbr.rft.
1G3
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLV. c. 9. 10.
1G4
tos110 effeniescere111», quanto1181» poterant latrocinantium
promereri personae. Et ideo, qui gradus iam ecclesiasticos
meruerunt, id est presbiteri, abbates siue 113c leuitae, qui11*,
exceptis 115 grauioribus et mortalibus culpis, nullis debent
uerberibus subiacere, non est dignum, ut passim unusquis-
que prelatus honorabilia110'1 membra sua prout uoluerit et
ei117 placuerit uerberibus subiciat et dolori, ne dum incaute
subdita percutit118 membra, ipse119 quoque debitam sibi
subditorum reuerentiam subtrahat, iuxta illud, quod quidam
sapiens dicit 189e: „Leuiter castigatus reuerentiam exhibet
castiganti, asperitatis 121 autem nimiae increpatio nec incre-
pationem1227 recipit, nec salutem.*1 Et ideo, si quis aliter,
quam dictum est, predictos honorabiles subditos, licentia
perceptae potestatis elatus, malicia tantum 123 s crediderit
uerberandos, iuxta uerberum modum, quem 121 h intulerit,
excommunicationis pariter et exilii sentenciam sustinebit.
II. Pars. Gratian. Salomon^to uero econtra*36' ammonet,
tlicens: „ Percute filium tuum uirga, et liberabis animam eius a
morte .“ Hinc etiam B. O regor ius 137 scribit in Dialogo , B. Bene-
dictum quendam monachum uirga percutiendo sanasse, quem
crebra ammonitione curare non poterat. Hinc etiam Dominus 128
flagello facto de resticulis 129 k male uersantes in templo flagellauit
et de orationis domo eiecit. Hinc etiam Apostolus 130 fornica-
torem illuni satanae corporaliter 131 nexandum tradidit 132, et
magum 133 illuni corporali cecilate dampnauit. Hinc etiam in
canonibus 131 pueri, qui ante rationales 133 annos irrationabiliter
uersantur, uerberibus castigari iubentur. Virgines quoque, si
religionis ueste deposita aliis se copulauerint, ergastulis retrudi136
proripiuntur.
Hinc etiam G regorius in Moralibus scribit
lib. XX. p. 4. c. 11. 137 »
C. IX. Disciplina non est scruanda sine misericordia, nec
misericordia sine disciplina.
Disciplina uel misericordia multum destituitur, si una
sine altera teneatur. Sed circa subditos inesse138 debet
rectoribus et iuste consulens139'1 misericordia, et pie seuiens
disciplina. Hinc est, quod semiuiui illius uulnerious , qui a
Samaritano 140 in stabulum ductus est, et uinum adhibetur
et111 oleum, ut per uinum mordeantur112 uulnera, per oleum
foueantur: quatinus unusquisque, qui sanandis uulneribus
preest, in uino morsum districtionis adhibeat, in oleo molli-
ciem pietatis; per uinum mundantur putrida, per oleum
sananda fouentur143». Miscenda ergo est lenitas cum se-
ueritate, faciendum est14111 quoddam ex utroque143" tem-
peramentum, ut neque multa asperitate exulcerentur subditi,
neque nimia benignitate soluantur140. Hoc nimirum illa
tabernaculi 147 archa significat148, in qua cum tabulis uirga
simul et manna est, quia cum scripturae sacrae scientia
est 149 f in boni rectoris pectore si est 159 uirga districtionis,
sit et131 manna dulcedinis. Hinc etiam152 Dauid133 ait:
„ Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt.“ Virga
enim 154 s percutimur, et baculo sustentamur135. Si ergo est
districtio iusticiae160h, que feriat, sit et consolatio 137 baculi,
que sustentet. Sit itaque amor, sed non emolliens; sit
uigor133' sed non159 exasperans; sit zelus, sed non inmo-
derate seuiens; sit pietas, sed non plus quam expediat par-
cens. Intueri libet in Moysi pectore misericordiam simul 100 k
cum seueritate sociatam. Videamus amantem pie et districte
seuientem. §. 1. Certe cum Israeliticus populus ante Dei
oculos pene inueniabilem contraxisset offensam, ita ut eius
rector audisset 1611 : ,, Descende, peccauit populus tuus, “ac
si ei diuina uox diceret: „qui in tali peccato lapsus est,
meus102m non est,“ atque subi ungeret 163 : „ Dimitte me, ut
irascatur furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te
in gentem magnam," ille semel et iterum pro1141 populo, cui
preerat, obicem se ad impetum Dei irascentis opponens ait:
„Aut dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, aele me de
libro tuo103, quem scripsisti." Pensemus ergo, quibus
uisceribus eunclem populum amauit, pro cuius uita de libro
uitae deleri se petiit. Sed tamen iste100, qui tanto amore eius
populi constringitur, contra eius culpas pensemus quanto zelo
rectitudinis accendatur107. Mox enim, ut culpae uenia
delerentur108 obtinuit zelo rectitudinis succensus ait109»:
„ Ponat uir gladium super170» femur suum, ite et redite de
porta usque 171 ad portam per medium castrorum, et occidat
unusquisque fratrem172 et amicum et proximum suum178;
cecideruntque in die illo 174 quasi uiginti* tria175 milia homi-
num." Ecce, qui uitam hominum 170 p etiam cum sua morte
petiit, paucorum uitam gladio extinxiti Intus arsit igne 177 u
amoris: foris accensus est178 zelo seueritatis. Tanta fuit
pietas179, ut se pro illis coram Domino morti offerre non
dubitaret180; tanta seueritas, ut eos, quos diuinitus181 feriri
timuerat 182, ipse indicii gladio feriret. Sic amauit eos , qui-
bus prefuit, ut pro eis nec sibi parceret, et tamen delinquen-
tes sic persecutus est, quos amauit, ut eos etiam 188 parcente
Domino184 prosterneret. Utrobique legatus fortis, utrobi-
que mediator admirabilis183, causam populi apud Deum
precibus, causam Dei apud populum gladiis allegauit. Intus
amans diuinae irae suplicando obstitit: foris seuiens cul-
pam feriendo consumpsit. In180r regimine ergo utrum-
que 187 s Moyses miscuit, ut nec disciplinae deesset mise-
ricordia, nec misericordiae disciplina1881. Unde hic189
quoque iuxta utramque uirtutem dicitur: ,, Cumque sederem
quasi rex circumstante exercitu, eram tamen merentium
consolator." Sedere quippe circumstante exercitu uigor est
disciplinae190" regiminis: merentium uero corda consolari
ministerium191 pietatis.
C. X. Iuste indicans misericordiam cum iuslicia seruat.
/dem192».
Omnis, qui iuste iudicat, stateram in manu gestat ; in 193 b
EDITIO ROMANA.
Dist. XLV. c. 8. a) subditos efferv. b) quantas c) et d) honorabiliora e) dixit f) correctionem g) malit, animi
tant. h) quae i) contra k) funiculis — c. 9. a) scribit: deest b) consolans c) mundentur .. foveantur d) facien-
dumque quodd. e) utraque f) est : deest g) etenim h) virgae i) rigor k) simul: deest 1) audiret m) est, iam meus
n) ut petitione prima, ne delerentur, culpae veniam obtinuit, ad eundem populum veniens ait o) glad. suum super
p) omnium q) ignibus r) ante In add. : Succurrit citius omnibus, ostensa morte paucorum. Et idcirco omnipotens Deus,
fidelem famulum suum citius exaudivit agentem pro populo, quia vidit, quid super populum acturus esset ipse pro Deo
s) ergo populi utrumq. t) misericordia disciplinae u) est ac disciplina — c. 10. a) Item Isidorus lib. III. Sententiar. de
summo bono c. 54. b) et in
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IX. * VIginti tria: Sic etiam legitur in codicibus B. Grogorii; Bod in hobracis, paraphrasi chaldaica, vorsiouo Soptuaginta, ot vulgata est:
tria millia.
Dist. XLV. can. 8. 110) inhonoratores : Ed. Das.; inhonoratos: ADCD 111) Codd. d Edd. coli. o. Coli. tr. P. 112) ADCDEFH Ed. Das. Coli. tr. P.
113) Codd. d Edd. coit. 0. orig. Hisp. Coli. tr. P. 111) qui : dccd; orig. 115) excepto : orig. Coli. tr. P. 110) ADF orig. Hisp. Coli. tr. P. 117) cum : orig.
118) percutiant: Edd. coli. o. eic. Das. 119) ipsi: cacd. ac. Das. Lugdd. II. 111. 120) DDEFGH Coli. tr. r. — leniter castigat.: orig. 121) asperitate autem
nimiae increpationis : orig. (sed in Codd. gitilnis/lnm tixlns incolitur Gratiani) Hisp. 122) Codd. d Edd. coU. o. orig. Hisp. Coli. tr. F. 123) ADCDF orig. Hisp.
Coli. tr. P. 121) BCDEFGU orig. Hisp. 125) Proo. c. 23. r. 11. 120) Codd. coti. 0. 127) Lib. II. Jlitd. c. 4. 128) loiiim. c. 2. 129) Codd. coli. 0. ISO) I. Cor. c. 5.
131) corp. daranauit et vox.: EQH 132) tradit: AD 133).lcf. c. 13. 134) Siricius P. cp. I. c. 0. 13b)CDF 130) retundi : ABII can. 9. 137) Codd. coll.o. — lib. XX.
c. 5. uo. 14. in cap. 29. Ioh. v. «It. — Ed. 3hmr. — Phillips Cod. can. S. Petri Salisb. p. 34. 133) Codd. d Edd. coli. o. 139) Codd. d Edd. coti. o. 140) Late. c. 10.
lll)ad: liuhm. 142) morderentur: I) M. Das. ; fouoroutur: Ed. Das. 143) ABDEFGH Edd. coli. 0.; ut per uin. mundentur .. foueantur-. C 114 ) ADCDF;
fauend. est igitur: EGH; fac. igitur: Edd. coli. pr. Lugdd. II. Hi. 115) Codd. collo. 140) dissoluantnr: EGH ,147)tah.: deest: Ed. Das. 1«) figurat: KGH
149) ChFGlt Edd. coli. 0. 150) est ibi uirga: liQ 151) etiam: EG 152) et: AB; etiam et: EQH 153) Psalm. c. 22. v. i. 154) ABDEFGH; en. deest: Ed. Das.
155) percutitur ot ... sustentatur: EQH 150) Codd. coU. 0. ; sit ergo distr. (discretio : Ed. Nor.) iust. : Edd.coll.o. 157) sustentatio: C 15S) C orig. 159)non:
deest: orig. 160) ABD Edd. coli. 0. 101) ADDF Edd. coli. o. — cf. Exod. c. 32. v. 7. 162) Codd. d Edd. coli. o. [163) subiungous: EQH 161) pro : deest: AB F
tuld. Ve». I. U. Par. 105) lib. uiuentium: AB 100) cum isto: OH; tam. isto: deest: E 167) succensus est: C 108) AD; daretur: CD; deleretur: EGH;
damnarentur: Ed. Das. 109) inquit: ODEFGH Edd. coU. o. pr. Das. 170) Codd. coli. o. 171) usque: deest; AD 172) fratr. uxorem et: Edd. Ve». I. II. Par.
l.ugdd. U. III. 173) fiat, uel amic. suum et prov. : C 174) illa : AB 175) quatuor : C 170) ADCDF Edd. coli. 0. 177) Codd. et Edd. coli. o. orig. 178) est :
deest: EQH 179) piet, in eo : C 180) dubitauit: AB 181) divinitas: Ed. Bas. 182) timuerit: Ed. Arg. 183) etiam: deest: EGH 184) paro, uel Domino
parendo: GH; uel Dom. parcendo: E 185) utrob. log. fort. utrob. legatus amicabllis: A; utrob. log. fort.: deest: D; utr. log.fort. utr. amator admirab.: C
130) Codd. et Edd. coU. o. 187) Codd. clF.dd. coll.o.; utraquo: AD 188) Codd. coU. o. 189) unde in lob quoque: EO; unde iu lob iuxta: Edd coll.o. 190) Cadd.
coli. o. ; vigor disciplinae (add. : maioris: Ed. Das.) Edd. coli. 191) est min. : ADD || can. 10. 192) Codd. coli. o. — Isidor. Eentcnt. lib. UJL c. 52. no. 4. - M.
Arecal. — Duult. XVI, 25. Ad delictum portinct — Ex dictis S. Isidori) 193) Codd. coli 0. Dnrch.
165
166
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLV. c. 11-17.
utroque penso iusticiam et misericordiam portat; sed per
iusticiam reddit peccatis1910 sententiam, per misericordiam
peccati temperat penam, ut iusto libramine195 quedam per
equitatem corrigat, quedam uero permiserationem indulgeat.
Qui Dei iudieia,Jfi oculis suis proponit197, semper timens et
tremens198 in omni negotio formidat199, ne de iusticiae
tramite deuians cadat, et unde non iustificatur, inde potius
condempnetur.
C. XL Qui remittit , et qui corripit , uter que miseretur.
Item Augustinus in Enchiridion , [c. 72.] 200
Et qui emendat uerbere, in quem potestas datur, uel
cohercet aliqua disciplina, et tamen peccatum eius, quo ab
illo lesus aut offensus est, dimittit ex corde, uel orat ut ei
dimittatur, non solum in eo, quod dimittit atque201 orat,
uerum etiam in eo, quod corripit et aliqua emendatoria pena
plectit, elemosinam dat, quia misericordiam prestat. Multa
enim prestantur inuitis bona, quando eorum consulitur utili-
tati, non uoluntati, quia ipsi sibi inueniuntur esse202 inimici.
Gratian. Sunt enim multa genera elemosinarum , de quibus
Albinus 208 ait:
C. XII. De multiplici genere elemosinarum.
Tria sunt genera elemosinarum: una corporalis, egenti
dare quicquid poteris: altera spiritualis, dimittere a quo
lesus fueris; tercia, delinquentem2011 corrigere, et erran-
tes205 in uiam ducere200 b ueritatis.
C. XIII. Elemosinae corporali 207 1 prefertur elemosina cordis.
Item Augustinus, [lib. L. homiliarum, hom. 6.]20S
Duae sunt elemosinae, una cordis, alia209b pecuniae.
Elemosina cordis est dimittere 210 c, a quo211 lesus es. Nam
dare aliquid indigenti aliquando queris, et non habes;
indulgere212 peccanti213 quantum uolueris redundat tibi.
§. 1. 211(1 Elemosina cordis multo maior est quam elemosina
corporis. §.2. 2150 Caritatis elemosina sine terrena substantia
sufficit210': illa uero, que corporaliter217 datur, si sine218e
benigno corde tribuitur, omnino non sufficit.
III. Pars. Gratian. Ex his omnibus apparet, quod nec
lenitas mansuetudinis sine rectitudine seueritatis, nec zelus recti-
tudinis sine mansuetudine in prelatis debet inueniri. Percussores
ergo, qui premissis auctoritatibus ab episcopali offilin remonentur,
non quilibet corporaliter flagellantes, sed pretennissa mansuetu-
dine ad uerbera semper parati intelligendi sunt, qui per flagella
non uicia corrigere, sed timeri appetunt ; quilms Petrus scribiti10:
„ Ne sitis dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo.11
Hinc etiam Gregorius scribit in Moralibus,
lib. XIX. p. 4. c. 23. 220
C. XIV. Mansuetudo et districtio ab inuicem non separentur.
Sunt namque nonnulli ita districti, ut omnem etiam221
mansuetudinem benignitatis amittant; et sunt nonnulli ita
mansueti, ut perdant districti iura222 regiminis. Unde cunctis
rectoribus utraque summopere223 sunt tenenda, ut nec in
disciplinae uigore benignitatem mansuetudinis, nec rursum
in2211 mansuetudine districtionem deserant disciplinae, qua-
tinus nec225 a 220 conpassione pietatis obdurescant, cum
contumaces corrigunt, nec disciplinae uigorem molliant, cum
infirmorum animos227 consolantur. Regat ergo disciplinae
uigor mansuetudinem, et mansuetudo ornet sermone2281’
uigorem, et sic alterum commendetur ex altero, ut nec uigor
sit rigidus, nec mansuetudo sit2291 dissoluta.
C. XV. Vere tustus230" miseris compatitur, delinquentibus
indignatur.
Idem [homil. XXXIV. in euangel. (circa init.]231
Vera iusticia compassionem habet, falsa dedignatio-
nem232’’, quamuis et iusti soleant recte peccatoribus indi-
gnari2330. Sed aliud est, quod agitur tipo234d superbiae,
aliud, quod zelo235 disciplinae. Dedignantur230 etenim, sed
non dedignantes237. §. i.23So At contra hi, qui de falsa
iusticia superbire solent, ceteros quosque despiciunt, nulla
infirmantibus misericordia condescendunt, et quo se pecca-
tores esse non credunt, eo239 deterius peccatores fiunt.
C. XVI. Peccantes mansuetudine prouocentur, non auste-
ritate abiciantur.
Item leronimus, in Ieremia 210 a.
Recedite (inquiunt] polluti, recedite, abite, nolite nos
tangere, nolite211’’ nobis212 communicare. Talis213 loquela
non illuminat cecum, non sanat egrotum, non curat infirmum,
sed magis occidit, atque in desperationem periclitantem211
mittit215. Boni etenim rectores ex sua infirmitate aliorum
infirmitates pensantes magis per humilitatis et mansuetudinis
leuamentum student peccantes210 ab erroris laqueo eruere,
quam per austeritatem in foueam perditionis nutantes pro-
pellere. Unde doctor gentium217: „Factus sum,“ inquit,
„ infirmus infirmis.“
C. XVII. In popidum ira Dei deseuit, cum prcdicator
delinquentes palpat, non corripit.
Idem 213
Sed illud non ociose transcurrendum219’’ est, quod uno
peccante ira super250c omnem populum uenit. Hoc quo-
modo251*1 accidit? quando sacerdotes, qui populo presunt,
erga delinquentes beniuoli2520 uideri uolunt, et uerentes253
peccantium linguas, ne forte male de eis loquantur251, sacer-
dotalis seueritatis inmemores nolunt complere quod scri-
ptum255 est: „Peccantem coram omnibus argue, ut ceteri
metum2501 habeant;“ et iterum257: ,, Auferte malum de 258 s
uobis ipsis. “ Nec zelo Dei succensi imitantur Apostolum
dicentem259: ,, Tradidi huiusmodi hominem satanae in interi-
tum camis, ut spiritus saluus fiat.“ Neque illud euange-
licum2001' inplere student, ut si uiderint peccantem, primo
secrete conueniant201, post etiam duobus uel202 tribus testi-
bus2031; quod si contempserit, et post ecclesiae correptio-
nem2011* non fuerit emendatus, de ecclesia expulsum uelud
gentilem habeant ac205 publicanum; et dum uni200 parcunt,
uniuersae ecclesiae moliuntur interitum. Que ista bonitas,
que ista misericordia est2071, uni parcere, et omnes in discri-
men adducere? Polluitur enim ex uno peccatore populus.
Sicut ex una oue208m morbida uniuersus grex inficitur209, sic
EDITIO ROMANA.
Dist XLV. c. 10. c) peccanti — c. 12. a) delinquentes b) reducere — c. 13. a) pecuniae b) altera c) dimitt. ei
a quo d) ante 5." 1 'add. : Et infra e) ante §. 2. add.: Et mfra f) suffic. sibi g) non — c. 14. a) in: deest b) sermone: deest
c) sit - deest c. 15. a) Vere iustitia b) fals. vero dedign. c) dedignari d) typho e) ante §. r. add.: Et post pauca —
c 16 ’ a) ad c 4 Threnorum b) nolite in aliquo nob. — c. 17. a) Item ex Origene honulia VII. in Iosua b) transmit-
tendum c) ira Dei super d) quando e) benigni f) timorem g) ex h) evangelu i) tribus adhibitis test. k) haec ec-
clesiae correctione 1) est: deest m) oue: deest
11*
167
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLV. XLVI. c. 1-7.
168
etiam uno uel 370 n fornicante uel aliud quodcunque scelus871
committente plebs uniuersa polluitur.
Gratian. Hinc etiam alibi 878 dicitur: „ Rectorem subditis
pictas matrem, disciplina uero patrem exhibeat .“
IV. Pars. Percussor quoque dicitur , qui sermone inutili
infirmorum conscientiam uulnerat.
Unde Anacletus Papa [epist. II. ad Episcopos Italiae]873:
C. XVIII. Qui sermone incauto conscientiam percutit
infirmorum, percussor uocalur.
Sane percussor ille dicitur doctor, qui sermone874 inutili
conscientiam percutit infirmorum. Ideo tenere uos et omnes
fideles oportet eum, qui secundum doctrinam est, fidelem873
sermonem, ut potens sit consolari876 in doctrina sacra87711,
et contradicentes redarguere, et recte uiuentes atque rectam
fidem tenentes8783 consolidare.
DISTINCTIO XLVI.
GRATIANUS.
I. Pars. Sequitur >: „ Non litigiosum.11 Nichil est enim2
impudentius arroganda rusticorum, qui garrulitatem auctoritatem
putant, et parati ad lites in subtectos3 tumide 4 * intonant, quod
ex arroganda superbiae 3,1 prouenire manifestum est.
Unde Grcgorius scribit in Moralibus, lib. XXIII. p. 5. cap. 12.
[c. 13. §. 23. et 24. ad c. 33. Iob.]:
C. I. Arrogantes nesciunt humiliter inferre que docent.
Hoc habet proprium doctrina arrogantium6, ut humiliter
nesciant inferre quod7 docent, et recta, que sapiunt, recte8
ministrare3 non possunt10®. In uerbis enim eorum proditur,
quod n, cum docent, quasi in quodam sibi uidentur summi-
tatis183 culmine residere, eosque, quos docent, ut longe
infra se positos uelut in imo respiciunt, quibus non con-
sulendo, sed uix dominando dignantur loqui. Recte autem
his per Prophetam Dominus dicit13: „Vos autem cum auste-
ritate inperabatis eis et cum potentia." Cum austeritate
enim et potentia inperant, qui subditos suos non tranquille14
corrigere ratiocinando, sed aspere inflectere dominando
festinant. At contra doctrina uera tanto uehementius hoc
elationis uicium fugit per cogitationem 13, quanto ardentius
suorum uerborum iaculis ipsum magistrum elationis insequi-
tur. Cauet enim, ne eum 16 c moribus elatis predicet, quem
in cordibus17d audientium sacris sermonibus insectatur.
II. Pars. Gratian. Ecce, quare litigiosi prohibentur in
episcopos ordinari. Est et alia causa huius prohibitionis. Liti-
giosi namque13 uel adulationibus animos prindpum sibi conciliant ,
uel fratribus suis detrahendo infamiae notam ingerunt, uel inter
fratres discordiam seminando seditiones 13 0 numquam facere ces-
sant; que omnia in pr elatis dampnabilia esse probantur.
Unde Gregorius scribit in Moralibus, in lib. XVIII. p. 4. c. 3.
[ad cap. 27. Iob.]80:
C. II. De his, qui peccantibus 81 ® adulantur.
Sunt nonnulli82, qui, dum malefacta hominum laudibus
efferunt, augent que increpare debuerant833. Hinc enim
per Prophetam84 dicitur: „ Vae83 qui consuunt puluillos sub
omni cubito manus, et faciunt ceruicalia sub capite uniuersae
etatis." Ad hoc quippe sub cubito puluillus uel ceruical sub
capite iacentis86c ponitur, ut molliter878 quiescatur88. Quis-
quis ergo male agentibus adulatur, puluillum uel ceruical 20 «
sub capite uel cubito iacentis ponit, ut qui corripi ex culpa
debuerat, in ea fultus laudibus molliter quiescat. §. 1. Hinc
rursum scriptum est30: „Ipse edificabat parietem, illi autem
liniebant eum.“ Parietis quippe nomine peccati duricia
designatur31. Edificare ergo parietem est contra se quem-
piam obstacula peccati construere. Sed parietem liniunt,
qui peccata perpetrantibus adulantur, ut, quod illi peruerse
agentes edificant, ipsi adulantes quasi nitidum reddant38.
§. 2. Sed sanctus uir sicut mala de bonis non estimat, ita
ludicare bona de malis recusat, dicens33: «Absit34 a me, ut
iustos uos iudicem: donec deficiam, non recedam ab inno-
centia mea."
Ilinc etiam in Concilio Cartaginensi IV. [c. 56.] legitur33:
C. III. Adulator uel proditor clericus ab a f filio degradetur.
Clericus, qui adulationibus et prodicionibus36 uacare
deprehenditur, degradetur ab offitio.
C. IV. Excommunicentur ab episcopo, qui fratribus non
probanda obiciunt.
Item [ex eodem Concilio, c. 55.] 37
Accusatores fratrum episcopus38 excommunicet30®*,
et si cmendauerint uicium, recipiat eos40 ad communionem,
non ad clerum.
C. V. Remoueatur* ab offitio clericus maledicus; scurra
fratrum113- profectibus inuidens non promoneatur.
Item ex eodem [Concilio, c. 57.] 48
Clericus maledicus (maxime43 in sacerdotibus) cogatur
ad postulandam44 ueniam. Si noluerit, degradetur, nec
umquam ad offitium absque satisfactione reuocetur43.
C. VI. De eodem.
Item [ex eodem Concilio, c. 60.] 46
Clericum scurrilem et uerbis turpibus ioculatorem47 ab
offitio retrahendum48®.
C. VII.43®
Item [ex eodem, c. 54.]30
Clericus inuidens fratrum profectibus31, donec in uicio
est, non promoueatur.
EDITIO ROMANA.
Dis t. XLV. c. 17. n)uel:deei'2 — c.18. a) sancta b) tuentes — Dis t. XLVI. Pars. I. a) tumidi b) arrog. et
superbia — c. 1. a) possint b) sublimitatis c) ne eum magis dat. morib. d) corde e) seditionem — c. 2. a) De iis
qui peccatoribus b) debuerunt c) Ad hoc quippe pulvillus ponitur d) mollius e) vel ceru. : deest — c. 4. a) excom.,
qui non probanda fratribus obiiciunt* — c. 7. a) C. VII. De eodem
NOTATIONES CORRECTORUM.
Diat.XI.VT. C. IV. * Qui uon probanda fratribus obiiciunt: 1 C. V. * Removeatur: Rubrica haec pertinet Bimul ad hoc caput, et
Verba iata aeque in originali, neque in multis Gratiani antiquis codicibus ad duo sequentia,
habentur. I
Dist. XLV. can. 17. 270) ABCBEGH Ed. Sus. orig. 271) sceleris: oria. 272) Gregor. Past. p. U. c G „ .
Pscndois. Anacleti p. II. c. 26. a p. Hinschius p. 80. — Coli. tr. P. I, 2, 18. 274) ex Hieronymo ad c. 1. Tit. 275) fidelis s<
ct sermonem: Ed. Nor.; eum serin., qui sec. doctrinam est: Ed. Arg. 270) exhortari: Ed.Bas. 277) ABCBFEd Bus ■
r/ill /» Vji Reta rtvt/t fifill it P / •
coli. o. Ed. Eas. orig. Coli. tr. P.
Dist. XLVI. ~ '
7) quao: EGH Edd.
Eda. coli. o. orig.
17) ABCDF 18) oniin: AB 10) Codd. coii. o.
21) Ezech. e. 13. f. 18.; etiam per proph.: EGH
can. 18. 273) EpiscopuB*. EGH; Ep.
sermone: Edd. Par. Yen. I. n.; fidelis
sana : EH Bolttn. — Corr. 278) Codd.
C' 4' 81> Codd' coli. o. 22) namque nonnull.: orig. 23) Codd. ct Edd. coli. o.
25) Vae bis. EGH Edd. coli. o. esc. Bos. 26) Codd. et Edd. coli. o. 27) Codd. et Edd. coli. o. 28) quiescat: H
30) ADCDF orig. Jlisp. Coli. tr. P. 40) eos: deest: Coli. tr. P. jj can. 5.
rt iJ a8) ut episc.: orig.; ut episcopi .. excommunicent .. recipiant: Hisp.
*1) Codd, coli. o. 42) StalntL cccl. antiq. c. 44. — ap. Bi nus I, 147. — Ans. ded. V, 06. ;
Tt Tir oer .2 i»r ii » d .
Lugdd. n. III. - orig. Hisp. Ans. ded. Reg. Jlnnh. leo Beer. VI. XLCoU^P II c‘/n XW/e F,T' , C°dd- eotL «■ MdfcMio. exc. Bos.
U, 10.; leo Beor. VI, 35.; Coli. tr. P. II, 18, 53.; Coll. duod. Part. IU, 80. c/. iLerschieMearp. 2?
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLV1. XLVII. c. 1-4.
C. VIII. Non sunt ordinandi, qui sedicionibus uacant.
Item [ex eodem, c. 67.] »2
Sedicionarios statuimus 53 numquam ordinandos clericos
sicut nec usurarios, uel54--» iniuriarum suarum ultores. ’
C. IX. Usuras exigere clericis 55 minime licet.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 5.] 50
HI. Pars. Non licet fenerari ministris altaris, uel in
sacerdotali ordine constitutis uel 57 usuras, uel lucra que
sescupla dicuntur, accipere. ’ M
C. X. Nec suo nomine , nec alieno clericus fenerator existat.
Item Leo Papa [Episcopis per Campaniam,
epist. I. c. 4.]»?
Sicut non M suo, ita nec eo alieno nomine aliquis clerico-
rum exercere fenus attemptet01. Indecens enim est crimen
suum commodis alienis inpendere et exercere0211. Fenus
autem hoc00 solum aspicere et exercere debemus, ut quod
hic misericorditer tribuimus, a Domino045, (qui multipliciter
et in perpetuum mansura tribuit)05, recipere ualeamus.
DISTINCTIO XLVII.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem in fine huius capituli usurarii ordi-
nari prohibentur, inde est, quia 1 a usuram exercentes cupididati
deseruire probantur; cupidi autem ab Apostolo- ordinari pro-
hibentur, quia tales facile a iusto deuiarent.
Unde in canonibus Apostolorum, [c. 44.] legitur3:
C. I. Diaconus, presbiter et* episcopus exigens usuras,
nisi desierit, deponatur.
Episcopus aut5 presbiter aut diaconus usuras a debitori-
bus exigens, aut desinat0, aut certe deponatur7.
C. II. Usuras exigens siuc cleiicus , siuc regulae subieritis,
deiciatur.
Item ex Concilio Niceno, [c.] 17.8
Quoniam multi sub regula constituti auaritiam et turpia
lucra sectantur, oblitique diurnae5 scripturae, dicentis10:
„Qui pecuniam suam non dedit ad usuram, “ mutuum11
dantes centesimas12 exigunt: iuste censuit sancta et magna 13
sinodus, ut, si11 quis inuentus fuerit post hanc diffinitio-
nem15 usuras10 accipiens, aut aliquam adinuentionem17 a uel
quolibet modo negotia185 transigens10, aut emiolia, id est
sescupla* exigens, uel aliquid tale prorsus excogitans20
turpis lucri gratia, deiciatur a clero et alienus existat
a regula.
Ilinc etiam Gregarius in lib. XIX. Moralium, parte IV.
c. 35. de dilectoribus scculi scribit, dicens21 n:
C. III. Temporalibus lucris deseruientes Deo nequaquam
militare probantur.
Omnes huius seculi dilectores in terrenis rebus fortes
sunt, in celestibtts debiles. Nam pro temporali gloria usque
ad mortem desudare appetunt, et pro spe perpetua nec225
parum quidem in labore subsistunt; pro terrenis lucris quas-
libet iniurias tollerant, et pro celcsti mercede uel tenuissimi
uerbi ferre contumelias recusant; terreno iudici23 toto etiam
die assistere fortes sunt, in oratione uero coram Domino uel
unius horae momento lassantur; sepe nuditatem, deiectio-
nem, famem pro acquirendis diuitiis atque honoribus tollerant,
et earum rerum24 se per abstinentiam250 cruciant, ad quas
adipiscendas festinant; superna autem laboriose querere
tanto magis dissimulant, quanto20 ea tardius putant retri-
bui27. §. 1. Hi itaque quasi aliarum28 arborum more deor-
sum uasti sunt, sursum augusti, quia fortes in inferiora
subsistunt, sed ad superiora deficiunt. At contra ex qualitate
palmarum designatur proficiens uita iustorum, qui nequa-
quam sunt in terrenis desideriis201' fortes et in celestibus
debiles, sed longius atque distantius studiosos se Deo exhi-
bent, quam seculo fuisse meminerint300. §. 2. Nam cum
quibusdam per predicatorem nostrum dicitur31; „ Humanum
dico propter infirmitatem carnis uestrae. Sicut enim ex-
hibuistis membra uestra seruire inmundiciae et iniquitati ad
iniquitatem, ita nunc, exhibete membra uestra seruire iusti-
ciae in sanctificationem," eorum proculdubio infirmitati32
condescenditur, ac si eis apertius33 diceretur: Si nequaquam
amplius potestis, saltem tales estote in fructu bonorum
operum, quales fuistis dudum in actione uiciorum, ne31
debiliores uos habeat sancta libertas aeris35*, quos in carne
ualidos habuit usus terrenae uoluptatis.
C. IV. Ad sacros ordines usurarii promoneri non debent.
Item Gregarius entibus Neapolim, [lib. VIII. epist. 40.] 30a
De Petro insuper ad nos peruenisse cognoscite, quia375
solidos dederit380 ad usuras30 cl. Quod uos oportet cum
omni subtilitate perquirere40, et41 si ita constiterit, alium
eligite, et ab huiusmodi420 persona uos suspendite sine mora.
Nam nos amatoribus usurarum nulla ratione manus inponi-
mus43. Si uero subtili habita inquisitione hoc falsum esse
putaueritis44f, (quia persona eius nobis ignota est, et utrum
EDITIO ROMANA.
Dist. XLVI. c. 8. a) nec — c. 10. a) etexerc.: deest b) ab eo Domino — Dist. XLVII. Pars. I. a) quod —
c. 2. a) ex adinventione aliqua b) negotium — c. 3. a) de dilect. saec .-.deest b) ne c) se abstinentia d) studiis
e) meminerunt — c. 4. a) Clero et civibus Neapolitanis b) quod) c) dedit d) usuram e) huius f) patuerit
notationes correctorum.
Dist. XLVII. C.n. * Sescupla: ^ocscsqnialteranim usurarum gemis,
qnamvis gravissimum, in frugibus humidis vel arentibus Constantinus lege
permiserat, quae nunc exstat in codice Theod. lib. 2. tit. ult .de I. 1.
Eodem pertinet, quod scribit B. Hieronymus in commentariis in Ezecn.
lib. 6. c. 18. lils verbis: Solent in agris frument* ct milii, vini ct olet ceterarum-
qur specicrum usurae cjcigi, sive, ut appellat sermo divinus,^ superabuudanuae :
verbi gratia, ut h ictui 8 tempore demus decem modios, ct tu messe rcctptamtts
quindecim, hoc est amplius partem mediam. Quamobrem lioc canoue, quo
Patres illi omnes pectmiarias usuras clericis interdicunt, voluerunt etiam
sOBCUplam frugum expresso Iisdem interdicero. Postoa voro in aliis con-
ciliis ct aRomanis Pontificibus genus omne usurarum, tanquam iuri naturali
ac divino contrarium, tam clericis quam laicis fuit interdictum, quemadmo-
dum apparet in Decrotalibus, tit. dc usnr.
C. ID. * A Uri a: Apud B. Gregorlum legitur: sancta libertas heredes,
vel: sancta libertas caritatis , quam in came. Iu uno autem exemplari Gra-
tiani Vaticano: coelestis conversationis, quod in glossa ad explanandam
dictionem: aeris, affertur.
deest: lCg. ”l0 )rJalm.'u. c. 5. 11) us. Id eat mut.zjM 1(7)' UBuram : ~EGH;"inde~a r irb.: accipiens; usque ad: hemiol.: omnia
dccM: AII Hcg. 14) Jio Decr. XIII, 8 *
dcHuut: Rttg. 17) Codd. ct Edd . coli.
.Wnti j j «
ilcut: Aii Hc,j. ' 14) holhcr. XIII, 8. «) P«*‘ ant idtauentione aliqua: /io Dca.VL Ts) CoddfcoU.o. 18) transloua:
.. . .. ndd.:JtAKi*-»U.cM.o.r A 3.n . 4* dOaaMoUoa aaculL-M. XM-.p.*7-
coli. 0. Polf/C. 38) Codd. coli o. praeter D orig. Ans. folyc. *>y)
48) finis canonis ap. Volyc. 44) Codd. et Edd. coli, o . Ans.
171
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLVII. c. 5-8.
172
ita sit de simplicitate 45 e, quod ad nos perlatum est, ignora-
mus), cum decreto a uobis46 facto ad nos eum uenire necesse
est, ut uitam moresque ipsius47 h sollicitius requirentes «i
sensum quoque pariter agnoscamus, ut49, si huic iudicio
aptus extiterit, uestra in eum50k (adiuuante Domino)51 desi-
deria conpleamus.
C. V. Degradetur clericus, qui usuras accipere detegitur.
Item ex Concilio Eliberlano, [c. 20.]52
Si quis clericorum53 detectus fuerit usuras accipere, pla-
cuit5-1 degradari et abstinere55.
C. VI. Nec66 implicari errore, nec cupiditate sacerdotem
uiolari oportet.
Item Leo Episcopus [Anatolio Episcopo Constantinopol.,
epist. LI.]57a
II. Pars. Virum catholicum et precipue Domini sa-
cerdotem sicut nullo errore inplicari, ita nulla oportet
cupiditate uiolari, dicente sancta58 scriptura59; „Post con-
cupiscentias tuas non eas.“ Mens etiam001' potentiae0'1 auida
nec abstinere nouit uetitisG2c, nec gaudere concessis, nec*
pietati adhibere consensum.
C. VII. Qui cupiditatem a se non abscidit63*, bonorum
auctori inherere 64 non valet.
Item Gregorius, [1. VII. epist. 100.] 05
Bonorum auctori inherere56 aliter non ualemus, nisi
cupiditatem67 a nobis (que68 omnium malorum radix est)
abscidamus 69
C. VIII. Auarus omnium bona invadit, quorum
necessitatibus subuenire valet 70 a.
Item A mbrosius [Serm. LXXXI.] de eo, quod scriptum est
in euangelio: „ Hominis"1 cuiusdam divitis fructus
uberes agere attulit “ 72.
Sicut hi731’, qui per insaniam mente translati sunt, non
iam res ipsas, sed passionis suae fantasias uident, ita etiam
mens auari semel uinculis cupiditatis astricta semper au-
rum, semper argentum uidet, semper redditus computat,
gratius aurum intuetur quam solem74; ipsa eius oratio et
supplicatio ad Dominum75 aurum querit. Et post pauca:
§. 1. Interdum etiam usurae arte76 nequissima ex ipso auro
aurum nascitur77. Sed nec78c sacietas unquam, nec finis
aderit cupiditati. Et infra: §. 2. Sed ait79tl: quid inius-
tum est, si cum aliena non inuadam, propria diligentius
seruo? 0 inpudens dictu800! Propria81 aicis? que? ex qui-
bus reconditis in hunc mundum detulisti? Quando in hanc
ingressus es lucem, quando de uentre matris existi , quibus
queso facultatibus quibusque subsidiis stipatus ingressus es?
Et post pauca: §. 3. Proprium nemo dicat, quod est com-
mune*, plus89*' quam sufficeret sumptum83 et^s yiolenter
obtentum est. Et infra: §. 4. Numquid iniquus ei?t Deus,
ut nobis non equaliter distribuat uitae subsidia, ut tu qui-
dem esses affluens et habundans, aliis uero deesset et
egerent? an idcirco magis, quia et tibi uoluit benignitatis
suae85 experimenta conferre, et alium per uirtutem patientiae
coronare? Tu uero susceptis muneribus Dei, et86*1 in sinum
tuum redactis, nichil te putas87 agere iniquum, si tam multo-
rum uitae subsidia solus obtineas? Quis enim tam iniu-
stus88', tam auarus, quam qui89 multorum alimenta suum
non usum, sed habunaantiam et delicias facit? Neque enim
minus est criminis habenti tollere, quam, cum possis et
habundas90*1, indigentibus denegare. Esurientium panis est,
quem tu detines; nudorum indumentum est, quod tu reclu-
dis; miserorum911 redemptio est et absolutio pecunia, quam
tu in terra92 m defodis. Tantorum93" te ergo scias inuadere
bona, quantis940 possis prestare quod uelis.
III. Pars. Gratian. Necesse 95 est etiam, ut ille, qui
ordinandus est, „suae domui sit bene prepositus id est, si in
laicali habitu uxorem habuerit66 P uel filios, a uiciis ad uirtulum
studia et uerbo et exemplo prouocet, ut quod postea precepturus
est populis, prius exigat a domesticis. Unde Apostolus Ephesiis 97
scribit, ut uxores suas sicut sua corpora diligant, et filios suos
non ad iracundiam provocent, sed enutriant illos in omni disci-
plina et correctione Domini. Unde cum ad 98 a Timotheum scri-
bens, dixisset: „suae domui bene prepositum statim subiunxit:
„habentem sibi subditos filios in omni castitate, non66 in accusa-
tione luxuriae ,u Non enim talium cohabitator frontem habet
alios redarguendi166. Unde de B. Iob legitur161, quod pro filiis
suis cotidiana Deo offerebat sacrificia, offerreris olocausta per
singulos, quos tanta /caritatis perfectume in unum constrinxit, ut
quisque eorum 102 in suo die conuiuium fratribus pararet163, et104
ad epulandum secum tres sorores suas pariter muitaret. Quod
quia Heli facere dissimulauit, ac105 falsa pietate superatus filios
delinquentes ferire noluit 106, (sicut in libro Regum legitur ) apud
districtum iudicem semetipsum cum filiis crudeli dampnatione
percussit, unde ei diuina uoce dicitur 107 ; „ Honorasti filios tuos
plus 108‘, quam me.11 Hinc etiam Dauid erga filios bonitatem166*,
non disciplinae seueritatem exercens, eorum iiiuentutem experi-
mento didicit perniciosam, quorum110 puericiam uaga licentia
permisit esse voluptuosam. Unus quippe eorum sororem suam
stupro corrumpens, a fratre eius, Absalone 111 videlicet, inter
epulas, quas fratribus suis fraudulenter paraverat , obtruncatus
est. Absalon uero, postquam veniam a patre obtinuit, regno 1191
illum expulit; ad113" concubinas eius ingressus est; demum per
inuia deserti patrem 114 persequens, quercui inhesit, atque ita
suspensus interiit. Hinc etiam Paulus ad Timotheum 115 scribit,
dicens: „ Qui suorum et maxime domesticorum curam non habet,
fidem negauit et est infideli deterior. “ lure ergo, qui domui suae
preesse nescit in episcopum ordinari prohibetur, quia qui in re
minima, et 116 v de qua sibi familiarior debet 117 cura inesse, fidelis
non est, quomodo in ecclesia Dei ( ubi tot sunt et alieni) sollicitam
diligentiam exhibebit 118 w? Unde Ieronimus116: „Non enim136
iustus polluitur ex uiciis 121 filiorum, sed libertas ab Apostolo
ecclesiae principi resematur, ut talis fiat, qui non timeat propter
uicia liberorum extraneos reprehendere.11
IV. Pars. §. 1. Quod tunc fiet, si non erit quod sibi in-
putetur. Cum enim gressus hominis a Domino dirigantur 122 nec
sint 123 in homine tiiae eius, corripere quidem potest, corrigere
EDITIO ROMANA.
Di st. XLVII. c. 4. g) sirnpl. eius h) illius i) inquirentes k) eo — c. 6. a) Ep.: deest b) enim c) a vetitis —
c. 7. a) abscindit b) abscindamus — c. 8. a) Avari est hominum bona invadere b) ii c) Sed quid agis? nec d) ais
e) dictum f) quod plus g) etiam h) etsi i) iniust., tam avidus, tam k) abundes !) et miser, m) terram n) Tot
o) quot p) habuit .q) Paulus ad r) magis s) benignitatem t) de regno u) et ad v) et: deest w) adhibebit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI. * No 0 pistati: Hoc postremum orationis membrum abest ab ! dicat quod c communi plus quam sufficeret sumtum et violenter obtentum est.
originali ; sed habetur etiam apud Anaolmum. I Sed ob glossam non est mutatum.
C. VIII. * Commune: Apud B. Ambrosium legitur: Proprium nemo |
c a n. 8.
D is t. XLVII. can. 8. 45) Codil. coli. o. Alis. 46) nobis: C 47) ABCEFOE Ans.; do vita moribusque ipsius: oria. 48) ABCEQH Ed. Bas. Ahs. ;
inquiramus: Dh 49) ot: AB; ut: deest: Ans. 50) Codd. coli. o. Ed. Rus. Ans. 51) ESI! || can. 5. 52) hab. ao. 305. aut 306. - ap. Brutis II, 5. -
jro Dcn. XIII, 1^.; leo Pan. III, lo6. 53) clericus: Iro Pan. 54) pl. cum: orig. ho Decr. 55) abstineri: orig. sed ap. Mana • legit.: abstinere || can. 6.
56) "on: AD 57) Ep. 106. scr. ao. 4a2. M. Baller. - Jaffe ho. 261. - Ans. VII, 140, (150.) 58) dioonto quippe sanet. : orig. 59) Eccl. c. 18. v. 30. 60) ABCDF
Ans. 61) quoniam mens pot.: mu,.; pecumao: Corr. 62) A BF orig. Ans. | can. 7. 63) Codd. coli. o. 61) adhaerere: BC 65) Ep. 106. scr. ao. 599. lib. 9. Ed.
Maar. - Jaffe no. 1263. . - Colit,'. P. I, 55, 5. 66) haerere: or,g. Coli. tr. P. 67) cup. rerum: Ed. Bas. 68) I. Tim. c. 6. o. 10. 69) Codd. coU. O. CoU. tr. P. ||
70) Codd. coli. o. 71) hom. \_deest: EOH; Evang. Lucno: i b. 72) Abiuclicant canotiem Ambrosio Edd. Mauriiii; sed Berard. III, 41. et Ambrosii et
,» S ,.. ■ ■ 73) Codd. coli. o. 74) sol. videt: orig.
79) Codd. coU. o.; ait auarus: Ed. Bas.; ait
commune quod) 83) sumtui: E,ld. coU.o.pr.Lujd.UI .' 84) Codd. ioU.o. ‘ 85)' tuief AB "siij Codd. collo, n ’ C^eAu opr in* ‘siVrlmUxs^EOa
Bm CO0»CPoddLXlU- °- qsM S?- Hai- »“« 'abundans: V/;' XZ. sil! Zdcoho^,
Ji) Cotul.coll. o. 02) Codd. et hdd. coli. 0. 93) Codd. et Edd. coli. 0. pr. Lugd. HI. — Corr. 94) H. Cotr 95) Hier aA Qreaii T Tim c H t? 2 et ibi
K%"AcD l^^tnAf patrem ^8)1 AZTV&nZjdll™? 'eGH^ * Sn
adc.l.Tit. 120) itaque : orig. 121) vitio: CEOH 122) Psatm. 36. v. 5. 123) Mia’, c. 10.«23. 117) deberet. EOE 118) BDEFOH. 119
173
174
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLVII. XLVIII. c. i. 2.
autem non ualet; pulsare 124 potest,
mere, non animum mutare.
Vnde Augustinus ad Vincentium Donatistam33 Ga
[epist. CXXXVII.j :
C. IX. Bonorum disciplina omnium 1295 mores munitare™
non ualet.
Quantumlibet uigilet 128 disciplina domus meae, homo
sum ct inter homines uiuoj nec mihi arrognxe audeo, ut
domus mea melior sit quam archa Noe, ubi tamen 129 inter
octo homines unus reprobus inuentus est, aut melior sit
uam domus Abrahae, ubi130 dictum est: „Eice ancillam et
lium eius,“ aut melior sit quam domus Ysaac, cui*»1 de
duobus geminis dictum est™*: „Iacob dilexi, Esau autem
odio habui.“ §. i.133* Simpliciter autem134 fateor karitati
uestrae coram Domino Deo nostro, qui testis135 est super
animam meam, ex quo Deo seruire cepi, quoniam rai: d ^jjf_
ficile sum137 expertus meliores quam qui in monasteriis133
profecerunt739 ita non sum expertus peiores149 quam aui in
monasteriis defecerunt141*.
C. X. Comiicia perditorum a uia rectitudinis nos mouereu~
non debent.
Item Cipriano , Cornelius Pap a 143
Quod ad nos adtinet, conscientiae nostrae conuenit, fra-
ter144, dare operam, ne quis culpa nostra145 de ecclesia
pereat; si autem quis ultro et crimine suo perierit, ct peni-
tenciam agere atque ad ecclesiam redire noluerit, nos in 149
iudicii die inculpatos futuros credimus, qui eorum 147 b con-
sulimus sanitati; illos solos in penis remansuros, qui nolue-
rint143 consilii nostri salubritate sanari149. Nec mouere nos
debent conuicia perditorum, quo minus a uia recta, et a certa
regula non recedamus, quam150* et Apostolus instruit1519,
dicens152; „Si hominibus placerem, Christi seruus non
essem.“
DISTINCTIO XLVIII.
GRATIANUS.
I. Pars. Prohibentur etiam ,,neophitiu 1 in episcopos ordi-
nari, ut qui heri- erat catecuminvs, hodie non fiat episcopus, qui
heri erat in teairo, hodie non sedeat in ecclesia, qui uespere erat
in circo, hodie non3 ministret 4 altario, qui dudum fuerat 5 fautor
islrionum, hodie non silG consecrator uirginum. Causa autem
huius prohibitionis est secundum Apostolum, ne elatus in super-
biam tamquam religio Christiana plurimum eo egeret, incidat in
ruinam diaboli. Momentaneus namque sacerdos nescit humilita-
tenU3, modos 3 b personarum, uelse 9 contempnere; non ieiunauit,
non fleuit, non se correxit, non pauperibus erogauit 10. In arro-
gantiam ( nue est ruina diaboli ) incidunt, qui puncto horae necdum
discipuli fiunt magistri, et sicut Innocentius 11 ait, „miserum est,
eum fieri magistrum, qui necdum didicit esse discipulus .“
Unde de eisdem 19 3 in Niceno Concilio, [c. 2.] legitur:
C. I. Neophitus in episcopum non est ordinandus.
Quoniam multa siue per necessitatem, siue ex quacum-
que* causa, contra regulam gesta sunt, ita ut homines ex
uita gentili nuper adhuc cathecumini 13,1 uel instructi 14 statim
ad spirituale baptisma15* uenissent, et continuo, cum bapti-
zati sunt19d, etiam ad episcopatum uel presbiterium pro-
uecti17 sunt: recte igituris uisum est, ae cetero nil tale
fieri19*. Nam et20 tempore opus est, ut sit21 catecuminus,
et post baptismum multa probatione indiget. Euidens nam-
que est preceptum apostolicum, dicens22: „Non neophitum,
ne forte elatus in superbiam237 in iudicium incidat et in24!»'
laqueum diaboli.“ Si uero precedente** tempore mortale
aliquod25*** peccatum admiserit , et conuictus duobus uel
tribus testibus fuerit, cessabit29 h a clero qui huiusmodi est.
Si quis uero preter hec27 fecerit23, tanquam contraria
statuti29’ sancti concilii gerens, etiam30k ipse periclitabi-
tur311 de statu sui cleri.
Gratian. Neophiti uero hodie appellantur ad propositum sa-
crae religionis nouiter accedentes33
Unde B. Gregorius scribit [lib. VII. epist. 110.] dicens333:
C. II. Qui dicantur neophiti 34 L
Sicut neophitus dicebatur35*, qui in399 initio* sanctae
fidei erat erudicione37 plantatus33, sic modo neophitus haben-
dus est, qui repente in religionis habitu plantatus ad ambien-
dos39 sacros ordines40* irrepserit. §. 1. Ordinate ergo ad
ordines ascendendum417 est. Nam casum appetit, qui ad
summi42 loci fastigia postpositis gradibus per abrupta querit
ascensum43. Scimus44 autem, quod edificati parietes non
prius tignorum45 pondus accipiant49», nisi47 a48 nouitatis
suae humore siccentur, ne, si ante pondera, quam solidentur,
accipiant49, cunctam simul fabricam ad terram deponant50.
non aperire, manus conpri-
EDITIO ROMANA.
D is t XLVII. c. 9. a) Clero et populo Hipponensi b) hominum c) ante §. 1. add.: Et infra d) quo modo e) ceci-
derunt, ita ut hinc arbitrer in Apocalypsi [c. 22. v. 11.} scriptum: „Iustus iustior [iustificetur, et qui sordidus est: Edd.
coli, o.j fiat, et sordidus sordescat adhuc.** — c. xo. a) Cyprianus Cornelio papae b) eorum: deest c) quando d) instruat
— Di st. XLVIII. Pars. I. a) habere luimilit. b) obseruare mod. — c. 1 . a) de eisd. : deest b) catechizati c) spiritua-
lem baptismum d) sunt: deest e) debere fieri f) in superb. : deest ' g) in: deest h) cesset i) statutis k) etiam: deest
1) praecipitabitur m) app. propos. .. assumentes — c. 2. a) scrib. Syagrio Ep. et aliis Episcopis lib. VII. b) Quis dica-
tur neophytus c) tunc aiceb. d) in: deest e) honores sacros f) accedendum g) accipiunt
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dtst. XLVIII. C. I. * Quacunqno causa: Graoce est: >] uUuif
Irteiyopiraiv zdjr avflQuIrtujv : quod Diouysius vertit : aut tilias cogentibus
hominibus,
** Praecedente: Ttgoiuvros, id OBt: procedente, Bod ob glossam non
est mutatum, [procedente : orig.]
*** Mortale: Abest vox ista a prisca [imo Hisp.] veraionc. Graece
ost: 1 pv/ixuv ti dfiugrtjua : quod Dionysius vertit, delictum animae.
C. II. ♦Initio sanctae: In lib. 7. epist. 110. ubi habetur prior pars
liuius capitis usque ad vera. Scimus autem, legitur, in sanctae fidei erat con-
versatione plantatus. Lib. autem 5. ep. 51. sivo c. 95. (ubi ot eadem fere
iisdem verbis habontur, ac praeterea sequens pars uBque ad iinom) legitur
hoc loco: qui adhuc noviter erat auditione plantatus in fide .
ui[ itit>> w aliquod
M. Ittus. 22) I. Tim.c.3. V. 6.23) Codd. ei Bdd. “ 'u^CoUir P?“'vs)~ASuF“alLuM»-.'cf 'coniti, statuta: ~KOH 'fili. coit. o. 30) Coild. ct Kdd.roll.
rgCodd. coli. o. — Hisp. 27) hoc : C bdd. coll.o. 28) taeA. « P- 9 ^ % S'S) AbCKFO — Undo b. Grcg. scribit Siagrlo Ep.: D — A/i. 1011. sci', ito. 599. M.V.
pr. A — mp.Coll.tr. f. 31) AUVKOH HisU.CM.tr. P . Sn ABmn || _ / /r0 Dccr_ v, 131. (cx ep. ad Virgll. can.: Cum ad sacr. ord.) j Polgc.
■d. Maur. - Jahno. 1263. — cf. ep. ad Mrgihmn Arelut. f. V- „ jVm.; in initio in «anctae: orig. 37) conversatione: orig. ■ md m riouutt.
I, 1, 28. 34) IliC 36) Codd. ct Aid. coli. 0. - Ane. 36) M fdtt. d >40) CoJJ rnlL 0. Alls, _ Qorr. 41) Codd. coit. o. pr.Ab - orig. A»s.
■W leg. : erudltiono 38) plantaudua : Polgc. 39) J”11!'* . F(,u 44) E/,. 53. «4. 5. m. Maur. - Apud Am. ct Polgc. aha sci/imulnrcl gutte apud
2) summa: orig. Antt. Polgc. - Vorr. 43) accessi nm: Ab.dsem Iwj)ter. 47) nisi prius -.Ali M) a: deest: orig. 49) sentiant : A; acclp .1 deest. b
Hat. exstant verba desuat 44) lignorum: Ah 46) aumuh evo
•9) ponant ; AD
175
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLIX. c. i.
17G
DISTINCTIO XLIX.
GRATIANUS.
Ecce, a quibus viciis debeant esse inrnunes, qui in episcopum *
sunt ordinandi 2. Qui enim intercessores pro populo ail Deum
parantur, nccessc est )it cius gratiam beneuiuendo mercantur. I :t
enim3* ait Gregarius in Pastorali*. §. i. ,, Sollicite formidan-
dum est ol>, ne, qui placare posse iram Dei creditur, hanc ipse 11
ex proprio reatu mereatur. Cuncti enim liquido1 uouimus quia
is, qui displicet, cum ad intercedendum mittitur, irati animus ad
deteriora prouocatur. Qui ergo desideriis 3c terrenis astringitur,
caveat, ne districti iram indicis gravius accendens, dum loco de-
lectatur gloriae, fiat subditis auctor ruinae. Sollerter3 ergo se
quisque metiatur, nec 10 locum regiminis assumere audeat, si adhuc
m se vicium dampnabiliter regnat; nec 1 1 is, quem crimen depra-
vat proprium, intercessor fieri appetul ]>ro culpis aliorum
C. I. Qui viciis maculatus est sacrificium Deo offere
non debet13*.
Hinc 1311 etenim superna14 uoce ad Moysen dicitur in
Leuitico15c: „ Loquere ad Aaron1®: homo de semine tuo per
familias17, qui habuerit maculam, non offerat panem 1Slt
L)eo1!,c suo, nec accedat ad ministerium eius.“ Ubi et'-'°
repente subiungitur21 ; „Si cecus fuerit, si claudus, si uel
parito22 uel grandi uel 23 f torto naso, si fracto pede, si man-
eus21e, si gibbus25, si lippus, si albuginem habens in oculo,
si iugem scabiem, si2® impetiginem in corpore, uel pondero-
sus.“ §. i. Cecus quippe est, qui supernae lumen contemp-
lationis ignorat, qui presentis uitae tenebris pressus, dum
lucem uenturam nequaquam diligendo conspicit, quo gres-
sus27 operis28 porrigat22 nescit. Hinc etenim prophetante
Anna dicitur in libro Regum3011: „ Pedes sanctorum suorum
seruabit, et impii in tenebris conticescent." §. 2. Claudus
uero est, qui quidem quo31 pergere debeat aspicit, sed per
infirmitatem mentis uitae uiam perfecte321 non ualet tenere
quam uidet; quia uidelicet quis 33 k ad uirtutis statum dum
fluxa consuetudine non erigitur, quo desiderium1141 inniti-
tur35, illuc gressus operis efficaciter non sequitur3® m. Hinc
etenim Paulus dicit ad Ebreos37 11 : „Remissas manus et
dissoluta genua erigite, et gressus** rectos facite pedibus
uestris, ut non claudicans erret320, magis autem1"!1 sane-
tur"41. §. 3. Paruo autem naso est, qui ad tenendam men-
suram discretionis idoneus non est. Naso quippe odores
fetoresque discernimus. Recte ergo per nasum discretio
exprimitur, per quam uirtutes eligimus, delicta reprobamus.
Unde et in laude42 sponsae dicitur in canticis canticorum43,i :
,, Nasus tuus sicut turris, que est in Libano," quia nimirum
sancta ecclesia que ex causis singulis temptamenta prodeant
per discretionem conspicit, et uentura uiciorum bella ex alto
deprehendit. Sed sunt nonnulli, qui, dum estimari 44 hebetes
nolunt, sepe se45 in4r,r quibusdam inquisitionibus47" plus
quam necesse est exercentes ex nimia subtilitate falluntur.
Unde hic quoque subditur: „uel grandi uel431 torto naso."
Nasus etenim4®11 grandis et tortus est discretionis subtilitas
inmoderata, que, dum plus quam decet excreuerit, actionis
suae rectitudinem ipsa confundit. §. 4. Fracto autem pede
uel manu est, qui uiam Domini5®1' pergere omnino51 non
ualet, atque a bonis actibus funditus exors uacat, quatenus
hec non ut claudus saltem cum infirmitate teneat, sed ab his
omnimodo alienus existat. §. 5. Gibbus52 uero est, quem
terrenae sollicitudinis pondus deprimit, ne umquam ad
superna respiciat, sed solis his, que in infimis calcantur,
intendat53, qui et si quando54 aliquid ex bono patriae celestis
audierit, ad hoc55, nimirum peruersae consuetudinis pondere
pregrauatus, cordis faciem non attollit, qui °® w cogitationis57
statum erigere non ualet, quem terrenae usus sollicitudinis
curtium tenet. Ex horum quippe specie Psalmista dicit in
Psalmo XXXVII. 53 x: „Incuruatus sum et humiliatus sum51’>'
usquequaque." Quorum culpam quoque per semetipsam
ueritas reprobans ait in Luca®11' : „ Semen autem, quod in
spinis®1 cecidit, hi sunt, qui audierunt 02 ** et®3 1,11 a sollicitu-
dinibus et diuiciis et uoluptatibus uitae euntes suffocantur,
et non referunt fructum." §. 6. Lippus uero®4 est, cuius
quidem ingenium ad cognitionem®" ueritatis emicat, sed
tamen hoc®® carnalia opera obscurant. In lippis quippe®7
oculis pupillae sanae sunt, sed humore defluenti infirman-
tes®*cc palpebrae grossescunt®2, quorum 70 l,a quia infusione
crebra atteritur 7 lcc, etiam acies pupillae uitiatur. Et sunt
nonnulli, quorum sensum carnalis uitae operatio sauciat, qui
uidere72 recta subtiliter per ingenium poterant, sed usu
prauorum actuum caligant73. Lippus itaque est, cuius sen-
sum natura exacuit, sed conuersationis prauitas confundit,
cui bene per Angelum dicitur in Apocalypsi 74 ff: „Colirio
inunge oculos tuos, ut75 uideas." Colirio quippe oculos ut
uideamus inungimus7®, cum ad cognoscendam ueri luminis
claritatem intellectus nostri aciem medicamine bonae opera-
tionis adiuuamus. §. 7. Albuginem uero habet in oculo, qui
ueritatis lucem uidere non sinitur, quia arrogantia sapientiae
seu iusticiae cecatur. Pupilla namque oculi77 nigra uidet,
albuginem tollerans nichil uidet, quia uidelicet sensus huma-
nae cogitationis, si stultum se peccatoremque intelligit73,
cognitionem intimae claritatis apprehendit. Si autem cando-
rem sibi iusticiae seu sapientiae tribuit72, a luce se supernae
cognitionis excludit, et eo claritatem ueri luminis nequaquam
penetrat, quo se apud se per arrogantiam exaltat, sicut de
quibusdam dicitur ad Romanos 3,1 ss: „Dicentes enim1'1 se
esse sapientes, stulti facti sunt." §. 8. Iugem uero habet
scabiem, cui carnis petulantia sine cessatione dominatur. In
scabie etenim feruor uiscerum ad cutem trahitur, per quam
recte luxuria designatur, quiaS2 si cordis temptatio usque ad
operationem prosilit, nimirum feruor intimus usque ad cutis
scabiem prorumpit, et foris iam corpus sauciat, quia dum in
cogitatione uoluptas non reprimitur, etiam in actione do-
minatur. Ouasi enim cutis83 pruriginem Paulus curabat
abstergere, cum dicebat ad Corinthios31 11,1 : „Tcmptatio non
apprehendat uos, nisi humana," ac si aperte diceret35:
Humanum quidem3® est in corde temptationem perpeti, de-
moniacum uero est temptationis37*1 certamine et33kx opera-
tione superari. §.9. Impetiginem quoque311 habet in corpore
quisquis auaricia uastatur in mente, que si in paruis non
compescitur, nimirum1’® sine mensura dilatatur. Inpetigo
EDITIO ROMANA.
Dist. XLIX. Pars. I. a) Unde b) est: deest c) adhuc desider. — c. 1. a) Sacrificium Deo non offerat qui vitiis
est maculatus b) ante hinc add. : Idem in eod. Pastorali c. 11. continenter c) in Lev.: deest d) panes e) Domino Deo
f) et g) uel manu h) in lib. Reg. : deest i) perfectae k) videl. quis: deest 1) per desider. m) sequuntur n) ad Ebr. : deest
o) quis erret p) sed magis san. q) in eant. eant. : deest r) in : deest s) exquisit. t) et u) enim v) Dei w) quia x) in
Psal. XXXVII.: deest y) sum: deest z) in Luca: deest aa) audiunt bb) verbum et cc) infirmatae dd) quae ee) atte-
runtur ff) in Apocal. : deest gg) ad Rom.: deest hh) ad Corinth.: deest ii) in tentat. kk) in
Dist. XLIX. Pare I. 1) opiscopog: G 2) adii: apparet: EGH 3 ) ADEGH — hoc loco in EH rubrica est inserta sequentis canonis I. 4) Parte I. c. 10.
5 ) Coilli, coli. 0. I!) ipsam : EGI! 7) liquide: AI! 8) Codd. coti. 0. 9) ibill. c. 11. 10) ne: UEGH 11) ne: t6. || can. 1. 12) Codd. coli. 0. pr. JK — sed in EGH
luuc rubrica hoc loco deest (c/. sapra not. 3.) — in ADEGH hoc est initium distinctionis XLIX. 13) idem in eodem: D; in eodem: C; do eodem: G; eiusdem
Pastoralis c. 11. 14) in superna: EGH 15) Codd. ttMd.coU.o.pr. I.ngdd. II. III. — Levit, c. 21. v. 1. 10) Moysen: Alt 17) per fam.: deest; ib. 18) HEFGH
111) Codd. et Edd. coli. 0. — Tumerem, cd. Fpiltnu. 20) et: deest: 1>F; etiam: C 21) snbiungit: EGH 22) parvo etiam: EGH 23) Codd. et Eeld. coli. 0.
21) Codd. et Edd. coll.o. ^ 25) gibbosus: DEC H Kdd. coli. 0. 20) si etiam: Ed. Has. 27) gressum: HEGH 2.3) corporis: V 29) dirigat: HEFGH Kdd. fqtgtld.
- Co!r- ,31>) coli. 0. Lugdd.ll. Ol. — l. Hcq.c. 2. v.D. 31)quomodo: C 32) Codd. et Eild. coli. 0. — oriq. 33 ) CDF.FGH Cotld. coli. 0.;
videlicet quisquis: AB 34) Codd. et Kdd. coU. 0. oria. 35) AH EM. coli. o. ex c. Has. 30) ADEGH 37) Codd. et Edd. coli. 0. pr. Luqdd. II. IU. - Hebr. c. 12.
12:, 38) egressus: M. Has. 39) ABDI ; aliquis: E0H 40) Codd. et Edd. coli. 0. — oriq. 41) saluetur: H 42) laudibus: D Edd. coli. 0. exc. Bus. m) Codd.
cotl-o. pr.Lugdd.Xl. Ul. — Cunt. e. 7. i>. 4. 44) existimari : F Ed. Has.; se oxist.: O Edd. coU. rei. 45) se: deest: Edd. coli. 0. exc. Luqdd. 11. UI.
°' , W ABC‘id- colL «i vel etiam: EGH 49) HEGH; quippe etenim: DF 50) CoM. ct Edd. coli. 0.
51.) omnimodo: ADFEe Bas . WpbhosusiDEGHEdd.collo.pr.Bns. 53) intendit: CD 51) aliquando : EGH 5d)baoc: Ed. Has. 50 )ADCU 57) cognitionis:
Edd. coli. 0. exc. Has. 58) ABEEGH Edd. coU. 0. pr. Luqdd. II. III.: XXXVI: C; XXXVIII: D; - Fsatm. 118. v. 107. 59) Codd. coU. 0. 00) Codd. et Edd. coli,
f- %!???■?: ?;*• V4;. ®1),,pm?1 «2> CoM-e‘ R;'d- «• - <»«7- 03) HDEEaH 04) quippo: AH Kd. Has. 05) cogitationem:
I -Vor; c“- 4- u- f"'- ®J) quidem : EGH 08) Codd. et Edd. coli. o. pr. Arq. (iuflrmitatao) ; — 111 oriq. magna est leclt. varietas: in-
firmatae palpebrae, nfinnanti palpebra, inhrmantia palpebra - 09) aogroteacunt: Ed. Arq. 70) AHD Ed. Has. oriq. ; quorum quidem: C: quorum quidem
Slw»1 rfi’ eXC’ 71^ conteritur: -t ,• crobro conteritur: D 72) vid. et studere: Ed. Bas. 73) caligantur: KQH bUld. coli. o.
74) Codd. et Edd coli. aeM.U,gd<l.U.m. - ApoaU. c. 3. « 18. 75) ungo . . ot: K, l. Has. 76) inngimna: Edd. Arg. Nor. Venii. II. _ inlungimus: Kd.Has.
77) ocuh: deest: AD videt: AD 79) apprehendisso existunat: AU 80) Codd. et Edd. coU. o. exc. Lugdd. II. III - Itom. c. l.v. 22. 81) enim: deest: AB
A Y7 // U «fi w,! ° ^ Sft'//?!!// « L ff) : Ali , W) Codd. ct Kdd. coU. o. cxc. Lugdd. II. III. — I. Coi\ c. 10. v. 13. 85) diceretur:
EGH 86) quippo . w. 87) Codd. et Edd. coli. O. 88) AB MU. coli, o. — orig,; etiam in: EFGH ’ -- 7 - —
) quoque: deest: AB 90) nimium: Edd. Arg . Ven. I. II.
177
DECRETI PRIMA PARS DIST. XLIX. L. c. 1—4.
quippe sine dolore corpus occupat, et absque occupati tedio
excrescens91 membrorum decorem fedat, quia et auaritia
capti animum!» ”, dum quasi delectat, exulcerat, dum adipi-
scenda" queque 94 cogitationi obicit, ad inimicicias accendit,
ct dolorem in uulnere non fncitj ejula estuanti animo ex culpa
habundantiam promittit» Sed decor membrorum perditur
quia aliarum quoque uirtutum per hanc pulcritudo depraua-
tur, et quasi totum corpus exasperat, quia per uniuersa
animum95 mm subplantat, Paulo adtestante, qui ait ad Timo-
theum901"1: „Radix omnium malorum est cupiditas." §. 10.
Ponderosus uero est, qui turpitudinem non exercet opere]
sed tamen ab hac cogitatione continua sine moderamine
grauatur in mente; qui nequaquam quidem usque ad opus
nefarium rapitur, sea eius animus uoluptate97 luxuriae sine
ullo repugnationis stimulo"00 delectatur. Vicium quippe
est ponderis, cum humor uiscerum ad uirilia labitur, que
profecto cum molestia dedecoris intumescunt. Ponderosus
ergo est, qui totis cogitacionibus ad lasciuiam defluens, pon-
dus turpitudinis gestat in corde; et quamuis praua non
exerceat opera 99 pp, ab his tamen non eleuatur10o,i,i mente,
nec ad usum boni operis in aperto ualet assurgere, quia
grauat hunc in abditis pondus101 turpe. §. n. Quisquis
ergo quolibet horum uitio 102 subigitur1", panes Domino
offerre prohibetur, ne profecto* aliena delicta ualeat101"
diluere is, quem adhuc propria deuastant. §. 12. Quia
igitur paucis ad pastorale magisterium dignus qualiter
tieniat105, atque indignus hoc qualiter pertimescat, ostendi-
mus, nunc is, qui ad illud digne peruenerit, in eo qualiter
uiuere debeat, demonstremus.
C. II. Indoctus, terrena lucra quaerens'100*, uitiosus ordinari
non debet.
Item Ieronimvs super Malachiam, [ad c. 1. v. 7. 8.]107
Sacerdotes nomen Domini despiciunt, et, quantum ad
se, panem pollutum offerunt, qui ad altare indigne accedunt,
quique dato munere sacerdotium presumunt. Panem quo-
que polluit, qui doctrinam Domini in populo male disper-
tit1"1’, et qui honorat potentem et despicit pauperem. Et
infra: §. 1. „ Si offeratis109 cecurn 110 ad immolandum, nonne
malum est?“ etc. Superius accusati de panibus nunc accu-
santur de uictimis. Cecum animal offert, qui ordinat indoc-
tum in 111 c loco docti, magistrumque facit, qui uix discipulus
esse poterat. Claudum offert, qui lucra terrena querentem
locat, utpote pedem in diuersa112 ponentem113, unum in
diuinis, alterum in carnalibus, cui potest inferri illud de
libro Regum114: „Usquequo claudicas 115,1 in duas partes?"
Languidum offert, qui uitiosum pro religioso habet 110, qui-
que tardum et pigrum probat* pacientem, dicens illum ne-
gligentiae redarguendum. Indignum est enim dare Deo
quod dedignatur homo.
DISTINCTIO L.
GRATIANUS.
I. Pars. Ex premissis auctoritatibus liquido demonstra-
tum1* est, quod uariis criminibus irretiti in sacerdotes ordinari
non possunt. Nunc autem de hisdem queritur, utrum post
actam 2 b peniiendam, uel in propriis ordinibus remanere, aut a<l
maiores gradus conscendere3 uateant? Multorum auctoritatibus
deiciuntur 4 uariis criminibus irretiti a propriis ordinibus, et ab
accessu maiorum prohibentur.
Unde Gregarius ai/3 Constantino0* Mediolanensi
Episcopo, [lib. IV. epist. 17.]:
C. I. Lapsi in suum ordinem reparari non possunt.
Si lapsis ad suum ordinem reuertendi licentia concedi-
tur71’, uigor canonicae proculdubio frangitur disciplinae,
dum pro s reuersionis spe prauae actionis desideria quis9c
concipere non formidat. Et post pauca: §. 1. Illud pre10fl
omnibus studete11, ut lapsos in sacro ordine120 nullius13
uobis supplicatio aliquo modo rcuocare studeat117, ne huius-
modi non statuta, sed temporaliter dilata credatur esseir’K
uindicta.
C. II. Qui post ordinationem10* labitur, depositus permanebit.
Item Martinus Papa [I.] Amando Episcopo 17.
Qui semel post suam ordinationem in lapsum ceciderit13,
deinceps iam depositus erit, nullumque gradum sacerdotii
poterit adipisci.
C. III. Presbiter post lapsum nulla ratione in sacro ordine
reparari ualet.
Item Gregorius Papa Sabino10* Episcopo [lib. VII.
epist. 25.] 20
Presbiterum21, de quo nos fraternitas tua latoris presen-
tium legatione22 consuluit, nulla ratione in sacro ordine post
lapsum aut permanere, aut retiocari23 posse cognoscat211'.
Circa quem tamen mitius agendum est25, quia commissum
facinus facili20 dicitur professione confessus.
C. IV. Post peractum01 * homicidium sacerdotale o/jitium
amministrari'23 5 non potest.
Item Iohannes VIII. Cenomantico Venetensi Episcopo00 c.
Miror minus doctam scientiam30 tuam sacerdotem pu-
tare et31<1 post perpetratum32 homicidium posse in sacer-
dotio ministrare, immo (quod est ineptius33) nobis suadere
uelle, ut ipsi tali presumptioni preberemus assensum. Quis
enim tam demens tamque peruersi sensus tale quid existi-
maret340 uel post quantamcumque penitenciam conceden-
dum35, cum omni301 sit canonicae37 disciplinae contrarium?
EDITIO ROMANA.
Dist. XLIX. c. 1. 11) captivam animam mm) vitia animum nn) ad Tim.: deesl 00) obstaculo pp) opere
qq) evellitur rr) non valeat — c. 2. a) sectans b) dispergit c) in: deesl d) claudicans - Dist. L. Pars. I. a) mon-
stratum b) peractam — c. 1. a) Constantio b) concedatur c) quisque d) igitur prae e) sacrum ordinem f) suadeat
g) eis esse — c. 2. a) suam ordin. — c. 3. a) Sabiniano b) cognoscas — c. 4. a) perpetratum b) ministrari c) Uti-
censi d) et : deesl e) aestimaret f) omnino
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist XLIX C I. * No profecto: Sic etiam in originali impresso. [ C. II. ‘Probat pationtom: Sic interpnngitnr etiam in mann-
In aliquot Gratiani manuscriptis legitur: Nec profecto dauce aliena delicta scriptis et in glossa, quum tamon ito possot etiam distingui, et ptg )««■ probat,
valet is, quem adime propria devastant. I potientem dicens illum, elc.
Dist. XLIX. can.l. 91) oxcrcons: MICRO; sed in AO conrdnm .-oicroM-ona tiitBCDEFOHmig. 93) adip negotia:
"uin”' o,£ XdTttdTcouI;. ™dmclcvZ lei&FKd^.) clovatar in »?££ ret.
^«liietTquoUbet: M %«> ) holum' : Md Teie «7“ »■ 1041 AHD, noc profecto vaict: CKUii
Coli. tr. P.; illud autem: Codd. coli . vel. Edd. coli. 0.; pro
Pan. 13) nulla: Codd. coli. o. vr. AB 14) Codd. coli. o.
C (ordinem suum) 17) Ep. na Amandum Traieclin,
pr. V. — Ed. Has. ; Fabi an. : Edd. coli. rd. 20)
llcae; AD
Corpu» lur. can.
Ed. Friedbng.
179
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 5 -10.
180
Debet ergo sacerdotio priuatus lacrimarum fonte flagitium
tam immane diluere, ut talibus saltem remediis curatus sa-
lutis possit inuenire suffragium.
C. V. Ad maiorem gradum prouehi non potest clericus, qui
paganum occiderit 38 a.
Item Nicolaus Papa39.
Clericum, qui paganum occiderit, non oportet ad ma-
iorem gradum prouehi, qui carere debet etiam acquisito,
homicida enim est. Nam cum discreti sint milites seculi a
militibus ecclesiae, non conuenit militem-*01» ecclesiae mili-
tare seculo, per quod ad effusionem sanguinis necesse sit41
peruenire.
C. VI. Qui se defendendo paganum occiderit, sacerdotali
careal offilio.
Idem Osbaldo Corepiscnpo Quadrantino 42.
De his clericis, pro quibus consuluistis43”, scilicet, qui se
defendendo paganum occiderunt44, si postea per penitenciam
emendati45 ad4U pristinum possint gradum redire, aut ad
altiorem ascendere471», scito, nos nullam occasionem dare
nec ullam tribuere licentiam43 eis quemlibet hominum49c
quolibet modo occidendi50. Verum si contigerit, ut51 cleri-
cus sacerdotalis ordinis saltim paganum occiderit, multum
sibi consulit, si ab offitio sacerdotali recesserit; satiusque52
illi est in5;! hac uita Domino sub inferiori habitu inreprehen-
sibiliter famulari, quam alta indebite appetendo in profun-
dum51 dampnabiiiter diinergi550.
C. VII. Episcopus, presbiter, aut diaconus capitale crimen
committens cadat ab offitio.
Item ex Concilio Agatensi 58.
Si episcopus57, presbiter, aut diaconus capitale crimen
commiserit, aut cartam falsauerit3*, aut falsum testimonium
dixerit, ab offitii honore depositus in monasterio 511 ;l detru-
daturGo1', et ibi quamdiu uixerit laicam tantummodo81 com-
munionem accipiat.
C. VIII. Qui homicidii facto aut precepto, aut consilio p<isl
baptismum conscius33 fuerit, clericus non ordinetur.
Item ex Concilio Martin i Papae, [c. 26.] 83
Si quis uiduam aut ab alio relictam 84 a duxerit, non ad-
mittatur ad clerum831’. Quod si irrepserit88, deiciatur. Si-
militer si87 homicidii aut facto, aut83 precepto, aut consilio,
aut defensione89* post baptismum conscius fuerit, et per
aliquam subreptionem ad clericatum uenerit, deiciatur, et in
fine uitae suae communionem701 accipiat710.
C. IX. De sacris ordinibus lapsi reparari non possunt.
Item Gregorius lanuario Episcopo Caralitano,
[lib. III. epist. 26.] 72
Peruenit ad nos, quosdam de sacris ordinibus lapsos uel
post penitenciam, uel ante penitenciam731 ad ministerii sui
offitium reuocari; quod omnino prohibemus, et in hac re74
sacratissimi quoque canones contradicunt. Qui igitur75 post
acceptum sacrum ordinem lapsus in peccatum78 fuerit77
carnis, sacro ordine careat781’, et79c ad ministerium altaris
non800 accedat.
C. X. De eodem.
Idem Venantio Lunensi Episcopo, [lib. IV. epist. 5.]31
Accedens ad Gorgonam insulam fraternitas uestra discu-
tiat id, quod ad nos de Saturnino expresbitero 82 11 * est per-
latum311. Peruenit namque ad nos, quia postquam de sacris
ordinibus311’ lapsus a33 sui sacerdotii ordine deiectus est, ad
explendum ministerium38 presbiter» 37 c presumpsit33 acce-
dere, et omnipotenti Deo hostias immolare39. Quod si ita
factum uestra fraternitas repererit, eum sacri corporis et
sanguinis domini 90,1 participatione priuatum in penitenciam
redigat, ita ut usque ad diem ultimum91 c in eadem excom-
municatione permaneat et92 uiaticum tantummodo exitus
sui tempore percipiat937. Sin autem eum talem penitenciam
agere fraternitas uestra91 8 cognouerit, ut ei luste ad re-
cipiendam93 inter laicos communionem etiam98 ante exitum
debeat misereri, hoc in tuae fraternitatis ponimus potestate.
Et infra: §. 1. Preterea97 ad fraternitatis tuae93 consulta
respondentes statuimus, diaconem et abbatem, quem de119
portu Veneris indicas cecidisse100, ad sacrum ordinem101 non
debere uel posse aliquo 102 h modo reuocari. Quajn quidem
sacro ordine priuatum in penitenciam103 deputare te con-
uenit; cuius si postea actus conuersatioque meruerit, prio-
rem inter alios monachos, ubi decreueris104, standi locum105
obtineat. Subdiaconi108 quoque, quos similis culpa con-
stringit107, ab offitio suo irreuocabiliter depositi, inter laicos
communionem accipiant. In portu autem Veneris loco lapsi
diaconi alium, qui hoc offitium inplere debeat, ordinabis.
Saturninum uero expresbiterum103', ut numquam ad sacri
ordinis ministerium presumat accedere, scriptis cauere de-
creuimus109; sed eum in insula Gorgona atque Capraria
sollicitudinem de monasteriis gerere, et in 110 k quo est statu
sine cuiusquam aduersitate manere permisimus1111.
EDITIO ROMANA.
Di st. L. c. 5. a) occidit b) militibus — c. 6. a) consuluisti b) conscendere c) hominem d) demergi — c. 7.
a) monasterium b) retrudatur — c. 8. a) dimissam b) clericatum c) laicam commun. d) tantummodo recipiat. —
c. 9. a) penit. : deest b) ita careat c) ut d) ulterius non — c. 10. a) presbytero* b) postq. pro crimine laps. c) sa-
cerdotii d) dominici e) obitus sui f) recipiat g) tua h) ullo i) presbyterum k) in eo in 1) permittimus
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. L. C. VITT. * Dofonsiono: In codico Lucensi regio (in quo
sunt etiam liaoc capitula a Martino Bracaronsi episcopo collecta) ct apud
Aiischuum ct in editiono conciliorum trilms tomis, in margino Iogitur: as-
sensione: cui loctioui convenit, quod legitur in concilio Triburiensi, c. 11.
circa tinom.
C. X. * Prosbytcro: In vetusto codico epistolarum B. Grcgorii, ot
aliquot antiquis exemplaribus Gratiani legitur; ex presbytero, itemqne in-
ferius in hoc eodem capite: Saturninum vero expresbyterum, sive ut in impres-
sis B. Grcgorii, expresbytero. Deposito» eniiu presbyteros expresbyteros, et
cos, qui monasteria deseruerant, cxmonachos appellabant; sicut illi, qui
consulatum aut quaesturam gessorant, exconsules aut exquaestores vocari
soliti fuerant.
Dist. L. can. 5. 38) ABDEGH 39) Fragm. epist. deperd. Nicolai I, (858—67) ad Humfrcdnm (s. Guifred. al. Wifred.) cp. Morinnts. — Jaffe no. 2160. —
Ira /)cn\ VI, 120.; Coti, tr . P. I, 62, 48. (can. continuatur.); Cius. XV, 35. 40) AB orig. Jvo; Coli. tr. P. 41) est: EGH || can. 6. 42) Item . . . Quadrantano:
A II ; Fragm. Ep. deperditae Nicolai l. (858 — 67) — Jaffe no. 2164. — Coll.tr. P. 1, 62,44. ; Caca. XV, 34. 43) AliCDF 44) occiderint: EGH 45) emundati: BKGH
46) ad: deest: EGH 47) Codd. coli. o. Culi. tr. P. — Turrecrem. cd. Foutau. 48) lic. : deest: Coli. tr. P. 49) ABCBF Coli. tr. P. 50) inseritur: Non igitur
licentiam damus militibus Christi alitcrso defendere, quam ipse in se monstravit Christus, illis dumtaxat qui clericatus funguutur officio, quique familiarius
in castris inilitaut eius, uo occidendi eis prorsu6 tribuimus facultatem: Coli. tr. P. 51) et: ib. 52) satius quidem illi: AH; sonctiusque illi: KQ 63) ut in:
Coli. tr. P. 54) profund. inferni: Edd. coli. o. 55) C Coli. tr. P. || can. 7. 56) Non est ut Cori', annotarunt c.50.f C. Agath. sed c. 22. C. Epaoucns. ( hab . ao.517.)
ap. Jlruns II, 170.; cf. Muassen Qucllcn T, 203. — Coli. tr. P. II, 28, 49. (C. Agath. c. 61.) 57) Si quis episc.: EGH; Si ep. aut presb.: C; si ep. vel preab.: 1)
53) fals. dc actibus: EGH; falsaverint ct sic numero plurali deinceps: Hisp. Coli. tr. P. 59) Codd. ct Edd. coli. o. exc. Lugdd. II. III. orig. 60) Codd. ct Edd.
coll.o. 61) tautuunn. : deest: Coli. tr. P. II can. 8. 62) postquam conscius: AH; consilio conscius: CF 63) Martini Brnc. interpretatio can. Apost. 17. et can. 21.
cone. Ancyr. Hnnis Ii, 49. — Coli. tr. P. II, 47, 2G. — a Thcincro citatur: Ans. VII, 199. a Corr. VII, 11. sed in Cod. coli, nihil invenimus. 64) ABCDFEdd. coli. 0. —
Curr. 65) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Hisp. Coli. ir. P. 66) aut bi obrepsit: orig. Hisp.; quod si obrepsit: Coli. tr. P. 67) Si autem ( omisso : similiter): AB
68) vel: orig. ; aut: orig. a p. Haas. ; aut dicto aut: EGH 69) assouBiono: orig. Hisp. 70) Cotld. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. — Corr. 71) Codd. coli. o. pr. D.
(tantummodo accip.) — Turrecrem. cd. Fontau. ; tantummodo: deest: orig. Hisp. Coli. tr. P.; accipiat: Codd. et Edd. coli. o. || can. 9. 72) Ep. 26. lib. 4. scr.
uo. 594. Kd. Alitur. — Jaffe no. 933. — Ans. VHI, 20. ; Ivo Beer. VI, 78.; lvo Pan. III, 133. ; Polyc. IV, 39, (41,) 5. ; Caes. VIII, 61.70. 73) Codd. coli. o. Jvo Beer .
Pan. 74) prohib. In hac etiam re: EGH; et in hoc: lvo Pan. 75) ergo: Ivo Deci'. Pan. 76) peccato: Ans. 77) fuit: AB 78) Codd. ct Edd. coli. o. 79) Codd.
coli. o. 80) Codd. ct Edd. coli. o. Ico Pan. — Turrecrem. cd. Fontau. j| can. 10. 81) Venant. Lun. Ep.: deest : AB; Lucensi: DF — Ep. 7. lib. 5. Ed. JHaur. scr.
ao. 594. — Jaffe no. 956. — Aus. VIII, 21.; Polj/c. IV, 39, (41.) 7. 8. (can. contin.); Ivo Decr. VI, 83. («s<jue ad §. 1.); Coli. tr. P. I, 55, 66. (usoue ad §. 1.)
82) DKFGH orig. Ans. Polyc. 83) relatum: ABF Edd. coli. o. 84) Codd. coli. o. 85) a: deest: Ans. Coli. tr. P. 86) Id ipsum: Ans. 87) Codd. et Edd. coli. o.
orig. Ans. Ico Beer. Coli. tr. P. Polyc. 88) praesumpserit: EGH 89) offerre: AB 90) CDF Edd. coli. o. Ans. Coli. tr. P.; Polyc. — Turrecrem. cd. Fontau.;
corp. sanguinisquo Domini: EGH; dom.: deest: AB 91) Codd. ct Edd. coli. o. 92) et: deest : EGH; sed in EQ a Correct. additam est 93) Codd. coli. o. Ans.
Coli. tr. P. Polyc. 94) ABCBF 95) noverit . . . recipiendum: C 96) ct: Aws. Ivo Decr. Coli. tr. P. Polyc. 97) §. 1. Ep. 3. ad eundem scr. ao. 594. — Jaffe
no. 965. — Ans. VIII, 22.; Ico Pan. UI, 132. a Corr. et Jlicht. non recte hoc loco citatur . 98) tuae: deest: Polyc. 99) ex: EGH 100) cecid. in crimeu: Edd.
coll.o. 101) sacros ordines: ABC 102) CDEFGH Edd. coll.o. Ans. Polyc. ; a.1. modo: deest: AB 103) poenitentia: Ans. Po/yc. 104) Codd. coli. o. 105) locum,
non ordinem obt.: CDEdd, coll.o. 106) subdiaconos: Ans. 107) restringit: EGH 108) ABFH orig. Ans. Polyc.; in CDox a Corr. additum est. 109) decernimus
vel decrevim.: EGH lio) Codd. coll.o.; ot eo in quo: Ans.; ct in eo qnidom statu: Polyc. 111) Codd. coli . o. Ed. Bas. ||
181
182
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. n-14.
C. XI. Loco lapsi alius ordinandus est.
Idem [Mariniano Episcopo Rauennae, lib. VI. epist. 39.]112
Postquam quemquam criminaliter cadentem1131 in
locum 114, quo 115 5 lapsus est, nulla permittit ratio reuocari,
et ultra tres menses ecclesiam uacare pontifice statuta
sacrorum canonum non permittunt113, ne cadente117 pastore
dominicum gregem hostis (quod absit) antiquus insidiando
dilaniet, fraternitas uestra deprecationi eorum consentire et
in lapsi loco debet episcopum ordinare.
C. XII. Qui post ordinationem in1181 lapsum ceciderit , sacra
misteria non debet tractare.
Item Martinus Papa [I. in epistola ad Amandum.]11®
Si post ordinationem suam quispiam in lapsum ceciderit,
et preuaricationis peccato fuerit deprehensus obnoxius13®,
omnimodo131 prohibendum133 est, eum manibus lutulentis
atque pollutis misteria nostrae salutis tractare.
II. Pars. Gratian. Econtra exemplis et auctoritate 1231’
probatur , post actam 124 penitenciam proprios gradus 123 licite
posse administrare 123, et ad maiores conscendere. Maria 137 enim ,
soror Aaron , postquam lepra percussa est, quia in Moyscn mur-
mur auerat, acta penitenciar^c mundata est 123 d, et pristinam
gratiam prophetandi recepit. Aaron 133 post 131 e conflatum tutu-
lum etiam in summum sacerdotem est consecratus. Dauid post
adulterium et homicidium spiritum prophetiae recepit 132, et in
proprio gradu permansit. Achab 133 postl3i{ mortem Nabulliae
uiri sanctissimi per penitenciam humiliatus in regia sede reman-
sit 133 Et, ut pretereamus mulla exempla 133 ueteris testamenti,
Petrus 137 negauit Christum, et tamen postea princeps apostolo-
rum factus est; Paulus 133 Slepkanum lapidauit, et tamen a Deo
in apostolum 13® electus esi. Multi quoque ab heresi ad unitatem
catholicae fidei reuertenles in suis ordinibus recepti sunt, alii nero
ad episcopalem etiam gradum sunt 113 promoti , utpole Augustinus
et alii quam plures 141 g.
[PALEA113*.
C. XIII. De eodem.
Iohannes Crisostomus a1'13 duabus sinodis orthodoxorum
episcoporum fuit diiudicatus, sed iterum fuit restitutus.
Marcellus episcopus Ancirae Galatiae depositus fuit, sed
postmodum proprium recepit episcopatum. Asclepius diiu-
dicatus a sinodo ecclesiam suam postea recepit. Lucius144
episcopus Adrianopolites 145 dampnatus a Papa Iulio recepit
ecclesiam sui episcopatus. Cirillus episcopus Ierosolimita-
nus depositus fuit, postea reconciliatus est ecclesiae suae.
Simili modo Polichronium143 eiusdem ecclesiae Ierosolimi-
tanae pontificem Sixtus Papa dampnauit et iterum ipse eum
reconciliauit. Innocentius Papa Fotinum147 episcopum dam-
pnauit, sed postea eum in proprium locum restituit ecclesiae
suae. Misenum148** episcopum a Felice Papa dampnatum
Gelasius Papa successor illius reconciliauit149 et ecclesiae
suae150 restituit. Leontius151, dum esset presbiter, deposi-
tus fuit, sed postea in Antiochia patriarcha extitit. Gregorius
uero quartus Papa Theodosium, quemEugenius eius anteces-
sor presbiterii honore priuauerat, sanctae ecclesiae Signi-
nae152 consecrauit episcopum. Ibas153 namque154 episcopus
diiudicatus fuit, sed sancta sinodus canonica suam illi restituit
ecclesiam. Rothadum155 uero episcopum sanctae Sues-
sionensis153 ecclesiae, a sinodo, cui Carolus interfuit157,
condempnatum, et Soplironium158 Placentinum episcopum
merito reprobatum, Nicolaus Papa ambos reconciliauit.]
Preterea Calixtus Papa [I.] de huiusmodi ita sa-ibit,
[epist. II. ad Episcopos Galliarum] 159 :
C. XIV. Clerici post lapsum in suis 130 ordinibus
reparari possunt.
Ponderet131 unusquisque sermones suos, et quod sibi
loqui non uult alteri non loquatur. Unde bene133 sacra
scriptura ait133: ,,Quod tibi non uis fieri, alteri ne facias"131.
Nos135 enim tempore indigenius, ut aliquid maturius, aga-
mus, ne1G3a precipitemus consilia137 et opera nostra, neque
ordinem168 corrumpamus. §. 1. Sed139 si aliquis lapsus
quo1701’ modo fuerit, portemus eum et171 fraterno corripia-
mus affectu, sicut ait B. Apostolus172: „Si preoccupatus
fuerit homo in aliquo delicto, uos, qui spirituales, estis, in-
struite huiusmodi in spiritu lenitatis1'30. Alter alterius onera
portate, et sic adinplebitis legem Christi." §. 2. Porro S. 174
Dauid de mortiferis criminibus penitenciam egit, et tamen
in honore permansit. §. 3. B. quoque Petrus amarissimas
lacrimas fudit, quando Dominum negasse penituit, sed tamen
apostolus175 permansit. Et Dominus per Prophetam173
pollicetur 177 dicens: ,, Peccator in quacumque die178 con-
uersus fuerit et 1790 ingemuerit, omnium iniquitatum cius 1801
non recordabor amplius." Errant131 itaque 182 s, qui putant,
sacerdotes1331' post lapsum, si condignam egerint peniten-
ciam, Domino non posse ministrare, et suis honoribus frui,
si bonam uitam deinceps duxerint, et suum sacerdotium
digne184' custodierint. Et ipsi, qui hoc putant, non solum
errant, sed etiam traditas ecclesiae claues despicere1851-
uidentur, de quibus dicitur1861: „Quecunque solueritis in
terra187, erunt soluta et in celo." Alioquin hec sentencia aut
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. it. a) abscedentem b) de quo — c. 12. a) ord. suam in b) auctoritatibus c) pen. a peccato mund.
d) mund. et sanata est e) autem post f) quoque post g) complures — e. 14. a) nec b) quocunque c) lenit., considerans
te ipsum, ne et tu tenteris d) peccantibus pollicet, e) fuerit et : deest f) illius g) enim h) Domini sacerdotes i) condigne
k) contra trad. eccl. clav. disputare et agere uident. 1) dictum est
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XITI. * Palea: Caput lioc a vetustioribus codicibus abest; in vul-
gatis inscribebatur: ltcm ex epistola Cj/rilli ad Ioannem Antiochenum: quao
inscriptio sublata est, quoniam quae in hoc capite tractantur, ex variis
hiatoriiB sunt collecta, et aliqua longo post Cyri Ilum et Hierosolymitanum
et Alexandrinum contigerunt. Neque apud Burcbardum et Ivonem ulla
talis inscriptio est, sed tantum in Panormia.
** Misonum: Antoa Iogobatur; Nicaenum. Emendatum ost ox Bur*
chardo, lvone et c. Gregorius 35. quaest. 9. Atque in Pontificali Romano
manuscripto in vita Nicolai 1. haec leguntur: Sicut It. rapa Felix Viluit ut et
Misenum episcopos, qui in Petro Alexandrino haeretica faece coinquinato coacti
consenserant, sacerdotali gradu, ecclesiastica imo communione privavit.
• Alger. II, 42. J20) pecc. reprehendatur obn.:
Dist. L. can. 11. 112) Bp. 42. lib. 7. EA. Manr. scr. ao. 537. — .taffe ua. 1120. — Ans. TIU, 25. 113) Codd. coli. o. Jhs. 114) loco: .'tus. 115) Codd.
et Fild. coli. o. pr. C. (in quo) 116) perm., nisi necessitas inexcusabilis cogat ordinationis (ordinationi: Ii) tempus amplius protelari: AH 117) cadentem:
Eild. coli. o. Ans. 11 can. 12. 11S ) Codd. coti. o. 119) ad Anidiifl. Ep. 'Prnicct. scr. ao. 649. — Jaffiuo. 1395. - " — ”
Alv.-Corr. 121) omnino -.EGE 122)] • “ ' ”” ” ‘ — n
acceptam ot act. : EGH 125) propriis g
C; acta poonit. a peccato : D 129) Codd. * — -/ — » - ----- - rw, r - - - ,, , , .. A . . _ . „
134) Codd. coli. o. 135) permansit: EGH 13C) multa etiam exomp.t ih. 137) J Vatth. c. 26. foann. c. 21. 138) Pauli. Apostolus: Ali ; Act. Ap. 7. et J.
139) apostoiatum: CEGH 140) sunt: deest: AB 111) ABCDF; quam plurimi: EGH || can. 13. 142) Haec Palea deest: ABEGu —■ invenitur: Utrum inscr. a
MU. AforUVtiu U* TimTlf^‘152) Se^iTuao: *F ^Edd^TlFi^c. ta.”' loS) Abbas: Codducl Et id. coii. o. i54) quoquo: Iro 1551 Ro tardam: Codd. coti, o.:
Bocardum: ”J ” - * * " " “ T ~’ T
rox : Codd. i
KQH 161) i
IIF Edd. coli t
-v» "W mgxzs *
*■ *
187) super terram: CEGH o%ig. — in terra: orig. Cod. Mutui.
183
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 15. 16.
184
Domini non est, aut uera est1®8. §. 4. Nos189 uero indubitan-
ter tam Domini sacerdotes quam reliquos fideles post
dignam satisfactionem posse redire100 ad honores191 credi-
mus, testante Domino per Prophetam199: „Numquid* qui
dormit, non adiciet, ut resurgat"? Et propheta198 Dauid
penitenciam agens dixit: „ Redde mihi leticiam salutaris tui,
ct spiritu principali confirma me.“ Ipse namque post peni-
tenciam et alios docuit, et sacrificium Deo obtulit, dans
exemplum doctoribus sanctae ecclesiae, si lapsi fuerint et
condignam penitenciam Deo 194 gesserint, utrumque facere
posse195. Docuit enim, quando dixit; „Docebo iniquos uias
tuas, et inpii ad te conuertentur." Sacrificium 196 m Deo
obtulit197 pro se, dum dicebat: „ Sacrificium Deo spiritus
contribulatus"198. Videns enim199 Propheta scelera sua
mundata per penitenciam, non dubitauit predicando et Do-
mino libando curare900 aliena. §. 5. 2,11 n Mutatur9020 ergo
homo a peccato et gratia Dei resurgit a lapsu 203P, et204 in
pristino manet offitio iuxta predictas auctoritates. Videat,
ne amplius iaceat205ti, sed90Cr euangelica 207s sentencia in eo
maneat que ait9081: „ Vade et amplius noli peccare." Unde
ait Apostolus909: „Non ergo regnet peccatum in uestro
mortali corpore, ut210 obediatis concupiscentiis eius"211.
§. 6. 219,1 Sentenciam, que misericordiam uetat, non solum
tenere, fratres, sed etiam218v audire refugite511, quia potior
est misericordia omnibus holocaustomatibus et sacrificiis,
C. XV. In pristinum gradum post penitenciam sacerdotes
reuocari possunt.
Item Ieronimus [ad cap. 3. Malachiae.]
,,Et219 purgabit filios Leui; tempus218 est enim, ut iudi-
cium incipiat a domo Dei," et alibi scribitur217: „A sanctis
meis incipite." In filiis autem Leui omnem sacerdo-
talem intellige218 dignitatem219. Si autem sacerdotes pur-
gandi sunt et colandi, ut purum aurum remaneat et argen-
tum, quid est de ceteris dicendum? Qui cum emundati
fuerint et colati, tunc offerent920 Domino221 iusta sacrificia,
et placebit sacrificium eorum Domino222 1, quod offerunt293
pro Iuda et Ierusalem, (hoc est, pro his2949, qui Dominum
confitentur et pacem eius mente conspiciunt, sicut dies seculi
et sicut anni antiqui)225, ut quomodo in298 principio placue-
runt Deo227, sic post peccatum et penitenciam placere in-
cipiant, cum omni 298 fuerint peccatorum sorde purgati.
C. XVI. Lapsi reparari possunt223.
Item Gregorius Secundino [lib. VII. epist. 53.]280
Tua sanctitas2311 requisiuit232b, ut tibi2330 de sacerdotali
offitio post lapsum resurgendi auctoritatem231 d scribere-
mus235, dum dicis238 de hoc canonum237 diuersorum238 te
legisse diuersas939* sentencias, alias2401 resurgendi, alias
nequaquam 241 s : ideo242 nos* generaliter24311 a2441 Nicena
sinodo945 k incipientes, cum2481 reliquis quatuor247 uenera-
mur, quia248 in949"» cunctis sentenciis 250,1 unanimiter251 con-
cordant. Nos uero252 precedentes Patres sequimur2330,
uia254P (auctore Deo)255 a sacra258 doctrina illorum non
iscordamus. A capite itaque incipientes usque in257li
quartum altaris ministerium258r, hanc formam seruandam
cognouimus2595, ut sicut minorem maior precedit honore9801,
ita et crimine281", et quem289 maior sequitur283 culpa, maiori
inplicetur284v uindicta, et post905w penitencia credatur esse
fructuosa. §. 1. Quid enim prodest triticum seminare, et
fructum288 illius207 non colligere288? aut domum construere,
et non illic habitare? Post dignam itaque289* satisfactionem
credimus posse redire2701' ad honorem. §. 2. 271 '■ Ad fontem
misericordiae recurrentes euangelicam979 11 proferamus sen-
tenciam973: „Gaudeo, inquit, super uno peccatore peniten-
ciam agente quam274"9 super nonaginta nouem iustis, qui
non indigent penitencia." Et ouem perditam, nonaginta
nouem non errantibus relictis 975 cc, humero pii pastoris978 ad
ouile reportandam277 Dominus ipse testatur278. Si ouis
perdita979 errans post inuentionem ad ouile humero depor-
tatur280'0, predictis nonaginta nouem non errantibus relictis
in deserto281 cur282 post penitenciam ad ecclesiae ministe-
rium lapsus283 non reuocetur? Sicut** in Apocalipsi284 dici-
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 14. m) Et sacrific. n) ante §. 5. inserit.: Et infra 0) Mundatur p) Dei lapsus q) peccet r) ut s) euan-
gelii t) quae ait: deest u) ante §. 6. inserit.: Et infra v) et — c. 15. a) Dom.: deest b) iis — c. 16. a) Quia sanctitas
tua b) hoc a nobis requisivit c) sibi d) auctoritates e) dum se dicit de hoc canones diversos legisse et divers. f) in-
venisse alias g) nequaq. posse h) generales i) synodos a k) synod. : deest 1) hanc cum m) ipsam sequentes ceterae
in n) canonicis sentent. 0) sequi debemus p) qui q) ad r) ministrum s) cognoscimus t) in honore u) in crimine
v) maiore plectatur w) et sic postea x) igitur y) rediri z) ante §. 2. inserit. : Et infra aa) evangelii bb) magis quam
cc) relict. m deserto dd) reportatam ee) reportatur — praed. non nov. non err. rei. in deserto : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIV. # Numnuid: In epistola Calixti et apud collectores indicato»
foxe. Burch.] legitur: Numquid, q ui cadit, non adiickt, [Hinsch. : adiiciat; setl
in Cod. Mut.: adiicict.] ut resurgat, ct qui aversus est, non revertetur? et alibi:
Nolo, inquit Dominus, mortem peccatoris, sed ut convertatur ct vivat . Quao
duao sonteutiae habentur Hieroro. 8. ot Ezech. 33. Sed ob glossam nihil est
mutatum.
C. XVI. * Idoo nos: In duabus editionibus epistolarum B. Grogorii
legitur: ideo generalissima, quae a Nicaeno concilio incipiunt, cum reliquis
quatuor invenimus concordantia. Nam ct no $ praecedentes, etc. In nuo ma-
nuscripto codice est, generalissime; reliqua eodem modo. Apud Burchar-
dum, Ivonem, Panormiam: Nam nos gcno‘dliter; ceteroqul parum a Gra-
tiano discordant.
** Sicut: Hinc usquo ad vorsic.: Quid enim, in aliquot codicibus epi-
stolarum excusis ot duobua manuscriptls, Burchardo, Ivono et Rabano non
habentur.
Dist. L. can. 14. 188) est: deest: oria.; non est vora: Burch. Polyc. 189) cf. Q regor ii Ep. 52. lib. 9. Ed. Maur. fragm. snpposititium de lapsis ep.
ad Sccundinwn insertum. 190) revocari: Burch. 191) honorem: EGH 192) Psalm. 40. v. 9. 193) Psalm. 50. v. 14. 194) Deo: deest : Burch.
195) posso, docere ot sacrificaro: EQH; posso ct offorro et alios docere: Burch., itln hic est Jinis canonis. 196) Codd. et Edd. coli. o. origin. Cod. 3 (ut in. — Ivo
Pan.; sed: in Cod. cit. OYig. etiam : sacrificium Deo: deest 197) pro se: deest: Edd. coli. o. — inde Richt. putaverat verba a Corr . addita esse. 198 ) Jinis
canonis in Ivon. Dccr. 199) autom: AB Ivo Pan. 200) etiam aliena: F Edd. coli. o. 201) Codd. coli. o. — ap. Polyc. sequuntur quae Grat. omisit, et urat.
§. 5. deest. 202) Codd. coU. o. 203) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Jvo Pan. 204) et iudiclo Del in prist. man. gradu et officio: AB 205) CDEFGH Edd. Arg.
1'iew. I. II. Nor.; in peccato iacoat: AB; cadat: Edd. coli. rct. 206) CDEFGH Edd. coli, o.; sed etiam: AB 207) Codd. et Edd. coli. o. — orig. in. Cod. Mutin.
208) Codd. et Edd. coU. o. orig. — cf. loann * c. 8. v. 11. 209) Ap. Paullus: C — haec et scq. usque ad §. 6. desunt in hon.Pan. — Rom. c. 6. v. 12. 2101 ut non:
EO II; sed in E non deletum est ct scriptum: eius 211) eius: deest: EFGH (de E cf. not. 210.) 212) Codd. coli. o. — Xyst. Pyth. s. 32$. 213) Codd. coli. o.
214) fugito: Eild. coli. o. || can. 15. 215) Malach. c. 3. u. 3. 216) I. Petr. c. 4. v. 17. 217) dicitur: EQH — Eeeeh. c. 9. b. 6. 218) intelligens: DEFGH Edd.
coli. o. (cxo. Lugdd. II. III., t» quibus est: intclligit) 219) esso dignitatem: D Ed. Bos. 220) offerunt: CEGH 221) Deo: Edd. coli. o. 222) CDEFGH:
domino deo: B 223) offerent: BD Ed. Bas.; offertur: Edd. coli. rei. 224) CDEFGH 225) add: hoc ost: Edd. coli. o. 226) quom. ab initio vol in: EQH
227) Domino: EQH 228) omnium: Edd. coU. o. exc. Bas. || can. 16. 229) Lapsi secundum ordinem rep. poss.: F; Post acerrimam poenitentiam : DEGH :
lapsi reparari possunt: EGH; lapsi reparantur: B 230) Hoc fragmentum, insertum ep. Qregwii ad Sccundinwn (Ep. 52. lib. 9. Ed. I \faur. scr. ao. 599. — Jaffe
no. 1210.) aproerj/phum esse dudttm indicaverunt IT. DD. — At non. ut Thomassimts Yet. et nov. eccl. discipl. P. II. lib. 1. c. 59. no. 9. censet a Pseudoisidoro con-
fectum est. cf. Hiuschius Kirchenrecht. I. pag. 39. — Raban. Pocniicnt. c. 10. (usque ad deinde alia sequuntur); Burch. XIX, 43. (can. continuatur); Ivo Dccr.
VI, 85. ; Ivo Pan. III, 147. (usque ad §. 1., deinde alia sequuntur, §. 2. deest) 231) CF-~Ivo Dccr. ; Tua fraternitas: AB 232) Codd. et Edd. coli. o. ; Nam tua sacra
sanctit. indo a nobis req.: Raban. Burch.; sanet, a nobis requis.: Ivo Pan. 233) Codd. et Edd. coli. 0. — Burch. Jvo Pan. 234) AB EGH Ed. Bas.; deest: Burch.
Ivo Dccr. Pan. 235) rescriberemus: Burch.; scriberem: luiban. Ivo Decr.; rescriberem: Ivo Pan. 236) CDEFGH Edd. coli. o. — Raban. Burch. Ivo Decr.
Pan.; dicis: deest: AB 237) Codd. ct Edd. coU. o. 238) CDEFGH Rab. Burch. Ivo Decr. Pan.; diversorum logis: AB 239) Codd. et Edd. coU. o. — Rab. Burch.
Ivo Pan.; dlversasquo: Ico Dccr. 240) Codd. et Edd. coli. o. — Burch. Ivo Dccr. Pan. 241) Codd. coli. o.pr. C. Ivo Decr. Pan. 242) nam: Rab. Burch. Ivo Dccr.
Pan. 243) C. Rab. Burch. Ivo Dccr. Pan. 244) ib. 245) C. Ivo Dccr. Pan. 246) Codd. coli. o. pr. C. — orig. 247) quat. post factis: orig. 248) quia: deest: AB;
quao: Ivo Decr. 249) ABDEFQH; quia ipsam sequentes in: Ivo Pan. 250) CF Rab. Burch. Ivo Decr. Pan. 251) unanimes: Rab. Burch. Ivo Dec r. Pan.
252) Nos ergo: Rab. Burch. Ivo Decr.; Hos ergo: Iro Pan. 253) BDEFQH Edd. coli. o. Rab. Burch. Ivo Dccr. Pan.; sequamur: AC 254) BCDEFGH Edd. coli. o.
Rab. Ivo Pan. 255) auctoritate Dei: Ivo Pan. 256) aac.: deest: Rab. 257) ABCDF Edd. coli. o. Rab. Burch. Ivo Decr. Pan. 258) B Ed. Bas. orig. Ivo Pan.
259) Codd. et Edd. coli . o. — Turrccrem. ed Fontan. 260) Codd. coli. o. Ivo Pan. ; sicut honore est maior ita sit in crimine: Burch. Ivo Decr. 261) Codd. et Edd.
coli. o. pr. AB, ubi legit.: hon. et crimine ita et; — Corr. Turrecrem. ed. Fontan.; ita sit in crim.: Ivo Pan. 262) cuius: EGH 263) consequitur: Ivo Pan.
264) ABDEFQH Edd. Arg. Bas. — Coli. Pauli Diaconi.; maior oi applicetur: C; maior: Rab. Ivo Pan.; ei implicetur: Burch. Ivo Decr. 265) ABEGH; vindicta
quao post poenitentiam: Corr. 266) fructus: EGH 267) eius: Edd. coli. o. pr. Bas. — Ivo Decr. Pan. 268) tollere: CDEQH Edd. coli. o. 269) Codd. coli, o.;
enim : Ivo Decr. Pan. 270) Codd. et Edd. coU. o. Burch. Ivo Decr. Pan. ; add.: lapsura: Ivo 271) Codd. coli. o. 272) Codd. ct Edd. coli. o. Burch. Ivo Decr. —
cf. huc. c. 15. v. 7. 273) gaudebo: wig. Burch. 274) Codd. coli. o. Burch. 275) ABDEFG — Ed. Bas. orig. Burch. Ivo Decr. 276) pii past. : deest: Burch. Ivo
Dccr. 277) Codd. et Edd. coli. o. pr. C; reportavit: Burch. Ivo Decr. 278) dom. ipse test.: deest: Burch. 279) pordita: deest: ib. 280) Codd. et Edd. coli. o.
281) Codd. et Edd. coU. o. pr. C 282) cur iste: C Edd. coli. o. pr. Arg. — mg. Burch. 283) lap.: deest: Burch. 284) Apocal. c. 2. v. 4.
185
186
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 17-24.
turde ministro 285 ecclesiae: „ Memento unde cecideris 2“ ff
et age pemtenciam, et prima opera fac.“ Quid est enim «87
grau,.l’s> . aut carnale delictum admittere 289 sine quo
pauci2™ inueniuntur , aut Dei filium iureiurando294 necare?
In quo uerbo2«2sB hunc293i.h ipsum B. Petrum apostolorum
principem, ad cuius sacrum*» corpus indigni sedemus,
lapsum esse cognouimus**». Sed post negationem peni-
tencia secuta est, et post penitenciam misericordia data 296 kk
quia ab22711 apostolatu eum non distulit2®* mm nui 299 ante
ipsum300011 se negare predixit. ’ 4
C. XVII. Post acerrimam penitenciam lapsi reparant ur3°i.
Idem [super Ezechielem, hom. IX. ad c. 2.] 302
Quid est hoc303, quod Prophetae iacenti dicitur: „Sta
supra pedes tuos, et loquar tecum? Qui enim iacenti loque-
batur, cur stanti304» promittit secesse locuturum? sed
sciendum est300<=, quia30? alia sunt, que iacentes, alia que
stantes audire debemus 303 Iacenti enim dicitur, ut surgat;
stanti autem precipitur, ut ad predicationem proficisci
debeat. Adhuc enim nobis309 in infirmitatis confusione
iacentibus310 preberi non debet auctoritas predicationis. Sed
cum iam in311 bono opere surgimus, cum iam recti stare
ceperimus, dignum est, ut ad lucrandos312 alios in predica-
tione313e mitti debeamus. Stans ergo Propheta uisionem
spiritualem uidit, et cecidit; cadens u ero 311 admonitionis
uerba315f suscepit, ut surgeret; surgens autem preceptum
audiuit, ut predicaret. Nam qui adhuc ex superbiae uertice
stamus, cum iam de eternitatis timore aliquid sentire ceperi-
mus, dignum est, ut ad31® penitenciam cadamus317. Et
dum 318 s infirmitatem nostram319 subtiliter agnoscentes 320 h
humiliter iacemus, per diuini uerbi consolationem ad for-
tiora321 opera surgamus3221.
C. XVIII. De eodem.
Idem [lib. XVIII. Moral. c. 16. ad cap. 28. Iob.]323
Ferrum de terra tollitur, cum fortis propugnator eccle-
siae a terrena, quam prius tenuit, actione separatur. Non
ergo in eo debet despici, quod324 fuit, quia325 iam incipit326
esse quod non fuit.
C. XIX. Post condignam 327 penitenciam pristina recipiuntur
offitia.
Item Augustinus 328a.
Cum exaudiero eos, dabo eis uirtutem spiritus mei, et
inplebo eos iudicio meo et fortitudine mea329b. Animad-
uertite330c, in presenti331 loco posse docere aliquem post
peccatum, si tamen uicia pristina digna penitencia diluerit.
Unde332 Dauid post adulterium et homicidium loquitur in
Psalmo333: „Asperges me, Domine334'1, ysopo, et mundabor;
lauabis me, et super niuem dealbabor." Nec sua tantum
puritate contentus est, sed infert: „ Redde mihi leticiam
salutaris tui, et spiritu principali confirma me,“ cumque hoc
feceris, „ docebo, ait, iniquos uias tuas, et inpii ad te con-
uertentur."
C. XX. De eodem.
Item Ieronimus [lib. II. contra Iouinianum.]335
Ihesus336 filius Iosedech sacerdos magnus quamquam337
in tipo precesserit338 aduentum339a saluatoris, qui nostra
peccata portauit et alienigenam ex gentibus sibi copulauit
ecclesiam, tamen secundum litteram post sacerdotium sordi-
datus inducitur, et stat340 diabolus a341 dexteris eius, et
candida illi deinceps uestimenta redduntur.
C. XXI. Per penitenciam clerici correcti gradum suum et
dignitatem recipiant. 312 a
Item ex Concilio Agatensi, [c. 2.] 343
Contumaces clerici34"1, prout dignitatis ordo permiserit,
ab episcopis345 corrigantur34®, et si qui prioris gradus elati
superbia communionem fortasse347 contempserint343, aut
ecclesiam frequentare349 uel350 offitium suum inplere
neglexerint, peregrina eis communio tribuatur; ita, ut cum
eos penitencia correxerit, rescripti in matricula gradum suum
dignitatemque recipiant.
C. XXII. De eodem.
Item ex Concilio Murtini Papae [c. 17.]351
Si quis presbiteraut diaconus352* inuentus fuerit aliquid
de ministeriis ecclesiae uenundasse, quia sacrilegium com-
misit, placuit eum in ordinatione ecclesiastica353 non haberi.
Iudicio354--1 tamen episcopi dimittendus3551’ est35®, si3570 in
suo debeat recipi 35S^ gradu, quia multociens hoc359 ipsum,
quod de sacrosancto altario contaminatum est, in episcopi
potestate dimissum est.
[PALE A360*.
C. XXIII. Item Augustinus ad Bonifacium3®1.
Bene ualet sacerdos restitui ad honorem suum post per-
actam penitenciam, licet in hoc diuersi diuersa sentiant,
dicentes, non posse restitui ad honorem. Sed sic dictum est
propter simulatas penitencias quorundam, et propter affec-
tatas honorum dignitates.]
[PALE A3®2.
C. XXIV.
Sacerdos quidem si cadit, ualet3®3, et habet restitutionis
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 16. ff) excideris gg) verbo: deest hh) tamen hunc ii) cognoscimus kk) data est 11) postea ab
mm) expulit nn) quidem ipsum — c. 17. a) non se nisi stanti b) se: deest c) est: deest d) debeamus e) praedicationem
f) vero iam monitionis verba g) quum h) cognoscentes i) surgere ad fort. op. iubemur — c. 19. a) Item Hieronymus
ad cap 3. Michaeae b) mea: deest c) Animadverte d) Domine : deest — c. 20. a) advent.: deest — c. 21. a) recipiunt —
c. 22 a) In iudicio b) dimittendum c) est, sive dignus sit, sive indignus si d) in suo recipi ut debeat
notationes correctorum.
C. xxn. * Diaconus: Sequebatur: aut siibdiaconns, quae duae di-
ctiones expunctae sunt, quia neque apud Martinum autBurchardum aut Ivo-
nom, neque in antiquis Gratiani codicibus habentur. ...
C. XXIII. * Paloa: In aliquot vetuBtis exemplaribus Gratiani hao
duae Poleae non habentur, aed post Unem capitis s* <juts presbyter, sequitur
continentor: Quomodo igitur; sunt tamen in multis, atque in iis quidom, a
quibus plerumque Paleao abaunt. Ac videntur summao quaedam partim
praecedontium capitum: Ponderet, et: Quia sanctitas, partim sequontia: Ut
constitueretur, quod refortur ex Augustino ad Bonifacium. Atquo inde po-
tuit in has Paleas haec eadem irrepere citatio.
DiatL can 16 285) ministerio: Ed. Das. 286) Codd. coli. o. 287) onira: deest: Burch. Ivo Decr. 288) aut: deest: C Burch. 289) committere: F.GN
290) non multi : Burch.' 291 timendo : Bnych 292) Codd. et EddcoU. o. 1 Burch. I^o Decr. ; ,edi» nmmMthf* g*!.: verbo. m_CoM
ct Edd. coli. o. - orig. Burch. Ivo Decr. 294) nunc: Burch. Ivo Decr ^ 295) Codd. coll. o.
296) ABEFGH — Burch. 297) Codd. et Edd. coli. o. — Burch. Ivo
Uso.) 361) do eodem: adiic. CD; Rickt. cit. Ep. Iob. scr. ao . . Swrw\’a paris. (Schnlte p. 14.) — cf' Ep. Pscudo-CttU*sti n. c*. 20. ap. Hinschius p. 142.
deest: ADEFQH, Rotando ignota fuit 16 ) unde haec sunt excerpta.; ItomAugustin .:&) Edd. coll.o.; de eodem: D 365) val. restitui: C
ct sput ium fragm. de lapsi* apudQregor. adSecundin. (iHpra c. io.;, n*™ 1
187
188
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 25-28.
locum post dignam364 peractam penitenciam in lionorem
suum. Propheta attestante365, qui ait: „Numquid qui cadit366
non adiciet, ut resurgat?” Et B. Gregorius hoc dicit ad
Sccundinum inclusum, amicum suum: Etiam ab ipso Pro-
pheta in hoc argumentum habemus, qui, cum post peractum
adulterium et homicidium perpetrauit367, tamen postea
peracta digna penitencia per Dei gratiam ad pristinum offi-
tium restituitur.]^
III. Pars. Gratian. Quomodo igitur 363 Imiusmndi aucto-
ritatum dissonantia ad concordiam rcuocari valeat, breuiter in-
spiciamus. Sunt i/uidam, quos nun odium criminis, sed timor
vilitatis, amissio 36,1 a proprii gradus et ambitio celsioris ad pentien-
ciam cogit. /los sacri canones irrecuperabiliter 370 deic.iunt, quia
qui simulatione penitenciae uel affectione'*1 41’ honoris adeo 373 «
non consequitur veniam, nec ab ecclesia meretur reparatiimem.
Unde Augus tinus scribit ad Jionif acium, [epist. L.]373
C. XXV. Quare constitutum est in ecclesia, ne post penitenciam
aliquis 374 a ad clericatum redeat.
Ut constitueretur37» in ecclesia, ne quisquam post
alicuius criminis penitenciam clericatum accipiat, uel ad
clericatum redeat, uel in clericatu maneat376, non despera-
tione indulgentiae, sed rigore factum est disciplinae. Alio-
quin contra claues datas ecclesiae disputabitur, de quibus
clictum est: „Quecumque solueritis in terra377, soluta erunt
et in celo.“ Sed ne forte etiam de ceteris378 criminibus spe
honoris ecclesiastici animus intumescens superbe ageret
penitenciam, seuerissime placuit, ut post actam de crimine
dampnabili penitenciam nemo sit clericus, ut desperatione
temporalis altitudinis medicina maior et uerior373 esset
humilitatis3®1. Nam et S. Dauid de criminibus mortiferis
egit penitenciam, et tamen in honore suo perstitit381, et B.
Petrum, quando amarissimas lacrimas fudit, uti<jue Domi-
num382 negasse penituit, et tamen apostolus mansit383. Sed
non ideoputanda est381 superuacua posteriorum385 diligentia,
qui**', ubi saluti nichil detrahebatur387, humilitati aliquid
addiderunt, quo salus tucius38Sc muniretur, experti383, credo,
aliquorum fictas penitencias per affectatas honorum336 poten-
tias. Cogunt enim multas inuenire medicinas multorum
experimenta morborum331. Verum332 in huiusmodi causis,
ubi per graues dissensionum scissuras non huius aut illius
hominis periculum3338, sed populorum3'31 strages iacent395,
detrahendum est aliquid seueritati, ut maioribus malis
sanandis lcaritas sincera336 subueniat.
C. XXVI. Reparationis beneficium non nisi post penitenciam
debet 337 a concedi.
Item ex epistola Cleri Romani, missa Papae Cipriano™*.
Absit339 a Romana ecclesia uigorem suum tam profana
facultate dimittere, et neruos seueritatis euersa fidei maie-
state dissoluere, ut, cum adhuc non tantum iaceant sed
etiam*3®" cadant euersorum fratrum ruinae, properata nimis
remedia communicationum utique non profutura presten-
tur4i>i c. ubi enim poterit penitenciae4328 medicina proce-
dere433", si etiam ipse medicus intercepta penitencia indulget
periculis 431 f? Hoc non est curare, sed (si dicere uerum uolu-
mus) occidere.
C. XXVII. Inpenitentibus venia concedi non potest.
Item Ciprianus de lapsis
Si quis prepostera406 a festinatione temerarius remissio-
nem peccatorum cunctis putat dare se posse, aut audet
Domini precepta rescindere, non tantum nichil prodest, sed
obest lapsis. Prouocasse est437 iram, non seruasse senten-
ciam, nec misericordiam piissimi Domini deprecari4381', sed
contempto Domino de sua facilitate presumere. Et infra:
§• 1. Mandant463 martires aliqua fieri, si iusta, si licita, si
non contra ipsum Dominum ac410c Dei sacerdotem4"8
sunt41*® facienda413; si414f obtemperantis facilis et prona
confessio415e, si penitentis4161» fuerit religiosa moderatio.
Mandant martires aliqua417' fieri; sed si scripta non sunt in
Domini lege, que mandant, ante est413, ut sciamus illos de
Deo inpetrasse que413k postulant, tunc4201 facere quod man-
dant. Neque enim statim uideri potest de421 diuina maie-
state concessum, quod fuerit422 humana pollicitatione pro-
missum. Nam et Moyses pro peccatis populi petiit, nec
tamen peccantibus ueniam423, cum petisset, accepit.
C. XXVIII. Qui sunt reparandi post lapsum , vel qui non.
Item Ysidorus ad Massanum^ Episcopum.
Domino sancto meritisque beato fratri425 Massano426
episcopo Ysidorus Episcopus427». Quod423 in epistolis
uenerabilis fraternitas tua innotuit, uidelicet quod in canone
Anquititano *, cap. XIX.423 legitur, post lapsum corpora-
lem433 restaurandum honoris gradum post penitenciam, alibi
uero legitur431, post huiusmodi delictum nequaquam repa-
randum antiqui ordinis432 meritum: hec diuersitas433 hoc
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 24. a) vil. et amiss. b) affectatione c) a Deo — c. 25. a) quis b)Quae c) totius d) hom. est peric. —
c. 26. a) potest b) et c) post praest. add.: et nova per misericordiam falsam vulnera veteribus transgressionis vulneribus
imprimantur, ut miseris ad eversionem maiorem eripiatur et poenitentia d) indulgentiae e) proficere f ) post periculis
add.: si tantummodo operit vulnus, nec sinit necessaria temporis remedia conducere cicatricem — c. 27. a) praepropera
b) nec miseric. prius Dei deprecandam putare c) a d) sacerdote e) sunt: deest f) sit g) consensio h) petentis
i) mand. aliquid martyr, k) quod 1) et tunc — c. 28. a) episc. salutem (Ysid. ep.: deest)
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXVI. # Locupletatum est caput hoc ex originali.
C. XXVIII. * Ancyrano: Sic habet hoc caput in epistola, quno nu-
por uua cuni aliis Isidori operibus est impressa Parisiis, et ita inscribitur:
J sit/ ori Hispalensis archicjnscopi epistola ad Hassamnn episcopum. Domino
sancto, merilisque beato, ctc. In epistola autem longiore, eodem argumento
ct iisdem pacno verbis, (qu&o et ibidem, ct antea Antverpiae, cum libris de
summo bono impressa est) non lit hoc loco mentio concilii Ancyrani; sod
tamen in editione Pari&iensi titulus hic ost: J sitiori Hispalensis archiepiscopi
epistola dc restituendis in pristinam dignitatem clericis pocnitaitibus. seu: Ex-
planatio canonum aliquot Ancyrani concilii. Veruntanien in canone illo 10.
versionis Dionysii (qui apud Graecos et in aliis versiooibus XX. est) ubi
legitur, perfectionem consequi secundum pristinos gradus, graece est: xard
zovg (latJpovg zovg irnouyovtag, id est: secundum gradus, qui eo deducunt.
Et Balsamon longo aliam sententiam elicit, quam Isidorus.
Dist. L. c an. 2-1. 364) dign. et peract.: Etl. Itas. 365) Hicron. c. 8. 366) dormit: Ed. Das. 367) perpetrat: ib. 36S) ergo: CRGH
360) A DVD 370) irrcparabiliter: AJl Etl. Das. Corr. 371) AllCDF 372) Codd. coli . o. || can. 25. 373) Ep. 185. c. 45. sa\ ao. 417. Ed. Manr. — Jus. VIII, 3.
Jro J)ccr. VI, 386. ct in prohtgo. Polyc. VI, 20, (10,) 16. (f. Sdnillc Z. Gcsch. d. Liter at. ub. d. Dccrct Orat. II. Dcitr. ( Wt#n 1870) p. 29. 374) Codd. coli. o.
375) Quod constituerunt: GJl 376) pe nn au eat: Jvo 377) quaccunquo ... super terram: DEGH; quaecunque .. in terra: ACF; quodcunque: D
378) detectis: Corr. orig. ; sed in Jitld. orig. etiam: de ceteris 370) utilior: EG 380) humilitas: BOhm. Ans. 381) permansit: C 382) deum: J Aits.
383) permansit: EGH 38*1) opinanda: D Edd. coti. o. pr. Jias. 385) posterorum: EOH: posteriorum doctorum: D 386) quia ubi: CDG ; quia sicut in
depositione, ubi: Etl. Das. 3S7) detrahitur: EGH Polyc. ; Uotrahebant: Jus. 388) Codd. ct Edd. coli. o.pr.F. — orig. Ico Polyc. 380) oxportis: EHPolyc.; inveni-
retur: Etl. Jias.; expertus: F/l. Das. Jus. 300) bonorum: rolyc. 391) finis can 0H. ap. Ans. Polyc. 392) c/. infra C. XXIII. qu. 4. c. 2-1. 393) Codd. ct Edd.
coli. o. 304) plurimorum: CD Ed. Das.; plurhn. populorum: Edd. coli. rcl. 305) iacct: EGH Edd. colL o. 306) siuc.: deest: A; sincere: Jvo || can. 26.
307) Codd. coit. o. — Turrccrctn. cd. Foutau. 398) Ep. 30. c. 3. scr. ao. 250. in Corp. SS. eccl. III, 2, 55. — Ans. VIII, 20. (30.) 390) abs. enim: orig. Ans.
•100) ADCF; in peccatis etiam: EGH 401) Codd. et Edd. coli. o. Ans. ; Quomodo enim: EGIl 402) Codd. coli. o. — Ans. 403) Codd. et Edd. coli. o. (pr. Lugdd.
II. III., ubi legit.: praecedoro) — Corr. orig. Ans. 404) Codd. ct Edd. coli. o. — Ams. || can. 27. 405) Aws. VIII, 32. (33. can.; Credimus posse ap. iudic.)
400) Codd. et E<ld. coli. o. Ans. 407) est: deest: DCD; prov. enim ir. est: KGIf 408) Codd. ct Edd. coli. o. ; nec mis. prius Doi deprecandam, sed: Jus.
400) mand. enim: Edd. coli. o. pr. Das. 410) ADCDF Jvdtl. coli. o. Turrccrctn. cd. Foutau . — Ans. ct: EGH 411) Codd. coli. o. pr. D; sacerdotes: DEdd.coll.o.
Tnrrccrnn. cd. cit. 412) DCD Edd. coli, o.: sint: AG; sit: E: uon sint: H 413) fac. sunt: EGH Edd. coli. o. 414) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 415) Codd.
coti. o. Ans. 41G) Codd. coli. o. 417) Codd. et Edd. coli. o. Jus. 418) est: deest: Ans. 419) Codd. coli. o. Ans. 420) Codd. coli. o.pr. AD Ans. 421) de:
deest: D Edd. coli. o. pr. Arg. 422) fuit: Etl. Das.; fuerat: D Edd. coli. o. 423) ven. a Deo, cum: Edd. coli . o. N can. 28. 424) Qui sint (ADC)
rop. post laps.: A; ot qui non: C ; in D errore scribae hic invenitur rubrica capit, scq. ; Amasianum: D; Merarium: D; Massiauum: EFQH; Masouera:
Corr. ; Massenum : ib. Non desunt qui hanc cp. scr. Afassonae sive Afassanae Ep. Emerit. — in Ed. Areval. Ep. IV. — qui primus subscripsit C. Tolct. III. pro
suppositicia habeant; contra cius fidei defensor exstitit operum Jsidori postremus editor, Arevalus. Codd. mss. plcriqnc eam ao. 606. assignant — Rabau. rocnit.
I, 1.; Dnrch. XIX, 13. (Ex reg. Gregor. Seeundino incluso — can.: Nam tua sanctit.): ib. XIX, 73. (Ep. Isidori ad Masonem — can.: nulla e3t in huius-
modi); .lus. VIII, 37.; Ico Dccr. VI, 397.; XV, 57. (can.: omni homini); XV, 8G. (can.: nulla est); Jvo Pan. III, 140. — cf. diam Algeri pracf. in libr. dc
misericordia ct iu st. -125) fratri: deest: orig. 426) Massari o: C; Maximiano: F; Massiano: EGH; Massonae: orig. ; Massonis: Durch. 427) Codd. coll.o.;
Edd. coli. o. add. voce: salutem, iptac tamen ct in orig. deest — Ivo Pan. 428) verura quod sequenter: Burch. 43. Ivo Decr. XV, 57. 429) X VILI: EGH
430) in lapsu corporali : orig. Durch. Ivo Decr. 431) voro legit. : deest: orig. Durch. Jvo Dccr. ; vero : deest : A 432) ad aut. ord. mer. : EGH ; prioris ord. : Durch.
c. 73. Jro Decr. XV, 8G.; antiqui honoris: Ivo Dccr. VI. 433) h. enim divers.; orig. Bitrck. Ivo Decr. XV, 86.
189
190
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 28. 29.
modo solui tur434. Illos enim ad pristinos gradus435 redire
canones precipiunt430, quos penitenciae precessit satisfactio
uel condigna437 peccatorum confessio. At contra hi qui
neque a uicio corruptionis433 emendantur, atque 433 hoc ipsum
carnale delictum443, quod admittunt, uendicare441 quadam
supersticiosa temeritate nituntur, nec gradum utique honoris
nec gratiam recipiunt communionis418. Ergo ita est determi-
nanda443 sentencia, ut necesse sit illos restaurari in loco 444 '•
honoris, qui per penitenciam reconciliationem merentur'145 c
diuinae pietatis. Hi non446'1 inmerito consequuntur ade-
ptae447' dignitatis statum443, qui443 per emendationem peni-
tenciae450 recepisse noscuntur remedium uitae451. Id autem,
ne forte magis sit ambiguum, diuinae auctoritatis sentencia
confirmatur4521'. Ezechiel453 quidem propheta sub tipo
preuaricatricis454 Ierusalem ostendit, post penitenciae satis-
factionem pristinum restaurari 455 8 honorem : „ Confundere
inquit, „0 Iuda, et porta ignominiam tuam." Et post paulu-
lum450: „Et tu,“ inquit, „et filiae tuae reuertimini ad anti-
quitatem tuam"457. §. 1. Quod dixit, «confundere,"
ostendit, post453 opus peccati debere quemquam4591' erube-
scere, et post confessionem400 pro admissis sceleribus
uerecundam frontem humo401' prostratam demergere, pro
eo quod dignum confusione perpetrauit402k opus. Deinde
precepit, ut post ignominiam403 id est404 1 deiectionem sui405
nominis siue dignitatis reuertatur ad suam antiquitatem.
Ergo dum quisque post opus confusionis400" suae confundi-
tur, atque ignominiam portans depositionem suam407 cum
humilitate luget408, reuocari409 secundum Prophetam ad
priorem poterit470 statum. Item Iohannes471 euangelista
Angelo Ephesi ecclesiae472 inter cetera quedam similia
scribit473: «Memor esto unde cecideris474, et age peniten-
ciam, et prima opera fac; alioquin ueniam tibi, et mouebo
candelabrum tuum de loco suo“475n. §.2. Ecce** in quantum
ualui concilii Anquiritani antiquam plane470 et plenam au-
ctoritate sentenciam477 0 sacris testimoniis explanaui, osten-
dens, eum posse restaurari in proprio ordine473P, qui per
penitenciae satisfactionem nouit479'i propria delicta deflere.
Qui uero nec43Ur luget que gessit, sed4315 lugenda sine ullo
pudore religionis uel timore diuini iudicii committit, nullo
modo eum posse ad pristinum gradum restaurari cogno-
scas438. §.3. In fine433*** autem huius epistolae hoc adicien-
dum putaui, ut quotiescumque in gestis conciliorum discors
sentencia inuenitur, illius concilii magis teneatur sentencia,
cuius antiquior4841 et435" potior extat430 auctoritas.
Gratian. Quicumque igitur 437 pro criminibus suis digne
Deo penitenciam obtulerint , auctoritate Gregorii et Ieronimi et
Augustini et Ysidori gradum pristinae dignitatis recipere possunt.
Qui autem non odio criminis, sed timore uilitatis 133 11 uel ambi-
tione honoris 439 falsas Deo penitenciae offerunt , in pristini hono-
ris gradum490 reparari minime poterunt4'11.
Sed obicitur illud Hormisdae Papae492, qui scribit omnibus
Episcopis per uniuersas prouincias 493:
C. XXIX. Diaconus aut presbiter in adulterio deprehensi 494
reparari non possunt.
Si quis* diaconus aut presbiter post acceptam benedi-
ctionem Leuiticam cum uxore sua incontinens inuenitur495,
ab offitio suo abiciatur490». §. I. Ecce497 manifeste493
constat, quia secundum titulos antiquorum Patrum sancto
Spiritu** suggerente499 conscriptos, et secundum sentencias
CCCXVIII. episcoporum, (quas etiam Gallicani canones con-
tinere uidentur), clerici in adulterio deprehensi, aut500 ipsi
confessi, aut ab aliis conuicti, ad honorem redire non pos-
sunt. Quia5011’ forte non desunt502, quibus pro503 nimia
pietate suprascripta sanctorum Patrum504 seueritas minime
placeat, sciant, se CCCXVIII. episcoporum, qui505 et reli-
quos500' canones statuerunt, sentencias reprehendere uel
dampnare. Sed forte maior est in illis pietas, quam in
supradictis5070 CCCXVIII. episcopis? maior est503 in illis
misericordia, quam in S. Iohanne Papa509'? maior karitas,
quam in reliquis sanctis510 sacerdotibus, qui hoc5u exemplo
remedia ecclesiarum suis diffinicionibus deliberauerunt? Et
ideo aut prona512 f uoluntate preceptis illorum consentiant,
aut omnibus 513b illis514 contrarios se et inimicos esse cogno-
scant. Que est ista iusticiae 515 inimica bonitas5101', palpare
criminosos, et uulnera eorum usque ad517' diem iudicii in-
curata seruare? §. 2. Quod si eos518 durissimam peniten-
ciam519 per plures annos uideremus agere, tunc nos et520
saluti eorum possemus521 consulere, et statuta canonum
deberemus522 temperare523. Cum uero in aliquibus nec
compunctio humilitatis, nec instanda orandi apareat524k, nec
beatum Dauid imitentur, qui dicit525: «Lauabo520 per sin-
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 28. b) locum c) reconc. recepisse mer. d) Hi enim non e) ademtae f) confirmetur g) prist. posse
restaur. hon. h) quemque i) humi k) perpetraverit 1) et deiect. m) confessionis n) eius o) plen. auctoritatem sacris
p) gradu q) noverit r) vero negligit nec s) et t) cuius aut antiq. u) aut v) utilitatis — c. 29. a) deiiciatur b) Sed
quia c) qui fuerunt congregati in concilio Nicaeno et reliq. d) suprascriptis e) Ioan. apostolico papa f) promta g) aut
si non fecerint omnib. h) benignitas i) in k) or. vel plangendi appar.
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Ecce: Hic in epistola longiore multa interiiciuntur.
**» In fine: Haec nunc leguntur in longiore opistola, non autem in
alia, quam cetoroqui Gratianus videtur accutua.
C. XXIX. * Si quis: Hinc usque ad versic.: Ecce, sunt ox cnp. 23.
concilii Arausici, quod videtur citatum fuisse ab Uorinisda, aivo alio quia-
qnis fuorit huius capitis auctor. Anselmus qnidom ot ipso Hormisdam
citat.
** Sancto Spiritu: Apud Ansclmum [et iu orig.) legitur: n S. louunc
Ptipn transmissos, tt CCCXVIII. episcoporum sintcnltus, quod videtur cou-
vouiro cum his, quae paulo inferius habentur: Mitior est in illis v ustticOrdiu,
quam in S. Joanuc apostolico Papa 1
Dist. L. can. 28. 434) dissolvitur: D; loquitur: Ed. Das.; distinguitur: orig. Burch. Ans. ho Dccr. 435) pristinum statum: Ed. Bas.; prist. officii
gradus: oria. Burch. J vi) Dccr. 436) grad. canones recipiunt: AB; red. canon praecipit: orig. Burch. Ivo Dccr. IV, 67, 86. Ivo Pan.; praecepit: Iro Dccr. VI.
437) digna: orig. Burch. Ivo Decr. XV.; et digna: ib. VI. 438) correpti: orig.; corporis: Corr. Burch. c. 73. Ivo Dccr. XV, 86. 439) ad: Burch. c. 72.
440) dolict.: deest: Burch. c. 72. 441) etiam vendic.: orig* Burch. Ivo Dccr. Ivo Pan. 442) recipiant: Burch. c. 72., ubi canon fuit. — Ivo Dccr. XV, 81».
i fitiis canent.) • accipiant: Ivo Dccr. VI. 443) utraquo dirimenda: orig. Burch. Ivo Dccr. 444) Codd. coli. o. Burch. Ivo Decr. Ivo Pan.; honoris sui: A
445) ABCDF — Ed Bas. orig. Burch. Ivo Dccr.; meruerunt: orig. Burch. Ivo Dccr. 446) Codd. coli. o. pr. A. — Ivo Decr. XV, 57. Ivo Pan.; hi uequo: orig.
Burch Ivo Decr VI 447) ABCEFG — Edd. coli. o. cxc. Lugdd. II. III. Cuir. — Codd. origin. Burch. Ivo Dccr. Ivo Pan. 448) graduiu: Ivo Pan. 449) qui: deest:
C, ubi stoniL: rocep. oo nosc. 450) per poenitentiam : Iro Dccr. VI. 451) finis canonis ap. Ivo Decr. VI. ita) AC Codd. orig. 453) Ea. enim: orig. Burch
Ivo Dccr • Erech c 16 r 52.' 454) praevaricationis: Burch. 455) AIWItPEd. Bas. orig.; restaurare: Burch. 45(i) paullopost: B; post paullum: KG/I
Beer 4701 inis canonis ao Burch. XIX, 43. 471) Apocal. c. 2. ti. 4.; simile quiddam: orig. 472) ccclcs. : deest.- AB 473) <>i C hic est mitium novi amotu» «(»*
rubrica- de eodem 474) excideris: AB Ivo Pan. 475) AU orig.: eius nisi poenitontiam egeris: Ed.Bas. 47(i)piano: (Icent: ong. 477) Codd. colL o. Ad. Has.
oria Ivo Pan 478) Codd coli o pr D. — Kd. Bas. ho Pun.; honoro: orig. 170) ABC orig. 480) ABC or it/. 481) Corii/.; nec: Ivo Pan. 482) cogn.: ileest; ora/.
483) fine m' oria - cf infra C XXIII < «. 2 c. 11. 484) Codd. coli. o. - ori/,. Ico Pan. 485) CUEFOH; potiorvo : A ; potiorquo : B 48«) exsistat EUII id. Bn s
Ivo 487) itaque' DKFOH 188) <ABCDV Turrecrem. ed. cit. 480) dignitatis vel hon.: E(1H 400) gradu: EFG1I 491) possunt vel poterunt: E0H\\ can.
492) Prior canonis^oars ad concit Aratis. I. (hab. ao. 4-11.) c. 23. pertinet. — ap. Bi nus II, 125. — Ve alterius vero eiusr/ne longioris auctore haud sane constat;
AmSUS T"“‘n%?e«lloduftctlf abindicauda - cf. TUM l. c. pag. 1005. Jajfi Lit. spnr. no. CCIX. - Sinuandus, Oall. concit, editor. Caesar, um Arelate,, sem
canonis auctorem esse suspicatus est moi Balleriiuis etiam placuit. - invenitur etiam Ep. addita Pocmtentiuli cuidam quod lluhtaam esse ceiismt Ed. Camsius
Thesaur Moi, Eccl ed Busnaoe (Antvcip. 172E) II, 2, ue., cuius tectus cum collectionum maxime convenit. — Jco Pan. IU, 08. 103) universam provinciam: EUH
494 d iaconi aut nrMbvteri- AB •reprehensi-. C 495) inveniatur: DKOH Edd. coU. o. exc. Bas. - Turrecrem. cd. Foutau. 49« ) Codd. et Edd. coli. o. turrecrem.
sd C,?. ; ab off aw “-y<^o ■ ab 'off. ramoveatur: Ivo! ubi hic est finis canonis. 497) Ans. XI. 87. (86. canon contin.) 408) man.fost.ss,mo : ong. ap. Can.
409) splr. sugg. : drest.- AB 500' “ * /v”“ J Ff
consentit cum Urat 503) vel pro :
<¥*•: “P- <*»■ "
ed. Can. Aus.
) pOBB.
620) Ptalm. C. c. 7.
191
192
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 30-33.
gulas noctes lectum meum; lacrimis meis527 stratum meum
rigabo;“ et illud: «Cinerem528 tamquam panem manduca-
bam, et potum meum cum fletu miscebam ;“529 nec eos
ieiuniis uel530 lectionibus581 uacare uideamus582, possu-
mus533 agnoscere, si ad pristinos gradus uel5341 honores
redirent, cum quanta negligentia et5® cum quanto torpore530
et inimica suae animae securitate permanerent537, credentes,
quod sic eis non acta538 digna539 penitencia dimiserit Deus,
quomodo sacerdotes indulsisse uidentur540. Vere dico, quia
illi ipsi, quibus cum periculosa et falsa misericordia indulgere
uidemur541, cum ante tribunal Christi pro tantis peccatis
dampnandi aduenerint542, contra nos513 causam dicturi sunt,
dicentes514, quod dum aut asperitatem545 linguae eorum
expauimus510, aut falsa blandimenta et periculosas adula-
tiones ipsorum libenter accepimus, in eisdem547 peccatis
permanere eis548 inutiliter indulgemus549, aut ipsa peccata
augere permittimus550, non recordantes 551 m illud, quod in
ueteri testamento scriptum est552: quia553 uno peccante
contra omnes ira Dei deseuit554".
C. XXX. Difficile est post lapsum ad pristinum gradum redire.
Item Ieronimus6^*.
Quicumque dignitatem diuini gradus non custodiunt,
contenti fiant animam saluare. Reuerti enim in pristinum550
gradum difficile557-'1 est.
C. XXXI. Lapsus post penitenciam altario tantummodo
ministret.
Item Basilius-,'M*.
Qui sub gradu ceciderit500 post penitenciam, contentus
fiat baptizare, communionem infirmis dare, et altario mini-
strare501 tantummodo.
C. XXXII. De sacerdotibus, diaco7iibus et laicis, qui idolis
thuri/icant.
Itent ex Concilio Ancirano, [c. I. et seqq.]502
Presbiteros, qui immolauerunt, et postea certamen ite-
rum inierunt, si503 ex fide* luctati sunt, et non ex compacto
ad ostentacionem ut offerrentur50411 ipsi fecerunt, hos placuit
honorem quidem sedis propriae retinere, offerre autem illis
et sermonem ad populum facere, aut aliquibus sacerdotalibus
offitiis fungi non liceat. §. 1. Diacones similiter, qui im-
molauerunt, postea uero iterum reluctati505 sunt, alias qui-
dem honorem habere oportet; cessare autem debent500 ab
omni sacro ministerio, ita ut nec panem, nec calicem offe-
rant, nec pronuncient5075*, nisi forte aliqui episcoporum
conscii laboris5080 eorum et humilitatis et mansuetudinis,
noluerint5000 eis aliquid amplius tribuere uel adhibere571'0.
Penes ipsos ergo de his erit potestas. §. 2. Qui571 autem572
fugientes comprehensi sunt, uel a domesticis traditi, uel
ademptis facultatibus sustinuere tormenta, aut in custo-
dia573 7 trusi proclamauerunt se Christianos esse, et eousque
astricti574 sunt, ut manus eorum comprehendentes uiolenter
adtraherent et funestis sacrificiis admouerent, ut575« aliquid
polluti cibi per necessitatem sumere cogerentur5705, in5771
omni deiectione et habitu et humilitate uitae confitentes578k,
hos579 uelud extra delictum constitutos a communionis gratia
non prohiberi580 decernimus581. §.3. Si uero prohibiti sunt
ab aliquibus propter ampliorem cautelam, uel propter quo-
rundain ignorantiam, statim588, recipiantur. §. 4. Hoc au-
tem similiter et de clericis et de laicis ceteris obseruare5831
conuenit584. §. 5. Perquisitum est autem et illud, si possunt
etiam laici585, qui in has necessitatis angustias inciderunt580,
ad clericatus ordinem promoueri. Placuit ergo et hos tam-
quam qui nichil peccauerint587 OT, si precedens588» eorum uita
probauerit5890, ad hoc offitium prouehi. §. 6. De500 his
autem591, qui negauerunt592 preter necessitatem, aut preter
ablationem593 facultatum, aut preter periculum, uel aliquid
huiuscemodi594 (quod factum est sub tirannide Licinii),
placuit sinodo595P, quamuis humanitate probentur590 in-
digni, tamen eis beneuolentiam commodari.
Gratian. Sed illud Hormisdae Papae desidiosos et negli-
gentes, non uere penitentes reparari prohibet. §. 1. Illud autem
Ieronimi fatetur lioc esse difficile, non inpossibile. §. 2. Basitius
autem circa delinquentes rigorem iusticiae seruandum ostendit,
quem circa penitentes alii relaxandum misericorditer affirmant.
§. 3. Possunt et aliter distingui pr emissae auctoritates. Quorum
crimina 597 ‘l manifesta sunt ante uel post ordinationem, a sacris
ordinibus deiciendi simi598; quorum autem peccata occulta sunt
et secreta satisfactione secundum sacerdotis edictum purgata 5",
in propriis ordinibus remanere possunt.
(Jnde Nicolaus Pajia Carolo Arcldepiscopo, et eius
su/fraganeis °°°.
C. XXXIII. Non potest restitui in sacerdotem^, cuius fuerit
manifestum crimen.
Sacerdotes, si in fornicationis laqueum ceciderint002, et
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 29. 1) gradus vel: deest m) recolentes n) desaeviit — c. 30. a) grad. post lapsum diff. — c. 31. a) tan-
tum — c. 32. a) caperentur b) nec evangelium pronunc. c) conscii sint labor, d) mansuet. et voluer. e) adimere
f) custodiam g) aut h) post coger. add. : confitentes iugiter se Christianos esse, et luctum rei, quae contigit, incessabiliter
ostendentes i) in: deest k) confit. : deest 1) observari m) peccaverunt n) si et praeced. o) vita probabilis sit p) plac.
sanctae synod. q) Quor. enim crimina
notationes correctorum.
C. XXX. # Similo quiddam priori parti huius capitis habotur incan.27.
Dasilii ad Amphilochium, ot in can. 2G. synodi in Trullo.
C. XXXI. * Basilins: Ivo citat cx dictis Augustini. Habetur non-
nihil a<1 hanc rem faciens in opist. Basilii ad Amphilochium, c. 27. Sed
propius otiaiu ad hanc sententiam accedit c. 14. conc. Aureliancusis I., ct
c. 9. conc. Ncocacsaricnsls (qui habotur infr. 15. quaest. 8. c. qui /dimisit.)
praecipuo si hic logatur, quemadmodum in plcrisquo Gratiani codicibus:
communionem infirmis dare, non autem sacrificare ct utlaiio ministrare. Simi-
lem quandam sontontiam rofert ex novella Leonis Balsamon adc.21. synodi
in Trullo.
C. XXXII. * SI ox fido: Hic vorba concilii sunt in compendium
redacta; omnino autem versio Dionysii, quam attulerant Bureliardus etlvo,
propius accedit ad verba graeca. Sunt tamen nonnulla in hoc capito
emomlata et locupletata cx versionibus, quas Gratianus vidotnr socutus.
** Noc evangelium pronunciont: ln vorslono antiquiore est:
nec pronuncicut; in alia, quam Burchardus attulit: vel praedicando, graeco
xijQvttttv, quod proprie significat cvaugolium et fldoi doctrinam praedicare.
Dist. L. can. 25. 527) mois: deest: orig. orig. cd. Can. 528) Psalui. 101. v. 10. 529) miscebo: orig. ed. Can. 630) nec: AB Ed. Bas.; nec eos et taitin.
ct loct.: EQH 531) lectioni: orig. orig. cd. Can. 532) videmus: AB orig. cd. Can. 533) possimus: orig. ed. Can. 534) Codd. coli, o.; priat. grad. et hon.: JSaa.
coli, o.; ad honorom pristinum: orig. cd. Can. Ans. 535) quanta negl. (cum: deest:) Ans.; nogl., cum quanto: AB 530) temporo: B P*'° tepore ut wpit.
in oria.): corpore: EEd. Arq. 537) permanent: AB; quanto toraporo inimici animae securitate permaneant: Ans. 538) peracta: AO/f 539)digno: orig. Ans.
510) viderentur: Ans. 541) videntur: AB; videremur: Ans. 542) venerint: AU 543) nos ipsos : Ans. 544) dic.: deest: AB 545) aut duram asperit.: JiUJl;
dum asporit.: Ans. 54C) oxpavemus: Ans. 547) oid.: deest: ib. 548) nos eos dum illis: orig. cd. Can. Ans. 549) iudulgobamus: EQH; inutilitatem iu-
dulgcmus in peccatis perinanoro aut ipsa peccata ct augoro pormiserimus: orig. ed. Can. 550) permisimus: CEQH; aut ipsa facta etiam muulgere perimse-
rimus: Ans. 551) Codd. ctKdd. coli. o. orig. orig. ap. Can. Ans. 552) Num. c.10. v.22. 553) quia: /itent: Ans. 554) Codd. coli. o. pr.hG Edd.colLo.p r.hugm .ll.lll.
orig. || can. 30. 555) Caput incerti auctoris = c/. Borard. III, 172. — Burch. XIX, 78. (Ex dict.Hieron.); Ico Decr.XV. 91. (ex dic. Hier.) ; Polyc. IV, 39, (41,) 12.
(s/iio wscr.) — cx dictis Hior.: Corr. 550) eum: Ito Polyc. 557) ABCDF EdtLArg.Bas. Nor.Coir. Burch. Ico Polyc.; sed apud hos legitur: in quo anto fuerant. |]
can. 31. 558) Codd. coU. o. pr. D. 559) cf. Berard. III, 42. - Burch. XIX, 80. (ox dict. Augustini) ; Ivo Beer. XV, 93. 500) suo gradu : Turrecrem. ed. fit. ;
a suo gradu: Corr.; cecidit: Ivo 501) add.: non autem sacrificaro: EQH |( can. 32. 502) hah. ao. 314. — Prior capitis pars ( usque ad §. 2.) Hispanicae, alte a
Dionysii versionis est. — §. 6. est c. 11. C. Nicacn. ( hab . ao. 325.) eodem Dionysio interprete. — Burch. V, 40. 41.; (vers. Dionys. usque ad §. 2 .); Jvo Dccr-
11, 49. 50. (versio Dionys.) ; Polyc. VI, 12, 2. (VI, 11, 13. 14. «so«e ad §. 2.) 503) si ergo : Ilisp. rolyc., ubi quaedam antecedunt quae Orat, omisit 504) Alitui'
Hisp. Polyc.; offerrent: EQH Edd.coll.o. 505) luctati: Hisp.; sed in Codd. qutbusd.: reluctati 560) voro dobere: Hisp. 5G7) Codd. cou^o. Fulyc. ; nec evan g-
pronunc!: deest: Hisp.; sc/l in quibusdam codd. legit.: noc pronunc. 508) Codd. et EM. coli, o.; consc. fuerint: Hisp. ; sunt: Polyc. 5 w) Codd. ct Edd. c0lJ-0-
670) Codd. et Edd.coll.o. Hisp. Polyc.; adimoro: Dionys.; minuoro: vers. prisca. 571) Ans. VIII, 31. 572) autom: deest: Dion. 673) ) BD EFUH; rotrusi: EU
574) stricti: EQH 575) Codd. coti. o. 570) Codd. et Etld. coli. o. 577) Codd. coll.o. 578) Codd. coli. o. Ed. Bas. ; vitae fidem co n fat.: Edd. coli rei 679) hos vero .
FaUL coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. 1IL 580) vetari (missa voce: doceru.): Dion. Ans. 581) docrovimus: AB 582) in statum : AC//f _ Ctn/rf. AtUL COU. o.
Dionys. 584) conveniat: Edd.coll.o.; conveniet: Dionys. 585) illi laici : AB Ed. Bas.; ot laici: QH 680) inciderint: AD oS7) ABC1) b$S) BCIikrUH
589) EQH Kdd. coli. o. pr. B.; probavit: AB; probabit: CDF; probabitur: Ed. Bas. 590) Ans. XI, 134. 591) aut.: deest: Dion}fs. 592) praevaricati sunt:
Dionys. 693) oblationem: DEQ 594) aut aliq. buiusmodi: DEQH; vel al. huiusmod.: F 590) ABCDF Dionys.; huic sanctae synod. : EQH 5%) probantur :
FQH 597) Co/bl. coli. o. llaban. poen. c. 1. 598) deiiciuntur : C 599) purgati : C || c a n. 33. 600) Carolo Episcopo : EQH ; suffrag. scribit : AB — Est can. u .
Conc. Wormatieus. hab. ao. 808. - Ivo Pan. III, 180. ; Hicht. citat adhuc: Ivo Decr. X, 180. - at hic canon cx Nicolai quidem est Epistola Carolo AEp. dueeta seu
ad nostrum minime perlinet. 001) sacerdotium: DEQH 002) inciderint: AF,- cocid. aut crim.: Corr ,
193
194
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 34-39.
criminis manifestus siue ostensus fuerit actus, sacerdocii 693:1
non possunt habere honorem secundum canonicae institu-
cionis auctoritatem.
Item Rabanus Aschiepiscopus scribit ad IIeribaldumm :
C. XXXIV. Qui sini reparandi post0 05:1 lapsum, uel
5«i606b n<)rl'
De his uero607 uisum nobis608 est scribendum esse 609 c,
qui sacros ordines habent et ante 070 d uel post ordinationem
contaminatos in capitalibus criminibus se esse profiten-
tur611 c. In quibus, ut mihi uidetur, hec distanda esse debet,
ut hi, qui deprehensi uel capti fuerint publice612 in periurio,
furto atque fornicatione et ceteris huiusmodi criminibus,
secundum sacrorum canonum instituta a proprio gradu
decidant618, quia scandalum est populo Dei tales per-
sonas superpositas6181 habere, quas ultra modum uitiosas
esse constat. Nempe inde detrahunt 015 e homines sacri-
ficio61611 Dei (sicut quondam, filiis Hely peccantibus617,
fecisse leguntur618, et rebelles hinc atque contrarii existen-
tes eorum prauis exemplis cotidie peiores fiunt. Qui autem
de predictis peccatis019 absconse620' a se admissis per occul-
tam confessionem coram angelis 621 k Dei, presente etiam
sacerdote, qui eis indicturus est penitenciam, confitentur622,
et semetipsos grauiter deliquisse queruntur623, si se624 per
ieiunia* et elemosinas uigiliasque et sacras orationes pur-
gare certauerint, his etiam gradu seruato spes ueniae de
misericordia Dei promittenda est.
IV. Pars. Gratian. De lapsis etiam in heresim hoc obser-
uandum est, ut ante sentenciam concilii nullus eis communicet.
Unde Ciprianus Papa Antoniano inter cetera 625a
[lib. IV. epist. 2.]
C. XXXV. A communione abstineat, qui lapsis ante
restitutionem communicat020’’.
De eo tamen627 c, quod statuendum esset628 circa cau-
sam lapsorum, distuli, ut cum quies et tranquillitas data
esset, et episcopos0298 in unum conuenire indulgentia
diuina630 permitteret, tunc communicato et librato631 de
omnium collatione consilio632 statuerem6336 quid fieri oporte-
ret. Si quis uero ante consilium63* nostrum et ante senten-
ciam de omnium consilio635 statutam temere lapsis com-
municare uoluisset, ipse a communione0361 abstineret 637 s.
V. Pars. Gratian. Quod uero supra de homicidiis 038 h sta-
tutum legitur, intelligcndum est, quando facultas datur effugiendi,
nec necessitate clauduntur obsidionis. Ceterum, cum necessitate
angustati effugere non possunt, si tunc homicidium admiserint °39,
purgati per penitenciam et offUio, et communioni reddentur. 010
Unde in Ilerdensi Concilio, [cap. 1.] legitur 6,11 :
C. XXXVI. Clerici in obsidionibus positi, necessitate si sangui-
nem fuderunt, post 042 a duorum annorum penitenciam of/itio
et communioni restituantur.
De his clericis, qui in obsessionibus6131’ positi necessitate
fuerint, id statutum est, ut qui altario ministrant611 et Christi
corpus et6*5 sanguinem tradunt, uel uasa sacro offitio de-
putata contrectant, ut 610 c ab omni humano sanguine, etiam617
hostili, se618 abstineant. Quod si in hoc inciderint6*9, tam
offitio quam communione050 corporis Domini duobus annis
priuentur, ita ut duobus651 d annis uigiliis,ieiuniis, orationibus
et elemosinis pro uiribus, quas Dominus donauerit, expien-
tur; et ita demum offitio uel052 communioni reddantur, ea
tamen ratione, ne ulterius ad offitia potiora promouean-
tur653e. Quod si in05* diffinito tempore negligentiores circa
salutem suam extiterint, protelandi6531 ipsius penitenciae
tempus in potestate maneat sacerdotis.
Gratian. Casu quoque si clericus050 homicidium fecerit, in
proprio gradu ex dispensatione remanere permittitw.
Unde Urbanus II. scribit Guarnerio Mcrseburgensi
Episcopo 637 »;
C. XXXVII. Qui casu homicidium facit, ex dispensatione
in suo ordine permaneat.
Clerico iaciente lapidem puer interemptus dicitur. Nos658
pro amore tuo in suo659 ordine eum permanere permittimus,
ut tamen semper in penitencia et timore permaneat.
C. XXXVIII. De eodem.
Item Stephanus V. Sichibcrto Corsicae Episcopo000.
Quia te quasi obnoxium iudicas, eo quod a Sarracenis
captus661 homines662 interfecisse uideris, bene facis. Sed
quoniam non tua sponte id fecisse663 cognosceris, inde661
canonice nullo modo iudicaris.
Gratian.605 Si uero ira conmotus aliquem presbiter inter-
fecerit, etsi animum occidendi non habuerit, perpetuo tamen 666
depositus erit.
Unde Nicolaus Papa scribit Osbaldo Corepiscopo*
Quadrantino007 .
C. XXXIX. Perpetuo000 careal offitio presbiter, qui ira con-
motus, licet extra animum , aliquem interfecerit.
Studeat sanctitas tua persuadere episcopo tuo, sibi
canonicum sociare609 numerum collegarum, id est sex670 ex
uicinis prouinciis fratres et coepiscopos suos671, quibus
tecum iunctis672 et decernentibus diligenter inuestigare673a
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 33. a) sacerdotis — c. 34. a) Qui valeant reparari post b) qui: deest c) esse: deest d) habentes ante
e) confitentur f) supra se positas g) retrahuntur h) a sacrif. i) abscondite k) oculis — c. 35. a) ait inter cet. b) ab-
stineant . . communicant c) autem d) episcopis e) statueremus f) communicatione g) abstineretur h) hoinidicis —
c. 36. a) Post duor. ann. penit. off. et commun. restituantur clerici qui in obsidionis positi necessitate sanguinem fuderunt
b) obsessionis c) ut: deest d) ut his duob. e) provehantur f) protelandae — c. 37. a) Guernerio Narbonensi —
c. 39. a) investigate
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXIV. * Si 8 0 per ieiunia: Sic etiam iu manuscriptis, et apud
Ivoncm et Panormiam. In originali autem legitur: si veraciter poenitnerint,
ct se per icinuta. Itemque Burchardus, [legitur tamen pro: sc per: semper]
qui cap. hoc citat ex couciiio Ilerdensi.
C. XXXIX. * Chorepiscopo: Antea legebatur: Cocpiscopo: omon*
datum est ex omnibus, quae collata sunt, vetustis Gratiani exemplaribus,
optimeque convenit vorbis Nicolai.
U72) coni unctis*. Kdd. coli. o. (573) ABCDF Coli» lr. F .
Corpus !ur. can. Ed. Fricdbcrg,
195
196
ct omni annisu ®741> scrutari procurate, quatenus inuenire
ualeatis, utrum percussione 075 iam nominati presbiteri®7®, an
ceruicis fractione idem diaconus, ut fertur, extinctus est.
Et®77 siquidem a sepe fato®78 presbitero non ad mortem
percussus est, sed ex equo cadens ceruice fracta interiit,
secundum arbitrium uestrum®79 pro percussione incaute
agenti®80 presbitero penitenciam competentem indicite, et
aliquanto tempore a missarum solempniis suspendatur,
dentio post hec ad sacerdotale rediturus offitium. Quod si
ueraciter qualicumque percussione presbiteri®810 ille mortuus
fuerit®8*11 diaconus, nulla hunc ratione ministrare more
sacerdotis decernimus, quoniam, etsi uoluntatcm occidendi
non habuit, furor tamen et indignacio, ex quibus motio illa
mortifera prodiit®*1, in omnibus, et®84' precipue in Dei
ministris, multipliciter inhibetur®8® f atque dampnatur®8®s.
Verum si presbitcr adeo uestro studio obnoxius®87 forte
claruerit, precipimus, ut tale beneficium sibi ecclesiae suae
concedatur, quo et ipse et sui sufficiens®8,111 possint habere
suae sustentacionis solatium.
[PALEA.
C. XL. De eodem.
Item ex Concilio Maticensi*, c. 6.®S!)
Qui uero®90 odii meditatione uel propter cupiditatem
Ittdeuin uel paganum occiderit, quia®91 imaginem Dei et
spem futurae conuersionis092 exterminat®93, quadraginta dies
in pane et aqua 091 peniteat.]
[PALE A.®95
C. XLI. De eodem.
Si quis homicidium fecerit, si episcopus est, XV. annos
peniteat, et deponatur; cunctos quoque®9® dies uitae suae
peregrinando finiat. Presbiter XII. annis®97 peniteat, tres®98
ex his in pane et aqua, 'et deponatur superioris®*' sentencia.
Diaconus X. annis peniteat, tres ex his in pane et aqua.
Clericus et laicus VII. annis peniteat, tres ex his in pane et
aqua, et ad gradum cuiuslibet sacerdocii accedere non pre-
sumat.]
C. XLII. Quinquennio a communione abstineant, qui casu
homicidium faciunt.
Item ex Concilio Neoccsariensi7<>0\
Eos uero, qui non uoluntate, sed casu homicidium fece-
rint, prior quidem regula post septem tantum7011’ annorum
penitenciam communioni702 sociauit secundum709 gradus
constitutos; hec uero* humana diffinicio704c quinquennii
tempus705 tribuit.
Quibus temporum spaciis a communione abstineat
que uoluntate uel casu ancillam suam interfecerit 70®.
Item ex Concilio Eliberilano, [c. 4.]707
Si qua femina708 furore zeli accensa709 flagellis710 uerbe-
rauerit ancillam suam711, ita712 ut infra713» tertium diem
animam cum711 cruciatu emittat7155, eo quod incertum sit,
uoluntate, an casu occiderit: si uoluntate71®, post septem
annos717, si casu, post quinque718 annorum tempora (acta
legitima penitencia) ad communionem placuit admitti719.
Quod si infra720c tempora constituta fuerit infirmata, accipiat
communionem.
C. XLIV. De his, qui sjwnte7^ a homicidium uel casu
faciunt 722.
Item ex Concilio Martin i Papae7235.
Si quis uoluntarie724 homicidium fecerit, ad ianuam ec-
clesiae catholicae semper iaceat7255, et communionem in
exitu uitae suae recipiat. Si autem non uoluntate72®8, sed
casu homicidium aliquod727 fecerit, prior canon septem
annis agere723 penitenciam iussit, secundus canon quinque729
mandauit.
[C. XLV.]730» Item Dig. tit. de fartis. [1. Qui saccum.]731
Oui saccum habentem pecuniam subripuit7325, furti 733c
etiam731 sacci nomine tenetur, quamuis non sit ei animus
sacci subripiendi.
Contra animum, non opus puniri, lib. IX. Cod. tit. ad leg.
Cornei, de sicar. [1. 5.J exemplo sacrarum litterarum
Diocletiani et Maximiani 735 colligitur:
C. XLVI.73®»
Eum, qui asseuerat homicidium se non uoluntate, sed
casu fortuito fecisse, cum calcis ictu mortis occasio prebita
uideatur, si hoc ita est, neque737 super hoc ambigi poterit,
omni metu ac suspicione, quam ex admissae rei discrimine
sustinet, secundum id, quod annotacione nostra conprehen-
sum est, uolumus liberari.
[PALE A738.
C. XLVIL Item Imperator Antoninus C. ad leg.
Cornei, de sicar. 1. 1.]739
Frater uester rectius fecerit, si se presidi prouinciae ob-
tulerit, qui740, si probauerit, non occiaendi animo hominem
a se esse percussum, remissa homicidii pena secundum mili-
tarem disciplinam sentenciam proferet741. Crimen enim
contrahitur, si et uoluntas nocendi intercedat. Ceterum ea,
que ex inprouiso casu potius quam fraude accidunt, fato
plerumque, non noxae inputantur.] 742
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 40-47.
C. XLIII.
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 39. b) nisu c) perc. istius presb. d) fuerit: deest e) sed f) inhibentur g) atque ubique damnantur
h) sufficienter — c. 42. a) Concilio Ancyrano c. 22. §. Eos vero b) tantum: deest c) diffinicio: deest — c. 43. a) intra
b) effundat c) intra — c. 44. a) voluntate b) ex capitulis Mart. Bracarensis Episc. c. 78. c) subiaceat d) voluntarie —
c. 45. a) C. XLV. De eodem b) surripuerit c) furti actione etiam — c. 46. a) C. XLVI. De eodem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C- XL. * Maticensi: Burchardus et Ivo citant ex concilio Mogun-
tino: in nullo tamen eorum, quae exstant, habetur. Simile vero aliquod
legitur in concilio Vormaciensi, c. 27. 680
XLII. * Haec vero: Graoco: 6 Sk Sevugog tov ttsrrastij XQ°ro *
rthjoujati; id est: Secundavero quinquennii tempus explebit. Atque ita fere
Burchardus et Ivo ex Dionysii vorsione, et infr. e ad. cap. Si qtiis voluntate.
Dist. L. can. 39. 674) A Ivo Coli. tr. P.; toto nisu: EQH 675) ex perc.: Ed. Bas.: pro perc.: Edd. coli, rei . 676) proBb. incaute agentis: Ed.
Itas. 677) ut: Ed. Bas.; qui: Edd. Ven. II. Par . Lugdd. 678) a praefato: AB; se praefato: EQH 679) nostrum: Coli. tr. P. 680) perc. presbyteri incauto
agentis: EGH 081) Codd. et Edd. coli. o. — Coli. tr. P. 682) BEFQS 683) prodierit: EQH 684) Codd. coli. o. 685) ABCBF Edd. coli, o.; prohibetur:
EQH 686) Codd. coli, o.; ubique damnatur: Edd. coli. 0. 687) noxius: Corr. Ivo Coli. tr. P. 688) Codd. coli. o. || can. 40. 689) Haec Palea deest in o. Codd. coli,
solummodo in F manu posterioris saeculi in marg. adseripta est — Jn Cone. Vormat. hab. 868. c. 27., cuius mentionem faciunt Coir. de Judaeis nihil constituitur;
verum etiam apud Jteginonem, ubi caput illud tanquam ex Moguntino profertur, Judaeorum pariter ac paganorum caedes prohibitae leguntur. — Reg. H, 91. (ox c.
Moguntiac.); Burch. VI, 33. (ex c. Mogoncionsi) : Jvo Decr. X, 1C2. (cod. modo) 690) vero: deest: Burck . Jvo 691) inde a voce quia ap. Reg. alia sequuntur
692) conversationis: Ed. Bas. Burch. 693) extiuxorat: Burch. Jvo 094) in aq. et pan. : deest: Burch. || can. 41. 695) Haec Palea deest in Codd. coli. o. — in F
manu saeculi posterioris in marg. adseripta est. — Ans. XI, 34. (iudic. canonum) 096) quoq.: deest : Edd. Arg. Bas. Ans. 697) annos: -An*. 698) quatuor:
Corr. Ans. 099) superiori : Eil. Bas. Ans. II c a n. 42. 700) Codd. coli. o. — immo est Concit . Ancyrani hab. ao. 314. c. 22. §. eos vet o. — cf. Cone. Trtbur . hab. ao. S95.
c. 52. — Versio Hisp. — Coli. tr. P. II, 2, 12.; Ver sio Diongs. : Burch. VI, 15.; Ans. XI, 45. 46.; Jvo Decr. X, 25. 144.; l'olyc. VI, 10, (9,) 11. 701) Codd. et Edd.
coli. o. Coli. tr. P.; a regula: EQH 702) communionis: EQH 703) sec. poenitentiae: Ed. Bas. 704) Codd. et Edd. coli . o. Coli. tr. P.; humanior: Corr. Hisp.
705) quinquennium tempus: CEQH; quinquennium tribuit: A }| can. 43. 706) Quibus temporibus a comm. (a comm: deest: O ) abstin. qui voluntario
(voluntate: G) vel casu [deest: Q) ancillam suam interficit (interfecit: AE; vel homicidium fecerit: Q): EQH 707) hab. ao. 305. aut 306. ( cf.Hcfele Conc.Gesch.
I, 122.) — cf. c. Vormat. hab. ao. 8G8. c. 39. — ap. Bruns H, 2. in Hispana est c. 5. — Raban. ad Her. c. 3. ; ad 0. c. 14. ; Reg. II, 58. ; Burch. VI, 19. ; Atis. XI, 3G. ;
Jvo Decr. X, 148. 22.; Cacs. X, 29. 708) mulier: B; domina: Reg. Burch. Ivo 709) inflammata: Reg. 710) flagris: orig. Hisp. Ans. 711) ancili, occiderit: Reg.
7 12) ita: deest: Jvo c. 22. 713) BDEFQH Edd. coli. o. exc. Bas. Lugdd. II. XU.^ Burch. Ivo 7l4)cum: deest: Burch. 715 <)Codd. etJMd.coll.o. Reg. 7 16) voluntarie:
Reg. 717) aun.: deest: AEQH 718) quinquennii temp.: orig. Hisp. Burch. Ivo c. 148. ; quinquennium: Ans. 719) fnis canonis ap.Reg. et Ans. 720) ABDEFGH
Edd. coli . o. pr. Bas. Lugdd. H. III. — orig. Hisp. Burch. Jvo || can. 44. 721) Codd. coli. o. 722) fecerint: BF 723) Codd. coli. o. ; can. 22. Cone. Ancyrani ex
Martini Brac. interpret., — inter Capit. Mart ini c. 78. ap. Bruns II, 57. ; Ivo Decr. X, 39. ; Coli. tr. P. II, 47, 78. 724) voluntato : BEQHEdd. coli. o. pr. Bas. — Hisp.
725) Codd. et Edd. coli. o. 726) ACD Edd. coli. o. orig. (sed ap. Mans. legit.: voluntarie); Hisp. Coli. tr. P. 727) aliquo: BF Coli. tr. P. 728) agi: orig. Hisp.
729) quinque annis: orig. Hisp. || can. 45. 730) ABCEQH; nomine sacci furti etiam tenetur: BF 731) Item in Dig.: EH; item: deest: AC; it. dig. tit. de
furt.: deest: B; l. 78. Dig. (37, 2.) ed. Mommseyi 732) Codd. et Edd. coU. o.; subripit: orig. 733) ABCDF Edd. coli. o. pr. Argent. — orig.; furti: deest: B
734) etiam: deest: 07|| can. 46. 735) Dat. ao. 290. 73G) ABCJJ 737) est, homicida est neque: C|| can. 47. 738) Haec Palea deest in Codd. coli. o. pr. EG; in
Edd. Arg. Bits. Ven. I. II. Nor.; Item de eodem. Non imputatur ad ponam quod ex voluntate non procedit: E 739) Imp. Anton. ox Cone.: EQ; item Anton.
in conc.: Ed. Paris. - Dat. ao. 21 C. 740) Quod: Edd. Lugdd. H. HI. 741) proferri: Edd. Par. Lugdd.; proferat: Bohm. 742) imputanda sunt: eaedem ||
197
198
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 48-54.
Hinc etiam Pelagius Papa1*33:
C. XLVIII. De eodem™*.
Quantum dicit iste Placidus 7®, anno preterito dictum
est de uxore ipsius 7«b} quia subito inter caballos inuenta747c
et dum traherentur caballi, collisa est illa, et abortum fecit.
Ouod si ita est, forte si caballos alienos 748 tulit74'-1'1 inde est
culpabilis. Nam de muliere, que casu inter caballos con-
fracta est, ubi uoluntas illius 750 non agnoscitur75i perniciosa
fuisse, non potest nec debet 752 addici per leges.
C. XLIX. De eodem™3.
Item Nicolaus Papa 754.
Hii, qui arborem 755a incidere uidentur, si contigerit, ut
cadens arbor occiderit hominem, inculpabiles sunt atque
innoxii, quia nec uoluntate eorum756, nec desiderio homici-
dium perpetratum est. Si uero aliqua eorum 757 culpa uel
neglectu morientis hominis interitus 758 cognoscitur™ ad-
uenisse, abiciendi sunt a 75° gradu, et in sacro ordine nulla-
tenus suscipiendi.
C. L. De eodem.
Item ex Concilio Guarmatiensi1 61a.
Sepe contingit 7C2, dum763 quis operi necessario insistens
arborem inciderit7®4, ut aliquis7®5 subtus ipsam ueniens
deprimatur. Et iccirco, si uoluntate uel negligentia inci-
dentis arborem factum est, ut homicida penitenciae debet
omnino submitti. Quod si non uoto, sed'0l!b incuria illius,
non hoc7®7* eum sentencia7®8d contingit7®**. Si enim770 1
dum ille operi necessario fortassis incumberet, iste inspera-
tus occurrit77ig sub arbore772 et773h sub ipsa oppressus
est 774, incisor arboris non tenetur pro homicida.
C. LI. De eodem.
Item ex Concilio Triburiensi1™, [cap. 36. Sed
ibi copiosius.]
Si duo fratres in silua arbores succiderint 77®, et appro-
pinquante casura 777 unius 778 a arboris frater fratri dixerit,
caue, et ille fugiens in pressuram arboris inciderit77**, et
mortuus fuerit, uiuens frater73** innocens de7si sanguine
germani diiudicetur.
Gratian. Prernissis auctoritatibus, lapsis permittitur, ut post
penitenciam in suis ordinibus reparari ualeant; ad maiorem autem
conscendere post lapsum nulla eis auctoritate permittitur, immu
penitus prohibetur.
Unde in lier densi Concilio, [c. 5.] legitur 782,
C. L1I. Lapsi in suis ordinibus reparari possunt, sed non
ad maiora conscendere.
Hii7833 qui altario sancto 784 a deseruiunt735, si subito
flenda 78®b camis fragilitate corruerint, et Domino respiciente
digne penituerint, ita ut mortificato corpore cordis contriti
sacrificium Deo offerant, maneat in potestate pontificis uel
ueraciter afflictos non diu suspendere, uel desidiosos pro-
lixiori 787 c temporeab ecclesiae corpore segregare; ita tamen,
ut sic offitiorum suorum loca recipiant, ne possint ad altiora
offitia ulterius promoueri.
[PALE A 788.
§. 1. Quodsi iterato* uelut canes ad uomitum reuersi
fuerint, et ueluti789 sues in uolutabris luti 79« iacuerint79i**,
non solum dignitate offitii careant, sed etiam sanctam com-
munionem nisi in exitu non 792 percipiant.]
Gratian. Sed exemplo B. Petri (qui postquam trinae nega-
tionis maculas confessione diluit amoris, non solum in gradu sui
apostolatus remansit, uerum etiam in pastorem totius ecclesiae a
Christo 793 institui meruit ,) probantur lapsi post dignam peniten-
ciam non solum propria offitia retinere, sed etiam ad maiora posse
conscendere. Quod autem B. Petrus post negationem pastor
ecclesiae a Domino sit institutus, probatur auctoritate B. Gre-
gor ii13*, qui in omelia dominicae resurrectionis de eodem principe
apostolorum scribit, dicens:
C. LIII. Petrus post culpam negationis princeps aposto-
lorum a Domino est institutus.
Considerandum est nobis, cur omnipotens Deus eum,
quem cunctae ecclesiae preferre disposuerat, ancillae uocem
pertimescere et se ipsum negare permisit. Quod nimirum
magnae actum pietatis 795a dispensatione cognoscimus, ut is,
qui futurus erat pastor ecclesiae, in sua culpa disceret,
qualiter aliis misereri debuisset. Prius itaque eum ostendit
sibi, et tunc preposuit ceteris 79«, ut ex sua infirmitate cogno-
sceret, quam misericorditer aliena infirma 797 tolleraret.
C. LIV. Post negationem in fide et gradu Petrus profecit.
Item Ambrosius in omelia L.1333.
Fidelior factus est Petrus, postquam fidem se perdidisse
defleuit; atque ideo maiorem gratiam reperit quam amisit.
Tamquam bonus enim pastor tuendum gregem accepit, ut
qui sibi ante799b infirmus fuerat, fieret omnibus firmamen-
tum, et qui seS00c interrogationis temptacione nutauerat,
ceteros fidei stabilitate fundaret. Denique pro soliditate
deuotionis ecclesiarum petra dicitur, sicut ait801 Dominus:
„Tu es Petrus et8028 cet.“ Petra enim dicitur, eo quod
primus in nationibus fidei fundamenta81*3 posuerit, et tam-
quam saxum immobile totius operis81*4* Christiani 805 4 com-
pagem molemque contineat.
VI. Pars. Gratian. Item obicitur, penitentes ad sacros
ordines promoueri non debent: non ergo lapsi post penitenciam
ad maiora pertingere possunt.
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 48. a) Hinc et Gelasius b) illius c) inventa est et d) tulerit — c. 49. a) arbores — c. 50. a) Vor-
maciensi b) non c) denique (eum : deest) d) scientia e) contigit f) Sed g) occurrens h) sub arb. improvisus devenit
et — c. 51. a) ipsius — c. 52. a) Dei b) in flenda c) prolixiore — c. 53. a) act. esse pietat. — c. 54. a) in serm. XLVII.
de fide Petri b) antea c) ipse d) et supra hanc petram aedificabo ecclesiam meam, e) corporis f) Christianitatis
NATIONES CORRECTORUM.
C. LII. * Quod si itorato: Haec usquo ad finem absunt in codici-
bus Illis Gratiani, a quibus Paleae abesse solent. In alio autem hic prae-
positum est nomeu Paleao.
** Etveluti sues in volutabris luti iacuorint: Haec non
leguntur in antiquis editionibus conciliorum Coloniensi ac ParisienBl, duo-
bus codicibus Vaticanis, Lucensi regio, neque infr. 15. q. 8. c. Hi qui. Sunt
tamen apud Ivonem, et in editione Colon. 4. volum.
coU o Reo Pnll tr P ■ nec* Burch ito* incuria illius (qui: Kd. Bas.) mortuus est: Edd. coli. o. 7C7) ABKVOH; haec: Cl) Edd. coli o. Reg. ap.Balut. tx
’ li£)Coddrt Md. loti o; sententia: Scg. Coli. tr. P. 7C9) ASCII F Edd. coU. o. pr. Arg. Vcu.L II. Kor. jno)Codd. et Edd.cctl.
• • — It: DGXtld. coli. o. 772) arborem: orig.;
775) hab. no. 895. c/. Wisseredtlebcn Scitr. p. 25. t
77j\ /wi "• - 1 DGMd coli. o. 772) arborem: orig.; occurr. arbori: Surcli. '773) Codd. et Edd. coU. o. Rcg. Burck.leoCoU. tr. P.
codd. coU. c.^pr. DG , occuirout_._ «(f ^ aa. f „,„4., u„-tr „ 2S. and. 1S3. ; Phillips D. gr. Synode e. Trilmr 61. c. 17. — Seg. H, 18.; Surcli.
..f /T vir .... 0.0 nnn\ 1 — ..Mo.lnt - A H 7'T'l) /-ocii . .4 W/*
774) est: deest: D Ito || cau. 51.
8. c.f 770 inciderint: AB 777) casu: ABC
V&J* *o»A Trit:;.. ».); »•"«>. m .781) A*|| c.n. «.
('odii Rcpin. 778) BC Rcg. llnrch. lvo Coli
782) hab. ao. 524. up. Bn
II, 84, (C. Heleronensc),
JllO CoU. tr. P. 786) ABkjis , vxy. »*»*.** **r* ■ ™ , •-* - 't u
aetatis in margine adseripta est in F); OH — Paleam esse notavit Bugtt v,i rrl h,n
vomitum reversi fuerint : Hisp. 7D0) emersi : CF Burch ; eversi : Edd. Pai . Lugdd. mersi . Kd.% cl lvo §
invenitur ap. Mans.); Hisp. Burch. 793) a Christo: deest: AB
737) alienam infirmitatem : EQH Kd. Bas. : alienas inf. : M. rei
ct Mifftt. desideratur; Alias hic sermo tribuitur Jht ximqjanriueiw (Biol.
lvo Deci\ XV, 87.; CoU. tr. V.
: Edd. coli o. 785) serviunt :
Palea deest ABDEF {manu poster,
rig. CoU. tr. P. ; et velut caues aJ
_ ^ 701) fuerint: Iro 792) non: deest: orig. {sed
7*94) Houiil: 21. c. 4. (Kd. Afuur.) iu Evung. Mare. c. 16. 795) Codd. coli. o. 796) cunctis: AD
. II can. 64. 798) CDFO; LXI. : //; LV : E; numerus deest: A; hom. L. : deest: B; In Kd. Jfaur.
si (Bibi Patr. f.6.) aut Augustino {Kd. Alitur. Appdx. Sermo 192. c. 1.) — Ans. 1, 71. (ran.: dicito
mihi - couti,,) 799) Codd. coli. o. Au. .0: dect. ■ A„g. 601) J Mtk. c. 10. r. 13. 80*5 Codd. coli. o. Ane. 803) fundamoutum : MH
804) ABEFUll Angunt. d»#. 805) ASCSEOS Ed. Sus. Au s. ||
13*
i no
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 55-62.
200
1'niti! in Cnrltigincnsi Concilio IV. [eap. 68. et 69.]
legilnr^:
C. LV. Non ordinetur clericus ex peniteuti/ms.
Ex penitcntibus, quamuis sit807 bonus, tamen808--1 cleri-
cus non ordinetur. Si per igoorantiam episcopi factum800
fuerit, deponatur a clero, quia810 se ordinationis tempore
non prodidit fuisse penitentem811. Si autem sciens episco-
pus ordinauerit813 talem813, etiam ipse ab* episcopatu suo811
ordinandi dumtaxat potestate priuetur815. Simili sentenciae
subiacebit episcopus, si sciens ordinauerit clericum810 •>, qui
uiduam aut repudiatam uxorem habuerit817c, aut818 se-
cundam.
C. LVI. Bigamus, periit ens, uiduae maritus , sacrae militiae se
ingerat.sHli>, sine spe promotionis9*0 in suo ordine permaneat.
Item .Siri citis Papa Iltmerio Episcopo, [epist. I. c. 15.]831
Quicumquc penitens, quicumque bigamus832, quicumque
uiduae maritus ad sacram miliciam indebite et incompetenter
irrepserit8-'3, hac sibi condicione a nobis ueniam intelligat
relaxatam, ut in831 magno debeat computare beneficio, si
adempta sibi omni spe promotionis835 in hoc quo inuenitur
ordine perpetua stabilitate permaneat.
C. LVII. Non prohibeatur a clero, qui pressus languore®*0
per communionem®*1 pendendae benedictionem accepit 838.
Item ex Concilio Gerontlensi, [c. 9.]820
Is 830:1 uero, qui egritudinis languore depressus peniten-
ciac benedictionem, quam uiaticum dicimus831-"1, per com-
munionemacceperit, postmodum8330 reconualescenscaput833
penitenciae in ecclesia non subdiderit publice, si prohibitis
uiciis non detinetur831 obnoxius, admittatur ad clerum.
C. LVIII. Qui ad penitenciam agendam in monasterio
recluditur, presbiter non ordinetur.
Item Ilormis da Papa omnibus Episcopis per unittersas
prouindas 885 a.
Si ille, qui ultro petit penitenciam, quamuis eam perfecte
agat, non potest83® episcopus aut presbiter ordinan, ita ut,
etiamsi per ignoranciam ordinatus fuerit837 et postea conuin-
citur penitenciam accepisse, deiciatur: ille, qui838b inuitus
ad penitenciam agendam mittitur in monasterio8390, (qui810
utique nichil311 aliud, quam penitens dicendus est)843, qua
conscientia ad sacerdocium peruenire8-133 permittitur814?
Nemo mihi alia quelibet contra auctoritatem sedis apostoli-
t-ae uel CCCXVIIl.815 episcoporum, uel81® reliquorum cano-
num constituta817 obiciat; quia quicquid contra illorum
diffinitionem (in quibus Spiritum sanctum credimus locutum)
dictum fuerit, recipere non solum temerarium, sed etiam
periculosum esse non dubito.
C. LIX. Bigami 818 ‘q uei quilibet post penitenciam sacris 819
non applicentur t®01* ministeriis.
Item Gelasius Urbis Romae Episc. omnibus Episcopis
[per Lucaniam, etc. cap. 5 ] 851
Non confidat quisquam852 pontificum fas esse8530, diga-
mos 351,1 aut coniugia sortientes ab aliis derelicta855, siue
quoslibet post penitenciam, uel sine litteris, uel corpore
uiciatos, uel condicionarios, aut curiae publicarumque rerum
nexibus inplicatos850, aut passim nulla temporis congruentis
expectatione discussos, diuinis seruituros applicare mini-
steriis857.
C. LX. Pcnit entes nec etiam 858 clerici fieri qwssuni s®9.
Item Innocentius [Agapito et ceteris, epist. VI.]800
Canones apud Niceam8®1 constituti penitentes etiam ab
infimis offitiis clericorum excludunt8®3.
Gratian. IIoc non tle quilnislibet penitentilnis intelligitur,
sed de illis tantum, qui post jienilendam 803 a secidaris militiae
cingulum accipiunt -8®1. De quibus Innocentius Episcopus 805
scribit Viet oriowo>l Rotomagensi Episcopo, [epist. II. c. 2.] 857
C. LXI. Non debet fieri clericus, qui post remissionem
peccatorum miliciae cingulum habuit.
Si quis post remissionem peccatorum cingulum miliciae
secularis habuerit, ad clericatum omnino admitti non debet.
Gratian. Potest et aliter intelligi. Est quedam pcnitcncia,
que solempnis appellatur, que semel tantum in ecclesia conceditur,
de qua Ambrosius 808 ait: ,, Sicut unum est baptisma, ita unica
est penilencia." Item 800 : „ Non est secundus locus penitenciae.11
Item: „Reperiuntur quam plurimi d70®*, qui sepius agendam
penitenciam putant, qui 871,1 luxuriantur in Christo. Nam si ucre
penitenciam agerent, numquamsl2c iterandam postea putarent.1'
[C. LXII.]873®
Item Augustinus ad Macedonium, [epist. LIV.] 871
Quamuis 875 caute et salubriter 370 prouisum sit, ut locus
humillimae®1'1 h penitenciae semel tantum 878 in ecclesia conceda-
tur, ne medicina* nimis utilis minus 379 c uilis habereturSWtl, tamen
cotidie peccantibus numquam per penitenciam venia negatur.
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 55. a) tamen : deest b) cler. eum qui c) habuit — c. 57. a) Si vero b) deputamus c) et postmodum —
c. 58. a) prov. constitutis b) ille ergo qui c) monasterium d) venire — c. 59. a) bigamus b) applicetur c) fas esse :
deest d) bigamos — c. 60. a) post actam poenit. b) Victririo — c. 61. a) Merito reprehenduntur* (Item: Reper.
quam plurimi : deest ) b) quia c) ag. poenit. iter, postea non put. — c. 62. a) C. LXII. De eodem b) loc. illius humili,
c) minus : deest d) habeatur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LV. * Ipse ab: In originali legitur: ipse [deest ap. Bruns] ab epi -
scopatus sui ordinandi duntaxat potestate privetur, al.: ipse episcopatus sui,
quemadmodum et apud Ivonera p. 15. c. 5.
C. LXI. * Ueprohenduntur: Legebatur: repelluntur. Emendatum
ost hic ox originali, quod tamen fieri non potuit Infr.c. repe) tuntur, de poen.
dist. 3. quia vox: repcriuntnr , ibi eat initium capitis.
LXII. * No medicina: In aliquot vetustis exemplaribus Gratiani
caput boc CBt conlunctum superiori. Locum enim Augustini suo modo
aptat. Apud illum quidem hoc loco ita legitur: Ne medicina vilis minus utilis
esset [eod. modo in Ivonis Decr.] aegrotis, quae tanto magis salubris est,
nanto minus contemtibilis fuerit. Quis tamen audeat dicere Deo: Quare huic
omini, qui post primam poenitentiam rursus se laqueis iniquitatis obstringit,
adhuc iterum parcis ? etc.
Dist. L. can. 55. 806) Statt. eccl. ant. c. S4. 85. (cf. ad c. 9. Dist. XVIII.) ap. Bruns I, 147.; Reg. Appdx. IU, 37. (ex. c. ap. Valentias); Bitrch.
II, 35. (c. Cartb. c. 63.); Jvo Decr. VI, 136.; XV, 23.; Ico Pan. III, 60.; Coli. tr. P. II, 18, 67. 68. Caes. XV, 32.; Polycarp. n, 31, 42.; Anselm. VII, 20.
a IlichL, VII, 20. 23. a Cotr. citatur, sed in Cod. coli, nihil invenimus 807) sit: deest : Hisp. Reg. Burch. Ico Pan. 808) Coda, et Edd. coli. o. 809) factus:
Hisp. 810) quia . . . penitentem: deest: Polyc. 811) finis canonis: Burch. Ivo Pan.; in penitentia: Ivo Decr. VI. Pan. 812) ordinavit: Reg. 813) talem:
deest: llisp. Reg. 814) episcopatus sui: Ivo Decr. VI. XV. Pan. 816) finis can.: Reg. Ivo Decr. VL XV. 816) Codd. coli. o. 817 ) Codd. et Edd.
culi. o. 818) vel: Hisp. || can. 56. 819) inserens: EOH 820) promot. sit (em. verbb.: insuo ord. perm.): C 821) Inmerino : AB; Igmerio: EOH; scv.
ao. 385. c. 15. — in Leon. M. Opp. ed. Ball. 111,216. — Jaffe no. 65. — Ans. VII, 21. a Corr. citatur sed in Cod. coli, nihil invenimus; at ap.Aus. VII, 20. alius exstat
eiusdem Siricii canon. 822) digamus: Hisp. 823) irrepsit: orig.Hisp.; irropserit: Codd. Hispan. 824) id: Hisp. 825) provectionis : oria.; sed in Codd.
Yccintior. : promot. || cau. 57. 826) post languorem: EF 827) a communione: EH 828) accipiet: AB; acceperit: C 829) hab. ao. 517. ap. Bntns II, 20. —
Coli. tr. P. II, 32, 4. 830) BCDF Edd. coli. o. Corr. orig. Hisp. Coll.tr. P. 831) ABCDF Edd . coli. o. orig. ap. Harduin. — Coll. tr.P. 832) ABCDF Coll.tr. P. 833) si
caput: EOH Edd. coli. o. 834) tenetur: EOH jj can. 58. 835) ABC; Non pertinet ad Hormisdam cf. ad c.39. supra etThiel 1005. —Jaffe no. CCIX.— Ans. VII, 22.;
XI, 87.; Polyc. II, 31, 50. 836) non tamen: EOH 837) ordinatur: Ans. 838) Codd. coli. o. yr. D. (vero: D); Ans. Polyc. 839) Codd. et Edd. coli. o. Polyc.;
monasterio dicitur: Au 8.; ad pen.mitt.in mo.: AB 840) et: Ans. Polyc. 841)nihil: deest: Polyc. 842)non est: ib. 843) Codd. et Edd. coli. o. — Ahs. 844) finis
canonis: Polyc. 8-15) contra CCCXVIIl: Ans. 846) et : DDF Edd. coli. o. 847) statuta: Ans. JJ can. 59. 848) ABCD 849) aacr.: deest : AB 850 ) Codd. coli. o.
851) scr. ao. 434. c. 4. ap. Thiel 361. — Jaffe no. 391. — Ans. VII, 18.; — Coli. tr. P. 1,46, 19. citatur in Theineri Disq.; nosmet nihil ibi invenimus. 852) quisque:
orig. 853) Codd. et Edd. coli. o. Corr. orig. Ans. 854) B Ans. 855) relicta: DEFQIt Eild. coli, o.; relictam: AB 856) implicitos: EOH 857) mysteriis: Corr.
orig. }| can. 60. 85S) poenit. non clor.: C 859) poenitens ... clericus . . . potest: EGH 860) add.: Papa: EOH; Ep. incerti temporis (402—17) ad Epp. Apuliae
Ep. XXXIX. ap. Mansi III, 1047. — Jaffe no. 113. 861) cf. Cone. Nicaen. c. 9. 862) cum... excludant: orig.Hisp. 863) ABD; peractam: F $04) acceperunt:
Alt 865) Papa: EGH 866) ABC; Victori: DF; Victoricio: EH; Victorico: Ans.; Victorino: G 867) Ep. II. Innoc. ad Victricium cap. 2. scr . ao. 404. m
Leonis M. Opp. (ed. Baller.) II, 301. — Jaffe no. 85. — Ans. VII, 13.; Coli. tr. P. I, 38, 19. 868) lib. 2. de poen. c. 10. — cf. c. 2. et 49. D. III. de pcnit. 869) item
Ambrosius: EGlI 870) Codd. coli. o. ; item Toronimus: EGH 871) Codd. coli. o. 872) Codd. coli. o. |j can. 62. 873) in Codd. coli. o. pr. C. hic canon pertinet
ad antecedens Gratiani dictum ; in C inscriptio invenitur quae in textu est can. scq. 874) Ep. 153. c. 7. Ed. Mauv. scr. ao. 414. — Ivo Decr. XV, 24. (can..* iudicet
se ipsum) ; Coli. tr. P. III, 28, (29,) 5. cf. Petr. Lombard. lib. IV. dist. 14. c. 3. — infra D. III. depenit. c. 22. 875) quamv. ergo : orig. ; quamv. : deest: Coli. tr. P.
8761 salubriterque (ct: deest): Ivo 877) Codd. et Edd. coli, o.; Coli. tr. I\ 878) tant.: deest: orig. Ivo Coli. tr. P. Petr. Lotnb. 879) AJiCDFH Ed. Das.; minus
utilis: EG 880) ABCDEF Ed. Das.; habetur: H; bab. aegrotis: Coli. tr.P. Petr. Lotnb.; in his seqq. desunt et alia inveniuntur.
201
202
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. c. 63-68.
Gratian. Ifcc autem pctiilcncia quomodo inponcnda sit
in Agat ensi Concilio legitur , in quo sic statutum est [c. 15.]«! ; ’
C. LXIII. Quomodo peniientes ad penitenciam accedant m a.
Penitentes tempore, quo penitenciam petunt, inpositio-
nem manuum883 et cilicium super capita884'» a sacerdote
(sicut ubique statutum8830 est) consequantur888. Si autem S87
conias non deposuerint, aut uestimenta non inutauerint
abiciantur883, et nisi digne penituerint, non recipiantur889!
Iuuenibus etiam890 penitencia propter etatis fragilitatem non
facile committenda est. Viaticum tamen omnibus in morte
positis non est891 negandum.
C. LX1V. Que obseruanda*M* in solempni penitencia.
Item ex eodem 894 *:
In capite quadragesimae omnes penitentes, qui publicam
suscipiunt aut susceperunt penitenciam, ante fores ecclesiae
se representent episcopo duitatis, sacco induti, nudis895
edibus, uultibus in terram890 demissis897, reos se esse ipso
abitu et uultu protestantes898. Ibi8" adesse debent900
decani, id est901 archipresbiteri parrochiarum et902 presbi-
teri ** penitencium, qui eorum903 conuersationem diligenter
inspicere debent, et secundum modum culpae penitenciam
per prefatos904 gradus iniungere905. Post hec eos in eccle-
siam introducat9008, et cum omni clero septem peniten-
ciae907c psalmos in terram9088 prostratus cum909e lacrimis
pro eorum absolutione decantet910; tunc resurgens911 ab
oratione, iuxta quod canones iubent, manus eis inponat,
aquam benedictam super eos spargat912, cinerem prius
mittat, deinde cilicio capita eorum operiat913, et cum gemitu
et crebris suspiriis denunciet eis, quod sicut Adam proiectus
est de paradiso, ita et914f ipsi pro peccatis ab ecclesia abici-
untur915; postea91°£ iubeat ministris, ut eos extra ianuam 917,1
ecclesiae expellant, clerus uero prosequatur eos cum respon-
sorio918: „ In sudore uultus tui uesceris pane tuo, etc.“ ut,
uidentes sanctam ecclesiam pro 919 facinoribus suis tremefac-
tam atque commotam, non paruipendant penitenciam. In
sacra autem Domini cena rursus ab eorum decanis et920
eorum presbiteris ecclesiae liminibus represententur.
Gratian. Hanc penitenciam nulli umquam clericorum agere
conceditur , atque ideo 1 luiuscemodi 9211 penitentes ad clerum ad-
mitti prohibentur.
Unde in Cartaginensi Concilio V. [cap. 11.] statutum
legitur'-122 * :
C. LXV. Clericis non imponatur 923 manus tam-
quam pendentibus.
Confirmandum921 est, ut, si quando presbiteri uel dia-
coni in aliqua grauiori culpa conuicti fuerint, qua eos a mini-
sterio necesse sit remoueri92n, non eis manus tamquam
penitentibus uel tamquam fidelibus laicis inponatur920, ne-
que umquam927 permittendum est928'», ut rebaptizati ad
clericatus gradum promoueantur.
Item Siricius Papa [Himerio, epist. I. c. I4.]929a:
C. LXVI. Nec clerico penitenciam agere, nec penitenti ad
clericatum accedere permittitur.
Illud quoque nos par930 fuit prouidere, ut sicut peniten-
ciam agere nulli umquam931 '» conceditur clericorum, ita
post9320 penitudinem933 ac reconciliationem cuiquam934d
laicorum9350 non930f liceat honorem clericatus adipisci937,
quoniam938 8 quamuis sint omnium peccatorum contagione
mundati, nulla tamen debent gerendorum sacramentorum
instrumenta suscipere939, qui dudum fuerint9101» uasa
uiciorum.
C. LXVII. Presbiteris et diaconibus tamquam penitentibus
manus inponi non debent.
Item Leo Papa [Rustico Narbonensi, epist. XC. cap. 2.]911
Alienum est a consuetudine ecclesiastica, ut qui in
presbiterali honore aut diaconii 912:1 gradu fuerint consecrati,
hi943'» pro crimine aliquo suo per manus inpositionem reme-
dium accipiant penitendi; quod944 sine dubio ex945 aposto-
lica tradicione descendit940, secundum quod scriptum947 est:
,, Sacerdos* si peccauerit, quis orabit pro illo?1*9180 Unde
huiusmodi lapsis ad promerendam9190 misericordiam Dei
priuata est expetenda secessio950**, ubi illis, si satisfactio
fuerit digna, sit etiam951 fructuQsa.
Gratian. Probantur etiam auctoritate Tolletani Concilii
huiuscemodi penitentes ad clerum non admittendi, in quo [c. 2.]
sic statutum est952:
C. LXVIII. Causa necessitatis ad clerum penitentes
admittantur 953.
Placuit, ut penitentes non admittantur954 ad clerum,
nisi tantum si955 necessitas aut usus exegerit; tunc 950 a de-
EDITIO ROMANA.
Dist. L. c. 63. a) accedunt b) caput c) constitutum — c. 64. a) servanda b) introducant c) poenitentiales
d) terra e) prostrat. episcopus cum f) et: decsl g) post haec h) ianuas i) huiusmodi — c. 65. a) est b) est: deest —
c. 66. a) Unde b) cuiquam non c) ita et post d) nulli unquam e) laico f) non: deest g) quia h) fuerunt — c. 67.
a) aut in diae, b) ii c) eo d) promerendum — c. 68. a) exeg. et tunc
NOTATIONES COREECTOEUM.
C. LXIY. * Ex eodem: ExAgathensi etiam citant Burchardus et Ivo,
et Rhebaldus Cardinalis (qui tempore Paschalis P. claruit) in libro suo de
poenitentia publice non iteranda. In uno tamen manuscripto 13 urebar di
exoinplari citatur ex Poenitentiali Romano. Sententia vero huius capitis
magna ex parte habetur in Pontificali, ot Ordine Romano a pag. 24. usquo
ad 30.
** Et prosbyteri: Apud Burchardum legitur: id est presbyteri.
C. LXVII. * Sacerdos: Vulgo saepe indicatur in margino locus iste
ex I. Reg. 2. ut infr. do poon. dist. 1. c. Si sacerdos, quum tamen In eo scri-
pturae loco in vulgata legatur: Si autem in Deum peccaverit, quis orabit pro
eo? Verum 13. etiam Gregorius ad illuni locum in morali intorpretaticue
talem sententiam elicit: Quis ei intercessor remanet, quum ille se transgre-
diendo praecipitat, qui ad intercedendum pro aliis ordinatus est?
** Secessio: Sic emendatum est cx antiquis codicibus ct epistola
ipsa; et hanc lectionem habuit auctor glossao, quod ex manuscriptis glossis
constat: idcirco ot in ea emendandum. Antea logebatur [nec tamen in Ed.
Baa.] : est expetenda successio.
Dist. L. can G3 881) hnb. ao. 506. an. Bntiis II, 149.; Bmed. Lecita lili. I. c. 28. (usjue ad consequantur); liti. Ut. c. 310. -Ah*. ded.vn,U9.;Jlrg. I,
, ^ __ _ a_' _ * r, ... Vito/sw.Wi/» mnHItt ftrnufi.niifi nutui r.um nostro commictum est. 8831 manus : Bcn.
■**«*•* «*•?“ rioonitentium : oria.' 901) archidiaconi archipresbyt. : EGH sed in a correctum est. 902) <ram
, „ n »7 VjlHSVn 31.- VI, 138.; /*o l'au. III, 61. (O. Tolot. H. c.2.): rotge. II. 31,48.; —
W) 'de pon. non admittatur: orig; {.<d aP. Martin te*») U*P. 903) .1:
orig. (invenitur ap. Mans.); Hisp. 956) (
cf Capit. Martini c. 23. 953) pen. admittat^: p™ - S^oti^tunc: wig.Hisp. Burch. Ani Ivo Decr. Polyc.
20-1
DECRETI PRIMA PARS DIST. L. LI. c. 1—5.
203
nutentur957 inter hostiarios uel inter lectores, ita ut aposto-
lum uel euangelium9581’ non legant959. 5. 1. Si qui autem
ordinati 950 c sunt in diacones 901 d, inter subdiacones habean-
tur, ita ut manum non inponant, nec sacra902 contingant.
§. 2. Cum 903 0 uero penitentem dicimus, qui post baptisma904,
aut pro homicidio, aut pro diuersis criminibus grauissimis-
ue peccatis publicam penitenciam gerens sub cilicio905
iuino fuerit reconciliatus altario.
VII. Pars. Gratian. Apostatae quoque ad clericatus offi-
tium admitti non debent.
Unde in Concilio Arelatensi II. [cap. 25.]900:
C. LXIX. Ad clericatus offitium non admittantur apostatae.
Hii907, qui post sanctam religionis professionem908 apo-
statant et ad seculum 9093 redeunt970, et postmodum peniten-
ciae971 remedia non requirunt, sine penitencia communionem
penitus972 non accipiant. Quos etiam iubemus ad clericatus
offitium non admitti973. Et974 quicumque ille sit975, post
penitenciam habitum secularem accipere970 non presumat.
Quod si presumpserit, ab ecclesia alienus habeatur.
DISTINCTIO LI.
GRATIANUS.
I. Pars. Ecce, quod criminosi, uel non uere penilentes, uel
publicam penitenciam agentes, a sacris prohibentur ordinibus.
Adiecit quoque 1 sancta mater ecclesia, ut curiales, auls post
baptisma militantes, aut in foro decertantes, a sacris pro-
hibeantur ordinibus.
Unde Innocentius ait [Papa Episcopis in Toletana3.
Sinodo constitutis, epist. XXIV. c. 2.J4
C. I. Post baptisma militantes, uel in foro decertantes, a
sacris prohibentur ordinibus.
Aliquantos5 ex his, qui post acceptam baptismi0 gratiam
in forensi exercitacione sunt uersati et obtinendi7 pertina-
ciam susceperunt, adscitos ad sacerdotium esse8 comperi-
nius, e quorum numero93 aliqui perhibentur ad sacerdotium
assumi ; aliquantos ex milicia 10, qui cum potestatibus obedie-
runt11, seua12 necessario precepta sunt exsecuti; aliquan-
tos13 ex curialibus, qui, dum parerent 14 b potestatibus, que
sibi sunt inperata fecerunt; aliquantos15, qui uoluptates et
editiones populi100 celebrarunt, ad honorem summi sacer-
docii peruenisse, quorum omnium neminem ad17 d societatem
quidem ordinis clericorum oportuerat peruenirel8e. Que
singula si discutienda mandemus19, non modicos motus aut
scandala Ispaniensibus prouinciis, quibus mederi cupimus,
de studio emendationis20 inducemus21; idcirco remittenda
potius hec putamus. Sed ne deinceps similia committantur,
dilectionis uestrae maturitas prouidere debebit, ut tantae
usurpationis22 1 nunc23s finis necessarius inponatur, eo24
uidelicet constituto, ut25, quicumque tales ordinati fuerint20,
cum ordinatoribus suis deponantur.
C. II. De quibus laicis ad 27 3 clericatum rum possunt
peruenire.
Idem Felici Episcopo Nucerhmo , [epist. IV. c. 3.] 23
Designata sunt genera laicorum29, de quibus ad clerica-
tum aliqui 30,1 peruenire31 non possunt, id est, si quis fidelis
administrauent32'. De curialibus autem manifesta ratio
est, quoniam etsi inueniantur huiusmodi uiri, qui clerici
debeant fieri, tamen quoniam sepius ad curiam330 repetun-
tur, cauendum est ab his propter tribulationem, que sepe de
his ecclesiae prouenit.
C. III. Non admittantur curiales ad clericale offitium.
Idem [Victricio Episcopo Rothomagensi, epist. II.
cap. 11.]34
Preterea frequenter quidam ex fratribus nostris35 curia-
les uel quibuslibet publicis functionibus occupatos, clericos
facere contendunt, pro303 quibus postea maior est375 tri-
stitia, cum38 de reuocandis eis aliquid ab inperatore preci-
pitur, quam gratia nascitur de ascito39. Constat enim eos
in ipsis muneribus40 etiam uoluptates exhibere, quas a
diabolo inuentas esse non dubium est, et ludorum et mune-
rum410 apparatibus42 aut preesse, aut forsitan43 interesse.
Sit certe in exemplum sollicitudo et tristicia fratrum, quam
sepe pertulimus inperatore presente, cum pro his sepius
rogaremus44, quam ipse nobiscum positus cognouisti45, qui-
bus'40 non solum inferiores clerici ex curialibus, uerum etiam
iam47d in sacerdotio constituti ingens molestia ut redderen-
tur instabat48.
C. IV. Non promoneatur ad diaconatum, qui post baptismum
ad fideles 49 3 necandum 50 accinctus fuerit.
Item ex Concilio Tollet ano I. [cap. 8.] 51
Si quis post acceptum521’ baptismum militauerit, et cla-
midem sumpserit ac530 cingulum ad necandum 51 d fideles*,
etiamsi grauia non admiserit, si ad clerum admissus fuerit,
diaconii non accipiat dignitatem.
C. V. A quiinis debet™ esse inmunis, qui in episcopum est
ordinandus 50 3.
Item ex Tolletano Concilio IV. [cap. 19.]57
Qui in aliquo crimine detenti58 sunt, qui infamiae nota
aspersi sunt, cjui scelera aliqua per publicam penitenciam
se admisisse confessi sunt, qui in heresim59 sunt lapsi, qui890
in heresi baptizati01 aut rebaptizari esse noscuntur, qui
semetipsos absciderunt aut qui 02 d naturali defectu03 mem-
EDITIO ROMANA.
Di st. L. c. 68. b) ut evangelia aut epistolam c) aut. ante ordin. d) ord. sunt diaconi e) Eum — c. 69. a) ad sae-
cularem red. conversationem — Dist. LI. c. 1. a) num. Rufinus et Gregorius perhib. [aliq.: deest\ b) parent c) populo
d) nem. ne ad e) pervenisse f) usurpationi — c. 2. a) laic. aliqui ad b) aliqui: deest c) post fiael. addit.: militaverit, si
quis fidelis causas egerit, hoc est postulaverit, si quis fidelis administr. d) a curia — c. 3. a) pro: deest b) est: deest
c) mimorum d) iam: deest — c. 4. a) fidelem b) accept.: deest c) aut d) necandos — c. 5. a) ordinatur b) detecti
c) vel qui d) qui: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LI. C. IV. * Ad necandos fideles: Verba haec nou sunt iu codice Lucensi regio.
Dist. L. can. 68. 957) deputetur: orig. ; deputantur: Ilisp. 958) Codd. coli. o. ; ev. et apostol.: orig. Hisp. Durch. Ivo Dccr. Pan. Polgc. 959) legat:
ovig. Hisp. 960 ) Codd. ctEdd. coli. o. ; autem non ordin.: Polgc . 961) Codd. ct Kdd. coli. o. ; subdiacones: orig. Hisp. Durch. Ans. Polgc.; (liac.: deest: Iro Pan.
962) aut sacra non: orig. Hisp.; aut sacra: Jlurch. Ivo Decr. Polgc. 9G3) ABC; Ex penitente: orig. Hisp.: ex eo vero poenitunto: Durch. 96-1) Codd.
coli, o.; do eo qui p09t bapt. : Hisp. 965) concilio: Corr. Ana. Polgc. || c an. 69. 960) hab. uo. 443. vel 452. (r/. Hefele U, 231.); np. limus II, 133. ; Itcg. 1, 319. ;
Hnrch. XIX, 67.; Ivo Dccr. XV, 81. ; Coli. Ir. P. II, 24, 8. — canon noster ct antecedens Dictum Cratiam desunt iu I); in Fmunn posterioris aetatis in margine
ad scripta sunt. 967) Si: KGH 968) propositum: Hcg. ; sanctae relig. propositum: Durch. Jvo Dccr. 969) Codil. coli. o. Ed. Das. orig. Hisp. Hcg. Durch. Iro Dccr.
Coli. tr. P. 970) redeant: KGH 971) poenitentium: Kdd. coli. o. pr. Das. 972) pcn.: deest; Hcg. Durch. 973) finis canonis; Hcg. 974) c/. Hcg. I, 320.
975) sit: deest: orig. Hisp. ; est: Bitrch. Ivo Dccr. 970) acc.: deest: ho Dccr. Coli. tr. P.
Dist. LI. Pars. I. 1) quoque: deest: AD 2) vel . . vel: -17/^’IJ can. 1. 3) Tolosana: Hisp. 4) scr. c. a. 401- c. 4. (in Hisp. c. 2.) — Jaffi no. S9.
5) quantos enim: orig. Hisp. (ct sic per exclamationem deinceps) 0) bapt. : deest: orig. 7) et obtiu. vel obiciondi: AD 8) esso: deest: AD 9) Codd. coli. o.
Kd. Das. 10) aliqua millt.: orig. ; quantos ex milit. : Ilisp. 11) obodirent: orig.: obedicrint: Hisp. 12) saeva: orig.; severa: Hisp. 13) quantos: orig.
Hisp. 11) Codd. ct b’dd. coll.o. 15) quantos : orig. Hisp. 1G) AHCDF 17) Codd. ct Kfld. coli. o. ; ncc ad : Ilisp. 18) Codd. coli. o. II/sn. 19) mandamus : KGH ;
inundarem iis: Edd. coti. o. 20) emendationes: Kdd. coll.o. pr. Das. Lngdd.ll.lll. 21) indiceremus: Kd. Lugd. I.; induceremus: Kdd. coti, rct.; inducimus:
Ilisp. 22) AF Hisp. 23 ) Codd. coll.o. 24) Ex eo: KGH 25) verba sopp inveniuntur in ilisp. desunt in orig. vbi alia sopiantur 20) verba sopj. : dcsnitl: A,
ubi legitur: cavendum est ab bis propter tribulationem quo sepe do his occlesiao provenit. || can. 2. 27) DDKFGU 28) Kp. Innoccntiil. (102—17.) incerto
tempore scr. r. 3. — Jaffi no. 111. — Ans. VII, 10.; Ivo Dccr. VI, 95. (De laicis vero); Polgc. II, 31, 37. — Miccriano Ep.: Kdd. coli, o.; Tolosano: ho
29) laicor.: deest : Hisp. Ivo 30) Codd. cl Kdd. coli. o. 31) venire: DDF Kdd. coti. o. 32) Codd. ct Kdd. coli., o. 33) AF Kdd. Arg. Das. Corr. orig. Hisp. .Itis.
Ivo Polgc. || can. 3. 34) scr. ao. 404. c. 11. in Leon. M. Opp. cd. Dall. III, 204. — Jaffeuo. 85. — Ivo Dccr. VI, 349. 35) vestris: AD 36) Coeld. cl Kild. coli. o.
37) ib. 38) tunc cum: E; tunc cum iam: G Kdd. coli. o. pr. Arg. ct Nor.; trist. cum iam: C Kdd. Arg. Nor. 39) adseitis: Corr.; de adse.: deest: Hisp.
40) monitis: Hisp.; munerib. id est ministeriis: OH; niuniis: Corr. 41) ADF orig. : velmuner.: Corr. Hisp.; aut numerum: male Ivo 42)partibu9: Hisp.
43) fors .: deest: ib. 44) rogamus: DF ; rogassemus: AD 45) agnovisti: otvy. 40) ex quibus: KGH Corr. 47 ) AC orig. Ilisp. loo 4S) imminebat: orig.;
instabat: Coild. orig. || can. 4. 49) Codd. coli. o. pr. D. 50) necandos: KGH 51) Tolct. II.: CKFH; — hab. ao. 400. ap. lirans I, 205. ; Coli. tr. P. II, 35, 4.
52) Codd. et Kdd. coli. o. 53) Codd. ct Kdd. coli. o. Coli. tr. 1\ 54) AllCDF Kdd. coli. o. Coi/. tr.P.; ad noc. tkl. : deest: orig. Hisp., sed exstat in orig. ed. Mansi ||
c an. 5. 55) debeat : AH 56) Codd. coli. o. pr. C. — Kdd. Arg. Has. ; eligitur: C 57) hab. ao. 033. ap. limus I, 229. ; Coli. ir. P. II, 37, 3. 58) HDKGH Eild. coli. o.
orig. ap. Mansi 59) heresi: AD; in heresi: C 00) ADCDF orig. Hisp. Coll.tr. P. 01) bapt. sunt: CKFGH 62) Codil. coli. o. 63) naturaliter defecta: Coit. tr.P.
205
DECRETI TRIMA PARS DIST. LI-LIV. c. i.
20G
brorum aliquid6411* minus habere noscuntur, qui secundae
uxoris comunctionem sortiti sunt aut numerosa coniuma
frequentauerunt, qui uiduam uel a® marito relictam duxe-
runt aut corruptarum mariti fuerunt™, qui concubinas aut
fornicarias** habuerunt, qui seruili condicioni obnoxii sunt67
qui ignoti sunt, qui neophiti uel laici sunt, qui seculari mili-
ciae dediti sunt, qui cunae nexibus obligati sunt, qui inscii
litterarum sunt, qui nondum ad triginta annos peruenerunt,
qui per gradus ecclesiasticos non ascenderunt68, qui ambitu
honorem querunt, qui honorem muneribus obtinere moliun-
tur611, qui a decessoribus76 in sacerdotium eliguntur. §. i.
Sed nec ille deinceps sacerdos erit, quem nec clerus, nec
populus propriae duitatis elegit, uel77 auctoritas metropoli-
tani, uel conprouincialium sacerdotum assensus 72 non ex-
quisiuit. Ouicumque ergo76 deinceps ad ordinem sacerdocii
ostulatus74, et in his, que predicta sunt, exquisitus, in nullo
orum deprehensus fuerit, et examinatus probabili76 uita
atque76 1 doctrina exstiterit, tunc secundum sinodalia uel
decretalia constituta cum omnium clericorum uel ciuium
uoluntate ab uniuersis conprouincialibus episcopis, aut certe
a tribus, in sacerdotem die dominico 77 s consecrabitur, con-
uenientibus78 ceteris, qui absentes sunt, suis litteris, et magis
auctoritate uel presencia cius, qui metropolitanus Episco-
pus 79 h constitutus est. Episcopus autem conprouincialis ibi
consecrandus est, ubi metropolitanus elegerit; metropoli-
tanus autem non nisi in duitate metropoli, conprouinciali-
bus86 ibidem conuenientibus. §. 2. Si quis autem deinceps
contra predicta uetita canonum ad sacerdotii gradum indig-
nus aspirare contenderit81, cum ordinatoribus suis adepti
honoris periculo subiacebit.
DISTINCTIO LII.
GRATIANUS.
Qui uero pretcrmissis aliquibus gradibus non superbia , sed
negligentia tui maiores la conscenderit**', iamdiu a maioribus ab-
stineat, quousque congruo tempore pretermissos accipiat.
Unde Alexander* II. scribit Grimaldo Constant tensi
Episcopo 6 :
C. I. De eo, qui svbdiaconatus ordine postposito diaconus
et presbiter est ordinatus.
Sollicitudo dilectionis tuae studuit consulere, utrum
portitor4 a istarum litterarum diaconatus et presbiteratus offi-
tium idoneus sit peragere nec ne, cum ad id prepropero51'
cursu, subdiaconatus ordine postposito6, negligentia potius
quam superbia cognoscatur ascendisse. Unde nos consu-
lendo caritati tuae mandamus, ut ab offitio sacerdotali eum
prohibeas7, donec proximo quatuor temporum ieiunio sub-
diaconatus ministerium sibi rite inponas, et sic deinceps ad
maiora offitia eum redire concedas.
DISTINCTIO Lni.
GRATIANUS.
Curiales autem, ut supra scriptum est, ideo ordinari prohi-
bentur, quia frequenter, dum ab ecclesia repetuntur, plurima
incommoda ecclesia sequitur13’, uel quia Udem curiales non uoto
religionis, sed ut offit iorum suorum ratiocinia fugiant, ad eccle-
sias**' se transferunt.
Unde Gregarius scribit lib. VIII. Reg. ^Indict. I. epist. ii.]
omnibus Episcopis de lege Mauritii Augusti3-':
C. I. Quare sit constitutum, ne curiales ordinentur.
Legem, quam piissimus inperator dedit, ne forte4 *> hi,
qui miliciae uel rationibus sunt publicis obligati, dum causa-
rum suarum periculum fugiunt , ad ecclesiasticum habitum
ueniant uel in monasteriis conuertantur r>, ueslrae studui fra-
ternitati transmittere6,maxime ob hanc causam 7 c, quod 8,1 hi,
qui seculi actionibus inplicati sunt, in clero ecclesiae prepro-
pere suscipiendi non sunt, quia, dum in ecclesiastico habitu
non dissimiliter quam prius!,e uixerant uiuunt, nequaquam
student seculum fugere, sed mutare. Quod si etiam tales
quique 16 f monasterium petunt, suscipiendi nullo modo
sunt11, nisi prius a negociis12s publicis fuerint absoluti. §. i.
Si qui uero ex militaribus uiris13* in monasteriis annume-
rari1411 festinant, non sunt temere suscipiendi, nisi uita eorum
subtiliter inquisita fuerit. Et iuxta normam regularem in suo
habitu per triennium probati16', tunc monachicum habitum
Deo auctore suscipiant 16 k.
DISTINCTIO LIV.
GRATIANUS.
I. Pars. Serui autem ordinari prohibentur, nisi a propriis
dominis libertatem legitimam consequantur.
Unde leo Episcopus omnibus scribit Episcopis13:
C. I. Sertius ad clericatus nffilium non promoneatur.
Nullus* episcoporum seruum alterius ad clericatus offi-
tium promouere presumat2, nisi forte eorum peticio aut
uoluntas accesserit, qui aliquid sibi in eo 8 ucndicant pote-
statis. Debet4 enim esse inmunis ab aliis, qui diuinac
miliciae est5 aggregandus, ut a castris dominicis, quibus
nomen eius asscribitur, nullius68 necessitatis7 uinculis ab-
strahatur.
EDITIO ROMANA.
Dist LI e) memb. aut decisione* aliq. f) et g) dominica h) qui est in metropoli constit. — Dis t. LII. a) maiorem
b) ascenderit — c. i. a) portator b) praepostero — Dist. LIII. a) consequitur b) ecclesiam — c. i. a) Gregor.
Papa ... Ep. Siciliae b) fortasse c) ob hoc d) exhortans quod e) prius vixer. f) quoque g) ratiociniis h) converti
i) debent .. . probari k) et tunc ... suscipere — Dist. LIV. c. i. a) Episc. per Campaniam b) nullis
notationes correctorum.
C. V. * Aut decisione: Addita haec snnt ex conciliis olim Colo-
nlao ac Lutetiae impressis. In novissima vero Coloniensi editione legitur:
vel defectione , pro : vel desectione.
** Aut fornicarias: In codice Lucensi regio [in ed. Bruns et in
Hisp.] legitur: ad fornicationes; quod videtur intoUigcndum do concubinis
ad tempus adbibitis, ut supr. dist. 34. c. Is (jut, est annotatum.
Dist. LII. C. I. # In libro pervetusto ost epistola eiusdem Aloxandri
ad Gervasium Romonscm archiop., cui hoc idom consilium dat, quod Ru-
maldo Coustnutiensi op. so dedisse narrat.
Dist LIII. C. I. * Viris: In aliquot vetustis Gratiani exemplaribus
ct apud Ivouom legitur: i tumeris, ut Biguiticcntur milites in breviculo seu
matricula doacripti.
Dist. LIV. C. I. * Nullus: Caput hoc vidotur confectum ox titulo,
qui in codico canonum praeponitur primo decreto Leonis I., ct ex parto
postorioro ipsius decreti, iu qua oxeoptio ooruro, quae prius statuit, con-
tiuotur; prior autem pars, quae bic deest, habotur iufr. oad. c. admittuntur.
... „ . t,-,, ,, „ . riAcUfone: Coli . i*. aeesi: tmu. coii. o. pr. a. rg. nna. o oi a; uccsi; vng. su*p. 0G) fuo-
Dist. LI. can. 6. 64) Co<W. et Efjd.t coli. . accesserunt: Hisp. Coli. tr. P. 09) volunt: Alt 70)praedoc.: FA. Itus. 71) noc: orig.; elegerit
Hnt: ii. «7) condicione nbn. s.: AB; videi n . . ) exI|uisforit; jJ 73) igitur: orig. Hisp. 74) po.tulatur: orij,. Hisp.; postulatus: orig. tip.
vel: ong. ap. Mansi 72) assensio .Ifiqp. n 771 ABCDF 78) connivontibus: Corr. orig. Hisp. ; con voniontibus: oria. ap. Mansi 79)6 odd.
75) probabilis: orn
et EU d. coli
Dist. L.U. 1) UOdtl. COlt. O uiai. b»omuo. *' ■-*
903. - Jaffeno. 3441. - Ivo Decr. VI, 409.; Constantmcnsi: ^
C) curuu videlicet sine subd. ordine, n egi. : Ivo 7) prouiueaus. . _ d -f _ E 5. (gcr. a0. 598.) 'ib. 8. Ed. Maur. - Jaffc no. 1131. — Iro Decr.
Dist. LIII. 1) ABCEFQH 2) AB1&H $81 Won v - denti Coli U'. P. 6) fraternitatis studio: A; trausm. cupimus: F 7) Ali (maxlmo-
X, 124.; Coli. tr. P. III, 20, (21.) 50. 4) MCKQHCoU. tu P. Ivo ; excitant: Coli. tr. P. 9) Codd. et FAd. coli. 0. 10) ABCDF Edd.
quo), C (b an eque), DEFQH — FAd. coli. 0. sh (omisso : a)* CEOH ; rationibus: I) orig. Coli. tr. P.; actionibus: Corr. Ivo 13) minioris: U>
coli. o. — <nig. 11) non s. susc. ullo modo: EGH 1~) I ^ J5x CQ(i(i (t Kd(1 co// 0 . fled jn decst: debent 16) Codd. et Edd. coit. 0.
orig. Ivo Coli. tr. P. 14) AHEOH Edd. coit. 0. pr. Itus., ■ , 612. L jaffe no. 180. — Ans. VII, 28. ; Polgc. II, 31, 16. (caw.; admittuntur, tnet/uens
Dist. LIV. can. 1. 1) Codd. coli. 0.; scr. no. 443. ad Jt()C omnia desunt iu orig., in quo legitur . sed ab aliis etiam qui originali
verb. debet, usque ad finem canonis, deinde nosln scquxiu f ) ? { 4) JJurch. II, 22.; Ivo Decr. VI, 6-1. 5) fuerit: orig. Durch. Ito iolyc.
«ut «licui conditioni obligati sunt volumus temperari.
«) IWliFUH 7) uoccssitatum: Durch. Tolyc.; nocossitaObus Abstrahatur. Aus.
207
DECRETI PRIMA PARS DIST. LIV. c. 2-8.
208
C. II. Dc seruili condicione ad sacros ordines nullus accedat 8l.
Item ex Triburiensi Concilio 9*.
Nulli10 de seruili condicione ad sacros ordines11 pro-
moueantur, nisi prius 14 a dominis propriis13 legitimam liber-
tatem consequantur11; cuius libertatis charta ante ordinatio-
nem15 in ambone publice legatur, et, si nullus contradixerit,
rite consecrabuntur10. Porro seruus non17 canonice con-
secratus, postquam de gradu deciderit185, eius condicionis
sit, cuius fuerat ante10 gradum.
[PALE A20.
C. III. Ex Concilio Cartaginensi I.*, c. 8.21
Magnus episcopus Astiagensis 22 dixit, quid dilectioni23
uestrae uidetur, procuratores, actores21 et exeeutores25, seu
curatores20 pupillorum si debeant ordinari? Gratus episcopus
dixit: si post deposita uniuersa et reddita ratiocinia actus
uitae ipsorum fuerint conprobati in omnibus, debent27 et
cum laude cleri23, si postulati fuerint23, honore munerari30.
Si enim ante libertatem negociorum uel offitiorum31 ab32
aliquo sine consideratione fuerint ordinati, ecclesia infama-
tur33**. Uniuersi dixerunt: Recte omnia statuit sanctitas
tua, ideoque34 ita est et35 nostra ista quoque sentencia.]
C. IV. Post donum libertatis famuli ecclesiae deuocentur 30 a
in clerum.
Item ex Concilio Tolletano IX. [c. ii.]37
Qui ex famulis385 ecclesiae seruituri deuocantur in30
clerum ab episcopis suis, necesse est, ut10 libertatis per-
cipiant donum, et si honestae uitae claruerint meritis ad-
iutillc, tunc demum maioribus fungantur offitiis. Quos uero
flagitii sordidauerit incorrigibilis noxa, perpetua12 seruitus
condicionis religet in catena13 rt.
Gratian. Qui autem a dominis suis ordinandi libertatem
consequuntur , ab eorum patrocinio penitus debent esse alieni , ut
in nullo eorum obsequiis mueniantur olmoxii.
Unde in Concilio Tolletano IV. [c. 73.] legitur 11 :
C. V. Ad clericatum suscipiantur 15 a qui nullo obsequio
retento a dominis suis libertatem percipiunt.
Ouicumque libertatem a dominis suis10 ita percipiunt,
ut sibi47 in eis nullum obsequium patronus retentet, isti, si18
sine crimine10 sunt, ad clericatus ordinem liberi50 suscipian-
tur51, quia52 directa manumissione absoluti noscuntur53. Qui
uero retento51 obsequio manumissi sunt, pro eo, quod adhuc
patroni55 seruitute tenentur obnoxii, nullatenus sunt ad
EDITIO
Dist. LXIV. c. 2. a) deveniat b) ceciderit — c. 4.
c. 5. a) suscipiuntur
ecclesiasticum ordinem50 promouendi, ne, quando uoluerint
eorum domini, fiant ex clericis serui.
[PALE A57.
C. VI. Ex Concilio Tolletano*, c. 8Z.]58
De seruorum ordinatione, qui passim ad gradus ecclesia-
sticos59 promouentur, placuit omnibus cum sacris canonibus
concordari00 debere, et statutum est, ut nullus episcoporum
deinceps eos ad sacros ordines promouere presumat, nisi
prius a dominis propriis libertatem consecuti01 fuerint. §. 1.
Et02 si quilibet seruus dominum suum03 fugiens aut per
litteras01, aut adhibitis testibus munere conductis uel cor-
ruptis, aut qualibet calliditate uel fraude ad gradus ecclesia-
sticos peruenerit, decretum est, ut deponatur, et dominus
eius eum recipiat. §. 2. Si uero auus uel05 pater ab alia
patria in aliam migrans in eadem prouincia filium genuerit,
et ipse filius ibidem educatus et00 ad gradus ecclesiasticos
promotus fuerit, et utrum seruus sit ignotum07 sit, et postea
ueniens dominus illius legibus eum acquisierit, sancitum est,
ut, si dominus eius illi libertatem dare uoluerit, in gradu
suo permaneat. §. 3. Si uero eum catena seruitutis a castris
dominicis abstrahere08 uoluerit, gradum amittat, quia iuxta
sacros canones uilis persona manens sacerdotii dignitate
fungi non potest.]
C. VII. Sine consensu patroni non ordinetur, qui patrocinio
cuiuslibet est obligatus.
Item ex Concilio Marlini Papae09.
Si quis obligatus est70 tributo seruili, uel aliqua condi-
cione,uel71 patrocinio cuiuslibet domus72, non est ordinandus
clericus, nisi probatae uitae fuerit, et patroni consensus73
accesserit.
[PALE A71.
C. VIII. Ex Concilio Tolletano*, c. 2.75
De rebus uero illorum uel peculiari, qui a propriis do-
minis libertate70 donantur, ut ad gradus ecclesiasticos iure
promoueantur77, statutum est, ut in78 potestate dominorum
consistat, quicquid ante libertatem habuerunt79 utrum illis
concedere, an sibi retinere80 uoluerint.]
Gratian. Ceterum, si a dominis suis libertatem consecuti
non fuerint, et ad ecclesiasticos ordines aliquo modo irrepserint ,
presbiter peculii amissione mulctetur, diaconus uero 81 aut uica-
rium pro se prestabit, aut in seruitutem reuncabitur09 ; ceteri uero
gradus non possunt quemquam a nexu seruitutis absoluere.
tOMANA.
a) revocentur b) familiis c) adiuti : deest d) catenam —
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IT. * Concilio Triburiensi: Huius capitis in conc. Tribur.
c. 29. scatentia potius habetur, quam vorba, quao aliqua ex parte videntur
convenire cum iis, quao scribuntur lib. 1. Capitul. c. 88. de ordinatione ser-
vorum, vers. Et qnandocnnque.
C. III. * Carthagincnsi: In codicibus impressis citatur ex Mogun-
tineusi. Emendatum vero est ex Burchardo, Ivone, Decretal. in c. uu. dc
oblig. ad ratioc.
** Ecclesia infamatur: Sic emendatum est ex concilio et decretal.
et Burchardo et Ivone. Antea legebatur: ab ecclesia infirmentur.
C. VI. * Toletano: Sic otiam citatur apud Burohardum et Ivonem.
In Panormia vero a vera, si quilibet, citatur ex lib. 1. Capitularium, ubi in-
tegrum exstat hoc caput, atque etiam caput post hoc secundum. De rebus.
C. VHI. * Toletano: Haec Palea in Capitularibus habetur conjuncte
cum Palea antecedente De servorum, sed apud Burchardnm et Ivonem ex
eodem Toletano soparatim referuntur.
Dist. LIV. can. 2. 8) CodA. coli. o. Turi fer, cd. cit. 9) hab. ao. 895. ; inter impressa capitula c. Trib. non exstat; sed cf. c. 29. C. Trib. et WasserscJilebcn
Dcitr. 22 s qq. 174. c. 8. — Reg. I 419. ; Appdx. I, 44. ; Bnrch. H, 21. ; leo Decr. VI, 41. ; Ivo Pan. III, 48. ; Coli. tr. P. IH, 10, (11,) S. ; Polyc. II, 31, 45. 10) ut
nulli: Reg. I. Bnrch. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. Polyc. 11) gradus: Rcg. Appdx. 12) prius: deest: Ivo Pan. 13) propriam: ib. 14) consecuti fuerint: Reg.
App. 15) ordinandum: ib. 16) consecrabitur : DU Ed. Bas. Reg. *17) qui non: EGH, sed in EO mann post, aetat. qui delet, est. 18) ABCTurrecr. ed. Foni.
Bnrch. Ivo Decr. Coli. tr. P. Polyc. 19) ot anto: Ivo Pan. i{ can. 3. 20) Haec Palea deest in Codd. coli. o. 21) hab. inter a. 345 — 48. (c/. Hefele Conc. QescU. 1,610.)
ap. Bnms 1, 114. Bnrch. H, 36. j Ivo Decr. VI, 137. — cf. c. 1. Dccr. Comp. I. et c. 1. X. de obi. ad rat. (1, 19.) 22) Astnageuais : Hisp.Ivo; Astaugonsis: Bnrch.
23) dilectionis: Edd. coli. o. 24) et actor.: orig. Hisp. Bnrch. Ivo 25) etiam per se tutores pupillorum: orig. Hisp.: otiam seu curatores: Bnrch. 26) seu
curat .: deest: Ivo 27) debere: Edd.coll. o.; debeant: Hisp. 28) clericatus: Ivo 29) postulatum fuerit: ib. 30) numerari : Ed. Bas. 31) vel offic.: deest: F
Edd. coli . o. 32) et ab: Edd. coli. o. pr. Bas. I/ngdd. 33) infirmatur: F 34) ideo quae tua est nostra est quoque sent. : Hisp. 35) et: deest: F Edd. coli. o.
Bnrch. Ivo || can. 4. 36) ABDFH; convoc. : C '37) hab. ao. 665. ap. Bnms I, 295. Ivo Decr. VI, 370. ; Coli. tr. P. II, 35, 5. 38) ABCDF Corr. ; familia : Hisp.
39) ad: AB 40) ut: deest : orig. Hisp. 41) Codd. et Edd. coli. o. Tumor. cd. cit. 42) perpetue: Coli. tr. P. 43) Codd. coli. o. Ed. Bas. Tnrrecr. ed. cit. Ivo
Coli . tr. P. || c an. 5. 44) hab. ao. 633. ap. Bruns I, 241. ; Ans. ded. X, 66. ; Rcg. 1, 406. , Bnrch. II, 25. ; Ivo Dccr. VI, 126. : Ivo Pan. IU, 46. ; Coli. tr.P . II, 37, 30. ;
Polyc. II, 31, 55. 45) Codd. coti. 0. pr. D. 46) suis: deest: Ivo 47) sibimet: Hisp. Ans. ded. Reg. Durch. Ivo Pan. 48) si i deest: Polyc. 49) crim. capitali :
Ivo Decr. Pan. 50) Ubere: Hisp. Ans. ded. Rcg. Ivo Decr. Polyc. 51) suscipiuntur: orig. ( sed ap. Mansi: suscipiantur) Hisp. Ans. ded. 52) qui: Ivo Pan.
53) abs. e6se nosc. : Ivo Decr. Pan. 54) retenti: Reg. (ap. Baluz.: retento) 55) patronis: Ed. Bas.; a patrono: orig. (patroni: Afansi) Hisp. Ans. ded.
Coli. tr. P.; a patronis: Rcg. 56) ad clericatum prom. : AB |j cau. 6. 57) Haec Palea deest in Codd. coli. o. - in F manu posterioris aetatis in margine adseripta
esi. 53) inio ex Cap. Reg. Franc. Ansegis. lib. I. c. 82. (Capit. Aquisgran. ao. 817. c. 6.) Mon. Ocrman. LL. I, 207. Rcg. I, 408. (ex eod. [id est ex Capitnlar.])
Bnrch. II, 31.; Ivo Dccr. VI, 132. — cf. c. 2. Decretal. Comp. L et c. 2. X. de serv. non ord. (1, 18.) 59) indiscrete prom. : orig. Rcg. Ivo; promovebantur: orig.
60) concordare: Durch. Ivo 61) secuti: Durch. 62) Ico Fan. III, 163. 63) suum: deest: F Edd. coti. 0. 64) aut (vel: Iltirch. Ivo Decr.) latitans: orig. Reg.
Durch. Ivo Dccr. 65) aut: Bure h. Ivo Decr. 66) educat, est et: F Edd. coli, o.; et: deest: Ivo Decr. 67) ignoraverit: orig. 68) extrahere: orig. ; abstra-
here: Codd. orig. j| can. 7. 69) cap. 46. Marlini Brac. (ex Conc. Tolct. I. c. 1. ao. 400. hab.) ap. Bruns D, 53.; CoU. tr. P. II, 47, 46. 70) est: deest: orig.
Hisp., invenitur in cd. Mansi 71) vel: deest : orig. Hisp., invenitur in ed. Mansi 72) domini: EOH Ed. Bas. 73) concessus: orig. Hisp. ; consensus: Codd.
orig. Codd. Hisp. || can. 8. 74) Haec Palea deest in Coda. coli. o. in F manu posterioris secuU in margine adseripta est. Ib) cf. nat. 58. — Reg. I, 409.; Bnrch.
II, 23.; Ivo Decr. VI, 38. 76) libertati: Ed. Das. 77) promoveri debeant: F Edd. coli. o. Ivo; add.: iure: Bnrch. 78) in: deest: Burch. 79) q. ante lib.
hab.: deest: orig. Reg. 80) vindicaro : orig. Reg. 81) vero factus: BEFGH 82) devocabitur: ADF
209
210
DECRETI PRIMA PARS DISTI LIV. c. g— 12.
Unde Gelasius scribit Martino^ et Iusto Episcopis^:
C. IX. Seruus si latenter irrepserit ad sacerdotium, peculii
amissione multetur.
Ex»5 antiquis regulis et nouella sinodali explanatione
conprehensum est, personas obnoxias cingulo 88 a celestis
miliciae non precingi. Sed nescio utrum ignorantia aut371*
uoluntate rapiamini, ita «8 ut ex hac causa 89 nullus pene epi-
scoporum uideatur extorris. Ita enim9o nos frequens et
plurimorum querela circumstrepit, ut ex hac parte nichil
penitus putetur constitutum. §. 1. Actores» siquidem
illustris uiri filii nostri Amandiani92** grauiter conqueruntur,
homines suo93iuri debitos 94 alios iam clericos, alios iam95
diaconos9*! ordinatos, cum non solum post modernum con-
cilium 97 (quod tantorum collectione pontificum sub omnium
saluberrimae prouisionis98 assensu constat esse perfectum)
huiusmodi99*1 personae suscipi non deberent100, uerum etiam,
si qui forte in diuinae cultu101 miliciae ante fuerint ignoran-
tia faciente suscepti, eliminari 109 e prorsus et exuti religioso
priuilegio, ad dominorum suorum possessiones iusta debue-
rint 103 ammonitione compelli 10*. Et ideo, fratres karissimi 105,
eos, quos supradicti uiri actores in clericatus offitio100 mon-
strauerint detineri107, discussos et obnoxios adprobatos108,
custodito109 legum tramite sine intermissione restituite, ita
ut si quis iam ex his110 presbiter reperitur, in eodem gradu
peculii solalllf amissione multatus112 maneat113. Diaconus
uero aut uicarium114 prestet, aut, si non habuerit, ipse115
reddatur. Reliqua uero offitia110 sciant, neminem posse ab
obnoxietate 117 s, si conuincitur, uendicari118, quatenus hoc
ordine custodito nec dominorum iura, nec priuilegia ulla
ratione turbentur.
C. X. Senius clericus factus seruituli maneat obnoxius.
Idem Herculentio, Stepliano et Iusto Episcopisn$.
Frequens quidem120a et assidua nos querela circum-
strepit de his pontificibus, qui nec antiquas regulas, nec de-
creta nostra nouiter121 directa cogitantes, obnoxias posses-
soribus1221* illigatas que 123 c personas uenientes ad clericale
cingulum124*1 non refutant. 5. 1. Nuper125 etenim120® recto-
res127f illustris feminae Placidiae128s petitorii129 oblatione con-
questi sunt, Sabinum Marcellianensis1301* siue Cusilinatis131 ‘
urbis antistitem Antiochum seruum iuris patronae suae (ab-
sentis dominae occasione captata) ad presbiterii honorem
usque perductum132k, eiusque fratrem Leoncium clericalis
offitii priuilegio decorasse. Et ideo, fratres carissimi, inter su-
pradictos actores, et eos, qui extremae condicionis repetuntur
obiectu133, cognitionem uobis nostra auctoritate deputamus,
ut omni134 ueritate discussa, si reuera obiectam sibi maculam
iustae135 refragationis non poterit1301 ratione diluere137,
Leoncium clericum, quem gradus prefinitus133 legibus non
defendit, ad sequendam condicionis 139 suae necessitatem
modis omnibus redibete140m#. Antiochum uero, quia pro-
pter141 sacerdotium iam retolli142n non potest, si in sua
ecclesia143 in hoc in quo est honore collocare desiderat144**,
non uelud redditum sibi habeat, sed pro ministeriorum145?
celebratione susceptum.
C. XI. De eodem.
Idem Rufino et Aprili Episcopis 14°.
Quis aut leges principum, aut patrum regulas, aut ammo-
nitiones modernas dicat debere contempni , nisi qui inpuni-
tum sibi tantum existimat147 a transire commissum148? Acto-
res siquidem filiae nostrae illustris et magnificae feminae
Maximae petitorii nobis insinuatione conquesti sunt, Sil-
uestrum atque Candidum, originarios suos, contra constitu-
ciones, que supra dictae sunt, etiam1491* contradictione
preeunte a Lucerino150 pontifice diacones non legitime 151 c
ordinatos. Et,52d ideo, fratres karissimi, tantae preuaricatio-
nis excessus noueritis sagacius inquirendos, et, si constiterit
querelam ueritate fulciri, continuo, qui contradictione pre-
eunte non legitime sunt creati, a sacris offitiis repellantur.
C. XII. Nec ad religiosae uitac propositum , nec ad clericatus
of/Uium sine dominorum consensu serui admittantur.
Item eisdem1^3-.
Generalis etiam querelae uitanda presumptio est, qua
propemodum causantur uniuersi,passim seruos et originarios
dominorum iura possessionemque1541*'*' fugientes, sub reli-
giosae conuersationis obtentu uel ad monasteria sese con-
ferre, uel ad ecclesiasticum famulatum conniuentibus quoque
presulibus indifferenter admitti. Que modis omnibus est
amouenda pernicies, ne per Christiani nominis institutum aut
aliena155 peruadi, aut publica uideatur disciplina subuerti;
precipue cum nec ipsam ministerii clericalis hac obligatione
fuscari dignitatem conueniat, cogaturque pro statu militan-
tium sibi condicioneque150 iurgari157, aut uideri (quod absit)
obnoxia. Quibus sollicita competenter interdictione prohi-
EDITIO ROMANA.
Dist. LIV. c. 9. a) servituti cing. b) an c) Amandi d) huiuscemodi e) eliminati f) sui g) ab hac obnox. — •
c. 10. a) equidem b) possessionibus c) obligatasque d) clericalis officii cingul. e) enim f) actores g) Placidae
h) Marcellaniensis i) Clusitanae k) perduxisse 1) poterunt m) reddi iubeatis* n) reconciliari o) desiderat domina
p) mysteriorum — c. 11. a) aestimet b) et c) non leg.: deest. d) Et: deest — c. 12. a) Idem Episcopis per Lucaniam, etc.
epist. L c. 16. b) possessionumque*
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Reddi iuboatis: In plcrisquo vetustis exemplaribus Gra-
tiani, Anselmo, Ivono ot Poly carpo legitur: redhibete ; 6od ob glossam non
est mutatum. ~
C.Xn. * Posseasion uxnquc: Emendatum sic est cx decreto Ge-
lasii, quum antea legeretur: posscssioneuigue. Nam originarii non aolum do-
minis, sed fundis ac possessionibus addicti erant 1. quemadmodum. 1. origi-
narios. lib. XI. Cod. tit. dc agricol. Ac propterea supra iu c. frcqnrns . non
est mutata vox: possessionibus, quamvis iu plcrisquc vetustis codicibus lega-
tur: possessoribus.
lHat r.lV 9 83) Martyrio: Corr. oria. Ans. &i) De fide huius epist. non est cjitod dubitemus (cf. Thicl p. 31.). Murlyrius enim episcop. fuit
1 ’ . J. . , . . i . ... f II* rtwivini «iV/xffii* /nnir» n/tieln n /,«/ rtUslf/ihltn mi klltl.
?o<ld. coit. o. 88) ita: deest: orig. Aws. ; invenitur: Codd. orig . 89) culpa: Corr. orig . Aus.
Lucaniae etc.(ao. 494.) quae initio novella sgnodahs explanatio vocatui
Sfi f j- eyuLTDZC' v/ImVXk'»!, 1M? 1^) ADSOH rnup Aus.lv o Dcer. 93) ct: Ans. 94) dedito»: iio Dccr / 95) adhuc: oriy. Ans.
J» C ■ aul iam to: /i' ftf 97) ioncii.: dcelt: orJy.Ans.Jvo Dece 98) professionis: M Das. 99) Codd. coti. o. ori,,. Ans.
Jvo /W Pan 100) debont : DF M. Das. ; personas suscipere non doberos : oriy. (sedm Codd. or„,ut ,n textu nostro ) 4»s. ho Dccr. ; personas suscipere non
vecr. rau. 100) debont. r r ; P , />(S. Je0 Oecr.; in cultu: Codd. oruj. 108) CoM. coli, o.; eliminaro: oriy. Ans. Jvo Dccr. 10J)delmc-
CDFO
noviti
Polyc.
Polyc.
orig. /
deest:
132)
134)
Jvo J
coli.
143)
140) n>p. zz. #cr. o o. »»%. ai» *uo. ny. *#*««*• .t' . tinnir
ct H. citatur ; sed in JSd.intpr. non insentfttt- ««&« •■a Sicorino : AllYhlj Codd. ct EM. coli. o. 158) Codd. coti. o. Ed. Dos.
148) finis canonis ap. Jvo lirer. IV, 149) Dccr 130) Nicormo. n ^ s70. _ juffi n0. 301. - Ans. VJl, 19«. (198. c
RoRscr. ^ ** ^
107) iurg&re: Polyc. 24
Corpua lur. can. Ed. Friedberg.
152) Codd. coti. o. Ed. Das. Jvo || can. 12. 153) CE;
'"18. can.: quisquis eplacop.) ;
150) couditionu: A FA. Has.
211
212
DECRETI PRIMA PARS DIST. LIV. c. 13-19.
bitis, quisquis158 episcopus, presbiter, diaconus1590, uel
eorum, qui monasteriis prcesse noscuntur, huiusmodi per-
sonas apud se tenentes non restituendas patronis, aut dein-
ceps uel ecclesiae 16011 seruituti, ue! religiosis congregationi-
bus putauerint applicandas, nisi uoluntate forsitan161 domi-
norum168 subscriptionis163 0 testimonio primitus absolutas
uel legitima transactione concessas, periculum se proprii
honoris non ambigant164 communionisque165 subituros, si
super hac re cuiusquam uerax nos querela pulsauerit. §. 1.
Magnis166 quippe studiis secundum B. Paulum 167 f Aposto-
lum168 precauendum est, ne fides et disciplina Domini
blasphemetur. Idem169**: §. 2. Nichil perire credimus
ecclesiasticis utilitatibus, si que sunt aliena reddantur.
II. Pars. Gratian. Hoc tunc obseruandum est, cum do-
minus ct senius eiusdem professionis inueniuntur. Ceterum si
Judens Christianum mancipium emerit, iudicis uel episcopi aucto-
ritate, etiam eo inuito, ad libertatem debet perduci.
Unde Gregarius Libertino Episcopo™*.
C. XIII. Ad libertatem perducantur mancipia Christiana
a171 Iudeis cnnparata.
Mancipia Christiana, queeumque' Iudeum conparasse
patuerit, ad libertatem iuxta legum precepta sine ambigui-
tate1781' perducite, ne, quod absit, religio Christiana Iudeis
subiecta1730 polluatur.
C. XIV. Offitia publica Iudeis non sunt committenda.
Item ex Concilio Tollet ano III. [c. 14.] 174
Nulla offitia publica Iudeis175 iniungantur, per que eis
occasio tribuatur penam Christianis inferre. Si qui176 uero
Christiani ab eis in Iudaismo1771 ritu sunt maculati178 uel
etiam circumcisi , non reddito pretio ad libertatem et reli-
gionem redeant Christianam.
Gratian. De his autem, qui in infidelitate empti ad gratiam
baptismi itenire desiderant , quid fieri debeat , Gregarius scribit
Fortunato Neapolitano Episcopo, [lib. V. epist. 31.] 179 :
C. XV. In libertatem uendicentur serui, qui ab infidelitate
ad fidem accedunt.
Fraternitatem uestram oportet180» esse181 sollicitam,
si182 de ludeorum1831’ seruitio non solum Ittdeus, sed etiam
quisquam131 paganorum fieri uoluerit Christianus, postquam
uoluntas eius fuerit patefacta, ne185 hunc sub quolibet inge-
nio uel argumento186 cuipiam ludeorum uenundandi facultas
sit; sed is, qui ad Christianam conuerti fidem desiderat,
defensione uestna in libertatem modis omnibus uendicetur.
§. 1. Hi uero, quos huiuscemodi137° oportet seruos amittere,
ne forsitan utilitates suas188 irrationabiliter existiment189'1
inpediri, sollicita uos hoc,9Ho conuenit consideratione ser-
uare, ut, si paganos, quos mercimonii causa de externis191
finibus emerint, infra 1931 tres menses, dum emptor, cui uenditi
fuerant 193 s, non194 inuenitur, fugere ad ecclesiam forte con-
tigerit, et uelle se dixerint Christianos fieri, uel etiam extra
ecclesiam hanc talem uoluntatem prodiderint, pretium eo-
rum195 a Christiano scilicet196 emptore percipiant197. Si
autem post prefinitos tres menses quisquam huiuscemodi 198,1
seruorum Iudaicorum1"' uelle suum dixerit200 >q et fieri
uoluerit Christianus, nec aliquis eum postmodum emerit201,
nec dominus qualibet occasionis specie hunc2021 audeat
uenundare, sed ad libertatis proculdubio premia perducatur,
quia hunc non ad uendendum, sed ad sibi seruiendum dici-
tur conparasse203.
[PALE A204.
C. XVI. Idem Ianuario Caralitano Episcopo, lib. III.
epist. 9. 205
Si206 quilibet ludeorum seruus ad uenerabilia loca con-
fugerit causa fidei, nullatenus eum patiamini preiudicium
sustinere; sed siue olim Christianus, siue nunc fuerit bapti-
zatus, sine ullo Christianorum* pauperum damno religioso
ecclesiasticae pietatis patrocinio in libertatem modis omnibus
defendatur.]
[PALE A207.
C. XVII. Item ex Concilio Tolletano XII. c. 9. 208
Et209 si ludeorum serui, nec dum310 adhuc211 conuersi,
ad Christi gratiam conuolauerint, libertate212 donentur.]
[PALE A213.
C. XVIII. Item ex Concilio Matisconensi I. c. 16.211
Presenti* concilio Deo auctore sancimus, ut nullum
Christianum mancipium Iudeo deinceps seruiat215; sed datis
pro quolibet bono mancipio duodecim solidis ipsum man-
cipium quicumque Christianus216 seu217 ad ingenuitatem,
seu ad seruitium licentiam habeat redimendi. Et218 si Chri-
stianus fieri desiderat, et non permittitur, similiter faciat,
quia nefas est, quem219 Christus Dominus sanguinis sui
effussione redemit, blasphemum220 Christianae religionis
in uinculis tenere. Quod si acquiescere his, que221 statui-
mus222, quicumque Iudeus noluerit, quamdiu ad pecuniam
constitutam uenire distulerit, liceat mancipium223 ipsum
cum Christianis ubicumque uoluerit habitare.J
C. XIX. De eodem.
Item ex Concilio Anrclianensi [I. c. 5.] 221
III. Pars. Si seruus225, absente aut226» nesciente do-
mino, episcopo sciente2271’ quod seruus sit228, presbiter aut
diaconus ordinatus fuerit, ipso in clericatus offitio per-
manente229, episcopus eum domino230 duplici satisfactione
EDITIO ROMANA.
Dist. LIV. c. 12. c) aut diaconus d) ecclesiasticae e) sub scripturae f) Paulum: deest — c. 13. a) Lib. Praefecto
Siciliae lib. II. ep. 37. b) sine omni ambig. c) subdita — c. 14. a) eis Iudaismi — c. 15. a) vest. de his oportet b) et si
c) huiusmodi d) aestimet e) haec f) intra g) fuerint h) huiusmodi i) ludaic. : deest k) edixerit 1) hunc: ilerxt —
c. 19. a) vel b) ep. tamen sciente
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Idem: ITaoc. non sunt inventa apml Gelasium nequo apud ceteros
collectores habentur.
C. XVI. * Christianorum: Toanncs Diaconus in vita S. Gregorii,
lib. I. mini. 40. referens hanc epistolam, ct Ivo part. 13. cap. 102. habent
hanc vocom, quae tamen abest a codicibn9 epistolarum S. Gregarii tam
impressis quam manuscriptls, (pii sunt collari.
C. XVIII. * 1* raosentl: Caput hoc eodem modo refertur a Burchardo
ct Ivono; in concilio tamen ipso paulo aliter habetur, et nonnulla desunt.
Dist. Id V. can. 12. 158) /no firci'. XVT, -17. 150) KGH Aus. Po/yc. ; et: AD F 1 GO) ffttbl. ct JbM. coi). O. Cth/d. orig. ICI) fors deest: Aus. 102) dom.
suorum: JlbXJH 'hurrcr.eiLr.it. 103) Cotld. rt Ktld. coU.o. Corr. Jvo Jlecr. 1G4) ambigat. . subiturum: Aus. IRf») ct nostrae comuiun ion is: .lux. 100) magnis-
«pio: KH 107) DKGH ; Petrum: />/’ E*ld. coti . o. — c/. II. Tim. c. G. If. Petr. c. 2. 108) Jinis canonis: Aus. Polgc. Jro Orer. 109) Vrufjm. 20. Maximo rt Cirro
Kpp. ap. Thicl p. 400. || can. 13. 170) Cothl. coit. o. — Kp. 33. (.ver. no. 593.) lib. 3. Kd. Maitr. — Jnffcuo.H 78. — Coli. Ir. P. I, 35, G5. 171) a: deest: AH
17::) Codd. roll. o. Jvl. Itas, orig. Coli. tr. P. 173) Cotld. et Ktld. coli. o. Coli. tr. P. j| c an. 14. 171) hnb. no. 539. ap. Jlrnns I, 21(5. ; OolL Ir. P. II, 30, 7. ; Tolet. IV. : JiO
175) cis: Culi. tr. P.; cos (i. c. Induetis) opus est a pero: orig. Hisp. 17(5) qui: deest: JidtL coli. o. ex c. Pus. 177) Cotld. coli. o. Ktl. Jias. Ctdl. tr. /'. : eis iud.aico:
orig. Hisp. 178) mancipati : KGH || can. 15. 170) lip. 32. .ver. no. 59G. lib. 0. Ktl. Maitr. — Jttffe no. 1043. — Ivo Drcr. XIII, 100. ; Coli. tr. P. II 1, 20,(27), 9. ; Polgc.
VII, 14, (13), 3. ; tY/r*. Vili, 17. ISO) Codd. ei Edd.coU.o. Jvo Coli. ir. 1>. Poli/c. 18i)csso prlrao soli .: Ktld. COU.O. exc.ttns. 182) Cotltl. et Ktld. coli. o. lroColl.tr. P.
1H3) eorum: oritj. 181) quilibet: Coli. tr. P. 185) noc: oritj. 180) ingenio arguto: Ktl. Das.; argurn. cuiuspiam: AH 187) Codd. coli. o. oritj. Iro Coli. tr. P.
1S8) utilitatem suam: KGH 189) Cotld. rt Kthl. coli. o. Jvo Coli. tr. I*. 100) Codd. coli. o. pr. K Tnrrccr. cd. cit. Jvo CoU. tr. 1*. Polfjc. 101) extraneis: KGH Corr.
Ktld. coit. o. 102) Codd. et Ktld. coli. o. Jvo Coli. tr. I*. 103) Cotld. roll. o. pr. lib' — Jvo Coli. tr. I\; cui vendi dobeant: oritj. Pol/jc. 104) non: tlerst: oritj., sci
invenitur ajnnl receutiores 195) eo r. ibi: Ktld. Cvll. O. pr. lias. — Ihdnn. 190) scii.: deest: Ktltl. coli. o. pr. Das. 107) percipiatur: Kd. litus. 198) Cotld. call.tt.
Jr-o CoU. Ir. /*. 19!)) Cotld. coli. o. Iro Coli. Ir. P.: ludacorum: Ktltl. ctdl. o. 200) Cotld. ct Ktltl. coli. o. Corr. Coli. tr. 1\ 201) emero: orig. Polgc. * 202) Cotld. coi/, o.
203) intolligitur reservasse: oritj.; iutcli. reservare: Polgc.; reservasse: Corr. |J can. 1G. 204) Hacc Palen deest in Cotltl. coli. o. — in F manu posterioris
sana It in margine ndsrripta est 205) Kp. 9. scr. no. 594. lib. 4. JCd. Maitr. — Jttffe no. 914. — Ivo JJecr. XIII, 102. (can.: pervenit ad nos) 200) sed: orig. Jvo ||
can. 17. 207) Hacc Palea deest in Cotltl. coli. o. — ia F Mttnn posterioris sacculi in margine tui scripta est. 208) hnb. ao. G81. ap. Dntns l, 329.; Uurch. IV, 80.;
Jvo Htcr. I, 280. 200) item ut iud. serv.: orig. Hisp.: item ut si iud.: BitrcJi. Jvo 210) in ecclesiis: F Ktltl. coli . o. 211) adh.: decui: F Jlnreh. Jco
212) libertati ; F orig. Hisp. Jittrch. Jvo || can. 18. 213) Hacc J\tlca deest in Codd. coli. o. — inanit posterioris sacculi in F adseripta est in margine. 214) hnb.
ao. 581. ap. Dntns II, 245. Durclt. IV, 88. ; Ivo Dtcr. I, 282. 215) nullus Christianus Iudaeos deinceps debeat deservire: orig. 21G) Christianorum : F Ktld.
Coli. o. Uurch» — deest: Jvo 217) seu: det st: F Ktld. coli. o. 218) hacc usijue ad verbum faciat: desunt in orig. 219) ut quos: orig. ; ut quod: Barrit.
220) perseeutorum vinculis maneant frrottti: orig. 221) iu: deest : F Ktltl. culi. o. 222) acq. statutis nostris: F Edd. coli. o. 223) mancipio ipsi: orig. ||
caii. 19. 221) hab. ao. 511. ap. Dntns II, 102. c. 8. — Hrg. I, 401. (Ex C. Moguntiar.) Burch. II, 24.; Jvo Uecr. VI, 125.; Coli. Ir. P. II, 29, 5.; Polfjc. II, 31, 44.
225) serv. autem si: Jlnrcli. ; seruus si : Jvo J*olgc. 220) HCDF Hisp. Jttg. DitrcJt. Jvo Coli. tr. P. Polgc. 227) Cotld. coli. o.pr.U Tnrrccr. ed. cit. orig. Hisp. Dnrdt.
Coli. tr. P. 1’ulr/c.; autem sciente: D Hcg. Jco 228) q. serv. sit: deest : Jieg. 229) ipse . . permaneat: Iteg. 230) dom. suo: BC Edd. coli. o.
213
214
DECRETI PRIMA PARS D1ST. LIV. c. 20-24.
recom penset -31 c- Si uero episcopus eum seruum nescierit
nui testimonium perhibent232, aut eum supplicauerint233 or-
dinari, simili redibitione234d teneantur obnoxii2»
C. XX.2»*
Constitutio noua237'1*.
Si seruus, sciente et non contradicente domino, in clero
fuerit ordinatus2», ex hoc ipso liber239=et ingenuus erit. Sed
si2» ignorante domino2", licet2», ei2» intra spatium unius
anni et seruilem fortunam214 probare, et seruum suum215
accipere246. Verum247 et2«d, s; legitimo probatus 249 <-• ex-
perimento monachus efficiatur2», euadit251 iugum seruitutis.
Debent enim per triennium antequam monachi efficiantur in
monasterio252 permanere, postea uero si monachi effecti253
fuerint, liberi efficiuntur254. Episcopalis255 ordo2561 liberat a
fortuna seruili uel ascriptitia, sed non a curiali siue257 offi-
tiali, nam et post ordinationem durat258. Sed239 et26u ius
patriae potestatis soluit episcopalis dignitas. Inscripti-
cios261s uero in ipsis possessionibus clericos262 etiam preter
uoluntatem dominorum fieri permittimus, ita tamen, ut
clerici facti inpositam sibi agriculturam adinpleant.
C. XXI. De eodem.
Item Leo 263:1 omnibus Episcopis, [epist. I. c. 1 .] 264
Admittuntur passim ad sacrum ordinem, quibus nulla
natalium, nulla morum dignitas suffragatur, et qui a dominis
suis consequi libertatem minime potuerunt265, ad fastigium
sacerdotii (tamquam seruilis uilitas hunc honorem capiat)2661'
prouehuntur267. Ab26Sc his itaque, fratres karissimi, omnes
ucstrae prouinciae abstineant sacerdotes, et non tantum ab
liis, sed etiam269 ab aliis originariis, uel qui alicui conditioni
obligati sunt, uolumus temperari, nisi forte eorum peticio
aut uoluntas accesserit, qui aliquid sibi in eos uendicant
potestatis.
IV. Pars. Gratian. De seniis monasterii queritur , an
ecclesiasticis uffiliis possint ayyreyari, an non. Sed famuli eccle-
siarum non sunt ordinandi, sicut supra dictum 270 est, nisi a pro-
priis episcopis Ubertatem consequuntur 271 d. Porro seruus mona-
sterii libertatem consequi non videt*, non eryo ad clericatum sibi
accedere licet, (pirnt autem liber fieri non possit, probatur
auctoritate octavae Sinodi 272, in qua sic statutum leyitur:
C. XXII. Monasterii seruum abbati uel monacho non licet
facere liberum.
Abbati uel monacho monasterii seruum non licebit facere
liberum. Qui enim nichil proprium habet, libertatem rei
alienae dare non potest273, nam, sicut et271* seculi leges
sanxerunt, non potest alienari possessio, nisi a proprio
domino.
Gratian. Hac auctoritate prohibentur serui adipisci liber-
tatem recedendi ab obsequio 275 monasterii, sed non prohibentur
nancisci libertatem promovendi ad sacros ordines. Potest enim
in sacris ordinibus constitutus monasterii obsequiis perpetuo deser-
vire, ac sic seruus monasterii et libertatem adipisci et sacris
offitiisflB valet associari. Unde in alio capitulo prefatae con-
stitucionis hec causa redditur-. „Iniustum* est enim, ut monachis
rurale opus facientibus serui eorum otio torpeant ac deliciis
affluant."
V. Pars. Gratian. Quod autem serui ecclesiarum (quo
nomine etiam monasterii seruos siynificari intelliyimus) ad sacrae
reliyiqnis propositum debeant assumi, auctoritate beati 277 c Gre-
gor ii probatur, qui ycnerali^d Sinoilo residens279 dixit:
C. XXIII. Si conuer sationis probatae fuerit famulus
ecclesiae, potest ordinari.
Multos ex289* ecclesiastica familia nouimus2811' ad omni-
potentis seruitium282c festinare, ut ab humana seruitute liberi
in diuino seruitio ualeant in283d monasteriis conuersari.
Quod2840 si passim dimittimus, omnibus fugiendi ecclesia-
stici iuris dominium occasionem prebemus. Si uero festi-
nantes ad omnipotentis seruitium285f incaute retinemus, illi
inuenimur negare quedam, qui dedit omnia. Unde nccesse
est, ut si quis286s ex iuris287 ecclesiastici uel secularis miliciae
seruitute ad Dei288 seruitium conuerti desiderat, probetur
prius in laicali 289,1 habitu constitutus. Et si mores eius299’
atque conuersatio bono desiderio illius291 testimonium ferunt,
absque ulla292 retractione in monasterio omnipotenli Do-
mino*Bk seruire permittatur, ut ab humano seruitio294 liber
recedat295, qui ctiuino amore29*’ districtiorem appetit su-
bire297 seruitutem. Si298 autem et299 in monachico3991
habitu secundum Patrum regulas irreprehensibiliter fuerit
conuersatus, post prefixa391 sacris392 canonibus tempora
iam393m ad quodlibet ecclesiasticum offitium prouehatur394,
si tamen illis non395 fuerit criminibus maculatus, que in
testamento ueteri morte mulctantur.
Gratian. licce, quomodo serui ad clericatum ualeant assumi,
uel quomodo non admittantur 396. Liberti quoque non sunt pro-
monendi ad clerum, nisi ab obsequiis sili patroni fuerint absoluti.
Unde in Concilio Eliberitano, (c. 8o.]397
C. XXIV. Absque patroni consensu 31,8 libertus non
promoueatur uti clerum 3I191'.
Prohibendum est310, ut liberti, quorum patroni in seculo
fuerint, ad clerum non promoueaiiuir311c.
EDITIO ROMANA.
Dist. LIV. c. 19. c) compenset d) redhibitioni — c. 20. a) C. XX. De eodem b) item Const. c) ipso, quod
constitutus est, liber d) etiam e) probato f) Ep. enim ordo g) Adsci iptitios -- c. 21. a) Leo Papa b) hon. iurc
capiat c) ante Ab interiect. est: Et infra d) consequantur — c. 22. a) etiam b) obsequiis c) beati : deesl d) in generali —
c. 23. a) de b) fam. seu saeculari militia nov. c) onmip. Dei serv. d) val. familiarius in e) Quos f) omnip. Dei serv.
g) quisquis h) laico " i) illius k) Deo 1) monastico m) temp. licenter iam — c. 24. a) assensu b) liberti . . . promo-
veantur c) provehantur
NOTATIONES CORRECTORUM.
Exstat lioc caput a<l verbum in epitomis novellarum consti-
Mtoru -irati* niiftn nnst Codicem noni solent, itemquo In
C XX
tutionmn ab Iruerio descriptis, quao post Codicem potii solent, itemquo i
Novella 123. c. 2G. per Iulianum antecessorem. Verba autem, quae audita
urant in titulo: Leo imperatur omnibus episcopis, videntur illuc irrepsisse cx
sequenti titulo. . . ..
IV. Tars. * Non valot: In primo Vaticano post liaoc vorba sequitur:
qui enim smi< monasterii, in nullius ins transire possnul. Cude ure abbas
potest dicae, hoc meum est , non ergo, clc. Caput autem, quod uuncaUra*
tiano citatur, alibi repertum non est, quam apud Isiduruui Iiispalciiscm iu
reg monadi. c. du famil. vita.
C. XXU. * In i ustum: Infra 17. quaest. 4. c. In venditionibus, vers.
i Hin sium, hoc ipsum citatur cx concilio Agathcnsi, ubi etiam exstat, c. 50.
w*«w* uib; *- 07-11 dAi.ni- Gnll Lr V 274) AJSUUP AtfO. COU. 0.; coti. tr. i-: ut: r w««. i/.
ltcg. mou. - Coli. ir. P. II, H. 29. m-aesidons: CCorr. || can. 23. 279) ao. 595. - \ns. VII, 184. (193.) (MI. tr. P. I, 55, 25.;
.el oflic- : KGH 271) Codd. cotl-O- MStBDEPO Coli tr P. Potae. 281) Coid. et Kdd. coli. o. .Ius. Coli. tr. P. Potae.; «rei. seu sacculari
Potae. VI, 16, (15.) 21. - c/. C. Tribur. c. 29 280) , e?yd]l MI 7 Us.Coll.tr. P. Pohjc. 284) Codd. coit. o. -1.1*. Coli. lr. P. Mae. 285) Cadd. roU. o.
familia: orig. 282) ADVK Kdd. coli. o. )«'. Das. 283) Codd. *“rd d ] 'i^ticl9 vei ; frid. coli. o. ; vel «aec. milit. : deesl : Coli. lr. P. 288) Dei omuipotimtls:
-lu». Pollie. 286) Codd. coli. o. Alis. Coli. tr. P- ful)lc; 2871 J1 11? PolticpA) eius! oritj. Coli. tr. P. 292) ulla: deesl: orig.; illa: .Ius. 293) Codd et Kdd.
Coli. tr. P. 289) Codd. et Kdd. coli. 0. 290) Codd. coli. 0- ong.A»S.DO J-. ,„;divjn0 obsenuio: orig. 297) appet.: deesl: orig. . servlro appetit: Coli. lr. /'..
coli. o. orig. Aiis. Polyc. 294) serv.: deesl: AD 295) di“°f ***•?„. o99)et- deesl: KGH 300) Codd. coli. o. Kd. Das. Alis. Polgc. ; ntonacbali: Kdd. coli. rei.
ubi Ide istfais emollis 298) Nega eu lia in ipso coualto non legunt ■ ") promoveatur: CEO 305) tamen nullis : EOH 306) adimit, apparet :
301) lixa: Aiis. Polgc. 302) a sacris: CEGH 303) f n,nHS 41x2 Coli. lr. i: II, 30, 10. 308) CDEFGH; voluntate : D eOO) lodd. coli. o. yr. A ;
ean. 24. 307) hJ. 00. 305.-., it 306. (Hefele Co„c. Gcscli. I, 23.) D , --<» U. 12
iu cleruiu : AU 310) est: deest: orig. Htsji. Coli. h. E. 311) boaa. con. o o. j r j j*
215
216
DECRETI PRIMA PARS DIST. LV. c. 1-7.
DISTINCTIO LV.
GRATIANUS.
I. Pars. Curpore nero uitiati similiter a sacris offiliis 1
pruhibentur .
Unde Gelasius Papa [Episcopis per Lucaniam etBrutios
constitutis, epist. I. c. 2. et 3.] scribit, dicens 2:
C. I. Qui de monasterialibus disciplinis ad clericale munus
accedit et de laicis, antcacta eius uita examinetur.
Priscis igitur pro3 sua4a reuerentia manentibus institu-
tis55, (que6, ubi nulla rerum7c uel temporum perurget®
angustia, regulariter conuenit custodiri), quia9d eatenus ec-
clesiae*, uel cunctis uel sufficientibus priuatae sunt ministe-
riis 16 «, utllf plebibus ad se pertinentibus diuina munera
subplere non ualeant, concedimus '-e, ut, si13 quis 14 mona-
sterialibus** disciplinis eruditus ad clericale munus ac-
cedit15, etiam16 de laicis, anteacta17 eius13 uita requiratur,
§. i.1® ne sit aliquo facinore20 infectus, uel illitteratus, uel
bigamus, uel ab adolescentia sortitus21 uel corpore uitiatus,
uel seruilis uel originariae condicionis, uel curiae uel publi-
carum nexibus rerum inplicatus22, uel publica penitencia
notatus, uel nulla congruentis temporis expectatione dis-
cussus.
C. II. Annuae suspensioni subiaceal, qui pretcr canonum23
formam aliquem ordinat.
Item ex Concilio Arelalensi IV. [c. 3.] 243
Nullus penitentem, nullus digamum251», nullus26 uidua-
rum27 maritos23 in predictis honoribus audeat ordinare. Et
licet hec29c iam prope omnium canonum instituta36 con-
tineant31, tamen ne32 cuicumque3:id sacerdotum supplican-
tium (sicut iam diximus33) inportunitas uel suggestio iniqua
subripiat850, necesse fuit, ut nunc seueriorem regulam sibi
uelint Domini sacerdotes inponere. Et ideo, quicumque ab
hac die contra ea, que superius conprehensa sunt, clericum
ordinare presumpserit, ab ea* die, qua hoc ei potuerit
approbari, anno integro missas cantare37 f non presumat.
Ouam rem si quis obseruare noluerit, et contra constitutum33
fratrum39 faciens missas celebrare presumpserit, ecclesiae
communione priuetur* et30 ab omnium fratrum com-
munione41 se nouerit alienum, quia dignum est, ut seueri-
tatem ecclesiasticae disciplinae sentiat, qui salubriter42 e a
sanctis Patribus instituta obseruare contempnit.
C. III. Non ordinentur pendentes, uel inscii litterarum 43«.
Item Ylarius Popa445 [ex Concilio Romano ab ipso
habito, cap. 3.] 45
Penitentes uel inscii46 litterarum, aut47 aliqua membro-
rum dampna perpessi43, ad sacros ordines aspirare non
audeant- . Quisquis autem50 talium consecrator extiterit
factum suum ipse dissoluet. ’
Gratian. Corpore autem udiati inlelligunlur non casu, sed
propria uolunlale abscisi 51 °.
Unde in canonibus Apostolorum, [c. 22. et 23.] legitur 52:
C. IV. Qui semetipsum abscidd 53 a, non ordinetur.
Si quis abscidit semetipsum, (id est, si quis amputa-
uerit945 sibi uinlia), non fiat clericus, quia suus 550 est homi-
cida, et Dei56 condicionis 67 inimicus. Si quis, cum
clericus fuerit, absciderit53 semetipsum, omnino dampnetur
quia suus59 d est homicida.
C. V. Non producantur ad clerum, qui se ipsos abscidunt w*.
Item ex Concilio Arelalensi II. [c. 7.]61
Hii02, qui se carnali uicio repugnare63 nescientes absci-
dunt645, ad clerum peruenire non possunt.
Item Innocentius scribit Felici Nuceriano Episcopo
[epist. IV. cap. i.]65:
C. VI. Non est ordinandus, qui partem digiti sui nolens
abscidit 66 a.
Qui partem cuiuslibet67 digiti68 sibi ipsi69 uolens ab-
scidit, hunc ad clerum canones non admittunt. Cui uero
casu aliquo contigerit701', dum aut71 operi rustico curam in-
pendit, aut aliquid faciens se non sponte percutit720, hos73
canones precipiunt et74 clericos fieri75, et, si in clero re-
perti76 fuerint, non abici77. In illis enim73 uoluntas est
iudicata79, que sibi ausa80 fuerit813 ferrum inicere82*; in
istis uero casus ueniam meruit.
Gratian. Similiter intelligendum est de 7iis83c, qui per
languorem a medicis secantur 84, aut a barbaris absciduntur^ f,
aut a dominis castrantur.
Unde in Niceno Concilio, [c. 1.] legitur 8°:
C. VII. Qui per languorem a medicis dissecatur, ad clerum
ualeU1 admitti.
Si quis88 a medicis propter89 languorem desectus est aut
EDITIO ROMANA.
Dist. LV. c. 1. a) sui b) constitutis c) nulla vel rer. d) quia: deesl e) ecclesiae*, quae vel ... ministris
f) usque adeo despoliatae servitiis ut g) val. tam instituendi quam promovendi ( orig .: prouidendi) clericalis obsequii sic
spatia dispensanda conced. h) sordidatus — c. 2. a) C. Arei. III. b) bigamum c) hoc d) cuiquam c) subrepat
f) facere g) qui toties salubr. — c. 3. a) illiterati b) Papa: deest c) abscissi — c. 4. a) absciderit b) amputavit
c) et d) sui — c. 5. a) ei b) abscindunt — c. 6. a) digiti volens sibi abscid. b) contigit c) percussit d) fuit e) Sim.
vero intell. . . de iis f) abscinduntur
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LV. C. I. * Eatenus ecclesiis: Reatitufcua eat hic locua ox
epistola Gelasii et Ivone.
** Monasterialibus: Hic do industria videntur Gelasii vorba mu-
tata ct in compondiam redacta, intogra autem referuntur infr. dist. 77. c. Si
quis, et ibi legenda.
0. H. * Ecclesiae communione privetur: Haec verba non
sunt in ipso concilio, ot videntur idem significare ac sequentia, sunt tamen
in vetustis quoque Gratiani codicibus.
C. VI. * Iniicere: In originali sequitur, quod scilicet ct alii id facere
dubitari [dubitare: orig. ed. Coustant Hisp. Ans. ded. Ivo Decr. Pan.J non
possit, in istis etc.
Dist. LV. Pars. I. 1) ordinibus: EOH 2) Ep. XIV. scr. ac. 494. ap. Thielp. 362. — Jaffeno. 391. — Ivo Decr. III, 142. 143.; Polyc. H, 31, 49.;
Alger. I, 10. {can. : cum pro necessitate temporia) — Ams. VII, 46. a Corr. et R. citatur sed in Cod. coli, nihil invenimus. 3) In : CEOH; Clericis ergo pro: D
4) Coild. ei Edd. colL o. pr. Arg. et Das., rn quibus omissum est; — orig. Ivo 5) Codd. et Edd. coli. o. pr. B. — Ivo Alger. 6) quae quidem : D Edd. coli. o. 7) Codd.
ct Edd. coli. o. Algi r>. 8) perurgeat: orig. 9) Codd. et Edd. coli. o. pr. A; quatonus: Hisp. Polyc. 10) Codd. et Edd. coli, o.; ministris: Edd. coli. o. 11) Codd. ct
Edd. coli. o. Alger. 12) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 13) l. c. c. 3. cf. infra D. LXXVII. c. 8. 14) quis etiam de religioso proposito et disciplinis raonaaterialibua :
Jvo Polyc. 15) acc. inprimis eius vita practoritis acta temporibus inquiratur: Polyc. 16) ot maxime: Alger. 17) ut anteacta: EOH 18) eius: deest: Alger.
VJ) Sequentia multo ampl. habentur ap. Polyc. 20) fac. gravi : Alg.; si nullo gravi fac. probatur infectus: Ivo Decr., ubi seq.Qraiiani verba desiderantur, alia vero
exstant. 21) Codd. coli. o. Polyc.; vel ab alio derelictam sortitus: Alger. 22) implicitus: EOH Alger. |j can. 2. 23) canonicam: CF 24) Codd. coli, o.p r. C. (An-
rclian.) — hab. uo. 524. {cf. Hefclc Cone. Qcsch. II, 683.) ap. Bruns II, 175. : Regino Appdx. H, 8. CoU. tr. P. H, 25, 1. cf. Bnrch. ET, 83. ; Ivo Decf‘. VI, 134. ; Ivo Pan.
III, 59. 25) B orig. Hisp. Reg. Coli. tr. P. 26) vel : CoU. tr. P. 27) intemuptarum : orig. Hisp. Rcg. ; viduarum : Codd. orig. 28) maritum : orig. 29) Codd. coli. o.
orig. Hisp. Reg. ; hec omnia iam prope can. : AB 30) statuta : orig. ; instituta : Codd. orig. 31) constiterint : Reg. 32) nec : ABEGH 33) BF Hisp. Reg. Coli. tr. P. ;
cui: orig. 34) supra dixim.: EOH; dictum est: orig. ; dixim. : Codd. orig. 35) Codd. coli. 0. pr. D. orig. Hisp. Reg. Coli. tr. P. 36) hac: orig.; ea: Codd. orig.
37) CEOH; celebrare: AD Corr. Edd. coli. 0. — eant.: deest: BF 38) constituta faciens: D; statuta: Edd. coli. 0.; consensum: orig. Hisp. Reg.; concessum:
Coll.tr. P. 39) nostrum: C 40) eccl. com. priv. et: deest: CoU. tr. P. 41) caritate: Corr. Hisp. Reg. Coli. tr. P. 42) Codd. et Edd. coli. 0. Codd. orig. Hisp. Reg.
CoU. tr. P. || can 3. 43) Codd. coli. 0. 44) ABCDF 45) hab. ao. 465. ap. Thiel p. 161. Ans. VII, 16. 46) inscii quoque (om. verb.: pen. vel): orig. Hisp. Ans.
47)vol: AB; nec non et aliqua: orig. 48) perp. vel hi qui ex penitentibus sunt: orig. Hisp. 49)valeant: EOH 50)autem: deest: orig. Hisp. 51 )Codd.coU.o. j|
can. 4. 52) ap. Hcfele Cone. Oesch. I, 780. ; Ans. VII, 37. 38. 53) ABDF 54) Codd. coli. 0. 55) ABF orig. Ans. 56) clerici : Ans. 57) conditioni : F Edd. coU. 0. ;
conditionibus: orig. 58) abscidit: AB 59) ABDF orig. Ans. || can. 5. 60) Codd. coli. 0. pr. C; absciderint: C 61) hab. an. 443. aut 452. {qf. ad D. XVIU.
c. 12 ) ap. Brutis II, 131.; Coli. tr. P. II, 24, 4. 62) Si qui: EFOH; Hos, qui ... non posse: orig. Hisp.; si quia: Coli. tr. P. 63) rcp. debere: EGH Ed. Bas.
64) Coda. coU. 0. orig. Hisp. CoU. tr. P. j| can. 6. 65) Ep. incerti temporis {ao. 402—17.) — Jaffe no. 111. — Ans. ded. V, 43.; Reg. I, 423. (Ep. Felicis Papae);
Burch. II, 14.; Ans. VII. 35.; Ivo Decr. VI, 58.; Pan. m, 43.; Polyc. II, 31, 9. ; Miceriano Ep.: AB; Numeriano: D 66) BEQH; sui: deest: ACF 67) cuiuslib. :
deest: Reg. Burch. 68) digiti sui: EOH Burch. 69) ipse: Hisp. Ans. ded. Ivo Pan. Polyc. — deest: Reg. ; sibi ipse: deest: Burch. 70) Codd. et Edd. coU. 0.
Turrecr. cd. cit.; contingit: Ans. Polyc.; casu hoc accidit: Rcg. Burch. 71) aut: deest: Edd. coli. 0.; duin aut .... can. prec. et: deest: Reg. Burch.
72) Codd. ct Edd. coli 0. Corr. 73) hunc clericum: Polyc. 74) et: deest: Hisp. 75) et clerici possunt fieri: Reg. 76) fuerit repertus: Burch. Polyc. 77) finis
canonis: Rcg. Burch.; non abiiciatur: Burch. 78) enim: deest: Ans. 79) vindicanda: F Edd. coU . 0.; vindicata: D 80) causa: Hisp. Ans. Ivo Pan.; qui ..
ausus: EH 81) COH orig. Ans. 82) ferro incidero: Hisp. Ivo Pan. 83) Codd. coU. 0.; sim. vero: D 84) curantur: AB 85) Codd. coli. 0. |[ can. 7. 86) hab.
ao. 325. versio Dionysiana. Ans. VII, 36.; Polyc. H, 31, 53.; Caes. IV, 10. — 87) secantur . . . valeant: EH 88) quia in morbo: otig. 89) propter: deest:
EGH; per: Ans.; propt. languor.: deest : orig.
217
218
DECRETI PRIMA PARS DIST. LV. c. 8-13.
a»° barbaris abscisus 91», hic in clero permaneat»* Si ciuis
autem se»3» sanus» abscidit, hunc in«»c clero constitutlum
abstinen^-i comminet»7", et deinceps* nullum talium»»
debere promouen. Sicut autem hoc claret1» quod dei»»
his, qui hanc rem affectant 101 audentque semetipsos 102
abscidere1031, dictum sit™, sic™ eos, quos aut barbari, aut
domini106 castrauerunt107, inueniuntur autem 103 « alias10»
dignissimi, tales ad clerum suscipit ecclesia 110 ».
C, VIII. Licite ordinetur episcopus , qui per hominum
itisidias eunuchizatur 111.
Item ex canone Apostolorum [21.]11»
Eunuchus, si per insidias* hominum factus est, uel si in
persecutione113 eius sunt amputata uirilia, uel si ita natus
est, et est dignus, fiat113 episcopus**.
C. IX. Non excluduntur a clero , qui a medicis , uel a
barbaris , uel a dominis suis exsecantur113*.
Item ex Concilio Martini Papae116».
Si quis pro egritudine 117 naturalia a medicis secta habue-
rit, similiter et qui a barbaris aut a113c dominis suis11» ca-
strati fuerint, et moribus digni inueniuntur12»11, hos canon121
admittit122 ad clerum promoneri 123 e. Si quis autem sanus
non per disciplinam religionis et abstinentiae sed per abscis-
sionem a Deo plasmati corporis, existimat1241, posse a se
carnales concupiscentias amputari, et ideo 125 e se castrauerit,
non eum admitti decernimus ad aliquod clericatus offitium.
Quod si iam ante fuerit126 promotus ad clerum127, prohibitus
a suo ministerio deponatur.
C. X. Non prohibetur a sacris ordinibus, qui medicorum 128
incisione claudus efficitur.
Item ex Concilio lier densi 12».
Si quis in infirmitate positus clericus in 130,1 medicorum
incisione claudus efficitur, promoueri ad sacros ordines eum
non denegamus131.
C. XI. Non prohibetur a clero, qui digitum casu 132
sibi abscidit.
Item Siephanus Roberlo Metensi Episcopo133.
Lator presentium134, Flauinus135a scilicet clericus, ad
sanctam sedem apostolicam ueniens, detulit a te directam
nobis epistolam, qua indagare studuisti, eum 136 a Normannis
nuperrime captum sinistrae manus digitum habere absci-
sum137», sciscitaris 138 c, si ob hoc13» ad ecclesiasticum ordi-
nem ualeat promoueri, an non. Quod et nos reperientes 14°,
quia sollertia tua141, magis super hoc sollicita, a sede apo-
stolica doceri flagitat, normam iusticiae semper sequi deside-
ramus142d, studium tuae sanctitatis merito collaudamus,
reuerentiam tuam scire nolentes, quoniam si ita est, quod a
Normannis digitum ipsum143 habeat abscisum144 c, ad pro-
monendum (si alias dignus fuerit) nil ei nocebit, eo quod
quid143 de his, qui a dominis, uel a 1461 medicis, siue a
paganis non sponte tale quid patiuntur, sacri147 censeant
canones, dilectionem tuam latere non credimus.
C. XII. Tempore sinceritatis dignitas accepta sequenti
debilitate non amittatur 143 a.
Item Gelasius Papa Palladio Episcopo 14».
Preccpta canonum, quibus ecclesiastica regitur disciplina,
sicut non paciuntur uenire ad sacerdotium debiles corpore,
ita si150» quis in eo fuerit constitutus actu 151 c, ac tunc152
fuerit 153 sauciatus, amittere non potest quod1»1 tempore suae
sinceritatis accepit. §. 1. Stephanus siquidem presbiter
petitorio nobis defleuit oblato, quod habetur155* in subditis,
olim sibi et 156 6 ante annos plurimos collatam157 presbiterii
dignitatem, quam reuera inmaculati 153 corporis iudicio
suscepisset; sed nuper propter prouinciae uastitatem (quam
Thusciae preomnibus 150 barbarorum diuersa1C0c sectantium,
et ambiguitas inuexit animorum), dum161 inminentes gladios
eu a de re fugae presidio niteretur, acutis sudibus occurrentia
sibi septa transsiliens , inferiores partes corporis inseruisse
suggessit, que uix adhibita curatione biennio potuisset1621
abstergi. Et ideo, frater karrissime, supradicto locum suum
dignitatemque restitue, quatenus sacrosancta misteria, sicut
consueuit, exerceat. Nec enim conuenit ob hoc auferri ante
susceptum ordinem, in quo postmodum in inualitudine 163 s
corporis casu probatur faciente prolapsus1611'.
II. Pars. Gratian. Hoc autem non de omnibus membris
intelligendum est. Qui enim oculum casu amiserit, licet desit
uoluntas, tamen sacerdotium, adipisci^non jtotest.
Unde Pelagius scribit Rufino Episcopo 165a.
C. XIII. Non133 sunt prestandaiura sacerdotii, cui oculus
est erutus.
Si euangelica admonitio iracundiam nec167 usque ad
uerbum furentem prosilire permittit, ne, si Racha fratri suo
quis163 dixerit, reus sit16» gehennae ignis: quali putamus
EDITIO ROMANA.
Dist. LV. c. 7. a) excisus b) se ipsum sanus c) hunc et in d) abstinere e) convenit f) abscindere g) castrav.
si inven. alias h) regula — c. 9. a) vel barbar. . . castrantur b) Item ex Martino Bracarensi episcopo in capitulis synod.
graec. c. 21. c) a: deest d) digni fuerint visi e) ad clericatus officium prom. f) existimans g) et ideo : deest — c. 10.
a) a medie, b) in: deest c. U. a) Flavius b) abscissum c) sciscitans d) exoptans e) abscissum f) a: deest — c. 12.
a) amittitur b) ita et si c) actu: deest d) et: deest e) barb. feritas div. f) potuissent g) invaletudinem h) collapsus —
c. 13. a) Gelasius
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. vn. * Et deinceps: His verbis nihil respondet in graeco vulgato
codice, sed optime apud Balsamonem quemadmodum et in CarthagineiiBi 6.,
hi capitulis Nicaenae synodi a Teilono et Thearisto versis.
C. VUI. * Per insidias: Initias, id est: ex insultu et
iniuria.
**Epi8copus: In graocis exemplaribus non habetur vox ista, et vide-
tur subintelligi r.og.
C. XII. * Quod habotur: Sic est emendatum ex Ansolmo ot anti-
quis codicibus Gratiani. Nam haec cat usitata forma in epistolis Romano-
rum Pontificum, ubi propria verba petitionum aubiungunt. Antoa legeba-
tur: quod haberet.
Olat TV vnl »• orig 01) Codd. coli. o. Polyc.; abecissus: Edd. coli. o. Z)is. ; exsectus ost; orig. 92)ia ..maneat: orig. 03) Codd
„ *• Can. 7. JOJ 0XCX8U8 VOi a. , /, A>\ s n d it»... ar.\ AJlMf iuc Q7\ 7)P TIht/vi- jt/f STmi A u <tplm Ptl/umin. • <*f>nv«nlat: AJi
coli. o. Ati 8. Polyc.
98) talem : orig.
de industria hoc
sit.; dict.ait abstinere
canon: orig. 10G)
siastica regula: E ...
Percussione: ttS 114) efficiatur: orqjr. . |(c =>■ ^aeni- lio Vea-.VI, 374. ; ha Pan. HI. 56.; Coli. tr. P. 11,47,20. 117)ca»u suae ogrltu-
Cap. Marhm Bracar. ap. Bruiis 11,48. , — est ti anslaUO can._ I. co> d(jm 8tuUis. ]m Decr CoU tr_ p i20) Codd. et Edd. coli. o. 121) canones admittunt:
1nS,:^,rV' H,3p' 113> BCDEfOE 119) hominibus stul - 3- et Edd. coli. o. 124) Codd. et Edd. coU. o.; aestimans: or ig. Bisp.; aestimat: CoU.
122) can. permittit: EQH; canones permitti • • ■ „ y ^7) clericum: Hisp.; clerum: Codd. Hisp. || can. 10. 128) ADCDFH; incision.: AJi
125) Codd. et Edd. coli. 0. 126) fuerat: Hup. Ie^ecr. Coll.tr. P I ^ ni, 42,-Conc. Verdensi: AB 130 ) Codd. coli. o.
U9) Pertinet ad C. Tribnr. ao. 895. hab. c. 33. (cf. C. c' JJ g ’ n 132) 8Uum: EQH 133) Ep. Stcphaiu VI. scr. ititer a 885. et 801. — Jaffe
Pr' LtJV0 Pail‘: et medic,: BurcIi' ..1SJ) m (Stepii Rob. Ep. Aletensi ; can. contin.) CoU. tr. P. I, 64, 8. Stephanus Papa: EQH; Ruborto:
riiF,^ar”ensi0: sSl Di. “ : AB .135) BCDF ho Decr. Coli. tr. P; Etavlanus : SOS Corr,; Ftaftaluj ^
liaberet: Jvo Pan. 137 ) Codd. c
Das. Lngdd. II. in. 141) tua:
quod sacri : leo Pan. || can. 12. U8) Codd. coU. o. pr. AS 149) JW » u'[ . (j,;/. tr. P. I, 40, 31. ; Polyc. II, 31, 52. (Pelagius) 150) Codd. d E&d. coli. o.
Thiel p. 488. — Jaffe' no. 426. — Ans. VII, 32* ; /ro Doer^VI, 107., J jM pm.. Coll.tr. P. 153) si fuerit: -4iis. 154)quae: Polyc. 155) haberet :
151) AB leo Decr. Coll.tr. P. Polyc.; fuerit: deest: Aie s. Polyc. 152) ,j7; col] fuin»o: AJi 158) ImmacuUtam: orig.; Immaculati: Codd. orig. 159)omo.
ho Decr.; habebatur: Coli. IrP. 156) (***■'*.***■ ALT Scuml' niy.M,* leo Decr. Coli. tr. P Polyc 162) ABCD - An. Ivo Decr Coll.tr. Ppotyc.;
provinciis: Edd. coli. o. 160) BCF orig. Alis. CoU. tr. P- Foiyc. coli o. II can. 13. 165) Codd. coli. o. Corr. — Xns. leo Polyc. Epist. est Pelagii II. ter.
pot. abstrin^Cerr.^ 163) ABCDF; valetudinis: ^ Mye. 0,31,25 ! tois. XV, iO. 166)Einou: EQH 167) ne: Polyc. 168)aliqu!s: EU
int. a. 556 « 560. cf. Ttiiel p. 613.
169) ait: deest: Polyc.
220
210
DECRETI PRIMA PARS DIST. LV. LVI. 1-4.
jcna plectendum esse, qui non solum pugno inpie percussit
lominem in Leuitici offitii 176 ministerio seruientem, sed
quasi non sufficeret171 ad cedem manus, ita (instigante se172
diabolo) raptus ad iracundiam est, ut fuste non solum per-
cuteret, sed etiam173 erueret oculum fratris? Et quamuis
huiusmodi excessus grauiori esset pena plectendus, bene
tamen fraternitas tua fecit ab offitio eum presbiterii remo-
nere 171 . Hoc tamen sollicitudinis tuae sit, ut locum etiam1751'
penitenciae constituas, et in aliquo eum monasterio retru-
das, laica sibi tantum 176 c communione concessa. In loco
autem 177 illius alium te necesse est178 ordinare presbiterum,
nam illi179, cui erutus est oculus, non possunt iuxta180d cano-
nes sacerdotii iura concedi. Neque enim aliquid ei prodest,
quod181 oculum inuitus amisit182, cum nec uolens quisquam
oculum amisisse credendus est183, nec sacratissimos canones
aliquem casum in amissione181 oculi, ei1S5e qui ad 186 sacer-
dotium adipiscendum non inpediret, suis excepisse regulis
inuenimus; sed hoc tantummodo ad187 prohibitionem fe-
cisse1887 uidemus, ut 18»g qui caret1901’ oculo, sacerdotii offi-
tium adipisci non possit. Sed nec illi ullatenus quasi in
conpensatione191’ iniuriae sacratus ordo concedi poterit, qui
ad tantam sacerdotem proprium potuit iracundiam prouo-
carc, ut ille et offitium, in quo erat, amitteret, et iste pro-
uectus192 sui perderet facultatem.
DISTINCTIO LVI.
GRATIANUS.
I. Pars. Preshitemrmn etiam filii ad sacra offitia non sunt
admittendi.
(inde Urbanus Pupa II. ai/1:
C. I. Filii presbite rorum a sacris ordinibus remonentur 2 a.
Presbiterorum filios a sacris3 ministeriis 1,1 rcmouenuis,
nisi5 aut in cenobiis, aut in6 canonicis7" religiose probati
fuerint conuersari3d.
II. Pars. Gratian. Sed hoc inlelligendum est de illis, rpii
paternae incontinentiae imitatores fuerint. Verum si morum
honestas eos commendabiles fecerit , exemplis 9 ct auctoritate 10 e
non solum sacerdotes, sed etiam summi sacerdotes fieri possunt.
[PALEA11.
C. II. Unde Damas us Papa scribit12*:
Osius Papa fuit filius Stephani subdiaconi. Bonifacius
Papa fuit filius Iucundi presbiteri. Felix13 Papa filius Felicis
presbiteri de titulo Fasciolae. Agapitus Papa filius Gordiani
presbiteri. Theodorus Papa11 filius Theodori episcopi de
ciuitate Ierosolima. Siluerius Papa15 filius Siluerii episcopi
Romae. Deusdedit Papa filius Stephani16 subdiaconi.]
helix 17 enim18 tertius, natione Romanus, ex putre Felice
presbitero fuit ln. Item Gelasius, natione Afer, ex patre episcopo
Valerio natus est 20. Item Agapitus, natione Ilomanus, ex patre
Gordiano presbitero 21 originem duxit". Quamplurcs 23 a etiam
alii inueniuntur, qui de sacerdotibus nati apostolieae sedi pre-
fuerunG*.
Ilinc Augustinus ait [libro de bono coniug. c. 16.]25:
C. III. Vicia parentum filiis tum imputentur*'*1.
Undecumque homines nascuntur275, si parentum uitia
non sectantur 28c, honesti29d et salui erunt. Semen enim
hominis ex qualicumque homine Dei creatura est, et eo
male utentibus male erit, non ipsum aliquando malum erit.
Sicut autem boni filii adulterorum nulla est defensio adulte
rorum3Uc, sic mali filii31 coniugatorum nullum crimen est
nuptiarum.
C. IV. De eodem.
Item Iohannes Crisostomus supra Mattlieum
homilia III. [c. i.]32a.
Numquamdeuiciis erubescamus parentum, sed unum illud
queramus* semperque331’ amplectamur, uirtutem uidelicet.
Huiusmodi enim13, etiamsi alienigenam 35 c habet36'1 ma-
trem, etiamsi fornicatione pollutam uel quolibet huiusmodi37"
dedecore sordidatam, nicliil tamen de eius aut uilitate fusca-
bitur, aut crimine polluetur. Quod si fornicatorem ipsum
ad meliora conuersum nequaquam itita conmaculat prior,
multo magis ex meretrice natus et adultera, si propria uirtute
decoretur, parentum suorum non decoloratur 38 f obprobriis.
Item39s: §. 1. Non est omnino, non est10h nec de uirtute,
nec de uicio parentum aut laudandus aliquis, aut culpandus,
nemo inde uere aut obscurus, aut clarus est, imo etiam ut
considerantius aliquid dicamus ac expressius, nescio11', quo-
EDITIO ROMANA.
Dist. LV. c. 13. b) et c) tantummodo d) secundum e) ei : deest f) suffecisse g) vid. Patribus, ut h) careret
i) compensationem — Dist. LVI. c. 1. a) sacris prohibentur officiis b) sacr. altaris minist. c) canoniis d) conversati
c) auctoritatibus — c. 2. a) Complures — c. 3. a) imputantur b) nascantur c) sectentur d) sect. et Deum recte colant,
hon. e) adulterii — c. 4. a) in Mattii, b) et c) adienig. quis hab. d) habent e) eiusmodi f) dedecoratur g) Item infra
h) non est: deest i) imo etiam si quiddam** a communi opinione abhorrens dicendum est, nescio
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LVI. C. II. * In nullo vetusto Gratiani codico adseribitur hic
nomen Paleae. In declino Vaticano et aliis quibusdam habetur coni uncte
cum verbiB superioribus Gratiani, a vers. Felix enim tertius, usque ad finem.
Iu alio autem satis etiam omeudato ista eadem cohaerent cum suporioribuB :
sed post illa verba: cx putre Gordiano presbytero originem duxit, Bequitur:
Unde Damasus J*apa scribit: Deusdedit Papa filius Utcnhani subdiaconi, Boni-
facius Papa filius Jucundi presbyteri, Felix Papa filius Felicis presbyteri de titulo
Fasciolae, Agapitus Pana filius Gordiani presbyteri, Theodorus Papa filius Theo-
dori episcopi ilx- civitate Hierosolyma, Silveritts Papa filius Hormisdae episcopi
Jlomac. Complures etiam, ctc. Nec vero magnopere mirandum est haec
omnia cx Dam&so citari, qui vixit anto istos, qui hic emnnorantur. Libor
etiim, qui Pontificalis dicitur, ubi haec scripta suis locis leguntur, a Damaso
coeptus est scribi, idcoque, licet ab aliis multa deinde sint addita, retinuit
tamen primi auctoris nomen. Ivo quidem eadem fero ista refert ex gestis
Romanorum Pontificum. Omuino partom aliquam huius capitis, saltein
illam, quae in doclino Vaticano habotur, ah ipso Gratiano scriptam esse
constat ex verbis Gratiani in extremo praecedente capite, ct capite pcnul-
timo huius distinctionis. Auctor voro Paleae, dum unum per se caput con-
ficere voluit, ordinem perturbavit, praesertim in repetitione Felicis Ili., et
illud deOsio temoroadiunxit, quod nulli Romanorum Pontificum uoincn fuit.
C. IV. * Quaeramus: Iu versionc, quae nunc vulgata est legitur:
atque omnibus studiis assequamur ‘nobilitari propria* nui honore virtutum.
Graeco integer locus ita habet: ncutitviov xal tuitis dia rovtiov ptjdinoie
lyxalvitttoDat ini zfj ttuv rtQoyoriov xaalcc. uA V Uv fiorov im^tyitiv rt)v
u(tstt)v.
** Si quiddam a communi: Sic est emendatum ox Graeco: ei di
XQt) ti r.al naQtxdoi-ov tlntiv. Antea legebatur, quemadmodum fere et in
vulgata versi ono et apud lvoncm : ut considerantius aliquid dicamus aut ex-
pressius.
Dist. LV- can. 12. 170) lovitieo officii: C; olT.: dccsl: AB: ordinis in minister.: DEGH ; ordinis: TnvrcCY.cd.cit. 171) sufficit: AB 172) se: deest: GI/
173) otiam: det st: Polyc. 171) removeri: H Edd. coli. o. 175) BC Ans. Polyc. — deest: EGH 170) Codd. coli. o. ; sibi: deest: rolyc. 177) autem: deest: ib.
178) est: dccsl: AH 170) leo Dccr. VI, 111. 180) Codd. coli. n. Ivo; contra: Aus. JWyc. 181) qui: Eeld. coli. o. 182) amiserit: AB Ed. Bas. 183) sit: Jus.
Polyc. 18-1) amissionum : ib. 185) Codd. coli. u. pr . G Edd. coli. o. pr. Bas. — Ivo ; eius: G Ed. lias. 180) ad: deest: Eeld. coli. o. 187) ad: dccsl: J»f$.
188) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. Jvo 189) Codd. coli. o. 190) Codd. ct Eeld. coli. o. 191) ib. 192) profectus: HEGH. sed in G correct. est: provect.
Dist. LVI. can. 1. 1) Ex Cone. Mrlphitano hab. ao. 1089 (ap. Mansi XX, 721.); eadem fere leguntur in Urbani Ep. ad Piboncm Tnllcnsun (j Mansi XX, 070. ;
Jaffv uo. 1039.) scripta eodem anno ni videtur. Aus. VI, 150. (1*17. ; in Cod. Vatie, deest) ; Jvo Dccr. VI, 410.; Jvo Pan. III, 51- (Ex Decr. Greg. et Urbani 11.) Culi,
tr. 111, 10, (11,) <12. (Gregorius VII.); Cacs. VIII, 5-1. 2) ABC; removeant: EFGH 3) romovendos docoruimus: Ep. ad I*ibon. Ans. Joo Decr. Coli. tr. P.
4) Codd. U Edd. coli. o. 5) inde a nisi usque ad finem canonis omnia desunt: AB C) inter: C 7) Codd. et Edd. coli. o. cxc. Jsugtld. II. IU. — Corr. Ep. ad Ptbou.
Aiis.; canonicis regularibus: Corr. Jvo Decr. Coli. tr. P. ; monasteriis regularibus: Jvo Pau. 8) Codd. coi/, o. Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 9) exemplo: AB
10) M1CDF\\ cau. 2. 11) non merito totum hunc canon em Paleam esse consuerunt Bickcl. Bicht. Schnlte, cum Gratianus ipse {Dici. post. c. 13. Dist. LVI.) dicat:
,, quum ergo ex sacerdotibus nati in summos Ponti/, s n pra Ir.gan tur esse promoti.” — Palea deest: AJlFJf — in F manu posterioris saeculi in margine adseripta
c st, in Cin tactu invenitur, sed differt ordo verborum ab isto Edit. Jlom. 12) add.: Hieronymo presbyt.: CEFG Edd. coli. o. Hoc exinde venit , quod epist. spuria
liumasi ad Hieronymum praemissa invenitur libro pontificali, quam Damaso nonnulli perperam adseripseruut. 13) Felix presbyt.: deest: F Edd. coli. o. pr.
Bas. J/ugdd. II. III. 14) Theod. papa natione gruetis ex patro Theodoro HieroBoIymarum episcopo : G 15) Silv. papa natione Campanus ex patre Horxnisda
episcopo Romano: G 10) Iocundi presbyteri: EFG Edu. coli. o. 17) Jt'0 Decr. et Pan. 1’rolog. Ivo Pan. 111,52. 18) enim: deest: Ivo Pan. III. 19) fuerat: Alt ;
udd.: a temporibus Odoacri regis usque ad tempora Theodorici regis: ib. 20) Gordiano ep. originem duxit: G; nat. est: deest: Ivo Pan. III., ubi add.: sedit
annos IV. menses VUI. dies XXIX. ; — It. Gelas, natus est: deest: F 21) episcopo: EGH 22) orig.dux.: deest: G Ivo Pan. III. hic legit.: sedit mens. XI.
dius XXIII. 23) Codd. coli. o. 21) in Pun. I. c. sequuntur deinde c crba Paleae de Siloerio, Deusdedit, Ioanne IV., Theodoro J| can. 3. 25) Ed. Maur. c. 18. — Jvo
Dccr. VI, 415. : leo Pan. Prolog.; Coli. tr. P. III, 10, (11,) 45. 20) ABCDF 27) Codd. coli. o. pr. D. 28) Codd. et Edd. colL o. 29) Codd. ctEdd. coit. o. 30) CDF;
deest: ABEGH; adulteriorum: orig. ColL tr. P. 31) fil.: deest: orig. || can. 4. 32) Codd. colL o. — Ivo Decr. VI, 414. 33) AB Ico; semper: Codd. coli. rei.
31) enim : deest: CDF Edd. coli. o. 35) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Jjugdd. II. III. — Ivo 30) Codd. et Edd. coli. o.pr. C 37) CDEGH Jvo : cuiusmodi : AB 38) ABEGH
Jvo 39) Codd. coli. o. Ivo 40) B Jvo 41) CDEFQH; add.: si: Edd. Arg. Nor. Ven. I. II.; izumo vero ct considerantius est aliquid dicamus ac pressius: AD
221
222
DECRETI PRIMA PARS DIST. LVI. c. 5 n
modo ille magis resplendet, qui42 ex parentibus a uirtutibus
prorsus alienis, ipse tamen fuerit Dei 43 k uirtute mirabilis44.
C. V. Non parentum , sed propria culpa quemque condempnat.
Item leronimus in epistola contra Rufinvm**.
Nasci de adulterio non est eius culpa, qui nascitur sed
illius, qui generat Quomodo in seminibus non peccat terra
que confouet4<ib, non semen, quod in sulcis iacitur, non
humor et47 calor, quibus temperata frumenta in germen
pullulant, sed, uerbi gratia, fur et latro, qui fraude et ui eripit
semina: sic genus humanum4*' recipit terra, id est uulua
quod suum est et49d receptum confouet, confotum corporat
corporatum in membra distinguit, et inter illas sacri MeUen-
tris angustias Dei manus51 semper operatur, idemque est
corporis creator et animae. Noli despicere bonitatem59
figuli 53 f, qui te plasmauit et fecit ut uoluit. Ipse est Dei
uirtus et Dei sapientia, qui in utero uirginis54 edificauit sibi
domum. Iepte55s, inter uiros sanctos Apostoli uoce nume-
ratus, meretricis est filius. EsauMh de Rebecca et Isaac
hispidus571 tam mente quam corpore, quasi bonum triticum
in33 lolium auenasque degenerat, quia non in seminibus, sed
in uoluntate nascentis causa uiciorum est atque uirtutum.
C. VI. Iniquitates parentum filiis obesse non possunt.
Item Augustinus* [contra Faustum, lib. XXII. c. 64.]
Sponsus5® ille, qui uocaturus erat ad nuptias bonos et
malos, congruens 60 a inuitatis, nasci etiam uoluit de bonis et
malis, quo exemplo discant 91 b, parentum suorum iniquitates
sibi obesse non posse.
C. VII. Non aliena culpa, sed propria aliquem ab eo, quo
fungitur, deicit gradu.
Item Gregorius [ad Columbum Episcopum Nu-
midiae, lib. X. epist. 8.]"
Satis peruersum et contra ecclesiasticam probatur esse
censuram, ut frustra quorundam93a, uoluptatibusG4b quis65
priuetur, quem sua culpa uel facinus ab offitiis990, quo fungi-
tur, gradu non deicit.
C. VIII. Ex adulterio naius a sacerdotio non prohibetur®*.
Item leronimus <*.
Dominus noster Iesus Christus uoluit, non solum de
alienigenis, sed etiam de adulterinis conmixtionibus nasci,
nobis magnam fiduciam prestans, ut qualicumque modo
nascamus59, tantum ut70b eius uestigia imitemur, ab ipsius
corpore non separemur, cuius per fidem membra effecti
sumus. Et sicut ille uerus est pontifex ex71 adulterinis
natus72 coniunctionibus , ita, qualicumque ordine natus sit
aliquis, tantum73 ut fidem perfectam habeat, et quod fide
tenet inpleat74 operibus, sitque litteratus, et uir unius uxoris,
nequaquam a sacerdotio repellitur75, ludas79 enim patri-
archa concubuit cum Thamar nuru sua, et ex illo coitu 77 c
nati sunt Phares et Zaran78, inde postea Salmon, qui fuit
dux in deserto7®, inde Obeth*, indeque80d Booz81, inde
postea Isai, qui fuit pater Dauid. Ex progenie autem illa8-e
origq ducitur Christi, qui uerus sacerdos est; ideoque83 si
filii eius sumus, que34 ipse fecit imitari857 debemus.
C. IX. A populo Dei non separat aliquem materna condicio,
sed propria culpa.
Item Augustinus de unico baptismo [contra Donatistas,
lib. I. c. 15.] 88
Ismael ut separaretur87 a populo Dei, non obfuit mater
ancilla88, sed obfuit89 fraterna discordia; nec90 profuit
potestas uxoris , cuius magis filius erat, quia per ipsius iura
coniugalia et in ancilla seminatus erat, et ex ancilla su-
sceptus 91.
III. Pars. Gratian. Contra®* Boni fa cius Martin Regi
Anglorum 93 a:
C. X. Vicia parentum etiam ad posteros transeunt9**).
Si95 gens Anglorum (sicut per istas prouincias diuulga-
tum est, et nobis in Francia et in Italia inproperatur, et ab
ipsis paganis inproperium nobis obicitur990, spretis legalibus
conubiis adulterando et luxuriando ad instar Sodomiticae97
gentis fedam uitam uixerit98d, de tali commixtione meretri-
cum estimandum est degeneres populos et ignobiles, et
furentes libidine fore procreandos , et ad extremum uniuer-
sam plebem ad deteriora et ignobiliora uergentem, et nouis-
sime nec bello996 seculari fortem, nec in fide stabilem, et
nec honorabilem hominibus, nec Deo esse amabilem uen-
turam, sicut aliis gentibus Ispaniae et Prouinciae et Bur-
gundionum 100 populis contigit, que sic a Deo recedentes
fornicatae 101 sunt, donec iudex102 talium1937 criminum ultri-
ces penas per ignorantiam* legis l04s Dei, et105h per Sarra-
cenos, uenire et seuire permisit.
Unde idem 100 a Urbanus in fine superioris capiluliiff! b
distinguendo subiunxit 108 :
C. XI. Si religiosi inuenli luerint filii sacerdotum,
ordinentur 11,0 *.
Nisi aut in cenobiis, aut in canonicis1100 religiose probati
fuerint conuersari111.
EDITIO ROMANA.
Dist. LVI. c. 4. lc) de — c. 5. a) ad Pammachium contra errores Ioannis Hierosolymitani b) fovet c) sic in
generatione hominum d) et: deest e) secretas f) figuli tui g) Iephte h) Sed audi, Esau i) Isaac genitus hispid. —
c. 6. a) mal., suis congruens b) disc. fideles — c. 7. a) pro quor. b) voluntatibus c) officu — c. 8. a) Ex adulterinis
nati coniunctionibus ... prohibentur b) dum tamen eius c) concubitu d) inde quoque e) autem illa : deest f) fecit nos
imit. — c. 10. a) Martyr scribens Echeldebaldo Regi b) transferuntur c) improp. est d) duxerit e) nec m bello
f) iud. omnipotens talium g) ignorantes * legem i) id est — c. 11. a) idem : deest b) capitis c) canonns
notationes
C. vi. * Apud B. Augustinum 1. 22. contra Faustum, c. G4. sic legitur:
Fideles enim cius venturi ex omnibus gentibus diam exemplo canus ipsius a i -
scer e debuerunt, par eu lum suorum iniquitates sibi obesse nou posse. Ironiae
sponsus ille suis congruens invitatis, qui vocaturus erat ad nuptias bonos et
mulos, etiam nasci ooluit de bonis i t mulis. Etcx his compositum est noepaput.
C. VUI. * Indo Oboth: In primo capito ovangclil S. Matthaei Booz
dicitur genuisse Obeth.
CORRECTORUM.
C. X. * Per ignorantes: In epistola B. Bouifacii Martyris (fpiae
una cum multis aliis exstat manuscripta in eodicc saepe memorato biblio-
thecae Doxninicanao) legitur: per ignorantiam legis Dei, et per Saracenos, ttlc.
cum qua lectione concordant aliquot vetusta Gratiaui exemplaria, et fero
etiam Ivo.
C. XI. * Rubrica huius capitis abest ab aliquot vetustis (ucque enim
est ulla capitis distinctio) ot praeponitur sequenti capiti: Apoatolica.
223
DECRETI PRIMA PARS DIST. LVI— LIX.
224
. C. XII. De eodem.
Item Alexander II.112
Apostolicauobis auctoritate precipimus, ut si eum, qui ab
ecclesia electus est, digniorem altero esse,canonicamque eius
electionem probaueritis, nostra fulti auctoritate consecretis.
Nam pro eo, quod filius sacerdotis dicitur, si ceterae uirtutes
in eum conueniant, non 113 reicimus, sed suffragantibus
meritis conniuendo eum114 recipimus.
Gratian. Hoc autem, quod de filiis sacerdotum dicitur 115,
ex dispensatione ecclesiae introductum uidetur, et quod ex dis-
pensatione introducitur, ad consequentiam renulae trahi non
poterit.
Unde Urbanus [Papa II.] scribit Bartholomeo Thuron.
Archiepiscopo 116 :
C. XIII. Filii sacerdotum non prohibentur ab episcopatu,
si ceterae uirtutes in eis inueniantur.
Cenomanensem electum, pro117 eo, quod filius sacerdotis
dicitur, si ceterae uirtutes in eum conueniant 118 a, non11®
reicicimus,sed suffragantibus meritis patienter suscipimus120:
non tamen, ut pro 121 lj regula in posterum assumatur, sed ad
tempus ecclesiae periculo consulitur122.
Gratian. Cum ergo ex sacerdotibus nati in summos Pon-
tifices supra leguntur 128 c esse promoti, non sunt intelligendi de
fornicatione, sed de124 legitimis coniugiis nati, que sacerdotibus*
ante prohibitionem ubique licita erant, et in orientali ecclesia usque
hodie eis licere probatur. §. i. Quod autem uicium originis
semini inputari negatur, uidetur esse contrarium illi sentenciae 125
„Adulterorum filii abominatio sunt Domino.11 Sed sicut supra
dictum est de presbiterorum filiis, ita et hoc de filiis adulterorum
intelligcndum uidetur120, ut illi dicantur esse abhominatio Domino,
ad quos paterna flagitia hereditaria successione descendunt.
Similiter et 127 illud Urbani intelligcndum est, quod ipse scribit
Pat rono123d Legionensi Episcopo.
C. XIV. De eodem.
Quia simpliciter ad sedem apostolicam ueniens humiliter
peccatum confessus es, quod pontificii tui uidebatur offitium
mpedire, uidelicet quod ex matre non legitima procreatus
sis129, quam uiuente propria uxore pater tuus cognouisse
cognoscitur13011, nos apostolicae mansuetudinis gratia ad-
monente131 a ceteris que sacerdotium inpediunt criminibus
tam tui professione 132 quam fratrum testimonio, qui tecum
sunt, inmunem te agnoscentes133; et uitam tuam religiosam
audientes, ab huius131 te peccati uinculo absolutum in su-
scepto sacerdotali136 offitio confirmamus.
DISTINCTIO LVH.
GRATIANUS.
Item, qui in 1 egriludine constitutus baptizatur, presbiter or-
dinari non debet.
Linde in Neocesariensi Concilio, [c. 12.] legitur 2:
C. I. Non ordinetur presbiter0, qui in egritudine constitutus
baptizatur.
Si* quis in4 egritudine constitutus8 baptizatus fuerit, pre-
sbiter ordinari non debet, (non enim fides illius uoluntaria0,
sed ex necessitate est)7, nisi forte postea ipsius studium et
fides8 probabilis fuerit®, aut hominum raritas10 exegerit11.
DISTINCTIO LVin.
GRATIANUS.
Item ex monachali habitu nullus assumatur1 a ad ecclesiasti-
cum offitium, nisi fuerit oblatus uoluntate proprii abbatis.
Unde Gregarius scribit [Mariniano Episcopo Rauennati,
lib. VII. epist. i8.]2:
C. I. Monachus non ordinetur clericus, nisi uoluntate abbatis
episcopo fuerit oblatus.
Ad ecclesiasticum uero3a offitium nullus ex monasterio4
producatur monachus5, nisi quem abbas loci admonitus
propria uoluntate obtulerit episcopo.
C. II. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi V. [c. 13.]°
Si quis de alterius monasterio7 repertum* uel8 ad cleri-
catum promouere uoluerit, uel in suo monasterio maiorem
monasterii® constituere10**, episcopus, qui hoc fecerit, a
communione ceterorum seiunctus, suae tantummodo ,la
plebis communione contentus sit, et12 ille neque cleri-
cus13***, neque prepositus perseueret.
DISTINCTIO LIX.
GRATIANUS.
Item qui ecclesiasticis disciplinis inbuti, et 1 temporum appro-
batione discussi non sunt, ad summum sacerdotium non aspirent.
EDITIO ROMANA.
Dist. LVI. c. 13. a) conveniunt b) tam ut hoc pro c) legantur d) Petronio — c. 14. a) dignoscitur — Dis t. LVIII.
a) assumitur — c. 1. a) Nullus ad ecclesias, off. — c. 2. a) tantum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XUI. * Sacordotibus ante: Hic ostendit aperte Gratianus se mm» accepit, et paulo post, quum d -. ipsius ordinatione agit, adiungit: Qui
in ca fuisse opinione, aliquando in latina ecclesia presbyteris etiam licuisse quidem episcopus, non solum ab universo clero, sed etiam a multis laicts vetitus,
uti coniugio, quod in ecclesia Graecorum et olim et nunc permissum est. quoniam minime licebat qnemquam in lecto propter morbum buplisaium, sicut
Id vero minime ita esso, superius initio dist. 31. ost annotatum. De illis huic contigerat, m clerum assumi, magnopere postulabat, sibi potestatem dari,
voro, quos antea narravit creatos fuisse summos Pontifices, dicendum ost, huic soli manus in sortem presbyterii imponendi. ,
eos, antequam patres ipsorum ullo sacro ordino essont decorati, fuisse Dist. LVIII. C. II. * Repertum: Graece legitur: larti; an alio-
goncratos. cqlov poramqQlov vnoAi^qtai ztva, id ost: si quis ab alieno monasterio rece-
Dist. LVH. C. I. * Quod canon hic statuit, vidotur multo ante in perit aliquem.
Romana occlcsia observatum, quemadmodum ox epistola Cornelii Papae do ** Constituero: Antea sequebatur, sine licentia abbatis et monacho -
Novatiauo patet, cuius verba, relata ab Eusobio Historiae occlos. lib. G. rnm [add.: suorum: Ed.Bas.J, quao verba sunt expuncto, quia absunt a con-
c. 35., istuc spectantia haec sunt : Qni quidem, ubi exorcistarum praesidio cilio Carthagin. et Africano, et plorisque vetustis Gratiani codicibus.
spiritu illo malo esset liberatus, cl post in tam gravem morbum, ut iam fertae *** Clericus: Sequebatur: ueque canonicus, quae ob easdem causas
mori putaretur, incidisset, in lecto, in quo decumbebat, aqua circumf usus bapiis- sunt sublata.
Dist. LVI. can. 12. 112) fragm. Alex. H. (10C1— 73) — Jaffe no. 3518. — do cuius fide multum, sed immerito dubitavit Berardits. Legimus enim, Alex.
P. II. cum dc electione Arnaldi Ccnomancnsis quaestio mota esset, benigne in Itnuc modum respondisse. ( cf . Acta Epp. Cenomanens. ap.MabillonAnal. p. 307.) Apud
Aiis. VI, 13- in fine leguntur quae in exitu c. seq. prostant. 113) pro' tempore non: Alis. II4) eum: daest: ib. 115) legitur: EOI t; dicimus: D || c an> 13-
11G) Hoc fragm. rectius ab Urbano abindicaveris, istius enim tempore iamdiidum vita defunctus erat Bartholomacns. Accedit etiam, quod conflatum esscvideatnr ex
epistola Alex. II., qualiter ab Anselmo profertur. Ico Pan. IU, 53. 117) pro: decet: Ivo 118) ABDF 119) pro tempore non: Ivo 120) eum subc.: \ AB Edd. coU.o.
121) EEQll Aus.; ut: deest: AB 122) consulatur: C Ahs. Ivo; poric.: deest: AB 123 ) Codtl. coli. 0. pr. A 124) de: deest: AI! 125) Sap. c. 3. 120) osse videt.:
EO 11 127) et: deest: EQH || can. 14. 128) Codd. coli. 0. pr. AB (Paterno); Potro: Etld. rotl. 0. pr. Bos. hngdd. II. HI.; videtur legendum esse Petro qui fuit
episcopus inde ab. ao. 1087 usque ad a 1112. (cf. Qams v. -10.) — Jaffe no. 4381. («0. 1088—99) ; Ivo Pan.lXt, 54.(Urban. H. Ep. Legon.)Caes. VIH, 55. 129) procr.
vis: deest: AB 130) Codd. coU. 0. Eel. Has. luo ; dicitur: Coi-r. 131) admovente: H — deest: Ivo 132) professionem .... testimonium: Ivo 133) cognosc. :
KOH 134) huiu6modi: F Eel. Bos. ; hoc: AO 135) sacerdotii : Ivo , , ,
Dist. LVII. 1) in: deest: AB || can. 1. 2) hab. ao. 314. - Ans. dei. IV, 21.; Burch. IV, 33.: Ivo Beer. I, 227.; VI, 101.; Polyc. n,31,47. 3) presb.:
deest: AB 4) in: deest: AB 6) const.: deest: Ans. ded. Ivo Beer. I. Polyc. 6) vol. est: EOH Burch. Ivo Beer. I. Polyc. 7) est: deest ; Polyc.; descendit:
Burch. Ivo Beer. I. 8) fides huius: Burch. 9) videatur: Poluc. 10) paucitas: Ico Beer. I. 11) cogat: Hisp. Ivo Beer. I. VI. Polyc.; cogit: Ans. ded. Burch.
Dist-LVUI. 1) Codd. coU. 0. || can. 1. 2) Ep. 15. scr. ao. 508. lib. 8. Ed. Maur. - Jaffe no. 1138. 3) Codd.coll. 0.; tamen: orig. 4) nnli. exindo
prod.: oriq. 5) mon.: abest ab orig. pariltt' atque verbo episcopo quoti tn fine est )| can. 2. 6) est. c. 80. vers. Bionys. Concilii Cavthag. VI. hab. 13. mens.
Hcptembr. ao. 401. (cf. Hcfelc Cone. Oesch. H, 72.; Maasscn Oeschichtc I, 102.) — Coli. ir. P. II, 19, 3.; Caes. IX, 15. 7) monasterii conventu: EGH Edd. coli. o.
8) vel: deest: AB 9) monasterii personam : Edd. coli. 0. 10) constituerint: Bionys. 11) Cotld. et Edd. coti. 0. 12) et: deest: AB 13) clerie. neque canoni-
cub: EGIl Etlil. coli. o. pr. Arg. ..... _
Dist. LIX. 1) imb. nou sunt, nec: C; imb. non sunt, ct: DEQ 2) provolii non dobent: EG; Fotum Gratiani dictum deest: H
225
22G
DECRETI PRIMA PARS
Utule Zosimus »» Papa [ad Hesichium Salonitanum
Episcopum, epist. I.]*:
[PALE A5.
C. I. Non aspiret ad summum sacerdotium qui
ecclesiasticis disciplinis non est inbutus6.
Qui ecclesiasticis disciplinis inbutus per ordinem non
est et8 temporum9 approbatione diuinis stipendiis eruditus,
nequaquam ad summum ecclesiae sacerdotium aspirare
presumat10, et11 non solum in eoambitio inefficax habeatur12,
uerum etiam in1® ordinatores eius, ut1* careant eo ordine,
quem sine ordine15 contra precepta Patrum16 crediderant
presumendem.]
C. II. W Ad sacerdotale offUium nullus, nisi per singulos
gradus probatus, accedat.
Si offitia secularia principalem 185 locum non uestibulum
actionis ingressis19, sea per plurimos20* gradus examinatis21
deferunt 22 d, quis tam 236 arrogans, tam impudens2* inuenitur,
qui 25 f in celesti milicia, que propensius26 ponderanda est, et
sicut aurum repetitis ignibus exploranda, statim dux esse
desideratas, cum tiro ante non fuerit, et prius uelit docere
quam discere? Assuescat in Domini castris in lectorum28
primitus gradu diuini rudimenta seruicii, nec illi uile sit29
exorcistam, acolithum, sub diaconum30, diaconum31 per ordi-
nem fieri, nec hoc saltu, sed statutis maiorum ordinatione32
temporibus. Iam uero ad presbiterii fastigium talis accedat,
ut et nomen etatis3311 inpleat, et meritum probitatis stipen-
dia anteacta testentur3*. Inde summi pontificis iure locum
sperare debebit. Facit hoc nimia remissio consacerdotum
nostrorum, qui pompam multitudinis querunt, et putant ex
hac turba aliquid sibi dignitatis acquiri. Hinc passim
numerosa popularitas35 etiam in36' his locis, ubi solitudo
est31, talium reperitur, dum parrochias 38 extendi cupiunt, aut
quibus aliud prestare non possunt diuinos ordines largiun-
tur. Quod oportet districti semper esse iudicii. Rarum39
est enim omne quod magnum est.
C. III. Cuiusliljet meriti laicusi0 ad summum non aspiret
sacerdotium.
Item Gregorius [lib. VII. Reg. epist. no.]41
Hoc ad nos peruenisse42 non*3 dissimili dignum est
detestacione complecti**3, quod quidam desiderio honoris
inflammati*55 defunctis episcopis tonsurantur, et fiunt re-
pente ex laicis sacerdotes, atque inuerecunde*6 religiosi
propositi ducatum arripiunt, qui nec esse adhuc milites
didicerunt. Quid putamus, quia*7 c isti subiectis prestaturi
sunt, qui antequam discipulatus limen attingant tenere locum
regiminis*®11 non formidant? Qua de re necesse est, ut,
DIST. LIX. LX. c. 1-3.
quamuis inculpati quisque sit meriti, ante tamen per dis-
tincta ecclesiastici ordinis exerceatur offitia 49e.
C. IV. Non aspiret ad summum sacerdotium qui eccle-
siasticis non est inbutus disciplinis.
Item Celestinus Episcopis Galliarum, [epist. II. c. 3.]50
Ordinatos uero quosdam, fratres karissimi, episcopos,
qui nullis ecclesiasticis ordinibus ad tantae dignitatis fasti-
gium fuerint constituti513 contra Patrum decreta, huius
usurpatione, qui se hoc recognoscit fecisse, didicimus, cum
ad episcopatum his gradibus52, quibus frequentissime cau-
tum est, debeat perueniri53, ut minoribus5* initiati offitiis ad
maiora firmentur. Debet enim ante esse discipulus, quisquis
doctor esse desiderat, ut possit docere quod didicit: omnis
uitae55 institutio hac56, ad id quod575 tendit, se ratione con-
firmat. Qui58 minime litteris operam dederit preceptor esse
non potest litterarum. Qui non per singula stipendia59 cre-
uerit ad meritum60 ordinem stipendii non potest peruenire.
Solum sacerdotium inter ista, rogo, uilius est, cur 61 c facilius
tribuitur, cum62 difficilius inpleatur?
DISTINCTIO LX.
GRATIANUS.
Ecce, ex parte ostensum est , qui possint ad sacerdotii ordi-
nem 1 promoueri, et qui non. Nunc autem considerandum est, ex
quibus ordinibus in archipresbilerum , uel prepositum , uel episco-
pwn, uel archiepiscopum sint eligendi.
De his ita statutum est in Concilio* Urbani Papae,
celebrato Aluemiae 2:
C. I. Archipresbiler, uel decanus, aut archidiaconus non 3
nisi presbiler aut diaconus ordinetur.
Nullus episcopus in ecclesia sua, nisi diaconus sit, archi-
diaconum instituere, nec archipresbiterum aut decanum, nisi
presbiteri sint, ordinare presumat. Quod, ut districtius
teneatur, auctoritate apostolica prohibemus et interdicimus.
C. II. Nullus in prepositum, uel archiepiscopum * a, uel
archipresbilerum 5 uel archidiaconum6b nisi presbiler, uel7c
diaconus ordinetur.
Item Calix tus* Papa [II.]8
Nullus in prepositum, nullus in archiepiscopum uel9a
archipresbiterum, nullus in decanum nisi presbiter uel dia-
conus10*, nullus in archidiaconum nisi diaconus ordinetur.
C. III. Pe eodem.
Item Innocentius II. [in Concilio Romano, c. 10.]11
Innouamus autem et precipimus, ut nullus in archidiaco-
num uel decanum nisi diaconus uel presbiter ordinetur.
EDITIO ROMANA.
Dist. LIX. c. 1. a) ait Zos. — c. 2. a) Idem* eadem epistola b) principem c) singulos d) exam. temporibus
defer, e) quis ille tam f) ut g) desideret h) aetas i) in: deest — c. 3. a) dignum detestatione complectimur b) in-
flati c) quod d) magisterii e) distinctos ordines ecclesiasticis exerc. officiis — c. 4. a) instituti b) quo c) quod —
Dist. LX. c. 2. a) vel archiepisc.: deest b) vel archidiacon. : deest c) presb., nullus in archidiaconum nisi diaconus
d) archiep. vel : deest e) vel diae. : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LTX. C. II. * Idem: Caput hoc nntea tribnebatur Urbano.
F.mendata eat inscriptio ex picrisque vetustiB Gratiani exemplaribus; habo-
tur enim in eadem epistola.
Dist. LX. C. I. * In capitibus raanuscriptis concilii Claraoraontonsis
habiti ab Urbano II. (quae non sunt docreta ipsius concilii, sed summao
quaedam ipsorum) in tertio haec leguntur, quae ad praoaontem canonem
faciunt: ut nullus fiat decanus in ecclesia nisi presbyter ; nullus archidiaconus
nisi L evita.
C. II. * Et rubrica ot caput emendata sunt ex manuscriptis codicibus.
^ j «as
«lebot: fi; tresumorctj orfajjityA )«■ '«» $ 1 (““a n'!" 17) AZUflwl? -*tem Urb^u.Papa! %' '-mp.
Hisp.Ivo 15) sine ord.. t • ) •' f ‘ 18) Codd. H Edd. coli. o. — Ans. 19) vostibuia .... ingresso: Ans. 2U) AffCDFTnrrecr. «d. at.
ad c. 1. mentionem fecimus. — dcd. 18., An».vit *9. iomo imnrndena» AH 2M Cotld ct Edd. coli. o. 2G) ponsins: ortff.
Carr.oriif.Hisp.Aii8. 21) examinato: orig. Ans. 2|) Codd.ct M . ) 3M oxorcistn acolythus subdiaconus : A»s. 31) diae.: demt: Ali Au*,
21) Cctd. «it. o. Tmrccr. «i. at. 28) do°toniro£ ‘ plaSitis:^^ coli. 'o. 30) fixit, ct Edd. coli. o. 37) est: dmt: KOH SS) por
32) maiorem m ordinationem: E VH ii) AlIM ili miksuk “,."r . /c. u o 1 , Ai) Ep. 100. scr. <ul Smvirium Auaiistodtoieiiscm ao. 509. M. D. Ed.
paroch.: 1) Edd. coli. o. Corr. 3<J) rar. semper est: Ed. Das. no8Cas: QH; noscatis: E 43) quod non : EUII Edd.
Muur. — Jaffe no. 1263. — Ans. IfC. , , • ( •* ^ . 4^) jnvorecundi: AB; inverecundo etreponto: Edd. coli. 0. AI) Codd. coli. 0.
coli. 0. 44) Codd. et hdd. coli. 0. 45) Codd. ct Edd. coli. o. AoS.ntigc. > exerceat- EO H Edd. coit. o. II cao. 4. 50) Coi. PapaEp. Gallorum: EO II
48) Codd. et Edd. cou. o. Ah». Pollie. ; rog. non formidantur -.AltC 49) ADLDF A„s. »o I ]ug v 72. 51) aM.
-»c. ao. 428. e. 4. .» Leon. it. 6pp. llf, ITO. - »»■ l52- “ TJP SSorfb." DE Edd. coli. o. Turrecr. ed. at.; a rain.: //:*/>.
ct Edd. coit. o. 52) his quoquo gradlb.: FMH * R7I (Mi et Edd. cM. o. pr. Dos. Diiich. 58) quod <tui -. EGH 59) in.irumonta: .1»
55) omn.onim vitae :_CD 50) ha.:: deest; EOHm . V» «d invita stiocmiin/ B 01) Codd. coti. o. 02) cui: Ed. Ba». ; cur: hdd. coU.rel.
. Ct uram aut. hab. a o. 1095 np.
) Cotld. coli. o. 8) In Cone.
11) Cone. LiUfran.il.
Luter. L hab. ao. 1123.A» Hou. Ucrm. Lh. li, m. »> Pan' VIII UQ.
hab. ao. 1139. ap. Hausi XXI, 52G. Concordat c. 8. Cone. Hcmeusis ap. lio 1 an. Viu, iau ^
Corpus iur. can. Ed. Fncdbcrg.
228
227 DECRETI PRIMA PARS DIST. LX. LXI. c. 1—5.
Archidiaconi uero, uel12 decani, uel prepositi, qui infra ordi-
nes prenominatos 13 existunt, si inobeaientes ordinari con-
tempserint, honore suscepto priuentur. Prohibemus autem,
ne adolescentibus, uel infra sacros ordines constitutis, sed
qui prudentia et merito uitae clarescant141, predicti con-
cedantur honores.
Gratian. Horum unum propter procacitatem quorumdam
statutum est, qui nomen preposituraela adepti offitium contem-
pnunt, rudentes fieri sacerdotes ; alias autem 10 ■» inane esset, cum
etiam in episcopum eligi possint in subdiaconatu constituti, iuxta
illud Urbani'1* Papae:
C. IV. Non 18 eligatur in episcopum nisi in sacris
ordinibus constitutus.
Nullus in episcopatum191 eligatur, nisi in sacris ordini-
bus religiose21’ uiuens inuentus fuerit21. Sacros autem ordi-
nes dicimus diaconatum et presbiteratum. Hos siquidem
solos primitiua legitur habuisse ecclesia22, subdiacones uero,
quia ct ipsi altaribus ministrant23, oportunitate exigente
concedimus21, si tamen spectatae sint23 religionis et scien-
tiae. Quod ipsum non sine Romani Pontificis20 uel metro-
politani scientia271’* fieri28 permittimus.
Gratian. Alterum uero, ut in episcopum uel archicpiscopum
nisi in suctis ordinibus constitutus non eligatur, propter dignitatem
ortlinis statutum est.
DISTINCTIO LXI.
GRATIANUS.
I. Pars. Item luicinnn sunt in episcopum 11 eligendi, sed
per singulos ordines prius sunt probandi.
Unde Gregarius Brvnichildae Reginae Francorum,
[lib. VII. Reg. epist. 113.]-’:
C. 1. Sacerdotes ex laicis non sunt ordinandi.
Sacerdotale offitium uestris in partibus3 in tanta (sicut
didicimus) est ambitione43 perductum, ut sacerdotes, quod
nimis graue est subito, ex laicis ordinentur.
C. II. De eodem.
Item Ilormistla Papa omnibus 5a Episcopis [per Hispa-
niam constitutis, epist. III. c. i.]°
In sacerdotibus eligendis uel ordinandis71’ curam oportet
esse perspicuam. Inreprehensibiles enim8 esse conuenit,
quos preesse necesse est corrigendis. §. i.9c Longa debet19
uitam suam probatione monstrare, cui gubernacula commit-
tuntur ecclesiae.
[C. III. 3 I d e m eodem loco continenter.] 11
Non. negamus in laicis esse Deo placitos12 mores, sed
milites suos probatos sibi querunt instituta fidelium13.
Discere149 quis183 debet antequam10 doceat, et exemplum
religiosae conuersationis de se potius aliis prestare quam
sumere. Emendatiorem esse conuenit populo, quem necesse
est orare pro populo. Longa obseruatione religiosus cul-
tus17 tradatur 18 ut luceat, et19 clericalibus obsequiis erudien-
dus inseruiat, ut, ad uenerandi gradus summa290 perductus,
quis21 sit fructus humilitatis ostendat. §. i.22' Nec tantum
consecrare237 de laicis inhibemus, sed ne21s de penitentibus
quidem quisquam ad huiusmodi gradum profanus temerator
aspiret. Satis illi sit postulanti ueniam concedi208; qua con-
scientia20 absoluat reum, qui se peccata sua27 populo scit
teste confessum? Quis enim quem paulo ante iacentem
uideat28’ ueneretur antistitem? Perferens2911 memorandi30
criminis labem non habet31 lucidam sacerdotii dignitatem32.
C. IV. De eodem.
Item Innocentius Papa [ad Aurelium Cartaginensem
Episcopum, epist. XII.]33
Miserum est, eum34 fieri magistrum, qui numquam fuit
discipulus; eumque353 summum sacerdotem fieri, qui in
nullo gradu umquam301’ obsecutus fuerat37 c sacerdoti.
C. V. De eodem.
Item Leo Episcopus [ad Episcopos Africanos, epist.
LXXXV. al. LXXXVII. c. i.]33
Miramur tantum apud uos per occasionem temporis
impacati aut ambientium39 presumptionem aut tumultum
ualuisse popularem, ut49 indignis quibusque et longe extra
sacerdotale meritum constitutis pastorale fastigium et guber-
natio ecclesiae crederetur. Non est hoc41 consulere po-
pulo423, sed nocere, nec prestare regimen, sed augere43
discrimen. Integritas enim presidentium salus est subdi-
torum, et ubi est incolumitas obedientiae, ibi sana est
forma44 doctrinae. §. 1. Principatus* autem, etc. et tnfra*6h.
§. 2. Ouod47 si in quibuslibet ecclesiae gradibus prouidenter
scienterque curandum est, ut in domo Domini nichil sit
inordinatum nichilque preposterum, quanto magis elaboran-
dum est, ut in electione eius, qui supra omnes gradus con-
stituitur, non erretur? Nam totius familiae Domini'48 status
et ordo nutabit, si quod requiritur in corpore non inueni-
tur49c in capite. Ubi80 est illa B. Pauli apostoli per Spiritum
Dei emissa preceptio? qua in persona Timotnei omnium
sacerdotum Christi numerus eruditur, et inde510 unicuique
EDITIO ROMANA.
Dist. LX. c. 3. a) clarescunt b) enim — c. 4. a) episcopum b) licentia* — Di st. LXI. a) episcopos — c. 1. a) tan-
tam .. ambitionem — c. 2. a) omnib.: decst b) vel ordin.: deest c) ante §. 1. adiect. est: et infra: — c. 3. a) C. III. De
eodem b) discere prius c) quisque d) summam e) ante §. 1. adiect. est: Et infra: f) consecrari g) nec h) sit venia
qua i) vidit k) praeferens — c. 4. a) eum b) qui nunquam in ullo gradu c) fuerit — c. 5. a) populis b) post autem
tleest: etc. et infra ct sequitur: quem aut seditio extorsit, aut ambitus occupavit, etiamsi moribus atque actibus non offendit,
ipsius tamen initii sui est perniciosus exemplo. Et difficile est ut40 bono peragantur exitu, quae malo sunt inchoata prin-
cipio c) inveniatur d) proinde
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. III. * Urbani: In c. A mullis. X. ile aetate ct qualitate [et c. 3.
Comp. III. h. t.] tamquam decretum Urbani I. citatur; apud Ivonem vero et
in Pauormia cx synodo Beneventana, quae tcinporo Victoris III., cui Urba-
nus II. successit, habita fuit. Nam Urbanus I. centum plus minus annis
Nicaenam synodum antecessit.
C. IV. * Licentia: Sic mutatum est ex dicto cap. A inultis, Ivono et
Panormia, quamvis etiam in vetustis Gratiani codicibus legatur: scientia.
Dist. LXI. C. ITI. * In plerisqno vetustis Gratiani codicibus caput
hoc coniunctumest superiori, quemadmodum est in ipsaHorinisdae epistola.
C. V. * Principatus: In plerisquo manuscriptis Gratiani codicibus
legitur; Principatus etc. F.t infra: Quoti si, etc. Id autem factum videtur,
quia infra 1. q. 1. c. Principatus, citatur hic versiculus, prout notatur in
glossa, quae in Illis etiam vetustis exemplaribus est, in quibus aliae glossae
non habentur.
Dist. LX. can. 3. 12) vel: decst: orig. 13) preordinatos: AB; pronotatos: EGH 1 4) Codd. coli. o. pr. D 15) prepositi : AB: propositurae sibi adepti
habentes: EGH 1(») Codd.coll. o. pr. A || can. 4. 17) c. 1. Cone. Beneventani hah. suit Urbano II. ao. 1091 ap. Mansi XX, 733. — Ivo Decr. V,73. (can.: ordinatos
vero); Jro Pan. IU, 5.; Coli. tr. P. IU, 9, (10,) 3.; Cacs. III, 09. 18) nullus: DEGH 19) ABCF Jvo Decr. Pan. Coli. tr. P. 20) ord. fuerit inventus et rei.: C;
ord. et nisi : EQH 21) est: orig. Ivo Decr. Pan. ; sit: Coli. tr. P. 22) add. : super his solis preceptum apostoli habemus: Jro Dccr. Pan. Coit. tr. P. 23) ad-
ministrant: orig. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 21) add. : sed rarissimo: Joo Pan. Coli. tr. P. 25) add. : vitae: Edd. coli. o. Ivo Pan. 2G) add. : cura: Ed. Bas.:
Pontificis vel cum: Edd. coli. rei. 27) ABCDF Etld. coli. o. Corr. 28) add. : firmiter: ABD Etld. coli. 0.; fiat: orig. Ivo Decr.; fieri permiti.: deest: Coli. tr. P.
Dist. LXI. 1) Codd. coli. 0. |j can. 1. 2) Greg. Papa: EGH; Brunehildae: .li? ; scribit Reginae: CD — Ep. 109. scr. ao. 599. lib. 9. Ed. Maur. — Aws.
VI, 77. (75. can. contiu.); Polgc. D, 1, 14. (can. contin.); Cacs. IV, 19. 3) vestr. in part.: decst: orig. 4) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. vius. Polgc. ||
c a n. 2. 5) .4 llCDF 'hm cerem. ed. Fontan. 6) scr. ao. 517 ap. Thiel p. 789. — Jaffe no. 497. — Ans. VI, 22. ; Polgc. II, 1, 11. 7) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polgc. ;
vel consecrandis: Edd. coli. o. 8) enim: decst: Edd. coli. o. 9) Coda. coli. o. Ans. 10) docet: Hisp. || can. 3. 11) t'» Codd. coli. o. et ap. Tnrrecr. ed. Font. caput
hoc coni unctum est cum svpcnore. — Ans. Polgc. II. cc. 12) bone placitos: CEFGH 13) fidelia: orig. Hisp. Ans. Polgc. 14) Codd. coli. o. Tuirecr. ed. cit. oiig.
Hisp. Ans. Polgc. 15) ib. 1C) ante quod: orig. 17) rei. cult.: deest: AB; religiosi: orig.; religiosus: Codd. orig. 18) teratur: oiig. 19) et diu: orig. Hisp.
20) .1 BF orig. Hisp. 21) quid : C; qui : orig. Hisp. ; quis . . doceat : ABC 22) Coda. coli. o. Ans. Polgc. 23) Codd. et Edd. coli. o. Polgc. 24) ABForig. Hisp. Ans. Polgc.
25) Codd. ct Edd. coli. o. 20) nempe consc. : Polgc. 27) sua suo : Ed. Das. ; suo : Edd. coli. o. 28) Codd. coli. o. Etld. Par. Lugd. I. ; viderat : Edd. coli. rei. 29) ABCF
Etld. coli. o. 30) miserandi: orig. Hisp. Ans.; venerandi: Polgc. 31) habeas: Polgc. 32) In EG et Ed. Bos. tpiarti can. loco interiecta esi §. 4. can. seq. ||
can. 4. 33) scr. ao. 41G. — Jaffe no 416. — Ans. VI, 31.; Polgc. II, 1,2. 34) eum: deest: EG; ei : H 35) ABCDF Ans. Polgc. 30) Codd. coli. o. (in: deest: D )
Polgc. 37) Codd. coli. o. pr. C Edd. Arg. Bas. || can. 5. 38) Ep. 12. c. 1. scr. ao. 446 (?) Ed. Baller. — Jaffe no. 188. — Ivo Decr. V, 105. (can.: Necessarium
fuit); Coli. tr. P. 1,43,34. (eotl. modo) 39) ambituum: Hisp. 40) et: AB; ut .. quibuslibet: Edd. coli. o. 41) enim hoc: EGH Edd. coli. o. 42) ABCDF Edd. coli. o.
leo Coit. tr. P. 43) agere: FA. Bas. 44) sanae forma: AB 45) Codd. coli. o. — Ans. VI, 20. cf. c. 25. C. I. qn. 1.; verba omissa in F manu poster imis saeculi in
margine sunt ndscriptn. in Ed. Bas. Paleae nomine insignita 4G) diff. est ut: deest in Etld. coli. o. 47) Itum de eodem. Quod: Q; Item si in: E 48) Dom. :
deest: Hisp. 49) CDEFGH Edd. coli. o. Ivo; erit: AB; sit: Aiis. 50) Aws. VI, 35. 51) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. — deest: orig. Ans.
229
DECRETI TRIMA PARS DIST. LXI. c. 5— 10.
230
nostrum dicitur ,, Manus cito nemini inposueris, neque
communices 53 e peccatis alienis.» Quid34*/ est cito manus
imponere»? ete. et infra «f. §. 3. Sicut00 enim boni operis
sibi conparat fructum, qui rectum tenet01 in eligendo sacer-
dote mdicium, ita graui semetipsum afficit dampno03, qui
ad suae dignitatis collegium sublimat» indignum. Non
enim03 in cuiusquam persona pretermittendum est quod
institutis generalibus continetur, nec putandus est honor ille
legitimus, qui fuerit00 contra®’ diuinae legis precepta colla-
tus. y 4. s Merito Patrum beatorumc<J™ uenerabiles san-
ctiones, cum de sacerdotum electione loquerentur, eos
demum70 sacris amministrationibus idoneos censuerunt711,
quorum omnis etas a puerilibus exordiis73 usque ad perfec-
tiores73 annos per disciplinae ecclesiasticae stipendia cucur-
risset, ut unicuique testimonium prior uita preberet74, nec
potest73 k de eius prouectione dubitari, cui pro laboribus
multis, pro moribus castis, pro actibus70 strenuis celsioris
loci premium debetur771. §. 5. Si enim ad honores mundi
sine suffragio temporis, sine merito laboris indignum est
peruenire73, et notari ambitus solent, quos probitatis docu-
menta non adiuuant, quam diligens et quam prudens habenda
est dispensatio diuinorum munerum et celestium dignitatum?
C. VI. Non sunt eligendi ad episcopatum, nisi quos pro-
babilis uita commendat.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 12.]70
EpiscopumS0non oportet preter iudicium metropolitano-
rum et finitimorum episcoporum constitui ad ecclesiae
principatum. Nec eligantur nisi hi, quos multo ante nota
probabilisque81 uita commendat, et nichilominus si in ser-
mone fidei et recta ratione 82 a per suam conuersationem83
probati84 fuerint.
C. VII. De eodem.
Item Celestinus omnibus orthodoxis85 *■. [ad Episcopos
Apuliae et Calabriae, epist. III. cap. 2.] 80
Quid proderit per singula stipendia clericos militasse
et omnem egisse in dominicis castris etatem, si hii, qui
futuri sunt sacerdotes871’, ex88 laicis requirantur80, qui
uacantes90 seculo et omnem ecclesiasticum ordinem nescien-
tes saltu prepropero01 in alienum honorem ambiunt93 in-
moderata cupiditate transscendere , et in aliud uitae genus
(calcata reuerentia ecclesiasticae disciplinae) transire? Tali-
bus itaque, fratres karissimi, necesse930 est obuiemus94,
hisque93 fraternitatem uestram decretis90'1 commonemus, ne
quis laicum ad clericatus ordinem admittat, et sinat fieri
unde et illum97 decipiat, et sibi causas generet, quibus reus
constitutorum98 decretalium fiat.
C. VIII. Rudibus et inperitis gubernacula ecclesiae non
sunt committenda.
Item Leo [I., epist. LXXXV. al. LXXXVII. c, 1. ad Epi-
scopos Africanos.]99
Statuimus* ne in aliquo apostolica et canonica decreta
uiolentur, et his 100 » regenda ecclesia Domini credatur, qui
legitimarum institucionum nescii, et totius humilitatis
ignari101, non ab infimis sumere incrementum, sed a summis
uolunt habere principium, cum ualde iniquum sit absurdum-
que1031’, ut inperiti magistris, noui antiquis, rudeslu3c
preferantur emeritis.
Gratian. His omnibus auctoritatibus laici prohibentur in
episcopatum eligi.
II. Pars. §. 1. Econtra B. Nicolaus ex laico est electus in
episcopum, B. Scuerus ex lanificio assumptus est in archiepi-
scopum, B. Ambrosius, cum nondum esset baptizatus, in archicpi-
scopum est electus. §. 2. Sed sciendum est, quod ecclesiasticae
prohibitiones projirias habent causas, quibus cessantibus cessant
el ipsae. Ut enim laicus in episcopum non eligeretur, hec causa
fuit, quia uita laicalis ecclesiasticis disciplinis per ordinem non
erudita nescit exempla religionis de se prestare aliis, que in se
ipsa experimento non didicit. Cum ergo quilibet laicus merito suae
perfectionis clericalem uitam transscendit, exemplo B. Nicolai et
Seueri et Ambrosii eius electio potest rata haberi.
[C. IX.] Unde idem Ambrosius* in epistola [LXXXII.]
ad Vercellenses [ait de se ipso]104:
„Neophilvs prohibetur ordinari, ne extollatur superbia 103a
Sed «10° non deest humilitas competens sacerdotio, ubi causa non
adheret 107 uicitim non inputatur. Ordinationem itaque meam
occidentales episcopi iudicio, orientales etiam exemplo probarunt
C. X. Scolasticus ex foro aut ex adminislratione potest
postulari episcopus.
Item obicitur illud Sardicensis Concilii, [c. 13.] 108
Osius episcopus dixit109: Et hoc necessarium arbitror, ut
diligentissime tractetur110, si forte aut diues 111 a*, aut scola-
sticus de foro** aut ex administratore1131’ episcopus fuerit
postulatus, ut113 non prius ordinetur, nisi ante lectoris ,14c
munere, et offitio diaconi113 aut presbiteri110 fuerit perfunc-
EDITIO ROMANA.
Dist. LXI. c. 5. e) communicaveris f) etc. et infra: deest, et sequitur: nisi ante maturitatem37 aetatis, ante tempus
examinis, ante meritum38 laboris, ante experientiam disciplinae sacerdotalem honorem tribuere non probatis? Et quid est
communicare peccatis alienis, nisi talem effici ordinantem, qualis ille39 est, qui non meruit ordinari? g) ante §. 4. adiect.
est: Et infra: h) sanctorum i) censuere k) posset 1) deberetur — c. 6. a) operatione — c. 7. a) omn. orthod. : deest
b) qui praefuturi sunt, ex c) cariss. qui iuris nostri, id est canonum gubernacula custodimus, necesse d) epistolis —
c. 8. a) et ne his b) et absurdum c) antiq. et rudes — c. 9. a) in superbiam b) haeret — c. 10. a) dives laicus* aut
b) de administratione c) ante et lector.
notationes correctorum.
** Quid est: Sic in iisdem manuscriptis legitur: Quid est cito manus
imponere, etc. Et infra: Stent enim, et in margine citatur, infra dist. 78. c.
Quid est manus. . . , . .
C. VIU. * Statuimus: In epistola ipsa comunguntur verba huius
capitis cum extremis verbis capitis Jtiramur supra eadem, lioc modo: quam
diligens et quam prudens habenda est dispensatio divinorum numerum et coclc-
sitium dignitatum, ne in aliquo apostolica ct canonica decretu violcutm, ct His
ecclesia Domini etc. totaque oratio per interrogationem profortur.
C. IX. * In aliquot vetustis exemplaribus caput lioc conmnctum est
superiori. Nam Gratianus (quod saepe facit) sententiam potius B. Ambrosii
aflforre voluit, qu&m ipsa omnino atque eodem servato ordino vorba referi e.
Locus enim integer sic liabct: Quam resistebam, ne ordinarer, postremo quum
cogerer, saltem ordinatio protelaretur. Sed non valuit praescriptio, valuit im-
pressio. Tamen ordinationem ineam occidentales episcopi indicio, orientales
etiam exemplo probarunt. Et tamen ncophi/tus prohibetur ordinari, uc extolla-
tur superbia. Si dilatio ordinationi defuit , vis cogentis est: si non deest humili-
tas competens sacerdotio, ubi causa non haeret, vitium non imputatur.
C. X. * Laicus: Abest vox ista a concilio, sed ob glossam non est
inducta.
** Do foro, aut de administratione: Graece tantummodo est
urtd T?/£ vyoqus.
54) cf. Dist. LXXVIII. c. 3.
_ . . , e , u*. w. 55) cito manus nemini imposueris: Jlisp. 50) Codd.
Dist. LXI. c an. 5. 1 -- * •• • — ■
coli. o. 57) aetatem i
5tf) ille: deest: Edd.
tione: EQH G4) 1
coli. o. F
tempore )
orig. ubi u
77) Codd. coli. O. Ivo Coli . tr. 1J. 7») perveniri; *•*; - «'.^"nmhahllias ffiso
CM. tr. P. I, 7, 4- 80) Episcopos: Hisp. ea u 7^85)0 JdA cotino. - Cui. Papa:' EGH 'gBJscr. ao. 129. in /.coii. M. Opp. III, 27U. - Jaffi
convoraationo : EQH Edd. coli. o. a.l)c°mprobat: . Hisp. M ■ Turrem, cd. cit. ; si qui bis praefuturi sunt: orig.; «i bi qui futuri sunt: -tui., praeficiendi
«o. 1M - Aus. VII, 33.; Put,/c. 0,1, 8. <S!)Codd. “Cacante- AB 91) praepostero :VlWrf. coli. o. ac. Arg. Pus. Corr. 92) preperaut: MI 93) Cmbl. U
mitium sit. Et hoc nec. JIO) tractetis: Ivo 111) Codd.
114) Codd. et Edd. coli. o. Ivo 115) diacouii : Edd.
15*
‘231
DECRETI PRfMA PARS DIST. LXI. c. u-16.
232
tus, ct ita per singulos gradus (si dignus fuerit) ascendat ad
culmen episcopatus.
III. Pars. Gratian. Sed aliuiie.it postulari, aliud117 eligi.
Pustulatur nexilius curiae wlstrictus ab inperatore, clericus alte-
rius duitatis a sua episcopo ; sed non eligitur aliquis nisi in sacris
ordinibus constitutus. Fit enim electio cum solempnitate decreti
omnium subscriptionibus roborati: postulatio uero simplici peti-
tione. Quam distinctionem D. Gregarius innuit in registro 118a
[lib. II. epist. 19.] scribens cuidam *,IJh Episcopo120:
C. XI. Electio episcopi debet fieri cum solempnitate decreti
omnium subscriptionibus roborati.
Episcopus, dum fuerit postulatus, cum solempnitate
decreti omnium subscriptionibus roborati, et dilectionis tuae
testimonio litterarum ad nos sacrandus 121 occurrat.
Gratian. Hic li. Ambrosius* ante susceptum baptisma ab
inperatore jmstulatus, non electus est.
IV. Pars. Gratian. Item clerici unius 122c ecclesiae non
sunt pre ferendi in electione his 123 qui bene militant in propria
ecclesia.
Unde Celestitxus Papa [ad Episcopos Galliae,
epist. II. c. 4.] 121
C. XII. Extranei emeritis in suis ecclesiis non preponanlur.
Nec emeritis in suis ecclesiis peregrini12511 et extranei,
ct cpti ante ignorati 120 sunt, ad exclusionem eorum127, qui
bene ciuium suorum merentur testimonium 12!il’,preponantur.
C. XIII. De eodem.
Item [eadem epist. c. 5.] 129 a
Nullus inuitis detur episcopus. Tunc 130 alter 131 0 de
altera ecclesia eligatur, si dc duitatis ipsius clero132,
cuius1330 est episcopus ordinandus, nullus (quod euenire
non credimus) dignus poterit131 reperiri. Primum enim illi 135
reprobandi sunt, ut aliqui de alienis ecclesiis merito prefe-
rantur. Habeat unusquisque suae fructum miliciae in ec-
clesia, in qua suam per omnia offitia transegit130 etatem. In
aliena stipendia minime alter137 obrepat, nec alii debitam
alter audeat sibi uendicare mercedem. Sit facultas clericis
renitendi133®, si se uiderint139 pregrauari, et quem 110 f sibi
ingeri ex transuerso141 uiderint 112 1’ non timeant refutare.
Oui etsi113 non debitum premium141, uel liberum de eo, qui
cos143 recturus est, debent habere iudicium.
[PALE A140*
C. XIV.
In ordinatione prepositi 117 illa semper consideretur ratio,
ut hic constituatur, quem sibi143 omnis concors congregatio
secundum timorem Dei , siue etiam pars congregationis
(quamuis parua119) saniori consilio elegerit. Vitae autem
merito et sapientia150 eligatur qui ordinandus est, etiamsi
ultimus1'’1 fuerit in ordine congregationis. Quod si etiam152
omnis congregatio uiciis suis (quod absit)153 consentientem
personam pari consilio elegerit, et uicia ipsa aliquatenus in
notitiam episcopi, ad cuius diocesin pertinet locus ipse151,
uel155 ad alios uicinos prepositos uel Christianos claruerint,
prohibeant prauorum preualcre consensum, et150 domui Dei
constituant dignum dispensatorem.]
C. XV. De eodem.
Item Gregarius duibus Neapolim 157 “ [1. VIII. Reg. epist. 40.]
Studii uestri sit, etiam alium, qui aptus sit, prouidere
ut, si forte Petrus, quem a uobis electum asseritis153, huic
ordini non uideatur ydoneus, sit159, in quo uestra decli-
narilli0,, possit electio. Nam graue cleri101 illius erit obpro-
brium, ut, si hic fortasse probatus 102 c non fuerit, alium se
dicant qui eligi debeat non habere.
C. XVI. De eodem.
Item Gregarius in Registro 103 a, [1. XI. epist. 16.]
Obitum Victoris Panormitanae duitatis antistitis directa
relatio patefecit. Quapropter uisitacionis destitutae ecclesiae
fraternitati tuae operam solempniter delegamus. Et 101 *>
ideo fraternitas 105 c tua ad predictam ecclesiam ire prope-
ret100‘l, et assiduis adhortationibus107 clerum plebemque
eiusdem ecclesiae ammonere festinet, ut103, remoto studio,
uno eodemque consensu talem preficiendum sibi expetant
sacerdotem, qui tanto109 0 ministerio ualeat dignus reperiri,
et a uenerandis canonibus nullatenus respuatur. §. i.170f
Commonemus171 etiam fraternitatem tuam, ut nullum de
altera eligi permittas ecclesia, nisi forte inter clericos
ipsius172 ciuitatis, in qua uisitacionis inpendis173 offitium,
nullus ad episcopatum dignus (quod euenire non credimus)
poterit174s inueniri, prouisurus ante omnia, ne ad cuius-
libet* conuersationis meritum 175,1 laicae personae aspirare
presumant, ne et illi suae uoluntatis effectum noninueniant et
tu 170 i in periculum ordinis tui (quod absit) incurras. Mona-
EDITIO ROMANA.
Dist. LXI. c. 11. a) regesto b) Benenato c) alterius d) iis — c. 12. a) eccl. clericis pereg. d) de suor. civ.
mer. testimonio — c. 13. a) Idem b) ante Tunc adicct. est: Cleri* plebis et ordinis consensus et desiderium requiratur
c) Tunc autem alter d) cui e) retinendi f) quos g) agnoverint — c. 15. a) Greg. Clero et nobilibus civib. Neapolitanis
b) declinare c) approbatus — c. 16. a) Greg. Barbaro Episcopo b) ante Et adicct. est: quam ita te convenit exhibere,
ut nihil de provectionibus clericorum, reditu, ornatu ministeriisque, vel quicquid est in patrimonio eiusdem, a quoquam
praesumatur ecclesiae c) dilectio d) eccl. properabit e) et tanto f) ante^. 1. adicct. est: Qui dum fuerit postulatus, cum
solemnitate decreti omnium subscriptionibus roborati, et dilectionis tuae testimonio litterarum ad nos sacrandus occurrat
g) potuerit h) convers. vel meriti 1) praes., ne et conatus eorum habeatur inefficax et in periculum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XI. * Ambrosius: Quod synoduB elogerit Ambrosium et non im-
perator, ostenditur in c. Valentiniani is. infra dist. 63. Ac de sua electione
ipsomet Ambrosius refert aliqua lib. 1. offic. c. 1., ot do poen. lib. 2. c. 8., ot
in epistola ad Vcrcellouscs.
C. XIII. * Cleri: Hinc usque ad vers. Tunc, sunt addita ex orig. et
referuntur infra 63. eap. Cirri.
C. XIV. * Palea: Haec Palea abest ab omnibus votustia exemplari-
bus Gratiani, quae sunt collata. Exstat autem in regula S. Benedicti, ex
qua nonnulla sunt emendata.
C. XVI. * Ne ad huc: Similia clausula eat etiam eodem lib. proxima
epist. 17. ot lib. 2. indict. 10. epist. 10. Bononato Episcopo, et epist. 26.
loanni Episcopo Scyllaceno, et lib. 7. indict. 2. opist. 25. Fortunato
Episcopo Neapolitano. Ex quibus locis, collatis veteribus codicibus harum
epistolarum, emendatus est hic locus, ut non inultum discrepet ab autiqua
lectiono Gratiani. Verum in rocentioribus editionibus epistolarum B. Gre-
go rii in epistola hic citata legitur: ne ad id cuiuslibet conversationis vel meriti
laicam personam aspirare permittas.
Dist.. LXI. can. 10. 117) ot aliud: KH\\ can. 11. 118) Codd. coli. o. 119) ib. 120) Ep. 25. ser. ao. 592. lib. 2. Kd. Maur. — Jaffe no. 815. 121) con-
secrandus: DEOII Edd. coli. o. 122) BCDF 123) Codd. coli. o. }] can. 12. 124) sci-, ao. 428 in Leon. M. Opp. HI, 270. — Jaffe no. 152. — Ans. VI, 11.; Deusdcd.
I, 92.; Polyc. II, 1, 34. (can. contiu.) 125) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. Deusdca. Polyc.; clerici perogr.: Hisp. 126) ignoti: D Edd. coli. o. Tnrvecr . ed. cit.;
ignorati sint: orig. Hisp. 127) illorum: CD 128) Codd. ct Edd. coit. o. Tnrrccrem. ed. cit. Deusd. ; testimonio: Ans. || can. 13. 129) Codd. coli. o. — c/.
uot. 124. — Aus. dcd. II, 7.; llcg. Appdx. III, 7. ; Burch. I, 7.; Aiis. VI, 25.: Deusdcdit. I, 93.; ho Decr. V, 61.; Jpo Pau. IU, 7.; Polyc. II, 1, 7. 130) Codd. ct
Edd. coli. o. 131) ABCDF Coli. cit. o. 132) clericis: orig. Hisp. Ans. dcd. llcg. Burch. ho Decr. Deusd. 133) AJICDFH Edd. coli. o. Ans. Deusd. 134) potuerit:
orig. llisp. Aus. dcd. lleg. Polyc. (inveniri); potuit: ho Pan. Dtusdcd. 135) illi: deest: liurch. ho Pan. 136) transegorit: C Ed. Das. Ivo Pan.; peregit:
Jvo Dccr. 137) alter: drest: Deusd.; alius: Ivo Dccr .; altor obrep. nec alii debit. : deest: AB 138) DF Edd. coli. o. cxc. Lngdd. H. ITT. Bohm. orig. Rcg. Ans.
Dtusd. Ivo Dccr. Pnn. Polyc.; resistondi: Hisp. 139) viderunt: ho Dccr. 140) Ali (quos vel quem); CDF Edd. coli. o. Ans.; ut quera: Deusd. Ivo Pan.
1 II) extraneorum: Hisp. 112) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. Polyc.; cognoverint: Ans. dcd. Heg. Burch. ho Dccr. Pan. Deusd. 143) si: Reg. Burch.Ans. Ivo Pan.;
sibi: Polyc. 144) prem. episcopatus: E Edd. coli. o. 145) episcopatum: EOJI |[ can. 14. 146) Haec Palea deest:. Codd. coli. o. Ed. Bas. — Ex Regula Benedicti
c. 64. (ap. C ulla udi Bibi. Yett. Patr. Venct. 1788. XI, 313. 147) abbatis: orig. 148) sibi: deest: Etld. coli. o. 149) parva congregationis: orig. 150) sapientiae
doctrina: ib. 151) ult. est in congregatione: Edd. coli. o. 152) et: deest: ib. 153) quod abs. : deest: ib.; quod quidem abs.: orig. 154) ad cuius .... locus
ipse: deest: Edd. coli. o. 155) vel abbatibus vel Christianis vicinis claruerint: orig. 156) ot episcopus constituat cum aliis: Edd. coli. o. || c an. 15. 157) Codd.
coli. o. — Ep. 62. scr. ao. COO. lib. 10. Ed. Maur. — Jaffe no. 1325. — Ans. VI, 13. (can.: nec novum nec reprehensibile) 158) quem a. v. elect. ass.: deest:
Ans.; Gratianus Uncc ex antecedentibus sumsit. 159) sit aliquis: EGH Ed. lias. 160) Codil. d Edd. coli. o. exc. Lngdd. II. ni. Ans. 161) clericis: EFOH
162) Codd. coli. o. }| can. 16. 163) Codd. coli. o. — En. 13. scr. ao. 602. lib. 13. Ed. Maur. — Jaffe no. 1197. —Ans. VI, 26.; Deusdcdit. I, 186. (can.: obitum illius
episcopi) 164) Codd. ct Edd. coli. o. 165) Codd. ct Edd. coli. o. Turrccrcm. cd. cit. — Ans. Dcnsd. 1GG) Codd. et Edd. coli, o.; ire properabit: orig. Aus. Deusd.
(sed in cd. Martin ucci: praoparabit) 167) oxliortat. : CD 1G8) ot: AB 169) Codd. ct Edd. coli. o. 170) Codd. ct Edd. coli. o. 171) commonentes: orig. Ans.
172) illius: DECH 173) tuae imponditur: Dcnsd. 174) Codd. ct Edd. coli. o. Aus. Deusd. 175) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Deitsd. 176) Codd. coli. o. (pr. DF)
Ed. Bas. Ans. Deusd.; illae personae: DF Edd. coli. rei. pr. Arg. ; affoctum : Edd. coli. o. pr. Bas.
233
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXI--LXIII. c. i.
234
steria autem, si qua sunt in ipsius constituta
tua cura dispositioneque, quousque illic
ordinatus episcopus 177, esse concedimus.
parrochia, sub
proprius fuerit
DISTINCTIO LXH.
GRATIANUS.
C. XVII. De eodem.
liem Pelagius Papa [II.] Eucarpo Messanensi Ejiisc. 178
Cathenensis ecclesiae uisitacionem tibi iniungimus, cuius
episcopum de hac luce transiisse suscepta cleri relatione
didicimus. Inpossibile179 enim est, ut nos in prouincia illa
dumtaxat in Siracusanis partibus alii cuilibet causas, que ad
Dommum180a pertinent, committamus, nisi forte talem per
te181 Deus 182 nunc m Cathenensi ecclesia eligere uoluerit, de
cuius conscientia possimus esse securi, ut a te labores istos
paululum remouere possimus. Mox ergo dilectio tua ad
supradictam Cathenensem ecclesiam pergat, et hominem de
clero, qui nec uxorem habeat, nec filios, nec crimen aliquod
canonibus inimicum, eligi cum Dei auxilio conpellat atque
suadeat; et statim eum183 ad urbem Romam cum decreto et
testificatione relationis tuae transmitte183.
C. XVIII. Qui in episcopum eligitur, non sit reus criminum ,
que sacra lex morte punit.
Item Gregarius Passiuo Episcopo, [lib. X. epist. 13.]185
Bene nouit fraternitas tua180a, quam187 longo tempore
Aprutium pastorali sit sollicitudine destitutum; ubi diu que-
siuimus, quis ordinari debuisset, et nequaquam potuimus in-
uenire. Sed quia Opportunus mihi in moribus suis188, in
psalmodiae studio, in amore orationis ualde laudatus 1899,
religiosam 190 c uitam omnimodo dicitur agere, huncuolumus
fraternitas 191 cl uestra ad se faciat uenire, et de anima sua ad-
moneatur192 e, quatenus in bonis studiis crescat. Et si nulla
ei crimina, que per legis sacrae regulam morte mulctanda193
sunt, obuiant, tunc hortandus est, ut uel monachus, uel a
uobis subdiacenus fiat; et post aliquantulum1911 temporis,
si Deo placuerit, ipse ad pastoralem curam debeat pro-
moueri.
Gratian. Cui autem uisitacio iniungitur , niclcil de rehus
eiusdem ecclesiae a quoquam presumi patiatur.
Unde Gregorius [Gaudentio Episc., 1. IV. epist. 12.] 195
C. XIX. Non patiatur a quoquam presumi de rebus
ecclesiae, cui eius uisitatio fuerit iniuncta.
Quoniam Festus198 Capuanae ecclesiae episcopus in Ro-
mana ciuitate positus de hac luce migrauit, curae nobis fuit
(que uniuersis ecclesiis inpenditur197a, fraternitati1989 tuae
presentia199 scripta dirigere, ut memoratae ecclesiae uisita-
tor accedas, sic tamen, utnichil de prouectionibus200c cleri-
corum, redditu, ornatu ministeriisque, uel quicquid prefati loci
esse poterit291 d, a quoquam presumi patiaris; sed omnem
uigilantiam atque cautelam circa clerum plebemque eiusdem
ecclesiae exhibere te conuenit, ut in uigiliis obsequioque202
ecclesiastico sedule203e ac deuote debeant seruire2011.
I. Pars. Breuiter monstratum est, ex quibus ordinibus in
quos gradus sunt eligendi. Nunc uidendum est, a quibus sunt
eligendi et consecrandi. Electio clericorum est*, consensus1 *
plebis.
Unde Leo Papa [Rustico Narbonensi Episcopo, epist. XC.
ad XCII. c. i.]2:
C. I. Non sunt habendi inter 3 episcopos , qui nec a clericis
eliguntur, nec a plebibus expetuntur.
Nulla ratio sinit, ut inter episcopos habeantur, qui nec1
a clericis sunt electi, nec a plebibus expetiti, nec a conpro-
uincialibus5a episcopis cum metropolitani iudicio consecrati.
Unde cum sepe questio de male accepto honore nascitur09,
quis ambigat nequaquam ab7c istis esse tribuendum quod
nec8 docetur fuisse collatum9? Si qui autem clerici ab istis
pseudoepiscopis in eorum 10 d ecclesiis ordinati sunt, etc.
infra11 c causa 12 simoniacorum. [C. I. q. I. c. 40.]
C. II. Populus non debet preire, sed subsequi.
Item Cclestinus [Papa ad Episcopos Apuliae et Cala-
briae, epist. III. c. 3.] 13
Docendus est populus, non sequendus, nos quoque11'1,
si nesciunt, eos15 quid liceat quidue non liceat commonere,
non his consensum prebere debemus18. Quisquis cona-
tus179 fuerit temptare prohibita, sentiet censuram sedis apo-
stolicae minime defuturam18. Que enim sola ammonitionis
auctoritate non corrigimus, necesse est, per 19 c seueritatem
congruentem regulis uindicemus. Per totas ergo hoc29, que
propriis rectoribus carent, ecclesias21 uolumus innotescat22,
ut nullus sibi aliqua spe forsitan blandiciis23d illudat.
Gratian. Nisi autem canonice electus fuerit, consecrari
non debet.
Unde Calixtus Papa [II.]21
C. III. Non consecretur in episcopum nisi canonice electus-''.
Nullus in episcopum nisi canonice electum consecret20.
Quod si presumtum fuerit, et27 consecrans28, et consecratus
absque recuperationis spe deponatur29.
DISTINCTIO LXin.
GRATIANUS.
I. Pars. Laici uero nullo modo se debent inserere electioni.
Unde Adrianus* Papa [in VIII. Sinodo Constantinopoli
sub ipso celebrata c. as.]1:
C. I. Laici electioni'1 pontificum3 se ipsos** non inserant.
Nullus laicorum principuin uel potentum semet inserat3
electioni uel09 promotioni patriarchae, metropolitae7, uel8c
EDITIO ROMANA.
Dist. LXI. c. 17. a) a Deum — c. 18. a) vestra b) laudatur c) et rei. vit. d) ut fratem. e) admoneat f) ali-
quantumc.19. ' a) eccl. a nobis imp. b) ad fraternitatem tuam c) proventionibus d) patuerit e) sedulo f) deser-
vire Dist LXII a) petitio — c. I. a) provincialibus b) nascatur c) ab: deest d) eis e) ut infra in causa —
c. 2. a) nosque b) vero conat. c) ut per d) blanditus — Dist. LXIII. c. 1. a) pont. non se inser. b) et c) aut
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXII. ParsI. * Est: In vulgatis codicibus sequebatur: con-
sensus principis. In manuscriptis vero partim legitur: consensus plebis, par-
tlm: petitio plebis, atque ita est emendatum.
Dist. T.XUI. C. I. * Hic citantur partes quaedam canonis 22. synodi
Vni., stib Hadriano Papa II. habitao, ct ab Anastasio Bibliotbecario latini-
tate donatae.
tyi 177) an ■ deest ■ 1«s II can. 17. 178) Epistolam hanc, quam Jt. inter a. 580 ct 590 a Pelagio H. — Jtiffe no. 616. a relajxo I. (inter a
Dist. LXI. can. 16. 177) ep..acest. A«s.gcan. ,1 1. sto/ rV n«7 vr ts _ , ABEGH 179) Inde n verbo imposeibilo
leo Polyc. 16) finis canonis: Deusdcd. 17) Codd.eiiMa.coii.v. "'"‘•"g *22)Tnnotescore: tktd. Bos. Lugd. H. 23) Codi. et Kdd. coit. 0. pt: DF || can. 3.
P^.To.°SHA. l°Lhb°VodFm. tFk^nBlUlsl B*25) fuerit^olcct. : EGH 26) e.ectus consecrefur: C 27) et: dent: Bdd.coll.o.pr.Lugdd. H. III.
8) consecrator: orig. 23) damMtur: i^;_absque_ulla .^po deporn^. ID ^ yI g3 Aarianu8 papa); Ito Dea. V, 122. (can. / promotionos et^roir
23T>
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIII. c. 2—6.
236
cuiuslibet episcopi, ne uidelicet inordinata et9 8 incongrua
fiat confusio10 uel contentio, presertim cum nullam in tali-
bus potestatem quemquam potestatiuorum uel ceterorum
laicorum habere conueniat. Et infra 11 : Quisquis secula-
rium12e principum uel13f potentum, uel alterius digni-
tatis laicus aduersus communem ac 14 e consonantem atque
canonicam electionem ecclesiastici ordinis agere temptauerit,
anathema sit, donec obediat et consentiat, quicquid 19 eccle-
sia de ordinatione atque161' electione proprii presulis se uelle
monstrauerit17.
C. II. De eodem 13.
Ilem ex VIII. Simulo , [actione I.] 10
Adrianus Papa secundus (quod Nicolaus decessor20'1
eius disposuerat) missos suos, Donatum scilicet21 Hostiensem
episcopum, et Stephanum Nephesinum221' episcopum, et
Marinum diaconem sanctae Romanae ecclesiae, ad Basilium
inperatorem et ad filios eius Constantinum et Leonem Augu-
stos Constantinopolim direxit, cum quibus et Anastasius
bibliothecarius Romanae sedis, utriusque linguae, graecae
scilicet23" et latinae, peritus, perrexit, et sinodo congregata
(quam octauam uniuersalem sinodum illuc conuenientes
appellauerunt) exortum scisma de Ignatii depositione et
1' otii 21 ordinatione sedauerunt, Fotium25 anathematizantes
et Ignatium restituentes. In qua sic statutum est20: Conse-
crationes27 et promotiones episcoporum, concordans priori-
bus conciliis, clericorum28 electione ac decreto et episcopo-
rum collegio298 fieri hec sancta et uniuersalis sinodus
diffiniuit30" et statuit atque iure promulgauit 81 f, neminem
laicorum principum uel potentum semet inserere electioni uel
promotioni patriarchae, uel metropolitania2a, aut33 cuius-
libet episcopi, ne uidelicet inordinata et incongrua3* hinc
fiat35 contentio uel confusio36, presertim cum nullam in tali-
bus potestatem quemquam potestatiuorum uel laicorum
ceterorum habere conueniat, sed37 silere et attendere sibi,
usquequo regulariter a collegio ecclesiae suscipiat finem
electio futuri33 pontificis. Si uero quis 39 h laicorum ad con-
certandum10' et cooperandum inuitatur ab ecclesia, licet
huiusmodi41 cum reuerentia, si forte uoluerit, obtemperare
se asciscentibus. Taliter enim dignum pastorem sibi regu-
lariter ad suam et42k ecclesiae431 salutem promouet44*.
C. III. Electioni episcoporum inperator interesse non debet.
Item ex Istoria tripartita, [lib. VII. c. 8.]
Valentinianus inperator ueniens ab oriente ad esperias
partes (ut refert istoria ecclesiastica) mortuo Auxentio, Ar-
lianae perfidiae magistro, qui Mediolanensem ecclesiam ut
lupus dilaniaucrat, cum uellet45 catholicum, Deo ordinante,
ibi consecrari 46 -i episcopum, euocans47 episcopos hec eis
locutus est: Nostis aperte, eruditi diurnis481' eloquiis, qua-
lem oporteat esse pontificem, et quia49" non decet50'1 eum
uerbo solo, sed etiam conuersacione gubernare subiectos, et
totius semetipsum imitatorem uirtutis ostendere, testem-
que51 doctrinae conuersacionem bonam habere. Talem ita-
que in pontificali constituite sede, cui et nos, qui guberna-
mus inperium, sincere nostra capita submittamus et eius
monita, dum tanquam homines delinquimus52" necessario
ueluti curantis medicamina531 suscipiamus. Hec autem^s
cum dixisset inperator, petiit sinodus, ut magis ipse dis-
cerneret sapiens et pius existens. At ille, supra* nos555,
inquit, est talis electio. Vos enim diuina gratia potiti et
illo50 splendore fulgentes, melius poteritis eligere. Tunc
sacerdotes egressi de episcopali sede tractabant. §. i.57i
Cum autem ordinatione aiuina Ambrosius nondum baptiza-
tus electus fuisset, exultans inperator ait: Gratias tibi ago
Domine omnipotens 58 k et saluator noster, quoniam huic
uiro59 ego commiseram001 corpora, tu autem animas, et
meam sentenciam ostendisti tuae iustitiae conuenire. Cum-
que sanctus Ambrosius contristaretur de hoc, quod acciderat,
(ut idem ipse in suis epistolis01 scripsit) 62 m, confortauit eum
inperator et ait: Noli timere, quia et03n Deus, qui te elegit,
semper adiuuabit te, et ego adiutor et defensor tuus (ut
meum ordinem decet) semper existam.
C. IV. Apostolica auctoritate, non regio fauore episcopus
est eligendus.
Item Nicolaus Papa [I.] Lothario Regi °4.
Porro scias65, quia relatum est nobis, quod, quicumque
ad episcopatum in regno tuo prouehendus06 est, non nisi
fauentem tibi permittas eligi. Idcirco apostolica auctoritate
sub diuini iudicii obtestacione iniungimus07 tibi, ut in Tre-
uerensi urbe et in Agrippina Colonia nullum eligi patiaris,
antequam relatum super hoc nostro apostolatui fiat68.
C. V. Non recipiatur a conprouincialibus qui regia ordina-
tione episcopale culmen adipiscitur 09 a.
Item ex Concilio Pu risi en s i [I. cap. 8.] 70
Si per ordinationem regiam honoris istius culmen perua-
dere aliquis nimia temeritate presumpserit, a conprouin-
cialibus ipsius loci episcopis71 recipi nullatenus mereatur,
quem72 indebite ordinatum agnoscunt 73 h. Si quis de con-
prouincialibus recipere eum contra interdicta presumpserit,
sit a fratribus omnibus segregatus et ab ipsorum omnium74
karitate submotus75".
C. VI. De eodem.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 13.]70
Non est77 permittendum turbis78 electionem eorum
facere, qui sunt ad sacerdotium promouendi79.
EDITIO ROMANA.
D is t. LXIII. c. 1. d) inord. hinc et e) Ouisq. autem saec. f), g) et h) et — c. 2. a) praedecessor b) Nepesinum
c) scilic. : deest d) decr. episcoporum collegii e) diffinit f) promulgat g) metropolitae h) quisquam i) contractandum
k) et: deest 1) ecclesia — c. 3. a) consecrare b) erud. quippe div. c) quod d) deceat e) deliquerimus f) medica-
menta g) autem: deest h) super vos* i) ante §. 1. adiect. est: Et infra: k) Deus omnip. 1) ego quidem commiseram
m) scribit n) et: deest — c. 5. a) est adeptus b) cognoscunt c) semotus
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. II. * Promovet: Si liic addatur vera. Quisquis ex capite anteeo- C. III. * Super vos: Vera lectio est: supra mos, ptiZov Tj xuH ijuuc.
dente, erit integer emion. 22. synodi VIII. In vulgatis sequebatur vox: Sed ob glossam non est restituta.
cirrus, quae in vetustioribus est glossa intcrlincaris.
D i s t. LXIII. c an. 1. 9) Codd. ct Bdd . coli. o. 10) fiat electio vel conf. : Edd. coli. o. Tnrrccr . cd. cit. Ico Tau. 11) t/. c. sequens 12) Codd. et Etld. coli . 0.
13) Codd, coli. o. Aus. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. Polyc. l-i) Codd. coli. o. oria. Joo Decr.; hanc: Ans. Dcusd. Polyc. ; ac: deest: ho Pan. 15) iu lioe quod:
uriff.; quod: Ajis. Ico Decr. Pan. Coli. tr. P. Iieusdcd. Pohjc. 10) Codd. coli. o. 17) monstravit: lvo Pan. || ean. 2. 18) do eod.: deest: AB; and.: hinc
perpende successorem debero ratum habere quod prodecessor statuit: EQH 19) In principio continet canon brevem qnundnm et historicam narrnhoucvi , ex
actis Concilii depromptam, quae eadem invenitur in Coll.tr. P. II, 13, 1.2.; — d«s. VI. 23.; Ito Dccr. V, 122. (crtii. contin.): lvo Pan. III, 8. ;Densdtd. IV, 10. (can.
rontin.); Pohje. II, 1, 31. (ani. contin.); ox VI. syuudo: EGH 20) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 21) scilic.: deest: EGH 22) ACFColt. tr. P.; NcpUennum : Alt:
Kphcsinum: GH; ct St. Noph. op. : da st : E; Noph. : deest: D 23) Codd. coli. o. ColL tr. P. 24) Fotinl ct infra Fotinum: D hdd. coli, o .. 25) ct Fot. : KGH
2UJ iu qua s. stat, est: deest: Coit. tr. P. 27) Hoc luco can. incipit in Collect. cit. omuih. (cx c. Coli. tr. P.) 28) cler.: deest: ong. Ans. ; prioribus conciliorum
cleet. : B 29) Codd. et Edd. coU. o. Ico Dccr. Pan. ColL tr. P. Deusd. ; collcg. : deest: Ana. Polyc. 30) Codd. ct Edd. coli. o. Aus. lvo Decr. Pau. ColL tr. i .
Ut it ad. Pohjc. 31) ib. pr. Pohjc. 32) Codd. coli. o. Tu rr ccrcm. cd. cit. lvo Dccr. Pan. CoU. tr. P. 33) vol: Aus. Pohjc. 34) ct incong. : deest: KGH 35) fiat
electio vel conf.: Edd . coli. o. lvo Pan. 30) coutemtio: Etld, coli. o. pr. Das. Lwjd. III. 37) sed potius: Dcusd. rolyc. 38) fut. : deest: Polyc. 39) ABCr Aus.
Iro lhcr. Coli. tr. P.; quisque: lvo Pan. Dcusd.; deest: Polyc. 40) Codd. coli. o. Ed. Das. orig. .Ius. lvo Dccr. ColL tr. P '. Densata. Polyc. 41) huiusut. laico:
EM. coli. o. Turrccrcm. cd. cit. Ivo Pan. 42) Codd. U Edd. coli. o. 43) Codd. ct Edd. coli. o. Ico Pan.; ecclesiae suae: orifj. Ans. Pohjc. ; ecclesiam : IVI. tr. P.
Ihasdtd. 14) proiu. clerus: KGH ho Pan.; promoveat: oriq. Ans.; proinoveaut: Polyc. || c a n. 3. 45) veli, imperator: hdd. coli. o. 40) Codd. ct hdd. coli. o.
47) convoc.: .1 ; advoc. : EGH 48) Codd. ct Edd. coU. o. 49) Cothl. tt Etld. coU. o. ori;;. 50) Cotld. coli 0. 51) testem quoquo : KGH 52) Codd. ct hdd. coli. o.
pr. C 53) Codd. coli. o. M) BDFGH Edd. coli. o. 55) BD 50) illius: A KGH: illo spl. fulgente: B 57) Codd. coli. o. 58) Codd. coli. o. ony. 59) viro cui:
Kd. Bas. 00) ABC Cl) in Egist. ad Vercellenses G2) ABEFGH 03) Codd. coli. o. pr. AB || cau. 4. 04) Fragmentum epistolae depeubtae scr. ao. 803 - Jafft
no. 2079. - ho Dccr. V, 357.; ColL tr. P. I, 02, 02.; Cites. III, 05. 05) scias: deest: Ico 00) promovendus: ib. 07) iungimus: AB 08) sit: EGH) | cau. o.
09) Codd. coit. o. 70) Est Couc. Puris. III. httb. post tt. 550. (cf. Maasscn Gesch. I, 211. Hcfclc Couc. Gcsclt. 111, 11.) an. Bruus II, 221. — Iro Dccr. V, 123. (can. :
Quia in aliqttib. — contin.) ; ito Pan. III, 9. ; Parislaconsi : AEGII 71) episcopus: Corr. orig. 72) quem vere: Kd. Arg. ; vero: Edd. coit. rei. 73) Codd. et
Edd. coli. o. Turrccrcm. id. cit. oriq. Iro Dccr. 74) omni: Edd. coli. o. 75) Codd. coli. o. Kd. Bas. || cau. 0. 70) hab. iut. a. 343 ct 381. — venio Biouys. -
llnrclt. II, 8.; -Ius. VI, 33, (13.); lvo Dccr. Vr, 28.; Beusdcd. IV, 18.; Polyc. II, 1, 29. - CoU. tr. P. II, 7, 5. (cx vers. Hisp,) 77) quod non sit: Burch. Aus. lvo
78)turbe: Dcusd. 79) provohendi : Ico
237
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIII. c. 7—13
238
presbiteri «SI 1
C. VII. Irrita sit electio episcopi, rmfSOs
principibus facta.
Item ex secunda actione VI.* sinodi CCCL. Epi-
scoporum, [c. 3.] Sic
Omnis electio episcopi, uel presbiteri, aut3Sd diaconi a
pnncipibiis facta irrita maneat secundum regulam, que dicit:
. 3U1S episcopus, secularibus potestatibus usus, ec-
desuis^ per ,Psas*f obtinuerit», deponatur, et seg rege-
tur&e** omnesque891', qui illi communicant.*4
C. VIII. Non eligantur a populo, qui sunt promovendi 99
ad clei-um.
Item ex Concilio Martini Papae, [c. i.]9i
Non liceat 93 a populo facere93 electionem eorum, qui ad
sacerdotium promonentur9», sed in indicio" episcoporum
sit9», ut ipsi97 eum98 probent, si in sermone et fide et spiri-
tuali uita edoctus sit99.
Gratian. His omnibus auctoritatibus laici excluduntur ab
electione sacerdotum, atque iniungitur eis necessitas ubediendi, non
libertas inperandi.
II. Pars. Econlra™ <> uero scribitB. Gregarius Iohanni
Episcopo primae Iustinianae Iliricae, [lib. IV. epist. 15.] 101
C. IX. Voluntas principis in ordinatione pontificis desideratur.
Ouia igitur suscepta fratrum atque109* coepiscoporum
relatio 103 '» ad locum uos sacerdotii totius concilii unito con-
sensu et serenissimi principis uoluntate declarat accersiri,
gratias saluatori 1040 nostro magna109 cum exultatione
retulimus10»*1. Nos quoque in persona107 c fraternitatis tuae
per omnia consentimus , atque omnipotentem Dominum de-
precamur, ut karitatem uestram sicut sua gratia108 elegit, ita
m omnibus sua protectione custodiat.
C. X. Clerus et populus pontificis electioni intersit 109
Item Gregarius Iohanni Subdiacono , [lib. II.
Indict. 11. epist. 30.] 110
Quanto apostolica sedes auctoritate 111 •> cunctis prelata
constat ecclesiis, tanto inter multiplices curas et illa nos
ualde sollicitat, ubi ad consecrandum antistitem nostrum
spectatur1130 arbitrium. Defuncto igitur113 Laurentio, Me-
diolanensi 114,1 episcopo119, sua nobis relatione clerus inno-
tuit, in electione se filii nostri Constancii, diaconi sui, unani-
miter consensisse. Sed quoniam eadem non fuit subscripta
relatio, ne quid, quod ad cautelam pertinet, omittamus,
idcirco huius precepti auctoritate suffultum11» Genuam111
te proficisci necesse est. Et quia illic multi Mediolanensium
coacti barbarica feritate consistunt, eorum te uoluntates
oportet eis118 in commune conuocatis perscrutari. Et si nulla
eos diuersitas ab electionis unitate disterminat, siquidem
in predicto filio nostro Constancio omnium uoluntates atque
consensum perdurare cognoscis, tunc eum119 a propriis
episcopis, sicut antiquitatis mos exigit, cum nostrae auctori-
tatis assensu130, solatiante Domino1310, facias consecrari,
quatinus huiusmodi seruata consuetudine et apostolica sedes
proprium uigorem retineat, et a se concessa aliis iura non
minuat.
C. XI. In electione episcopi populus debet adesse.
Item Gelasius Papa Philippo et G eroni io Episcopis 133 *.
Plebs Dictrensis1331' data nobis peticione defleuit, diu
se sine rectoris proprii gubernatione dispergi. Ac, sicut
asseritur, is qui a nobis1340 iam probatus dicitur, a paucis et
tenuibus iam 139(1 putatur electus13», cum ad nos13To pertineat,
uniuersos assidua admonitione138 compellere, ut omnes in
imum1311, quem dignum sacerdotio uiderint et130 sine aliqua
reprehensione, consentiant. Et ideo, fratres karissimi,
diuersos ex omnibus sepe dicti loci parrochiis presbiteros 13!,
diaconos et uniuersam turbam uos 133 oportet sepius con-
uocare, quatinus non prout cuilibet133 libuerit, secl concor-
dantibus134 animis talem, uobis ammonentibus 13r>, sibi quc-
rant sola diuinitatis attentione personam, quam nulla
contrarietas a constitutis possit reuocare prescriptis13».
C. XII. De eodem.
Item Stephaniis Episcopus seruus sentorum Dei,
Romano Archiepiscopo Ravennati 137.
Nosse tuam fraternitatem138 uolumus, ad nostras 139
aures fore peruentum, Immolensem 140 episcopum ab hac luce
migrasse; in cuius successoris electione populi diuisionem
prouenisse audiuimus141. Quod quia sepe contingere solet,
querentibtts singulis que sua sunt, non que Iesu Christi, non
adeo miramur. Verumtamen in hoc plurimum oportet tuam
adhiberi143 sollicitudinem, ut conuocato clero et populo talis
ibi143 eligatur per Dei misericordiam, cui sacri non obuient
canones. Sacerdotum quippe est electio141, et fidelis populi
consensus adhibendus est; quia119 docendus est populus,
non sequendus.
C. XIII. De eodem.
Item Nicolaus* Papa Iohanni Ravennati Archiepisc. 140
Episcopos per Emiliam non consecres, nisi post electio-
nem cleri et populi.
EDITIO ROMANA:
Dist. LXIII. c. 7. a) vel b) vel diaconi a c) ex Septima* Synodo, quae est secunda Nicaena d) vel e) ecclesiam
f) ipsos g) segregentur** h) ab ecclesia omnes — c. 8. a) licet b) Contra — c. 9. a) patrum et b) nostrorum relatio
c) omnipotenti Deo creatori a) post retulim. adiect. est : qui vitam actusque vestros ita de praeteritis fecit esse probabiles,
ut omnium vos, quod est valde laudabile, faceret placere iudicio. Quibus nos e) personam — c. 10. a) intersint b) Deo
auctore c) exspectatur d) ecclesiae Mediolanensis e) et auxiliante Domino — c. 11. a) Geruntino b) Diotrensis
c) vobis d) iam: deesl e) vos
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Ex septima: Citabatur ante ex actiouo 2. Synodi VI.
Restitutus est locus ex Xvoue.
** Et segregentur: In aliquot vetustis Gratiani exemplaribus est:
segregetur, sed plcrisquo cum vulgata lectione convenit. In canone 31.
apostolorum gracce sic legitur: y.ot$aioii(Jiho, y.ul uq>oni^ia^io y.a\ y.oirm-
vovwrtf avrii i /mmc. Et infra 16. q. 7. c. Si quis quscopus, ubi hic idem
canon ex alia refertur versione, legitur: ct segregetur, omnesque, qui illi com-
municant, eodemquo modo est apud Ausclmuin. Veruui in versione Aua*
stasii Bibliothecarii legitur quemadmodum apud Gratianum, ct convenit
cum versione prisca ac Dionysiaua.
0. XIII. * In vetusto codice Mutinensi sex concilii Romae habiti re-
feruntur capitula, qitorum secundum est boc. Et do hac eadem re habentur
multa in Poutiiicali manuscripto in gestis Nicolai I.
ili ciu nr e licet, legendum esse videtur: J)om. ( i. e. Dominico) qn cn )l0 2045. — Aiis. VI, 36. i*oi vaien»uimum.icm . i«/
/mt {Ustautc 0,1, m inde ub ne. 878 «*,«« „d 888 vel »»») *«; «• "luiboref Aus.. ,, rimem op. .. adbibere: M! 143) inibi: it,. 144) el. vol con.c...:.»:
apoetolica» aur.: ib. 140) I molae: ib. 111) cuguuvimus. ad n, Uomrni bub. no. SOI in causa loamos lutmmalis, ttp. Jtimsi XV, 50».
Hdd. coit. o. pr. An/. 115) c/. supra Dist. LXIl. c. »• II >3- 1401 ,m0
230
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIII. c. 14-21.
240
C. XIV. De eodem.
Item Pelagius Papa Tulliano Episcopo Grumentino 147 ».
Litteras karitatis tuae suscepimus 148, quibus significas,
Latinum diaconum tuum ad episcopatum ecclesiae Marcellia-
nensis 149 a clero et omnibus150, qui illic conueniunt, postulari.
Hoc1511* itaque dicimus, ut si eum omnes eligunt, et uis eum
concedere, gratum nobis esse cognosce; et si potest152, ante
diem sanctum153 festinet151 occurrere, ut155 uel sabato ipso
noctis magnae post baptismum cum Dei gratia uafeat
ordinari.
C. XV. Sacra* principis ordinandis est necessaria1^ a.
Idem Laurentio Episcopo Centumcelensilb'1 .
Principali deuotissimorum militum, qui illic in ciuitate
Centumcelensi consistunt, relatione ad nos directa, sa-
cram159 insinuant se clementissimi principis inpetrasse, que
eis presbiterum, diaconum et subdiaconum fieri debere
precepit. Ideo hortamur dilectionem tuam, ut personas
ipsas uideas, et diligenter requiras1591*, ne aliquid contra
canones commisissent; et si eos 180 inculpabiles repereris, et
uitae ipsorum testimonium laudabile uiaeris, ueniente me-
diana ebdomada1Glc pascae, (si Dominus uoluerit, et si162*1
uixerimus)163 unumquemque per 104 offitia, que prediximus
promouere non differas.
C. XVI. Papa rogat 1G5 Augustos , ut Reatinam ecclesiam
cuidam electo dignentur concedere.
Item Leo IV. Lothario et Lodcuico Augustis 188.
Reatina ecclesia, que per tot annorum187» spatia pasto-
ralibus curis destituta consistit188, dignum est, ut brachio
amplitudinis uestrae subleuetur, ac gubernationis tegmine109
protegatur. Unde salutationis alloquio premisso uestram
mansuetudinem deprecamur, quatinus Colono humili diacono
eandem ad regendum ecclesiam178 concedere dignemini,
ut, uestra licentia accepta, ibidem eum Deo iuuante 171,1 con-
secrare ualeamus episcopum. Si autem in predicta ec-
clesia172 nolueritis ut prendatur episcopus, Ausculanam173c
ecclesiam, que uiduata existit, illi uestra serenitas174 digne-
tur concedere, ut consecratus a nostro presulatu Deo omni-
potenti uestroque inperio grates peragere ualeat.
C. XVII. Regis precepto ab Apostolico Colonus
Reatinae ecclesiae ordinatur episcopus.
Item Riiae Comitissae 175.
Nobis dominus inperator et inperatrix per suas epi-
stolas direxerunt1785, ut Colonum in Reatina ecclesia, que
pastoris offitio per longa iam tempora destituta uidebatur,
episcopum facere deberemus, sicut et fecimus.
C. XVIII. Inperatoris epistola in electionis confirmatione
desideratur.
Item Stephaniis Guitloni Comiti*71.
Lectis sagacitatis uestrae apicibus, que178» defuncto
ecclesiae Reatinae antistite clerum et plebem eiusdem ele-
gisse1791* futurum sibi antistitem, nobis180' consecrandum
uestro studio directum esse, ne ipsa ecclesia diu sine proprio
constet pastore, fatebantur; nos, de obitu prioris dolentes,
nunc ipsum electum unanimitate et canonica ipsius ecclesiae
electione, ut mandastis, tam citissime ordinare omisimus,
quod 181 d inperialem nobis, ut mos est, absolutionis minime
detulerit182' epistolam. Pro qua scilicet re ambiguum no-
bis est; ideo uoluntati uestrae in hoc parere distulimus, ne
augustalis animus durissime quocumque1831 modo perci-
peret. Sed scientes, ecclesiam Domini184? sine proprio185
pastore diu non debere consistere, gloriae uestrae manda-
mus, quoniam nos aliter188 agere non debuimus187, ut
uestra188 sollertia inperiali (ut prisca consuetudo dictat)
percepta licentia, et nobis, quemadmodum uos scire credi-
mus, mperatoria directa epistola, tunc uoluntati189 uestrae
parebimus de hoc, eundemque electum Domino adiuuante
consecrabimus; quod, karissime fili, moleste nullo modo
suscipiatis1"1*.
C. XIX. Clericorum et ciuium uolunlate metropolitanus
est ordinandus.
Item Leo Papa [I. ad Anastasium Thessalonicensem
Episcopum, epist. LXXXII. al. LXXXIV. c. 6.] 191
Metropolitano defuncto, cum in loco192 eius alius fuerit
subrogandus, prouinciales episcopi ad ciuitatem metropo-
lim193 conuenire debent194», ut omnium clericorum atque
ciuium 195 uoluntate discussa ex presbiteris eiusdem ecclesiae
uel ex1981* diaconibus optimus197 ordinetur198.
C. XX. Cum clero et populo archipresbileri fiat electio.
Item Y sidor us in libro Offitiorum 199.
Si in plebibus archipresbiteri obierint aut pro aliquo
reatu exinde eiecti fuerint300 archidiaconus quantocius201»
proficiscatur illuc, et cum clericis et populis202 ipsius plebis
electionem faciat, quatinus dignus pastor domui Dei consti-
tuatur, et, dum ordinatur, eius prouidentia ipsa plebs
custodiatur.
C. XXL Electus in Romanum Pontificem non ordinetur , nisi
eius decretum inperatori primum representetur 203 a.
Item ex gestis Romanorum Pontificum 204.
Agatho natione Siculus, cuius legatione fungens Iohannes
episcopus Portuensis dominico die octaua205 pascae in ec-
clesia S. Sophiae publicas missas coram principe et patri-
archa latine celebrauit, hic suscepit2081* diualem207 secundum
suam postulationem, per quam reuelata208' est quantitas,
que solita erat dari pro ordinatione pontificis facienda, sic
tamen, ut, si contigerit post eius transitum electionem fieri,
non debeat ordinari qui electus fuerit, nisi prius decretum
generale introducatur in regiam urbem209 secundum anti-
quam consuetudinem, ut cum eorum conscientia210*1 et
iussione debeat ordinatio prosperari211'. §. 1. Item Vitalia-
EDITIO ROMANA.
Dist. LXIII. c. 14. a) Iuliano b) Et infra: Sed nunc et hoc — c. 15. a) Ex sacra prine, quis ordinatur b) inquiras
c) septimana d) si: deesl — c. 16. a) temporum b) adiuvante c) Tusculanam — c. 17. a) dixerunt — c. 18. a) qui
b) ecclesiae elegisse c) nobisque d) eo quod e) detulit f) hoc quoc. g) Dei h) suscipias — c. 19. a) debebunt b) vel
diaconis — c. 20. a) quanto ocius — c. 21. a) praesentetur b) susc. ab illo divaL c) relevata d) eius scientia e) provenire
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XV. # Ex sacra: Emoiulata est haec rubrica, ut indicet illum, de quo agitur, fuisse ad petitionem imperatoris ordinatum; sacra enim episto-
Iam imperatoria significat.
Dist. I.xm. cau.14. 147) Codd. coii. o. pr. I); Tuliano: l) ho; Julinno: /us. ; Tulino: Poti/C.; Kp. incerto tempore (578— 90) scr. n. Pelagio TT. — Jnffr
>«. 098. — rf. Dist. LXXVI. c. fi». — ,lus. VI, <W. (58.); Im inr. VI, ltS. ; Pahje. II, S9, (28,) 5. — in omuih. c n». conti». — Cam. III, 35. 148) suscipimus:
KUH 149) Marcellinae: Aut. 150) ab omnib.t NOH 151) Codd. ct Kdd. enti. o. - /)IS. Polpc. 152) ut si possit: Poi)/c. 153) festum: AH; sanet. Pasclme:
EQH Etl. Itas. 154) fostin. : deest : Ans. Polyc. 155) ut: deest: ib. || e an. 15. 15G) Codd. coli. o. pr. I); prlncip. auctoritas: D Kdd. coli. o. 157) Ep. Pclagitl.
scr. inter n. 555 ct ,rH>0 — Jaffe no. 010. — Ans. VII, 91. (cnn. couti 1 1.) 158) sacr. epistolam: D Etld. coli. o. 150) Codd. et Kdd. coli. o. Ans. luQ) eos: JtDhFU
H51) Codd. coli. o. Ed. Itus. Corr. Ans. 1G2) Codd. coli. o. Ans. 103) vixoritis: Ea. llns. 1(5*1) ad: Jlu*. || ean. 1G. 1G5) rogavit: AB 1GG) scr. «u. «.850
d 852 - Jaffe no. 108*1. — Coli. tr. P. I. (50, 10. 1G7) AH; temporum vel annor. : CDEQH Tnr recreta, cd. cii. 1G8) constitit: Kdd. coli. 0. 1G0) regimine:
CEQll Kdd. coli. o. - Rohm. 170) ecd.: deesi: Alt 171) Codd. coli. o. Tnrrccmn. ed. c/t. Coli. tr. P. 172) eccl.: deest; AB 173) OM, coli. o. Coli. tr. P.:
Ascnlanain: Corr. 171) severitas: Edd. coli. o. || cau. 17. 175) Titao: CII; Ittac: B; Mittao: EO; Litae: Coli. tr. P .; Ep. scr. tuter a. 850 Ct 852 Jaffe
no. 1385. — Coli. tr. P. I, G0, 10. 17G) Codd. coli. o. Coli. tr. V. II c.Vli. 18. 177) Ep. Stephani VI. scr. c. a. 88G ad (Iui donem comit. Spolctan. --Jaffe no. 2G27. --
Coli. tr. P. I, 01, 7. 178) ABCDEGJI 170) Codd. coi/, o. pr. I) Coli. tr. P. 180) AlICI/F; a nobis: KQ; ot a nobis: H Kdd. coli. o. 181) Codd. coli. 0. Coli. tr. P.
182) ACDFUH Kdd. coli. o. pr. Bas.; detulerint: B Ed. Ba s. 183) Codd. coli. o. Coli. tr. P.; quocumque .. porcipiet: AB 184) ABFColl.tr. P. 185) prop.:
deest : AB 18G) mox: Coli. tr. P. 187) debemus: ABC 188) a vestra: Edd. coli. o. pr. Bas. Corr. 180) et volunt.: Coli. tr. P. 190) ABBr Ed. Bas. Coli. tr. r.j
non susc.: AB || can. 19. 191) Ep. 14. c. G. (in Hispana c. 5.) scr. ao. 44G (?) Ed. Baller. — Jaffe no. 189. — -4ms. dcdic. I, 92. ; Aus.Yl, 19.; Ivo Dccr. V, 348.
(cnn.: de persona igitur); Dcusdcd. I, 0G. — in omnib . can. continuat. — Cae.s. III, 1. 192) locum: Hisp. 103) metropoUtani: AB; lnetropolitanam: Corr.
104) Codd. ct Eild. coli. o. Turrccr. cd. cit. 105) laicorum: AB; atq. omnium civium: Hisp. Ans. dcd. Ivo Densd. 10G) Codd. coli. o. orig. Hisp. Ans. dcd. Ans. Iro
Dcusdcd. 197) optimis: AB 198) eligatur: orig. Hisp. Ans. dcd. Ans. Ivo J)ccr. || can. 20. 190) auctor capitis non est incenius; cf. Bcrard. IU, 390. 200) sint :
C: eunt: D 201) Codd. coli. o. — sed in AB: quantocicns. 202) cum pop.: AB; presbyteris: Coir. || cau. 21. 203) Codd. coti. o. 204) Secundum Anastuau BM.
Vitas Htl. PP. 205) Codd. coll.o.; octavo: Edd. coli. o. ; dominicorum die octava: ABC 20G> Codd. coli. o. cxc. D 207) div. i. e. regiam epistolam: KUH
Edd. coli. o. 208) Codd. coli. o. pr. C - Bohm. 209) regia urbe: AB Coir. 210) Codd. ct Edd. coli. o. 211) Codd. ct Edd. coli. o. Corr .
241
242
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIII. c. 22-25.
n.us*!f natione Signensis 213 f direxit responsales suos cum
sinodica rnxta consuetudinem in regiam urbem apud^ir.h
pussimos principes, significans de ordinatione sua.
C. XXII. Inperator ius habet eligendi Pontificem.
Item ezSiGa Historia ecclesiastica
Adrianus Papa Romam uenire Karolum regem ad defen-
dendas res ecclesiae postulauit. Karolus uero Romam
ueniens Papiam obsedit, ibique relicto exercitu in sancta
resurrectione ab Adriano Papa Romae honorifice susceptus
est. Post sanctam uero218 resurrectionem reuersus Papiam 21!’
cepit Desiderium regem; deinde Romam reuersus, constituit
ibi sinodum cum Adriano Papa in patriarchio220 Lateranensi
in ecclesia S. Saluatoris, que sinodus celebrata est a CLIII
episcopis religiosis et abbatibus. Adrianus autem Papa cum
uniuersa sinodo tradiderunt Karolo ius et potestatem eligendi
Pontificem, et ordinandi apostolicam sedem. Dignitatem
quoque patriciatus ei concesserunt »L Insuper archiepi-
scopos et 22i episcopos per singulas prouincias ab eo in-
uestituram accipere diffiniuit, et ut, nisi a rege laudetur et
inuestiatur episcopus, a nemine consecretur, et quicumque
contra hoc decretum esset 222 1>, anathematis uinculo eum
innodauit, et nisi resipisceret, bona eius publicari precepit.
C. XXIII. Electio Romani Pontificis ad ius pertinet
inperatoris 223.
Item Leo Papa'23*.
In sinodo* congregata Romae in ecclesia S. Saluatoris.
Ad exemplum B. Adriani apostolicae sedis antistitis 225 qui
domino Karolo, uictoriosissimo regi Francorum ac 22(7 3 Lon-
gobardorum, patriciatus dignitatem, ac ordinationem apo-
stolicae sedis, et inuestituram episcoporum concessit, ego
quoque Leo,seruus seruorumDei, episcopus, cum cuncto “< ■>
clero ac Romano populo constituimus, confirmamus 228 0 et
corroboramus, et per nostram apostolicam auctoritatem ‘m
concedimus atque largimur domino Ottoni primo, regi
Teutonicorum, eiusque successoribus huius regni Italiae, in
perpetuum sibi 23od facultatem eligendi successorem, atque
summae sedis apostolicae Pontificem ordinandi, ac per hoc
archiepiscopos seu episcopos, ut ipsi ab eo inuestituram
accipiant et consecrationem, unde debent, exceptis his, quos
inperator pontificale et232 archiepiscopis concessit; et ut
nemo deinceps cuiusque dignitatis uel religionis 233f eligendi
uel patricium uel Pontificem summae sedis apostolicae, aut
quemcumque episcopum ordinandi habeat facultatem absque
consensu ipsius inperatoris, (quod tamen fiat absque omni
pecunia), et ut ipse sit patricius et rex. Quod si a clero et
populo quis 234 eligatur episcopus, nisi a supradicto rege
laudetur, et inuestiatur, non consecretur. Si quis contra
hanc apostolicam 235e auctoritatem aliquid molietur 23G, hunc
excommunicacioni subiacere decernimus237, et, nisi resipuerit,
inreuocabili exilio puniri, uel ultimis suppliciis feriri -3Sh.
C. XXIV. Precepto principim Maximo remittitur, quod
absque apostolica auctoritate ordinatur.
Item Gregarius [lib. IV. Reg. epist. 34. ad Constan-
tiam Augustam.] 239
Salonitanae ciuitatis episcopus me ac res ponsale 2,10:1
meo nesciente ordinatus est, et facta res est, que sub nullis
anterioribus principibus euenit. Quod ego audiens, ad eun-
dem preuaricatorem, qui inordinate ordinatus est, protinus
misi, ut omnino24i missarum solempnia nullo modo celebrare
presumeret, nisi prius a serenissimis dominis cognoscerem,
si hoc fieri iussissent2421’ ; quod ei sub excommunicationis
interpositione mandaui. Qui 243 contempto me atque de-
specto, in audacia 24-t c quorumdam secularium hominum,
quibus denudata sua ecclesia premia multa prebere dicitur,
nunc usque missas facere presumit, atque ad me uenire
secundum iussionem dominorum noluit. Ego autem pre-
ceptioni pietatis2-!-0 eorum24G obediens, eidem Maximo, qui
me nesciente ordinatus est, 'hoc, quod in ordinatione sua me
uel responsalem meum prctermittere presumpsit217, ita ex
corde laxaui218, ac si me auctore fuerit241’'1 ordinatus. Alia
uero peruersa illius, scilicet mala corporalia, que cognoui,
uel quia cum pecuniis231’ electus est, uel quod 231 c excom-
municabis missas facere presumpsit, propter Deum inre-
quisita preterire252f non possum. Et253g si ad me diu
distulerit uenire20-!, exercere in eo districtionem canonicam
nullo modo cessabo.
C, XXV. In episcopontm electione principis desideratur
assensus 255.
Item ex Tollet ano Concilio [XII. c. C.]25G
Cum 257 longe lateque tractu terrarum diffuso commean-
tium inpeditur celeritas nuntiorum, quo aut non queat
regibus audientibus 25» decedentis presulis transitus notili-
cari251’1', aut de successore morientis episcopi libera principis
electio expectari2COc, nascitur sepe aut 201,1 nostro ordini de
relatione talium difficultas, aut302"? regiae potestati, dum
consultum nostrum pro subrogandis pontificibus sustinet,
innumerosa2G3 necessitas. Unde placuit omnibus pontificibus
Yspaniae atque Galliae2011', ut, saluo priuilegio uniuscuius-
que prouinciae, licitum maneat deinceps Tolletano pontifici,
quoscumque regalis potestas elegerit, et iam dicti Tolletani
episcopi iudicium dignos esse probauerit, in quibuslibet
prouinciis in2°5g precedentium sedibus preficere presulcs, et
decedentibus episcopis eligere successores, ita 200 1* tamen,
ut, quisquis ille fuerit ordinatus, post ordinationis suae
tempus infra trium mensium spatium metropolitani proprii
presentiam uisurus accedat.
Gratian. Electiones quoque'261 summorum Pontificum atque
aliorum infra presulum quondam inperutoribus rcpresenlabantnr,
sicut de electione B. Ambrosii et B. Gregorii tegitur. ( luibus
exemplis et premissis auctoritatibus liquido colligitur, laicos non
excludendos esse ab electione, neque principes esse2®** reic.iendos
ab ordinatione ecclesiarum, iticd quod populus 209 iuhetur electioni
interesse , non pr eripitur aduocari ad electionem faciendam , sed
EDITIO ROMANA.
Dist. LXIII. c. 21. f) Signiensis g) epistola iuxta h) ad — c. 22. a) in b) ageret — c. 23. a) Franc. et Long.
b) toto c) et confirm. d) sibi : deesl e) pontificibus f) religiositatis g) regulam et apost. h) affici - c. 24. a) respon-
sali b) ipsi iussiss. c) audaciam d) fuisset e) quia f) relinquere g) Et infra: Et c. 25. a) regis aui ibus b) in-
notesci c) praestolari d) et e) et f ) Galliciae g) et in h) sic i) esse : deesl
notationes correctorum.
C. xxm. * In synodo: Initium huius capitis videtur esBC istud: Ad
exemplum etc. verba autem, quae antecedunt, ipsa quoque portinoro ad titu-
lum , ut integer titulus ita habeat: Leo rapa in synodo congregata Hornae in
ecclesia S. Salvatoris. Est autem Leo VIII., do quo multa scribit Luitpran*
dus in fine libri C., ot S. Antouiuus pari. 2. tit. lb. c. 1C.
Corpua lur. can. Xd. Friedberg.
243
244
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIII. c. 26—30.
ad consensum electioni adhibendum. Sacerdotum enim {ut in fine
superioris capituli Stephani Papae legitur) est electio, et fidelis
populi est humiliter consentire. Desiderium ergo plebis requiritur
an* 7ok clericorum electioni concordet. Tunc enim in ecclesia
Dei rite preficiclur antistes, cum populus pariter in eum acclama-
ucrit, quem clerus communi uoto elegerit.
Unde Celestinus Papa ait [ad Episcopos Galliae,
epist. II. c. 5.]271:
C. XXVI. Plebis non est eligere , sed electioni consentire.
Cleri, plebisque 272 a consensus2731’ et desiderium re-
quiratur.
C. XXVII. De eodem.
Item Leo I. [ad Episcopos Viennensis prouinciae, epist.
LXXXVII. al. LXXXIX.J271
Vota ciuium, testimonia populorum, honoratorum arbi-
trium, electio clericorum in ordinationibus sacerdotum con-
stituantur2731'. Et infra: Perpacem et quietem sacerdotes,
qui futuri27* !> sunt, postulentur277, teneatur subscriptio
clericorum, honoratorum testimonium, ordinis conuentus278c
et plebis279.
III. Pars. Gratian. Principilms uero atque inperatoribus
electiones Romanorum Pontificum atque aliorum episcoporum
referendas ustis et constitutio tradidit pro scismaticorum atque
hereticorum dissensionibus, quibus nonnumquam ecclesia Dei
concussa periclitabatur, contra quos legibus fidelissimorum inpe-
ratorum frequenter ecclesia munita legitur. Reprcsentabalur
ergo electio 239 catholicorum^1'1 principibus, ut eorum auctori-
tate262 roborata nullus hereticorum uel scismaticorum auderet
contraire 2S3, et ut ipsi principes tamquam deuotissimi filii in eum
consentirent, quem sibi in patrem eligi uiderent, et 233 c ei in omni-
bus suffragatores exist erunt, sicut Valentinianus B. Ambrosio
legitur 2331 dixisse: ,, Noli timere, quia Deusas, qui te elegit ,
semper adiuuabit te. et ego adiulur et defensor tuus, ut meo
ordini2*^ h decet, semper existam. “
Unde Stephanus Papa statuit dicens *SS;
C. XXVIII. Presentibus legatis inperatoiis ordinetur
Pimtifex Romanus.
Ouia289 sancta Romana ecclesia, cui Deo auctore pre-
sidemus, a plurimis 290 3 patitur uiolentias Pontifice obeunte,
que ob hoc inferuntur, quia absque inperiali nolicia291 Pon-
tificis fit consecratio292, nec293 canonico ritu et consuetudine
ab inperatore directi sunt 291 >> nuncii, qui scandala uetent
fieri: uolumus, ut, cum instituendus est Pontifex, conuenienti-
bus episcopis et uniuerso clero eligatur presente293 senatu
et populo qui ordinandus est, et sic electus ab omnibus
presentibus legatis inperialibus consecretur, nullusque sine
sui periculo iuramenta uel promissiones aliquas noua ad-
inuentione audeat extorquere, nisi que antiqua exigit con-
suetudo, ne uel ecclesia scandalizetur, et inperialis honori-
ficentia minuatur.
IV. Pars. Gratian. Verum , quia inperatores quandoque
modum suum ignorantes non in numero consentientium, sed primi
ilistribuentium, immo exterminantium esse uoluerunl, frequenter
etiam in hereticorum perfidiam prolapsi catholicae matris ecclesiae
unitatem inpugnare conati sunt, sanctorum™ e patrum statuta
aduersus eos prodierunt, ut semel electioni non insererent, et
quisquis eorum suffragio ecclesiam oblineret anathematis uinculo
innodaretur, sicut scriptura quoque iliuina dicit, quod post-
quam 297 3 Ezechias™ dissipauit excelsa, et contriuit statuas, et
succidit lucos, confregilque 299 0 serpentem eneum, quem fecit
Moyses; uidelicet, quia illum serpentem Deus fieri iusserat, ne
serpentina morte populus interiret, ideo ipse populus colere et
uenerari eum ceperat, et idcirco destruxit iste, quem300 iubente
Deo fecerat ille. Ac per hoc magna auctoritas ista habenda est in
ecclesia, ut, si nonnulli ex predecessoribus et maioribus nostris
fecerunt aliqua, que illoti tempore potuerunt esse sine culpa, et
postea uertuntur in errorem et superstitionem , sine tarditate aliqua
et cum magna auctoritate a posteris destruantur. Postremo
presentibus legatis imperaturum et inconsultis electiones Romano-
rum Pontificum leguntur celebratae, et tandem idem 392 inpcra-
tores religioso mentis affectu prefatis priuilegiis renunciauerunt,
multa insuper donaria ecclesiae DeiWSf conferentes.
Unde Gregarius* IV. scribit 3®4a:
C. XXIX. Inconsultis legalis inperaloris Adrianus [II.]
ad Pontificatum eligitur.
Cum Adrianus secundus ad Romanum Pontificatum ab
ecclesia Dei genitricis dominae nostrae, que dicitur. „Ad
presepe,“ traheretur ad Lateranense393 patriarchium, cer-
tatim a populo et3931’ clero et proceribus deportatus est.
Quod audientes missi Lodoici inperatoris moleste tulerunt,
indignati307 scilicet, quod, dum presentes essent, non fue-
runt3uS inuitati, nec optatae a se futuri presulis electioni
interesse meruerunt. Qui accepta ratione, quod non causa
Augusti contemptus, sed futuri temporis prospectu hoc
commissum fuerat399c (ne uidelicet legatos principum in
electione310 Romanorum presulum mos expectandi per hu-
iusmodi fomitem inolesceret), omnem indignationem medul-
litus sedauerunt, et ad salutandum electum etiam ipsi humi-
liter accesserunt**.
C. XXX. Romani Pontificis 311 a electio a Lodoico
Romanis conceditur.
Item pactum constitutionis Inperatoris primi Lodoici
cum Romanis Ponti ficibus 312 .
Ego Lodoicus Romanus3131’ Inperator Augustus statuo
et concedo311 per hoc pactum confirmationis nostrae tibi
B. Petro principi apostolorum, et per te uicario tuo domino
Pascali summo Pontifici et313c successoribus eius310 in per-
petuum, sicut a predecessoribus uestris317d usque nunc in
EDITIO ROMANA.
Dist. LXIII. c. 25. k) ut — c. 26. a) plebis b) et ordinis consensus — c. 27. a) exspectantur b) praefuturi
c) consensus d) Pontificum catholic. e) ut f) supra legitur g) et Deus h) meum ordinem — c. 28. a) pluribus
b) intersunt c) iaeo sanctor, d) postquam: deest e) et fregit f) Dei: decst — c. 29. a) I V.: deest b) et plebe c) fuerit —
c. 30. a) Romanorum Pontificum b) Roman. : deest c) Pontif. et universali Papae et d) nostris
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIX. *Grogorius: Hoc antea citabatur ox Grego rio IV., cuius
osso non potest, quum Hadrianus II., do quo hic mentio tit, postorior sit
Gregorio IV. Iu Pontificalibus vero mauuscriptis inter gesta Hadriani H.,
itemquo in collcctiono manuscripta decretorum ltoiuanorum Pontificum in
decretis eiusdem Hadriani II. habetur.
** Accesserunt: In iisdem Pontificalibus haec continenter sequun-
tur: Anti iens hoc Ludovicus imperator Christianissimus, mox impcriulem scri-
bens epistolam, cunctos Romanos, qui dignum tanto peregissent officio praesu-
lem, collaudavit; per quum epistolam videlicet innotuit, nulli quidpiam praemii
fore pro consecratione Romani Pontificis quoquo modo pollicendum, quum ipse
hanc non suorum suggestione, sed Romanorum potius unanimitate ardentissime
cnpcrct provenire; maxime, quum reddi quae abluta fuerant, non auferri a
Romana ecclesia, vel deperire qnicquum se diceret anhelare.
Dist. LXIII. cau. 25. 270) Codd. coli. o. exc. F jj can. 2G. 271) cf. supra D. LXI. c. 13. 272) Codd. coli. 0. 273) Godd. et Edd. coli. o. Ii can. 27.
27-1) E p. 10- c. 4. scr. ao. 445. Ed. Baller. — Juffcno. 185. — Gratiani verba non omnino cum originalis concordant. — Caes. III, 2. 275) Codd. et Edd. coll.o.:
exspectarentur: orig. 27G) Codd. et Edd. coli. o. orig. 277) postulautur: Edd. Ara. Nor. Yen. I. II. 278) Codd. ct Edd. coli. o. 279) conv. plebisquo: EGH
28U) rcproBcntabaiitur . . . electiones: EGR 281) ABDFGH; clericorum cath. : C 282) auctoritatibus: EGH 283) contravenire: ib. 28-1) ABCFGH
285) Codd. coli. o. 280) Codd. coli. o. 287) Codd. coli. o. pr. A£J| can. 28. 288) msrr. deest: AB sed in A postea additu est; Fidem huius cajoitis, quod invenis
ap. Thcincr Disq. critic. p. 205. acriter impugnaverunt Baroitius, Papebrochins, Natalis Alexander reliqui Unius generis scriptores. Pagitis ( ad Baronium ) econtra
Slephauo VI. (at. VII.) illud tribuendum esse censu it, cui consentit Jaffe Regesta pag. 221. jYnr«£orms vero ( Jler . Jiat. SE. II, 2, 127. not. 4.) tribuit Stephauo
IV. ad a. 816 quod et Richt. amplectitur, commentitium certe non esse inde putans, quod Ioann. IX. ao. 898 in conc. Rom. illud ad veritum retulerit ct confirma-
verit. — Sed. cf. quae huc de re disseruerint Phillips Kirchcnr. V, 708. 784. et Hinschius Kirchcnr. I, 231. qui decretum nostrum ex concilii Romani cit. canone com-
positum esse iurc contendunt. — Ico Pan. TII, i.(ca«..- in nomino Domini; ex docr. Nicolai p.) 289) quacuuque: orig. 290) Codd. coli. o. pr. A — orig. Ivo
291) udd.: et suorum legatorum praesentia: orig. Jvo 292) electio et consecr. : Edd. coli. o. — Buhm. 293) necnon: orig. 294) Codd. et Edd. coli. o. 295) ex
praesenti: orig. 290) ABCD; et ideo: QIl 297) Codd. coli. o. 293) IV. Riq. c. 18. 299) Codd. coli. o. 300) quod: ABCD; quem .. fec. Moses: GH 301) illo-
rum : EGH 302) idein : deest: EGH 303) Codd. coli. o. JJ can. 29. 304) Codd. coli. 0. Turrccrem. ed. Font.; Ex additam, ad Anastasii vitas RR. PP, quae per-
peram Guilclmo Bibliothccario tribui solent. — in Ed. Migne Pati'. lat. tom. 128. p. 1382. — Ico Decr. V, 10. 305) Lateranensem: EGH; Lateranensium: A
300) Codd. coti. o. ; EGH et Turrccrcm. ed. Font. : a cloro 307) et indignati sunt: Edd. coli. o. pr. Bas. 308) fueriut: A Ed. Bas. 309) Codd. et Edd. coli. o.
Tnrrecrcm. ed. Font. 310) electionem: luo || can. 30. 311) Codd. coli. o. 312) Integra constitutio ( supposita saec.X I.) prostat in Mon. Genn. Eegg. II. Apptlx.
■p. 9. — cf. Hinschius Kirchcnrccht I, 232. Fickcr Forsch. z. Reichs- u. Rechtsgcsch. Itui. ( Innsbruck 1809) II, 342. sqq. — Ans. IV, 35. (cau. : In nomine Domini
— contin.); Dcusdcd. III, 150. (in medio.); Ivo Decr. VI, 51.; Coli. tr. P. III, 8, 7. can. coni.) 313) ABDEGH 314) condo: orig. 315) Codd. ct Edd. coli. o.
Ivo Coli. tr. P. 310) tuis; F Eil. Bas. 317) BDF Edd. coli. o. orig. Deusd. Ivo Coli, tr- P.
245
246
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIII. c. 31-34.
uestra potestate 318 et ditione tenuistis et disposuistis ciuita-
‘em Romanam eum ducatuSiD su0 et suburbanis atque
uiculis330 omnibus, et331 territoriis eius montanis, atque3®-1
maritimis httonbus, et portubus, seu cunctis duitatibus,
castellis, oppidis, ac uilhs323 m Tusciae partibus. Idem:
§• i-*f Quando diurna uocatione huius sacratissimae sedis
Pontifex de hoc mundo migrauent3» nullus ex re nostro
aut Francus, aut Longobardus, aut de qualibet gente homo
sub nostra potestate constitutus, licentiam habeat contra
Romanos aut publice, aut priuatim3® ueniendi uel 328 e
electionem faciendi, nullusque in duitatibus aut territoriis3»11
ad330 ecclesiae B. Petri apostoli potestatem pertinentibus
aliquod malum propterea331 ' facere presumat; sed liceat
Romanis cum omni ueneratione et sine qualibet perturba-
tione honorificam suo Pontifici exhibere sepulturam, et eum
quem diuina inspiratione et B. Petri intercessione omnes
Romani uno consilio33* atque concordia333 sine aliqua3311
promissione ad Pontificatus ordinem elegerint, sine qua-
libet3331 ambiguitate uel330 contradictione more »7 canonico
consecrare338, et, dum33» consecratus fuerit, legati ad nos,
uel ad successores nostros reges Francorum dirigantur, qui
inter nos et illum310 amicitiam et caritatem ac313 pacem
socient.
[PALE A312.
C. XXXI. Electio et consecratio Romani Pontificis non
nisi iuste et canonice fieri debet 313:1.
Item Leo IV. Lothario et Lodowico Augustis.
Inter nos et uos pacti serie statutum et confirmatum est,
quod electio et consecratio futuri Romani Pontificis non nisi
iuste et canonice fieri debeat.]
[PALE A.
C. XXXII. Ab inperatore uel nunciis eius electioni
Romani Pontificis nullum generetur obstaculum.
Item Constitutio* primi Heinrici et primi Ottonis
cum Romanis Pontificibus3-11.
Constitucio primi Heinrici et primi Ottonis cum
Romanis Pontificibus. Ut nullus missorum nostrorum
cuiuscumque inpeditionis argumentum in electione313 Ro-
mani Pontificis componere audeat, omnino310 prohibemus.
hem: §. 1. In317 electione Romanorum Pontificum neque
liber, neque seruus ad hoc uenire presumat, ut illis Romanis,
quos ad hanc electionem per constitutionem sanctorum
Patrum antiqua admisit consuetudo318, aliquod faciat inpedi-
mentum. Quod si quis contra hanc nostram constitucionem
facere presumpserit319, exilio tradatur.]
C. XXXIII. Juramentum Ottonis , quod fecit domino
Papae Iolianni.
Item Constitucio Ottonis330.
Tibi domino Iohanni Papae ego rex Otto promittere331
e*-'llr:lre facio per Patrem et Filium et Spiritum sanctum,
et - per hoc lignum uiuificae crucis, et per has reliquias
banctoium, quod, si (permittente Deo35311 Romam uenero,
sanctam Romanam ecclesiam et te rectorem ipsius exaltabo
secundum meum posse, et numquam uitam, aut membra,
neque*-11 > ipsum honorem quem habes333, mea uoluntate,
aut meo consensu, aut meo330 consilio, aut mea337 exorta-
cione perdes, et in Roma338-1 nullum placitum aut31'9 ordina-
tionem faciam de omnibus, que ad Te 300 aut»1 ad Romanos
pertinent, sine tuo consilio, et quicquid de terra S. Petri ad
nostram potestatem uenerit30*8, tibi reddam. Cuicumque303
regnum Italicum commisero, iurare faciam301 illum, ut adiu-
tor tui303 sit ad defendendam300 terram S. Petri secundum
suum posse307*.
C. XXXIV. Liberum sit clero et populo de propria diocesi
episcopum digere.
Item exprimo libro Capitulorum Car oli et Lodowici
[Imperatorum c. 84.] 308
Sacrorum canonum non ignari, ut in Dei nomine sancta
ecclesia suo liberius potiatur-'09 :1 honore, assensum ordini
ecclesiastico probemus3701', ut scilicet episcopi per electio-
nem cleri et populi secundum statuta canonum de propria
diocesi, remota personarum et munerum acceptione, ob
uitae meritum et sapientiae donum eligantur, ut exemplo et
uerbo371c sibi subiectis usquequaque prodesse ualcant.
Gratian. Ex bis constitutionibus et pacto Lodowici in per a-
toris deprehenditur, inperutores illis renundasse priitilegiis, que de
electione summi Pontificis Adrianus Pupa Karolo inperutori, et ad
imitacionem eius Leo Papa Ottoni I. regi Theiitonicorum fecerat.
Cum ergo ea:37*'1 promissis auctoritatibus cunctis liqueat electionem
clericorum tantummodo esse, queritur, quorum sit ipsa electio, au
clericorum maioris ecclesiae tantum, an etiam religiosorum alio-
rum, qui in eadem duitate fuerint t Sed (sicut in breuiatione cano-
num 1'ulgentii, Cartagincnsis ecclesiae diaconi, inuenitur) septimo
concilio Nicensi 3730 et Maccrcnsi373 1 concilio statutum est, ut
lui eligendum episcopum sufficiat ecclesiae matricis 373 arbitrium.
Nunc autem sicut electio summi Pontificis non a Cardinalibus
tantum, immo 370 s etiam ab aliis religiosis clericis auctoritate
EDITIO ROMANA.
Dist. LXIII. e) et f) ante §. i. antecedit: Item infra g) aut h) in territor. i) propter hoc facere k) qualibet
1) aliqua — c. 31. a) fiat — c. 33. a) Domino b) et c) in Romana urbe cl) pervenerit e) et cuicunque i) addit.:
Sic me Deus* adiuvet et haec sancta Dei evangelia — c. 34. a) potiretur b) praebuimus c) verbis d) ex: deest c) in
septimo capitulo Nicaeni concilii f) in Gangrensi (conc.: deest) g) verum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXII. * Constitutio: Ex antiquo exomplari Gratiani restitutus
est Uic titulus, in quo exomplari post titulum istum, interposita rubrica, in-
cipit caput: Ut nullus, ctc. ut etiam apud lvonem. Verum, quia receptum
est, ut initium huius capitis sit a dictione Constitutio, relicta sunt h&cc verba
etiam in principio ipsius. Exstat vero hoc capitulum iu vetustis quoquo
oxomplaribua, in quibus Paleae esse non solent.
C. XXXIII. * Sic mo Deus: Addita Imoc sunt cx Concio Camerario,
in cuius libro habentur multae formae ia ramentorum, ct exstat mouuscri-
ptus Romao.
jtiutntiin no. os* mu. ~ . .. /.««utUntiono •
tltcM: Coiltl, cl Edd. coli. 0. pr. Itus. — ibis, lvo || can. 33. 3oO; Hem ex _ BcichcsVint. d. suchs. Manse 1,3, 203/. nui tam cotum/ utilium tsse cmswntf,
\ dicsebncht (iescit. d. dcutsch. haiscrzcil (Iintuuschtcrig 1803) I. 8 28.; Fit fu r Forsch. s.
• t. H niti Deutsche Verfass. (Icsdi. V, 08. (Ait/ 1874), VI, 1 •( * ncu^dal IV 1G1. (saci
non ut iu Uti. Italus. Cupit. Aquitano;. j. c. 78. repermtur. - Aus. vi, '
•imelt. I, 1U7. (iluttinji. 1&-15), cum Curuli Cupdulmc 9 37l) cl Md.cott. o. orig. Aus.
"iscr. ori,,. „n. nutui.; - Au s. Dcusd. 370) Cmid. H M cM.O.AW- 3111 A]t. Magriauonsl: F;
Uirimvtl (ll: Niconi); SopUinuiiIco...! eo»c.llo. Fni***-g " scd K
1'irrunil. t. u. 375) matris: 11 S76) Codd. coit. o. pr. Cub, voiimi c
(sacramentum futuri imperatoris. Hoc Juramentum invenit scriptor
ct sic deinceps iu tiriiit persona singularis : Dcusdol. 352) scilicet et:
mea: der st: orig. 358) -I
: JSGJl 301) vel ad tuus : orig.
" Atts. ; tui: Aiis, in Cod. Vatie,
sohtmiuwlo invenitur rapit. /// tutorie»,
ivi Dcnisrkt Stunts- n. /irrht.s-
360) Codd. cl Kdd. coli. o. Cndd.
ifcnstlcd.: et exemplo et vorbo: Alt 372) MtEUM
ctiaiu iu Gangrensi concilio: EUII; M&crlaiiensi:
247
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXUI. LXIV. c. i-G.
248
Nicolai 377 Papae est facienda , ita ei episcoporum electio nona
canonicus tantum, sed etiam ali aliis religiosis 378 h clericis, sicut in
generali sinodo Innocenlii'm Papae Romae habita constitutum
est. Ait enim:
C. XXXV. Absque religiosorum uirorum consilio canonici
maioris ecclesiae episcopum non eligant.
Obeuntibus sane episcopis, quoniam ultra tres menses
uacarc ecclesiam sanctorum380 Patrum prohibent sanctiones,
sub anathemate381* interdicimus, ne canonici de sede epi-
scopali ab electione episcoporum excludant religiosos3821’
uiros, sed eorum consilio honestam et idoneam personam in
episcopum eligant 383c. Quod si exclusis religiosis 3888 electio
facta fuerit385', quod absque eorum consensu3805 et conni-
uentia factum fuerit, irritum habeatur et uacuum387.
Gratian. Nunc ergo queritur, si uota eligentium in duas se
diuiserint paries, quis eorum sit preferendus alteri? De his ita
scribit Leo Episcopus [ad Anastasium Thessalonicensem
Episcopum, epist. LXXXII. al. LXXX1V. cap. s-]388
C. XXXVI. Cum uota eligentium in duas se diuiserint333 »
partes, quis sit preferendus alteri333.
Si 391 forte, quod* nec reprehensibile, nec inreligiosum
iudicainus, uota eligentium in duas se diuiserint partes,
is metropolitani indicio alteri preferatur392, qui maioribus
innatur3931’ studiis et meritis; tantum391 ut nullus detur395'
inuitis et non petentibus396, ne397 plebs inuita3988 episco-
pum non optatum contempnat3"®, aut oderit.
DISTINCTIO LXTV.
GRATIANUS.
I. Pars. Hinc considerandum est, a quibus uel quo tempore
sacri ordines sint 1 3 distribuendi 2I), uel quibus in locis patriarchae,
primates, archiepiscopi, episcopi, corcjnscopi et reliqui sacerdotes
sint ordinandi. A (quibus ordinentur episcopi, m Niceno Con-
ciliare ( liffbiitum 1 est , in quo sic legitur, [c. 4.] 5
C. I. Ab omnibus conprouincialibus episcopi ordinentur.
Episcopi6 ab omnibus7, aui sunt in sua prouincia8,
debent ordinari. Si uero hoc9 difficile fuerit, uel urgente103
necessitate, uel itineris longitudine, tres11’’ episcopi debent12
in unum congregari13, ita ut ceterorum11', qui absentes sunt,
consensum litteris158 teneant16'. Potestas sane uel con-
firmatio pertinebit per singulas prouincias ad metropolita-
num episcopum. r
C. II. De eodem.
Item Anacletus Papa17» [ad Episcopos Italiae, epist. II.]
Ordinationes episcoporum auctoritate apostolica ab
omnibus, qui in18 eadem prouincia sunt, episcopis I9I> cele-
brandae sunt. §. i.20' Quod si omnes simul minime conuenire
potuerint21'1, assensum tamen22 suis prebeant precibus23'*,
ut ab ipsa ordinatione animo non desint24.
[PALE A25.
C. III. Ex Concilio Arausicano I. c. 21. 26
De * abiectione 27 eius, quem duo presumpserint ordinare
episcopi in nostris28 prouinciis, placuit de presumptoribus29,
ut sicubi contigerit duos episcopos tertium ordinare30, et
ipse**, et auctores81 dampnabuntur , quo cautius ea, que
sunt antiquitus instituta32, seruentur.]
C. IV. Ceteris33 assentientibus3* cum33 tribus conpro-
uincialibus36 » ordinetur episcopus.
Item Anicius Papa31b [in epistola ad Episcopos Galliae.]
Conprouinciales episcopi, si necesse fuerit, ceteris con-
sentientibus a tribus episcopis iussu archiepiscopi consecrari
possunt.
C. V. Non ordinetur episcopus extra conscientiam
metropolitani.
Item Innocentius [Papa ad Victricium Episcopum
Rothomagensem epist. II. c. i.}38
Extra conscientiam metropolitani nullus393 audeat ordi-
nare episcopum. Integrum enim est iudicium, quod pluri-
morum sentenciis confirmatur. Nec unus episcopus presumat
ordinare episcopum, ne furtiuum beneficium prestitum
uideatur. Hoc enim et40 sinodus Nycena constituit41 atque
constituendo421’ diffiniuit43.
C. VI. Episcopi a suo metropolitano, et ipse ab eisdem 44
consecretur.
Item Gelasius43 uniuersis episcopis 463 per Dardaniam 47l>.
II. Pars. Quia per ambitiones illicitas non pudet quos-
dam ecclesiarum iura turbare, ac priuilegia, que metropoli-
EDITIO ROMANA.
Di st. LXIII. c. 34. h) religiosissimis — c. 35. a) anathematis vinculo b) religiosissimos c) honesta et
idonea persona in episcopum eligatur, d) eisdem religios. e) celebrata f) assensu — c. 36. a) diviserunt b) et
stud. iuvat. c) detur : deest; legit.: et non petentibus ordinetur ne civitas episcop. d) aut contemnat — Di st. LXIV.
Pars. I. a) sunt b) tribuendi c) Nic. primo Concil. — c. I. a) aliqua urgente b) certe tres c) etiam ceteror. d) in
literis e) teneant et ita faciant ordinationem — c. 2. a) Papa: deest b) fuerint c) ante §. 1. inserit.: et infra d) poterunt
e) apicibus* — c. 4. a) provincialibus b) Papa; deest — c. 5. a) metrop. episcopi null. b) constituendo: deest — c. 6.
a) episcop. : deest b) per Dardan. constitutis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXVI. * Quod noc roprolionsibilo, ncc irreligiosum
indicamus: Ilacc vorba, quae a coteris collectoribus uon referuntur, non
sunt inventa apud Leonem, sed apud Grcgorium, ox quo referuntur infra 8.
qu. 1. c. Ncc novum.
1> i « t. LXIV. C. II. * Apicibus: In opistola est: precibus ; apud Ivo*
noui et Burchardum: precibus ct scriptis.
C. III. * In concilio ipso Uoc ©st initium buius capitis: Duo si jnac-
sumserint ordinare episcopum, ctc. ac deinde tota ros plenius exponitur.
Apud cctoroa vero collectores eodem foro modo habet atquo hic, ct in multis
vetustis Gratiani codicibus abest.
** Et ipse: Sic emendatum est ox originali, et ceteris collectoribus;
antea legebatur: ct episcopi, et auctores.
Dist. LXIII. can. 31. 877) auct. canonum Nic.: AD; — Nicol. n. in Cone. Itoni, ao. 1059 — cf. Dist. XXIII. c. 1. 378) Codd. coll.o. (| can. 35. 379) m
Cone. J.ulcrau. II. hab. ao. 1139 c. 28. ap. Mansi XXI, 533. — cf. Dist. XXIII. c. 1. 380) sanet.: deest: orig. S81) ABCF 382) Codd. et Edd. coli. o. orig.
383) ABEFGJJ Ed. lina. 334) Codd. ct Edd. coli. o. 38 5) Codd. ct Edd. coli o. 386) ACEFOIf Edil coli. o. ; quod. . . fact. fuerit: deest: DD 387) vanum : C
388) Kp. 11. c. 5. Scr, ao. 44G(?) Ed. Baller — Jaffc no. 189. — Atia, dcdic. II, 9.; Ans. VI, 19. (can.: metropolitano defuncto; can. contin.): Dcusdcd. I, 90.
(ut itp. Ans .): Ivo Dccr. V, 347. (can.: cum ergo do summi sacerdotis; can. contin.); Ico Pan. III, C. (ut ap. Ana.; contin.); Coli. tr. P. III, 9, (10,) 2.;
Polgcarp. II, 1, 5. (can. : cum do summi sacerdotis; can. contin.) 389) ABCDF 390) alteri: deest: AB 391) si in aliam fortasso personam (alium: Ivo Pan.)
partium so vota diviserint: orig. Ans. Ivo Dccr. Pan. Polyc. 392) praeponatur: Ans. dcd. Dcusdcd. 393) Codd.ct Edd.coll.o.Ans.Dcnsd. Ivo Pan. 394) tamen:
Ivo Pan.; ita tamon: Tnrrccr. cd. Pont. 395) Codd. ct Edd. coli. o. Polyc. 396) poouitontibus: Ed. Arg.; petontib. episcopus: EGH 397) noc: D Ed. Arg.
398) Codd. ct Edd. coli. o. Tnrrccrcm. cd. cit. Ans. Jvo Dccr. Pan. Polyc. — Corr. 399) Codd. et Edd. coU. o. Ans. dcd.
Dist. LXIV. Pars. I. 1) ABCDF 2) ADCF 3) Cotfd. coli. o. 4) statutum: EOH |t can. 1. 5) C. Nicacn. c. 4. hab. ao. 325. ver sft Hisp. — Ans.
VI. 59.; ib. 52. (cx vers. Dionys.): Jvo Dccr. V, 117.; Coli. tr. P. II, 1, 4. — cf. Burch. I, 27. (ex Cone. Arolat. c. 5.) 6) episcopum oportet: Hisp. Ans. Ivo
Coli. tr. I*. 7) add. : episcopis si fieri potest: ib. 8) eius: Hisp.; eiusdem provinciae: Ans. 9) boc: deest: C 10) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. 11) Codd. ct
Edd. coU. o. 12) debeant: Hisp.; debent: Codd. Hisp. 13) congregati: Hisp.; congregati osso: Ans. Coli. tr. 7’. 14) Codd. ct Edd. coU. o. 15) Codd. coli. o.
ja. AI); Hisp. Ans. Ivo CoU . h. P. 10) Codd. ct Edd. coli. o. Tatrecr. ed. cit. || can. 2. 17) A BEO II; Ep. Pscudoisidor. Ep.U. Auacl. c. 18. ap. Hinschius p. 75. —
ltarch. I, 15. (can. contin.); Ans. VI, 53, (51.); Jvo Dccr. V, G9. ; Jvo Pan. III, 12. 17. Coli. tr. P. I, 2, 9.; Cacs. III, 19. — cf. infra Dist. L XXV. c. 1. 18) in:
decat: Ans. 19) Codd. ct Edd. coU. o. Burch. ; episcopi: orig. at in Cod. Par. 3852: episcopis 20) Codd. coli. o. — Polyc. II, 1G, (8,) 1. (can. contin.) 21) B orig.
Burch. Ans. Jvo Dccr. Pan.; poterlnt: A Coit. tr. P. Polyc. 22) tamen: deest: C Ivo Pan. 23) AF orig. Burch. Ans. Jvo Dccr. Pan.; add.: et scriptis: Burch . Ans.
Ico Pan.; apicibus: deest: Coll.citt.Coll.tr. P. Polyc. 24) dosierint: B; auirno desi.staut: Coli. tr. 1\ JJ can. 3. 25) JIaec Palea deest in Codd. colL o. ct in Ed. Bas.
2G)/m/>. ao. 441. (sec. Cone. Nicacu.c. 4.) ap. Bruns II, 125.; sed canonis verba negue cum originalis ncqnc cum Hispanae omnimodo concordant. —Burch. 1,30.; Jvo
Dccr. V, 141.; Jvo Pan. III, 20.; Ans. dcd. II, 2G. a Thcincro citatur , sed falso, ut nos quidem censemus. 27) add. : ambitione: Edd. coli. o. Ivo Pan. 28) vestris:
Edd. coli. o. Corr. 29) praesumtionibus: caed. 30) consecraro: Ivo Pan. Corr. 31) actores: Edd. coli. o. exc. Lugdd. 32) statuta: Edd. coU. o. orig. Burch.
Jvo Pan. || can. 4. 33) cunctis: AB 34) absentibus: EOH 35) a: ib. 36) Codd. coli. o. 37) Ep. Pseudoisid. c. 1. ap. Hinschius p. 120.; Burch. I, 28. (can.:
dc ordinationib. opiscopor.); Ans. VI, 39. (can.: si archicptecopus; contin.); Dcusdcd. I, G3. («< ap. Ans.); Jvo Dccr. V, 139. (nt ap. Burch.); Jvo Pan. III, 10.
(ut ap. Ans.); Coli. tr. P. I, 9, 1. (nt ap. Burch.); Polyc. II, 8, 2. («f ap. Ans.) |( can. 5. 38) scr. ao. 404. — Jaffeno. 85. — A«s. VI, 56, (54.); Jvo Decr. V, 113.
(cnn..- primum ut extra); Polyc. IT, 8, 3.; Coli. tr. P. I, 38, 18.; Cacs. III, 34. 39) Codd. ct Edd. coU. o. Hisp. 40) et: deest: BEOH 41) constitutum est atqnc
definitum: orig. 42) Codd. ct Edd. coU. o. pr. AB: custodiendo diffiniv. : Tnrrccrcm. cd. cit. 43) atq. const. diff. : deest: Hisp. || can. 6. 44) eis: BEGH
45) Gelas. Papa: EGH 46) Codd. coli. o. 47) ADCF — cp. 28. Gelasti (492—96) ad Epp. Dardaniae scr. ap. Thiel p. 435. — Jaffe no. 413. — Ans. VI, 41. (Natali
episcopo) ; CoU. tr. P. I, 40, 35.; Cacs. UI, 34.
249
250
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIV. LXV. c. 1—5.
tams uel proumcialibus48 episcopis decreuit antiquitas
temeraria presumptione peruadere, propter quod etiam
communionis apostolicae desiderant tenere dissidium*»
quod500 scilicet ab eius auctoritate diuisi uel®1 inpune pro-
prias usurpationes exerceant, non respicientes, quia eterno
ludici rationem tam de catholicae sinceritatis iniuria quam
de traditionum preiudiciis52 paternarum non sine perpetuae
sint dampnatioms intentu reddituri, si in hac obstinatione
permanserint, kantatem uestram53 duximus instruendam5*
ut uos omnes in commune55 fratres, per®68 Dardaniam siue
per contiguam quamque prouinciam constituti, qui uos sub
metropolitanis uestris esse meministis, et ab eisdem sub-
stitui5* decernentes58, sicut uetus consuetudo deposcit
unanimiter studeatis5»® antistites, et uicissim, si metropolita-
nus humanae condicionis sorte65 recesserit 61 f, a eonpro-
uincialibus episcopis, sicut forma transmisit, sacrari omnibus
modis censeatis, neque 62 e sibi quod uobis antiqua disposi-
tione concessum est patiamini uendicare ; quatinus et inter
ipsas aduersantium uoluntatum procellas ueterum regulas
nullatenus custodire cessetis, sicut persecutionum tempore
diuersarum Patres nostros constanter fecisse non dubium est.
C. VII. De eodem.
Item ex Concilio Mari ini Papae63.
III. Pars. Episcopum64 oportet maxime quidem ab
omni concilio constitui. Sed65 si hoc aut663 pro necessitate,
aut pro longinquitate itineris difficile fuerit, ex omnibus tres
colligantur67 b, et omnium presentium uel absentium subscri-
ptiones teneantur, et sic postea ordinatio fiat. §. 1. Huius
autem rei potestas in omni prouincia ad metropolitanum
pertinet68® episcopum69.
C. VIII. Non erit episcopus , qui preter metropolitani con-
scientiam70:1 fuerit ordinatus.
Item ex Concilio Niceno [I. cap. 6.]71
Illud generaliter est clarum, quod, si quis preter senten-
ciam72 metropolitani factus fuerit episcopus, hunc magna
sinodus diffiniuit episcopum esse non oportere.
DISTINCTIO LXV.
GRATIANUS.
I. Pars. Conprouincialium episcoporum uniuersaliter de-
sideratur consensus in ordinatione episcopi. Quod si aliqui
animositate ducti contradicere noluerint, obtineat sentencia pluri-
morum.
Unde in Niceno Concilio, [c. 6.]1;
C. I. Si ceteris consentientibus ordinationi episcoporum duo
uel tres contradicant, obtineat sentencia plurimorum.
Sane, si communi omnium consensu* rationabiliter pro-
bato secundum ecclesiasticam regulam, duo uel tres ani-
mositate ducti per contentionem contradicant, obtineat
plurimorum sentencia sacerdotum.
C. II. De eodem.
Item ex Cimcilio Martini Papae3.
Non debet ordinari episcopus absque consilio et pre-
sentia metropolitani episcopi. Adesse autem oportet omnes,
qui sunt in prouincia sacerdotes, quos per suam debet epi-
stolam conuocare metropolitanus3. Et quidem4 si omnes
occurrant5a, bene6; si hoc autem difficile fuerit, pluriores71’
oportet8 occurrere9. Qui autem non conueniunt10®, presen-
tiam sui per epistolas suas 11 ll faciant, et sic omnium facto
consensu ordinationem episcopi fieri oportet. Si autem
aliter, preter quod a nobis terminatum est, fuerit factum,
talem ordinationem nichil preualere I2c decernimus.
II. Pars. §. 1. Si autem secundum canones ordinatio
episcopi fuerit facta, et aliquis cum sua13f malicia in aliquo
contradixerit, plurimorum consensus obtineat.
C. III. De eodem.
Item ex Concilio Antioceno, [c. 19.]14*
Episcopum non ordinandum 15 a sine consilio16 et presen-
tia metropolitani episcopi, cui melius erit, si ex omni pro-
uincia congregentur episcopi. Quod si fieri non potest, hi,
qui adesse non possunt, propriis litteris consensum suum
de ipso designent17, et tunc demum post plurimorum18
siue per19 presentiam siue per litteras29 consensum senten-
cia consona ordinetur. Quod si aliter, quam statutum est,
fiat, nichil ualere21 huiusmodi ordinationem22. §. 1. Si uero
etiam28 secundum diffinitas24 regulas ordinatio celebretur,
contradicant autem aliqui propter proprias et25 domesticas
simultates, his contemptis sentencia de eo26 obtineat plu-
rimorum.
Gratian. Si autem prouinciam 27 primatem liabere constiterit,
nec etiam metropolitano 285 absque eius conscientia episcopum
consecrare licebit.
Unde Leo Papa urbis Romae Anastasio Episcopo,
[epist. LXXXII. al. LXXXIV. c. 6.]29»
C. IV. Absque primatis consensu metropolitanus episcopum
non ordinet33.
De persona autem consecrandi episcopi, et de cleri ple-
bisque consensu metropolitanus episcopus ad fraternitatem
tuam referat, quodque in prouincia bene placuit scire te
faciat, ut ordinationem rite celebrandam tua quoque con-
firmet31 auctoritas. Que rectis dispositionibus nichil morae
aut difficultatis debebit325 afferre, ne gregibus Domini diu
desit cura pastorum.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi III. [c. I2.J33-1
Placet34 omnibus, ut inconsulto primate cuiuslibet pro-
uinciae tam facile nemo presumat, licet cum multis355, in
Dist. LXIV. c. 6. c) quo
b) eligantur c) pertineat — c. 8.
deest e) valere f) sua : deest —
b) debet — c. 5. a) Carthag. II.
EDITIO ROMANA.
d) sive per e) statuatis f) decesserit g) nec quemquam — c. 7. a) aut: deest
a) sententiam — Dist. LXV. c. 2. a) occurrerint b) plures c) convenerint d)suas:
c. 3. a) episcopus non est ordinandus b) a metropolit. — c. 4. a) urbis Romae: deest
b) multis episcopis
notationes correctorum.
Dist. LXV. C. I. •Consensu: Graeco legitur: tyr/piii ivloytp ovorj,
sal xara xav ovo ixxltjoiaonsov, quod Dionysius vertit: deo'Cto rationabi t
et secundum ecclesiasticam regulam comprobato.
C. IIT. * Verbis graecis multo melius respondet altera vorsio, quae
Dionysii est, idooque illa consulenda.
59) Codd. coli. 0. Coli. ir. P. 60) forte: orig.
_ x „nfr AON ,1 iflMdium • OYin. Ans.; dissidium: Codd. orig. 50) AVCDF Coli. tr. P. 51) velut: EGH orig.
Dist. LXIV. can. 6. 48) comprovinc. : MJH uihci i - ./ . .j. 5-1) inde ab hoc loco An sehni canon cum (huliani minime concordat
Aus.; edi.: quin: Edd. coli. 0. pr. U,gdd. M prao.urt.cio: i««. de„,dent es: I) orig. Corr. - “
55) communione: Ed. Rus. 56) Codd. coli. 0. Coll.tr. P. 57) - ' - — ‘~
61) BF Coli. - — ' n'
DEOH 68)
cd. cit. Coli. tr. P. 69) opiscop. : deest
Ans. ded. I, 100. (can. conbiu.); Ans. VI,
Edd. coli. o.
lione : Ed. Jias. 56) Codd. coli . o. Coll.tr P. 4 ' Drmls 1It 43>; Coli. tr. P. II, 47, 2. 64) episcoporum : Hisp. 65) quod :
tr. P. 62) XBCDF\\ can. 7. 63) c. 2' /fV “crirod colloEdd. Arg. Bos. orig. Hisp- Coli. tr. P. - Corr. 68) Codd. ct EM. coli. o. Tmrccrem.
Codd. et Edd. coli. o. — orig. Hisp- Coli. tr. P- 67/ C°~J' \ransi) ■ Hisp. II can. 8. 70) Codd. coli. o. 71) hab. no. 325. — 'translatio Bionys. —
- ” - - ■ J-‘; ST& T.PjrhZX); «*-• >“■ 47- “ •
malitiam : orig. Hisp. II oan. 3. ii) hab. ao. 341. (cf. Uefele Colle, "f*? ninccr.cd.cit. legitur) griteca verba dl/u avroiov demonstrant. 17) consignent:
consil et nraos • Hiso ■ tenendum tamen esse: concilium (ut etiam ut. r a an. 2„,lit seuten:iam consonam: Hisp. 21) valet .. ordinatio: MI 22) udd.:
jSS»; signent:' ilR ^') S epLceporum : Edd.coll.o. W)por: toest: CM*P; M) ood Ka„ „) provincia: AB 28) Codd. cl Kdd. coU. o ,j
sciat: Edd coli o 23) et • deest: AB 24) ordinatas. Edd. -lr#. . « — Jaffe no. 189. — Ans.ded.lf 107.: Ito Dccr. V,34d. (caw. contm.); Dcusdal.
can 4 n)°^coU:o%Zr. cd. cit.; V 14. c. G 31) EFVK ong. Ans. Jco ;or^oc* celebr. L . q. cont.:AB
I- « Corr. et Hicht. citatur, sed nos nihil iuvemmus. 30) episcopus ±$DEFQ ; IV.: H; .
32) CDP Edd. coli. o. Turrecrcm. ed. cit. orig • ;
cult: EFQB 36) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrcm. ed. cit. uisp.
est c. 12. Cone. Carthag. II. hab. ao. 390. ap. Bruns I, 121. 34) pia-
251
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXV. LXVI. c. i.
252
quocumque loco sine eius (ut dictum est) precepto episcopum
ordinare3*5. §. i. Si autem necessitas fuerit, tres episcopi,
in quocumque loco sint, cum primatis ‘precepto ordinare
debebunt37' episcopum38.
C. VI. Unicuique ecclesiae proprius honor seruetur.
Item ex Niceno Concilio, [c. 6.] 39
Mos antiquus perduret40* in Egipto, uel Libia, et41 Pen-
tapoli43, ut Alexandrinus episcopus horum omnium habeat
potestatem, quoniam quiaem435 et44 Romano episcopo
parilis* mos est45. §. i. Similiter autem et apud Antiochiam
ceterasque prouincias honor suus unicuique seruetur ec-
clesiae.
C. VII. De eodem.
Item ex eodem, [cap. 7.] 40
Quoniam mos antiquus obtinuit et uetusta traditio, ut
Eliae, id est Ierosolimorum episcopo, honor47 deferatur,
habeat43 consequenter honorem, manente tamen metropoli-
tanae duitatis48* propria dignitate50.
Gratian. Qui uero a conprouincialibus suis cum meiro-
politani licentia fuerit ordinatus, infra constituta tempora eius se
lepresentet conspectibus 51 •>.
Unde in Tarraconensi Concilio, [c. 5.] legitur 52:
C. VIII. De eodem53*.
Si quis54 in metropolitana ciuitate episcopus non fuerit
ordinatus, posteaquam555 suscepta benedictione per metro-
politani litteras honorem episcopi5*5 fuerit adeptus, id opti-
mum esse decreuimus57, ut postmodum statuto tempore, id
est inpletis duobus mensibus, se metropolitani sui58 pre-
sentet59' aspectibus, ut ab illo monitis ecclesiasticis instruc-
tus plenius quid*50 obseruare61 debeat recognoscat. Quod
si forte hoc*52 inplere neglexerit, in sinodo increpatus a
fratribus corrigatur. Et si forte infirmitate aliqua ne hoc
inpleat fuerit inpeditus*53'1, hoc suis litteris metropolitano
indicare procuret.
III. Pars. Gratian. His auctoritatibus datur inlelligi,
quod episcopi a conprouincialibus suis debent 64 ' ordinari. Sed
queritur, si in prouincia fuerint 65 plurimi episcopi, et contigerit
forte unum remanere episcopum, quid fieri debeat f Ille, quia
solus est, non potest ordinare episcopum ; conjtrouinciales non*567
habet, cum quibus consecrare 177 episcopum ualeat. Cum ergo
talis necessitas fuerit, quid faciendum sil, in Sardicensi Con-
cilio33 diffinitur, in quo [cap. 5.] sic statutum legitur:
C. IX. Si unus159* tantum in prouincia remanserit episcopus,
ad consecrationem episcopi de uicina prouincia
episcopi701’ conuoceniur.
Si* forte in prouincia unum tantum remanere episcopum
contigerit, superstes episcopus conuocet episcopos uiemae
prouinciae. et cum eis ordinet conprouinciales sibi71 episco-
pos. Quod si facere neglexerit, populi conueniant episcopos
uicinae prouinciae, et illi prius commoneant episcopum, qui
in eadem prouincia commoratur, et ostendant, quod sibi
petant populi rectorem72', et doceant iustum esse, ut ueniat
ipse73**, et cum eis ordinet episcopum. Sed74d si litteris
conuentus tacuerit75 et dissimulauent, nichilque rescripserit,
tunc satisfaciendum est populis, ut ueniant7*5' ex uicina pro-
uincia, et77 { episcopum ordinent.
DISTINCTIO LXVI.
GRATIANUS.
I. Pars. Archiepiscopi 1 * autem ab omnibus suae prouinciae
episcopis debent ordinari.
Unde Anicius Papa ait [in epist. ad Episcopos Galliae]2*:
C. I. Ab omnibus suffraganeis episcopis3^ archiepiscoqtus
ordinetur.
Archiepiscopus* ab omnibus suae prouinciae episcopis
EDITIO ROMANA.
Dis t. LXV, c. 5. c) debeant — c. 6. a) perdurat b) pot. quandoquidem — c. 7. a) civitati b) aspectibus — c. 8.
a) De eod. : deest; legit. : Metropolitano se repraesentet nuper factus episcopus b) postquam c) repraesentet d) praepe-
ditus e) debeant f) enim non — c. 9. a) forte unus b) episcopi : deest c) episcopum rectorem ct) Quod e) conveniant
f) episcopi et — Dist. LXVI. Pars. I. a) archiepiscopus . . . debet — c. 1. a) ait: deest b) suis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI. * Parilis: Graeco legitur: bteidq xal ttS iv tfj 'Pmpq Imarunto
tovto ovvqBig iauv, id est: quoniam et Romae Pontifici hoc usitatum est.
Quibus verbis nulla paritas Romani et Alexandrini patriarcbatus inducitur,
ut quidam malo interpretati sunt. De qua re optime Nicolaus I. in epistola
ad Micbaelem imperatorem, quao incipit: Proposueramus, sic 6cripsit: Ni-
caena sj/nodus noverat Romanae ecclesiae omnia Domini sermone concessa. Si
omnia, ergo defuit nihil, quod non illi concesserit. Denique, si institutu Nicaenae
synodi diligenter inspiciuntur, invenietur profecto, qttia Romanae ecclesiae nul-
lum eadem synodus contulit incrementum ; sed potius ex cius forma, quod Ale-
xandrinae ecclesiae tribueret, particulariter sumsit exemplum. Hactenus Nico-
laus. Statutum igitur fuit, ita in Alexandrina ecclesia observandum, quia
sic fieret iu Romana.
C. IX. * Capitulum hoc, quomodo refertur a Gratiano, praecipue in
priore parte, cum latino, quod geminum est in tomis conciliorum, multoque
inlnus cum graeco canone convenit, quin etiam apud JBurchardum et Ivo*
nem vario legitur. Huius vero concilii canones a Latinis latine, et a Grae-
cis graece a principio scriptos fuisse, Nicolaus Papa Pbotio scribens in
epistola, quao incipit: Innumerabilium, his verbis indicat: Quomodo autem
non esse apud vos Sardicenscs canones tu solus astruere poteris, quando non so-
lum a Intinae , verum etiam cum aliis a graecae linguae hominibus statuti sunt et
promulgati? Qua de re credibile non est, <juod ibi difiinitum est unumquemque
ipsorum minime propriae linguae tradidisse. Dionysius quoque Exiguus in
epistola ad Stcphanum episcopum, qua ei suam graecorura canonum inter-
pretationem obtulit, Sardiconso concilium a principio inter Latinos latine
editum fuisse bis verbis significat: Tunc sancti Chalcedon ensis concilii decreta
subdetUcs, iu his graecorum canonum finem esse declaramus, ne quid praeterea
notitiae vestrae credamur velle subtrahere. Statuta quoque Sardicensis concilii,
atque Africani, quae latine sunt edita, suis a se numeris cernuntur esse distincta.
** Ut veniat ipse: Tam in concilio, quod est in codice canonum,
quam quod in collectione Isidori™, et apud Burchardum et Ivoncm legitur:
ntet ipsi veniant, ct cum ipso ordinent episcopum. Graecus autem canon ita
habet: 'Gaiog Inlaxono f tlntv. idv ovpflij iv piq 11 rtXsiozoi
btlaxoitoi rvy/drovotr , Ura inlaxonor artopeivai, xaxelvog xata tira dpt-
Xetav pq ftovXq&tj ovtsX&eiv xal avvaivlaai tq xaraataati tdv btiaxoatuv,
td di nXqBq ovva&QOio&hta naqaxaXoitr ylveoBat tqv xataaraaiv too
naQ adztiiv Im^qtovpivov imaxdnov, XQq nyoteQOv ixtlvov -rov ivanoful-
vavta inlaxonov vnopipvqaxea&ai dtd yQappatmv rov 1$<xqxov tqg ina(j~
/lag ( Xiyto d») rov imaxdnov tqg pqtQonoXeiog) oti d£/oi td nXq&q notpbu
avtolg do&ijvai, qyovpai xaitdg I/eiv tovtov ixdix^&ai, tva naqa-
yivqtai. EI di pq dtd yQappatojv ugttu-Stlg naqayivytai, pqts piv drtt-
YQdupoi, td Ixavdv t\\ fiovXqaet tod nlq&ovg xQV ytviaSat. di xal
pstaxaXiioSat xal tovg ano tijg nXqaioxojQOV inaQ/lag Imaxonovg nqog
tqv xataataotv tov tqg pqtponoXe ag imaxdnov. Id est: Osius episcopus
dixit: Si qua in provincia, in qua plurimi sunt episcopi, contigerit unum episco-
pum morari absentem , neque is propter negligentiam quandam convenire voluerit,
neque episcopoium creationi consentire, populi vero congregati postulent eum,
quem ipsi expetunt, episcopum constitui, primum oportet episcopum illum, qui
absens moratur, admoneri literis primatis provinciae (nimirum episcopi metro -
politam) dc populorum postulato, pastorem sibi dari petentium; recte autem se
habere puto, eum quoque ut intersit exspectari, [alii: admitti]. Quod si neque
per liter as rogatus adfuerit, ac ne rescripserit quidem, satisfaciendum populi vo-
luntati est. Convocari autem oportet ex vicina etiam provincia episcopos ad me-
tropolitani episcopi creationem.
Dist. LXVI. C. I. * Archiepiscopus: Haec prior pars in epistola
ipsa et apud ceteros collectores (i. e. Ans. Deusd. IvoDecr.] fusius exponitur.
Dist. LXV. can. 5. 36) non debero ordinare: Hisp. 37) ACDF Ed. Bos. Codd. Hisp.; debent: BEOH Edd. rei. 38) ep.: deest: orig. Hisp. \\
can. G. 39) hab. ao. 325. versio Hisp. — Ans. IV, 4G. ; Deusdcd. I, 2. ( vers . Dionys.: can.: antiqua consuetudo); Coli. tr. P. II, 1,6. (can.: mos antiq.); Polyc.
II, 22, (21,) 2. («< ap. Deusdcd.) 40) ARCDFH orig. Ans. Corr . 41) vel : DDEOH 42) Pontapolim : DEQH 43 ) AB (quidem : deest), DEFQH Edd. coli. o.
Tttrrccrctn. ed. cit. Hisp. Ans. 44) etiam : EGH 45) hacc verba ex Dionysio in collectionem Isidori, quemadmodum in Gallia habebatur, videntur urrepsissc. Jn Cou.
Hisp. legitur (ut diam ap. Ans.): quoniam quidem et Ep. Rom. hoc idem moris est. || can. 7. 46) cf. ad c. 6. — Coli. tr. P. II, 1, 7. 47) honor.: deest: Hisp.,
sed invenitur iu Codd. qnibsdam Hisp. 4S) hic habeat: GH; huius habeat: E 49) Codd. et Edd. coli. o. Turre erem. ed. cit. Hisp. Coll.tr. P. 50) proprio honore:
Edd. coli. o. pr. Has. 51) Codd. coli. o. || c a n. 8. 52) hab. ao. 51G. - ap. Druus IT, 16. ; Ans. ded. II, 48. : Coli. tr. P. II, 31, 4. 531 ABCD ; in F canon noster cum
antecedente Gratiani dicio deest, ei manu posterioris sacculi in margine adseriptus est; de eod.: deest: EGH 54) Si quis rnetr. : AB; Quisque: Q; Quisquis: H;
Quicunque: E 55) CDF orig. Hisp. Ans. dcd. Coli. tr. P. 56) episcopatus: orig. Hisp.; episcopi: Codd. oria. 57) decernimus: Edd. coli. o. — Bohm. 58) sui:
deest: Au s.ilcd. 59) ADH Edd. coli. o. Turrecr. ed. cit. Coll.tr. P. 60) quod : orig. Hisp. ; quid: Codd. orig. et Hisp. 61) observari: BCD 62) Qui si forte hoc: C;
quod si hoc : orig. ; quod si forte hoc : Codd. orig. Hisp. 63) Codd. et Edd. coU. b. 'timeor, ed. cit. Coli. tr. P. 64) ABCEFQH 65) non fuer. : Ed. Bas. Corr. 66) Codd.
coli. o. 67) ordinaro vel consecr.: EQH\\ can. 9. 68) hab. ao. 343. (in Hisp. c. 6.); Bnrch. I, 26.; ho Decr. V, 137., apud illos can. incipiens verbis: Osius ep.
non omnimodo cum nostro consentit. 69) Codd. coli. o. 70) A BC 71) si bi : deest : AC 72) ACDEGH Hisp. 73) in coli. Hisp. nihilo tamen minus est : veniat et ipse,
cui graecus textus respondet 74) Codd. coli. 0. pr. D; etsi: D Edd. coli. o. 75) etiam tacuer.: EGH 7 G) Codd. coli. o.pr.D — Hisp. 77) Codd. et Edd. coli. o. Hisp.
Dist. LXVI. P a r s. I. 1) AB EGH |l ca n. 1. 2) Codd. coli. o. - Ep. Pseudoisid. c. 2. (ap. Hinschins p. 120.) cuius fontem hoc loco cognosces Cone. Cartk. u.
429. c. 12.; Nic. c. 4.; AnUoch. c. 19. — Burch. I, 28. (can.: do ordination. episcopor.); Ans. VI, 39. (can.: si archiep. obierit)^; Dcvsded. I, G3. (ut ap. Ans.)
Jco Decr. V, 39. (ut ap. Burch.); Ivo Pan. Ul, 10. Coli. tr. P. I, 9, 1. 2. («I ap. Burch.) — c/. c. 9. Comp. I. de dect. et c. 5. X. de temp. ord. (1, 11.) 3) ABC
253
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXVII. LXVIII. c. i-r. 254
ordinetur. §. i.4c** Hoc autem8*1, quod de archiepiscopi
consecratione8 c preceptum est”, ut omnes suffraganei eum
ordinent, nullatenus licet inmutari3, quia ille9? qui preest
ab omnibus episcopis, quibus preest debet constitui19. Sin
autem111' aliter presumptum fuerit, uiribus carere non du-
bium est, quia irrita erit secus 12 ■ acta ordinatio 13.
II. Pars. Gratian. De episcopis non141* ordinandis a
paucioribus quam a151 tribus episcopis , scribit Anacletus 18
[ep. II.17 ad episcopos Italiae] dicens:
[C. II.] w»
Porro et™ Ierosolimilarum 29 primus archiepiscopus B. Ia-
cohus, qui lustus dicebatur, et secundum carnem Domini frater
nuncupatus est21, a Petro, Iacobo22 et Iohanne apostolis or-
dinatus est, successoribus 23 uidelicet 24 dantibus 28 >' formam eo-
rum26c, ut minus2'1 d quam a tribus episcopis 28, reliquisque omni-
Ims assensum prebentibus , nullatenus22 e episcopus ordinetur et
communi 39 uolo ordinatio celebretur.
DISTINCTIO LXVH.
GRATIANUS.
I. Pars. Presbiteri uero et corepiscopi ab uno episcopo
ordinari possunt.
Unde Anacletus 1 [epist. II. ad Episcopos Italiae]2:
C. I. Sacerdotes ab uno possunt ordinari episcopo.
Reliqui sacerdotes a proprio ordinentur episcopo, ita ut
ciues et alii sacerdotes assensum prebeant, et ieiunantes
celebrent3 ordinationem. Similiter et diaconi ordinentur4.
Ceterorum autem graduum distributioni trium ueracium
testimonium3 episcopi8" scilicet approbatione7 sufficere
potest.
Item in S palen si [Concilio II., c. 6.] 8 legitur:
C. II. De eodem.
II. Pars. Episcopus sacerdotibus9 ac ministris solus
honorem dare potest, solus10 auferre non potest.
DISTINCTIO LXVm.
GRATIANUS.
I. Pars. Queritur de illis, qui ordinantur ab eis111, quos
non constat fuisse 2 episcopos, an sint iterum consecrandi, an
non? Quod uero consecrandi non sint, probatur auctoritate Gre-
garii, qui scribens Iohanni Episcopo Iiauennali, [lib. II.
epist. 32.]3 ait:
C. I. Semel consecratus iterum consecrari non debet.
Sicut semel baptizatus iterum baptizari non debet, sic
et semel consecratus iterum consecrari non potest4". Sed5 si
quis cum81' leui culpa ad sacerdotium uenit7, pro culpa peni-
tencia debet indici, et tamen8 ordo seruetur90.
Econtra idem Gregorius testatur scribens cuidam episcopo 19:1 :
C. II. De presbiteris, qui ordinantur ab eis, quos constat
non fuisse episcopos.
Presbiteri u,quos reperisti121>, si incogniti fuerint uiri 13c
illi, qui ordinantur 14d, et dubium est, eos15 episcopos
fuisse, an18 non17, qui eos ordinauerunt18, si bonae actionis
uirique19® catholici sunt ipsi presbiteri, et in29 ministerio
Christi omnique sancta lege edocti, ab ipiscopo21 suo bene-
dictionem presbiteratus suscipiant et consecrentur, et sic
ministerio sacro fungantur22.
Gratian. Quod ergo consecratus in eodem ordine iterum
consecrari prohibetur, de eo intelligentlum est, qui consecratus est
ab illo, quem certum erat ius consecrandi habere. Qui autem ab
illo consecratur, quem non constat ius consecrandi habuisse23,
iterum consecrandus est, quia si ille itis cimsecrandi non halmc-
rit 24 1 iste ex olei effusione nichil consecrationis accepit. Et quia
in ipso ordine consecratus non erat, nunc quasi primum ad con-
secrationem veniens ab episcopo sacerdotalem, benedictionem et
consecrationem consequitur. Si autem ius consecrandi habue-
ritis, in prima unctione consecutus est consecrationem; in
secunda uero non reiteratur consecratio, sed sola unctio , sicut de
quo dubium est, an sit baptizatus , an2eh non, debet baptizari;
qui si prius baptizatus non fuerat, consequitur gratiam baptismi,
si autem baptizatus erat, nichil accipit in secunda unctione, nec
pertinet hoc ad reileracioneni baptismi, sed ad cautelam salutis.
Hoc etiam2"1 ' de ecclesiis consecrandis similiter obseruandum est.
Unde in Niceno Concilio 28 » :
C. III. Non debet iterum consecrari ecclesia semel consecrata.
Ecclesiis semel Deo consecratis non debet iterum conse-
cratio adhiberi, nisi aut ab igne exustae, aut sanguinis effu-
sione, aut cuiuscumque semine pollutae fuerint: quia sicut
infans a qualicumque sacerdote m nomine Patris et Filii et
Spiritus sancti semel baptizatus, non debet iterum baptizari,
ita nec locus Deo dicatus29 iterum consecrandus est, nisi
propter ea^ causas, quas superius nominauimus, si tamen
fidem sanctae Trinitatis tenuerunt39, qui eum consecrauerunt.
II. Pars. Gratian. Inter episcopos autem et corepiscopos
hec differentia est , quod episcopi non nisi in duitatibus , corepi-
scopi etiam in uicis ordinari possunt. Episcopi formatas tribuunt,
corepiscopi non nisi commendaticias et pacificas dare ualent. Epi-
EDITIO ROMANA.
Dist. LXVI. C. i. c) ante §. r. inserit.: et infra d) Illud tamen e) consecratione praedictum est atque praecept.
f) id est g) illis h) autem: deest i) eius secus k) autem non 1) a: deest — c. 2. a) C. II. Episcopus non minus quam
a tribus episcopis ordinetur b) suis dantibus c) eorum: deest d) non minus e) ullatenus — Dist. LXVII. c. i. a) cum
episcopi Dist. LXVIII. Pars. I. a) his — c. i. a) ita qui consecratus est semel, in eodem iterum ordine non debet
consecrari, b) forsitan cum c) servari — c. 2. a) Contra Gregor. III. ad Bonifacium Episcopum epist. II. b) ibidem
reperisti c) viri: deest d) ordinant e) et catholici viri f) et g) habuit h) vel i) et — c. 3. a) Concil. legitur
notationes correctorum.
*• Hic in epistola cum multa alia sunt interfecta, tum c. Comprovinciales. Bup. dist. 64.
Dist LXVI can 1 i) Codd coli. 0. B) Coild. ct Edd. coli. o. Turrecr. ed. cit. ; illud autem : orig. Bnrch. Ans. Ivo Pan. Coli. tr. P . illud quod : Dntsdctl,
61 Codd ciEdd coit o Turrecren! ed cit 7) est : deest: Edd. coti. o. 8) mutari : EOH Ivo Pan. 9) Codd. coli. o. Codd. oris. : 'dem : Deusded. ; quia qui omnibus :
F.dBafw 1 ordinari AB 11) Codd ct Edd coli o. Turrccr. ed. at. Ivo Pan. 12) Codd. et Kdd. coli. o. Tnrrccr. ed. cit. Ans. 13) a, Id.: archiepiscopi: EOH
vi-, 1Ul?. _ Ar .. y) voaa. Cl mm. * ICI P.„«: EOH llcan.2. 17) Eo. Pseitdnisid. Auacletic. 18. tua. Hiunchius
tedd. c
P-7 .
episcopor. ;
18) in Codd. «
mitanorum: DEFOkEd. Bos.; Hierosolymitanus: ' 94) VciiicotfJivf Ras. 25) ACKFOH Bnrch. Ans. Ivo Dea. Pan. Coli. tr. P. 26) Codd. coli. 0. Bnrch.
A,:°b/°o Decr L^CouT™' tolyc vf) BDEFOH Bnrch. Ans. Ivo Dccr. Pan. CoU. tr. P. Polyc. 28) ep.: deest: Edd. Arg. Bos. 29) Codd. coli. 0. orig. Bnrch.
/Ius. Ivo Decr". Pan. Coli. tr. P. Polyc. 30) curo communi : Bnrch. Ivv Decr.
musce crruunuw. u; wt«a. « jiuh. t c/*». v. „ 171 non* dees e. r. . -9
A»i*. Ivo Deci\ 16) eoa: deest: Ivo Decr. 16) aut: -iwt. t’; A • fruantur: B; consecretur .... fungatur: Ana. 23) habere vel habulsso: KOH
pr. A 20) In: deest: B Ana. 21) a patro vel op.: Ana. J _ g os) Codd. coli, o. — Auctor ca-pitis, conc. Hic. perperam tributi, non est inventus, c/. infra
24) 1IDF0H 26) BCDFQH 26 ) Codd. coli. o. 27) Cod.1. co . o. II e _a n. 3. wsyjoaa.eo F
Diei. I. de cone. c. 20. 29) dedicatus : A Edd. coii. o. 30) tenuerit . . . consecraverit «. nae
255
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXIX. LXX.
256
scopi ius consecrandi habent, corepiscopi minores tantummodo 31,1
ordines tribuunt , Lcuiticam autem et sacerdotalem benedictionem
prostare non ualent.
De his ita scribit Leo Episcopus^® * omnibus Episcopis 33
[epist. LXXXVI. al. LXXXVIII.p
C. IV. In quibus corepiscopi ab episcopis differant.
Quamuis corepiscopis et presbi teris35 plurima cum epi-
scopis ministeriorum communis sit dispensatio, quedam
tamen3®1’ sibi prohibita nouerint, sicut est87 presbiterorum
et diaconorum, et38*: uirginum consecratio, constitutio 39 4
altaris, ac benedictio uel unctio. Siquidem nec erigere
altaria400, nec consecrare ecclesias417 eis licitum est43e, nec
per inpositionem43 manuum fidelibus baptizatis44 uel con-
uersis hereticis45 paracletum Spiritum sanctum tradere, nec
erisma conficere, nec erismate baptizatorum1® frontes sig-
nare, nec publice quidem in missa quemquam penitenteni
reconciliare, nec formatas cuilibet epistolas mittere47.
[PALE A48.
Hec4fl enim omnia illicita sunt corepiscopis, qui ad exem-
plum et formam LXXII. discipulorum esse noscuntur, uel
presbiteris, qui eandem gestant figuram.]
Ouoniam, quamquam consecrationem habeant, pontifica-
tus tamen apicem non habent.
III. Pars. Gratian. Ili uern^ propter insolentiam suam,
qua episcoporum offitia sibi usurpabant, ab ecclesia hodie prohibiti
sunt.
Unde Damasus Papa ait [ad Episc. Africae, epist. V.]51
C. V. Ordo corepiscoporum a sacra sede reprobatur.
Corepiscopi tam ab hac sacra sede, quam ab episcopis
totius orbis83 prohibiti sunt53*. Nimis enim841' eorum insti-
tucio inproba, nimis est et55' praua, quia, ut8® de 57 4 summo
sacerdotis58 ministerio aliquid presumant, omni auctoritate
caret59. §. i.®°c Nam®1 non amplius, quam duos ordines
inter discipulos Domini esse cognouimus, id est duodecim
apostolorum, et LXXII.69 f discipulorum®3. Unde iste tertius
processerit, ignoramus®-^. Et quod ratione caret exstir-
pare®51' necesse est.
IV. Pars. §. 2. Quod autem®6 episcopi non sint®7, qui
minus quam a tribus®8 episcopis ordinati sunt, omnibus®9
patet. Prohibitum70', est enim71 k a sanctis Patribus, ut qui
ab73 uno uel a duobus sunt ordinati episcopis non731 nomi-
nentur episcopi. Si nomen74 non habent, qualiter75 offitium
habebunt7®?
Item Urbanus [Papa II.] 77 14
C. VI. Apostolorum in ecclesia locum tenent7Sb episcopi.
Ouorum uices in ecclesia episcopi habeant, et quis eis
hanc dignitatem dare debeat, S. Augustinus79 ostendit, in-
quiens: „Pro patribus tuis nati sunt tibi filii ®°c. Patres
missi81 sunt apostoli: pro apostolis filii nati sunt83®, con-
stituti sunt episcopi. Hodie enim episcopi, qui sunt per
totum83 mundum, unde nati sunt? Ipsa ecclesia patres illos
appellat, ipsa illos genuit, et ipsa illos constituit in sedibus
patrum. Non te ergo putes desertam, quia non uides Paulum,
quia non uides Petrum84', quia non uides illos, per quos
nata es.: de prole tua creuit tibi paternitas. Pro patnbus
tuis nati sunt tibi filii : constitues eos principes super omnem
terram. Filios85 7 genuit ecclesia, constituit8® eos pro patri-
bus suis principes super omnem terram."
DISTINCTIO LXIX.
GRATIANUS.
III. Pars. Tonsura uero clerici de manu abbatis suscipi
potest, si eidem abbati manus inpositio ab episcopo facta noscatur.
Unde in Septima Sinodo [c. 14.]1 legitur:
C. I. Abbates, quibus ab episcopis *a manus inponitur,
aliquos tonsurare possunt.
Suoniam uidemus multos 3,> sine manus inpositione a
a4 etate tonsuram clerici5' accipientes, nondumque®
ab episcopo manus inpositione percepta super ambonem
irregulariter in collecta legentes, precipimus amodo id mi-
nime fieri. Id ipsum quoque conseruandum74 est etiam
inter monachos.
II. Pars. §. 1. Lectoris8 autem manus inpositione9
licentia est unicuique10' abbati solummodo in proprio
monasterio faciendi, si dumtaxat eidem11 abbati manus in-
ositio facta noscatur ab episcopo secundum13 morem pre-
ciendorum abbatum, dum constet illum presbiterum esse.
§. 2. Simili modo137 secundum antiquam consuetudinem
corepiscopum14*.' preceptione oportet episcopi promouere
lectores.
C. II. Non exorcizent15 qui ab episcopio pronecti non sunt.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 26.] 16
Non oportet exorcizare eos 17, qui necdum ab episcopis18
sunt proueeti l9a, neque in ecclesiis, neque in domibus30.
DISTINCTIO LXX.
GRATIANUS.
Ab episcopis alterius duitatis clericus ordinari non poterit,
nec etiam a proprio absolute ordinandus est: absoluta autem 15
ordinatio Calcedoncnsi Concilio prohibetur, et uacuam hubere
manus inpositionem precipitur ; in quo sic statutum est, [can. 6.] - :
EDITIO ROMANA.
Dist. LXVIII. c. 3. b) tantum — c. 4. a) Leo I. ad Episcopos Germaniae et Galliae b) tamen auctoritate veteris
legis, quaedam novellis et ecclesiasticis regulis sibi c) aut virgin. d) sicut constit. e) eis altaria f) eccles. vel altaria
g) consecrare licet — c. 5. a) a tot. orbis fuerant episcop. prohib. b) ergo c) et: decst d) hi de e) ante §. t. inserit.:
et infra f) LXX. g) funditus ignoramus h) exstirpari i) patet, quoniatn, ut bene nostis, prohibit. k) est enim: deest
1) nec — c. 6. a) Unde Urb. b) teneant c) filii. Quid est, pro patribus tuis nati sunt tibi filii? d) nati sunt tibi e) vides
Petrum ... Paulum f) ante filios inserit.: et infra — Dist. LXIX. c. 1. a) episcopo b) multos: deest c) cleri d) ob-
servandum e) unicuique: deest f) etiam modo g) episcopos — c. 2. a) promoti — Dist. LXX. a) enim
Dist. LXVIII. cau. 3. 31) Codd. coli. 0. || can. 4. 32) Codd. coli. 0.; add.: beatus: EGH 33) Coihl. ct Bdd. coll.o. Ans.; add. : et presbyteris:
DEQH Ed. Das. 34) Epistola supposititia; c/. Jaffe no. CXCUI. — Integer fere hic locus sunitus est ex Cone. Hisp. II. c. 6. — ap. Hinsckins Pseudoisi a. p.G2$. ;
A>is. VII. 123, (125.); Ico Dccr. VI, 72.; Polyc. IV, 20, (27,) 2. — in omnib. cnn. contin. 35) ct presb.: deest: ho 3C) Codd. et Edd. coli. o. Ans.Polyc.
37) est: deest : leo 38) Codd. coli. o. ; ac: orig. Ans. Ivo Polyc. 39) Codd. ct Edd. coli. o. 40) Codd. coli. o. 41) Codd. et EUI. coli. o. Ans. Polyc. 12) Codd.
coll.o. Turrccrcui. cd. cit. Ans. Polyc.; lic. eat: decst: orig.; permittimus: Ivo 43) impositiones : Ans. Ivo Polyc. 44) baptizandis: orig. Ivo 45) vel
beretic. : EGE; ex haeresi: orig. Ans.; de baer. : Ivo 4C) baptizandorum: orig. 47) cuil. clerico: Ed. Das. 48) Haec Palea deest: Codd. colL 0. ( r f.
OfuMiu. Hugncc. ap. Schutic p. i5.); ItiiJitcnis, omnia scijg. verba ab auctore Paleae addita esse perperam c en suit ; mimo inde a quoniam in o. Codd. coli,
exstant, alquc ipsius sunt Gratiani. 49) ctulctn verba reperies in ep. Damasi cuius sequens canon p articulet est 50) vero: deest: AC ||can. 5. 51) Ep.
Psendotutlor. ap. Hinschins p. 510. Ans. VII, 123, (120.) : Polyc. IV, 26, (27,) 1. (can. contin.) 52) ab omnibus: Polyc. 53) Codd. ct Edd. coli. o. Polyc, ;
fucruut: Ddhm. 54) Codd. ct Edd. coli. o. 55) BDEFQH Edd. coli, o., sal in EQH decst: nimis 56) et si: F Edd. coli. o. 57) Codd. coli. o. Ans. 58) sacer-
«lotii: orig. 59) canmt: Edd. coli. o. G0) Codd. coti. o. Ano. It.; ap. Hinsch. p. 511. ®1) nam: deest: Polyc., ubi vcrbti antecedentia: nimis .... caret:
desunt. G2) Codd. d Edd. coli. o. Ans. Corr. 63) verba: id est . . . discipul.: desunt: orig. Polyc. 64) Codd. et Edd. coli. o. 65) Codd. coli. o. orig. Ans. Polyc.;
exstirpandum est: Ed. Dus. 66) enim: orig. Polyc. Corr. 67) sunt: EGE Polyc. G8) add.: vel qui ab uno vel a duobus: orig. 69) inde ab: omnibus usque
ad: patribus omnia desunt: Polyc. 70) Codd. et Edd. coli. o. 71) Codil. ct Edd. coti. o. 72) vol ab: EGH 73) Codil. coli. o. Ans. 74) enim nomen : C Edd.
coli. o. 75) quomodo: ADEGH, sed ap. Ans., quem Grat. secutus esse videtur : qualiter 7G) habent: Polyc. || cau. 6. 77) Codd. et Edd. coll.o. — caput incertum
78) Codd. coli. o. 79) in commentar, ad Psalm. 44. in fine 80.) Codd. ct Edd L coli. 0. 81) nostri : EQH 82) Codd. et Edd. coli. o. 83) univorsum: D Edd. coli. 0.
84) Codd. coit. o. 85) Codd. coli. o. — Filios usque aa finem: deest: D 86) et const.: EGH ,
Dist. LXIX. can. 1. 1) Cone. Hic. II. ao. 787. ex interpretat. Anastasi* — Ivo Decr. V, 376. (can. : quia ordo); Coli. ir. P. II, 12, 11. (cod. modo ; can.
contin.) 2) ADCD 3) Codd. et Edd. coli. o. 4) puorili : EGH 5) DDEQH orig. Ivo 6) nondum : orig. 7) ADCF orig. Coli. tr. P. 8) loctores : Edd. Lugihl.
H. III. 9) impositionem : orig. Corr. io) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Ivo Coli. tr. P. 11) eid.: decst: orig. 12) secundam ... abbat.: non sunt nigracco
canone 13) Codd. et Edd.. coli. o. orig. Coli. tr. P. 14) Cotld. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. || c a n. 2. 15) exorcizant : AD 16) hab. inter a. 343 ct 381 ColL tr. P.
II, 7, 12. 17) op. cos exorc. alios: EQH 18) ep. suis: D Edd. coli. o. 19) Codd. coU. o. Ed. Das. Hisp. Coli. tr. P. — Corr. 20) intra domos: Hisp.Coll.tr.P.
Dist. LXX. 1) Codd. coU. o. pr. D 2) hab. no. 451. - versio Hisp. ; CoU. ti\ P. II, 10, 0. ; Dionys. : Ans. dcd. II, 37. ; IV, 24. ; Rcg. I, 297. ; Durch. 1J, 6. ;
Ans. VII, 105.; Ivo Dccr . VI, 26.; Apud Ivoncm Pan. III, 27. prior tantum huius canonis pars cx vers. Hisp. deswnta est, in altera secutus est Dionysium.
257
258
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXX. LXXI. c. 1-5.
C. 1. Nullus3 est absolute nrdinanthis.
Neminem absolute ordinari'1 presbiterum hibernus1’’1’,
uel1’ diaconum, nec7c quemlibet in ecclesiastica ordinatione
constitutum, nisi* manifeste in ecclesia duitatis*, siuetf pos-
sessionis10, aut in martirio, aut in monasterio11, hic1-0 qui
ordinatur, mereatur ordinationis publicae 13 c uocabulum.
Eorum 14 f autem15, qui absolute ordinantur, decreuit sancta
sinodus uacuam habere manus inpositionem , et nullum 1,1
tale 17 factum** ualere ad iniuriam ipsius, qui eum ordinauit.
C. II. Irrita sit ordinatio sine titulo facta.
Item ex sinodo Urbani [II.] habita Placent iae [c. i5.]1S:l
Sanctorum canonum statutis consona sanctientes191’ de-
cernimus20, ut sine titulo facta ordinatio irrita habeatur, et
in qua ecclesia quilibet titulatus21 est, in ea perpetuo per-
seueret. §. 1. Omnino autem in duabus aliquem titulari22
non liceat, sed unusquisque, in qua titulatus est, in ea tan-
tum canonicus habeatur. Licet enim episcopi dispositione
unus diuersis preesse possit ecclesiis, canonicus tamen
prebendarius, nisi unius ecclesiae, in qua conscriptus est,
esse non debet. §. 1. Si que tamen capellae sunt, que suis
redditibus clericos23 sustentare non possunt, ea24 cura ac
dispositio preposito maioris ecclesiae, cui capellae subditae
esse uidentur, inmineat, et tam de possessionibus quam de
ecclesiasticis capellarum offitiis ipse prouideat.
Gratian. In eodem etiam concilio antiquis nouem prefationi-
bns decima addita esi, que ita se habet: „ Equum et salutare,
i/ne-oc et unigenitum tuum S. Spiritus obumbratione concepit, et
virginitatis gloria pcnnuncntc lumen elenium mundo 28 effudit,
Imum Christum Dominum nostrum .“
DISTINCTIO LXXI.
GRATIANUS.
Dc clericis ttcro non ordinandis ah episcopo alterius duitatis,
in S ardicensi Concilio1, [c. 18. et 19.] statutum est, in quo
lannarius Episcopus legitur dixisse:
C. I. Clerici ab episcopo alterius duitatis non ordinentur.
Illud quoque sanctitas uestra statuat, ut nulli episcopo
liceat alterius duitatis ecclesiasticum2 a* sollicitare et in sua
diocesi clericum ordinare3. Quia4b ex his contentionibus
solent nasci discordiae5, et ideo prohibeat®0 omnium7 sen-
tencia, ne quis hoc facere audeat. §. 1. Osius episcopus dixit:
Et hoc uniuersi constituimus8, ut quicumque ex alia parrochia
uoluerit alienum ministrum sine consensu ipsius !,<| et sine
uoluntate ordinare, non sit rata eius ordinatio.
C. II. De eodem.
Item Innocentius [ad Victricium Rothomagensem
Episcopum, epist. II. c. 7.] 10
De aliena ecclesia ordinare 11 clericum nullus presumat w,
nisi eius episcopus precibus exoratus concedere uoluerit.
C. III. Qui sine episcopi sui13* consensu ordinatur, irrita
sit eius ordinatio.
Item ex Niccno Concilio, [c. 16. in fin.] 11
Si quis ausus fuerit aliquem, qui ad alterum pertinet, in
ecclesia ir,b ordinare, cum non habeat consensum illius1® epi-
scopi, a quo recessit clericus, irrita sithuiusmodi ordinatio.
C. IV. Clericus unius ecclesiae in alia 17 non ordinetur.
Item ex Concilio Calcedoncnsi, [c. 20.] 18
Clericos in singulis 19a ecclesiis constitutos non liceat20,
sicut iam diffiniuimus21, in alterius ciuitatis ecclesiis ordi-
nari; sed quiescant22 in ea, in qua ab initio ministrare'-3
meruerunt, exceptis illis, qui proprias ciuitates perdiderunt,
et ex necessitate ad alias ecclesias migraucrunt. Si uero
quicumque episcopus post diffinitionem istam ad alium epi-
scopum pertinentem clericum susceperit24, placuit sanctae25
sinodo, et hunc201’, qui suscepit27, et eum, qui susceptus est,
tamdiu excommunicatos manere, quamdiu ipse clericus re-
uertatur ad propriam ecclesiam.
C. V. Aposlolica permissione unius ecclesiae clericus in
altera ualet 28:1 ordinari.
Item Gregorius Fortunato Episcopo Neapolitano
[lib. V. epist. ri.]29
Fraternitatem tuam a nobis petisse30 recolimus, ut
Gratianum ecclesiae Enafrenae31 *> diaconem tuae concedere-
mus ecclesiae ordinandum32c*. Et quoniam nec episcopum,
cui obsecundare debeat33d, propria habet ecclesia310, hoste
scilicet prqhibente, quo suum debeat ministerium exhibere,
peticionem tuam non preuidimus35 differendam. Idcirco
scriptis tibi presentibus eum necessario duximus conceden-
dum, habiturus 30 1 licentiam illum diaconum nostra inter-
EDITIO ROMANA.
Dis t. LXX. c. 1. a) nemo b) iubemus: deest c) vel d) hic: deest e) publicatae f) eos — c. 2. a) concilio .. .
habito b) sanctione c) salutare, et te veneratione vel assumtione B. Mariae collaudare, benedicere et praedicare, quae —
Dist. LXXI. c. 1. a) eccles. hominem* b) ordin. Universi dixerunt: Placet, quia c) prohibet d) episcopi ipsius —
c. 3. a) sui : deest b) sua eccl. — c. 4. a) suis b) eum — c. 5. a) valeat b) Benafranae c) cardinandum * d) debeat :
deest e) nec propriam habet ecclesiam f) habituro
NOTATIONES COII RECTORUM.
llist. EXX. C. I. * Nisi manifoste: Graeco legitur: el /<>} 'ufixios
ir ixxiqiilf noitvif, ij xiApqf, ij pttQtvqhg, ij poraotqQlm u xeiQormovptn;
InixqnvtroiTO, hoc est: visi proprie, in ecclesia r.hitntix, vel par/i, aut marti/rin,
ant monasterio, qui ordiuntur, prounucietur. In ordine: autem lloinnno fit
mentio talis pronunciationis, episcopi nomine per archidiacnnuni factae: t)c
titulo S. Htcphani eliquans reti um ad lectorem uri emutem titulum.
»* Nullum tale factum: Graeco: pqAapoCi dvraoSui ivenytlr, id
eat: nunquam posse operari.
Dist. LXXI. C. I. * Hominem: In concilio latino legitur: Eccle-
siasticum ministrum solicitarc et fu suis parochiis clericum , etc. Inf. ead. cap.
Primatus (ubi huius canoni» sententia vidotur referri) legitur: itl venio tuti
rius plchis hominem usurpet. Graocc autoiu caput istud, quod in latino deci-
minu octavum est, non habetur.
C. V. * Cardinandum: Antea legebatur: ordinmithnn. Emendatum
est ex ipsa epistola. Cardinare vero, seu cardinalem constituero (quod est
In fine huius capiti»), ita videtur U. Gregorius aecopluso, ut canonicam
translationem significet. Nam quum tempore S. Grcgorii canon 0. concilii
Chalcedone ns is accurato observaretur, ut nullo modo daretur Alicui locus
in ecclesia (qui nunc titulus vocatur) nisi simul ad cum locum ordinaretur,
quum aliquis iam ordinatu», necessitate aliqua in aliam ecclesiam transfere-
batur, ut in illa in eodem gradu, quo in prima ordinatus erat, deserviret, iu
secunda dicebatur incardinari; quod ex isto nunc indicato loco patore
potest, et cx 1. 3. epist. 14. ot alibi. Quod etiam in episcopis IJ. Gregorius
faciebat, lib. 2. indict. 10. ep. G. ot op. 25. (quod refortur infra. 7. q. 1. c. Pn-
stornlis) et iudict.ll. ep.13.ct sequenti, quod habetur Infra 21. q. 1. c. Jlclntio.
Do hae ro Ioauncs Diaconus lib. 3. cap. fi. 11. et 1G. Grogorium vero loan-
nos VIII. ct facto ipso, et vocabulo iu endom notione accepto est imitatus,
quod cx aliquot maDuscriptis ipsius epistolis constat.
Dist LXX can 1 S) Cothl. coli. 0. 4) ordinaro: C Hisp. fi) ADCIIF; praecipimus: EGH C) nec.: 1) Edd. coli. 0. 7) Godil. ct Eli coit. o. Ilmp.
8) adit ■ Kuae: K Eli cott.o. Ivo: sive: GH 9) vel: EGH: aut: Iro 10) mtd.: suae: C 11) aut martyrii aut monasterii : ho 12) Cutld. et Edd.coll.o. Iro; ct:
/(/„., ' Ut 1)1' Eli coli o leo- publicaro: 67/ 14) AIICUFColl. Ir. E; deest; Iro 15) autem: deest: Ivo Coli. U: P.: qui voro: Iro 10) et nusquam
Isso ministrare* a</ ordiuantis iuimiam : leo 17) eius talc: ///sp !| can. 2 48) ABCV; Urb. poymo: EGH; h„b. «*. 1095. 10) flwW. coU o Ju) ^crcyim.1
ABKGH 21) in titulatus: Eli. coli. o. 22) intitulari, ct paulo post: mtitulatus: cacd. pr. Arg. Ilus. Icit. i. II. 23) cier. suos: EGH 21) oarnm. 1.0 lt Eli.
csabTw,. SvFPEPmlS, U*. Ianuar. ep.); 113.; V, 63. ; ; J» I, 442. (lan. cn.); 443.; Cott.tr. V .11 2 11 (Ian.op) .2.
->\ pn,/.! roji /a; n..., I listi Coli Ir. P. ; occl. ministrum: Au». d<d.; Jlr-fj. 3) ct iu suis parochiis ordinaio: A ns. tled. . Hcff. 4) Codd. rt faltt.coU. o. l/isfi.
CMl tr T -- verba a Corr addiln in Pionus. inveniuntur rersioue. 5) solet... discordia: Hisp. . G) A BhFOH Codd.Hisp.CoU. tr. P.; prohibeatur: C I Md. cott.o.
MU. it.i. ici bu au» i . luuuia ouj, statuimus : EGH 0) JiCDF; sui episcopi : EGH Edd . coli. o. || c a n. 2. 10) ner. no. <101. -
^f. n o«\<rtnTpJirere"j/i'si»t*,*a^iiescero#: Jco Coli. tr. P. ' 23) hucc vitientur cx Dionysio in Coli, hidori , tjnatcHWi n M*rl/no
I0.' m i?,1'' 'C LiLL. Knil ^a^AlicE AitS ■ lionefranao : EG1I Codd. ora/.; Vonorranao: Eli. Uls. I.itqdd. Tnnrrrcm. ed. cit.mig. Vulpe. . Velefrnnao: U:
7l tJSffSoSLSiuP- )^)"f™; »o=dnm: .cariMnalom: cardinandum: b 33) Cmld. et Eli. coli. o. Aus. 31) d,. 30) pro-
Ycmtf rutu rxl uihn in CttiHpaiua sita* 32) . .... . v/iuii
vidimus : Polyc. 30) Codd. ct Edd. coli. o. Anu. ; ducunus concodcro ut hobit. . tuu ||
30) t
Corpu» hir. can.
Ed. Fricdhmi.
17
'250
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXIL LXXIII. c. i.
260
uenicnte auctoritate ecclesiae tuae, Deo propitio, constituere
cardinalem.
C. VI. Hinc litteris .tui episcopi in aliqua ecclesia clericus
non suscipiatur.
Item ex Concilio Cartaginensi II. [c. j.]:l7n
Primatus-1* episcopus Begeselitanus301’ dixit: Suggero
sanctitati uestrae, ut statuatis, non licere40 clericum alienum
ab aliquo11 suscipi sine litteris episcopi sui, neque apud se
retinere'13, nec laicum usurpare sibi de plebe aliena, ut cum
obtineat4* sine conscientia eius episcopi4-1, de cuius plebe
est. Gratus episcopus dixit: Hec obseruantia45 pacem cu-
stodit; nam et memini in sanctissimo48 concilio Sardicensi47
similiter4*0 statutum40, ut nemo alterius plebis hominem
usurpet80: sed si forte erit necessarius51, petat a collega suo,
et per consensum sui episcopi 34,1 habeat.
C. VII. Sine litteris commemlatieus extra suam ecclesiam
clericus non ministret.
Item ex Concilio Calcedoncnsi , [c. 13.]5*
Extraneo clerico et lectori54 extra suam duitatem sine
commendaticiis litteris proprii episcopi nusquam55 penitus
liceat ministrare.
C. VIII. De eodem.
Item ex sermone S. Augustini ad populum
Hortamur Christianitatem uestram, ut57 a iuxta sanctorum
canonum instituta5*, in505 ecclesiis a uobis fundatis aliunde
ueniens presbiter non suscipiatur, nisi a uestrae fuerit ec-
clesiae episcopo consecratus, aut ab eo per commendaticias
litteras suscipiatur80.
C. IX. Absque formata clerici peregrini non suscipiantur.
Item ex Concilio Antioceno , [c. 7.] 81
Nullum absque formata*, quam83 Greci epistolam8*
dicunt, suscipi peregrinorum clericorum oportet.
DISTINCTIO LXXIL
GRATIANUS.
Dimissorias nero litteras episcopus non nisi rogatus tribuat1,
sicut statutum est in Sinodu habita Romae* \
C. I. Nisi eodem petente , nulli dimissoriae litterae, prestentur.
Episcopus subiecto sibi sacerdoti, uel alii clerico, nisi
ab ipso postulatus, dimissorias non faciat, ne ouis quasi per-
dita aut errans inueniatur.
C. II. De eodem.
Item ex Cimcilio Cartaginensi III. [c. 21.]*
Clericum alienum, nisi4 concedente5 episcopo, nemo
EDITIO
Dist. LXXI. c. 6. a) Carthag. I. b) Vegeselitanus
Di st. LXX1I. c. 1. a) Romae. Unde Leo Papa ait : — c.
audeat uel retinere, uel promouere in ecclesiam sibi credi-
tam811. Clericorum autem nomen etiam lectores et psalmi-
stae et hostiarii retinent7. r
C. III. In una ecclesia ordinatus in* alia twn suscipiatur.
Item ex Concilio Mileuilano [II. c. 15.]0
Placuit, ut quicumque in ecclesia1011 uel» semel eligi-
tur13*, ab alia ecclesia ad clericatum non teneatur.
[PALEA1.
DISTINCTIO T.XXTTT.
GRATIANUS.
(iuediter uero commendaticia , uel dimissoria seu formata ejn-
stola facienda sit, uidendum est. Debent namque litterae grccae
interponi in ea 3 epistola, et non sine causa. Grer.a * enim dementa
litterarum numeros etiam exprimere, nullus, qui uel tenuiter greci
sermonis noticiam habet , ignorat. Ne igitur in facientia cjnstolis
canonicis, quas mos latinus „ Formatas “ uocat, aliqua fraus
falsitatis temere presumeretur, hoc a Patribus CCCX VIII. Ni-
ceae4 congregatis sahd>crrime inuentum est et constitutum, ut
formatae epistolae hanc calculationis seu supputationis* habeant
rationem, id est, ut assumantur in supputationem0 prima grcca
dementa Patris 7, et Filii, et Spiritus sancti, hoc est, H. T. A. que
elementa octogenarium et * quadringentesimum et primum signi-
ficant9 numerum10. Petri quoque apostoli prima littera, id est 11.,
que numerum 1 1 octoginta significat; eius quoque1'1, qui scribit,
episcopi prima littera; cui scribitur, secunda littera1*; accipientis,
tertia littera 14 duitatis quoque, de qua scribitur, quarta, et
indictionis, gueeumque est illius 15 temporis lc, numerus assumatur.
Atque ita 17 his omnibus grccis litteris, que, ut diximus , numeros
exprimunt, in unum ductis, imam, queeumque fuerit collecta,
summam epistola •* teneat 10 ,- hanc 20 qui suscipit, omni cum
cautela requirat'11 expresse*1. Addat preterca separatim in epi-
stola etiam nonagenarium 33 et nonum numerum u, qui secundum
greca elementa significat Apr/r.
C. I. Exemplar formatae epistolae, que in Nicena
Sinodo a CCCXVIII.35 Patribus facta est20.
In nomine Patris II., et Filii Y., et Spiritus sancti A. H. 37
Walterio2* Spirensi episcopo ego Burchardus sanctae Vor-
maciensis ecclesiae deuotus gregis39 Christi famulus, in Deo
uero30 summae felicitatis beatitudinem. Cum sancta catho-
lica ecclesia prompta sit sequi documenta euangelica, que
dicunt: „ Qui 31 recipit prophetam in33 nomine prophetae,
accipiet mercedem prophetae, et qui recipit iustum in
nomine iusti33, mercedem iusti accipiet, etc.“ et Apostolus
iubeat hospitalitatem sectari, et necessitatibus sanctorum
uirorum communicare ; tamen propter eos34, qui cauteriatam
habent suam consdentiam, dicentes se esse simplices, cum
ROMANA.
c) similiter: deest d) sui episcopi: deest — c. 8. a) ut: deest
>. a) ecclesia sibi credita — c. 3. a) in una ecclesia
NOTATIONES
C. IX. * Formata: Graeco est: u >/iUva arcu tlqi/nxu/v lU/qrai ttxiv
iittut, quod Dionysius vertit: mitius peregrinorum sine pacificis, id est com-
mcnilatitiis suscipiatur epistolis. Atque ita Burch. et Xvo habent.
CORRECTORUM.
Dist. LXXIL C. III. * Eligitur: In Concilio Milevitano est, vel
semel legerit: itemque in concilio Carthaglnonsi graeco, cap. 91. xtiv tinas
uvayvw. In Africano autem cap. 57.: vel scincl suscepto officio legerit.
Dist. J.XXI. can. 6. 37) ABCEGH — irn/uo esi c. (t C. Cnrilntq. L (sic etiam tegitur: DF) hah. no. 343. ap. Brutis I, 113.; Bttrch. II, 43.; leo Dccr. Vi, 141.;
Coli. ir. V. II, 15, 1. — Coit, et Richt. citant adhuc Ansetm. VI, 124. sed in Coti. coit, nihil invenimus. 33) Privatus: orig. Tnrrccrcm. cd. Fout. Hitp. Burch.
3!)) AltClIFH; liogciseUtanus : orig. ap. Hardnin. Hisp. Burch. Coli. tr. P. 40) debere: Hisp. 41) adtl.: episcopo: JKthl. coli. o. . 42) dotincro: Hisp.
43) ordinot: orig. Hisp. Iro 44) ep.: deest: Burch. 45) hoc obsorvare: ib. 4G) sancto: Kd. litis. 47) sanctissimi Concilii SardicetiBis: Hisp . Burch.
43) Codtl. coli. o. Hisp. Burch. Coli. tr. P. 49) Btat. esso: H Bttrch. 50) sibi usurpet: Hisp. F.tld. Btts. I.ugdtl. II. III. 51) necessarium (Burch.) ordinationi:
Hisp. 52) CotltL et Etld. coU. o. exc. .1 (oius); et consens. hab. : Hisp. Burch. |j can. 7. 53) lotb. ao. 451. versio Hisp. Coli. tr. P. II, 10,13.; ex ocrs. Jliongs. :
Burch. II, 139. ; Ans. VII, 162, (176.) ; Polgc. IV, 31, (32.) 64. 54) extraneum clericum ct lectores (lectorem : Coli. tr. P.) : Hisp. CoU. tr. P. 55) nuuquam :
Hisp.; nusquam: Codd. Hisp. || can. 3.' 5G) Desideratur tuter sermones Augustini. Burch. XV, 30. (ex dlct. Aug. ; otii.: ammoneo uos; coul.): Alis. VII. 131.
(Ang.; can., qui in Coti. Vatie, deest, coni.); Ivo Beer. XV, 31. (ox dict. Aug. can.: admoneo vos) 57) Codd. coli. o. Burch. Ans. Iro 53) statuta: KGH 59) ut:
deest: Codd. coU. o. Ans.: nec ecclesiis: Burch, hio 60) susceptus: Ans. || can. 9. 61) hab. ao. 341. c/. Hcfelc Cone. Ocsch. I, 433. ; Coli. tr. P. II, 3, 5. 62) quod:
CoU. tr. P. 63) epistolium : Hisp. ; epistolam : Cothl. Hisp.
Dist. LXXIL 1) ttdd. : ab oo qui illum quaorit: if(7W|| can. 1. 2) ABFH — Ex sgnodo Engcn. II. Itab. ao. 826 c. 18. confirmata per leonem IV . —in Moti,
flant. Lcgg. II. Appdx. p. 11. sed verba cum Gratiani non omnino concordant. — Cites. IV, 37. || can. 2. 3) hab. ao. 397 ap. Bruns i, 126.; Burch. U, 42. ; leo Beer.
VI, 113. ; CoU. tr. P. II, 17, 13. (can.: ut clericus) 4)non:/uo 5) proprio : Burch. Iro 6) ABDEFGH CoU. tr. P. 7) retineant: leo Corr. [| can. 3. 8) ab: CF
II) hab. p. a. 402. c/. 11 nasse u Gcsch. 1, 163.; Rcg. I, 395. (ox C. Afric.); Burch. VIII, 11.; Ivo Beer. VII, 34.; Coli. tr. P. II, 22, 6. 10) DDBFGH Hisp. Reg. Burch.
Ivo CoU. tr. P. ; in eccles. primum : Hisp. 11) vel; deest: Ktltl. coli. o. 12) logerit: Hisp. Reg. Burch. Ivo Coli. tr. P.
Dist. LXXIII. 1) Haec Distinctio posteriori tempore ndiectaesi. Deest: ABF: sed in F folium insertum est, posteriori saeculo scriptum, nostram continens
Distinctionem : in A in fine operis manu posterioris aetatis addita est. 2) eadem: KGH 3) Haec est regula formatarum quae Attico Constati tinopolitano constanter
tribui solet. Integra legitur ap. Reg. 1, 449.; Ans. VI, 121, (122.); Ico Beer. VI, 433. 4) Nicaeni: CEGH; Nicaeum: Ans. 5) seu supu.: deest: C; vel supput.:
KGH 6) supputatione : CDEGH 7) Patris id est: KGH 8) et: deest: KGH Rcg. Ans. Ivo 9) servant: Ibo 10) numeros: CDEGH Ans. 11) qui numerus:
CEGH orig, Ans. Ivo; qui numeros: Reg. 12) quoque: deest: CllEGH Rcg. Alis. Ivo 13) lit.: deest: CBKOH Rcg. Ivo 14) lit. : deest: KOH Rcg. Ivo 15) id.:
CD Ans. Corr. 16) tempus: C; adtl.: id ost qui fborit: CDKG; et qui fuerit: H; idem qui fuit: Ans. 17) ita: deest: CD Ans. 13) epistolam: C Ans.
19) teneant: C 20) hoc: Ans.; hanc . . . expresse: deest: lteg. Ivo 21) exquirat: KGH 22) expressam: CDEGH Ans. 23) nomina generalium: C
24) numeros: Ivo |{ can. 1. 25) sanctis: CEGH; atld.: sanctis: D 26) Reg, I, 450. 401. ; Burch. II, 227. (itt Cod. Frib. 231.); cf. Ivo Dccr. VI, 435. 27) 11.:
deest: CDEGH Reg. Burch. 23) Waltario: Burclt. 29) gregis: deest: ib. 30) verae et summao: CD; voro: ileest: Edd. coU. o. 31) Muttit. c. 10. 32) in otc. :
Rrg., ubi seqq. usque ad accipiet desunt 33) iusti otc. : Burch., tibi seqq. usque ad accipiot desunt 34) propt. eos: deest: Rcg.
261
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXIII. LXXIV. c. 1-5.
262
sint astutia diabolica repleti, et pro opere pietatis dicunt se
de loco ad locum transire, cum sint sua malicia faciente
fugitiui, et dicunt se esse ministerio sacro insertos35, cum
non sint: statutum est a sanctis Patribus, neminem clericum
alienum et ignotum30 recipi ab aliquo episcopo, et inthroni-
zari in sua37 ecclesia, nisi habeat a proprio episcopo episto-
lam, que in canonibus nominatur Formata. Ideo notum
facimus fraternitati 33 uestrae, quod presens frater noster,
harum litterarum portitor, nomine Hermannus39, non pro sua
nequicia expulsus est a nobis, sed postulantibus fratribus10,
eo quod ex familia nostra fuit et noster baptizatus41, fecimus
ei libertatem receptam42 in43 cornu altaris canonice, et
ordinauimus eum ad gradum presbiterii. Cui etiam has
dimissorias siue commendaticias litteras facimus44, et eum
ad uestram dilectam fraternitatem dirigimus, ut in uestra
parrochia sub uestro sacro regimine et defensione consistere
ualeat. Ego, inquam, Burchardus humilis episcopus45, in
nomine Patris40, et Filii, et Spiritus sancti, et in unitate
sanctae ecclesiae, in qua Petro datum est ius ligandi atque
soluendi, absoluo Hermannum47 presbiterum de duitate Vor-
maciensi43 indictione X.49, et licentiam do uobis50 inthroni-
zandi eum in quacumque ecclesia51 uultis uestrae parrochiae.
Hanc52 ergo epistolam grecis litteris hinc inde munire de-
creuimus, et annulo nostrae ecclesiae firmare censuimus.
Fraternitatem53 uestram Christus nobis incolumem conser-
uet54*. II. Y. A. II. B. E. Z. 3. 55 jiutjv. Data Vormaciae
Idibus Marcii, anno Dominicae incarnationis MXII.50 Indic-
tione X.
C. II. Incipit epistola formata a CCCXVIII. Episcopis et ab
Attico57* Constantinopolitanae urbis Episcopo edita;
Sanctissimo in Christo fratri summa dulcedine karitatis
amplectendo A., illius ciuitatis episcopo, Y., illius ecclesiae
presul, perpetuae beati tudinis 53 optat in Christo salutem.
11. Y. A. 11. De cetero nouerit sancta fraternitas uestra, quod
iste clericus, Hermannus59 nomine, nostra in parrochia in-
structus ac detonsus, paruitatem nostram rogauit, quatinus
illi commendaticias litteras conscriberemus, quibus uestrae
celsitudini commendatus sub tuitione uestri regiminis degere
posset; cuius uoluntati consentientes secundum canonicam
auctoritatem litteras ei dimissorias dedimus, per quas et ipsi
concedimus, ut sub uestro magisterio diuinae seruituti in-
sistens suae deseruiat utilitati, et uobis licentiam tribuimus,
ut, si dignum eum iudicaueritis , ad sacros ordines pro-
moueatis. Commendatum ergo eum curae uestrae suscipite,
et nostris ex partibus absolutum in uestrarum ouium numero
custodite. Quas litteras, ut uigore ueritatis firmatae indubi-
tanter a uobis suscipiantur, litteris grecis, ut canonica docet
auctoritas, confirmare sategimus00. Sancta Trinitas uestram
beatitudinem ad regimen sanctae suae ecclesiae perpetualiter
bene ualere concedat, 'Augv 01**. (uel sic: Et. 0.03 (que ean-
dem summam exprimunt) indictione X. Continet hec formata
epistola summam numeri MCCCXV. Y. grecam in nomine
illius primam ponimus, quia Greci eam in quibusdam locis
pro Y. consonante ponunt, sicut est JaviS 03 et euuyyehov)^].
DISTINCTIO LXXIV.
GRATIANUS.
I. Pars. QuerUur de his qui ah episcopis suis promoneri
contempnunt, an inuiti sint sublimandi, an non?
De his iJa statutum inuenitur in Concilio Aurelia-
nensi III. [cap. 7.]1
C. I. Annuae suspensioni subiaceat episcopus, qui inuitum
ordinare presmnit.
Episcopus, qui inuitum aut reclamantem ordinare pre-
sumpserit, annuali penitenciae subditus missas facere non
presumat.
C. II. Nullus promoueatur 2 invitus.
Item Gregarius Natali Episcopo [Salonitano, in lib. I.
Reg. epist. 19.] 3
Gesta, que nobis4a consilii51’ uestri secretario confecta
direxistis, in quo0c archidiaconus Honoratus adicitur7, plena
esse semine turgiorum cognouimus, cum uno eodemque
tempore una persona nolens ad sacerdotii ordinem3 pro-
uehitur9, que tamquam inmerita a diaconatus offitio remouea-
tur10d. Et sicut lustum est, ut nemo crescere conpellatur
inuitus, ita censendum puto 11 e, ne quisquam insons ab ordi-
nis sui ministerio deiciatur iniuste.
Econtra 12 a inuenitur in Concilio Cartaginensi [c. 3t.]13:
C. III. Qui ab episcopis suis promoueri contempnunt,
a loco suo 14 5 deiciantur.
Si qui* clerici ab episcopis suis promoueri15 contem-
pserint, nec illic maneant10, unde recedere noluerunt.
C. IV. Item 17 a de eodem.
Placuit, ut13 quicumque clerici uel diaconi pro neces-
sitatibus* ecclesiasticarum 19 rerum non obtemperauerint
episcopis suis, uolentibus eos ad honorem ampliorem in ec-
clesia sua promouere, nec illic20 ministrent in gradu suo,
unde recedere noluerunt.
C. V. Posteriores prioribus episcopi non preponantvrU*.
Item ex Concilio Agat ensi, [c. 23] 22
Episcoporum23 etiam, quorum uita non reprehenditur,
posteriorem priori nullus24 preponat, nisi forte superbia
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXIV. c. 2. a) nobis in b) concilii c) quibus d) removetur e) puto similiter, ne — c. 3. a) Contra
b) locis suis — c. 4. a) Item: deest — c. 5. a) praeponant
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXXIII. C. I. * Conservet: In boc et sequenti capite ea ** liurjv, vel aic: Et. Addita sunt haec ex aliquot vetustis cx-
tautuni sunt emendata, quae exemplarium auxilio restitui poterant. Cete- emplaribus, et utrisque istis notis idem numerus XCIX. significatur. In eo-
rum quae boc loco sequuntur etiam apud Burchardum sunt depravata, dicibus vero impressis vel nibil erat, vol dictio : Arnen, latiue scripta, in qua
Facile autem restitui possunt ex regulis initio distinctionis traditis. Quibus nulla est numeri significatio.
quidem regulis optime respondet exemplum ab Ivone collatum p. 6. c. 435., Dist. LXXIV. C. III. S» qui: Verba huius capitis sunt titulus se-
si litcrae, in extremo 434. capitis positae, ponantur loco earum, quao in quentis capitis: Placuit . qui est proprius cauon 31. concilii Carthagiucnsis
ipso 435. afferuntur. Addita enim illia dictiono ap tjv, resultat numerus ibi iu codice canonum et apud Graecos.
uotatus, id est, IOCCLXXV1I1. Bene etiam procedet exemplum e. 434. si « • , >
ubi nunc summa est 1539. fiat 1439. Satis sit locum indicasse. C. IV. * Pro necessitatibus: Graece est: Otu zlrag uvayxaottxu*:
C. II. * Ab Attico: Antea legebatur: abbatibus. Restitutus est locus alzlug tuiv Ix/.Xrjonuv avztov; id ost: ab quasdam cogentes cannas suarum
ex coniectura (quod perraro factum est), quoniam evidenti ratione nitebatur, ecclesiarum.
Dist. LXXIII. can. 1. 35) consecratos : C 3C) alicu. ieuotumque: C 37) sacra: C 33) paternitati : Bnrch. Corr. 39)Eemanus: Bnrch. Corr. ;
Adruimus: Kcg. 40) fratr. nostris: Heg. 41) et nost. bapt. : deest: ib. 42) canonice recopt. : EGH, nbi jtostca cauon. deest. 43) in: deest: Codd. coi/, o.
Bnrch.; a: Ed. Bas. Kcg. — Corr. 4*1) fecimus: Kdd, coli. o. Kcg. Bnrch. 45) Burcli. hum. ep. : decet: Ucg. 40) Patris //., et Filii et Sp. S. A : Kdd. coli. o.
Ileg. 47) Eomanum: Bnrch.; Dado humi), ep. . . Adruimini: Kcg. 43) Wirdunonsi: Kcg. 49) IX.: ib. 50) vob. : deest: Bnrch.: vob. Ratbode venumi».
Arcbiepiscope: Rcg. 51) quamcumque ecclesiam: Codd. coit. o. 52) Hanc- ... censuimus: deest: Kcg. 53) Dilectam paternitatem : ib. M) vir tutum
fioribue insignitum omnipotens Deus conservaro dignetur: ib. 55) E. Z £ *Auqv i deest: Kcg .* ubi legitur: J A. P J G 50) At. Jt. menso: XIL: BkQtt httd.
coU. o. || can. 2. 57) abbatibus: CBEGH 53) ndd. : obsequium: EGll Ed. Bas.' 59) B: CEGH Kdd . Arg. Bus.; Bcr. : Edd.Nor. Ven.U.-, Her.: Ven, I. : deest: B
00) satagimus: CBEGH 01) ndd. : XCVIIII.: CEGH 02) yo: C Kdd. coli, o.; u. o.: EOH 03) ndd.: id. est David: C 04) e. u. y. ei o. id. est Deo: EOH; oi an
uon id eat cvangelium: EG; lutee in impressis minuit tjnaninm depravata esse, htuc U exempla docebunt: Icg. in Ed. Bas.: a i i yo. id. — im Etl. Arg.: a n. y. s.
id. — Exinde tamen videtur /actum esse, tjvod in Eia. Par. Lugad. II. JH. est: u novata i. t. absentia, gnati sensu omnimodo caret. — add. : id* est evan-
geliuin: C: deinde scgnitnr in C: dimissorias vero litteras uon nisi rogatus tribuat episcopus. Sic statutum est in siuodo habita Itoniae ; m DEQH innuitur
hoc loco tabella quaedam hnsce continens rubricas: 1) lotiuus numerus graccaruui litterarum 2) alfabetum grccorttm 3) nomina alfabeti sc. grec. 4) cotnpiilus
vel numerus grec. litt. „
Dist. LXXIV. can. 1. 1) hab. ao. 533. — #rii. Bruns IT, 194. || can. 2. 2) est promovendus : C; promovend. : E 3) kp.VD.scr. uo. bQl.lio.i.at. Mnnr. ~-
Jnffeno. 721. — Ans. dcd. 111, 231. (can. conti u.); In Beer. VI, 379.; Coit. tr. P. J, 56. 94.; Polgc. II, 33, 2. (can. cont.) 4) Codd. coli. o. pr, A 5) lWkH./l
Etl. Bus. f») ABCDF M. Bas. Turrecr. cd. cit. Ans. dcd. CoU. tr. P. Polgc. 7) additur: CGH: adducitur: Kdd. coli. o. pr. Bas. Coir. 3) houorcm : /1 ong.
9) prouchatur: D; promoveatur: Ed. Bas. 10) ABBEGH EthL coli. o. 11) Coud. d Kdd . coli. o. orig. Coli. tr. P. || can. 3. 12) Codd. coli. o. pr. .4 13) r.x s//u.
Carth. hab. ao. 419. ap. Diongs. — H. .Mnasscn Gcsch. 1, 17 i. — Jvo Becr.V 1,42.; Coli. tr. P. 111, 10, (ll,)4. 14) Codd. colLo. 15) promoti : Biougs. 1C) remaneant:
EOH; post: noluerint: U Tnrrcrr. cd. cit. || can. I. 17) Codd . coli. o. pr. .1; de ood.: deest: B — Bnrch. II, 173.; .lws.VII, 103.; ho Beer. VI, iZ.lroniunct.
canone gni ap. GrnL auh redit); CoU. tr. P. IU, 10, (11,) 5. 13) piae, ut: deest: Ans. 19) ecclesiarum (omiss. : rorum); Bion. Bnrch. -l/f.s. — Corr 20) illi:
|| can. 5. 21) ABCBEFG 22) hab. ao. 500. ap. Brnus II, 150. — Culi. tr. P. II, 23, 21. 23) episcopus: orig. Jlisp. 24) uulluin: th.; nullus: Codd. ong.
11*
>
l
2(i:}
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXIV. c. 6-9.
‘264
elatus quod pro necessitate ecclesiae episcopus iusserit in-
plcre contcmpnat35.
II. Pars. §. t. Sane si offitium archidiaconatus 36 propter
simpliciorem-7 naturam inplere aut expedire neciuiuerit, ille
loci sui teneat nomen et ordinationem 38 * ecclesiae quem
elegerit episcopus proponendum30.
C. VI. In quo loco quis 37 a ordinatus est inultus teneri
non debet.
Item Gregarius Iohanni Episcopo Siracusano,
[lib. XI. epist. 34.] 32
Quorumdam ad nos relatione peruenit, Cosmam. qui ex
monacho33 monasterii S. Luciae a decessore tuo31'1 uene-
randae35® memoriae Maximiano in ecclesia Siracusana sub-
diaconus factus, atque a te366 postea in possessione, que
luliana uocatitr37®, presbiter dicitur387 ordinatus, ita nimia
tristicia et loci qualitate uehementer afflictum, ut uitam sibi
penam existimet311, et contritioni ^'s suae fugae411' querat
auxilium. Et ideo, quia tales erga subiectos nostros debe-
mus existere, quales nos43', si subiecti fuissemus, nostros
uellemus43lt esse prepositos, magnae benignitatis est, si eum
in ecclesia111, ubi subdiaconii45"1 est functus offitio, sanctitas
tua46" reducere47 atque illic43® studuerit19P constituere car-
dinalem. Quod et facere, quantum arbitramur, debes®®'), si
nichil51r est, quod iuste contra eum53s animos tuos53*
exasperet. Si uero aliqua culpa est, suis nobis epistolis hoc
fraternitas uestra, ut scire possimus, insinuet.
111. Pars. Gratian. Verum illud Gregarii de his intelligen-
diint est, qui noti causa necessitatis, sed causa ingratitudinis callide
ah episcopis suis promoneri queruntur. Illud autem Carlagmensis
concilii de his intelligitur, qui nolunt obtemperare episcopis suis
propter necessitatem ecclesiae uolentihus eos ad altiora promonere.
Hanc distinctionem ex decreto Simplicii Papae quilibet ualct
corroborare, qui scribens Iohanni Archiepisc. 54 " Rauennati,
[epist. II.] ait inter cetera^:
C. VII. Non est aliquis inuitus ad episcopatum pertrahendus.
Ubi ista didicisti, que in episcopum et confratrem56®
nostrum Gregorium non dilectione57, sed inuidia perpetrasti?
(piem inexcusabili uiolentia pertrahi ad58 te passus es atque
nexari, ut ei tantum honorem non per animi59 tranquillitatem,
sed per amentiam, sicut dicendum6® est81, irrogares? Neque
enim talia potuissent fieri sanitate consilii. Nolumus exag-
gerare quod gestum est, ne cogamur indicare quod dignum
est63; nam03 priuilegium64 meretur amittere, qui permissa
sibi abutitur potestate65. Denunciamus 68,1 autem, quod, si
post hec67c aliquid68'1 tale6® presumpseris, et aliquem70 seu
episcopum, uel7lc presbiterum, uel73f diaconum inuitum
facere'3 forte credideris, ordinationes tibi Rauennatis ec-
clesiae uel Emiliensis74 noueris auferendas.
C. VIII. De eodem.
Item Gregarius Antonino Stibdiuconn, [lib. 11.
epist. 16. Indict. io.]75
Honoratus, archidiaconus Salonitanae ecclesiae a sanctae
memoriae decessore meo missa supplicatione poposcerat76,
ut ab antistite suo inuitus prouehi ad fortioris gradus ordi-
nem contra morem nullo modo77 ® cogeretur. Hoc enim fieri
sibi non causa781’ prouehendi, sed causa ingratitudinis per-
hibebat. Pro qua re tunc etiam79® sanctae memoriae pre-
decessor80'1 noster scriptis suis Natali fratri coepiscopoque
nostro interdixerat, ne predictum Honoratum archidiaconum
inuitum proueheret, neue dolorem conceptae ingratitudinis
in81u corde retineret. Cumque etiam837 a me^s hec eadem811'
summopere fuerint85 interdicta, non solum mandata Dei
negligens, sed etiam80' scripta87 nostra88 contempnens, pre-
fatum archidiaconem quasi ad fortiorem honorem prouehens
conatus est callide891' degradare. Unde actum est, ut,
eodem901 archidiaconatus91 loco submoto, alium adscisceret,
qui eius obtemperare moribus93 potuisset. Quem Honora-
tum archidiaconem arbitramur antistiti suo aliunde displicere
non posse93 m, nisi quod eum uasa sacra suis parentibus dare
prohibebat91. Ouam causam subtili nolumus 95 " et tunc
sanctae memoriae decessor meus , et nunc ego indagatione
perquirere96®, sed sui suorumque97 p actuum conscius per-
sonam suam98') ad iudicium postposuit destinare. Unde"r
experientiam tuam presentis precepti auctoritate duximus
fulciendam, quatinus, conuemens in Salonia1®9*, Natalem
fratrem nostrum et coepiscopum1®11. nostrum saltim tot
scriptis ammonitum studeat103 adhortari, ut supra memora-
tum archidiaconem in suo103" statu suscipiat. Quod si
facere hoc contumaciter, ut consueuit, forte distulerit, usum
pallii ei, qui ab hac sede concessus191 sibi fuerat1®5", ex au-
ctoritate sedis apostolicae contradices1®6. Quem si etiam
amisso pallio adhuc in eadem pertinacia107 perseuerare
perspexeris, dominici corporis108"' et sanguinis eundem
antistitem participatione priuabis.
Gratian. Adhibenda est etiam disciplina, qua nolentes pro-
moneri ad sacros ordines ad obedterulum episcopis suis promicen-
tur. In minoribus siquidem ordinibus constituti pauUdim per
singulos gradus sunt prouehendi, ut contempnentes suis obedire
episcopis tloleant sibi esse1®9" prelatos, quos prius habebant
subiectos.
Unde Gelasius scribit Victori Episcopo™-.
C. IX. Cum maiores ordinari contempserint , de minoribus
promoneantur ordinibus.
Consuluit 111 dilectio tua de suorum promotione clerico-
rum, perhibens, quod diaconi ad presbiterii gradum (quo
ecclesiam tuam memoras indigere) uenire detrectant113.
EDITIO ROMANA.
D is t. LXXIV. c. 6. a) quisque b) vestro c) memorandae d) vobis e) dicitur f) est g) contritionis h) fugam
i) nobis k) volueramus 1) ecclesiam m) subdiaconi n) vestra o) illic presbyterum p) voluerit q) debebitis
r) tamen nihil s) ipsum t) vestros u) Episc. — c. 7. a) in fratrem et coepiscopum b) ante Denunc. addit.: et infra
c) posthac d) quicquam e) et f) seu — c. 8. a) nullatenus b) gratia c) iam d) decessor e) diutius in f) et
gl nobis h) eidem i) et k) arte callida 1) eo de m) potuisse n) voluimus o) discutere p) sed ipse suorum sibi act.
q) suam: deest r) Proinde s) Salona t) fratrem coepiscopumque u) statim loco v) concessus est w) dom. quoque
corporis x) illos esse
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Et ordinationem: Quamvis in rocentioribus conciliorum j duobus codicibus conciliorum Vaticanis ost eodem modo atque apud Ora-
editionibus Coloniensibus legatur: ct ordinationi ecclesiae, quem elegerit epi- tianum.
scopus, praeponatur™ ; tamon in veteri Coloniensi, duobus Parislensibus ot 1
Di si. LXXIV. can. 5. 25) contomnit: Hisp. 2C) archidiaconus: Edd. Vcn, L II. Lugdd. — CbiT. 27) simplicem: EI Das. 23) ordinationi: Coli. tr. P.
2!)) suae cedes.: KGU 30) praeponatur: orig. Hisp. || can. 6. 31) Codd. coli. o. pr. C 32) E/i. 28. scr. ao. G03. lib. XIII. EI. Jfuur. — Juffc no. 1513. — Ana.
thd. 111, 189. u Thcin. citat, snl nihil ibi invenimus. 33) mou.: deest: CH; monasterio: C jS4) Codd. et Kdd. coli. o. 35) Codd. ct h 'Ad. coli. o. orig. 3G) Codd. ct
l''dd , coH. o. — Corr. 37) Codd. coli. o. orig. 33) ib. 39) aestimet: GH 40) ABDF EtI. lias.; constrictionis: C ; constrictioni: (f; contristationis: K— Corr.
41) MIDKFG; fugere: CH; fuga: orig. 42) Codd. coli. o. — add. : modo: KGH 43) Co<ld. et Kdd. coli. o. 41) ib. orig. 45) Codd. coli. o. pr. D 40) Cmhl. ct
Eld. coti. o. 47) reddoro: KGH 48) Codd. ct Kdd. coli. o. 49) ib. 50) Codd. coli. o. 51) ib. 52) ib. 53) ib. ; auimum tuum: Kdd. coli. o. 5-1) Codd. coit. o. ||
can. 7. 55) Kp. scr. ao. 482. c. 1. ap. Thiel p. 201. — Jaffe no. 351. — Burch. I, 29. (cum.: si quis esset invitus); Ans. VI, 00. G7. (64. 05.); Jvo Beer. V, 110. («f
ap. Hnrch.); Coli. tr. 1*. I, 45, 2. (ut ap. Burch.); Cacs. III, 50. 56) Codd. ct Kdd. coli. o. Tnrrccr. cd. cit. 57) electione: orig. Burch. Ans. Ico Coli. tr. P. — Corr.
5.8) a: Hi) Eld. coli. o. 59) anni: Kd. Das. 60) dictum: ADKOH Kdd. coli. o. 01) est: deest: orig. 02) est: deest: ib. 03) Pohfc. D, 33, 1. (ctm.; si quis
esset iuiustus) 01) add. : dignitatis: Kdd. coli. o. 65) finis can. ap. Burch. et Ico Dccr. 60) Codd. M. o. — item : Coli. tr. P. — Simplicii cp. c. 4. — r/. c. 23.
C. XXV. v u. 2. 07) CKFG Ans. Polgc.; boc: ABDH G8) Codd. ct Kdd. coli. o. 'Turrecr. cd. cit.; quiddam: Ams* 09) tale: deest: Coli. tr. P. 70) ittHL: talem:
1) EM. coli. o. 71) UCDEFGH 72) Codd. coli. o. 73) add. : posse: I) Kdd. coli. o. 74) Emulonsis: KGH || can. 8. 75) Kp. 20. scr. ao. 592. lib. II. Kd. Manr. —
Jaffe no. 812. — .Lis. VII. 75. 76) depoposcerat: KGU 77) Codd. el Kdd. coli. o. Turrecr. cd. cit. Aus. 78) Codd. et Kild. colL o. 79) Codd. et Kdd. coli. o. pr. B
(ubi et deest) — Ans. 80) Codd. et Kdd. coli. o. pr. F 81) Codd. ct Kdd. coli. o. Turrecr. cd. cit. Ans. 82) Codd. coli. o. 83) Codd. et Kdd. coli. o. orig. Ans.
bl) Codd. coli, o.; eiusdem: Ana. 85) fuerant: D Kdd. coli. o. 86) Codd. coli. o. pr. B; et: deest: orig. 87) scripturam: Edd. coll.o. 88) tueam: citcd.pr. Has.
8!)) Codd. (t Eld. c oli. o. Turrecr. ed. at. Ans. 90) Codd. ct Kdd. coli. 0.; eo: .Ims. 91) ab archid.: CDFG 92) add. : in omnibus: Kd. Has. 93) Codd. et Kdd.
coH. o. Ans. ^ 9-1) prohibuerat: Kdd. coli. o. pr. Arg. Nor. — Tnrrccmn. cd. cit.; prohlboat: orig. 95) BCDF 90) Codd. et Kdd. coli. o. Turrccrem. ed. cit. Ans.
97) Codd. it Kdd. coli. o. Ans.; ipse sui suorumque : Turrecr. cd. cit.; sed.is ipso suorum sibi act.: orig. 9S) Codd. coli. 0. 99) Codd. ct Kdd. coli. o. Ans.
300) AHCl) Eld. coli. o. A«s. ; Salouina: KG; Salonam: orig. 101) Codd. coU. o. 102) studeas: C Edd. coli. o. 103) Coild. et Edd. coU. o. 104) concessum: KGH
105) Codd. ct Kdd. coli. o. 100) contradicito : orig. Aus. 107) contumacia: KGH 108) Coild. ct Edd. coli. o. 109) Codd. coli. o. || can. 9. 110) Eu. scr. inter
a. 492 ct 490 (c/. Titit l p. 03.) ap. ThiU p. 188. — Juffc no. 127. — Aus. VII, 102.; Ico Dccr. VI, 106.; Polgc. U, 31, 27. (ea Pelagio); Viet. Ep. Alexandrino: Corr.
Jll) eous, uos: K<1. Bus. 112) dotractaut: CDKGH; dctractent; Polgc.
265
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXV. c. 1-5.
2G6
Quapropter, quia inuitos fieri ecclesiastica moderatio graui-
tasquc non patitur113, ut ex nolentibus fiant113 uolentes ordi-
natio illa115 potest perficere n,i, si quos habes117 in11Sl1
acolitis, uel subdiaconibus maturiores etate 1I!I, et quorum
sit uita probabilis, hos in prcsbiterium 13011 studeas131 promo-
uere, ut, qui 133 in suis proficere1331-' noluerunt131'1, reddantur
suis inferioribus post minores 13S. Ipsa 136 “ commoda presbi-
teri propensius quam diaconi consequantur137, ut hac saltem
ratione constricti et honorem, quem refugerant, appetere
nitantur, et questum.
DISTINCTIO LXXV.
GRATIANUS.
I. Pars. Tempus autem cun xecrathmis , sinti in Online
Romano habetur , an episcopi benedictionem non eligitur. Omni
enim tempore benedicuntur, dummodo iciunii et hora tertia 1 bene-
dictionem accipiant.
Unde Anacletus uritis Romae Episcopus scribit omnilnts
Episcopis*'1 [epist. II. in prine.]1:
C. I. Ordinatitmes episcoporum qua hora fieri debeant.
Ordinationes5 episcoporum auctoritate apostolica ab
omnibus, qui in eaaem fuerint prouineia, episcopis3 sunt
celebrandae. Qui simul conuenientes scrutinium 7 0 cum pre-
cibus6'1, celebrent, manus1'6 cum 1,1 r sanctis euangeliis inpo-
nentesllff, dominica die, hora tertia orantes, sacraque unc-
tione prophetarum exemplo regum capita perungentium,
eos131' more apostolorum et Moysi131 ungentes; quia omnis
sanctificatio constat esse 14 k in15 Spiritu sancto, cuius uirtus
inuisibilis sancto est erismati permixta16, et17 hoc ritu so-
lempnem celebrent ordinationem.
II. Pars. Gratian. Tempus autem consecrationis trium
mensium spatio clauditur, ultra quod, nisi necessitate cogente,
episcoporum consecrationes post electionem differri non licet.
Unde in Calcedonensi Concilio, [c. 25.] legitur IS:
C. II. Ultra tres menses non differatur ejiiscoporum ordinatio.
Quoniam quidam metropolitanorum, sicut ad nos per-
latum est, negligunt greges11' sibi creditos, et differunt
ordinationes facere episcoporum, placuit sanctae sinodo,
intra30 tres menses fieri ordinationes episcoporum, nisi forte
inexcusabilis necessitas coegerit tempus ordinationis amplius
protelari21. Si autem episcoporum quis* hoc3-a non obser-
uauerit, ipsum debere ecclesiasticae condenipnationi subia-
cere, redditus uero eiusdem uiduatae ecclesiae integros rc-
seruari apud economum eiusdem ecclesiae censemus331’.
III. Pars. Gratian. Ceterorum vero ordinationes non nisi
certis 31 c temporibus et diebus, maxime sacerdotum et Lenitarum,
fieri debent, vespera videlicet saltati, uel mane diei dominicae
continuato ieiunio.
Unde Zepherinus urbis Romae Archiepiscopus 250 scribit
omnibus Episcopis-^'' [epist. II.]37;
C. III. Presbiteri et Lenitae qua hora ordinentur3* c.
Ordinationes presbiterorum Leuitarumque31' tempore
congruo, multis30 coram astantibus31, solempniter33 agile,
et probabiles ac doctos uiros ad hoc opus prouehite33, ut de
eorum31 societate et adiumento plurimum gaudeatis.
C. IV. De eodem 35 \
Item Leo Episcopus Dio sc oro Alexandrino Episcopo ,
[epist. LXXIX. cap. r.)*
Quod a Patribus nostris propensiori37 '' cura nouimus
esse seruatum, a nobis360 quoque uolumus custodiri, ut non
passim diebus omnibus sacerdotalis uel lcuitica ordinatio
celebretur, sed post diem sabati eiusque3"'1 noctis, que
in prima sabati lucescit, exordia consecrandi10 eligantur, in
quibus his, qui consecrandi sunt, ieiunis et a iei unantibus
sacra benedictio conferatur. Quod eiusdem11 obseruantiac
erit, si mane ipso die dominico, continuato sabati ieiunio,
ordinatio430 celebretur, a quo tempore precedentis noctis
initia non recedunt, quod43 ad diem resurrectionis (sicut
etiam in pasca Domini declaratur) pertinere non dubium est.
C. V. Quare die dominico sacerdotum ordinationes celebrentur.
Item [eodem cap.] 41:1
IV. Pars. Quod die45* dominico ordinationes sacer-
dotum celebrentur40, non tantum ex consuetudine, sed
etiam ex apostolica nouimus uenire doctrina, scriptura17
manifestante, quod, cum apostoli Paulum et Barrabant ex
Spiritus sancti precepto ad euangelium gentibus mitterent
predicandum, ieiunantes et orantes inposuerunt eis manus,
ut intclligamus, quanta et dantium, et accipientium deuotione
sit curandum, ne tantae benedictionis sacramentum negli-
genter uideatur inpletum. Et ideo pie et laudabiliter16
apostolicis morem gesseris institutis, si hanc ordinandorum
formam sacerdotum per41' ecclesias, quibus Dominus preesse
te50 uoluit, etiam ipse seruaueris51, ut his, qui consecrandi
sunt, numquam benedictio, nisi in die dominicae resurrectio-
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXIV. c. 9. a) vel in b) presbyteratum c) suis ordinibus prof. d) noluerint e) ipsaque — Dis t. LXXV.
c. 1. a) An. Papa b) scribit ad Episcopos Italiae c) scrut. diligenter agant, ieiuniumque cum omnibus d) cum: deest
e) et manus f) in g) quae praedicaturi sunt impon. h) et regum capita eorum i) Moysis k) esse : deest — c. 2. a) haec
b) placuit c) in certis — c. 3. a) Papa b) ad Episcopos Aegypti c) ordinationes presbyterorum vel levitarum qua hora
fieri debeant — c. 4. a) Presbyteri et levitae qua hora ordinandi sunt b) propensiore c) vobis d) eius e) ordin. : deest —
c. 5. a) Idem
NOTATIONES
Dist. LXXV. C. II. * Si autem quis: Sic etiam in prisca [imo
Hispanica] ventione. Graece est: et t)e pt) tovzo nonjoui v/cjy.tiodui uviov
(al. txi;ri »1) ly.r.fo)OiuoTixw imztuiiu; quae aliter interpres vertit: Quod si hoc
i iriunne fecerit , correptioni ecclesiastica c subiaccb/t. Do metropolitano enim
loquitar.
CORRECTORUM.
C. V. * Quod dio: Suxntum est caput hoc ex eodem loco, unde ct
antecedens, mutato tamen verborum ordine, ot nonnullis initio adioctis. In
ipsa enim epistola post ultima verba praecedentis capitis sequitur continen-
ter: Nam praeter auctoritatem consuetudinis, quam ex apostolica uocinitts
venire doctrina, etiam sacra scriptura manifestat, quod quum apostoli, ctc.
Dist. LXXIV. can. 9. 113) moderatione gravitateque didicimus: Polyc. 114) sint: Aus. Ivo Polyc. ; fiant: Codd. Icon. Ilo) illa: deest; Ans.
110) proficcro: Ivo Corr.; add.: scilicet: orig. Ans.; scilic: deest: Codd. oriff. 117) habent: A; haberes: Polyc. 118) Codd. et Edd. coli. o. 119) maturioris
aetatis: oriff. ho Polyc.; maturiores aetate: Codd. oriff. 120) Codd. coli. o. Ans. Poli/c. 121) studeatis: Ans. 122) Ivo l. I. 43. 123) Codd . coi/, o. Aus ; suis:
da st: Ans. 124) Codd. coli. o. pr. D; Ans. 125) posteriores: ito — Corr. 126) Codd. coli. 0.; in KGH add. : etiam 127) consequuntur: AEOH
Dist. LXXV. Pars. I. 1) add.: dominicae diei: EGil ]| can. 1. 2) Codd. coli. o. 3) Codd. ct Edd. coli. o. 4) Caput I^cndomd. ap. Hinschius p. 75. ;
Durch. I, 15.; Ans. VI, 53, (51.); Ivo Dccr. Y, 69.; leo Pan . III, 12.; Coli. tr. P. X, 2, 9.; Polyc. II, C, (8,) 1.; Cacs. 1H, 19. — apud omnes pr. Ivou. Pan. cau.
coit li a. — cf. supra Dist. LXIV. c. 2. 5) ex couc. Nic. c. 4. 6) ep. : deest: Ivo Dccr. 7) Codd. ct Edd. coli. o. 8) Codil. coti. o. 9) ib. 10) Codd. ct E>ld. coli. o.
oriff. Unrclt. Aus. ho Dccr. Pan. Coli. tr. P. Polyc. 11) Codd. ci Edd. coli. o. 12) Codd. ct Edd. coli . o.; ungentium: A; more prophetar. exemplo regum ungen-
tium eos: Ivo Pau . 13) Codd. coli. o. oriff. Durch. Ans. ho Pan. Coli. tr.P. Polyc. 1-1) Codd. et Edd. coli. o. 15) ex: Coll.tr. P. 16) promulgata: Durch. 17) et:
deest: ib. j| cau. 2. 18) hab. ao. 451 versio Uisp. ; Coli. tr. P. II, 10, 24. ; vasto Dion. : Durch. I, 24. ; Ans. VI, 40. : ho Dccr. V, 135. 19) creditum . . gregem : Coit,
tr. P. 20) infra: D Edd. Das. Par. 21) propagari : Uisp. Coli. tr. P. 22) Codd. et Edd. coli. o. 23) Codd. ct Edd. coli. o. pr. AD — Turrecrem. ed. ci/. ; ccob. : deest:
llisp. 24) ADEGH\\ can. 3. 25) Codd. coli. o. Turrecrem. ed. cit.; sed iit B: Episcopus, in CF: Romanao legitur, in A: urb. Roni. omittitur 26) Codd. ct Edd.
coti. n. Turrecr. ed. cit. 27) Caput Psnidoisid. dcsnmtum cx libro pontificali; — II. Ep. Zcphyr. c. 14. ap. Hinschius p. 135. ; Durch. II, 3. ; Aus. VII, 43. ; Ico Dccr.
VI, 23. ; VI, 47. (cau. coutin.); Coit. tr. P. I, 13, 3. (can. coni.); Polyc. U, 28, 1. ; Cacs. IV, 109. 28) Codd. coli. o. 29) et levitarum: orig. Durch. Ivo Dccr. c. 47. ;
Culi. tr. P.; levitarum: l*ulyc.; diaconorum et loviturum: ho Dccr. c. 23. 30) et rnult. : Durch. Ans. Coli. tr. P. Polyc. 31) positis: Ivo Dur. c. 23.; sed
;uitantib. est in varietate lectionis 32) et sol.: IJurch. 33) constituito: Durch. Ito Dccr. C. 23. ; provehite: Codd. hon. 34) ut illorum: Durch.; ut dc illorum:
ho Dccr. c. 23. ]| can. 4. 35) AllCUE; ntbricu: deest: EGll 36) Ep. 9. scr. ao. 415. E Id. lialler. — Jaffe no. 184. — /lus. VII, 44. (in cod. Vatie, cun. coutin.):
Ivo Decr. VI, 70. (a Corr. citat. VI, 71., a HichL VI, 31.); Polyc. II, 28. 2. 37) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 38) Codd. ct Edd. coti. o. 39) ADCDF Aus. ho Polyc. ;
ciusdcmquc: KGH 40) conaecr.: deest: oriy. 41) eius: Aws. 12) Coild. ct Ettd.coll.o. 43) quam: orig. || e an. 5. 44) ADC (tuld. : Leo) DE; ho Dccr. VI, 71. ;
Iro Pun.Lll, 13. — in C hoc loro insuitur: Do eodein Adrianus episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus Kberhardo .Salzburgcnsl arcbloplscopt»
eiusque «uffraganoia salutem ot apostolicam benedictionem. Talis in partibus vestris consuetudo, sicut accepimus, inolevit, quod diaconi ct presbiteri apud
vos solummodo in 1111. temporibus ordinantur. Nos autem nolentes, ut setnpcr debeatis inxta hui asm odi consuetudinem ambulare, presontium auctoritate
statuimus, ut liceat vobis uoccssitato lameu cogeutc, in sabbato ante passionum atque in sabbato paschae diaconos ot prosby toros ordinaro. Data Lator, illi,
id. iau. 45) quod si: D; quod in: EI. Das. 46) cclobrantur: Ico Pan. 47) etiam s. script.: orig. 48) venerabiliter: ho Pan. 49) propter: DCDF 56) tc:
deest: ho Pau. 51) reservaveris: ib.
207
DECRETI PRIMA PARS D1ST. LXXV. LXXVI. c. 1-5.
268
«is tribuatur, cui a uespere521’ sabati initium constat
ascribi, que 53 c tantis diuinarum dispensationum5* misteriis
est consecrata, ut, quicquid a Domino est insigne55'1 con-
stitutum, in huius diei dignitate sit gestum. In hac mundus
sumpsit exordium: in hac per resurrectionem et56*1 mors
interitum, et uita accepit principium57 f.
[PALE A58.
C. VI. De eodem.
Item in ordine Romano, cap. de gradibus ecclesiae55.
Ouando et ubi libitum fuerit usque ad05 subdiaconatus
offitium ordinantur clerici, diaconi uero atque presbiteri nun-
quam, nisi in 01 publica ordinatione.]
C. VII. De temporibus ordinationis.
Item Gclasius omnibus Episcopis [epist. I. cap. I3.]®2"
V. Pars. Ordinationes presbiterorum et diaconorum
nisi certis temporibus et diebus exerceri non debent®3, id
est®1 quarti mensis ieiunio et051’ septimi et decimi®®; sed
etiam®70 quadragesimalis initii, ac medianae hebdomadae Gs,
sabati®3’1 ieiunio circa uesperas 700 ipsas ordinationes71®
nouerint celebrandas72, nec73 cuiuslibet utilitatis seu 74 s
presbiterum, seu diaconum his preferre audeant 75h, qui ante
ipsos fuerint ordinati70.
DISTINCTIO LXXVI.
GRATIANUS.
I. Pars. Quibus temporibus ieiunia celebrantia sint, Calix-
tns Papa determinat, scribens Benedicto Episcopo [epist. I.]1:
C. I. (luibus temporibus ieiunia celebrentur.
Ieiuniuni, quod ter in anno apud nos celebrare2 didicisti,
conuenientius nunc per quatuor tempora fieri decernimus3,
ut, sicut annus per quatuor uoluitur tempora, sic et nos
solempne quaternum agamus ieiunium per quatuor anni
tempora.
C. II. De eodem.
Item ex Concilio Magontiensi [I. cap. 34.] 4
Constituimus5, ut quatuor tempora anni ab omnibus
hominibus®’1 cum7c ieiunio obseruentur, id est in Martio8<*,
hebdomada prima ; inlunio, secunda; in Septembri, tertia;
in decembri, quarta0.
C. III. De eodem.
Item ex Concilio S alegunstal habito, [cap. 2.]10"
De11 ieiunio autem quatuor121" temporum hanc certitudi-
nem statuimus, ut si kalendae Martii 13c in feria quarta siue
antea 14 euenerint 15, eadem >® hebdomada ieiunium 17 celebre-
tur. §. 1. Sin autem kalendae Martii18'1 in quintam feriam10,
aut in20c sextam21, aut in22f sabatum distenduntur23, in
sequenti hebdomada21s ieiunium differatur. Simili25 quoque
modo, si kalendae Iunii2® in quarta feria aut antea euenerint,
in subsequenti27 hebdomada ieiunium celebretur; et si in
quinta, aut in281' sexta feria, aut20 sabato contigerit301,
ieiunium in tertia hebdomada31 k reseruetur. §. 2. Et hoc
sciendum est, quod, si quando ieiunium mensis Iunii in
uigilia pentecostes secundum predictam regulam euenerit32,
non ibi celebrandum erit33, sed in ipsa hebdomada solempni
pentecostes, quia uigilia34* simul» et ieiunium celebrari30
non37 debent, etiam381 tunc propter solempnitatem sancti
Spiritus diacones30 dalmaticis induantur, et „Alleluia“
cantetur, et „Flectamus genua“ non dicatur. §. 3. 40 Eodem
modo de septimi mensis41"1 ieiunio constitutum est, ut, si
kalendae septembris in quarta feria euenerint42 aut antea,
in tertia hebdomada ieiunium celebretur, et si in quinta, aut
sexta43, aut sabato contigerit44", in quarta hebdomada
ieiunandum erit. §. 4. In decembri uero45 illud obseruan-
dum erit, ut proximo4®0 sabato ante uigiliam natalis Domini
celebretur ieiunium, quia, si47 uigilia in sabato euenerit,
simul uigiliam et ieiunium celebrari48? non conuenit.
Contra Urbanus 49 [II. in Concilio Placentino, c. 14.]50
C. IV. De eodem51.
Statuimus etiam, ut ieiunia quatuor temporum hoc ordine
celebrentur: primum ieiunium52" in initio quadragesimae,
secundum in hebdomada pentecostes, tertium uero et quar-
tum531" in septembri et540 decembri more solito fiat.
C. V. De eodem.
Item ex sermone Leonis Papae [I. sermone I. de ieiunio
pentecostes.]55"
Igitur post sanctae leticiae dies, quos in honorem Do-
EDITIO ROMANA.
Di st. LXXV. c. 6. b) vespera c) et d) insignius e) Christi et f) initium. In hac etc. — c. 7. a) ad Episcopos per
Lucaniam b) et: deest c) et etiam d) et sabbati e) vesperam f) ips. ordin.: deest g) util. causa seu h) audeant: deest —
D i s t. LXXVI. c. 2. a) Moguntino b) homin. : deest c) communi d) in mense Martio — c. 3. a) Salegunstae b) aut.
incerto quatuor c) et d) Martiae e) et f) in: deest g) sequentem hebdomadam h) in: deest i) contigerint k) tertiam
hebdomadam 1) et m) septembris ieiunio n) contigerint 0) in prox, p) celebrare — c. 4. a) ieiunium : deest b) et
quart. : deest c) quartum in decemb. — c. 5. a) Item Leo papa
NOTATIONES CORRECTORUM.
D i st. LXXVI. C. II. * Anetor Micrologi c. 24. et 25. de hoc ipso Mo-
guutini concilii canone disputans, aperto ait, lioc ex ignoratione traditionis
ucclesiasticao fuisse profectum. Unde Leo Papa ait: littius observantiae etc.
quod refertur infra cad. dist. c. G. Et ne quis occasione horum conciliorum
Germanicorum deciperetur, Grcgorius VII. (quod in eodem Micrologo nar-
ratur) veterem Romanae ecclesiae consuetudiuein renovavit. De qua re in
concilio Ctaromontonsi Urbani II. c. 1. sic statuitur: Primum ieiunium qua-
titur temporum semperfiet prima hebdomada quadragesimae; secandum in heb-
domada pentecostes absque genuum flexione cum Alleluia et Gloria in
excelsis J)eot et vestibus solcimibns fiet; tertium plenti hebdomada ante
aequinoctium autumnale; quartum plenti hebdomada ante natalem Domini ,
vigilia eiusdem accepta. Et idem repetitur in altero concilio Placentiae postea
habito, quod est in bibliotheca Vaticana, et citatur infra ead. cap. Statu imus.
C. III. * Quia vigilia: Haec usque ad verbum: debent , non sunt in
ipso concilio impresso ex Burchardo, eadem vero sententia repetitur in flue
capitis.
Dist. LXXV. can. 5. 52) Codd. coli. o. Ico Decr. Pan. 53) Codd. et Edd. coli. o. leo Pan.; et quae: orig.; et ... . Qonsecratum: Hisp. 5-1) disposi-
tionum : orig. 55) Codd. d &hl. CoU. o. 5G) ib. Turrccr. cd. cit. 57) Codd. coll.o. (I can. G. 58) Haec Palea deest: Codd. culi. o. 53) hoc caput prostat /n ordine
Hom. {r idc ad Dist. XX III. c. 3.) quem publici turis Jecit Mabillouins. — cf. Bcrurd. III, 450. — Ans. VII, Gl. (57. can.: primum in quacumque) GO) in: Ans.
Gl) in: deest: ib. || cau. 7. 62) Codd. coli. o. — aer. uo . 491 c. 11. ap. Thiel p. 368. — Jaffeno. 391. — Ans. dcd. IV, 1G.; Jiegiu. I, 442.; Ans. VII, 45. ; Ivo Decr.
VI, 74.; Ico Pan. III, 25.; Polgc. II, 28, 3. 63) exercere non debeant: orig.; exercere non debeant: Ans. dcd. Reg. ; exercori nemo episcoporum audeat: Pol.
64) id est: deest: Hig.; itaque primi mensis quarti: Polgc. G5) Codd. coli. o. Ans. G6) add.: ieiunii: Polgc. G7) Codd. coli. o. orig. Ans. dcd. ; Heg. Ans.
I,o Dccr. Pan. Polgc.; etiam: det st: EO II 6«; medianae quadragesimae dio: orig. Ans. tled.: Ico Decr. ; mediana quadr. die: Heg. Ans. Polgc. 69) ABCEGH
Ans. dcd. Heg. Ans. Polgc. ; in GII add.: in 70) Codd. colL o. Tmrecr. cd. cit. Ans. Ivo Pan. Polgc. 71) Codd. et Edd. coli. o. Ans. heu Dccr. Pan. Poltjc. 72) finis
canonis: Polgc. 73) uc: EG Ans. dcd. 74) BO Ans. 75) Codd. coli. o. Ico Pan. 76) add. : aliquis praesumat: Heg.
Dist. LXXVI. can. 1. 1) Cap. Pscndoisui. dcsnmtum ex libro Ponti/. — ap. Hinschins n. 135.; Ivo Decr. IV, 26.; loo Pan. U, 175.; Coli. tr. P . I, 14, 1.;
Polgc. III, 25, 13. 2) celebrari: Jeo Dccr. 3) volvitur: AI J, ubi sqq. usque ad volvit, tomp. desunt |J can. 2. 4) AHCDF; Maguntiuo: EGH; c. 34. Cone. Mog.
hab. ao. S13 (ap. Ilartihcim I, 411.) in epitomen redactum. — Bcnctl. Leo. Capit, lib. I. c. 151. (in JIon, Germ. LL. II, 2, 54.) Heg. 1,281.; 2?«rc/*.XIII.2. ; ho Decr,
IV, 35.; Iro Pan. II, ISO. — in omnib. can. coutin. 5) statuimus: Ed. lias. G) Codd. et Edd. coli. o. Turrccr. cd. cit. Ivo Decr. Pan. 7) Codd. coli. o. orig. lien.
Uc. Hi g. Ihtrch. ho Dccr. Pan. — Corr. 8) Codd. coti. o. Heg. Burch . Ico Dccr. Pan. 9) quarta; derst: Heg., ubi alia sequuntur. || can. 3. 10) C Iro Pan.
Coll.tr. P. • Saloguuta: A; Salegusta: UF: Salcgun tauo: EGH; Salingonstadio habito: Turrecrcni. ed. cit. — hab. ao. 1022 ap. Hartzhcim ILI, 55. ; Bardi, in
fine (deest iu Cod. Friburg.); Ivo Decr. IV, 33. ; Ivo Pan. II, 181. ; Coli. tr. P. III, 5, (G,) 3. 11) De: deest: EGH 12) Coild. it Kdd. coli. o. 13) BEGH Ivo Pan. ;
Calendis Martii: Iro Dccr. : calendas Martii: CoU. h. P. 14) ante: EGH 15) evenerit: Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 16) de eadem: Ivo Pan. 17) ioiuu.:
dt est: Iro Dccr. CoU. tr. P. 18) BEGH Ivo Dccr. Pan. Coli. tr. P. 19) quinta feria: EG loo Pan. CoU. tr. P. 20) Codd. coll.o. Jro Decr.Pan.CoU.tr. P. 21) sexta:
Ivo Dtcr. Pan. CoU. tr. P. 22) Codd. co/l. o. 23) extenditur: CoU. tr. P. 24) Codd. ct Edd. coli. 0. Tnnecr. ed. cit 25) similiter de reliquis IV. temporibus
statuimus: orig., ubi Gratiani st/pp cuba usque ad. §. 2. desiderantur 2G) Julii : EGH 27) sequenti: A loo Pan. 28) Codd. coU. o. pr. A loo Pan. (!oll. tr. P.
29) vel : Ico Dccr. ; aut iu : Coli. tr. P. 30) ABCDEF Edd. coli. o. Bardi. Ivo Dccr. Pan. Coli. tr. P. 31) ABD1CFGH Edd. coU. o. pr. Lugdd. II. III. — Turrccr. ed. cit.
32) add. : propter celebrationem baptismi: orig. 33) celebretur: ib. 31) vigiliam: Ivo Dccr. Pan.; inde a: quia vigil, usque ad debent: omnia desunt: orig.
Burch. 35) similiter: Ico Pan. 3G) celebraro: Ivo Dtcr. Pan. Coli. tr. P. 37) inibi: Ico Pan. 38) Codd. coli. o. 39) diae.: deest: Ivo Pan. 40) §. 3. deest:
or‘ig. 11) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Has. (septembris mensis) Ico Pan. 42) evonorit: Ivo Pan. CoU. tr. P. 43) add. : foria: A; in sexta foria: Ivo Dccr. Coli,
tr. P. : in sexta: ivo Pan. 41) DCD F Burch. Ivo Dtcr. Pan. CoU. tr, P. 45) voro: deest: EGH orig. 40) ABCD Edd. coli. o. Burch. Ivo Decr. 47) cum : orig.
18) Codd. ct Edd. coli. o. Vnmcr. ed. cit. orig. || cau. 4. 49) ceoutra: EH 50) hab. no. 1095. ap. Mansi XX, 804.; — Juffv pag. 401. post no. 4117.; Polgc. 111,
25, 16. 51) de eod. : deest: EG 52) Codd. coli. u. pr. A; Turrccr, ed. cit. orig. Polgc . 53) Codd. coli. o. orig. Polgc. 5-1) ib. || can. 5. 55) Codd. c oli. o. — Sermo
76. c. 3. Ed. Baller. — Polgc. III, 25, 14.
269
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXVI. c. 6-8.
270
mini a mortuis resurgentis ac deinde in celum5®5 ascendentis
exegimus, postque57 acceptum sancti Spiritus donum, salu-
briter et necessarie 58 c consuetudo est ordinata ieiunii, ut, si
quid forte inter ipsa festiuitatis59d gaudia negligens libertas
et licentia inmoderataGOe presumpserit017, hoc religiosae
abstinentiae censura castiget.
C. VI. De eodem.
Hem CSa [sermone VIII. de ieiunio decimi mensis.]
Huius obseruantiae utilitas, dilectissimi fratres®35, in
ecclesiasticis precipue est constituta ieiuniis, que ex doctrina
sancti Spiritus ita per totius anni circulum distributa sunt,
ut lex abstinentiae omnibus sit asscripta temporibus. Siqui-
dem ieiunium uernum in quadragesima, estiuum in penteco-
sten, autumpnale in mense septimo®4, hiemale in65c hoc,
qui est decimus, celebremus®®9, intelligentes diuinis nichil
esse uacuum preceptis, et uerbo Dei ad erudicionem nostram
omnia elementa seruire, dum per ipsius mundi cardines quasi
per quatuor euangelia incessabili tuba®1 discimus quod et
predicamus, et agimus ®®e.
II. Pars. Gratian. Primum uero mensem , quartum , septi-
mum®9, et decimum, non Ebreorum ratione debemus accipere, sed
nostra. Primus enim mensis apud illos est Aprilis, quartus
Iulius, septimus October, decimus Ianuarius. In quibus, et pre-
terea in quinto mense, qui est Augustus, que fuerit eis causa
ieiunii, Ieronimus supra Zachariam1111 exponit, dicens'11:
C. VII. Quare in supradictis 79 mensibus ieiunia lex inperauit'13.
Ieiunium quarti, et ieiunium quinti, et ieiunium septimi,
et ieiunium decimi subaudiatur74» mensis75 domui Iudae et
Ierusalem in dies festos uertetur in7®1' gaudium770. Hoc78d
loco nostrorum 79 multi multa dixerunt inter 800 se dissonantia.
§. i.81f Cogimur igitur ad Ebreos recurrere, et scientiae
ueritatem de fonte magis quam de riuulis querere. §. 2. 82 s
Ieiunium quarti mensis, qui apud Latinos uocatur Iulius, die
septimo et decimo831' eiusdem mensis illud arbitramur84*,
quando descendens Moyses85 de monte Synai8® tabulas legis
abiecit atque confregit87, et iuxta Ieremiam88 muri primum
rupti sunt ciuitatis. In quinto89 mense, qui apud noswk
uocatur911 Augustus, cum propter exploratores terrae
sanctae seditio esset orta in populo, iussi sunt non ascen-
dere montem, sed per quadraginta annos longis92 a terra
sancta93 circumire dispendiis, ut exceptis duobus, Caleph94
et95 Iosue, omnes in solitudine caderent. In hoc mense et a
Nabuchodonosor9®, et multa post secula aTito et Vespasiano
templum Ierosolimis incensum est atque destructum; capta
urbs97Bethel, ad quam multa milia confugerant Iudeorum 98 m.
In septimo uero, qui apud nos appellatur October, occisus99"
est Godolias, et Iudae tribus, ac Ierusalem reliquiae dissi-
patae sunt100». Mense 10*p decimo (qui apud nos Ianuarius
dicitur, eo quod ianua anni sit atque principium), Ezechiel102
in captiuitate positus audiuit et cunctus populus captiuorum,
quinto mense templum esse subuersum, quod plenissime in
eodem propheta cognoscitnus. Hoc est igitur omne, quod
dicitur, dies planctus et ieiuniorum, quos hactenus habuistis
in luctum, sciatis 103<i (quia cogitaui, ut benefaciam Ierusa-
lem104 et domui Iuda) uobisI05r in leticiam et gaudium et
solempnitates esse uertendos ; ita dumtaxat, si ueritatem dili-
gatis et pacem. Iuxta anagogem10®, quia tunc ieiunamus,
quando197 sponsus aufertur a nobis, et non meremur eius
habere presentiam, cum108 reuersus fuerit ad nos Dominus,
et cogitauerit, ut benefaciat nobis, omnis tristicia uertetur in
gaudium, et fames pristina sermonis Dei presencia doctrina-
rum eius et celestis panis saturitate conpensabitur199s.
III. Pars. Gratian. Non autem uidenlur ieiunia quarti
mensis posse celebrari ante diem pentecostes. A die enim dominicae
resurrectionis usque in diem pentecostes non inducuntur adllnt
obseruanda111 ieiunia.
Unde Ambrosius in eiusdem diei sermone [LXI.,] qui
sic incipit 112 :
[C. VIII.)113»
Scire debet * sanctitas uestra11*: „Per lios quinquaginta dies
nobis est113 iugis et continuata festiuitas, ita ut hoc n® omni tem-
pore neque ad obseruandum 117 indicamus ieiunia, neque ad exoran-
dum Deum 118 genibus succedamus 119.“ Etinfra: §. i. ,,Adi'■t0,'
instar ergo dominicae resurrectionis 121 c tota quinquaginta
dierum curricula celebrantur, et omnes isti dies uelud dominici
deputantur. Resurrectio enim dominica 122 est. In 123 d dominica
resurgens 124 saluator reuersus ad homi>ies est, et post resur-
rectionem tota quinquagesima cum hominibus conuer satus 125 c CS(
Equalis 120 ergo eorum 127 necessarium est 128 f ut sit 129 e festiuitas,
quorum eqtialis est 130 h et sanctitas131'. Non igitur ieiunamus
in 132 quinquagesima, quia in his diebus nobiscum Dominus con-
moratur “133. Idem 134 k tn apologia Dauid: „IIunc numerum
(i quinquagesimum uidelicet) leti celebramus post Domini passio-
nem, remisso culpae totius debito, cyrographoquc 1351 euacuato 13®,
ab omni nexu liberi, et suscipimus aduenientem in nos gratiam
sancti Spiritus ; die pentecostes uncant ieiunia 137 m, laus dicitur
Deo 138, Alleluia cantatur .“
[Gratian.] Necessario ergo ecclesia constituit, ut post diem
pentecostes ieiunia celebrentur. Sed quod in illis quinquaginta
diebus ieiunandum esse negatur, ex obseruantiae 139 necessitate
intelligitur.
EDITIO ROMANA.
Dis t. LXXVI. c. 5. b) coelos c) necessario d) festivitatum e) inordinata f) praesumsit — c. 6. a) Idem
b) fratres: deest c) hiem, autem in d) celebramus e) praedicemus et agamus f) in commentariis ad cap. 8. Zachariae —
c. 7. a) duo xotvov enim subauditur b) et c) gaud.: veritatem tantum Deus quaerit et pacem d) In hoc e) et inter
f) ante $. I. interiicit.: Et paucis interiectis: g) ante §. 2.: Et paulo post h) septima et decima i) arbitrantur k) Latinos
1) appellatur m) Iud.; aratum templum in ignominiam gentis oppressae a Tito Annio Rufo n) octob., sicut supra diximus,
occis, o) sunt: deest p) Legamus Hieremiam. Mense q) sciatis vobis r) vobis : deest s) pensabitur t) ad: deest —
c. 8. a) C. VIII. De eod. b) Ad: deest c) resurrect. : deest d) Nam in e) commoratus f) est: deest g) et h) esset
i) sanctitas. Sic enim disposuit Dominus, ut, sicut eius passione in quadragesimae ieiuniis contristaremur, ita eius resur-
rectione in quinquagesimae feriis laetaremur, k) Item I) chirographo quoque m) vacante ieiunio
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VIII. * Scire dobet: In multis manuscriptis exemplaribus a ca-
pito Ieiunium, usque ad cap. Post Pascha, in aliquot etiam usquo ad ultimum,
nulla eat distinctio capitum. Tanquam enim unico contextu continuentur
multae auctoritates a Gratiano citatae. Ideo verba ista: Scire debet sanctitas
vestra, cohaerent cum extremis verbis Gratiani ad finem praecedentis capi-
tis, atque ita legendum : Unde Ambrosius in eiusdem diei sermone LXI. ani in-
cipit: Scire debet sanctitas vestra, ac deinde subiungondum, Per hos
quinquaginta, elc. Suo enim modo aptavit liunc locum Gratianus. Nam
apud B. Ambrosium paulo aliter habetur.
Di at. LXXVI. can. 5. 56) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd.; coolo: Polyc. 67) et post: EOH 58) ABCDFwig. Polyc. 59) Codd. et Edd. coli. o.
Polyc. 60) Codd. et Edd. coli. o. pr. A — Tumerem. ed. cit. Polyc. 61) Codd. coli. o. pr. A — Turrccr. ed. cit. || can. 6. 62) ACJJF; it.: deest : EG11 ; — -
Sermo 19. c. 2. Kd. Baller. ; Polyc. III, 25, 7. (can.: licet nova consuetudo) 63) Codd. et Edd. coli. o. 64) septembri: EQH Kd.Bas. 65) Codd. et Edd.
coli. o. — Turrccrcm. ed. cit. Polyc., ubi seoq. desiderantur et alia sequuntur 67) inccssabilitcr ( omissa voce tuba): orig.; attamen in homilus Pauli diaconi ct
in ed. prima opp. Leonis M. legitur ut ap. Gratianum. 68) Codd. coli. o.pr. D., ubi legit, arguimus 69) et septim. : ACQH 70) Codd. coli. o. jj c a n. 7. 71) mcomm.
ad c. 8. Zachar. v. 18. 19. — Polyc. IU, 25, 15. 72) suprascriptis: ABC 73) imporat: AB; impetravit: D 74) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. — 75) abest
ab Edd. coli. o. pr. Bos. 76) Codd. coli. o. 77) Codd. et Edd. coli. o. Polyc . 78) ib. 79) vestrorum: Edd. Arg. Bos. 80) Codd. coli. o. 81) ib. 1 olyc. 82) ib.
83) Codd. coli. o. 84) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. IU.; - Polyc. 85) Ezod. c . 32. 86) Sinai: AJDFH 87) abiecerit . . confrogorit: orig. Polyc. 88) liter,
c. 52. 89) add.: vero: Edd. coli. o. 90) Codd. et Edd. coli. o. Turrecr. ed. cit. Polyc. 91) Codd. coli. o. Turrecr. ed. cit. 92) longius: D Edd. coli, o . pr. Lugdd.
II. III. 93) ad torrara sanctam: orig. 94) Num. c . 14. 95) et: deest: Polyc. 96) IV. Reg. c. 25. Hier. c. 39. et 41. 97) urbe: DF Codd. coli. o.pr. Lugdd.
II. 1IL Turrecr. ed. cit. Polyc. 98) Codd. et Edd. coli. o. ur. Lugdd. II. IU. — Polyc. 99) Codd. et Edd. coli. o. Turrecr. ed. cit. 100) ABCKQH — Hier. c. 52.
101) Codd. et Edd. coU. o. Tun-ecr. ed. cit. Polyc. 102) Ezech. c. 33. 103) Codd. coli. o. 104) Israel: Edd. coli. o. pr. Lugdd. U. III. 105) Codd. coli. o. 106) ana-
gogen: EO Polyc. 107) cum: EGH; — loann. c. 16. 108) cum autem: EQH 109) Codd et Edd. coli. o. 110) Codd. coU. o. pr. C lll) observandum: \ ADLG ||
can. 8. 112) Tribuitur Sermo iste Jdazimo Tauriuensi, Bibi. Patr. (Ed. Lugd.) VI, 29. — in Codd. coli. o. Gratiani dictum continuatur 113) Codd. coli. o.
114) add.: quae: H; quod: EG 115) esBe: Edd. coU. o. pr. latgdd. n. UI. 116) add.: quidem in: EGH 117) neque observanda: GH ; neque observandum: A
118) Dominum: AD Edd. coli. o. 119) succidamus: orig. 120) Codd. et Edd. coli. o. 121) Codd. ct Edd. coli. o. pr. F 122) add.: dies: Edd. coli. o. 129) Codd .
coU. o. 124) enim resurg.: DEQH 125) ABEGH Turrecr. ed. cit. 126) aequalis eorum; ergo: Edd. For. Fsn. I. IT. Par. Lugd. I. 127) add.: diorum: Lll Md.
lAtgdd. II. III. 128) Codd. coli. o. 129) «6. 130) Codd, et Edd. coU. o. 131) ib. 132) add. : hac: EGH Edd. Bas. JAigdd. II. IU. 133) commoratus est: Edd.
coli. o. 134) Codd. coli. o.pr. A — in Apol. David c. 8, 135) Codd. ct Edd. coU. o. — c/. Coloss. c. 2. 136) vacuato : m ig. 137) Codd. et Edd. coli . o. oruj.
138) add. : ot oratio : Edd. coli. o. pr. Arg. 139) cogente : EQH ||
271
DECRETI TRIMA PARS DIST. LXXVI. LXXV1I. c. i
272
— 3-
Unde 1 10 in eiusdem diei sermone [LX.,] qui sic incipit:
[C. IX.] i»'-
Nossc credo* nos fratres: „ Non 112 minore leticia celebra-
mus diem jtcntecostes , quam sanctum diem pascue 1430 curammus.
Tunc enim , sicut modo fecimus , ieiunanimus sabbato, vigilias 144
eetebranimus, orationibus pernoctantor institimus: unde ne-
ceit.se est, similem 110 obseruantiam similis leticia subsequatur
[Gratian.] Obscruantia nero 117 similis 1480 quod ad factum,
non quod «wl*-wr necessitatem.
hem l50a Ysidams [lib. I. de ecclesiasticis offitiis, cap. 42.]:
[C. X.]»1'*
„Post pasr.a usque ad pentecosten, licet traditio ecclesiamm
abstinentiae rigorem pramliis relaxauerit, tamen si quis 152 c mo-
nachorum vel clericorum 153 ieiunare cupit 151 non sunt prohi-
bendi, quia <?<155® Antonius et Paulus et ceteri Patres antiqui
etiam in 150 7 bis diebus in heremo leguntur abstinuisse, neque sol-
uisse abstinentiam U>7, nisi tantum die dominico
[C. XI.]153*
Item Ieronimus ad Lucinu m150I>, [ep. XXVIII.]100
„ Utinam omni tempore ieiunare possemus 1(!1, quod in Acti-
bus apostolorum diebus pentecostes et die dominico apostolum 102
Paulum et cum eo credentes fecisse legimus. Necwic hoc dico,
quod festis 104<I diebus ieiunandum putem, et contextas 105 quinqua-
ginta 100 diebus ferias et solcmpnitates^t 0 auferam; sed unaqua-
que prouinc.ia habundet in suo sensu, et precepta maiorum leges
apostolicas arbitretur .“ 100
C. XII. Sabato magno post horam baptismatis episcopus
ualel ordinari.
Item Pelagius11®*1 Petro Episcopo Potentino 170
Dilectionis tuae scripta suscepimus, quibus171 signifi-
cas172, Latinum ecclesiae Grumentinae diaconem ad episco-
patum Marcellianensis 173,1 ecclesiae sitte Clusitanae174 ab
omnibus fuisse electum, quod iam ante hoc tempus retuli-
stis ,75c; et iussimus, ut ueniret, credentes eos de persona
eius 170 tl ab episcopo suo dimissoriam177' accepisse178.
Ouocl 170 si modo feceruut, facite eum uelociter ad urbem
Romam occurrere, ut, si Deus iusserit, in magno sabato
post horam baptismi ordinetur. Quia 180 f si ante memora-
tum diem non occurrerit181, cogetur182 usque ad quarti
mensis ieiunia sustinere183.
DISTINCTIO LXXVII.
GRATIANUS.
Ilis temporibus secundum Anacletum, Zcpherhonn ', Oeln-
sium et Pelagium episcopi, presbiteri et2 diaconi sunt ordinandi.
Metropolitanus autem iuxta Leonem papam3 * ex presbiteris eius-
dem ecclesiae uel ex diaconibus optimus 4 ordinetur. Ex monachis
autem uel laievt nullus nisi per gradus ecclesiae ad summum
sacerdotium debet peruenire.
Unde Gelasiusb a Papa:
C. I. Non nisi per distinctos grailtts quisquam ad
sacerdotium aspiret.
Illud0 nos7 statuentes uobis et omnibus seruare8 man-
damus, ut ad ordines0 ecclesiasticos sic accedant101" in ec-
clesia, qui ordinari merentur11: id est, si quis episcopus esse
meretur, sit Drimo12® hostiarius, deinde13 lector, preterea14'1
exorcista, incle sacretur acolitus, demum15 uero subdiaconus,
deinde diaconus, et postea presbiter, exinde100, si meretur,
episcopus ordinetur17.
Item 18 * Zosimus Episc. urbis Romae ait [ad Hesychium,
epist. I. cap. 3.] 10 :
C. II. Que interualla temporis in singulis gradibus
sint obseruanila*01'.
In singulis gradibus hec tempora sunt obseruanda, si ab
infantia* ecclesiasticis ministeriis nomen dederit, ut21 inter
lectores et exorcistas quinquennio teneatur, exinde acolitus
uel subdiaconus quatuordecim22 annis fiat, et sic ad bene-
dictionem diaconatus, si meretur, accedat, in quo ordine
quinque annis, si inculpate gesserit23 0, adherere 24 a debebit.
Exinde suffragantibus stipendiis25, per tot gradus datis pro-
priae fidei documentis, sacerdotium20® poterit promereri,
de quo loco, si eum exactior uita ad bonos mores perduxerit,
summum pontificatum sperare debebit. §. i.37f Defensores
etiam28 ecclesiae, qui ex laicis fiunt20, supradicta obserua-
tione teneantur, si meruerint3Us in ordine esse clericatus.
C. III. De eodem.
Item Siricius Papa [ad Himerium Tarraconensem,
epist. I. cap. 9.] 31
Quicumque itaque32 se ecclesiae33 uouit34* obsequiis a
sua infantia, ante pubertatis annos baptizari et lectorum
EDITIO ROMANA.
D is t. LXXVI. c. 9. a) Unde idem Ambrosius b) C. IX. De eodem c) sanctum pascha d) pernoctantes e) simii,
dicitur f) quoad fact., non quoad — c. 10. a) Unde b) C. X. De eodem c) qui d) cupiunt e) et : deest f ) in : deest —
c. 1 1, a) C. XI. De eodem b) Lucinium c) Et infra: Nec d) dominicis e) et solem: deest — c. 12. a) Pelag. Papa b) Mar-
cellionenis c) retulisti d) eiusdem e) dimissorias f) Quod — Dist. LXXVII. a) papam: deest — c. 1. a) Unde Gaius
Papa Felici Episcopo, ep. un. in extr. b) ascendant c) primum d) postea e) et exinde — c. 2. a) Unde b) servanda
c) se gesserit d) haerere e) presbyterii sacerdot. f) ante §. 1. addit.: Et infra: g) meruerunt — c. 3. a) voverit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IX. * Nosso credo: Idem evonit in hoc capito, quod in suporioro
evenisse notatura eBt. Cohaorct enim cum superioribus, prima sermonis
periodo quasi in summam redacta.
Dist. LXXVII. C. II. * Si ab infantia: Prior haec huius capitis
pars summati m rofortur. Integor locus sic habot: Si ab infantia ecclesiasti-
cis ministeriis nomen dederit, inter lectores usque ad vigesimum aetatis annum
continuata observatione perduret. Si maior iam et grandaevus accesserit, ita
tamen, ut post baptismum statim se divinae militiae desideret mancipari, sine
inter lectores, site inter exorcistas quinquennio teneatur, exinde acolythus. vel
subdiaconus quatuor annis, ct sic ad benedictionem, etc. At sano in nno etiam
pervetusto Gratiani codice, ct apud Rabantim, lib. I. cap. 13. do institut.
cleric. legitur: gnatum' annis, non: quatuordecim. Sed ob glossam nihil mu-
tatum additumvo 09t.
Dist. LXXVI. can. 9. 140) Codd. ct Edd. coli. o. — iu Codd. coli. o. hic canon cum anteriore cohaeret. 141 ) Codd. coli. o. 142) quod non: CE; quia non :
FA. Das. 143) Codd. coli. o. — diom s. p. celebrare c.: Edd. coli. o. 144) vigiliam: EGH 145) Codd. coli. o. FA. lias. orig. 146) ut similem: CDEQH; similis
obs. similem laot. aubsoqu. : orig. 147) voro: deest: AEGH 148) Codd. coli. o. 149) DDF; quod: EOH\\ can. 10. 150) Codd. coli. 0„ ubi ( pr . D) hic canon
cttm antecedente cohaeret — in Ed. Arcval. lib, I. c. 43. 151) Codd. coli. o. 152) Codd. et Edd. coU. o. orig. 153) add. : vel laieorum : Edd. coli. o. 154) add. :
sivo etiam devotarum vel viduarum religiosarum: orig. 155) Codd. coU. o. pr. BF; orig. 15G) Codd. coli. o. 157) iciunium: orig. y can. 11. 158) Codd.
coli, o., ubi (pr. D ) hic quoque canon cum prioribus cohaeret. 159) CDEQH; Lucium: A; Lucianum: D Iiohm. 160) Ep. LXXI. c. 6. Ed. Migue scr. ao. 385.;
Aws. IV, 44. (can.: illud breviter; in Cod. Vatie, deest); Polgc. III, 23, 1. («t ap. Aus.) 101) possimus: orig. Polgc. 162) apost. : deest: Ans. 1G3) Codd. coli. o.
1W) ADEFGH Tnrrecr. ed. cit. Ans. Polgc. ; festivis : CD FAd . coli. o. Corr. 165) add. : id ost intersertas solenipnitates : C 1G6) soxaginta : orig. 167) Codil. et FAd.
coli. o. Turrccr. cd. cit. 168) arbitrentur: D Kil.Nor. Tnrrccr. ed.cit.; arbitremur: H Edd. Vim. I. II. Lngdd. Par. || c a n. 12. 169 ) AUF 170) Ep. Pelagii II. scr. int.
a. 578. ei 590. — Jaffie no. 699. — Ans. VI, 59. (57.) ; Polgc. II, 25, (23), 4. (Gelamus) — cf. Dist. LXIII. c. 14. 171) in quib.: DQH Ans. 172) significastis: EGII
173) Codd. coli. o. pr. A (Marcelliensis) 174) Cusilitanura: AE; Cusultanonsis: H: Consilitiiiatium : Ans. ; Cousilinatium: Polgc.: Clusitauuin Ed. Arg. etc.
175) UCDEQH 'Purrccr. cd. cit. Ans. 176) ACI) F Ans. Polgc.; eadom: EGH 177) Codd. coli. o. Ans. Polgc. 178) impotraaso: Polgc. 17D) Undo vel nunc, sicut
dici», cum concorditor ab omnibus (universis: Polgc.) oloctura, ot nihil oi sacri canones contradicunt, et ab episcopo eius dimissoriam accipiunt (acce-
perit: Polgc.), facito otc. : Ans. Polgc. 130) Codd. coli. o. pr » D Ans. Polgc. 181) occurrerint: Polgc. 182) coguntur: ib. 183) Codd. coli. o. pr. D; subsistere:
Edd. coli. o. pr. Par. Lugdtl. — Dohm.
Dist. LXXVII. Pars.I. 1) et Zeph.: AD 2) et: deest: EG 3) Cmld. coli, o.; add.: vel: AB 4) optimis: AB; deest: can. 1. 5) Codd. coli. o.nr. F (Gaius)
Turrccr. ed. cit.: Itom Gei.: EG; Caput Pseudoisid. Ep. Gaii c. 7. concinnatum secundum libr. pontifical. ; Coli. tr. P. I, 26, 2. Polf/c. II, 26,1. (can.: de opiHcop.
voro ; contio.) 6) illud tamen: Coli. tr. P. Polgc. 7) nunc: Polgc. 8) observare : ib. 9) omnes ordin.: EGH Edd. coli. o. 10) Codd. coli. o. Tnrrecr. ed. cit. orig.
Coll.tr. P. 11) qui ordinantur: EGH 12) Codd. coli. o. pr. H (idem) ; CoU. tr. P. Polgc.; prime: orig. 13) idem: H 14 ) BF orig. Coli. tr. P. 15) deinde: tAd.
coli. o. lfi) Codd. coli. o. Polgc. 17) in EG add. dictum Gratiani: Temporum quoquo intorvalla servari debent in ordiuationlbus. || can. 2. 18) ABC 19) scr.
no. 418. in Jjcon. M. Opp. ILI, 264. ( Ktl . JlaUer.); — Jaffe no. 131. — Aus. ded. IV, 14. (can.: haec autem singulis); Ans. VII, 49. («f m Ans. ded.) 20) Codd.
coli. o. 21) ut: deest: orig. Ans. ded.; et: Ans.; seqq. non consonant cum verbis orig. ct CoU. Ans. ded. 22) quatuor: orig. Ans. 23) Codd. coli. o. 24) Codd.
et FAd. coli. o. Ans. ded. Ans. 25) dispendiis: Aus. 26) Codd ct Edd. coli, o.; ad sacerdot.: AU 27) Codd. coli. o. 28) autem: C; etiam: deest : orig .
29) fuerint: DEGH 30) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. ded. Ans. — tamen memor.: EGH || can. 3. 31) Ep. scr. ao. 335. c. 9. in Leon. M. Opp. ed. Baltei' . III,
216. — /nffeno. 65. — fvo Dccr. VI, 91 sq. ; Coli. tr. P. I, 36, 10. 11. 32) itaque: deest: Joo 33) ecclesiis: Coli. tr. P. 34) Codd. coU. O. Ed. Das. orig. Jco
CoU. tr. 1.; voluerit: Edd. Par. Lngdd.
273
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXV1I. c. 4-9.
274
debet ministerio sociari; qui ab accessu adolescendae3-7'
usque ad trigesimum36’1* etatis annum si probabiliter
uixerit, una tantum, et ea, quam uirginem communi per
sacerdotem benedictione percepit, uxore contentus, acolitus
et subdiaconus esse debebit37, postquam33 c ad diaconii gra-
dum (si se ipsum primitus, continentia preeunte, dignum
probauerit) accedat. Ubi si ultra** quinque annos laudabi-
liter ministrauerit, congrue presbiteratum38d consequatur.
Exinde post decennium episcopalem cathedram poterit
adipisci, si tamen per hec tempora integritas suae400 uitae
ac41 fidei eius fuerit approbata. Qui uero iam etate grande-
uus, melioris propositi conuersatione prouocatus, ex laico
ad sacram miliciam peruenire festinat, desiderii sui fructum
non aliter obtinebit, nisi eo quo baptizatur tempore statim
lectorum aut13 exorcistarum numero societur, si tamen eum43
unam habuisse uel habere, et hanc uirginem accepisse con-
stet uxorem. Oui, dum initiatus fuerit, expleto biennio, per
quinquennium aliud44 acolitus et subdiaconus fiat, et sic ad
diaconatum43, si per hec tempora dignus iudicatus fuerit,
prouehatur. Exinde iam accessu temporum presbiterio uel
episcopatui, si eum plebis ac46 cleri euocauerit47 electio,
non inmerito societur.
C. IV. De eodem.
Item ex Sexta Sinodo , [c. 15.]48.
Subdiaconus non minor uiginti annorum ordinetur. §. 1.
Si quis uero in aliquo ordine4’4 sacerdotali preter constituta
tempora ordinatus fuerit, deponatur.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi III. [c. 4.] 39
Placuit, ut31 ante uiginti quinque annos etatis nec dia-
coni ordinentur32, nec uirgines consecrentur33, et ut lecto-
res54 populum non salutent.
C. VI. Minoribus XXV. annis leuitica non prestetur
benedictio.
Item ex Concilio Agatensi, [c. iG. et 17.]35
Episcopus benedictionem diaconatus minoribus quam56
uiginti quinque annorum penitus non committat. §. 1. Sane
si coniugati iuuenes consenserint37 ordinari, etiam uxorum
uoluntas ita requirenda est, ut sequestrato mansionis cubi-
culo, religione promissa33, posteaquam pariter conuersi
fuerint, ordinentur. §. 2. Presbiterum33 uero60 uel episco-
pum ante triginta annos, id est antequam ad uiri perfecti
etatem perueniat61, nullus 62 a metropolitanorum ordinare
presumat, ne per etatem (quod aliquociens63 euenit) aliquo
errore culpetur64'1.
C. VII. De eodem.
Item ex Concilio Toletano IV. [c. 20.] 63
In ueteri lege ab anno uicesimo et66:l quinto Leuitae
tabernaculo 67 h seruire bibentur630 , cuius auctoritatem in
canonibus et69 sancti Patres secuti sunt. Nos et diuinae
legis, et praeceptorum canonum 70d inmemores, infantes et
pueros Leuitas facimus ante legitimam etatem, aut710 ex-
perientiam uitae; ideoque ne ulterius fiat a nobis, et diuina72
lege, et canonicis73 ammonemur sententiis, sed 74 f a73 uice-
simo quinto anno7°s etatis suae77h Leuitae consecrentur, et
a tricesimo78" presbiteri ordinentur.
C. VIII. Per que intervalla temporum ordinetur qui de
monachis in clericatum eligitur.
Item Gclasius [Papa ad Episcopos per Lucaniam,
epist. I. cap. 3.] ‘9
Si quis de religioso proposito et80 disciplinis monaste-
rialibus eruditus ad clericale munus accedit81"1, inprimis
eius uita82'1 acta inquiratur8*0, si nullo graui facinore pro-
batur infectus; si secundam fortasse non habuerit81'1 uxo-
rem, nec a marito reiectams5c sortitus ostenditur867*.
[C. IX.] s7 *
Idem [eodem capite et sequenti] 33
Monachus* uero88 nouitius morum honestate fulcitus890,
continuo lector, uel notarius, aut certe defensor effectus,
post tres menses existat81 acolitus, maxime si huic etiam82
etas suffragatur; sexto mense subdiaconi nomen accipiat, ac
si modestae conuersationis honestaeque uoluntatisexistat83'1,
nono mense diaconus, conpletoque anno sit84 presbiter;
cui tamen, quod83 annorum fuerant interstitia collatum,
sancti propositi sponte suscepta docetur860 prestitisse de-
uotio. §. 1. Si uero laicus87 quispiam ecclesiasticis est
aggregandus offitiis, tanto sollicitius in singulis, que superius
conprehensa sunt, huiusmodi88 decet examinare88 f perso-
nam100, quantum inter mundanam religiosamque uitam esse
constat discriminis, quia utique conuenientia ecclesiae mi-
nisteria deputanda 101 e sunt, non inconuenientibus meritis
ingerenda102, tantoque magis quod sacris aptum possit esse
seruitiis in eorum querendum est institutis, quantum de tem-
pore, quo fuerint1031* assequenda104', decerpitur, ut mo-
rum hoc habere doceatur probitas, quod prolixior consuetudo
non contulit, ne per occasionem supplendae penuriae cleri-
EDITIO ROMANA.
Dist.LXXVII. c. 3. b) vigesimum* c) posteaque d) presbyterium e) suae : deest — c. 6. a) perv., et diaconus ante
viginti quinque, nullus b) culpentur — c. 7. a) et: deest b) in tabernaculo c) mandantur d) conciliorum praecepti
e) aut f) ut g) viginti quinque annis h) suae : deest i) triginta — c. 8. a) accedat b) praeteritis acta c) temporibus
inquiratur d) ostenditur, si poenitentiam* publicam fortassis non gessit, nec ulla corporis parte vitiatus apparet; si ser-
vili aut originariae non est conditioni obnoxius; si curiae iam probatur nexibus absolutus; si assecutus est literas, sine
quibus vix fortassis ostiarii possit implere ministerium. — c. 9. a) C. IX. De eodem b) Item c) fulcitur d) exsistit
e) doceatur f) examinari g) reparanda h) fuerant i) haec asseq.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. III. * Vigesimum: In plcrisque vetustis exemplaribus et Gra-
tiani, et epistolae, atque apud Ivonom legitur: trigesimum; sed in epistola
Zosimi, quae relata est iu antecedente notatione: vigesimum.
** Ultra: Sic legitur in omnibus manuscriptis et in originali ipso. In
vulgatis orat: intra.
C. VIII. * SI poenitentiam: Iliuc usque ad finem addita sunt ex
epistola ipsa, ut melius percipiatur nexus sequentis capitis. Nam post ver-
bum: ministerium, continenter apud Gelasium sequitur: ut si his omnibus,
quae sunt praedicta, fulcitur, continuo lector clc.
C. IX. * Monachus: Quomodo hic locus in originali habeat, proxima
superiore notatione indicatum est
Dist.LXXVII. can.S. 35) adol. suae: EGH 3(i)ADCD orifj.lvoColl.tr. P. ; XIII: EGH; add. : suao: Kdd. coli. o. 37) per sacerdotum bened. .. debet: Alt
3S) Codd. coli. o. Coli. tr. I\; post quae: orig. 39) Codd. coli. o. Turrccr. ed. cit. Ico Coli. tr. P. 40) Codd. cl Kdd. coli. o. Tunecr. cd. cit. Coit. tr. P. 41) et: Iro
42) et: AD 43) cum: deest: Iro Coli. tr. P. 44) non aliud quam: Coli. tr. P. 45) diaconii officium . . . promoveatur: Hisp. 40) aut: Edd. coit. o. 47) edec li-
maverit: Constant, ex codice Pith. et veter e Colbertino litteris Lauqobardicis exarato . || can. 4. 48) septima: ADR — rx sj/n otio nuinisestu hab. ao. 692. ; Coll.tr. P.
II, 11,6. 49) add.: sacro: H RUI. coli. o. || can. 5. 50) Carth. IV.: ACDH — hab. ao. 397. c.4. an. Druns I, 123. ; yi»«. dcd. VI, 37. (DiOuf/s.); Reg. I, 422. Iturdt.
II, 11.; Aus. VI, 95, (96.); ho Decr. VI, 31.; ho Pan. IIT, 30.; Coli. tr. P. II, 17. 2.; Polf/c. II, 27, 3. (can. cont.) 5l) ut: demi: Polf/c. 52) diaconus ordinetur:
Ans.; add.: etiamsi valde sint digni: leo Pan. 53) finis canonis: Ans. dcd. Reg. Aus. 54) lector . . salutet: Dnrch. Ico Decr. Pan. Polf/c. |f can. 0. o5) hab.
ao. 506. ap. Druns II, 149. — Iro Decr. V, 305. (usque ad §. 2.) Coli. tr. P. II, 23, 14. 15. 50) quam: deest: Hisp. 57) add.: sc: Edd. coli. 0. 53) praemissa:
oriq. Hisp.; promissa: Codd. Hisp. 59) Dnrch. II, 9. : ho Decr. VI, 29.; Ivo Pan. IIT, 28. 00) vero: deest: AD Iro Dccr. 01) pervenerit: AD; perveniant:
EGH Edd. coli. o. Hisp.: veniat: oriq. 02) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Hisp. Dnrch. Iro Pan. Coli. tr. P. 63) aliquando: Iro Pan. 04) ADCDFH ; detineantur:
oriq. ap. Mansi Dnrch. || can. 7. 65) hab. ao. 633. ap. Druns I, 230.; Aus. dcd. IV, 20. (can. contin.); Burch. II, 12. (can. contin.); Ico Decr. VI, 32.; Ivo Pan.
III, 31.; Polf/c. II, 27, 4. (ex eodem; antecedit autem can. concil. Carthaqin. ; can. contin.) 66) ADD orig. Hisp. Ans. dcd. 07) Codd. coll.o.ortq. 1/isp. 03) Codd.
ct Edd. coli. o. Turrecrem. ed. cit.; praecipiuntur: Dnrch. Ico Decr. Pan. Polf/c. G9) et: decst; ho Decr. Polf/c. 70) Codd. et Edd. coli. o. Codd. orig. 71) Am-D;
et anto: Ivo Decr.; atque: Ivo Pan. 72) divinae legis: oriq. Hisp. Ans. ded. Iro Dccr. Pan. Polf/c. 73) canonum: ho Dccr. Pan. Polf/c. 74) ADCFIt orig. Hisp.
Ans. ded. Burch.; Corr. — scilicet ut: EO; ita ut: ho Dccr. Pan. Polf/c. — in Icon. Decr. seqq. Gratiani verba desiderantur aliaque exstant. 75) a: decst: Alt
Dnrch. Polf/c. 7G) Codd. coli. o. 77) Codd. et Edd. coli. o. : aetat: deest: Ans. ded. Polf/c . apud quem : annorum legitur. 73) Codd. coli. o. ; a triginta annis:
orig. Ans. ded. ; annorum: Dnrch. Polgc., ap. quem a: decst |( can. 8. 79) Ep. scr. ao. 494. c. 2. ap. Thiel p. 362. — Jafft no. 391. — hoDerr. IU, 142. 80) ct
de: Edd. coli. o. 81) Codd. et Rld. coli. o. orig. Ivo 82) Codd. et Rld. coli, o.; anto acta: AD Edd. Lugdd. D. 83) ABC S4) DCDEGH Edd. coli. o. ho Decr.
85) ABDF Codd. h otiis 80) Codd. et Kdd. coli. o. ho || can. 9. 87) Codd. coli. 0., m quibus hic canon cum antecedente est coniunctus. 88) CDFH: idem : deest:
AB — ap. Thiel p. 303. CoU. tr. P. I, 46, 12. 89) voro: deest: C Coli. tr. P. 90) Codd. coli. o. Turrecrem. ed. cit. Coli. tr. P.: si . .fulcitur: Bohm. 91) fiat:
Ed. Das. 92) et: deest: Kdd. coli, o., ita R. non recte a Con\ insertum esse putavit 93) Codd. et Kdd. coli . o. Coli. tr. P. 94) fiat: EGH 95) quot: Edd. coli. o.
96) Codd. coli, o . CoU. tr. P. 97) do laicls: oriq. 98) in huiusmod.: EGH 99) ABDEFG Edd. coli. o. 100) EGH 101) Codd. et Edd. coU. o. turrecrem. ed. cit. -
Corr. 102) ingerendi : orig , 103) Codd. et Edd, coli. o. Turrecrem. ed. cit. 104) AD orig.
Corpus iur. can. Ed. Fritdberg.
275
DECRETI PRIMA PARS D1ST. LXXVIII. LXXIX. i. 2.
276
catus105" uitia potius diuinis cultibus intulisse, non legitimae
familiae Domini conputemur 106 procurasse conpendia. Quo-
rum promotionibus super anni metas sex menses nichil-
ominus subrogamus, quoniam, sicut dictum est, distare
debet 107 k inter personam diuino cultui deditam108, et de
laicorum conversatione uenientem. Que tamen eatenus in-
dulgenda credimus1091 ut ecclesiis110** ab hac occasione
cessantibus canonum paternorum uetus forma seruetur.
DISTINCTIO LXXVm.
GRATIANUS.
Qua uero elate sacerdotes ordinari debeant, Bonif alius*
Papa 1 diffinit-*, dicens:
C. I. Ante XXX. annos prcsbiter non ordinetur.
Si quis triginta etatis suae non inpleuerit annos, nullo
modo ordinetur presbiter, etiamsi8 ualde sit dignus.
[PALE A.*
C. II. De eodem.
Item in Nouellis in Authentica de sanctiss. episcopis §.
Clericos, apud Iulian. Antec. constit. CXV. c. 19. 5
Nemo presbiter consecretur, qui minor triginta annis
sit; nemo diaconus uel subdiaconus fiat, qui minor uiginti-
uinque annis sit; nemo lectoribus connumeretur, qui minor
ecem et octo annis fuerit; nemo inter diaconissas conse-
cretur sacrosanctae ecclesiae, que minor sit quadraginta
annis, uel ad secundum matrimonium peruenerit.]0
C. III. Non est ordinandus sacerdos, nisi longo probatus 7a
examine.
Item Leo Papa [ad Episcopos Africanos, epist. LXXXV.
cap. i.]8
Quid est: manus cito inponere9, nisi ante etatem ma-
turitatis, ante10 tempus examinis11, ante meritum12 obedien-
tiae18, ante experientiam disciplinae 14 sacerdotalem hono-
rem tribuere non probatis15? Et quid est: communicare
peccatis alienis, nisi talem16 effici ordinantem, qualis ille
est, qui non meruit ordinari?
C. IV. Ante XXX. annos1"1 * presbiter non ordinetur.
Item ex Concilio Neocesariensi, [c. 1 1 .] 8
Presbiter ante triginta annorum etatem non ordinetur,
quamuis sit probabilis uitae; sed obseruetur,Bb usque ad
refinitum29 tempus. Dominus enimsic tricesimo anno
aptizatus est, et tunc predicauit.
Gratian. Hoc regulariteriiA, unde et Christus, et Iohannes
Baptista, et Ezechiel, et nonnulli prophetarum non leguntur 28 e
predicasse uel prophetasse. Verum, quia et281 Ieremias 25 et
Danieli6 ante iuuenilem etatem spiritum prophetiae accepisse
leguntur, Dauid quoque-1 £ et Salomon in adolescentia uncti in-
ueniuntur, Iohannes etiam Euangelista 28, cum adhuc esset adole-
scens, a Domino in apostolum electus 29 et cum aliis ad predican-
dum missus inuenitur ; Paulus 80 quoque apostolus in adolescentia
a Domino electus, et ad predicandum missus asseritur: ecclesia
similiter necessitate exigente nonnullos ante trigesimum annum811"
ordinare consueuit.
Unde Zacharias Papa Bonif atio Episcopo, [epist. VI.
cuius initium: «Benedictus Deus“]82:
C. V. Necessitate cogente 88 a XXV. annorum sacerdotes^b
ordinentur 85.
Si triginta annorum non reperiuntur, et necessitas ex-
poscit, a uiginti quinque annis86 sacerdotes 87 c ordinentur88.
DISTINCTIO LXXIX.
GRATIANUS.
I. Pars. Apostolicus autem non nisi a Cardinalibus et
religiosis clericis est intronizandus.
Unde Nicolaus Papa [II.] ait1 [in epistola, qua sinodum
a se Romae habitam refert, cap. I.J2:
C. I. De eo qui sine concordi, electione Cardinalium
intronizatur.
Si quis* apostolicae sedi8 sine concordi8 et canonica
electione Cardinalium eiusdem6» ac deinde sequentium cle-
ricorum religiosorum intronizatur, non Papa uel Apostoli-
cus, sed apostaticus habeatur.
C. II. Papa superstite, eo inconsulto de electione futuri
Pontificis nemo audeat loqui.6
Item Simacus Papa, [in Sinodo Romana I.
cap. 3. et 5.] 7
Si quis superstite Papa* pro Romano Pontificatu cui-
quam8 quolibet modo fauorem prestare conuincitur, loci sui
honore9 priuetur10». Et infra 11 0: Si12 quis presbiter**, aut
diaconus, aut clericus, Papa incolumi et eo inconsulto, aut 18
subscriptionem pro Romano Pontificatu commodare, aut
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXVII. c. 9. i) clericalis k) convenit 1) credidimus — Dist. LXXVIII. a) diffinivit — c. 4. a) XXX
annorum aetatem b) observet c) enim noster Iesus Christus d) regulare est e) leguntur ante hoc tempus f) et: deest
g) quoque: deest h) triginta annos — c. 5. a) exigente b) presbyteri c) ann. et supra Levitae et — Dist. LXXIX.
c. 1. a) eiusd. ecclesiae — c. 2. a) hon. uel communione privetur b) Et infra: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
*'* Ecclesiis: Haec inulto plenius a Gelasio exponuntur: Ut illis,
inquit, eccksiis, quibus infestatione bellorum vel nulla penitus, vel exigua re-
manserunt ministeria, renoventur, quatenus his Deo propitio restitutis, in eccle-
siasticis gradibus subrogandis canonum paternorum vetus forma servetur, ncc
contra cos ulla ratione praevaleat, quod pro accidentis defectus remedio provide-
tur, non adversus scita maiorum nova lege proponitur, ederis ecclesiis ab hac
occasione cessantibus, quas non simili clade vastatas pristinam faciendis ordi-
nationibus convenit tenere sententiam.
Dist. LXXVIII. * Bouifacius: Ceteri collectores citant ex decretis
Fabiani. Exstat apud Murtinum Bracareusem episcopum, iu capltul. graec.
synod. c. 20. ex Neocaesariens. c. 11.
Dist. LXXIX. C. I. * Si quis: Verba Nicolai in opistola, quao in
voluminibus conciliorum impressis post decreta Nicolai I. habentur, haec
sunt: Primo namque inspectore Deo est statutum, ut electio Romani Pontificis
in potestate cardinalium episcoporum sit, ita ut, si quis apostolicae sedia sine
praemissa concordi et canonica electione eorum, ac deinde sequentium ordinum
religiosorum clericorum et laicomm consensu inthronizatur etc. Idem fere
habetur ad finem illius synodi, et refertur infra c. Si quis pecunia.
C. II. * Si quis Papa: Initium hoc usque ad versiculum: St quis
presbyter, ost caput 2. suggestionis Fulgentii archidiaconi Romanae eccle-
siae, quod una cum tribus aliis capitulis in tomis conciliorum praecedit I.
vel II synodum sub Symmacho, cum hac inscriptione: Capitula synodi 1.
Romanae sub Symmacho Papa. In codice voro canonum praenotantur his
verbis: Tituli decretorum Papae Symmachi numero quatuor.
** Si quis Presbyter: Haec sunt propria verba c. 3. ipsius synodi,
quod est secundum in codice canonum.
Dist. LXXVir. can. 9. 105) Codd. et Edd. coti. o. 100) computentur: D Edd. Arg. Itas. 107) ABEO Edd. coli. o. pr. B (credimus): debet: deest: DF
108) dedicatam : Edd. coli. o. 109) ABCDF Edd. coli. o. Coli. tr. P. 110) in occl.; Alt: illis eccl.: orig.
Dist. .LXXVIII. can. 1. 1) c. 20. Jtartini Ii r arear. (c. Neocacs. c. 11.) ap. Urnas H, 48.; —Jaffc Iitt. spur. no. CLXXXIII, — Reg. Appdx.il, 11. (ex can.
oricntal. patr. c. 20. ; can. contin.) Bnrch. II, 10. (cx decr. Fabiani Pap. oriontalib. missis) ; Ivo Decr. VI, 30. (nt ap. Bnrch.) ; Ivo Pan. III, 29. (eoa. modo) ;
Polyc. II, 20, (27.) 1. (coit, modo.) 2) Codd. coli. o. pr. F 3) etsi: Hisp. Reg. || can. 2. 4) Haec Palea deest in Codd. coli. o. pr. D; in F manu posterioris aetatis
in margine scripta est. 5) Item in Novellis: 1>F — Polyc. II, 27. a Corr. et Sidit. citatur, sed canonem nostrum ibi non invenimus. 6) perveDit: Db Ed. Bas.
ovig. || c a n. 3. 7) .4 BDEF; probetur: C; probat, fuerit: H 8) Kp. 12. sar. ao. 446. Ed. Paller. — Jaffeno.133. — Aris. VI, 34. (25.); Ivo Beer. V, 105. (can.:
necessarium fuit ut ; can. contin.); cf. Dist. LXI. c. 5. 9) maturitatem aetatis: ABF Edd. coll.o.; aut aetate nativitatis : Ans. 10) aut: Ans. et sic deinceps
pro anto 11) examinationis: AB; examino temporis: Ans. 12) aut roorito: Ans. 13) laboris: orig. Iro 14) experientiae disciplinam : Aii; aut experientia
disciplinae: Ans. 15) apud Ans. seqq. Orat, verba desiderantur ; alia tamen sequuntur. 16) et talem: orig. can. 4. 17) ABDF 18) hab. int. a. 314 et 825 cf.
Hrf ele Cone. Qesch. I, 210.; Coli. tr. P. II. 3, 7.; Exters. Diom/s.: Ans. ded.II, 19.; IV, 7.; Beg. 1,421 .Ans. Vn, 95.; Deusded. n, 19.; Ivo Pan. III, 29. — Caes.
VI, 62. Polgc. II, 27, 4. (ex C. Ancyrano) 19) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 20) pristinum: Edd. Arg. Bas. 21) Codd. et Edd. coli. o. Htsy. Coli. tr. P.
22) ABCD — Oregor. M. in Eeech. Hom. 2. 23) ABCDF; ante XXX annum (annos : Q) : EOH 24) ABCBFO 25) Bier. c. 1. 2G) Dan. c. 1. 27) Codd. coli. 0.
23) Mattti. c. 4. 29) in apostolatum est olec.: EGH 30) Act. c. 7. 31) ABCDF\\ can. 5. 32) scr. ao. 751. —Jaffe no. 1757, — ap. Jaffc Monum. Maguntinap. 224.
33) Codd. coli. o. 34) CDF; sacerdos: AB; presbyter: EOH 35) ordinetur: ABEGH 30) annorum: orig. 37) Codd. et Edd. coli. o. 38) ordinantur : orig.
Dist. LXXIX. can. 1. 1) de eodem ait: GH 2) ao. 1059. — Jaffe no. 3332. — Ans. VI, 15.; Deusded. I, 137.; Polgc. I, 4, 4.; Caes. IU, 9. — tn omnib.
can. contin. 3) sedis: DEFOH 4) concordia: Edd. Arg. Bas. 5) ABD Aiis. Densd. Polyc. || can. 2. 0) non consulto . . . non audeat quia loqui : EGH
7) add.: ait: EGH — hab. ao. 499. — ap. Thielp. 646. — Jaffe pag. 61.; Ans. VI, I. (can. contin.); Deusded. 1, 107.; Polyc. I, 4. (in codicc coli, desiderat., sed in
margine manu XIV. saeculi additus est); Caes. III, 2. 8) cuicumque: CEU. Bas. 9) ordine: Ans. 10) Codd. et Edd. coli. o. Tnrrecrem. ed. cit. Ans. 11) Codd.
coli. o. 12) Bnrch. I, 223.; Ivo Decr. V, 336. 13) aut: deest: Ivo
277
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXIX. c. 3-9.
278
pitacia1* promittere, aut sacramentum prebere temptauerit,
aut aliquod certe15 suffragium polliceri, uel de hac causa
priuatis conuenticulis factis deliberare aliquid160 atque17
decernere presumpserit 18d, loci sui dignitate, uel 19 e com-
munione priuetur. Et infra: Propter occultas fraudes et
conjurationum secretas insidias, quas sententia huius distri-
ctionis consequitur2®, si quis ad ecclesiasticam pertulerit
noticiam21 consilia eorum, qui contra hanc sinodum de22
pontificali egerint23 ambitu, et rationabili probatione conui-
cerit, particeps actionis huiusmodi non solum purgatus ab
omni culpa sit, sed etiam remuneratione, que non indigna
sit2*, subleuetur251.
C. III. In apostolatus culmen nisi 26a ez27 Cardinalibus 28 non
promoneatur.
Item ex Concilio Stephani Papae [III.]29
Oportebat, ut hec sacrosancta domina80 nostra Romana
ecclesia (iuxta quod a B. Petro et eius successoribus institu-
tum est) rite ordinaretur81, et82 in apostolatus culmen33 unus
de cardinalibus presbiteris aut diaconibus3* consecraretur.
C. IV. De eodem.
Item ex eodem 35*.
Nullus umquam laicoram neque ex alio ordine presu-
mat nisi per distinctos gradus ascendens diaconus aut pres-
biter factus fuerit cardinalis, ad sacrum863 pontificalem378
honorem38 promoueri.
C. V. Anathematizetur episcopus ueZ39a monachus uel laicus
Romanam ecclesiam inuadens, et in gradum filiorum eius
prorumpens.
Item ex eodem*6*.
Si quis ex episcopis, uel 41 a monachis, uel laicis*2 contra
canonum et sanctorum Patrum instituta*38 prorumpens in
gradum filiorum sanctae Romanae ecclesiae, id est presbi-
terorum cardinalium et diaconorum ire presumpserit, et
hanc apostolicam sedem inuadere quilibet ex supradictis
temptauerit, et ad summum pontificalem honorem ascendere
uoluerit, ipsi et sibi fauentibus fiat perpetuum anathema.
Et infra: §. 1. Si quis resistere presumpserit sacerdotibus
atque primatibus ecclesiae, uel cuncto clero ad eligendum
sibi Romanum Pontificem secundum canonicam** tradicio-
nem, anathema sit.
C. VI. Anathema sit, qui canonicae electioni Romani Pontificis
contradicere presumpserit *3.
Item ex Concilio Leonis Papae [IV.]*6
Si quis sacerdotibus*7*, seu primatibus nobilibus, seu
cuncto clero huius*88 sanctae Romanae ecclesiae, electio-
nem*9 Romani pontificis contradicere presumpserit, sicut in
concilio beatissimi50 d Bonifatii et Stephani Papae legitur
statutum, anathema sit.
C. VII. Nullius episcopi fiat electio, nisi post diem tercium
depositionis alterius51.
Item ex Concilio Bonifatii [Papae III.]52
II. Pars. Nullus Pontifice Romano uiuente aut episcopo
duitatis suae presumat loqui, aut partes sibi facere, nisi
tercio die depositionis eius, adunato clero et filiis ecclesiae,
et tunc electio fiat.
III. Pars. Gratian. Sed queritur, si duo temeritate con-
certantium ordinati 533 fuerint, quis eorum alteri sil preferen-
dus’Ai De his ita scribit Honorius Augustus ad Bonifatium
Papam 55 :
C. VIII. Si temeritate concertantium duo fuerint ordinati.
Si duo forte contra fas temeritate concertandum56 fue-
rint ordinati, nullum ex eis futurum573 sacerdotem permitti-
mus588, sed illum solum in sede apostolica permansurum
censemus590, quem ex numero clericorum noua ordinatione
diurnum iudicium et uniuersitatis consensus elegerit.
IV. Pars. Gratian. Hoc autem capitulum non de co
intelligendum est, qui uno per apostasiam ordinato a Cardinalibus
et religiosis clericis apostolicae sedi intronizatur , etiamsi ille
aposlaticus ita cathedram B. Petri uiolenter tenuerit, ut canonica
electio intra Urbem fieri non ualeat.
Unde Nicolaus Papa [II. in Concilio Romano] statuit,
dicens 60 :
C. IX. De eo, qui pecunia613- uel populari tumultu, non
canonica electione ord(natur.
Si quis pecunia uel62 gratia humana, aut638 populari
tumultu seu militari, sine canonica et concordi electione6*0
cardinalium65 d, et66 0 sequentium religiosorum67 f clericorum
fuerit apostolicae sedi intronizatus, non63 Apostolicus, sed
apostaticus habeatur, liceatque cardinalibus 69e et701' aliis
clericis timentibus Deum et laicis inuasorem anathemati-
zare71' et72khumano auxilio731 a sede apostolica pellere7* m.
Quod76" si intra770 Urbem perficere78 nequiuerint, aposto-
lica79? auctoritate extra urbem80') congregati in loco, quo81
eis placuerit, electionem faciantS2s, concessa831 electo3*"
auctoritate regendi et disponendi res et85 utilitatem sanctae
EDITIO ROMANA.
D is t. LXXIX. c. 2. c) aliquid: deest d) presumps.: deest e) atque f) sublev. Universa synodus etc. — c. 3. a) nullus
nisi b) non: deest — c. 4. a) sacri b) Pontificatus — c. 5. a) vel: deest b) statuta — c. 6. a) ex sacerdot. b) huius: deest
c) electioni d) beatiss. : deest — c. 7. a) electi — c. 8. a) ex his fut. penitus sacerdot. b) permitt. : deest c) censenius:
deest — c. 9. a) per pecuniam b) vel c) electione ac benedictione d) cardin. episcoporum e) ac deinde f) ordinum
relig. g) Cardinal, episcopis h) cum religiosis et (aliis : deest) i) anathematizare : deest k) inv. etiam cum anathemate et
1) auxil. et studio a m) repellere n) et quem dignum iudicaverint praeponere75. Quod o) hoc intra p) nostra auctorit.
apost. q) extra urb. : deest r) qui s) eligant t) quem digniorem et utiliorem apostolicae sedi perspexerint; concessa u) ei
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IV. * In Pontificalibus manuscriptis, uno Vaticano et altero Cardi-
nalis Sirleti iu vita Stephani Papae ITI., referendo synodum ipsius tempore
habitam, haec leguntur ad caput hoc pertinentia: Tunc allatis sacratissimis
canonibus, eisquc liquido perscrutatis, prolata est sententia ab eodem sacerdotali
concilio, sub anathemate interdicens, ne nullus unquam praesumat laicorum,
neque ex alio ordine, nisi per distinctos gradus ascendens diaconus aut presby-
ter cardinalis factus fuerit, ad sacri Pontificatus honorem promoveri; (t alia
plura, quae cononica indigebant correctione, in eodem concilio statuerunt
emendanda.
C. V. * Deusdedit presbyter cardinalis lit. Apostolorum in Eudoxia
part. 2. cap. 131. refert multa ex synodo habita a Stopbano III., in quibus
caput hoc integrum continetur.
Di b t. LXXIX. can. 2. 14) pittacio! Oli}. Burch. 15) certe: deest: Burch. Ivo 16) Codd. et FM. coli. o. 17) aut: F.BII 18) Cottii, coti. 0. pr. A
19) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. ed. cit. orig. Ans. Densded. Jvo; et: Burch. Corr. 20) sequitur: Deusded.; persequitur: Turrecrem. ed. cit. Cerr.
21) udd. : vel: Edd. coli. o. 22) de: deest : Ans. 23) egerit: ABEGH 24) qua tamen dignuB: H; quao tamen digna: EG 'ili) Codd. et Edd. coli. o. II can. J.
26) Codd. coli. o. 27) de : EGH 28) Codd. coli. o. ; add. : aliquis : ABD 29) Synod. Stephani IV. ao. 769. hab. ap. Mansi XII, 119.— Jaffc post no. 1882. — Dcusdrd.
II, 13. {can. : Esterno die) ; Polyc. I, 4, 6. ; apud Ans. VI, 25 saw., unde allegant Corr., neque hoc cap., neque serpi, sunt inventa. 30) dominica i : De usded. 31) or-
dinetur: EGH 32) ut: Polyc. 33) culmine: Densded. 34) de diae.: .1B|| can. 4. 35) cf. ad. c. 3. — Deusded . I, 206. (can.: Stephaniis III. natione); Polyc.
I, 4, 7. (ut ap. Deusd.); Caes. HI, 6. — cf. Wasserschleben Beitr. p. 162. 36) Codd. et Edd. coli. o. orig. ap. Mansi XII, 719. ; Deusded. Polyc. J 7) Codd. coli o.
38) ordinem : DF Edd. coli. o. ; promoveri : deest: AB \\ c a n. 5. 39) Codd. coli. o. 40) vide supra c. 3. —ap. Mansi XII, 720. - Deusded. I. (U, 131.) 41) Codd. et
Edd. coli. o. 42) aut ex laicis: Deusd. 43) Codd. et Edd. coli. o. Turrecr. ed. cit. 44) canonum: AB; hanc canonicam: Corr. |jcan. 6. 45) pracaumsit: LbUH
46) Papae: deest: EGH— inter acta Leonis IV. (847—55.) haec non leguntur. 47) Codd. coli. o. 48) Codd. et Edd. coli. o. Tumerem, ed. ctt. 49) Codd. coli. o.
50) Codd. et Edd. coli. o. pr. C. (beati) || can. 7. 51) suae: CEFGH 52) ex Pontificali Romano. — Deusded. I, 201. (Bonifac. III. natione Roman. ; can. contin.)
53) Codd. coli, o . 54) est: DEFGH I can. 8. 55) dat. ao. 420. — Ajis. VI, 17. (can.: denique praedicante me; contin.) — cf. Dist. XCVII. c. 2. 56) ita ap.
Dionys.; certantes: Hisp.; certantium: Ans. 57) Codd. et Edd. coli . o. 58) ib. 59) Codd. coli, o.; add.: esso: EG || cau. 9. G0) hab. ao. 1059 ap. Jfunsi
XIX, 899. — Jaffe no. 3332 ; Ans. VI, 16. ; Deusded. I, 138. ; Jvo Decr. V, 80. ; Polyc. I, 4, 5. Cacs. IU, 9. 61) Codd. coli. o. 62) aut : EG Ivo 63) Codd. coit o.
Ans. Deusd. Jvo Polyc. 64) Codd. coli. o. Turrecrem. ed. cit.; Ans. ; Polyc.; add.: ct benedictione: Jvo 65) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Deusded. ho Jolyi.
66) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Deusd. Polyc. 67) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 68) nec: Deusded.; non papa vel apost.: Ico 69) Codd. et Edd. coli. o. 7 urreert m.
ed. cit. Ans. Deusded. Polf/c. 70) Codd. coli. 0.; cum aliis Deum tim.: Edd. coli. o. Ana. Polyc. Deusd., ubi tamen aliis: deest 11) Codd. coli. o. pr. C — Ans.
Polyc.; illum anaihem.: C Edd. coU. o. 72) Codd. et Edd. coli. o. 73) Codd. coli. o. Turrecrem. ed. cit. 74) ib. 75) reponere: Ans. Deusd. Polyc. 76) Codd. et
Edd. coli. o. 77) ABC 78) perf.: deest: Jvo 79) Codd. et Edd. coU. o. Turrecrem.ed.cit. Ans. Deusd. Polyc. 80) Codd. ctFAd. co/l.o. Turrecrem. ed.at. Ans. Deusd.
Jvo Polyc. 81) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. ed. cit. Ivo; add.: in: EGH 82) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. ed. at. Deusded. Polyc. Ans., ubt add.: et
83) Codd. et Edd. coli. o. Turrecr. ed. cit Ans. Deusd. Polyc. 84) ib. 85) ad: AB Jvo; in: Deusded. Corr.
18*
279
280
DECRETI TRIMA PARS DIST. LXXIX. LXXX. c. 1—5.
Romanae ecclesiae88'' iuxta qualitatem temporis, quasi in-
tronizatus 87 w sit.
V. Pars. Gratian. Electio tiero Romani Pontificis etiam
cum deliberatione prodecessoris fieri debet.
Unde Simacus ait [in Sinodo Romana I. cap. 4.] 88:1 :
C. X. Si Papa de electione sui successoris decernere*® b
non poterii 88 c.
Si transitus Papae81d inopinatus euenerit82, ut de sui
electione successoris, ut supra placuit88, non possit84 ante
decernere, siquidem totius in unum conuenerit85' ecclesia-
stici ordinis electio, consecretur electus episcopus88. Si
uero87f, ut fieri solet, studia ceperint esse diuersa88 eorum,
de quibus certamen emerserit, conuincat88s sententia pluri-
morum: sic tamen, ut sacerdotio careat, qui captus promis-
sione non recto iudicio de electione decreuerit1881’.
VI. Pars. Gratian. Sicut supra monstratum est, electio
summorum sacerdotum a Cardinalibus el religiosis clericis debet
fieri: electio uero eorum diuino iudicio esi rescruata.
Unde Anacletus Papa ait [ad Episcopos Italiae, epist. II.
cap. 2.]101:
C. XI. Summorum sacerdotum 102 3 eiectionem sibi
Dominus reseruauit.
Eiectionem 183 b summorum184* sacerdotum sibi Domi-
nus reseruauit, licet electionem185 eorum bonis sacerdotibus
et spiritualibus populis concessisset186.
DISTINCTIO LXXX.
GRATIANUS.
I. Pars. Loca uero , in quibus primates , patriarchae , ar-
chiepiscopi, episcopi , presbiteri sunt ordinandi, hcc sunt secundum
Lucium Papam, ac 1 3 Clementem, atque Anaclelum.
Ait enim Lucius Papa3:
C. I. In quibus locis primates uel patriarchae debeant ordinari.
Urbes et loca, in3a quibus primates presidere debent,
non modernis4b, sed multis08 ante aduentum Christi sunt
statutae temporibus, quarum primates gentiles etiam pro
maioribus negotiis68 appellabant, jj. 1. In ipsis uero urbi-
bus post aduentum Christi apostoli et eorum successores
patriarchas et7c primates posuerunt, ad8 quos episcoporum
negotia, salua in omnibus apostolica auctoritate, et maiores
causae post apostolicam sedem sunt referendae.
C. II. De eodem.
Item Clemens Papa [ad Iacobum epist. I.]8
In illis ciuitatibus uero, in quibus olirn apud ethnicos
primi flamines eorum atque primi legis doctores erant, epi-
scoporum primates uel patriarchas poni B. Petrus18 precepit,
qui reliquorum episcoporum causas11 et maiora123 negotia
in fide agitarent18. §. i.14b In illis autem15, in1Gc quibus
dudum17 apud ethnicos188 predictos erant eorum 18c archi-
flamines, quos tamen minores28 tenebant quam memoratos
primates, archiepiscopos institui precepit. §. 2.21f In sin-
gulis22 uero reliquis ciuitatibus singulos, et non plures^s
episcopos constitui precepit, qui 24 h episcoporum tantum
uocabulo25 potirentur; quoniam nec inter ipsos26 apostolos
par fuit institucio, sed unus prefuit omnibus.
C. III. De eodem.
Item Anacletus [epist. III. cap. 2.]27
Episcopi non in castellis neque in283 modicis ciuitati-
bus debent constitui, sed presbiteri per castella et modicas
duitates atque uillas debent ab episcopis ordinari et poni,
singuli tamen per singulos titulos suos28. Episcopus805 non
ab uno, sed a pluribus episcopis debet ordinari, et, ut dictum
est, non ad81 modicam ciuitatem, ne uilescat nomen epi-
scopi32, sed ad88 honorabilem titulandus 34 et denominandus
est. Presbiter uero ad qualemcumquc locum in eo consti-
tutae ecclesiae85 c est preficiendus.
C. IV. De eodem.
Item Leo Papa [ad Episc. Africae, epist. LXXXV. c. 2.]86
Illud sane, quod ad sacerdotalem pertinet dignitatem,
inter omnia uolumus canonum87 statuta seruari, ut non in
quibuslibet locis, nec quibuscumque383 castellis, et ubi
ante88 non fuerunt, episcopi consecrentur, cum, ubi minores
sunt18 plebes minoresque conuentus, presbiterorum cura
sufficiat episcopalia autem gubernacula non nisi in111’ ma-
ioribus populis et frequentioribus ciuitatibus oporteat presi-
dere, ne, quod42 sanctorum Patrum diuinitus inspirata
uetuerunt decreta, uiculis48 et possessionibus, uel obscuris
et44 solitariis municipiis tribuatur sacerdotale15 fastigium.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 57.]46
Non debere47 in uicis et48 uillis episcopos ordinari, sed
uisitatores *, id est qui circumeant, constitui; his49 3 autem
qui ante hoc58b ordinati sunt, nichil agere censemus sine
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXIX. c. 9. v) eccl. secundum quod ei melius videbitur w) quasi iam omnino — c. 10. a) Sym. Papa
b) ante decr. c) potuerit d) Papae, quod absit e) inclinaverit f) autem g) vincat h) decr. Synodus dixit: Placet etc. —
c. 11. a) pontificum b) Eiect. vero — Dist. LXXX. Pars. I. a) et — c. 1. a) in : deest b) a rnodern. c) etiam multis
d) etiam negot. e) vel — c. 2. a) a maiora quoties necesse foret b) ante §. 1. addit.: Et paulo post c) aut. civitatibus in
d) ethnicos: deest e) eorum: deest f) ante §. 2. addit.: Et infra g) non binos vel ternos aut plures h) qui non primatum
aut archiepiscoporum, aut metropolitanorum nomine, quia matres civitatum non tenent sed — c. 3. a) aut b) Et episcop.
c) vel ecclesiam in eo constitutam — c. 4. a) neque quibuslibet b) in: deest — c. 5. a) hos b) antehac
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XI. * S uni m orum: Sequebatur: Pontificum tcl sacerdotum. Sabla- I Dist. LXXX. C. V. * Sed visitatores: In codjcc graeco impresso
tae sunt duae priores voces, quia neque in originali, neque apml Ivonern, legitur; ij ntmodevtttg, in tribus autem manuscriptis: uV.a neniodtuzdg.
neque in vetustis Gratiani exemplaribus leguntur.
Dist. LXXIX. can. 9. 8G) Codd. et Edd. coli. o. Turrccrcm. ed. cit. jins. Dcusd. Polyc. 87) ib. j| can. 10. SS) ABCD; — hab. ao. 449 ap. Thicl p. 64G. —
Jaffe' pag. Gl. — .4>ts. dcd. I, 50.; Aus. VI, 1. (can.: si quis papa; contin.); Dcnsdcd. I, 107. Siinacho Ep. eccl. eatb.) Ico Pan. ID, 2.; Coll.tr. P. I,4S, 12. ;
Pvlffc. I, 4, 2. 89) Codd. coli, o .; discernere: EQ 90) Codd. coli. o. 91) Codd. ct Edd. coli. o. Tnrrccr. cd. cit 92) fuerit vel eveu.: EGH 93) ut sup. plac. :
deest: Coli. tr. P. Polyc. 94) possint: Iro 95) Codd. ct Edd. coli. o. Tnrrccr. ed. cit. Corr. — se convenerit: Iro 9 G) Jinis canonis: Coli. tr. P. 97) ABCDFH ;
enim: Atta. Dcnsdcd.; tamen: lvo 98) divisa: Dcusdtd. 99) Codd. ct Edd. coit. o. Turrecrcni. cd. cit. Ans. Dcnsdcd. Jro Polyc. 100) Codd. et Edd. coli o. lvo
Folyc. || can. 11. 101) ait: deest: EGH cap. Psendoisidor. ap. Hinschius pag. 78. cap. 21. ho Dccr. VI, 115.; (can.: accusatio eorum; contin.) : Coli. tr. P. I,
2, 13.; Cites. IV, 47.; a Thcincro citat.: Ans. VI, 115. ubi nihil invenimus. 102) Codd. coli. o. 103) electionem: CDEH: vero: deest: Codd. coli. o. Ed. Bas.;
quoque: Coli. (r. P. add.: ut supra memoratum est. 10*1) pontificum vel: ABEGIl 105) electiones: Eli 100) ccuccssit: Coli. tr. T.
Dist. LXXX. Pars. I. 1) ABKGH\\ can. 1. 2) in (p. II. c. 9. Stcphaui ap. Psendoisidor. ( Hinschius p. Ib5.); eadem habentur. — .4»s. VI, 115- 3) Codd.
coli. o. pr. AB — Tnrrccr. cd. cit. 4) ABCDEF orig. Ans. 5) Codd. ct Edd. coli. o. 0) ib. orig. Aus. 7) Codd. coli. o. 8) Ex ep. SixtiXU.. ad synod. Thcssalou. ||
can. 2. 9) Desumi am est hoc caput ex his, quae Psendoisidor. cp. Clementis a Rnfiuo latinitati donatae cognoscitur ndiecisse. ap. Hinschius p. 39. c. 28. 29. —
ulns. dcd. I, 72.; Aus. VI, 110. Coli. tr. P. I, 1, 7. (usque ad §. 2.) Polyc. II, 22, 1. 10) 11. Petr.: deest: Ans.; b. Pctr. praec.: deest: orig. Ans. d(d. Coli. tr. P.;
Folyc., ubi oportet legitur 11) curas: EGH; iudieia: Coli. tr. I\ Polyc. 12) Codd. et Edd. coll.o. Tnrrccr. ed. cit. : maiorum : AEGII 13) in Polyc. alia sequuntur
d quae ap. (irat. exstant desiderantur. 14) Codd. coli. o. Aus. — llurch. I, 155. 15) vero: Burch. 1G) Codd. et Edd. coli. o.Aus. 17) dum: burch . 18) Codd. et
Irild. coli. o. Tu neci. cd. cit. orig. Burch. (praed.: deest); Ans. Coli. tr. P. 19) Codd. coli. o. Tnrrccr. (d. cit . orig. Ans. 20) add. : primates: EGH: add.: esse:
Edd. coli. o. 21) Codd. coli. o. 22) cf. Concil. Xicatu. c. b. 23) Codd. et Edd. coli. o. Turrecr. ed. Cit. 24) ib. Ans. 25) vocabula: EGH 20) scciint/trm Is id.
Hisp. in cp. (spuria) ad Eugcuium Tolosanum. || can. 3. 27) add. : papa: EGH — Ep. Pscudoisid. cuius fons XachariaeP.ep. ad Bouifacium reperia est. — c/.conc.
Xicaeu. c. 4. (ap. Hinschius p. 82.) Burch. I, 4. (can.: sacerdot. fratres; cont); lvo Dccr. V, 58. (ut ap. Burch.) 28) Codd. coli, o.; aut in: Burch. 29) seqq.
desunt : Burch . lvo apud quos alia exstant 30) Codd. coli, o .; Ep. vero: Edd. coli. o. 31) in: EGIl 32) add. : aut alicubi: orig. 33) in: orig.; Cod. orig.
Pars. 3852: ad 34) ABCDF; locum titul.: EGH 35) Codd. ei Edd. coli. o. Turrecrcni. cd. cit.: quae in eo constituta: orig. j| can. 4. 30) Ep. 12. c. 10. $cr.
no. 416. Ed. Baller. — Jaffe no. 188. — J»s. dcd. II, 18.; Burch. I, 32.; lvo Decr. V, 107. 143.; Polyc. H, 23, 1. — in omuib. can. contin. 37) per canonum:
Polyc. 38) Codd. coli. o. Ans. dcd. /io Dccr. oriy. (add.: In) 39) antea: Burch. lvo Dccr. c. 113. 40) EGH Edd. coli. o. 41) Codd. et Edd. coli. o. 42) praes,
namque: lvo Dccr. c. 143.; praes, neque: Polyc. 43) ne vieul.: lvo Decr. c. 143. 44) vel: ib. 45) et sacerdot.: Polyc. || can. 5. 46) hab. int. a. 343 ct 381 —
Coli. tr. P. II, 7, 29. 47) oportet: Hisp. 48) vicis et: deest: DEGH; in vili.: AD; in vic. et castellis: Corr. 49) Codd. coli. o. Coll.tr. P. 50) ABDE Coli. tr. P. ;
ad hoe: CEGll; ante ad hoc: Edd. coli. o.
281
DECRETI PRIMA PARS D1ST. LXXX. LXXXI. c. 1-7.
282
conscientia episcopi duitatis. Similiter autem 51 c presbiteri
sine precepto et consilio episcopi nichil agant.
II. Pars. Gratian. Hales autem episcoporum non longo
intervallo debent ilisiungi , ut ad consecrationem sui conpravin-
cialis 52 sine difficultate^ possint occurrere.
Unde tiregorins Augustino Ang lorum Episcopo [resp.8.]51:
C. VI. Episcopales sedes non longo intervallo a se
disiungi debent.
Fraternitatem tuam ita nolumus 55n ordinare episcopos,
ut sibi ipsi5® episcopi longo interuallo minime57 disiungantur,
quatinus nulla sit necessitas, ut in ordinatione episcopi5»1’
conuenire non possint. Nam episcoporum ordinatio sine
aggregatis tribus aut8»® quatuor episcopis fieri nullatenus ®»d
debet.
DISTINCTIO LXXXI.
GRATIANUS.
I. Pars. Ilee de ordinandis et ordinatoribus 1 ati/ue de sin-
gulorum graduum distinctionibus et offitiis dixisse nos sufficiat.
Verum quia aliquantulum diffusius in liis immorati sumus, prece-
dentibus coherentia quedam sub epilogo ad memoriam subiciamus.
Debet autem-* ordinandus in episcopum (ut Apostolus scribit)3
esse „sine crimine, “ id est sine peccato mortifera*1', quod non
solum de episcopo, sed etiam de quolibet electo ad aliquam pre-
posituram ecclesiae oportet intelligi.
Unde Augustinus scribit 5 supraB * Iohannem7 :
C. I. Sine crimine id est»1’ sine 5 c graui peccato debet esse
qui ordinatur episcopus 10.
Apostolus Paulus, quando elegit ordinandos uel11 pres-
biteros, uel diacones, et quicumque ordinandus est ad pre-
posituram ecclesiae, non ait: „Si quis sine peccato est,“
(hoc enim si diceret, omnis homo reprobaretur, et1-’1 nullus
ordinaretur,) sed ait: ,, Si quis sine crimine est:“ sicut est
homicidium, adulterium |S, aut 11 c aliqua inmunditia fornica-
tionis, furtum, fraus, sacrilegium et cetera huiusmodi.
§. i.15f Crimen autem est graue peccatum, accusatione et
dampnatione dignissimum.
II. Pars. Gratian. Quolibet itaque horum inplicutus or-
dinari non debet; uel si iam ordinatus mite tempus uel post tempus
suae ordinationis aliquid eorum admisisse 18 convincitur, suscepti
gradus offitio priuabitur.
Unde Simacus Papa ait17:
C. II. Monitoris personam recte non suscipit, qui uerbis,
non operibus docet.
Nemo recte monitoris personam suscipit, nisi qui actibus
suis errata condempnat, et amorem innocentiae conuersa-
tione demonstrat.
C. III. Careat ordine, quem prestat, qui indignum
sublimare non metuit.
Item Celestinus Papa 18 :i [ad Episcopos Galliae,
epist. II. c. 3.]
Tantis Daniel grauatus testimoniis facinorum, tanta ac-
cusatione pulsatus, sacrarum, ut dicitur, uirginum pollutus
incestu, episcopus asseritur ordinatus. Et, ut1® in nostri
libellis scrinii continetur, quorum ad uos quoque exemplaria
direximus, in pontificii dignitatem hoc tempore, quo aa cau-
sam dicendam missis a nobis litteris uocabatur, obrepsit.
Sacro nomini absit iniuria. Facilius est»®, ut hanc dignita-
tem tali dando amiserit211’ ordinator, quam eam obtineat
ordinatus; cui conuicto sociabitur, qui eum sibi credidit lar-
giendo pontificium sociandum. Qualis enim ipse sit, quis-
quis tales ordinauerit, ostendit.
C. IV. Non recipit ordo ecclesiasticus 22», qui in-3h exami-
natione, vel postea confessus ordinatur.
Item ex2* Concilio Niccno, [cap. 9.]-»
Si qui20 sine examinatione promoti presbiteri sunt, et
postea examinati confessi sunt peccata sua, et, cum confessi
luissent, homines uenientes27 contra regulam eis manus in-
posuerunt, hos ecclesiasticus ordo non recipit2». In omnibus
enim quod inreprehensibile est defendit2®0 ecclesia.
C. V. Lapsi, per ignorantiam aut contemptu ordinantium
tonsorati »»a, deiciantur.
Item eiusdem Concilii [cap. 10.] 31
Ouicumque ex his, qui lapsi sunt®2, per®» ignorantiam
iam»11’ ordinati sunt, uel contemptu* eorum, qui eos ordina-
ucrunt, hoc non preiudicat regulae ecclesiasticae. Cum enim
compertum fuerit, deponentur»50.
C. VI. Alienus fiat a ministerio , qui illud uiuendo illicite polluit.
Item Innocentius [ad Maximum et Seu erum, ep. V.]»6
Maximilianus37» filius noster®»1’ qualem querelam detu-
lerit, libelli eius series adnexa declarat. Qui»® zelo fidei
ac1Uc disciplinae ductus, non patitur ecclesiam pollui ab
indignis presbiteris, quos in presbiterio filios asserit pro-
creasse11'1. Et ideo, fratres1®0, huius117 libelli, quisubiectus
est, tenore perspecto15, eos1®, qui talia perpetrasse dicun-
tur, debetis17 2 in medio collocare1»1’, discussisque obiectio-
nibus, que ipsis presbiteris inpinguntur1», si conuinci potu-
erint5®‘, a sacerdotali remoneantur offitio, (ciuia qui sancti
non sunt sancta attractare51k non possunt,) atque alieni
efficiantur a ministerio, quod uiuendo illicite polluerunt.
C. VII. Cuilibet ab ordine deponendo 52:1 episcopi providentia
locus penitenciae deputetur.
Item Enguuius Pupa [II.]5»
Sacerdos51, aut quis551' alius in ordine ecclesiastico pro-
uectus, si in eo scelere inuenitur, quo abiciendus conprobc-
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXX. c. 5. c) etiam — c. 6. a) volumus in Anglia b) alicuius episcopi c) vel d) non — Dist. LXXXI.
Pars. I. a) autem: deest b) mortali — c. 1. a) scribit tractatu XLI. ad cap. 8. loannis b) et c) sine: deest d) et: deesl
e) aut: deest f) ante §. 1. additur: Item: — c. 3. a) Papa: deest b) ipse amiserit — c. 4. a) ecclesiast. eum b) sine
c) sancta defend. — c. 5. a) ordinati b) iam : deest c) deponuntur — c. 6. a) Maximianus b) noster, agens in rebus huius-
modi c) ct d) procreasse quod non licere42 exponerem, nisi nossem vestram prudentiam legis totius habere notitiam
c) fratr. carissimi f) huius: deest g) iubebitis h) collocari i) convicti fuerint k) tractare — c. 7. a) deposito b) quivis
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXXXI. C. V. * Contemtu: Graeco est in concilio vulgato: q xctl itQucedocutv tiuv rtno/ttQiooulviav, id ost: tcl ctiutu iis un/cet scientibus,
qui onUuaiernut.
Dist. LXXX. can. 5. 51) Ostii, ct Edet. coit. o. 52) comprovinciales: ADEUH 5:1) sino diff.: 'teest: .1 || can. 0. 5L scr. na. 601. tih. II.
E/. Alunt: — lupi' no. 1411. — cf. Dist. V. c. 1. — leo Pan. 111, 15. 55) Ceielet. et ii Id. coli. o. Turrccr. ut. cit. Ico 55) ipsis: CKGH 57) lutu: Itu 53) fudit, ct
Edd. coii. o. Turrccr. Iro 5!)) Codd. coit. o. Ico 50) Cocld. et Edd. coli. o. Turrccr. Iro
Dist. LXXXI. Pars. I. 1) ordinationibus: VH 2) Codd. coti. o. 5) dicit: EU: ait: H; — ud Tit. c. 1. f. 7. 1) AtlCEGH\\ca.u. 1. 5) ait: M‘ 0) Codd.
coti. o. 7) Ane/iat. truct. in Juunn. erane/. XLL c. 10. Er/. lietur. — licclct ecd Iit. 1. 1. 3) AHfllEd M) Ceeetet. ceell. u. /et: . t 10) 0|>.: cluat: filii! 11) vel: deest:
AH 12) Codd. coti. o. 13) sdult: .1 1-1) AllElt Ed. Itus. Iu) Codd. culi. o. — e), ssjrrs 551. XXV. i*. IU. 15) amisisse: (HI jlcau. 2. 11 texleluUo
ti/toloi/. Eutttedii [..o st/n. Itum. IV. Ic. cto. 501 — itet. Ilinsctcins 571. — fi.ll. tr. P. I, 43, 5. || eau. 3. 13) Codd. coit. o. — Ec' e/e. scr. ud E/c/e. \ccccce. et Aorhon. /trut.
eio. 428. iu Leon. Af. Opp. III. 270. Ibt. llnliet: — Jeeffc no. 152. — ISetl. tr. P. I, 41, 5. 10) ct ut: elcest : orelj. 2U> enim est: EUII Edd. cuti. o. 21) feidd. it Edet.
coll.o.Cietl. tr. P. || can. 4. 22) Codd. coli. o. 20) AUltEHH ; vel post.: elcest: CE EU 11 24) in : II f 25) teeete. uo. 025. ( oli. tr. P. ii, 1, 0. ; Er iteter/er. btottys. : llltrt-lt.
ii, 13.; An*. Vlll, 13.; Ico Ile cr. Vi, 33. 25) Ilii qui*. 11: si quis: IHI 27) venientem: Coli. tr. P.: cedet.: temere: Itis/e. 2*) recepit: h Eeld. Are/. Ilus. Aor.
1(0. l.IL 20) Coelel. coit. o. Oro/. Coli. tr. P.: catholica dof.: fori: || can. 5. 30) Codd. ceell. o. 31) Cone.: elcest: 11H: OX eod. Cone.: t.U — iodi. UO. 32.5 — l'<elt.
tr.P.11,1, 10. 32) ox lapsis: Coli. tr. P. 33) ct puri His, e. 34) Codd. et Eeld. ruit. o. 35) HEGH Etlel. coli. u. oreij.: deponantur: C Coli. It: P.: deponatur: HEI
e a n. 5. 35) E/t. lemoccuti (102 — 117) — duffe uo. 112. — -Ins. VIII, 15. (14.) ; Pol//c. IV, 30, (41,) 3. (retet. * canonum norma) 37 ) IlleC Cori: — otii/, ,1/is. Potf/c.
33) Coelel. ct Edd. coli. o.; uostur.agcns in rebus cuiuHinodi querelam detulerit: ure'//. 30) qualem qucrcl. . . . Qui: deest: Atu. 40) Credet, cedi. o. ore./. Polt/c.
41) Cudet, et Edd. coli. o. 42) liceret: Ans. 43) Codd. ei lutet, culi. o. 441 Codd. coit. et. 45) perfecto : Peete/r. : libelli . . . pcrsjiccto: elusi: .ins. 45) Iro wm.
VI, 15. (euit. cuiiEu.) 47) Codd. ct Edet. roll. v. ; tubere: Ans.,* iubcatis: Pulyc. 43) f odei, et Eeld. coli. o. /o.li (convorare) 40) injunguntur: Attx. julCotid.it
Eeld. coit. o. /u: C(potorint); orit/. 51) AIHIEFUU; tentare: orig. j| eau. 7. 52) AltCllE: quilibet . . deponendus: Etllt 53) in cone, liveo. Itui. ttu. 325 c. 14.
in A Ion. (terne. LL. II, 2, 15. — Jttffe pitej, 224. 54) sacerdotes etenim: uvhj. 55) Alie DE: aliquis: EQH ; quamvis: ve it/.
•283
DECRETI PRIMA PARS
tur5®0, depositus prouidentia episcopi bene prouiso loco
constituatur57, ubi58 peccatum598 lugeat et ulterius non
committat90.
C. VIII. Retrudantur in monasterio61* presbiteri, quipeni-
tenciam agere contempnunt.
Item ex Concilio Magontiensi ®.
Dictum est nobis, presbiteros propter suam negligen-
tiam canonice degradatos et seculariter gradu amisso uiuere,
et penitenciae agendae bonum negligere. Unde statuimus, ut
gradu amisso agendae penitenciae gratia in monasterium63*
aut648 canonicam850 regularem mittantur. Si uero hoc06
fieri causa quelibet prohibuerit, ubicumque sint, peni ten-
dam agere non desistant. Si autem amisso gradu seculariter
uiuere uoluerint, et penitenciam agere neglexerint, ab eccle-
siae communione separentur.
C. IX. Mutatio loci ualet^ » conuersis ad penitenciam.
Item Ysidorus [Sentenciarum, de summo bono, Iib. II. c. io.]
Valet interdum conuersis pro animae68 salute mutatio
loci; plerumque enim, dum mutatur locus, mutatur men-
tis0911 affectus. Congruum est ergo70°, inde etiam corpora-
liter euelli71d ubi quisque72 illecebris deseruiuit. Nam locus,
ubi praue quisque uixit73, in74° aspectu mentis apponit75
quod sepe76 ibi77 uel78 cogitauit79, uel gessit.
C. X. Clericus adulterasse conuictus uel confessus in
monasterio retrudatur 80 a.
Item ex VII. Sinudo Aurelianensi, [c. 7.] S1 5
Si quis clericus adulterasse82 aut33 confessus fuerit,
aut38 conuictus, depositus ab offitio85 communione concessa
in monasterio toto uitae suae tempore trudatur8®0.
C. XI. De eodem.
Item Pelagius Constantino Defensori 87a.
Romanus ecclesiae Thianensis888 clericus pro crimine
adulterii, quod admisisse perhibetur, a89 clericatus ordine
EDITIO ]
Dist. LXXXI. c. 7. c) comprobatur d) peccata — c,
quando valet b) et mentis c) enim d) avelli e) hoc in
c. 11. a) Pelag. Papa b) Thaeanensis c) detrusus — c. 1
a) sui: de.es t b) gradum acceptum — c. 14. a) a commun.
obedientiam exhibentibus* c) iaceant
DIST. LXXXI. c. 8-15. 284
depositus" in monasterio91 hic in urbe Romana92 ad agen-
dam penitenciam ex nostra iussione retrusus930 est.
C. XII. In crimine captus presbiter uel diaconus deponatur,
sed 94 communione non priuelur.
Item ex canone Apostolorum [c. 25.]"
Presbiter96 aut diaconus, qui in fornicatione, aut furto97,
aut periurto, aut homicidio98* captus99 est, deponatur, non
tamen communione 100 priuetur**; dicit enim scriptura:
„Non ludicat1018 Deus1"0 bis in id ipsum.“
C. XIII.103 De eodem.
Item 104 *.
Si quis episcopus105, aut10® presbiter, aut diaconus post
diaconii sui 197 a gradus acceptos1088 fuerit fornicatus aut
mechatus, deponatur, et109 ab ecclesia proiectus inter lai-
cos110** agat penitenciam.
C. XIV. De eodem.
Item ex Concilio Aurelianensi [I. c. 9. et 12.]111
Si diaconus aut112 presbiter crimen113 capitale commi-
serit114, simul et ab 115 offitio, et communione 110 a pellatur117.
Si uero pro reatu suo se ab altaris communione sub peni-
tentis professione submouerit118, his119 quoque, si alii de-
fuerint, et causa certae1208 necessitatis exoritur, poscentem
baptismum liceat baptizare.
C. XV. Non ingrediantur ecclesias 121 a presbiteri, diaconi,
subdiacuni, qui in fornicationis crimine iacent.
Item Gregarius [VII.] omnibus per regnum Italicum et
Teutonicorum 122 8 *.
Si qui sunt presbiteri, diaconi123, uel124 subdiaconi, qui
in crimine fornicationis iacent1250, interdicimus eis ex parte
Dei126 omnipotentis et S. Petri auctoritate ecclesiae introi-
tum, usque dum peniteant et emendent. Si qui uero in
peccato suo perseuerare maluerint, nullus uestrum eorum
1 0 MANA.
8. a) monasterium b) aut in c) canoniam — c. 9. a) ali-
— c. 10. a) detrudatur b) ex III. Syn. c) detrudatur —
a) dep., non tamen b) vindicabit c) Dominus — c. 13.
b) certa — c. 15. a) ecclesiam b) Teut. debitam S. Petro
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VIII. * I11 mon asterium: In concilio Cabiloncnsi, tibi hic canon
habetur (licet Burch ardus etiam et Ivo ex Moguntino citent)» ct apud cete-
ros collectores legitur: in monasterio, aut canonico , aut regulari: in uno au-
tom pervetusto Gratiani codice: in monasterio iuxta canonicam regulam.
C. XII. * Aut homicidio: Haec dictio non est in canone 25. Apo-
stolorum» sed in concilio Triburiensi, quum Patres illi ita dixissent: legi-
mus in canonibus Apostolorum, quod episcopus, prcshgter ct diaconus, qui in
fornicatione, aut pe.rinrio, aut furto captus est, deponatur, hinc argumentan-
tur, idem multo magis statuendum esse de homicida: quae fortasse causa
fuit, quamobreiu a Gratiano et aliis collectoribus ea dictio huic canoni
adiecf-a sit. In cauone autom 32. Basilii idem statuitur de clericis peccanti-
bus peccatum ad mortem, quod etiam de fornicatoribus expositum erat in
canone 3.
** Privetur: In codicibus impressis [oxc. Ed. 13as.] sequebatur: si
paruerit sententiae, quao verba sunt oxpuncta, quia neque in originali, neque
in vetustis Gratiani exemplaribus leguntur.
C. Xin. * Proprius auctor huius capitis non est inventus; sed simile
habetur in concilio Neocaesariensi, c. 1. et In capitulis Martini Bracarensis,
cap. 27.
** Inter laico6*. Hae duae dictiones non leguntur in c. 1. concilii
Ncocaosaricnsis (ap. Dionysium ea verba non reponuntur, sunt tamen apud
lsidorum], citato supr. dist. 28. c. Prcsbgter (ut ibi notatum est), neque in
capitulo Martini Bracarensis.
C. XV. * In regesto epistolarum Gregorii VII. non est inventa haec
epistola, in qua sint omnia prorsus vorba huius capitis. Sunt tamen in eo
inulta, quae huius decreti faciunt mentionem. Lib. 1. epist. 30. episcopo
Salzburgensi, ct lib. 2. epist. 61. Leodiensi episcopo, ct sequenti epistola
Sicardo Aquilcgicnsi. Do quo decreto, ut ipsum exsequi omnino curarent,
eodem lib. 2. epist. GG. Burchardo Halberstatensi episcopo, et epist. sequ.
Annoni Coloniensi archiopiscopo diligentissime Bcribit, et lib. 3. epist. 4.
Sigifredo archiepiscopo Moguntino idem mandat, ct lib. 4. epist. 10. conii-
tissac Flandriensi, et sequ. comiti de eadem ve scribit. Inter decreta etiam
Innocontii II. fit istius decreti mentio. Verum propria verba huius capitis
usque ad versic. Qui vero huic saluberrimo, Marianus Scotus refert in fine
suorum chronicorum. Sequentia autem verba valde sunt ipsi Gregorio VII.
familiaria.
Dist. LXXXI. can. 7. 5G) Codd. coli, o.: exi stat: orig. 67) constituantur: orig. 58) ut: EGH 59) Codd. coli. o. Ed. Bas. 60) lugeant . . . com-
mittant: orig. j| can. 8. Gl) Codd. coli. o. G2) ih. — c. 40. Cone. Cahilon. hab. ao. 813 ap. Mansi XIV, 82.; Burch. II, 191.; Ivo Beer. VI, 23G. ; Coli. tr. P. III, 10,
(11,) 15. in omnib.: ex conc.. Magont. G3) monasterio: orig. Burch. lio Coli. tr. P. 64) Codd. coit. o. pr. A G5) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 66) quid
horum : Iro j| cau. 9. 67) CDEFGH; mutat, loci plerumque mutat mentis alFocturn : AB 68) an.suao : EGH Edd. coll.o. 69) Codd. coli. o. 70) Codd. ct Edd. coli. o.
71) ib. pr. Ed. Bas. 72) add.: prave vixerit et: Ed. lias. 73) vixerit: GEFGH 74) Coihl. et Edd. coli. o. 75) opponit: orig. 76) semper: ib. 77) add. : quis-
que: 1JEFGH Edd. coli. o. 78) vel: deest: Edd. coit. o. 79) cogitaverit, .gesserit: EGH |jcan. 10. 80) ABC: recludatur: DEFGH 81 ) ABEFGH; VI. syn.: CD
Edd. Lugdd. II. HI.; V. 6yn.: Eeld. coli, rei.; c. 7. Cone.. Aurei. III. (in Hisp. Aurei. II.) hab. ao. 538.; ap. Bnnis II, 194. — Jvo Decr. VIII, 2S5. ; Ivo Pan. III, 143.
82) adulterasset: Hisp. 83) vel: ib. 84) vel: orig. Ifisp. 85) add.: suo: Jvo I>ccr. Pan. 86) ABI) Codd. orig. Ivo Decr. Pan. ; retrudatur: CKGH orig. Hisp. ;
vitao temp.: All\\ can. 11. 87) ACD; iuscr. deest: B: Gclasius: E: Ep. Pelagii 1. (550 — 60); Jaffeno. 643. — Iro Pan. III, 144.; Caes. XV, 47. 88) Codd. et
Edd. coli. o. pr. C (ltctianensis) — Jvo — llichtcro recte, a Corr. cumulatum esse videtur. Ecclesia enim Thaeanensis in Apulia sila erat. 89) a: deest: Ivo 9u) de-
posito: ih. ui) add.: toto tempore: Ed. Bas. 92) Itoma: AT? 93) Codd. coli. o. ]| can. 12. 94) Codd. coli. o. 95) Aws. dcd.ll, 1-19. ; Reg.t, 87. ; Burch.W, 189. ;
Aus. XI, 29.; Jvo Dccr. VI, 234.: Polgc. IV. 31, (32,) («i. (ex C. Aagath.) — cf. c. Trihnr. (hab. ao. 895) c. 11. Itabani poenit. c. 1. Halitgur. V, 4. 96) Episcopus
aut presb.: orig. Ans. 97) in furto: ho Polgc. 98) aut hom.: deest: orig. Ans. 99) capt. vel deprehensus: Polgc. 100) a comm. : ib. 101) ABCEFQ Edd.
coli. o. Jieg. Burch. Iro; iudicabit: DH Aus. 102) Codd. et Edd. coli. o. Aus. Polgc. j| can. 13. 103) cau. 13.: deest : A: cum priore eoniunctus est: D 104) cf.
c. 1. Cone. Xrocacsar. hab. inter a. 314 ct 325. ; Aiis. XI, 31. (cx interor. Martini Brac.): Coli. tr. P. II, 3, 1. (ex interpr. Hisp.) 105) in Coli. Hisp. nihil legitur dc
episcopo, sed cf. supra Dist. XXVIII. c. 9. 106) aut: deest : BD; vel: EGH 107) Codd. coli. o. 10$) Codd. coli. o.pr. D 109) et: deest: EGH 110) int. laic.ag.
poeu.: do st: H\\ can. 14. 111) hab. ao. 511. (in Hisp. c. 6. d S.) — ap. Bruns 11, 162. — ho Dccr. VI, 368.; ib. XV, 18.; Coli. tr. P. II, 29, 6. 8. — cf. Phillips
Egit. v. Ttibur pag. 40. 112) vel: ho Dccr. VI. 113) crimen . . . vero: deest: Ivo Dccr. VI. XV. 114) commiserint ct postea pellantur: BC 115) ab: deest:
orig. Hisp. 116) ACDEGH orig. Coli. tr. P. 117) privetur vel pellat.: EGH 118) submoverint: BCH Ico Dtcr. VI. XV. Coli. tr. P. 119) is: D Edd. Arg. Bas.;
sic: orig. Corr. Hisp. Iro Dccr. VI. XV.; sicquo: (omiss.: quoque): Coli. tr. P. 120) Codd. coli. o. orig. Hisp. Jvo Decr. VI. XV. Coli. tr. P.; certo: Edd. Hor.
Ycu. I. II. Lngd. I. Par. || can. 15. 121) ABCO; ecclesiam . . ot diae. : EGH; subdiae. : deest: ib. 122) Codd. et Edd. coli. o. — Haec tanquam fragmentum cone.
Itoni, hab. ao. 1071. cx Gcrhoo Heicherspergeusi (exposit. in ps. 50.) edidit Mansins; cf. etiam ap. IVafterich Vitae X, 361. — Jajfe Itcg. ante no. 3589. — Contra
eadem, quae nane apud Gratianum est inscriptioni ad a. 1079. retulit Bcrihold. Constant. Ann. (Mon. Germ. 88. V, 317.) CkliH tamen in Begistro Gregorii epistola
non exstet potius Gcrhoo fides est habenda. — Jvo Pan. III, 134. 123) vel diae.: Ivo 124) aut: EGH 125) ABEGH 126) add.: patris: Edd. coli. 0.
285
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXI. c. 16-21.
286
audire127 presumat offitium, quia benedictio eorum128 uerti-
tur129 in maledictionem130, et oratio in peccatum181, testante
Domino, per Prophetam132: „Maledicam,“ inquit, „benedi-
ctionibus uestris.“ Qui 183 uero huic saluberrimo precepto
obedire noluerint 1Md, ydolatriae peccatum incurrent135', Sa-
muele teste 130 f, et B. Gregorio instruente 137 s: „ Peccatum
ariolandi est non obedire, et scelus 138 h ydololatriae non ad-
quiescere.“ Peccatum igitur paganitatis incurrit, quisquis,
dum Christianum se esse13'3' asserit, apostolicae sedi obedire
contempnit.
C. XVI. Offitio et beneficio priuetur 130 episcopus, presbiter,
diaconus 141 » uxorem suscipiens, uel susceptam 142 b retinens.
Item Alexander II. Episcopis et Repi Dalmatiae1*3 c.
Si quis amodo episcopus, presbiter, diaconus 144 d femi-
nam acceperit uel acceptam145 retinuerit, proprio146 gradu
decidat, usque dum ad satisfactionem ueniat, nec in choro
psallentium maneat147, nec aliquam portionem de rebus ec-
clesiasticis habeat.
C. XVII. De eodem.
Idem Clero Mediolanensi 148.
Si quis sacerdotum, uel diaconorum, uel subdiaconorum
offitium contumaciter deserens14'3 feminam sibi potius ele-
gerit150», sicut sponte ob fornicationem dimittit offitium, ita
ob preuaricationem dimittere cogatur etiam inuitus bene-
ficium.
C. XVIII. De eodem.
Idem populo Mediolanensi 151.
Eos 152 etiam, qui, ut fornicari eis liceat, diuinum offitium
derelinquunt, a153a Deo recedentes diabolo et operibus eius
seruiunt154, sicut se iustissime ab offitio alienos faciunt, ita
beneficio ecclesiarum priuatos esse adiudicamus155.
C. XIX. De eodem.
Item Lucius Papai:ie.
Ministri altaris presbiteri siue diaconi157 ad offitia158
dominica tales eligantur, qui continendam seruent159. §. 1.
Si uero160 post ordinationem suam161 ministro162» contigerit
propriae163 uxoris inuadere cubile, sacrarii non intret1641’
limina, nec sacrarii165* portitor166' fiat nec altare167'1 contin-
gat103', nec ab offerentibus holocausti oblationem109 susci-
piat1706, nec ad dominici corporis portionem171 accedat 172 e,
nec propinet 173,1 **, neque174 sine maioris natu auctoritate
minora gerat173* offitia; urceum sane uel calicem ad altare
non 170 k suggerat1771.
C. XX. Clericus matronarum domicilia frequen-
tans deponatur.
Idem 178.
III. Pars. Clericus solus ad feminae tabernaculum non
accedat, nec properet179 sine maioris natu sacerdotis180
iussione*; nec181 solus presbiter cum sola femina fabulas
misceat182, nec archidiaconus183 sub pretextu humilitatis
aut 184 offitii frequenter intret183 domicilia matronarum, aut
forte per clericos aut136 domesticos matronae187 mandet188
aliquid secrete189. Si agnitum190 fuerit, et ille deponatur, et
illa a liminibus ecclesiae arceatur.
[PALEA191.
C. XXI. De eodem.
Idem192*.
Sed si forte aliqua intercessio fuerit, episcopo suggera-
tur. Et si talis est, ad quam debeat ire pio 193 interuentu,
ipse194 pergat: sin autem, de latere suo dirigat** cum duo-
bus aut tribus testibus 19°. Nemo tamen cum extranea habitet
femina, nisi proxima aut soror fuerit. Et hoc 196 cum magna
sollicitudine fiat. Non enim 197 ignoramus malicias 193 satanae.]
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXI. c. 15. d) noluerit e) incurrit f) testante g) adstruente b) quasi scelus i) esse: deest — c. 16.
a) vel diacon, b) feminam accipiens vel acceptam c) Dalmatiarum d) aut diae. — c. 17. a) eligit — c. 18. a) et a
Deo — c. 19. a) ministros b) intrent c) portitores fiant d) altare e) contingant f) suscipiant g) accedant h) pro-
pinent** i) gerant k) ne 1) suggerant
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIX. * Sacrarii: In epi9t. 2. Clementis (unde caput hoc sumtura
videri potest, et unde citat Ivo) legitur: sacrificii. In uno autem vetusto
Gratiani codice : sacri.
** Neque propinent: In epistola Clementis est: nec aquam sacerdo-
tibus [sacerdotum: Ed. Hinsch.J porrigat ad manus, [manibus: Ed. Hinsch.l
ostio forinsecus claudat, minora gerat officia, urceum sive [sanae: Ed. Hinsch.J
calicem ad altare non sufferat. [suggerat: Ed. Hinsch.J Apud Ivonem vero:
Std aqnam tantum sacerdotum manibus porrigat, ostia forinsecus claudat, mi-
nora gestet officia, urceum sane ad altare suggerat.
C. XX. * Iussione: In epistola Clomentis [et ap. Ivon.) sequitur:
Nec presbyter solus cum sola adiungatur, sed duobus adductis testibus visitet
infirmam; nec solus cum sola femina fabulas misceat, ncc archidiaconus aut
diaconus sub praetextu officii humilitatis frequentet, ctc.
C. XXI. * Haec Palea in picrisque vetustis exemplaribus habetur con-
iuncta capiti antecedenti.
** Dirigat: In epistola S. Clementis sequitur: cum duobus ac tribus,
qvi hoc sanare debeant. Sane ad visitandum mulierem infirmum nullus clericus
ingrediatur, nisi cum duobus aut tribus . Nemo tamen ite. [inde n verbo Uti ne
etiam in Polyc.J
Dist. LXXXI. can. 15. 127) audire: deest A; auscultaro: Berth. 128) illis: Beiih. 12D) vertetur: AC Edd. coli. o. ; convertitur: Iro 130) male-
dictum: Berth. 131) finis can. ap. Berth. 132) add.: Malachiam: EOH — Malach. c. 2. v. 2. 133) Ivo Beer. V, 3G. (can.: Qui apost. sedis) 134) Codd.
et Edd. coli. o. pr. F Qerho. Ivo Pan. 135) ABCD : incurrant: EOH Qcrho. Ivo Dccr. Pan.; incurrunt: Edd. coli. o. 130) Codd. coli. o. jrr. A — (ierho. —
I. Reg. c. 15. t). 23. 137) Codd. et Efld. coli. o. Ico Pan.; add. : omnino : EOH — cf. C. VIII. qn. 1. c. 10. 138) Codd. rt Edd. coli. o. pr. Rus. — orig. Ico Beer. Pan.
139) Codd. coli, o . || can. 16. 140) priventur ct sic deinceps: ABI); careat: C 141) BCBF; et diae.: A 142) Codd. coli. o. 143) ABF; Dalmaticorum:
CEOII — Ep. Alex. II. (1061—73.) — Jaffe no. 3510. — Richt. epistolam genuinam habendam esse censet, sed in inscriptione mendum latere , eum Daronius Palma-
tiae duces demum sub Gregorio VII. reges vocatos esse lestctur; immo vero Crcscinurus Petrus tam ao. 1052. regium titulum asHumsit, cf. Du Frcsuc lllyrir. ut.
( Posonii 1746.) p. 76. ; Ersch n. Gruber Allg. Encycl. Sect. I. Pars. XXII. pag. 97. — Ico Pan. III, 138. 114} BCF; vel diae.: EOH 145) receptam : hn 116) a
prop.: EOH Edd. coli. o. 147) nec .... maneat: deest : A )| can. 17. 148) item: EFOH; — ap. J fansi XIX, 978. Jaffe no. 3477. (ad a. 1061—73.) — Hoc caput
forsitan sumtum est ex constitutionibus Maynardi et Ioannis, A. S. Legatorum, Mediolanensibus praescriptis. — cf. Berard. II, 2, 319. — Ico Pan. III, 139.
149) deponens: Ivo 150) AC Ed. Bas. ; elegit: BDF Edd. Lugdd. II. III. Bohm. || can. 13. 151) item: BDF; Mediolani: AB — cf. ud cao. praec. — IroPan.lll. 140.
152) Hos: EO; Reos: H 153) Codd. coli. o. 154) deserviunt: AI) 155) iudicamus: CEGH Efld. coli. o. Ivo; diiudicain. : A — esse: deest: A || can. 19. 15 D) Ex
Ep. II. apocrypha demetit. I. c. 46. ap. Hinschius p. 48. — Ans. J**lic. IV, 43.; Ans. VIII, 2. (can.; ad dominica tales); lio Dccr. VI, 87. (ut ap. Aus.); ColL tr.
P. I, 1, 16. (can.: ad dominica autem); Polyc. IV, 41, (32,) 1. (ex dictis Petri apostoli per Clementem prolatis; can. contin.); Cacs. VIII. 59. 157) prcBb.
sive diae.: deest: orig. Ans. ded. Ivo Coli. tr. P.; min. altar.: deest: Ans. ded. Ivo Coli. tr. P. 158) mysteria: orig.; ministeria: Ans. Ivo Coli. tr. P. ; officia:
Codd. orig. 159) qui ante ordinationem coniuges suas noverint: orig. Ans. ded. Ivo Coli. tr. P.; qui ante ordin. coniug. suas caste rexerunt vel absquo eon-
iugibus abstinentes vixerunt: 4ns.,‘ qui ante ordin. coniug. suas reliquerunt et absque coniugib. continentes vixerunt: Polyc. 160) Quod si : orig. Ans.
ded. Ans. Ivo Coli. tr. P. Polyc. 161) suam: deest: orig. Ans. ded. Ans. Ico Coli. ir. P. Polyc. 162) Codd. coli. o. pr. B — Orig. Aus. ded. Aus. Ivo Coli. tr. P . Polyc.
163) proprium: orig. Ans. ded. Ivo Coli. tr. P.; propriae: Codd. orig. 164 ) Codd. coli. o. pr. BD — oriy. Ans. ded. Ans. Ivo Coli. tr. P. Polyc. 165) Bacrllicii: orig.
-4)is. dea. Ivo Coli. tr. P. Polyc.; sacrae rei vel sacrificii: Aus. : sfterarii: Codd. orig. 166) Codd. coli. o. Codd. orig. Ans. ded. Ans. ho Coli. tr. P. Polyc.; jiortio
fiat: orig. 167) Codd. coli. o. Turrecr. orig. Ans. ded. Ans. Ivo Coli. tr. P. Polyc. 168) ibid. 169) add.: et hostiam: EOH Ed. Bas. 170) Codd. coli. o. orig. Ans.
ded. Ans. Ivo Coli tr. P. Polyc. 171) portationem: Coi r. Ivo 172) Codd. coli. o. orig. Ans. ded. Aus. Ivo Coli. tr. P. Polyc.; deinde sequitur: (sed : Ivo Coli. tr. 1‘.)
aquam (tantum: Coli. tr. P.) sacerdotum porrigat manibus ostia foris secus (6ecus: deest: Ans.; forinsecus: Ico Coli. tr. P. Polyc.) claudat, minora gerat (gestet:
Ji>o)officia: Ans. ded. Ans. IvoColl.tr. P. Polyc. Yl$)CEFQH; properet: BD ; proponent: Ed.Bas.: propin.nequo slnc: deest: A; — deCollect.,nbi hncc verba etiam
desunt videas not. anteced. 174) neque etiam: OH 175) Codd. coli, o.; gestent.: Ed. Bas. 17G) Codd. coli. o. Ans. Ivo Polyc.; vel calic. ne: deest: ColL tr. P.
177) Codd. coli. o. Ans. Ivo ColL tr. P. Polyc. ; sufferat: Codd. Ivon. || can. 20. 178) ibid. panllo inferius — Ans. VII, 147. (149.); VIII, 42.; ho Decr. VI, 89. (can. :
elerie- vero); Polyc. IV, 31, (32.) 1. 179) frequenter proper.: EOH Ed. Bas.; prop. neque: Polyc. 180) sacord.: deest: Ivo ColL tr. P.: principis: orig. Ans.
VIII. Polyc. ; et SAcerdot.: Aiis. VII. 181) haec videtur Pseudo-Isidorus epistolae ante ipsum confectae inseruisse — cf. Isid. Hispal, de offic. I. II. e. 2. conc. Tur.
III. c. 29. 182) finis canonis: Aus. VIII. 183) add. : aut diaconus: orig. Ans. VII. Polyc.; nec diae.: Iro ColL tr. P. 184) aut: deest: orig,; vel: ho ColL tr.
P. Polyc. 185; freq. ingrediatur: Polyc. ; frequentet: orig. ho ColL tr. P. 186) add. : per: EOH 1S7) add.: eius: Corr. orig. ho ColL tr. P .; cius: deest:
Codd. orig. 188) mandent: orig. Ans. VII. Ito Coli. tr. P. 189) secretim: orig.; secreti: Corr. Ans. VII. Ivo; secretum: Coli. tr. P. Polyc. 190) cognitum:
orig. Ivo Coli. tr. P.; agnitura: Codd. orig. 191) Haec Palea deest: ABEFQH; cum canone antecedente cuniuncia exstat: CD; manu posterioris sumit» in mar-
gine scripta est: F 192) tb. continenter — Aus. VII, 147. (149.); ColL tr. P. I, 1, 18. ; Polyc. IV, 31, (32,) 1. 193) per interventum : CDF; pro intorventu :
Ans. Coli. tr. P. 194) ipse: deest: Ans. 195) teat. : deest: orig. ColL tr. P.; ubi legitur: qui hoc debeant sanare; finis can.: ColL tr. P. 196) hoc: deest;
Codd. et Edd. coli. o. 197) enim: deest: orig. 198) malitiam: DF; insidias: Ed.Bas.; malitiae: orig.; malitias: Codd. orig.\\
287
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXI. c. 22
288
—3i-
[PALE A199.
C. XXII. De eodem.
Ex decreto* Eu geni i Papae200.
Si quispiam sacerdotum, id est presbiter, uel201 diaco-
nus, uel202 subdiaconus, de quacumque femina crimine for-
nicationis suspectus203 post primam, secundam et tertiam20*
admonitionem** inueniatur205 fabulari cum ea uel aliquo
modo conuersari, excommunicetur, femina200 uero canonice
iudicetur.]'-'07
C. XXIII. Simul cum mulieribus sacerdotes habitare non licet.
Item Gregorius 2*.
IV. Pars. Oportet sacerdotes, quibus200 populus Do-
mini commissus est, cum magna constantia 210 a uigilare de-
super211*1 dominicas oues, ne212 lupinis morsibus, id est
diaboli stimulis lanientur. §. 1. Neque enim213 hoc silere
debeo, quod cum graui animi tristitia 2*‘* dico: sacerdotes
cuin feminis habitare conspicio; quod nefarium est dicere
uel215 audire, et contra sanctorum canonum sancita. Ubi
enim talis fuerit commorantium cohabitacio, antiqui hostis
stimuli non desunt. Ideoque ammonendi sunt, ut non anti-
qui hostis decipiantur fraude, quatinus iuxta Apostoli210
uocem non uituperetur ministerium nostrum. Cauere enim
nos oportet, fratres, ab illicitis, ut mundas ualeamus ad
Deum217c leuare manus. Scriptum213 est enim: „ Sancti
estote, quoniam ego sanctus sum."210'1 Si quis uero presum-
pserit aliter agere, sacerdotii sui220 honore priuetur. Unde
omnimodo221 cauendum est, fratres, ne fallamus populum,
et inpleatur in nobis illud222 Prophetae223 dictum: „ Sacer-
dotes mei221 contaminant sancta et reprobant legem, “ quos
et alius Propheta— > increpat, dicens: ,,Vos o—° sacerdotes,
qui fallitis nomen meum, et dixistis, in qua re fallimus no-
men tuum? quibus responsum est: offerentes ad altare meum
panes pollutos. Non227 mihi2-’30 uoluntas in uobis, dicit
Dominus, et sacrificium non accipiam de manibus uestris,
quia polluti estis."
C. XXIV. De eodem.
Idem Simaco [Defensori, lib. I. Reg. Indict. IX. ep. 50.]— 0
Volumus, ut sacerdotes230 prohiberi debeant, ne cum
mulieribus conucrsentur: excepta dumtaxat matre, uel231a
sorore, uel uxore, quae caste regenda est232.
C. XXV. De eodem.
Idem in registro [lib. VII. epist. 39.] 233 a.
Legitur, quod B. Augustinus231 nec cum sorore habitare
consenserit, dicens: Que cum sorore mea sunt sorores meae
non sunt. Docti ergo uiri235 cautela magna nobis debet esse
instructio.
C. XXVI. De eodem.
Item ex VIII. Sinodo'iXx*.
In omnibus obseruare237 conuenit, ut certus quis, et
certo tempore, et certo233 loco, et certis personis uel appa-
rere clericus, uel loqui debeat230 mulieribus, ut excludatur
omnis nefanda suspicio. Certe solum ad210*1 solam accedere
nulla religionis ratio permittit. „ Melius 211 enim duo, quam
unus.“212c Simul213 enim et fidelius, et tutius res geritur211.
„Ve enim uni, quia si ceciderit, non est qui erigat' eum.“
C. XXVII. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi III. [c. 1 7.] 245
Cum omnibus omnino clericis extraneae feminae non
cohabitent, sed solae matres, auiae et210 materterae, amitae,
sorores et filiae fratrum aut sororum, et queeumque217 ex
familia domestica necessitate243, etiam210 antequam ordina-
rentur, iam cum eis habitabant, uel si filii eorum iam ordinatis
parentibus uxores acceperunt2»0, aut seruis, non habentibus
in domo quas ducant, aliunde ducere necessitas fuerit.
C. XXVIII. De eodem.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 30.] 231
Non oportet ministros altaris, uel etiam2»2 clericos quos-
libet, aut se continentes, et253a omnino 251 *> Christianum cum
mulieribus lauacra habere communia235. Hec enim est apud
gentiles prima reprehensio.
C. XXIX. De eodem.
Item Gregorius I anu arto Episcopo Caralitano,
[lib. III. epist. 26.] 250 »
Archidiaconum tuum257, ut audio, habitare cum mulieri-
bus prohibuisti, et nunc usque in ea prohibitione despiceris;
qui nisi iussioni tuae paruerit, eum sacro ordine nolumus
esse priuatum.
C. XXX. Venundentur ab episcopo que appetunt illicita
clericorum consortia.
Item ex Concilio Tollet ano [IV. c. 42.] 258
Ouidam clerici, legitimum non habentes coniugium, ex-
tranearum 259 mulierum uel200 ancillarum suarum que inter-
dicta sunt201» consortia appetunt. Ideoque2020, queeum-
queaac clericis2041* taliter coni unctae 205 sunt, ab episcopo
auferantur et uenundentur, illis pro tempore religatis2000 ad
penitenciam, quos sua libidine infecerunt.
C. XXXI. Non habitent cum 207 » clericis , nisi t/ttas
necessitudo excusat.
Item Siricitis Papa Imerio Episcopo, [ep. I. c. I2.]20S
Feminas non alias in domo2001’ clericorum esse patimur.
EDITIO ROMANA.
Dis t. LXXXI. c. 23. a) animi constantia b) super c) Dominum d) sum Dominus Deus vester e) est mihi —
C. 24. a) vel: deesl — c. 25. a) in registro: deesl — c. 26. a) VII. syn. b) et ad c) melius est enim duos esse simul,
quam unum — c. 28. a) aut b) omnem omnino — c. 29. a) ad lanuarium Episcopum Caralitanum — c. 30. a) suarum
interdicta sibi consort. b) Ideo c) quae d) cum clericis e) relegatis — c. 31. a) feminae cum b) domibus
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXII. * Ex decreto: Ilie canon in concilio Romano primum ab
Eugcnio II. editus, et postea a Leone IV'. etiam in concilio fuit repetitus, et
citatur in Decrctal. tit. de rohabit. clcric. ei uiul. Et in plerisquc vetustis
exemplaribus est sine nomine.
** Admonitione u» : In eodem canone sequitur: Metropolitani vel
alterius episcopi, aut eius, citi subiacerc videntur.
C. XXVI. * Caput lioc etiam in aliquot mauiiseriptis citatur ex sy-
nodo VII., in cuius sano postremo capite aliqua huc spectantia habentur.
Ceterum in plerisquc citatur ex VIII., et sententia videtur sumta cx cnp. 83.
Ascetleonini E. Basii li, cuius regulas sub nomine synodi VIII. saepe cituri
alibi notatiun est.
Dist. LXXXI. can. 22. 199) Haec Ptdfn deest in Codd. coli. o. — in F manu posterioris saeculi in margine adseripta est. 200) c. 15. Cone. Jlom. hnh.
no. 820. in Mon. Ccrm. LL. U, 2, 10. — Jaffc pag. 224. — Ans. VIII, 9.; — Folgc. IV, 31. a Corr. ct Jlicltt. citatur, sed nos in Codd . coli, nihil invenimus
2U1) vel: decst: orig. 202) add. : etiam: ih. 209) suspicatus: F orig. Ans. 204) secundamquc etiam: orig.; sccumlaruquc ct: Ans. 205) inveniuntur: orig.
200) vero: deesl: F Edd. coli. o. : cxcoin. fcm. vero: der st: orig. 207) iudiccntur: orig. || can. 22. 208) Immo Aacharins in cutic. Houian. hab. ao. 749. r. 1;».
ap. Mansi X II, SUG. (sal non omnino consonat); — Jnffcuo. CCXLIV. — Jvo Dccr. VI, 7G. (Gregor, civili. Hornae); Folgc. IV, 31, (32,) 31. (Gregor.) 200) «d
quorum curam Dei (Domini: Folgc.) popul. : Jro Folgc. 210) Codd. et Edd. culi. o. Tnrrccrcm. 211) ABDF Tnrrecrun. 212) ut non: Jro Polyc. 213) euim:
dtisl: BC 21-1) admiratione et trist. : C; Amaritudine et trist. : R/d. adi. n. 215) et: leo 216) li. Cor. c. 6. v. 3. 217) Codd. coli. o. pr. A 1‘ulgc. ; nd Deum :
deext: A 218) fovit, c. 20. v. 7. 219) Codd. coli. o. 220) sui: deest: KGJI 221) omnino: Jio 1'olyc. 222) illud: drest: Folgc. 223) propheticum: A M.
Jias.: prophetice: CKGH; — Sopit, c. 3. c. 4. 221) dei: EGH 225) Mnluch. c. 1. v. G. 226) o: deest: Folgc. 227) Malach. I. c. 228) ABDF Jro |! can. 24.
220) Ep. 52. scr. ao. 591. lib. I. Kd. Maur. — Jaffc no. 756. — Jco Dccr. VI, 81.; Coli. tr. P. I, 55, Gl. 230) add.: qui In Corsica commorantur: orig. 231) AMD
Jvo Coli. tr. P. : et sor. : EGH 232) regendao sunt : D Ed. Jias. |j c a n. 25. 233) Codd. et Etld. coli. o. Iro Coli. tr. F. — Kx Ep. 60. scr. ao. 599. ad Fontanum defen-
sorem lib. IX. Ed. Maur. — Jaffc no. 1199. — Jvo Dccr. VT, 77.; Coli. tr. F. I, 65, 53. 234) cx 1’ossidio in vita Augustini c. 26., non eisdem verbis sed eodem sensu.
Protulit ra dium Jtcgiu. I, 99. ' 235) viri: deest: Coli. tr. F. j| can. 2G. 236) Codd. coli. o. — cf. B er arti. I, 3*13. Coli. tr. P. II, 14. (dc sentent. graec. doctor.) 15.
237) observari: Coli. tr. P. 233) cum certo loco: A; certo in loco: CF Coli. tr. F. 239) debet: Coli. tr. F. 240) Codd. ct Edtl. coli. o. Coli. tr. P . 241) kccl.
c. 1. v. 9. 242) Codd. rt Edd. coli. o. pr. Jntgdd. II. III. Coti. tr. J\ 243) similiter: Edd. coli. exc. Nor. Lugdd. II. III. 244) ageretur: Coli. tr. F. || can. 27.
245) hab. no. 397. ap. Bruns I, 125.; Coli. tr. 1*. II, 17, 10. 246) id est: H; et: decst: orig 247) qulcunquo: Edd. Uujdd. II. III. 248) ex necess.: Alt
249) et: decst: Edd. coli, o . pr. Bas. 250) acceperint: orig. )| can. 2S. 251) hab. inter a. 313. et 381. ,• Coli. tr. F. II, 7, 15. 252) et.: deest: Coli. tr. F.
253) Codd. coli. o. Hisp. Coli. tr. F. 25 J) Codd. d Edd. coli. o. 255) lavacris uti communibus: Hisp. || can. 29. 25G) Codd. coli. o. ~ Ep. 26. srr. no. 59*4. lib.
IV. Etl. Maur. — Jaffc no. 933.: — Ans. VII, 146. (can.: fratres et cocpiscopi nostri) 257) vero tuum: Ams. || can. 30. 258) hab. ao. 633. c. 43. ap. Bruns I,
234. ; Ans. VII, 148. (150.); Folgc. IV, 39, (41,) 15. 259) extr. : deest: Folgc. 2G0) et: KGJI 261) Codd. ct Etld. coli. o. 26 2) Codd. coli. o. orig. Hisp. Ans.
Folgr. 263) Codd. et Etld. coli', o. orig. Hisp. Ans. rolgr . 264) Codd. d Edd. coli. o. Ans. Folgc. 2G5) adiunctac: orig. Hisp.: coniunctae: Codd. orig. et Hisp.
2 66) ACDF orig. Hisp. Ans.; relegatis: Codd. orig. c( Hisp. || can. 31. 2G7) AIWEFCH 268) scr. ao. 385. — Jaffc no. 65. — Ans. ded. II, 175. Itrg. I, 92.;
Burch. II, 100. ; Am*. VII, 149. (151.); Ivo Beer. Vi, 52. 187. Folgr. IV, 31, (32,) 13. 269) Codd. et Edd. coli. o.
289
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXI. LXXXII. c. i. 2.
290
nisi eas tantum, quas propter 2™ solas necessitudinum cau-
sas271 habitare cum eisdem sinodus Nicena permisit.
C. XXXII. Nisi maiorum, iussione™ ad feminarum domicilia
clerici non accedant™.
Item ex Concilio Affricano III., [c. 5.]271»
Clerici275 uel276 continentes ad uiduas uel uirgines nisi
ex277 iussu uel273 permissu episcoporum aut presbiterorum
non accedant. Et hoc non soli faciant279, sed cum239 cleri-
cis2315, uel cum232 quibus episcopus aut presbiter iusserit.
Nec ipsi233 episcopi aut 234 c presbiteri soli235 habeant acces-
sum ad huiusmodi feminas, sed ubi aut clerici presentes
sunt230, aut graues aliqui Christiani.
C. XXXIII. Episcopi prouideant, ne occasione temporalium
clericorum familiaritatibus uirgines socientur.
Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 102.]237
Ad reatum episcopi pertinet233 uel presbiteri, qui parro-
chiae preest, si sustentandae239 uitae290 presentis causa ado-
lescentiores uiduae uel sanctimoniales clericorum291 fami-
liaritatibus subiciantur.
[C. XXXIV.] 292 “
Item ex eodem [c. 103.]293
Viduae, que stipendio ecclesiae sustentantur, tam29-1
assiduae in Dei opere esse debent, ut295 et meritis, et ora-
tionibus suis ecclesiam adiuuent.
DISTINCTIO LXXXII.
GRATIANUS.
I. Pars. Generaliter etiam pauperibus et his, qui suis mani-
bus laborare non possunt, episcopus necessaria prouideat.
Unde in Atirelianensi Concilio [I. c. 18.] tegitur1:
C. I. De eodem.
Episcopus pauperibus uel infirmis, qui debilitate faciente
suis manibus laborare non possunt, uictum et uestitum2 (in
quantum sibi possibile3 fuerit) largiatur.
C. II. Qui uoluptatem offitio preposuerit, modis omnibus
submoueatur i.
Item Innocentius Exsuperio 7'olletano Episcopo**,
[epist. III. c. 1.]
II. Pars. Proposuisti, quid de his obseruari debeat,
quos in diaconii0 ministerio7 aut in offitio presbiterii3 posi-
tos incontinentes esse aut fuisse generati filii prodiderunt.
De his9 etiam 10b manifesta11 diuinarum legum est disciplina,
et beatae recordationis Siricii 12 c episcopi monita euidentia
commearunt13, ut incontinentes in offitiis talibus14 positi
omni honore ecclesiastico priuarentur, nec admittantur15 ad
tale16 ministerium, quod sola continentia oportet inplcri17.
Est enim uetus admodum sacrae legis auctoritas iam inde
ab initio custodita, quod in templo anno uicis suae habitare
precepti sunt sacerdotes, ut seruientes sacris oblationibus
puros et ab omni labe purgatos13 sibi uendicent diuina mi-
steria193, neque eos aa sacra offitia20 fas sit admitti, qui
exercent uel21 cum uxore carnale consortium22, quia scriptum
est23: ,, Sancti estote, quia ego24e sanctus sum25 Dominus
Deus uester.“ Quibus26 utique propter sobolis successionem
propterea277 usus 23 £ fuerat29 relaxatus30, quia de31h alia
tribu321, ad sacerdotium nullus fuerat iussus33k accedere.
Ouo34 magis ipsi351 sacerdotes uel Leuitae pudicitiam ex die
ordinationis suae seruare debent, quibus et30 m sacerdotium,
uel ministerium sine successione est, nec preterit dies, qua
uel a sacrificiis diuinis, uel baptismatis 37 offitio uacent?
Nam si Paulus33" ad Corinthios dicens scribit39: «Abstinete
uos ad tempus, ut40 uacetis orationi," et hoc utique laicis
precepit41, multo magis igitur420 sacerdotes, quibus et43
sacrificandi et orandi iuge offitium est, semper debebunt44
ab huiusmodi consortio abstinere; qui45, si contaminatus
fuerit carnali concupiscentia*, quo merito 4°p exaudiri sc
posse47 q credit, cum dictum sit43: „Omnia munda mundis,
coinquinatis autem et infidelibus mundum nichil est; sed
coinquinata est eorum mens uel eonscientia49r? Sed for-
tasse hoc licere sibi5l,s credit51, quia scriptum est52: «Unius
uxoris uirum." Non dixit hoc53**, ut permaneat541 in
concupiscentia generandi, sed propter incontinentiam6^ fu-
turam50''. Quod57 apertius53" declarat dicens59: «Qui au-
tem in carne sunt, Deo placere non possunt. Vos autem
iam non estis in carne, sed in spiritu 60w. Sed ea plane dis-
par et diuersa61 sententia est. Nam si ad aliquos forma02*
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXI. c. 32. a) III.: deest b) conclericis c) et — c. 34. a) C. XXXIV. De eodem. — Dist. LXXXII.
c. 2. a) Episc. : deest b) et c) viri Siricii d) ministeria e) et ego f) propt. : deest g) uxoris usus h) ex i) tribu, et
praeterquam ex semine Aaron ad k) praeceptus 1) hi m) vel n) B. Paulus apostolus o) igitur: deest p) quo pudore
vel sacrificare usurpabit, aut qua conscientia, quove merito q) posse: deest r) est . . conscient.: deest s) sibi: deest t) per-
maneret u) futuram. Neque enim integros corpore non admisit, qui ait: [I.Cor. c.7. v.7.] «Vellem autem omnes sic esse,
sicut et ego.“ v) et apertius w) spiritu. Et «habentem [ad habentem: Coli. Hisp. — I. Tim. c. 3. v. 4.] filios," non gene-
rantem dixit x) forma illa
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXXXII. C. II. * Concupiscentia: Emendatus ct locuple-
tatus est hic locus ex ipsa epistola Innocentii, quemadmodum ct multa alia
iu hoc capite, ubi per glossam licuit. In epistola autom Siricii quao refer-
tur in concilio Teleptensi (ita enim pro Tellensi [sed ex Ballerinor. senten-
tia: Telenae seu potius ZellenBeJ legendum videtur) sic legitur: Quid faciet ?
excusabit ? quo pudore? qua mente usurpabit? qua conscientia? quo merito hic
exaudiri sc credit?
** Non dixit hoc: In origiuali Bic legitur: non ad permanentem [cf.
not. 54.J in concupiscentia generandi hoc dixit.
Dist. LXXXI. can. 31. 270) proprie: Reg. 271) sola necessitudinis (necessitatis: Polyc.) causa: Reg. Polyc.; solas necessitudinis causas: Burch. {|
can. 32. 272) add. : temporalium: EG; iussu: C 273) omnia desunt ct tegit.: de eodoin: AB 274) Codd. coli. o. — c. 38. Cone. Carth. IU. hab. ao. 397. in ccrs.
Diongs. — c. 25. ap. Bruns (et in Hisp.) I, 126. — cf. Maasscn Gcsch. I, 159.; Ans. ded. V, 38.; Hat. V, 11.; Reg. II, 169.: Ans. VII, 151. (153. can.: ut cler.)
275) ut cler.: Reg . Ans. 276) vol: deest: D Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III. 277) ex: deest: orig. 278) aut: Reg. 279) fac.: deest: ib . 280) cum . . .
iusserit: deest: ib. 281) Codd. coli. o. orig. Ans. 282) cum illis: EG; cum his: Ans.; cum his cum: orig. Dion. Hisp. 283) ipsi: deest: Ans. 284) Codd.
colL o. orig. Hisp. Reg. Ans. 285) soli ... feminas: deest: Reg. 286) sint: orig. Ans. || can. 33. 287) Carth. III. ARE. — c. 68. Statt. eccl. antiq. ( vide ad Dist.
XV1U. c. 9.) ap. Bruns I, 150.; Ans. ded. IV, 117.; Reg. Appdx. I, 49.; Burch. VIII, 55.; Ivo Dccr. VII, 73.; Coli. tr. P. n, 18, 101.; Polyc. IV, 37, (38,) 2.; Vae».
IX, 60. 288) pertinent: EGH 289) sustinendae: Ans. ded. 290) vitae: deest: Reg. Burch.; ab ecclesia vitae : Ivo Decr. 29l)eoruxn: Ivo; aliquorum:
Coli. tr. P. J) can. 34. 292) Codd. coli. o. pr. D 293) Statt. eccl. antiq. c. 69. ap. Bruns I, 150. ; — Ans. ded. VI, 60. (Cone. hab. Valent.); Reg. Appdx. t, 50. ;
Ivo Decr . VIU, 327.; Coli. tr. P. II, 18, 102.; Polyc. IV, 37, (38,) 3.; Coli, tredec. Part. IU, 262. 294) tam: deest: Reg. 295) quae: Ans. ded.
Dist. LXXXII. can. 1. 1) hab. ao. 511. itf orig. -ap. Bruns II, 164.: c. 16.; in Hisp.: c. 12.; Coli. tr. Part. II, 29, 11.; Coli, tredec. Part. I, 223. 2) ve-
stimentum: B Edd. coli. o. pr. Bas. — Hisp. Coli. tr. P. 3) possibilitas: A Ed. Bas.; sibi possibile est vel fuerit: EGH; possibilitas habuerit: orig. Hisp. Coli,
tr. P.; sibi: deest: ColL tr. P. || can. 2. 4) deponatur: ABD 5) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Nor. Ven. I. II.; Innoc. Papa: EGH. — Ep. lnnoc. ad Exsup. e p.
Tolosanum scr. ao. 405. — Jaffe no. 90. — Ans. ded. IV, 87.; Reg. I, 90. (can.: de presbyteria) ; Burch. II, 117.; vius. VIII, 8.; Ivo Dccr. VI, 57.; cf. ib.
VI, 193.; Ivo Pan. HI, 137. (can.: proposuistis); Polyc. IV, 31, (32.) 4. 6) quos subdiaconi: A; diaconi: Ans. Ivo Pan. 7) ministeriis: orig.; mysterio:
Ans. 8) presbyteri: Aws. Ivo Pan. 9) de presbyteris et diaconibus: Reg., ubi hic est initium canonis 10) Codd. coli, o.; deest: Ivo Pan. 11) manif. : deest:
Ans. ded. Reg. Ivo 12) Codd. et Edd. coli. o. Ans. ded. Ivo Pan. 13) emanaverunt: Ico Pan. 14) pontificalibus: ib. 15) adm. accedere: orig. ; admitteren-
tur: Ivo Decr. 16) tale: deest: orig. 17) finis canonis: Reg. Ivo Dccr. Pan. 18) mundatos: Hisp.; puri et purgati: Corr. 19) Codd. coti. o. ; — add.: enim: EGH
20) ad sacrificia: Corr. orig. Hisp. Ans. ded. Ans. 21) etiam: Edd. coli. 0. 22) commercium: Ed. Bas. 23) quia script. est: deest: Ans.; Levit, c. 11. v. 44. ;
c. 20. v. 7. 24) Codd. coli. o. Hisp. Ans. ded. Ans. Polyc. 25) add. : dixit: Ed. Par.; dicit: D Edd. coli. rei. 26) inseritur: Nam si priscis temponbns de
templo Dei sacerdotes anno vicis suae non discedebant, sicut de Zacharia legimus, nec domum suam omnino tangebant, quibus: Polyc. 27) BCDEFH Edd.
coli. o. orig. Ans. ded. Ans.; propria: AG 28) Codd. coli. o. pr. A. — Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. H. III.; mulierum usus: A; uxorius usus: orig. 29) fuerit :
D Edd. coli. o. pr. Lugdd. IL III. 30) relax ad (sacerdot.): deest: Ane. ded. 31) ABCDE 32) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Ans. ded. Ans. Polyc.
33) Codd. coli, o.; passus: Ed. Bas.; ausus: Edd. coli. rei. 34) quanto: orig. Hisp. Ans. ded. Ans. Polyc. 35) ABDF Edd. colL o. pr. Arg. (episcopi); ipsi
sacerd.: deest: Ans. 36) Codd. et Edd. coli. o. 37) a bapt. : orig. Hisp. Ans. ded. ; orationis : Corr. 38) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Ans. ded. Ans. I ulyr.
39) I. Cor. c. 7. v. 6. 40) add.: expeditius: Edd. colL o. 41) precipit: EGH 42) Codd. ei Edd. coli. o. pr. C 43) et: deest: Hisp. 44) debont: BEGll ; debe-
bunt se: Polyc. 46) quia: Edd. coU. o. pr. Bas. - Corr. 46) Codd. et Edd. colL o. 47) Codd. et Edd. coli. o. pr. A Ans. Polyc. 48)7W. c. 1. r. 15. 49) Codd.
colL o. Hisp.; add.: sed coinquinata ete: A (eBt: deest) BDEFG Edd. coli. o. Polyc. 50) Codd. et Edd. colL o. 51) credidit: EGH 52) I. Itm. c. S.t'. 2.
63) hoc: deest: Polyc. 54) Codd. coU. o.; non permanentem (permanenti: Ans.) in concup. gon. hoc dixit: orig. ed. Coust. Hisy. Ans. ded. Ans. rolyc.
65) continentiam: Hisp. Ans. Polyc. 66) Codd. et Edd. coU. o. 57) Quod: deest: orig. Hisp. Ans. ded. Ans. Polyc. 58) Codd. et Edd. coU. o. 59) Ront. c. 8. v.9.
60) Codd. et Edd. coli. o. 61) divisa: orig. Ans. ded . Polyc.; diversa: Codd. orig. 62) Codd. et Edd. coU. o.
Corpus Iur. can. Ed. Friedberg.
19
'291
292
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXII. c. 3-5.
ecclesiasticae uitae pariter et disciplinae, que ab episcopo
Siricio ad omnes63? prouincias comeauit, non probatur64
peruenisse, his ignorantibus63 uenia non negabitur66, ita ut
de cetero penitus incipiant abstinere et ita gradus suos, in
quibus fuerint67 inuenti, retentent66, ut eis non liceat ad
potiora conscendere68; quibus in beneficio esse debet70,
quod hunc ipsum locum, quem retinent, non amittunt71.
§. 1. Si qui autem scisse72 formam uiuendi missam a Siricio
deteguntur73, neque statim cupiditates74 libidinis abiecisse,
illi sunt modis omnibus submouendi, qui75z post admonitio-
nem cognitam preponendam arbitrati sunt uoluptatem.
C. III. De eodem.
Item Siricius Papa [ad Himerium Tarraconensem
Episcopum, epist. I. cap. y.]76
Plurimos sacerdotes Christi atque Leuitas post longa
consecrationis suae tempora tam de coniugibus ‘7 propriis,
quam etiam de turpi coitu sobolem didicimus procreasse, et
crimen suum hac proscriptione73 defendere, quia in ueteri
testamento70 sacerdotibus ac ministris generandi facultas
legitur attributa. Dicat mihi nunc, quisquis80 ille est secta-
tor libidinum preceptorque uitiorum, si existimat81», quod82
in lege Moysi830 sacris ordinibus passim a Deo nostro84
laxata sunt85 frena luxuriae, cur eos, quibus committebantur
sancta sanctorum, premonet, dicens80; „ Sancti estote, quia
ego87» sanctus sum Dominus88 Deus uester?“ Cur etiam
procul a suis domibus anno uicis suae in templo habitare
itissi sunt sacerdotes? Hac uidelicet ratione80, ne uel cum
uxoribus00 possent018 carnale exercere02 commercium, ut
conscientiae integritate fulgentes acceptabile Deo munus
offerrent. Quibus expleto03 e deseruitionis suae tempore
uxoris 04 f usus solius successionis causa fuerat relaxatus,
quia non ex alia tribu, nisi ex Leui, quisquam ad Dei mini-
sterium fuerat03 preceptus admitti06.
[C. IV.]70»*
Item* ®b.
Quia aliquanti, de quibus loquimur, (ut tua sanctitas
retulit), ignorantia00 lapsos se esse deflent, his hac condi-
cione misericordiam dicimus non negandam101', ut sine ullo
honoris augmento, in hoc, quo101 deiecti102 sunt, quamdiu
uixerint, offitio perseuerent; si tamen post hoc103c conti-
nentes se studuerint exhibere. Hi uero, qui illiciti priuilegii
excusatione nituntur, et104 sibi asserunt ueteri hoc lege con-
cessum, nouerint se ab omni ecclesiastico honore, quo in-
digne105 usi sunt, apostolicae sedis auctoritate deiectos, nec
umquam posse ueneranda attractare1068 misteria107, a108»
quibus se ipsi103, dum obscenis cupiditatibus inhiant, pri-
uauerunt. Et quia exempla presentia cauere nos premonent
in futurum, si110 quilibet111 episcopus, presbiter atque112
diaconus (quod non optamus) fuerit1131 talis inuentus, iam
nunc sibi omnem per nos indulgentiae aditum intelligat114
obseratum, quia ferro necesse est ut abscidantur1158 uulnera
que fomentorum non senserint116 medicinam.
III. Pars. Gratian. Qui autem propter peccatum 117 h
iubetur deponi , post condignam penitenciam in suo ordine pote-
rit 118 i reparari.
Unde in Gangrensi Concilio legitur 113»*.
C. V. Que penitentia sit inponewla sacerdoti, qui de
fornicatione comiictus 120 fuerit.
Presbiter, si fornicationem fecerit, quamquam secun-
dum canones Apostolorum debeat deponi, tamen iuxta au-
ctoritatem B. Siluestri Papae, si non in uitio perdurauerit121,
si1221’ sua sponte confessus adiecit, ut resurgeret123», decem
annis in hunc modum peniteat: tribus siquidem1248 mensi-
bus a125' ceteris remotus pane126 et aqua a uespera in
uesperam127 utatur, diebus1281 autem dominicis et precipuis
festis modico uino et pisciculis atque leguminibus recreetur,
sine carne et sagimine120, ouis et caseo**; sacco indutus
humi130 adhereat, die ac nocte131 iugiter misericordiam Dei
omnipotentis inploret. Finitis tribus mensibus continuis
exeat132: tamen m publicum non procedat, ne grex133 fidelis
in eo scandalum patiatur; nec enim debet sacerdos publice
enitere, sicut laicus. Postea aliquantisper resumptis uiri-
us, unum annum et dimidium in pane et aqua expleat,
exceptis dominicis diebus 134s et precipuis festiuitatibus133h,
in quibus uino et136 sagimine137, ouis et caseo iuxta canoni-
cam mensuram uti poterit. Finito primo anno et dimidio,
corporis et sanguinis Domini, ne indurescat, particeps fiat,
et ad pacem ueniat, psalmos 138 cum fratribus in choro ultimus
canat, ad cornu altaris non accedat, iuxta B. Clementis130
uocem minora gerat offitia. Deinde uero usque ad expletio-
nem140' septimi anni omni quidem tempore, exceptis pascali-
bus diebus, tres141 legitimas ferias in unaquaque ebdomada
in pane et aqua ieiunet. Expleto septimi 142k anni circulo,
si1431 fratres144"1 apud quos penituit, eius condignam peni-
EDITIO ROMANA.
D is t. LXXXII. c. 2. y) omnes : deest z) quia — c. 3. a) aestimat b) Moysis c) et ego - d) possint e) etiam
expleto f) uxorius — c. 4. a) C. IV. De eodem b) Idem* paulo inferius c) posthac d) attrectare e) a.: deest
f) deinceps fuerit g) abscindantur h) peccata i) iubentur ... poterunt — c. 5. a) Unde in Cone. Hibernensi* b) sed
c) resurgat d) quidem e) privato loco a f) tantum autem diebus g) diebus ; deest h) festis i) impletionem k) septimo
1) si sui m) confratres
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IV. * Caput hoc in aliquot manuscriptis Gratiani exemplaribus con-
iunctuui est superiori.
C. V. * Hibernensi: Caput hoc citabatur ex concilio Gangrensi, in
quo non legitur. Emendatum est ex Polycarpo, et alio libro mauuscripto
pervetusto, In quo libro sunt multi canones poenitentialcs, et hic refertur
cx Theodoro arebiepiscopo Hibernensi.
** Et caseo: In vulgatis [exc. : Edd. Arg. Bas.] sequebatur: utatur,
quae vox sublata est auctoritate omnium fere exemplarium Gratiani manu-
scriptorum, otPoly carpi, et libri inanuscripti in superiore notatione indicati.
Dist. LXXXII. cau. 2. 63) Codd. et Edd. coli. o. 64) probabitur: EQH orig. Hisp. Ans. dcd. Ans. Polyc. 65) ignorationibus: Hisp.; ignora-
tionis: Corr. Ans. dcd. Ans. Polyc. 66) venia remittetur: orig. Hisp. Ans. dcd. A«s. Polyc. 67) fuerant: A Ans. ded. 68) sic retent.: Hisp. Ans. dcd. Ans.
Polyc. 69) ascendere: A Ed. Jias. 70) debeut: EQH 71) amittant: Ans. dcd. 72) scire: Hisp. 73) detegentur: Corr. orig. 74) statum cupiditatis et lih. :
AEOH; statum cupiditatis libidinis: B; cupiditatem: CB 75) Codd. coli. o.pr. D; orig. Hisp. Ans. dcd. || can. 3. 76) scr. ao. 385. ex Dionys.: — Jaffe
no. 65. — Rcg. I, 9-1. (cum.: plurimos enim; ex Hisp.); Ico Beer. VI, 50. (ex Dionys.; can. coniin.); Coli. ir. P. I, 36, 4. (cx Bionys.) Polyc. IV, 31, (32,) 12.
(can. : veniamus nunc; can. coniin.; cx Hisp.) 77) coniugils: DBF Edd. coli. o. Hisp. Rcy. Polyc. 78) praesumptione: Ico; praescript. : Codd. Icou.
79) lege: /6. 80) quisque: Polyc. 81) ACBF Edd. Bas. Liigdd. II. III.; existimet: EQH 82) quia: Rcg. 83) Codd. coli. o. orig. Jvo Coli. tr. F. Polyc. 84) a
Domino lax. : orig.: Domino nostro: Dion. 85) sint: Rcg. 36) dominus dicens: Coli. tr. P.; — Lee. c. 11. v. 44. 87) ABCDF Ico Coli. tr. P. Polyc. 88) dicit
Dom.: EQH Si*) religione: Polyc. 90) ndd. : Buis: Edd. coli. o. 91) BCEGH orig. Dionys. Jvo; posset: A Coli. tr. P.; possit: D 92) exerceri: AD Coli. ir. P.
93) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Dionys. Rcq. Ivo Coli. tr. P. Polyc. 94) Codd. et Edd. coli. o. Rcg. Ico Coli. tr. P. ; add. : suae: EQH Edd. coli. o. 95) est: Ico
96) adduci: Polyc. || can. 4. 97) Codd. coli. o. pr. BF 98) Codd. coli. o. — Ico Decr. Coli. tr. JP„ Polyc. U. U. 99) ignoratione: orig. Bion. Poluc.; ignorantiae:
Coli. tr. P. 100) esso neg. : EQH 101) quod: CBFH Coli. tr. P. — Rohm. 102) eiecti: EQH; detecti: orig. Dion. Ico Polyc. : deiccti: Codd. Ivon 103) ABCEGH;
post haec : BF Iro Coli. tr. P. ; postea: Polyc. 104) aut . . asserant : orig. Hisp. Polyc. 103) indigni : Polyc. 106) ABCD Coli. tr. P . Polyc. ; tractare : EQH Edd. coli,
o. pr. Bas.; attrectari: Bion. 107) ministeria: Ed. Bas. 108) Codd. et Edd. coll.o. Bion.Coll.tr. P. Polyc. 109) ipsos: EI. Bas. 110) si: deest: orig. Bion. Polyc.
111) quislibet: EQH 112) aut: BDEUH Edd. coli. o. 113) Codd. et Edd. coli. o. : si deinceps fuerit: Dion. 114) intelligat: deest: Polyc. 115) Codd. coli, o.; est
excidantur: Dion. Polyc. 116) seuserunt: AB; sentiunt: Edd. coll.o. 117) ABBEFH 118) ABCDF \\ can. 5. 119) Codd. coli. o. pr. H (in C. Agathensi). — Certis-
simum esi, haec ueque ad Gaugrcnsem neque ud Hibcrneusem ut Corr. voluerunt synodum pertinere ; ct videntur Anteimus ct Po lyca rp u s Corrector ibus causam
erroris praebuisse. Apud illos enim post c. 2. C. IX. qu. 2. et Dist. VI. de poni. c. fin. quae cx Hibernensi allegantur, praemisso prooemio: luter cetera quae de
ordine sanctarum ecclesiarum sancita sunt, S. Ibernensis (Ibornlensiae: Polyc.) synodus, cui praefuit Leo, S. R. E. Ep. tempore Caroli regis Praucorum
cum Theodorico Anglorum et Iberncnsium episcopo multisquo aliis illarum regionum episcopia, de lapsu sacerdotum sic ait, haec sequuntur: Sed et hoc
in omni poenitentia etc. Ac proinde considorata humanae fragilitatis infirmitate, sacerdos, si suggerente diabolo in fornicationem (fornicatione: Polyc.)
ceciderit, si (ct: Polyc.) deo miserante ad poenitentiae remodium (remedia: Polyc.) confugerit, quatuor aunis in hunc modum expiabitur etc. quibus ubso-
tutis sub inscriptione : Item, caput, de ipio agimus demum profertur. Attamen tempore syn . Hiber n ensis Pscudoisidori collectio, qua, capitis auctor usus est, tu
lin ent medum evaserat, nec verisimile est eandem synodum sacerdotibus i. e. presbyteris varium potuitf.ndi modum propter idem crimen proposuisse ; quapropter
i tubis tt ipsis ex pocniicntiali quodam caput sumtum esse videtur. — cf. Bcrard. I, 223.; Richtcr. iam Polycarpo errorem illum tribuere voluit, cum tamen ille, ut
imo diximus, cum Anstlmo omnino consonet. — Ans. VIII. in fine; Polyc. IV, 39, (41,) 13. 120) convincitur: EFQIl 121) perduravit: BB Ans.; perdurabit: b;
permanserit : EQH 122) A1WQH Edd. coli. o. 123) AC Polyc. ; resurget : EG 12*1) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 125) Codd. et Edd. coli. o. 126) solo pane : Ans. Polyc.
127) in vesp. : deest: Ans. 123) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. Polyc. 129) sanguine: BB Edd. Arg. Vcn. I. II. Nor . Lugd. I. Ans. 130) humo: Aus. 131) die
iioctuquc: BC 132) add.: carcerem: Ed. Bas. 133) res: Aus. 134) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 135) Codd. ct Edd. coli. o. 136) et: deest: Ans. Polyc.
137) sanguine: B Edd. Arg. Vcn. I. II. Nor. Lugd. I. Corr. Ans. 133) ct psalm.: EQH 139) Clern. : deesi: Ans. — cf. Dist. LXXXI. c. 19. 140) Codd. coli. 0.
Aus. Polyc. 141) tres: deest: Ans. 142) BCDF 143) Codd. et Edd. coli. o. 144) ib.
293
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXII1. LXXXIV. c. i.
291
tentiam laudauerint145", episcopus in pristinum honorem146
iuxtaB. Calixti Papae147 auctoritatem eum148 reuocare po-
terit. Sane sciendum est14!>, quia 1800 secundam feriam unum
psalterium canendo, aut unum151 denarium pauperibus
dando, si opus152 est, redimere poterit. Finitis septem 153 P
annis, deinde usque ad finem decimi anni sextam feriam
(nulla interueniente redemptione) obseruet in pane et
aqua. §. i. Eadem quoque1»4 penitentia erit sacerdoti de
omnibus aliis peccatis et criminibus, que eum in depositio-
nem adducunt l55‘i. Neque hoc cuilibet uideatur onerosum,
si sacerdos post lapsum digne, ut supra dictum est, penitens
ad pristinos redeat honores1»6.
DISTINCTIO LXXXDI.
GRATIANUS.
I. Pars. Prouirlendum quoque est, ne is, qui ad ordinan-
dum eligitur, etsi a proprio uitio uideatur alienus, consentiendo
alienis inquinetur. Ut enim Simacus Papa 1 ait: „Non est gran-
dis differentia, utrum-* lethum inferas, vel admittas. Mortem
enim languentibus probatur infligere, qui hanc, cum possit, non
excludit .“
Hinc Gregarius VII. ait [in Reg. lib. VI. c. 12. Romanae
Sinodi, celebratae Anno Domini ro8o. al. I078.]s:
C. I. Suspendatur ab ofjitio, clericorum suorum 4 fornicationi
consentiens episcopus.
Si quis episcopus fornicationem5 presbiterorum, diaco-
norum6»'*', uel crimen incestus in sua parrochia precio uel"
precibus interueniente consenserit, uel commissum85 aucto-
ritate sui offitii non inpugnauerit, ab offitio suspendatur.
C. II. Maxime ecclesiam ledi/ sub nomine sanctitatis
delinquens 5 ».
Item Augustinus101’.
Nemo quippe in ecclesia11 amplius nocet, quam qui
peruerse agens nomen uel ordinem sanctitatis et sacerdo-
tis12» habet. Delinquentem namque hunc nullus1®1' redar-
guere presumit, et in exemplum culpa uehementer extendi-
tur, quoniam14* pro reuerentia ordinis peccator honoratur15.
Episcopus16'* itaque, qui talium17 crimina non corrigit, magis
dicendus est canis inpudicus quam episcopus.
C. III. Qui non resistit errori 18 », consentit.
Item Innocentitis10.
Error, cui non resistitur, approbatur, et ueritas, cum
minime defensatur, obprimitur-0. Negligere quippe, cum
possis perturbare215 peruersos, nichil est aliud quamfouere.
Nec caret scrupulo societatis occultae, qui manifesto facinori
desinit obuiare.
C. IV. Non prodest suo errore non pollui, qui
alieno consentit.
Item Pius Papa*2*, [epist. I. ad omnes Christi fideles].
Quid enim prodest illi suo errore non pollui, qui con-
sensum prestat erranti ?
C. V. Qui non occurrit, consentit 23 ».
Item Gregarius21*.
Consentire uidetur erranti, qui25 ad resecanda26, que
corrigi debent27, non occurrit.
Gratian. Sicut autem aliorum vitia palpare non debet22,
ita nec malorum laudibus delectari.
Unde Anacletus cunctis fidelibus 29 a.
C. VI. Miserrimus est episcopus, qui malorum gloriatur
laudibus.
Nichil illo pastore305 miserius, qui luporum gloriatur
laudibus. Quibus si placere uoluerit, atque ab his amari
delegerit, erit hinc ouibus magna pernicies. Nullus igitur31 *
pastorum placere lupis et gregibus ouium potest. Perdit
enim memoriam laborum 32d* mens terrenis obligata carceri-
bus. Sicut autem83* artium in suo quoque81 opere inuenitur
mater instantia, ita nouerca crudicionis est negligentia.
II. Pars. Gratian. Quamquam sacerdotem tam a suis,
quam ah1* alienis criminibus oporteat00* esse imunem, tamen si
aliorsum sese habuerit, non ideo uerba suae predicationis debent
contempni. Sicut enim 1 eronimu s ait 01 : ut liiunium 38 per
cinerem liumidnm fluens lauat, et non lunatur, ita bona doctrina
per malum doctorem animas credentium lauat a sorde'J,Jn pecca-
torum40.
DISTINCTIO LXXXTV .
GRATIANUS.
I. Pars. Sollicitum quoque ac1* uigilantem oportet esse
episcopum circa defensionem pauperum, relevationem ohpresso-
rum, tuicionem monasteriorum. Quod si facere neglexerint 25,
aspere sunt corripiendi.
Unde G regorius Antemio3 Subdiacono Campaniae,
[lib. XI. epist. 29.] 4 :
C. I. Corripiatur episcopus, (qui circa offUium suum
negligens extiterit ».
Peruenit ad nos, fratrem et coepiscopum nostrum Pa-
scasium ita desidem et6» negligentem in cunctis existerc,
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXII. c. 5. n) collaudaverint o) quod p) autem septem q) inducunt — Dist. LXXXIII. Pars. 1.
a) an ... an — c. 1. a) diae., subdiaconorum* b) commiss. sibique compertum — c. 2. a) qui . . delinquit b) Item Gre-
gorius prima parte Pastoralis c. 2. c) et sacerd.: deest d) nemo e) quando — c. 3. a) erroribus b) deturbare — c. 4.
a) Papa: deest — c. 5. a) consent. erranti — c. 6. a) Papa epist. I. Episcopis omnibus b) illo est pastore c) ergo d) labio-
rum* e) autem: deest f) oportet g) sordibus — Dist. LXXXIV. Pars. I. a) et b) neglexerit .. corripiendus est —
c. 1. a) desidem negligentemque
Dist. LXXXIII. C. I. * Subdiaconorum: Additum hoc est ex
ori pinali ct Anselmo, quemadmodum et paulo post verba illa: sibigue com-
pertum. Notum autem est, a tempore Gregorii I. subdiaconos eadem lege
continentiae, qua presbyteros, adstrictoB fuisse.
C. II. * Epi scopus: Haec non sunt Ibi apud B. Gvegoriuin. Similia
citantur iufra 2. q. 7. c. Qui nec regiminis ex Augustino (cui etiam reliqua
huius capitis antea tribuebantur) et ex eodem a Burchardo ctlvone citantur.
Ceterum iidem collectores, Burchardus quidem 1. 1. c. 13. Ivo autem p. 5.
c. 07. referunt aliqua ex Origcue, quae cum his aliquantulum conveniunt.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Grego rius: In epistolis impressis B. Gregorii non hahontur.
Verum lib. 7. epist. 117. Syagrio Episcopo Augustodunensi post ca verba,
restiterit, in rogesto manuscripto pervetusto, et in 1’olycarpo, ubi
qm non . „ . . .
ipsa epistola integra refertur, haec sequuntur: Ham consentire ridetur erranti,
qui corrigenda ut resecari debeant non occurrit. Quin vero, ctc.
C. VI. * Labiorum: In epistola Anacleti legitur: laboris; apud A n-
selmum, ct in uno ex vctustiB codicibus Gratiani: laborum: uude potuit
irrepsisse mendum, quod tamen ob glossam non est sublatum.
Dist. LXXXII. can. 5. 145) Codd. ct Edd. coli. o. 14C) ordinem: AB 147) Ep. n. 14S) cum: deest: Ans. 149) est: deest: Edd. coli. o.. ita ut Jhrht.
a Corr. insertum es se non recte putava ,L 150) Cotld. coli. o. Ans. PohfC. 151) un.: deest; Ans. 152) operarius: Ed. Arg. Ans. Polgc. 153) Codd. coli. o. Ans.
PohfC. 154) oademque poenit. : Ana. 155) ABCEFG Ans. Polf/r.; deducunt: H: quae inde portionem ducunt: D 150) pristinum honorem: KGH
Dist. LXXXIII. Pars I. 1) Er libello Ennodii pro Si puniar ho 2) Codd. roll. o. || can. 1. 3) Sgnod. hah. ao. 1078. np. Juffe Jtt giatr. ii reg. p. 33o. ; .b/s.
VII, 177. (174.) 4) suor.: deest: AB 5) fornicationi .. crimini: Ans. 6 )Coeld. rt Edd. coli, o.; add. : seu subdiaconorum : orig. Ans. 7) pretio vel: deest: Ans.
8) Codd. et Edd. coit. o. pr. AB, ubi deest )| can. 2. 9) Codd. coli . o. ; destruit: CDEGH 10) Codd. et Edd. coli. o. Tttrrecrem. — Imo it Gregorii Pnst. I. c. 2.; — Burnt,
I, 209.; hoDevr. V, 32S. (August.); Polgc.TV, 31,(32 J 79. (Gregor.) 11 )ndd.: Dei: Edd. coli. o. 12)CW</. et Edd .coli. o. Jlnrrh. Pol/fC. : ct sacerdotii: Iro 13) Codd.
coli. o. orig. Tu r recrevi. Ico 14) Codd. coli. o. Polgc. ; cum: Iro 15) finis canonis: orig. Bunh. Polgc. 1(») Bitrdi. I, 203.: Jio Beer. V, 317. (Gregor.): Integrum
canoncm etiam <tp. Alger. de mia. fi in st. legi Iticht. censet: at dUigruttr Algeri opus i npi cienti mihi nusquam obrruit 17) talla: AF j| can. 3. 18) Codd. coit. o.
19) Eadem fere leguntur in fine ep. 1‘seudoisid. Eleutherii up. Hinschiees 127. ; c/. c. 55. C. 11. yw. 7., desumta ix Feliris III. tp. 1. — r/. Dcrnrd. II, 1, 220.; Aeger.
II. 5. 20) finis canonis: Alger. 21) Codd. et Eeld. coli. o. || can. 4. 22) Codd. coli. o. — Ep. Pscneloisid. r. 3. up. Hiuschius 117.; Beg. Appdx. III, -II. (op. ad
lipp. per llispan. c. 2.); Alger. II, 5. rf. Jiened. Lee. III. 38G. in Mou . Genu. LL. II, 2, 12G. |t can. 5. 23) Codd. mlt. n. 24) Ex ep. ad Sgiegrium srr. tio. 5:**».
ep. 113. lib. 9. Rd. Maur. — Juffe ito. 1270. — Pohtc. IV. 31, (2u,) 2. (coit..- satis noxium); Alger. II, 5. 25) qui corrigenda ut resecari debeant non concurrit :
orig. Polgc. 2K) add.: vitia: Alger. 27) ut corrigi debeat: ib. 28) debent: EFGH\\ can. G. 29) Codd. coli. o. — Cup. Pseneloisid. Ep. I. r. 8. np. J/iteschins
p. 09. .1 mi. VI, 154. (151.); Iro Ifccr. V, 237. (can.: beat, praedecessor) 30) Codd. et Edd. coit. o. Ans. 31 ) Codd. coli. O. Aiis. 32) Codd. coB. o. pr. 1> .\us.;
latioris: orig. ‘A‘A)Codd. et Edd. coli. o. Corr. Ans. 34) quaeque : Ans. 35) ab: deest: EGH 30) Codd. cu/l. o. 37) cf. Burch. I, 20-1. ; IrolJecr. V,318. 38) laxiva :
AB; lexiva: CBEGJI 39) Codd. coli. o. 40) vitiorum et peccat.: EGH
Dist. LXXXIV. Pars. I. l) Codd. coli. o. 2) ABDF || can. 1. 3) Antonio: EGH 4) Ep. 2C. scr. ao. G03. lib. XIII. Er/. Mater. — Juffe no. lolO. —
Ans. VI, 188. 5) corrip. . . extit. : deest: AB, ubi legitur: de eodem G) Codd. coli. o. Ans .
10*
295
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXIV. c. 2-6.
290
ut in nullo quia est episcopus agnoscatur, adeo ut neque
ecclesia ipsius, neque monasteria, siue filii7'1 uel obpressi8
pauperes eius erga se dilectionis studium sentiant, nec
aliquam supplicantibus sibi9 in quibus iustum est opem
defensionis accommodet, et (quod adhuc10 dici est grauius)
consilia sapientum et recta suadentium nulla patiatur ratione
suscipere, ut quod per se nequit attendere ab altero saltim
possit addiscere. Quod110 si ita est, non sine culpa tua esse
cognoscas, qui eum obiurgare atque cohercere ut dignum est,
distulisti190. Volumus itaque190, ut eum coram aliis sacerdo-
tibus uel 11 f quibusdam de filiis suis nobilibus contestari pro
hac re debeas et hortari15. Si uero (quod non credimus)
post hanc adhortationem nostram16 solito adhuc more ne-
gligens esse temptauerit, ad nos est modis omnibus trans-
mittendus, ut hic positus discere possit17, quid uel qualiter
secundum Dei timorem agere conueniat sacerdotem.
C. II. De eotlem.
Idem ad eundem [eod. lib. epist. 33.] 13
Nuntiatum est nobis, Campaniae episcopos ita negligen-
tes existere, et19a inmemores honoris sui, ut20b neque erga
ecclesias, neque erga filios910 paternae uigilantiae curam
exhibeant, uel monasteriorum sollicitudinem gerant, seu in
obpressorum siue22d pauperum se23 tuicionem inpendant.
Ideoque240 hac tibi auctoritate precipimus, ut, eis ad25f te
conuocatis26, ex nostro illos mandato districte commoneas,
quatinus'-7® ita in his, que eos iuste secundum Deum agere
conuenit, uigilantes existant, ut nullum nos de eis denuo
murmur exasperet. Si quem uero eorum post hec negligen-
tem esse cognoueris23, ad nos eum sine aliqua excusatione
transmitte, ut quam29 sit graue nolle ab his, que reprehen-
sibilia et ualde uituperanda sunt, corrigi, regulari30 in se
ualeat31 districtione32 sentire.
II. Pars. Gratian. Quod autem de munditia castitalis
sacerdotibus inperatur, hoc etiam de quibuslibet altari deseruien-
tibus 33 h intelligendum est.
Unde in Cartaginensi Concilio II. [cap. 2.] Aurelius
Episcopus dixisse legitur3-1:
C. III. Qui sacramentis diurnis deseruiunt 35a continentiam
in omnibus seruent.
Cum36 in preterito concilio de continentiae 37 et castita-
tis moderamine tractaretur, gradus isti tres conscriptione
quadam castitatis331’ per consecrationes30 adnexi sunt; epi-
scopos-*0 inquam, presbiteros et diacones ita placuit, ut
condecet'11 sacros420 antistites ac43d Dei sacerdotes, nec
non et Leuitas, uel qui sacramentis diuinis insemiunt, con-
tinentes esse in omnibus44, quo possint simpliciter quod a
Domino430 postulant inpetrare,ut46quod apostoli docuerunt*
et ipsa seruauit antiquitas nos quoque custodiamus47**. Ab
uniuersis episcopis dictum est13: Omnibus placet, ut epi-
scopi40, presbiteri, diaconi507, uel51 qui sacramenta contre-
ctant52, pudicitiae custodes etiam ab uxoribus abstineant53.
Ab omnibus54 dictum est: Placet55, ut in50 omnibus et ab57
omnibus53 pudicitia custodiatur, qui altario59 deseruiunt60.
C. IV. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi V. [cap. 3.]61
Cum62 de quorumdam clericorum, quamuis erga uxores
proprias, incontinentia referretur63, placuit64 episcopos et
presbiteros et diaconos secundum statuta priora65 etiam06
ab uxoribus continere: quod nisi fecerint, ab ecclesiastico
remoueantur offitio67; ceteros autem clericos ad hoc non
cogi, sed secundum uniuscuiusque ecclesiae63 consuetudi-
nem obseruari69 debere70*.
III. P ars. Gratian. Similiter, quod monogamus episcopus
esse iubetur, etiam ad reliquos ordines ecclesiasticus derinari
oportet.
l/nde Siricivs Episcopus scribiU la Ymerio Tarraconensi 72
Episcopo, [epist. I. c. n.]73:
C. V. Laica sit tantum communione contentus 74 clericus,
uiduam aut secundam ducens uxorem.
Ouisquis75 clericus76 aut uiduam, aut77 secundam781’
uxorem 79c duxerit30, omni ecclesiasticae dignitatis priuilegio
mox denudetur31 d, laica32 tantum sibi communione con-
cessa. Quam ita demum poterit possidere33, si nichil34
postea, propter quod hac carere debeatS5°, admittat.
IV. Pars. Gratian. Presbilerorum uero nomen quamquam
a senectute sit sumptum, magis tamen maturitatem indicat sapien-
tiae, quam caniciem corporis.
Unde Anacletus s® [ad Episcopos Italiae, epist. II.]:
C. VL Presbiteri seniores dicuntur, non tam elate,
quam sapientia.
Porro MoysiS7 precipitur, ut eligat presbiteros id est
seniores88. Unde et39 in Prouerbiis90 dicitur: „Gloria senum
est91a canities." Hec92 uero canicies sapientiam designat,
de qua scriptum est93: „ Canicies hominum prudentia est.“
Cumque nongentis949 et amplius95 annis ab Adam usque
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXIV. c. 1. b) filii ecclesiae c) ante Quod inseritur: Et infra d) distulisti. Quia ergo hoc totum non
solum ipsum reprobat, sed etiam ad sacerdotalis officii pertinere probatur opprobrium, volum. e) itaque: deest f) et —
c. 2. a) ut b) ut: deest c) filios suos d) et e) Ideo f) a g) quatenus desides ulterius esse non debeant, sed sacerdo-
talem se habere zelum et solicitudinem opere doceant, atque ita h) servientibus — c. 3. a) inserviunt b) castitati c) sa-
crosanctos d) et e) Deo f) et diaconi — c. 5. a) Papa Himerio b) aut certe sec. c) coniugem d) nudetur e) hanc
perdat — c. 6. a) est: deest b) nongentos . . annos
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXXXIV. C. III. * Docuerunt: In vulgatis codicibus [nec
tameu Ed. Bas.] sequebatur: exemplo, quod est sublatum, quia ueque in ipso
secundo Carthaginens! aut impresso, aut mauuscripto, neque in unico co-
dice canonum, cum quo graec.ua canon conuenit, neque in vetustis Gratiani
exemplaribus habetur, et cx glossa videtur translatum in textum.
** Custodiamus: In codice canonum cap. 5. unici Carthaginensis
sequuntur haec: Faustinus [ap. Dionysium; in Coli. Ilisp. vero recte legi-
tur: Geucclius , qui ipsi conc. hab. ao. 390. praefuit.] episcopus ecclesiae Po-
tenti nae prott induc Piceni, legatus ecclesiae liomanac, dixit: Placet, ut episcopi,
[episcopus: Dion.] etc. quae in recentioribus Coloniensibus conciliorum
editionibus adseripta sunt aliis characteribus. Verum in prisca Coloniensi,
duabus PariBionBibus et codicibus Vaticanis legitur quemadmodum apud
Gratianum.
C. IV. * Debere: In codicibus impressis fpraet. Ed. Bas.] haec se-
quebantur70: Contra Murtinus Papa, si lector tiiluam duxerit, ut supra
legitur. Sed illud ubi necessitas, hoc, ubi nulla necessitas urget. Quae sunt
expuncta, quia in vetustis codicibus aut non habentur, aut sunt adseripta
in margine.
Dist. LXXXIV. can. 1. 7) Codd. coli. o. orig. Ans. 8) vel pauperes: Edd. coli. o. 9) bis: orig, 10) adhuc: deest: Edd. coli. o. pr. Bas. 11) Codd.
coli. o. 12) Codd. ct Edd. coli. o. Turrccran. Aus . 13) »6. 14) Codd. coli. o. orig. Aus. 15) adhortari: orig. 10) vestram: Edd. coli. o. 17) queat: EG ; possit
vel queat: H || can. 2. 18) item: ABD] — Ep. 27. sci*. ao. (303. lib. XIII. ed. Muuc. — Jaffe no. 1511. — Aus. VI, 189. (can.: quia ergo) 19) ABCDF
20) ABCDF; honoris geniique sui neque: orig. 21) Codd. ct Edd. coli. o. Turrecrcm. Aus. 22) Codd. et Edd. coli. o. Aus. 23) se: deest: C Aus. 24) Codd.
coli. o. -Ius. 25) ACrhld. coli. o. Corr. .Iws. 26) vocatis: AB 27) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrcm. Aus. 28) neglig. inveneris: A 29) quamquam: EQU
30) regulariter: H; regularem: EG Turrecrem. 31) valeant: orig. 32) districtionem: EG Ttirrccrcm. 33) ABEFGH || can. 3. 84) hab. ao. 390.
ctp. Brutis I, 118.; Dcsumtus canon esi ex Dionysio (c. 3. ct -1.) apud quem inter eos profeiiur, qui ao. 419. sub Aurelio dicuntur rssc constituti. — Coli. ir. P. II,
1(5, 1. Aurelius ep. dixit) 35) Codd. coli. o. 36) Dum: AB 37) continentia: Dion. 38) Codd. coli. o. Coli. tr. P.; constrictione castitatis: Corr.
39) consecrationem : AB 40) Dist. XXXT. c. 3. 41) decet: EQU 42) Codd. coli. o. Dion.: sanctos: Edd. coli. o. 43) Codd. coli. o. Dion. Coli. tr. P.; aut: Iro
44) Jinis canonis: leo Pan. 45) Codd. ct ELd. coli. o. Dion. Coli. tr. P. 46) et: AB 47) custod. et: EGH 48) add.: saepius: Ed. Bas. 49) episcopus: Dionys.
Uisp. 50 ) ABDF 51) et: D EG H Edd. coli. o. Corr. 52) coutractant: EGH 53) so nbstin.: orig. Dton. Hisp. 54) uniuersis episcopis: Dion. 55) ab omn.
dict. est: plac.: deest : Uisp. 56) ab: EGH 57) in: CEGIl 58) et ab omnib.: deest: Dion. 59) altari: orig. Dion. 60) Inserviunt: Hisp. || ca n. 4. 61) hab.
ao. 401. (ap. Dionys. c. 70.); c/. Maasscn G csch. I, 161. — up. Brutis I, 163. — cf. Dist. XXXII. c. 13. Coli. tr. P. II, 19, 3. 62) Praeterea cum: Coli. tr. P.
63) refertur: D FA. Litgd. I.; referatur: EGH EId. coli. rcl. pr. Lugd. II. G4) Jvo Pan. III, 105. 65) propria: Corr.; priorum: Hisp. 66) et: Jro 67) eccl.
priventur honore: EGH 68) eccl. : deest: Hisp. 69) observare: Jvo 70) In D add. : Contra Martinus papa supra lector si viduam. Sed illud ubi neces-
sitas cogit, hic ubi nulla necessitas urget |{ can. 5. 71) Co<ld. coli. o. 72) Tcrraconcnsi : AEG; Terrae in ensi: CH 73) scr. ao. 385. — Jaffe no. 65. — Ans.
VIII, 5.; ho Dccr. VI, 51. 74) detentus: EGH 75) Si quis: ib. 76) sane cler.: Ico 77) vel: ABF 78) Codd. coli. o. 79) Codd. et Edd. coli. o. Aus. 80) du-
cens: EGH 81) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 82) laicali: CFGH: laici: D 83) ita demum possidet: Ams. 84) si sine hac: ib. ; add.: clericus: EGH 85) Codd.
et Edd. coli. o. || can. 6. 86) Anacl. Papa: EGH — Cap. Pseudoisid. derivatum ex I sidor, de offic. lib. II. c. 7. no. 4. aut C. Aquisgran. ao. 816. hab. — Ep. II.
c. 22. ap. Hiitschiu8 p. 73.; A«s. ded. IV, 23. (can. contin.); Burch. II, 5. (can. contin); Ans. VII, 96. (100.): Ivo Decr. VI, 25. (can. contin.); Caes. VI, 64.
87) et Moisi: Aus. ded. Burch. Aus. Ivo 88) id est seu.: deest: Ans. ded. 89) ct: deest; Ajis. 90) c. 20. v. 29. 91) Codd. coli. o. Aus. 92) hic: Edd. coli. o.
pr. I en. II. Hor. 93) Sap. c. 4. v . 8. 94) Codd. ct Edd. coli. o. 95) eo amplius: DEGH
297
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXV. LXXXVI. c. 1-4.
298
ad Abraham uixisse9® homines legamus 97 c, nullus alius
prius98 appellatus est presbiter, id est senior, nisi Abraham,
qui multo paucioribus uixisse annis conuincitur. Non ergo
propter decrepitam senectutem99, sed propter sapientiam
presbiteri nominantur109.
DISTINCTIO LXXXV.
GRATIANUS.
Hospitalitas vero usque adeo episcopis necessaria est, ut, si
ab ea inueniantur1 alieni, iure prohibeantur ordinari.
Unde Gregarius scribit I ok anni Episcopo, [lib. XII.
epist. 6.]2:
C. I. Hospitalitatem nesciens non fiat episcopus.
Florentinum archidiaconum ecclesiae Anchonitanae, qui
ad episcopatum electus fuerat, scripturae quidem sacrae
scientiam habere, sed ita etatis senio iam confractum31
accepimus4, ut ad regiminis offitium non possit assurgere;
adicientes5 etiam, illum ita0 tenacem existere, ut in domo
eius amicus ad karitatem numquam introeat. Rusticus au-
tem diaconus eiusdem ecclesiae, qui similiter electus fuerat,
uigilans quidem homo dicitur, sed, quantum asseritur, psal-
mos ignorat. Florentinum7*5 uero diaconum ecclesiae Ra-
uennatis, qui electus ab omnibus memoratur 8 c, sollicitum
esse nouimus, sed qualis sit interius omnino nescimus9 d.
Ideoque fraternitas tua10 una cum fratre nostro 11 e et coepi-
scopo nostro Armenio, suprascriptae12 ecclesiae Anchonita-
nae uisitatore, illuc festinet13 accedere, et diligenter de uita
acllf moribus singulorum requirere, si15 nullo 10 s sint17h
crimine conscii, quod eos ad hoc offitium uetet accedere.
Pariter etiam requirendum est, si hoc, quod de prefato ar-
chidiacono dictum est, quia numquam amicus domum eius
ingressus est, ita 181 se ueritas habet 19 k, et utrum ex" neces-
sitate, an ex tenacia21 talis sit; aut si ita senex est, ut ad
regendum non possit assurgere22, uel si tactis sacrosanctis23
euangeliis (sicut nobis nunciatum est) iusiurandum pre-
buerit24, numquam se ad episcopatum accedere. Sed et25
de Rustico diacono quantos psalmos minus20 tenet271 scru-
tandum23 m est. Florentino autem diacono Rauennati, si
nullum, sicut diximus, crimen est, quod obsistat, apud epi-
scopum eius necesse est29", agere ut ei debeat concessio-
nem300 concedere; non tamen ex nostro mandato uel edi-
cto31,ne contra suam uoluntatem eum concedere 32p uideatur.
DISTINCTIO LXXXVI.
GRATIANUS.
I. Pars. Doctorem autem episcopum oportet esse, ne in-
feriorum culpae in eum refundantur, qui docendi offitium accepit,
quod exequi nescii uel negligit.
EDITIO
Dist. LXXXIV. c. 6. c) legerimus — D i s t. LXXXV.
e) nostro: deest f) vita ac: deest g) si de nullo h) sibi sun
o) cessionem p) cedere — Dist. LXXXVI. c. 2. a) quod
b) possis c) quis — c. 4. a) excesserit b) minoribus c) ut ab
Unde Leo Episcopus scribit Aquileqensi Episcopo, [epist. III.
et LXXXIV. seu LXXXVI.]1:
C. I. Negligentiae rectorum inputantur 2 culpae inferiorum.
Inferiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae
sunt, quam ad desides negligentesque rectores, aui multam
sepe nutriunt pestilentiam, dum austeriorem * dissimulant
adhibere3 medicinam.
C. II. Homines sunt diligendi, peccata odio habenda.
Item Leo Episcopus Rustico Narbonensi Episcopo,
[epist. XC. seu XCII. in princip.]4:
Odio habeantur peccata, non homines5; corripiantur
tumidi8, tolerentur infirmi; et quod7" seuerius castigare81’
necesse est non seuientis plectatur9 animo, sed medentis.
C. III. Qui negligit emendare quod ualet, facientis
culpamlu habet.
Item Iokannes VIII.11*
Facientis proculdubio culpam habet, qui quod potest
corrigere negligit emendare. Scriptum quippe est12: „Non
solum qui faciunt, sed etiam13 qui consentiunt,” 14a partici-
pes iuaicantur. §. 1. Et libat15 Domino prospera, qui ab
afflictis pellit aduersa. Et negligere, cum possit 10,5 detur-
bare peruersos, nichil est aliud quam fouere. Nec caret
scrupulo consensionis 17 occultae, qui manifesto facinori de-
sinit obuiare. Et probat se odisse uitia, qui condempnat
errantes. Nec relinquit sibi locum deuiandi, qui non peper-
cerit18 excedenti. Et primus innocentiae gradus est odisse
nefanda. Et latum19 pandit delinquentibus aditum, qui
iungit cum prauitate consensum. Et nichil prodest alicui
non puniri proprio, qui puniendus est alieno peccato.
II. Pars. Gratian. Si autem in corripiendo quisque-0*
modum excesserit, non a subditis, sed a Domino ueniam petat.
Unde Augustinus deuita* clericorum-1:
C. IV. Veniam a subditis non petat qui in corripiendo
modum excedit 22 ".
Quando necessitas disciplinae moribus2315 cohercendis
dicere uos 24 dura uerba conpellit, si etiam ipsi25 modum
uos excessisse sentitis, non a uobis20 exigitur, ut uobis a
subditis27 0 ueniam postuletis, ne apud eos, quos oportet
esse subiectos28, dum nimium2911 seruatur humilitas, regendi
frangatur auctoritas. Et30e tamen petenda est uema ab
omnium Domino, qui nouit eos 31 {, quos32 plus iusto forte
corripitis, quanta beneuolentia diligatis.
III. Pars. Gratian. In doctrina uero sacrae scripturae
debet auctoritatem pre ferre 33 e, non secularium litterarum peri-
tiam ostentare. Non enim est episcopalis offitii grammaticam
exponere, ne laudes Iouis persanent ore pontificis.
lOMANA.
:. 1. a) confectum b) Florentium c) dicitur d) non scimus
i) si ita k) habeat 1) teneat m) perscrutandum n) agi
in peccatis b) castigari — c. 3. a) consentiunt facientibus
eisven. d) nimia e) Sed f) etiam eos g) episcopus praeferre
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXXXVI. C. I. # Austeriorem: Sic legitur in epistola 84.
Verum in epistola 3. eiusdem Leonis legitur: necessariam. Reliqua utrobi-
que eadem sunt.
C. m. * Caput hoc ex variis sententiis hinc inde collectis confectum
est, quarum prima usque ad vers. emendare, sumta est cx epistola B. Gre*
gorii 114. lib. 7. indict. 2. Theodorico et Theoborto regibus Francorum.
C. IV. * De vita: Inter opuscula B. Augustini, A. D. 1181. Parmae
impressa, sunt tres sermones do communi vita clericorum, ox quibus in
vulgatis tomis operum B. Augustini tomo 10. referuntur duo sub numero 52.
et 53. ad fratres in eremo. Tertius autem cura epistola 100. omnino con-
venit; sod quae in epistola diriguntur ad monachos, in sermone diriguntur
ad viros. Ex istis tribus sermonibus dc communi vita clericorum multa
capita accepit Gratianus (ut suis locis notabitur), et hoc quidem ex tertio.
Dist. LXXXIV. can. 6. 96) vixissent: orig.; vixisse: Codd. orig. 97) Codd. ct Edd. coli. o.Ans.; legimus: An», ded. Burch. Ivo 08) primus: orig.
An 8. ded. Burch. luo; deest: Ana. 99) aetatem: CD Edd. coli, o.; aetatem vel senectutem: EQH 100) nominati sunt: EQH
Dist. LXXXV. 1) inveniuntur: EGH 2) Ep. 11. scr. ao. G04. lib. XIV. Ed. Maur. — Jaffe no. 1543. — 3) Codd. coli. o. orig. 4) indicatum nobis est:
orig. 5) addiscentes: CDEFGH: addentes: orig. 6) tam: EGH 7) Codd. coli. o. pr. .4, — orig. et sic deinceps 8) ib. Turrccrem. 9) ib. 10) vestra: AB
11) ABCDF 12) supradictae: EGH 13) festines: Edd. coli. o. pr. Lugdd. 14) Codtl. et Edd. coli. o. Turrccrem. Corr. orig. 15) vel si: orig. 16) Codd. ct Edtl.
coli. o. orig. 17) Codd. et Edd. coli. o. 18) Codd. coli. o. 10) Codd. coli. o. orig. 20) aut ex ... aut ex ten.: EGH 21) tenacitate: D Edd. coli. o. Corr. 22) ac-
cedere: EQH 23) sanctis : Edd. coli. o. 24) praebuit: DGH 25) ct: deest: BEQH; etiam: orig. 26) memoriter: EGH 27) Codd. coli. o. 28) ib. 29 Codd.
et Edd. coU. o. Turrec. 30) Codd. coli. o. pr. A 31) dicto: orig. 32) Codd. ct Edd. coli. o. Corr.
Dist. LXXXVL can. 1. 1) Episc.: deest: AB — Ep. ad Septimum AquiUg. ao. 442.(7) Ed. Bnll. ep. T. c. 5. — Jaffe no. 176. — .rlws. VI, 155. (152.) —
eadem leguntur tu ep. ad lanuurium ep. 18. Ed. Baller. 2) pastorum deputentur: EGH 3) habere: EGH || can. 2. 4) Ep. 167. scr. ao. 458 — 459- Ed. Baller.
— Jaffe no. 320. — Alg. n, 2. 5) nou hom.: deest: Alger. 6) ct corrip. homines tum. : ib. 7) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 8) Codd. coli. o. pr. B (investigaro)
9) plectetur: Alger. 1| can. 3. 10) quod potest, fac. proculdubio culp.: EGH 11) Fragmen lum incertum cf. Berard. II, 2, 392. — Ico Ilecr . VI, 115. (can.:
vide* fili cariss.) CoU. ir. P. I, 63, 8. — cf. Beucd. Lcv. III, 386. in Mon. Oerm. LL. II, 2, 126. et Dist. LXXXIII. c. 3. 4. 5. 12) Hom. c. 1. e. 32. 13) ctiaui : deest:
EGH 14) Codd. coli, o . CoU. tr. P. 15) libet: Ed. Bns. 16) Codd. coli. o. Turrecrem. 17) concessionis: EGH 18) pepercit: ib. 19) latis: Coti. tr. 1 .
20) Codd. coU. o. pr. F || can. 4. 21) Richt. Berardvm secutus cauonem ex Ep. ad Seleuciauam scripta case sumtnm contendit, imo est cx Ep. ad sanctimoniales
in Ed. Maur. Ep. 211. no. 14. c. a. 424. — Ivo Beer. VI. 384.; CoU. tr. P. III, 10, (11,) 9. 22) Codd. coli. o. 23) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P.; In moribus: Edd.
coU. o. 24) nos: Coli. ft*. P. 25) in Ipsis: orig. Ivo 26) nobis: CoU. tr. P. 27) Codd. coli. o. pr. F Ito CoU. tr. P.; vos a subd. : F Edd. coli. o.
EQU Ed. Bos. f sublectas : orig. 29) Codd. ei Edd. coli. o. Ivo CoU. tr. P. 30) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. F. 31) ib. Ito 32) eas, quas : orig. 33) Codd. coli. o. ||
299
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXVI. c. 5-14.
300
Unde Gregoriua scribit Desiderio Episcopo, [lib. IX.
epist. 48.J34
C. V. Sacram scripturam , non grammaticam debet
episcopus exponere.
Cum multa nobis de35* uestris studiis fuissent nunciata,
ita nostro cordi est nata3® leticia, ut negare37 ea, que sibi
uestra fraternitas concedenda deposcit33®, minime ualere-
mus39. Sed post hec40' peruenit41 ad nos, (quod sine uere-
cundia memorare non possumus), fraternitatem tuam42 gram-
maticam43 quibusdam exponere. Quam rem ita moleste
suscepimus, ac44 sumus uehementius aspernati, ut ea, que
prius dicta fuerant43®, in gemitum et tristiciam uerteremus,
quia in uno se 18 ore cum Iouis laudibus Christi laudes non
capiunt47. Et quam graue nefandumque sit episcopis48 ca-
nere, quod nec religioso49' conueniat, considera507.
IV. Pars. Gratian. Liberalem quoque necessitatem pa-
tientibus sacerdotem esse oportet; alias autem uacuum portabit
nomen episcopi.
Unde Gregorius scribit [lib. V. epist. 29.] Secundo
seruo Dei inter cetera 51*.-
C. VI. Sine liberalitate inane portatur nomen episcopi.
Fratrem nostrum Marianum52® episcopum uerbis, qui-
bus uales, excita, quia eum obdormisse suspicor. Dic53c
ergo illi5,1®, ut55' cum loco mutet et mentem. Non58 sibi
credat solam lectionem sufficere et orationem, ut remotus
nichil studeat de manu fructificare577: sed largam manum
habeat, necessitatem patientibus concurrat, alienam inopiam
suam credat, quia, si hoc 53 s non habet, uacuum episcopi
nomen tenet.
V. Pars. Gratian. In ipsa autem 59 liberalitate modus ad-
bibendus est rerum et personarum: rerum, ut non omnia uni , sed
singulis quedam prestentur, ut pluribus prodesse possimus, iuxta
■illud Prophetae: „ Dispersit, dedit pauperibus personarum, ut
primum iustis, deinde peccatoribus: quibus tamen dare prohibe-
mur, non quia homines sunt, sed quia peccatores.
Unde Augustinus supra Iohamiem parte i/.80a
C. VII. Intnane peccatum est res suas istrionibus donare01.
Donare res suas istrionibus uitium est inmane, non
uirtus. Et82 scitis de talibus, quam sit frequens fama cum
laude, quia83®, „laudatur peccator in desideriis animae suae,
et qui iniqua gerit81 benedicitur.**
C. VIII. Grauiter delinquunt qui uenat oribus00* aliquid donant.
Idcm°° in Psalmo CII. [ad uers. Faciens misericordias.]
Qui uenatoribus donant, quare donant? dicant mihi, quare
dant87® uenatori? Hoc in illo amant, in quo nequissimus
est, hoc in illo pascunt, hoc in illo uestiunt, ipsam nequitiam
ublicam88 spectaculis omnium89. Qui donant70 istrioni-
us, qui71' donant meretricibus, quare donant? numquid
non et72 ipsa73® hominibus74 donant75: Non tamen naturam
ibi attendunt operis Dei, sed nequitiam operis humani.
[C. IX.]78*
Item 77 ®.
Qui uenatori78', donat79®, non homini donat80, sed arti
nequissimae. Nam si homo tantum esset, et uenator non
esset, non ei81' donares: honoras in eo uitium, non naturam.
[C. X.]82*
Idem in Psalm. CXL VII. 83
Vident homines uenatores84®, et delectantur : ue miseris,
si non se correxerint. Qui enim uident uenatorem et dele-
ctantur, uidebunt Saluatorem et contristabuntur85.
[C. XI.]88*
Item Ieronimus in Psalm. XC. [ad uers. Sperabo in
Domino]87.
Esau uenator erat, quoniam peccator erat. Et penitus
non inuenimus in scripturis sanctis sanctum aliquem uena-
torem.- piscatores inuenimus sanctos.
[C. XII.]88*
Item Ambrosius in omelia [XXXIII. de Quadragesima]89.
Quid prodest ieiunare uisceribus, et90 luxuriari91® uena-
tibus? abstinere a92' cibis, errare peccatis?
[C. XIII.]93*
/fem94®.
An putatis illum ieiunare, fratres, qui primo diluculo
non ad ecclesiam uigilat, non beatorum martirum sancta95
loca perquirit, sed surgens congregat seruulos, disponit
retia, canes producit, saltus siluasque perlustrat? Seruulos,
inquam, secum pertrahit, fortasse magis ad ecclesiam festi-
nantes98, et uoluptatibus suis peccata accumulat aliena,
nesciens reum se futurum tam de suo delicto, quam de per-
dicione seruorum.
C. XIV. Que sint in liberalitate 97 seruanda.
Item Ambrosius in lib. de o^ffiVs98*.
Non satis* est beneuelle, sed etiam bene facere". Nec
satis est iterum bene facere, nisi id ex bono fonte100, hoc
est ex 101 bona uoluntate proficiscatur. Item 1025 : §. 1. Per-
fecta liberalitas103 fide, causa, loco, tempore commendatur,
ut primum opereris 181 circa domesticos fidei. Grandis culpa,
si sciente te fidelis egeat, si scias eum sine sumptu esse,
EDITIO ROMANA.
D is t. LXXXVI. c. 5. a) bona de b) poposcit c)hoc d) fuerint e) laico religioso f) ipse consid. — c. 6. a)Secun-
dino b) Marinianum c) ante Dic inseritur: Et ir.fra: d) ei e) ut: deest f) remotus studeat sedere et de manu minime
fructificare g) haec — c. 7. a) tract. C. ad c. 16. loannis b) quia, sicut scriptum est, — c. 8. a) venatori b) donant c) qui
donant aurigis, qui d) ipsi — c. 9. a) C. IX. De eodem b) Idem ibidem paulo inferius c) venatoribus d) donant . . .
donant e) ei: deest — c. :o. a) C. X. De eodem b) venatorem — c. 11. a) C. XI. De eodem — c. 12. a) C. XII. De
eodem b) luxuriare c) a: deest — c. 13. a) C. XIII. De eodem b) Idem ibidem paulo inferius — c. 14. a) Ambr. lib. I.
de off. c. 30. b) Et infra
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIV. * Non satis: Hinc usque ad c. Si quid r ero in aliquot vetustis Gratiani exemplaribus et apud Ansclmum estnnicum caput.
Dist. LXXXVI. can. 5. 31) Ep. 54. scr. no. COI. lib. XI. Ed. Maur. — Jaffeno. 1404. — Ans. ded. H, 255. (can. contin.); Burch. I, 97. (cati, contin.) ;
Jvo Dccr. V, 199.; Coli. tr. P. I, 63, 8.; Coli, tredec. Part. I, 174. Caes. IV, 57. 35) Codd. et Edd. coli. o. 36) innata: Edd. coli. o. pr. Bas. 37) negari: Coli,
tr. P. 38) Codd. ct Edd. coli, o.; poposcerat: orig. Ans. dcd. Burch. Jvo 39) valerem: CDF; valeamus: B; pateremur: orig . An a. ded. Burch. Jvo; pateren-
tur: Coli. tr. P. 40) Codd. coli. o. Ivo 41) vonit: Jvo; Iro Decr. IV, 161. 42) vestram: BDEQff Edd. coli. o. 43) ndd. : et illam (illa: Jvo Decr. V.) difficiliora:
Burch. Ivo Decr. V. 44) et: EGH 45) Codd. ct Edd. coli. o. Coli. tr. P. 46) se: deest: Burch. Ivo Decr. V. 47) laud. esse non possunt: (b. 48) episcopum:
EQH Ivo Dccr. IV.; episcopos: Ivo Decr. V. 49) Codd. ct Edd. coli. o. 50) Codd. coli. o. Jvo Decr . V. || can. 6. 51) Codd. coli. o. orig. — Ep. 30. scr. ao. 596.
lib. VI. Ed. Maur. — Jaffe no. 1041. — 52) Codd. et Edd. coli. o. pr. F (Martianuin) et Ed. Bas. (Maurianum) 53) Codd. coli. o. 54) Codd. et Edd. coli. o.
55) ib. orig. 56) nec: EOE Edd. coli. o. 57) Codd. ct Edd. coli. o. 58) ih. 59) autem: deest : AB |[ can. 7. 60) Codd. coli. o. Jvo; — Avg. sup. Ioaun. tract. C.
no. 2. ad c. 10. Ed. Maur. — Jvo Decr. XI, 81. ; Coli. tr. J\ III, 21, (22,) 18. 61) dare: AB 62) sed: Edd. Arg. Bas. 63) Codd. et Edd. coli. o. ; quia scriptum est:
Coli. tr. P. — Psalm. 9. v. 3. 64) agens : A: egerit: EG [1 c an. 8. 65) Codd. coli. o. 66) Itera : BCF — Ennar ratio in Psalm. 102. v. 6. no. 13. Ea. Maur. Jvo Decr.
XIII, 31. Coli. tr. P. III, 25, (26,) 1. 67) A BCF Jvo Coli. tr. P.; donat: orig. ct sic deinceps numerus singularis 68) publicant: ABEGH Edd. coli. o. pr. Bas. —
Corr. G9) hominum: BP Edd. coli. o. 70) donat et sic deinceps nnm. singul. : A Ico 71) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 72) etiam: C; et: deest; AE 73) Codd.
ct Edd. coli. o. 74) omnibus: EGU 75) donantur: B Edd. lntgdd II. III. j| can. 9. 76) Codd. coli. o. 77) Codd. coli. o. — ib. paulo infertus. Ivo Coli. tr. P. U. II.
78) Codd. coli. o. pr. D; — orig. Jvo Coli. tr. P. 79) BCDF Ed. Bas. orig. Coli. tr. P. 80) donat: deest: EGH 81) Codd. ct Edd. coli. o. Jvo Coli. tr. P. || can. 10.
S2) Codd. coli. o. pr. D 83) Aug. in Psalm. CXLVII. no. 3. Ed. Maur. — Ico Decr. XIII, 32.; Coli. tr. P. III, 25, (26,) 2. 84) Codd. et Edd. coli. o. 85) trista-
buntur: BC || can. 11. 86) ABCEGH 87) Haec ad Hieronymum non pertinent; cf. Berard. III, 122.; Jvo Decr. XJII, 33. ; Coli. tr. P. IH, 25, (26,) 3.; Caes.
VIII, 94. || can. 12. 88) AliCH 89) Canonem hunc rt sequentem Caesario Arelateusi assignant Fr. Maur in i in ed. opp. At t gusti» i, ubi invenitur Senn. 146. no. 1.
in Appendice. — Jvo Decr. XIII, 34. ; Coli. tr. P. III, 25, (2G,) 1. ; Caes. VIII, 95. 90) ioiun. vise, et: deest: A 91) Codd. et Edd. coli. o. pr. AB. —Jvo 92) Codd.
coli. o. orig.; a cib. et: Edd. coli. o. || c an. 13. 93) Codd. coli . o. 94) Codd. coli. o. —ibid. panllo inferius — Ivo Decr. XIII, »4. ; Coli. tr. P. Uf, 25, (26,) 4. §. 1.
Caes. VIII. 95. 8. 1. 95) sanet.: deest: Coli. tr. r. 96) venire cupientes: orig. j| can. 14. 97) libertate: ABI) 98) Codd. coli. o. — Ambr. de off. lib. I. c. 80.
no. 143. (Ed. Migne) — Ans. XIII, 28. ( can.cont .); Polgc. VI, 20, 1. (can.cont.) 99) bene (bonum: E) velle facere: EGH 100) ndd. : procedat: EGH Edd. coll.o.;
ex bon. font. boc eat: deest: D 101) ex: deest: orig. 102) Codd. coli o . Aus. Polgc. — l. cit. no. 148. 103) libertas: ADQ 104) operis: DH Ans. Polgc.;
operetur: B Edd. coli. o.
301
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXVI. c. 15-21.
302
famem tollerare105c, erumpnam perpeti, qui presertim egere
erubescit1068, si in causam ceciderit aut captiuitatis suo-
rum107, aut calumpniae, et non adiuues, si sit in carcere108,
et penis et suppliciis et100' propter debitum aliquod iustus
excrucietur, (nam etsi110 omnibus debetur misericordia,
iusto 111 { amplius), si tempore suae afflictionis nichil a te in-
petret, si tempore112 periculi, quo rapitur ad mortem, plus
apud te pecunia tua ualeat quam uita morituri, non est leue
peccatum**.
[C. XV.] 118 a
Dominus non uult simul115 effundi opes, sed dispensari,
nisi forte, ut Helyseus110, qui117 boues suos occidit, etpauit
pauperes ex eo, quod habuit, ut nulla cura118 teneretur do-
mestica, sed relictis omnibus in disciplinam se propheticam
daret.
[C. XVI.] 110a.
/f em 120 b.
Est etiam121 illa probanda122 liberalitas, ut proximos
seminis tui ne123c despicias, si egere cognoscas. Melius
enim est, ut ipse subuenias tuis, quibus pudor est ab aliis
sumptum deposcere124, aut alicui125 postulare subsidium ne-
cessitatis1205; non tamen illi1-”0 ditiores fieri uelint,ex128feo
quod tu potes 12°b conferre inopibus: causam enim* na-
tura180 prestat, non gratia. Neque enim propterea te Deo 18111
dicasti182, ut tuos188 diuites facias, sed ut tibi uitam perpe-
tuam fructu boni operis adquiras, et precio miserationis pec-
cata tua redimas. Putant parum se poscere? precium184
querunt tuum, uitae tuae adimere contendunt fructum133,
et accusant136, quod eos diuites137 non feceris, cum te uelint
illi188 eternae uitae fraudare mercede?
[C. XVII.]13»5
ItemU3h.
Consideranda est141 etiam142 in largiendo etas atque
debilitas, nonnumquam etiam uerecundia, que ingenuos
prodit natales, ut senibus plus largiaris, qui sibi iam148c
uictum non queunt14-1 querere. Similiter et debilitas corpo-
ris est promptius adiuuanda143d ; tamen 14Ce si quis ex diuitiis
cecidit in egestatem, et maxime, sine 147 f uitio suo, sed aut
latrociniis148, aut proscriptione140, aut calumpniis que habe-
bat amisit.
[C. XVIII.]150»
e m 131 5.
Pulcra* etiam152 liberalitas est, in ipso quoque pauperis
dato mensuram tenere, ut153 habundes pluribus, non conci-
liandi fauoris gratia ultra modum fluere. Quicquid enim 151 c
ex affectu puro et sincero promitur153, hoc est decorum: non
superfluas edificationes aggredi156, nec pretermittere neces-
sarias. Et maxime sacerdotibus 157 ‘l hoc conuenit, ornare 158
Dei templum honore138 congruo, ut etiam cultu1600 aula
Domini resplendeat, inpensas misericordiae frequentare161 f,
quantum oporteat largiri peregrinis, non superfluas, sed
conpetentes162s. /fcm168h: §. 1. Conpatiamur itaque164'
alienis calamitatibus165, necessitates aliorum quantum pos-
sumus iuuemus, et plus interdum quam possumus166. Melius
est enim causas prestare pro misericordia et 107 k inuidiam
perpeti, quam pretendere inclementiam; nos1681 aliquando
in inuidiam incidimus, quod 160 m confregimus 170 n uasa mi-
stica, ut captiuos redimeremus.
[C. XIX.]171»
Item1'2 super Lucam 173b.
Singulis1740 quoque generibus hominum conueniens tri-
buit S. Baptista1758 responsum unum omnibus ita: publicanis,
ne ultra prescriptum exigant, militibus, ne calumpniam176
faciant, predaml77e requirant; docens idcirco stipendia con-
stituta miliciae, ne, dum sumptus queritur, predo grassetur.
Sed hec et alia offitiorum178 precepta propria sunt178f singu-
lorum, misericordia180 communis est usus. Ideo commune
preceptum omnibus offitiis, omnibus etatibus necessaria, et
ab omnibus deferenda. Non publicanus, non miles excipitur,
non agricola, uel181 urbanus, diues et182 pauper, omnes in
commune188 admonentur, ut conferant non habenti. Miseri-
cordia enim plenitudo uirtutum est, et184 ideo omnibus est
proposita forma perfectae uirtutis, ne uestimentis alimentis-
que suis parcant. Misericordiae tamen ipsius pro possibili-
tate conditionis humanae mensura seruetur185, ut non sibi
unusquisque totum eripiat, sed quod habet cum paupere
partiatur.
[C. XX.]186»
Idem 187 5.
Ceterum Dei traditio est, ut prius pascas parentes. Nam
si iuxta diuinum oraculum188 contumelia parentis morte lui-
tur, quanto magis fames, que multo188 0 grauiorest? Quo
loco insolentem Dominus infrenat iactantiam1006.
[C. XXI.]181»
Idem in libro de offitiis132*.
Pasce fame morientem. Quisquis enim pascendo homi-
nem seruare poteris1035, si non paueris1040, occidisti183.
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXVI. c. 14. c) fame laborare d) erubescat e) et: deest f) tamen iusto — c. 15. a) C. XV. De eodem
b) Idem ibidem paulo inferius — c. 16. a) C. XVI. De eodem b) Idem ibidem continenter c) non d) necessitati
e) ut illi f) ex: deest g) posses h) Domino — c. 17. a) C. XVII. De eodem b) Idem ibidem paulo inferius c) sibi labore
iam d) corp. et haec iuvanda promtius e) tum f) si non — c. 18. a) C. XVIII. De eodem b) Idem libro II. officiorum,
cap. 21. c) enim: deest d) sacerdoti e) hoc cultu f) convenientes frequentare g) superflua sed competentia, etc.
h) Idem i) itaque: deest k) vel 1) ut nos m) qui n) confregerimus — c. 19. a) C. XIX. De eodem b) ad c. 3. Lucae
in vers. Generatio viperarum c) In singulis d) Baptista Ioannes e) ne praedam f) sunt: deest — c. 20. a) C. XX. De
eodem b) Id. ad cap. 18. Lucae c) morte d) iactantiam, etc. — c. 21. a) C. XXI. De eodem, b) poteras c) pavisti —
NOTATIO K ES CORRECTORUM.
** N011 est leve peccatum: Verba haec non sunt ibi apud Ausci*
tuum ct in Polycarpo.
C. XVI. * Causam enim: Apud B. Ambrosium legitur: causa enim
praestat, non gratia, itemque apud Ansdmuiu et in Polycarpo. Sed vetusti
codices Gratiani et glossa cum impressis concordant. Alia autem nonnulla
ex ipso Ambrosio sunt emendata.
C. XVIII. # Pulchra etiam: Apud B. Ambrosium legitur: pulchra
liberalitas, erga ipsos quoque pauperes mensuram tenere. Sed apud Anselmuin
el in Polycarpo habetur ut apud Gratianum, ct adest glossa in voce: dato.
C. XXI. * De officiis: Caput hoc uou est inventum apud B. Ambro-
sium, sod apud Ansclmum et in Polycarpo ex eodem citatur, et Barlbolo-
inaeus Urbinas Kremita in Millcloquio, quod collegit ex dictis B. Ambrosii,
atfort hunc locum ex eodem Ambrosio iu libro dc alendis pauperibus, qui
liber hactenus desideratur.
Dist. LXXXVI. c a n. 14. 105) Codd. coli. o. orig. Ans. Polyc. : add. : ct : Edd. coli. o. 10G) Codd. et Edd. coli. o. 107) add. : filiorum : CDEGH ; capt. suae vol
suor, fil.: Edd. coli. o. 108 ) add.: positus: Edd. coli. o. 109) ABCDFG Ans. 110) nam: deest: A; etsi: deest: EG 111) Codd. ct Edd. coli. 0. Au». 112) super:
Aus. || can. 15. 113) Codd. coli. o. pr. E 114) Codd. coli. o. — ibid. no. 149.; Au». Polgc. II. II. 115) similes: Aus. 11G) c/. I. 3. Hrg. c. 19. 117) qui: deest:
orig. 118) add.: vel causa: A II can. 16. 119) Codd. coli. o. pr. 1) 120) Codd. coli. o. — ibid. no. 150.; Polyc. II. U. 121) et: KGH Edd. coli. o. 122) alia:
CDEFOH Edd. coli. o. 123) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. Polyc. 124) petere: A Ed. Das. 125) alicuius: At\ ab aliis: E 126) Codd et Edd. cotl.o .
Polyc. 127) Codd. coli, o Pob/c. 128) Codd. ct Edd. coli. o. 129) Codd. coli. o. 130) nat.: deest: Ans. Polgc. 131) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polgc. 132) dedi-
casti: Edd. coli. o. 133) illos: D Edd. coli. o. 134) praemium: Edd. coli. o. pr. Bas. 135) Buhm. add. invitis, codd. msc. ct impr.: et si iusto lacero putant
136) accusat: orig. Polyc. 137) eum divitem: » b. Ans. 138) ille velit: ib. || can. 17. 139) Codd. coli. o. pr. D 140) Codd. coli. o. An*. — ibid. uo. ^158. Ans.
Polyc. ll. II. 141) est: deest : orig. 142) etiam: deest: Edd. coli. o. 143) Codd. ct Edd. coli. o. Polyc. 144) nequeunt: Codd. coli. o. pr. AB: Ans. Uj) Codd. ct
Edd. coli, o, pr. DF (iuuanda) ; et hoc iuuando (?): Polyc. 146) ABCDF: cum: Ed. Bas. 147) Codd. coli, o.; si sine: Edd. coli. o. 118) latrociuio.
149) praescriptione: DF Edd. coli. o. ||ean. 18. 150) Codd. coli. o. pr. CD 151) Codd coli. o. — Ambros. de offic. lib. II. c. 21. uo. 110 sg.ed. Ali g ne. .4«*.
PolifC.ll.il. 152) etiam: deest: EQH 153) nec: Edd. coli. o. 154) Codd. et Edd. coll.o. Aus. Polyc. 155) promittitur: Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. II j. 150) agere:
EQH 157) ABcD Edd. coli. u. 158) honorare: ABC; ordinare: D 159) decore: orig. 160) Codd. et Edd. coti. o. Ans. Polgc. 161) ibid. _ 162) Codd.et hda. coll.o.
Polyc. 163) Codd. coli. o. — ib. c. 28. uo. 136. 164) Codd. et Edd. coli. 0. Pob/c. 165) peccatis ct (vel: C ) calum.: BC 166) possimus: Polyc. 167) Codd. coli. o.
Polyc. 168) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ius. Polyc. ; et nos: Edd. coli. rei. 169) Codd. coli. o. orig. Ans. Polyc. 170) Codd. coli. o. pr. D (fregerimus) II can. 19-
171) Codd. coli. o. pr. D 172) item : AB 173) Codd. coli. o. — Am&ros. ad. c. 3. Lue. i. 9. — ed. Migne lib. Ii. no. 77. 174) Codd. coli. o. pr. D — orig. 17;>) ABUjr
J76) calumnias: Edd. coli. o. 177) ABDF 178) vitiorum: AB 179) Codd. et Edd. coli. o. 180) misericordiae: EGH Codd. coli. o. Codd. orig. ~ 181) uou : EOJi
182) ct: deest. ib. 183) communione: EH 184) enim pleuit. virt. est et: deest: AB 185) servatur: orig. j| can. 20. 186) Codd. coli. o. 187) ib. — ««J f*
Jmc. vera. 20. lib. VIII. no. 78. ed. cit. 188) Levit. 20. ; Exod. c. 21. ; J talth. c. 15. 159) Codd. coli. o. 190) ib. || c a u. 21. 191) Codd. coli. o. pr. D 192) c/. Uuurd.
IU, 84. ; Ans. XI, 28. in fuu; Polyc. VI, 20, 1. in fut 193) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 194) ib. 195) add.: fame: Edd. coli. o. pr. Bas. j|
303
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXVI. LXXXVII. c. i.
304
[C. XXII.]1*5*
Item Ieronimus1911’.
Qui clementiam non habet, nec indutus est uiscera
misericordiae et lacrimarum, quamuis spiritalis198 sit, non
adinpleuit1990 legem Christi.
VI. Pars. Gratian. Similiter etiam oportet episcopum non
esse percussorem, id est ad200d uindictam facilem.
Unde Gregarius201 scribit Iohonni Episcopo Corin-
horum202" [libro XI., epist. 49.]:
C. XXXIII. Ad uindictam facilis episcopus esse non debet.
Si quid uero203 de quocumque clerico ad aures tuasper-
uenerit, quod te iuste possit offendere, facile204 non credas,-
necad uindictam teres accendat205 incognita; sed presentibus
ecclesiae tuae senioribus diligenter ueritas est perscrutanda,
et tunc, si qualitas rei poposcerit, canonica districtio culpam
feriat delinquentis.
C. XXIV. De quodam episcopo, qui ante206 a missarum
solempnia 207 *>, die dominico ad exarandam messem
cuiusdam profectus 208 est.
Idem lanuario Episcopo, [lib. VII. Indict. 2. epist. i.]209
Tanta210 nequitia ad aures meas de tua senectute per-
uenit, ut eam, nisi humanitus2110 pensaremus, fixa iam male-
dictione feriremus. Dictum quippe est mihi, quod domi-
nicorum 212 d die, priusquam missarum solempnia celebrare,
ad exarandam messem latoris presentium213 perrexisti, et
post exarationem eius214 missarum solempnia celebrasti;
post missarum solempnia etiam terminos possessionis
illius215 eradicare minime timuisti. Quod factum que pena
debeat218 sequi 217 °, omnes, qui audiunt, sciunt. Dubii au-
tem de tanta peruersitate2187 fueramus, sed filius noster
Cyriacus abbas a nobis requisitus 219 s, ita se cognouisse
perhibuit. Et quia adhuc canis tuis parcimus, hortamur,
aliquando220h resipisce221' miser222 senex, atque a tanta
leuitate223k morum et operum peruersitate compescere224*.
Et 225 m quanto morti uicinior efficeris, tanto sollicitior atque
timidior esse228" debes. Et quidem penae sententia in te
fuerat iaculanda; sed quia simplicitatem tuam cum sene-
ctute227 cognouimus2280, interim tacemus. Eos uero, quo-
rum consilio229 hoc23°P egisti, in duobus mensibus excom-
municatos esse decreuimus231*); ita232r ut, si quid eis intra
duorum mensium spatium humanitus233 euenerit234s, bene-
dictione uiatici non priuentur. Deinceps autem ab eorum
consiliis cautus existe235'.
VII. Pars. Gratian. Vel percussor esse prohibetur, ne
videlicet propriis manibus aliquem cedat.
Unde in Agat ensi Concilio legitur206*.
C. XXV. Non liceat 237 a episcopo propriis manibus aliquem
cedere.
Non liceat2385 episcopo manibus suis aliquem cedere239.
Hoc enim alienum a sacerdote esse debet240.
VIII. Pars. Gratian. Prohibetur etiam episcopus turpis
lucri esse cupidus, ne aliquo inhonesto negotio victum uel celera
necessaria sibi querat 241. Quod generaliter de omnibus diurno
cultui mancipatis, id est clericis et monachis, intelligi oportet.
Unde in Calcedonensi Concilio, [cap. 3.] legitur
C. XXVI. Qui connumerantur 243 in clero, turpibus non
deseruiant 244 1 lucris.
Peruenit ad245 sanctam sinodum, quia de his248h qui in
clero connumerantur247, quidam propter turpis lucri gratiam
aliorum2480 possessionum conductiones249, et causas secula-
rium290d suscipiunt251, et a sacris252® offitiis253 se254 per de-
sidiam separant, ad domos autem secularium concurrunt253,
et substantiarum eorum258 gubernationes auaritiae causa
suscipiunt. Decreuit igitur257 7 sancta258 et magna sinodus,
neminem horum259 deinceps, hoc est epicopum280, siue cleri-
cum, aut monachum, conducere possessiones, aut misceri281
secularibus procurationibus posse282 e, nisi forte, qui legibus
ad283 minorum etatum tutelas siue curationes inexcusabiles
attrahuntur, aut cui ipsius ciuitatis episcopus ecclesiastica-
rum rerum commiserit gubernacula, et284h orphanorum
atque uiduarum, que indefensae sunt, aut285' earum perso-
narum, que maxime ecclesiastico indigent amminiculo pro-
pter timorem Dei. Si quis uero transgressus fuerit hec
precepta208, ecclesiasticae287 correctioni 288 subiaceat.
DISTINCTIO LXXXVII.
GRATIANUS.
I. Pars. Viduis autem et orphanis ecclesiae presidium in-
plorantibus episcopi debent adesse, et contra inproborum uiolen-
tias protectionis patrocinium eis negare non delent.
Unde Gelasius Gerontio et Petro Episcopis1:
C. I. Inplorantibus patrocinium ecclesiae 2a episcopi
debent adesse.
Licet omnibus de nobis sperantibus non debeamus in3
quantum possumus nos negare4, plus tamen uiduarum cau-
sas5,1 et 8 inpensius ducimus exequendas, quas tueri a nobis
uel ab omnibus diuina manifestat assertio.
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXVI c. 22. a) C. XXII. De eodem b) Hier, in commentariis ad Galatas, c. 6. in vers. Alter alterius.
c) adimplet d) non ad — c. 23. a) Panormitano — c. 24. a) antequam b) solem, celebraret c) adhuc humanitus
d) dominico e) insequi f) hac perversitate g) requis. dum esset Caralis h) ut aliq. i) resipiscas k) te levit. 1) com-
pescas m) et: deest n) esse: deest o) novimus p) haec q) decernimus r) ita tamen, ut s) advenerit t) existe; te
quoque solicite custodi, ne, si eis in malo discipulus fueris, quibus in bono magister esse debuisti, nec simplicitati tuae
ulterius, nec senectuti parcamus. — c. 25. a) licet b) licet — c. 26. a) inserviant b) iis c) alienarum d) saeculares
e) quidem officiis f) ergo g) posse: deest h) vel i) et — Dist. LXXXVII. c. 1. a) eccl. : deest b) vid. et orphano-
rum causas —
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXY. * Agathenal: Hoc caput non habetur in Agathcnsi, quod I mllis etiam canon 28. Apostolorum, quem interpretatur synodua Constan-
exst&t. Burchardua et Ivo citant ex decretis Bonifacii Papae. Habetur tinopolitana, quae prima et secunda dicta est, cap. 9.
autem in novellis conatit. 123. cap. 16. apud Iulianum Anteceas. Non dissi- I
Di at. LXXXVI. can. 22. 196) Codd. coli. o. 197) Codd. coli. o. — in commentariis ad Qalatas c. C. v. 2.; lib. 3. e. 6. 198) spiritualia: Codd. coli. o.
pv. AB 199) ABCDF; adimplebit: orig. 200) Codd. coli. o. || can. 23. 201) Ep. 44. scr. ao. G03. lib. XIII. Ed. Maur. — Jaffe no. 1529. — Coli. tr. P.
I, 56, 15. (can. conii».) — cf. c. 2. qn. 7. C. XV. 202) Codd. coli. o. 203) igitur: orig. Coli. tr. P. 204) facile: deest : Coli , tr. P. 205) incendat: ib. ||
can. 24. 206) Codd. coli, o . 207) Codd. coli. o. pr. A, ubi sol. deest 208) provectus: EQH 209) Ep. 1. scr. ao. 598. lib. IX. Ed. i Haur. — Jaffe
no. 1156. — Burch. I, 197. {can.: praedicator omnipotentis); Ivo Decr. II, 78.; ib. V, 312. (ut ap. Burch.); Coli. tr. P. 1, 55, 17. 210) add. : autem:
Ivo Coli. tr. P. 211) Codd. coli. o. 212) ABCF Burch. Coli. tr. P. 213) praesentiam: Burch. 214) exar. eius: deest: Coli. tr. P. 215) eius: EQH
216) quao poenae debeant: C; poena debuit: Burch. Ivo Decr , V. 217) Codd. et Edd. coli. o. 218) Codd. coli. o. 219) Codd. et Edd. coli, o.; add.:
dum esset choralie i. e. regionarius: Ivo Decr. V. 220) Codd. et Edd. coli. o. orig. Burch. Ivo Decr. V. 221) ABCDF Edd. coii. o. orig. Burch. Ivo Decr. V.;
resipiscere: EQH 222) miser.: deest: orig. Burch. Ivo Decr. V. 223) Codd. coli. o. Burch. Ivo Dccr. V. 224) Codd. et Edd. coli. o. Burch.; com-
pesce: Ivo Dccr. V. 225) Codd. coli, o.; enim: Ivo Decr. V. 226) Codd. et Edd. coli. o. 227) add.: tua: EQH 228) Codd. coli. 0. 229) consiliis:
Burch. Coli. tr. P. 230) Codd. colL o. Coli. tr. P. 231) Codd. et Edd . coli. o. pr. Lugdd. II. III. 232) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Ivo Decr. II. V. Coli. tr. P.
233) humanitatis: D Edd. coli. o. pr. Bas. 234) Codd. coli. o. orig. Burch. Ivo Dccr. \. Coli. tr. P. 235) Codd. coli. o. Edd. Arg. Nor. Yen. II. Jj can. 25.
236) Ex Nov. lusiiniani 123. c. 11. : A«s. ded. II, 299. ; Burch. I, 202. (ex d. Bonifacii Papae) ; Ivo Decr. V, 316. 237) DF; rubrica deest: ACQH; in BCE legitur:
de eodem 238) Codd. et Edd. coll.o. Ans. ded. Ico 239) percutere: orig. 240) sacerd. est: Ans. ded. 241) velit quaerere: EQH || can. 26. 242) hab. ao. 451. ;
vers. Hisp. — Coli. tr. P. II, 10, 3.; versio Diongs .: Ans. ded. II, 165.; Burch. II, 145. ; Ivo Decr. VI. 218.; cf. Reg. I, 234. 243) numerantur: AB 244) Codd.
coli. o. pr. D 245) in; Hisp. Coli. tr.P. 246) Codd. coli. o. Hisp. CoU.tr. P. 247) numerantur: EQH 248) ABDEFQH Edd. coli. o. Hisp. ; aliarum: C; maiorum:
Coli. tr. P. 249) conditiones: AC 250) Codd. et Edd. coli, o.; add.: negotiorum: Edd. Bas. Lugdd. II. HI. 251) suscipiant: Hisp. Coli. tr. P. 252) Codd. et
Edd. coli. o. 253) a ministeriis aa. : Hisp. Coli. tr. P. 254) se ipsoB: ib. 256) occurrunt: EQH; concurrant . . . suscipiant: Hisp. Coli. tr. P. 256) earum:
Coli. tr.P. 267) Codd. coli. o. Hisp.Coll.tr. P. 258) add.: et universalis: ACD Edd. coll.o. 259) eorum : Coli. tr.P. 260) non episcopum : ib. 261) se miscere:
Hisp. 262) Codd, et Edd. coli. o. Hisp. 263) et ad: EQH 264) Codd. coli. o. 265) Codd. coli. o. Hisp. Coli. tr. P. 266) statuta: Coli. tr. P. 267) ecclesiae: ib.
268) correptioni: DF Hisp. Coli. tr. P.
Dist. LXXXVII. can. 1. 1) Ep. scr. 492—96 ap. Thiel p. 500. — Jaffe no. 409. - Coli. tr. P. I, 46, 32. 2) Codd. coli. o. 3) In: deest: EQH 4) add. ;
patrocinium: EQH; denegare: Edd. coli. o. 6) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 6) et: deest : ABD\\
305
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXVII. LXXXVIII. c. i.
306
C. II. De eodem.
Idem Anastasio Episcopo 7,
Desolatis propriae defensionis auxilio, et qui suis acti-
bus prodesse31 pro etatis infirmitate non possunt, exoratum
decet pontificem subuenire, quia pupillis* tuicionem etiam
diuinitas iussit inpendi. Et ideo Maximo et Ianuario cleri-
calis offitii (qui se solatiis9b parentum uel propinquorum
asserunt destitutos) auxilium ex nostra delegatione prestabis,
ut aduersus inprobitates aduersariorum suorum protecti tuae
executionis 10 annisu noxia commenta non sentiant.
C. III. De eodem.
Idem11 Leontio et Petro Episcopis 13.
Quisquis in negociis suis nostri nominis intercessione
sperat sibi remedia posse conferri, prona nos conuenit ani-
mositate prestare.
C. IV. De eodem.
Idem Honorio Episcopo13.
Diuinae retributionis memor ad pontificalem conscientiam
non ambigas pertinere, egentium commodis piam sollicitu-
dinem non negare.
C. V. Tueatur ecclesia, quos in sui defensione suscepit.
Idem Fortunato Episcopo1*.
Irreligiosum prorsus et execrabile15 iudicamus, si quis-
quam16* uel extraneus 17 a in sua18 tuicione susceptos non
omni fide et tota animi sui educauerit sanctitate. Ac cum
Olimpius diaconus dilectionis tuae Felicis atque19b Olimpii
suggeratur auunculus, eosque paruulos tutelae uice susce-
perit nutriendos, ultra latrocinium esse iudicamus, quod
eos20 bonusculis210 parentum (sicut asserunt) reliquit extor-
res, alia retinendo, alia contra leges et iura uendendo
C. VI. Confugientes ad ecclesiam extrahere 23 non licet.
Item ex Concilio Aurasico [I. c. 5. et seqq.]24
Eos, qui ad ecclesiam confugerint25, tradi non opor-
tet361, sed loci sancti27 reuerentia et intercessione defendi.
§. 1. Si quis autem mancipia clericorum pro suis mancipiis
ad ecclesiam confugientibus28 crediderit occupanda, per
omnes ecclesias districtissima dampnatione feriatur29. §. 2.
In ecclesia30 quoque31 manumissos, et32 per testamentum
ecclesiae commendatos si quis in seruitutem uel obsequium,
uel ad colonariam conditionem reuocare33 temptauerit,
animaduersione ecclesiastica coherceatur34.
C. VII. In Ubertate ecclesia tueatur libertos35.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 29.] 36
II. Pars. Libertos legitime a dominis suis factos37, ec-
clesia, si necessitas exegerit38, tueatur; quod39* si quis
ante audientiam aut40 peruadere, aut expoliare presumpse-
rit41, ab ecclesia repellatur.
C. VIII. A sacerdotibus defendantur liberti, qui in seruitutem
reuocanlur 42 *.
Item ex Concilio Tollet ano IV. [c. 72.] 43
Liberti, qui44 a quibuscumque45 manumissi sunt, at-
que465 ecclesiae patrocinio commendati existunt, sicut
regulae antiquorum Patrum constituerunt47, sacerdotali
defensione a cuiuslibet insolentia protegantur, siue in statu
libertatis eorum, seu486 in peculio, quod habere noscuntur.
C. IX. Expositos defendat ecclesia, si quis eorum ca-
lumpniator 49 extilerit.
Item ex Concilio Tollctano 59 ®.
III. Pars. Si expositus ante ecclesiam cuiuscumque
sit51b miseratione collectus, contestationis ponatur epi-
stola520, ut53 si is, qui collectus est, intra decem dies
quesitus agnitusque non fuerit, securus habeat qui collegit.
Sane, qui post predictum tempus calumpniator extiterit, ut
homicida ecclesiastica districtione dampnabitur, sicut Pa-
trum sanxit auctoritas.
DISTINCTIO LXXXVIII.
GRATIANUS.
I. Pars. Prohibentur ergo clerici cupiditatis1 negocia susci-
pere, non pietatis curam uiduis et orphanis inpcndere.
Unde Melciades Papa3*:
C. I. De eodem.
Decreuit sancta3 sinodus, nullum deinceps clericum aut
possessiones conducere,aut negociis secularibus se miscere4,
nisi propter curam aut pupillorum aut orphanorum aut5a
uiduarum, aut si forte episcopus duitatis ecclesiasticarum
rerum sollicitudinem eum6b habere precipiat. Ubi patet70,
quia alia sunt negocia secularia, alia ecclesiastica. Nonne
Moyses in seculo erat, cum crebro intraret tabernaculum, et
exiret, qui intus contemplatione rapiebatur86, foris infirman-
tium negociis9 urgebatur100? Sic11 et Iacob ascendentes et
descendentes angelos uidit, quia rectores 12 f ecclesiae non
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXVII. c. 2. a) adesse b) solatio — c. 5. a) extraneos b) et c) bonisculis — c. 6. a) oportere —
c. 7. a) quos — c. 8. a) ne in servit, revocentur b) et c) sive — c. 9. a) Arelatensi II. c. 32. b) fuerit c) ponat
epistolam — Dist. LXXXVIII. c. 1. a) cur. pupill. et orph. ac viduar. b) eum: deest c) liquido patet d) raptus
e) urgebatur? Et infra f) videlicet rectores
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXXXVII. C. II. * Pupillis: In codicibus impressis seque-
batur: ct viduis, quae voces expunctae sunt, quia absunt a plerisque vetustis.
Et quae antecedunt ac sequuntur, ostendunt agi bic tantum de pupillis.
C. V. # Quisquam: ln vulgatis codicibus sequitur vox: clericos quae
in aliquot manuscriptis, et apud Ivonem non habetur, ideoque sublata est.
Non enim bic clericos cum laicis, sed extraneos cum sanguine iunctis com-
parat.
Dist. LXXXVIII. C. f. * Mei chia des: Caput boc habetur in
scripto de primitiva ecclesia et munificentia Constantini, quod in antiquis
conciliorum voluminibus continenter sequitur post decreta Melcbiadis,
(quamvis in recentioribus concilium Ncocacsariense sit interpositum), et ex
illa coniunctione fortasse factum est, ut hoc quoque scriptum olim decretis
Melcbiadis adnumerari solitum esset, quum tamen in eo de Nicaeno con-
cilio, et aliiB, qnae post Melchiadem gesta sunt, mentio fiat, quod ex capito
Ad futuram, infra 12. quaest. 1. apparet.
Dist. LXXXVII. can. 2. 7) Ep. scr. 492—96. ap. Thicl p. 500. — Jaffe uo. 407. Richtero ep. scripta esse videtur ad Anastas. Lucerinae eccl. in Bcne-
veutana Neapolitanorum provincia episcopum, cuius mentio fit ab ipso Oelasio ap. Balueium I tiscell. I, 5. — Thicl p. 67. econtra contendit Anastas. non episcopum
fuisse sed solummodo clericum. — Coli. tr. P. I, 46, 40. 8) Codd. coli. o. orig. Coli. tr. P.; sibi prodesse: Ed. Bas. 9) ADEFOH Ed. Bas. orig. Coli. tr. P. ;
solatii: D 10) excusationis: AB || can. 3. 11) item: ACD 12) Ex Ep. Oelasii ex qua can. 2. sumtus est ap. Thiel p. 500. — Coli. tr. P. I, 46, 44. ||
can. 4. 13) Ep. scr. 492— -96. ap. Thiel p. 499. — Jaffe no. 400. — Coli. tr. P. I, 46, 53. || can. 5. 14) scr. 492—96. un. Thiel p . 501. — Jaffe no. 408. —
Ico Decr. VI, 109.: Coli. tr. P. I, 46, 49. 15) exeerabilem: ADEFH 10) add. : destitutos: EQH ; add.: clericus: Edd. Arg. Bas. 17) ADCDF Coli,
tr. P. 18) sui: EQH orig. 19) Codd. coli. o. JvoColl.tr. P. 20) eoB: deest : AD 21) Codd. coU.o. orig.CoU.tr. P. 22) retinendo: AB\\ can. 6- 23) trahere:
EFQH 24) hab. ao. 441. ap. Bruns. II. 122.; Ans. ded. X, 51. 52.; Durch. III, 195.; Iro Decr. IU, 112.; CoU. tr. P. U, 26, 4. 5. 6. cf. C. Arelat. U. c. 30.
ap. Bruns II, 134. Regino Appdx. I, 20. Raban. Poenit. c. 22. 25) confugiunt: BEQH Coli. tr. P. 26) Codd. et Edd. coli. o. orig.; debere: Jws. ded.
Bnrch. Ivo 27) sancti: deest: orig. Ans. ded. Burch. Ito 28) confugientium: Coli. tr. P. 29) finis canonis: Burch. Ivo 30) Ico Decr. UI, 154.; Jvo
Pan. U, 84. 31) quoque: deest: Hisp. Ans. ded. ColL tr. P. 32) vel: orig. Hisp.Aus. ded. 33) imprimere: orig. Hi6p. Ans. ded. Ivo CoU.tr. P. 34) coercebitur:
Hisp. Ans. ded. Ivo Coli . tr. P. |j can. 7. 35) add.: factos: AB 36) hab. ao. 506. ap. Bruns U, 152.; Ivo Decr. IU, 159.; XVI, 51.; Ivo Pan. U, 82.; CoU. tr. P.
U, 28, 27. 37) suos factis: orig. 38) fuerit: AC; fuerit vel exegerit: Ed. Bas.; neccsse fuerit: Ivo Decr. XVI. 39) BEQH Hisp. Ito Decr. III. XVI. Coli. tr. P .
40) aut.: deest: Ivo Decr. UI. 41) voluerit vel praes. : Ivo Decr. XVI. || can. 8. 42) Codd. coli. o. 43) hab. ao. 633. ap. Bruns I, 240. Ans. ded. X, 55. Reg.
I, 370.; Burch. III, 186.; Jvo Decr. XVI, 52.; Ivo Pan. U, 83.; CoU. tr. P. II, 37, 29. — Ivo Decr. VI, 246. a Corr. et R. immerito laudatur. 44) oui: deest: BEBH
f oo Decr. Pan. 45) lib. quicunque: Ivo Decr. ; Hb. quibuscunque: Jvo Pan. 46) Codd. coli. o. orig. Hisp. Ans. ded. Ivo Decr. CoU. tr. P. 47) sicut ... conatit. :
deest: Reg. 48) ABCD orig. Hisp. Reg. Coli. tr. P. || can. 9. 49) alienator: AB 50) Codd. coli. o. — imo c. 61. Condi. Arei. U. hab. i. a. 442. ct 506. (cf. supra
ad Dist. XVIU. c. 12.) ap Bruns II, 136. — Burch. 1U, 201.; Ico Decr. UI, 253.; Polgc. IU, 13, 4. (tine inscr. sed canon antecedens ex c. Tolet. sumtus est.) cf. C.
Vascnse I. hab. ao. 442. c. 9. 10. 61) Codd. et Edd. coli o. Polgc. 52) Codd. et Edd. coli. o. Polgc. sed in A et Polyc. legitur: ponatur ecclesia 53) et: orig.
Dist. LXXJCVIU. Pars. I. 1) add.: causa: EQH || can. 1. 2) Ep. Pseudois. c. XIV. XV. ap. Hinschius 248. Coli. tr. P. I, 31, 7. 3) supradicta: CoU.
tr. P. 4) immiscere: AF Edd. coll.o.; permiscere: EQH 5) Codd. et Ead. coli, o.; cur. pup. et orph. aut: orig. CoU. tr. P. 6) Codd. et Edd. coli. o. 7) i b.
8) Codd. et Edd. coU. o. 9) infirmitatum negotio: A; infirmantium negotio: Edd. coli. o. 10) Codd. coU. o. — seqq. desunt in CoU. tr. P., ubi alta sequuntur.
11) sed : Edd. coli. o. 12) Codd. et Edd. coli. o.
Corpus iur. can. Ed. Fiiedbcrg.
20
307
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXVIII. c. 2— 11.
308
solum contemplando 13 b ascendunt141’, sed deorsum quoque
ad membra illius miserando descendunt. Et dum 15 * sacer-
dotes horum facta imitantur, et se custodiunt, et subditorum
onera portant.
C. II. De eodem.
Jlem Gelasius [Papa ad Episcopos per Lucaniam, c. 17.]16
Consequens est17, ut illa quoque, que de Piceni18 parti-
bus nuper ad nos missa relatio nuntiauit, non pretereunda
putaremus19, id est, plurimos clericorum negotiationibus in-
honestis et turpibus lucris inminere20, nullo pudore censen-
tes21” euangelicam lectionem, qua22 ipse Dominus negotia-
tores ex231’ templo uerberatos asseritur24' expulisse, nec
Apostoli25 uerba recolentes, quibus ait28: „Nemo militans
Deo inplicat se negociis secularibus27;" psalmistam quoque
Dauid surda dissimulantes aure, cantantem28: „ Quoniam
non cognoui negotiationes, introibo in potentias29 Domini."
Proinde huiusmodi aut ab indignis posthac questibus noue-
rint abstinendum, et ab omni cuiuslibet negotiationis ingenio
cupiditateque3011 cessandum, aut, in quocumque gradu sint
positi, mox a clericalibus31 offitiis cogantur abstinere32,
quoniam domus Dei33 domus orationis et esse debet et
dici, ne per31 offilia negotiationis potius35 sit latronum
spelunca.
C. III. In 38 sacris ordinibus constituti, seculares curas
assumere non debent 37 ».
Item ex [Septimo] canone Apostolorum
Episcopus, aut sacerdos 39 b, aut diaconus nequaquam
seculares10 curas assumant11'; sin aliter, deiciantur120.
C. IV. Episcopus secutoribus causis non debet occupari.
Item Gregarius Romano Defensori, [1. VIII. ep. n.]‘13
Perlatum est ad nos, rcucrentissimtim fratrem nostrum
Basilium episcopum uclud unum de laicis44 in causis secu-
laribus45 occupari, et pretoriis inutiliter obseruare40». Que
res quoniam et ipsum uilem reddit, et reuerentiam sacerdo-
talem adnichilat, statiin ut experientia tua hoc preceptum
susceperit, ad471’ reuertendum eum districta48 exeeutione
conpellat, quatinus ei illic49 te insistente quinque diebus
sub qualibet excusatione inmorari non liceat, ne, si quolibet
modo eum ibidem amplius50 moram habere permiseris, cum
ipso apud nos grauiter incipias esse culpabilis.
C. V. Testamentorum tuicionem et curam familiaris rei
episcopus non suscipiat 51 .
Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 18.]32.
Episcopus tuicionem testamentorum non suscipiat.
[C.VJ.V«->
Item ex eodem, [c. 20.] 51
Episcopus nullam rei familiaris curam ad se reuocet,
sed55 lectioni et orationi et uerbo predicationis5Gb tantum-
modo uacet.
[C. VII.]57».
Item ex eodem, [c. I7-]58
Episcopus gubernationem uiduarum et50 pupillorum
ac 00 peregrinorum non per se ipsum, sed per archipresbite-
rum aut archidiaconem618 agat.
C. VIII. Ratiociniorum causas 82 clericus non debet
assumere6-1 ».
Item Gregorius Quertino61 prefecto 85 °, [epist. 30. lib. X.]
Inutile et ualde laboriosum est, hominem litteratum
ratiociniorum60 causas assumere, et in eis, quod67 non ex-
pedit, se obligare.
C. IX. Fugiendus est clericus negotiator 08.
Item Ieronimus [ad Nepotianum de uita clericorum]09
Negotiatorem clericum, ex70» inope diuitem et711’ ex
ignobili gloriosum, quasi quasdam pestes72' fuge.
C. X. Clerico negotiari non licet.
Item Augustinus in libro questionum ueleris et noui
testamenti, [cap. 127.] 73
Fornicari hominibus74» semper non licet, negotiari uero
aliquando licet, aliquando non licet75; antequam enim eccle-
siasticus quis sit, licet ei negotiari; facto iam non licet.
[PALE A76.
C. XI. De eodem.
Item Iohannes Chrysostomus super Matthaeum
(id est auctor operis imperfecti, hom. XXXVIII.
ad c.21. Matth.)77*
Eiciens Dominus uendentes et ementes de templo, signi-
ficauit, quia homo78 mercator uix aut79 numquam potest
Deo placere. Et ideo nullus Christianus debet esse merca-
tor, aut, si uoluerit esse, proiciatur de ecclesia Dei, dicente
Propheta80: „Quia non cognoui negotiationes, introibo in
potentias Domini." Quemadmodum enim qui ambulat inter
duos inimicos, ambobus placere uolens et se commendare81,
sine maliloquio82 esse non potest (nccesse est enim, ut isti
male loquatur83 de illo, et illi male84 de isto), sic qui emit et
uendit sine85 mendacio et periurio esse non potest. Et.
paucis inter tectis66: §. 1. Sed87 est nec stabilis substantia
eorum, neque ad bonum proficit, quod de malo congrega-
tur. Quemadmodum enim, si triticum aut aliud88 tale cernas
in cribro, dum huc et illuc iactatur, grana omnia paulatim
deorsum cadunt, et tandem in cribro nichil remanet, nisi
stercus89 solum90: sic de substantia negotiatorum nouissime
nil remanet, nisi solum peccatum. §. 2. Sed omnes homi-
nes91 uidentur esse mercatores; ostendam ergo, quis92 non
EDITIO ROMANA.
I) i s t. LXXXVIII. c. 2. g) Deo contemplando h) superna appetunt i) Domini — c. 2. a) cernentes b) e c) flagellis
asseritur d) vel cupiditate — c. 3. a) constitutus . . non debet b) presbyter c) assumat d) deficiatur — c. 4. a) de-
seruiro b) ita ad — c. 6. a) C. VI. Dc eodem b) orationi, verbi Dei praedicationi — c. 7. a) C. VII. De eodem b) per
archid. — c. 8. a) suscipere b) expraefecto — c. 9. a) et ex b) et: rieest c) quandam pestem — c. 10. a) omnibus
XOTAT IONES CORRECTORUM.
C. XT. * I-Taec Palea (quemadmodum et sequens) est in aliquot vetustis
exemplaribus, in quibus Paleae raro habentur. Est autem sumta ex auctore
operis imperfecti (cuius multae sententiae parti in rciicieudac, parti m in
bonam partem interpretandae sunt) et quidem multis locis do industriu.
quod ibi plenius, hic in summam redactum est, incolumi fere sententia.
Qimmobrem ea tantum mutata aut locupletata sunt, quae valde conducere
visum est. Quod etiam in sequenti capito est observatum.
Di st. LXXXVIII. e an. 1. 13) Codd. ct Edd . cnll. o . 14) ib. 13) ib. orig. J| can. 2. 16) scr. an. 494. ap. Thid p. 371. c. 15. — Jaffeuo. 391. — Polgc. IV, 31,
(32.) 32. 17) fuit: orig. Polgc. 18) Picenis: D Kdd. coli. o. — Bohm . 19) putamus: EGH 20) inhiare: Edd.coll.o. 21) ABC DF Edd. cnll. o. Polt/c. ; recensentes:
EGH 22) quia: Polgc. 23) Cotbl. coU. o. ; a: Polt/c. 24) Cotld. ct Edtl. coli. o. 25) apostolica: BCDKGH Edd. coli. o. pr. Jias 26) II. Thn. c. 2. r. 4. 27) add. :
ut ei placeat cui se probavit: AH 28) Psnluu 70. s. 1G. 29) potentiam : EGH 30) Codd. et Edd. coli. o. Polgc. 81) sccularibus: EFGH 32) Jiat s canonis: /.’
33) Domini: EGH 3-1) por: deest : orig. Polgc. 35) ct potius: Polgc. |j can. 3. 36) in: deest: AH 37) Codd. coit. o. 38) ap. Hefele Cone. Gesch. I. 776. Ana.
thd. II 01.; IV, 5-1. ; Ans. VI, 153. 39) Codd. ct Edd. coli. o. do) soculi : Ed/l. coli. o. pr. Bas. 41) Codd. et Edd. coli. o. Aus. ded. II. Aus. 42) Codd. ct Edtl.
coli, o. Ans. || can. 1. 43) Ep. 10. scr. ao. 599. iib. X. Ed. Maur. — Jaffe no. 1293. — Ans. dcd. II, 252.; Aus. VI, 179. (186.) tVw*s. IV, 68. 44) ultimis: orig.
Ans. dcd. 45) in emis. saec. : deest: orig. Ans. ded. Ati) BCDF orig. Ans. ded. ; obseruirc: A Ana. : occupari: EGH 47) Codd et Etld. coli. o. 48) distr.: deest:
Au»., sed exstat in Cud. Vatie . 49) illicite insist.: AD Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.; et illic te: Aus. 50) ampl.: deest: Ans. dcd. j| can. 5. 51) habeat: C:
episcopi . . suscipiant: AIIF 52) Statt. ccd. antiq. ( c. f. adc. 9. Dist. XVIII.) ap. Bruns I, 143. Coll.tr. P. II, 18, 17.; Polgc. IV, 5, (6,) 6. |[ can. 6. 53) BCJ>
54) c. 3. SI ait. ccd. ant. (cf. ad c. 9. Dist. XVIII.) ap. limus I, 143. — Coli. tr. P. II, 18, 19. Polgc. IV, 5, (6,) 7. 55) sed ut: Coli. ir. P. 50) Codd. et Edd. coli. u.
CoU. tr. 1J. 1| can. 7. 57) ABDKFGH 58) c. 7. Statt. eccl. antiq. {cf. ad c. 9. Dist. XVIII.) ap. Bruns I, 143. CoU. tr. P. II, 18, 16. ; Polgc. IV, 5, (6,) 5. 59) aut:
Polgc. C0) et: CDEGII; aut: Hisp. Polt/c. 61) Codd. coli. o. Coli. tr. P.; vel: Hisp. h cau. 8. 62) causam: EGH 63) Codd. coli. o. pr. D. 64) Quercino: ACF:
Quarcino: EFGH; Quartano: D 65) ABCD ; Ep. 27. scr. ao. 602. lib. XII. Ed. Maur. — Jaffe no. 1460 66) ratiocinationum: CD ; ratiocinosorum: EGH
67) quae: AY7|| cau. 9. 68) add. : quasi pestis: A; clericum negotiatorem fugias: B 69) scr. ao. 394. c. 5. 70) ABCDF 71) Codd. coli. o. 72) Codd. coli. o.
pr. U || can. 10. 73) c. 127. prope finem — Ivo Dccr. VII, 26. ; Jao Pan. VIII, 89.; (can. in utroque cont.); Caes. X, 59. 74) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Pan.
751 licet: deest: EGH j| cau. 11. 76) Haec Palea deest: ABEFGH; in F in marg. mana posterioris saeculi superaddila est. 77) opus apocryphum ; cf. Berard.
III, 157. 78) homo: deest: CDF Edd. coli. o. 79) vix aut: deest: ib. 80) Psalni. 70. t>. 56. 81) et se commend.: deest: CDF Edd. coli. n. 82) alloquio mali:
J)F Edd. coli. o. 83) loquantur: CDF 84) add. : loquatur: orig. 85) sic mercator sine: CDF Edi. coli. o. 86) et pauc. interi.: deest : CDF 87) Sed (Et: Edd.
Arg. Bas .) substantia talium stabilis esse non potest: CDF Edd. coli. o. 88) aliquid: CDFEd.Bas. 89) palea: C 90) solum: deest: CDF Edd. coli, o . 91) hom.:
deest: ib. 92) qui: CDF
309
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXVIII. LXXXIX.
310
est negotiator, ut cjui talis non fuerit, eum intelligas esse
negotiatorem. Quicumque rem conparat, non ut ipsam
rem integram93 et inmutatam uendat, sed ut materia sibi
sit inde aliquid operandi, ille non est negotiator; qui autem94
conparat rem, ut illam ipsam integram et inmutatam
dando95 lucretur, ille est mercator, qui de templo Dei96
eicitur. §. 3. Unde super omnes mercatores plus maledictus
est usurarius; ipse namque rem datam a Deo uendit, non
conparatam, ut mercator, et97 post fenus rem suam repetit,
tollens aliena cum suis, mercator autem non repetit rem
uenditam. §. 4. Adhuc98 dicit aliquis: Qui agrum locat, ut
agrariam99 recipiat190, aut domum191, ~ut pensiones reci-
piat109, nonne103 est similis ei, qui pecuniam dat ad usuram?
Absit. Primum quidem, quoniam pecunia non ad aliquem
usum104 disposita est, nisi ad emendum; secundo, quoniam
agrum habens, arando 105 accipit ex eo fructum, habens do-
mum, usum mansionis106 capit ex ea. Ideo qui locat agrum
uel domum, suum usum dare uidetur, et pecuniam acci-
pere107, et quodammodo quasi commutare108 uidetur cum
lucro lucrum; ex pecunia reposita nullum usum capis. Tertio
ager uel domus utendo1" ueterascit. Pecunia autem cum
fuerit mutuata, nec minuitur, nec ueterascit. §. 5. ,,Et
mensas nummulariorum subuertit 110.“ Pecunia spiritualiter
homines intelliguntur, quia sicut nummus habet caragma
Cesaris, sic homo habet111 caragma Dei. Et quemadmo-
dum112 solidus113, qui non habet caragma Cesaris, reprobus
est, ita et114 homo, qui non ostendit in se115 imaginem Dei,
reprobus estimatur116. Unde Ysaias117 dicebat118 ad Ieru-
salem: „ Pecunia tua reproba est119, caupones tui miscent
uinum cum aqua, etc.“ Ideo ergo mensas nummulariorum
euertit, significans, quia in templo Dei non debent esse
nummi, nisi spirituales, id est, qui Dei imaginem, non dia-
boli120, portant. Aut certe mensas nummularioum121 sacer-
dotum dicit scripturas. Nouo enim testamento succedente
priori, euersae sunt scripturae illorum.]
[PALE A122.
C. XII. De eodem.
Item ex uerbis Augustini, (hinc inde collectis, et in
summam redactis ad Psal. LXX. uers. Quoniam
non cognoui.)123
,, Quoniam non cognoui litteraturam:" Aliqui codices
habent ,, negotiationes:" in quo diuersitas interpretum sen-
sum ostendit124, non errorem inducit. Ergo si propterea
iste tota die laudem 125 Dei dicit, quia non cognouit126 nego-
tiationes, corrigant se127 Christiani, non negotientur. Sed
ait mihi 128 negotiator: Affero ex longinquo merces, merce-
dem laboris mei, unde uiuam, peto: „ dignus 129 est opera-
rius130 mercede sua." De mendacio, de periurio agitur,
non de negotio. Ego enim mentior, non negotium. Possem
enim dicere131, tanto132 emi, tanto uendam: si placet, eme.
Quomodo ergo reuocas133 a negotiatione? omnes artifices
mentiuntur, sutores, agricolae. Vis, ut optem carum tern-
us, ut possim uendere annonam, quam seruaui? sed non
oc faciunt, inquis 134, agricolae boni, nec illa negotiatores
boni. Quid enim? etiam et filios habere malum est, quia135,
quando eis caput dolet, malae et136 infideles matres ligatu-
ras137 sacrilegas et incantationes querunt? Omnia ista
hominum, non rerum peccata sunt. Quere ergo, episcope138,
(dicit139 mihi negotiator) quomodo Psalmistam intelligas, et
noli me prohibere a negotiatione : negotiatio enim me non
facit malum, sed iniquitas mea et mendacium140 meum.
Queramus ergo negotiatores, qui presumunt gloriari ex
suis operibus, si141 sunt contra illam gratiam, quam hic
Psalmista commendat, ut nemo de suis operibus glorietur.
Et sicut contra medicos superbos salutis pollicitatores 142
uigilat hoc143, quod dictum est144: „Tota die salutem
tuam115," sic contra negotiatores de 146 operibus suis glo-
riantes uigilat hoc147, quod dictum est 148 : „Os meum an-
nunciabit justitiam149 tuam." Unde et Dominus expulit
illos150 de templo, uolentes suam iustitiam statuere et igno-
rantes iustitiam Dei. Merito dictum151 negotium, quia negat
otium, quod malum est, neque querit uernm quietem152, que
est Deus.J
[PALE A153.
C. XIII. De eodem.
Item Cassiodorus in eundem Psalmum LXX. in eundem
uersiculum 154.
Quid est aliud negotium155, nisi que possint156 uilius
conparari157 carius uelle distrahere? Et infra 158 : Negotia-
tores ergo illi abhominabiles existimantur159, qui iustitiam
Dei160 minime considerantes per inmoderatum pecuniae
ambitum polluuntur, merces suas plus periuriis onerando161
quam preciis. Tales ejecit103 Dominus de templo, dicens:
„Nolite163 facere domum patris mei domum negotiationis."]
C. XIV. Nomine sacerdotis careat, qui Dei ministros a suis
cuneat 164:1 offitiis.
Item Cyprianus [ad Clerum et plebem Furnitanorum,
iib. 1. epist. q.J165
II. Pars. Neque apud altare Dei merentur1661' nominari
in sacerdotum prece, qui ab altari sacerdotes et ministros
uoluerint 167 c auocare 16s. Et ideo Victor, cum contra formam
nuper in concilio a sacerdotibus datam Geminum l69d Fau-
stinam presbitertim ausus sit tutorem constituere, apud
uos ob dormicionem eius non170c fiat oblatio, aut aliqua
deprecatio pro 171 f nomine eius frequentetur in ecclesia, ut
sacerdotum decretum religiose aut 172 s necessarie factum
seruetur a nobis.
DISTINCTIO LXXXIX.
GRATIANUS.
I. Pars. Domui1* quoque suae oportet 20 t>ene esse pre-
positum, ut queilam inde quodammodo futurae dispensationis
argumenta assumantur 3c. In dispensatione uero ecclesiae hanc,
regulam obseruandam nouerit, ut nulli quantumlibet 1 exercitatae
personae duo simul ofJUia committat, neque secularibus uiris res
ecclesiasticas gubernandas committat 5.
ROMANA.
EDITIO
Di st. LXXXVIII. c. 14. a) avocat b) meretur c) voluit d) Geminium e) non est, quod pro dormitione eius
apud vos f ) pro : deest g) et — D is t. LXXXIX. Pars I. a) Domus b) oportet episcopum —
D i» t. LXXXVIII. can. 11. 93) ut ita integr.: CDF EdiL coli. o. !ll) vero : CDF Vi) vendendos CDF EM. iotl.0. !)ll) Dei : deest: CD V7) et: iteest: CDF
93) adhuc: deest: CDF Edd.coU.u. 99) agrum: C 100) accipiat: CDF Edtl. coli. o. 101] donum: Ed. Auj. 102) acfpiat: CDF Ed. Bas. 102) non: 6’ 101) au
aliq. ub: deest: CDF Edd. coll.o. 105) ad arandum: C 106) pensionis: F Ed. Bas. 107) et pec. accip.: deest: CDF Edd. coli. o. 103) quodammodo imitare:
CDF 109) ut: deest: CDF Edd. coli. o. 110) Pecunia .. rubvertit: deest: ib. 111) hab. : deest: ib, 112) sicut: ih. 113) munium,: DF Edd. coli. o. J14) et:
deest: CDF Edd. coli. o. 115) in ae: deest: D Edd. coll.o. 116) rep. cstim: decst. : CDF Edd. coll.o. 117) Es. c. 1. v. 22. 11») dicebat: deest: CD: ait: J’ hdd.
Arg. Bas. For. 119) Pecunia . . est: deest: CDF Edd. coli. o. 120) add. : imaginem : CDF 121) add.: id. est: CDF Etld. coli. o. J| c an. 12. 122» Haec Petlea
deest: ABEFQH; in C invenitur in textu: in D cum antecedente coniuncta est, in F manu posterioris sacculi in ut arg. scripta. 123) Item August. : DF; It. Aug.
Psalm. 70.: C — c/. Berard. m, 226. 124) diversitatem interpretum ostend.: C 125) iste propterea assidue laudem: CDF Edd. Bas. JW. It». I. II. ; propter
assiduam laudem: Edd. coli. rei. pr. Arg., in qua ceiba: ergo . . . dicit omissa sunt 12G) cognovi: CDF Edd. coli. o. 127) corr. se: decst: CDr Md. coli, o.
128) mihi: deest: CDF; ipse: Edd. coli. o. pr. Bas. 129) Luc. c. 10. v. 7. 130) enim operar.: C; mercenarius: DF Edd. coli. o. 131) nam poss. dicere: Uit
132) add.: sed: ib. 133) add.: me: CDF Edd. coll.o. 134) inquit: Edd. cdll. o. 135) boni. Est peccatum habere filios quia: CDF Edd. coll.o. 136) malae et:
deest: ib. 137) add.: eis: CDF 138) ep.: deest: F Edd. coli. o. 139) add.: ipse: Edd. coli. o. pr. Lugd.IU. 140) peccatum: C 141) si: decst: Dt ; et sunt: C
142) superbe pollicitantea salutem: CDF 143) hic: Ed. Bas. 144) Psalm. 70. r. 15. 145) salutaro tuum: CDF Edd. coli . o. 140) de: deest: ib. 147] hoc:
deest: CDF 148) Psalm. 70. v. 15. 149) laudem: DF Edd. coli. o. 150) dom. eiocit eos: CDF; eiecit illos: Edd. coli. o. 151) dict. est: C J52) quer. vitam:
C |1 can. 13. 153) Haec Palea deest: ABEFOH; in C exstat in textu, in Deum untcccd. coniuncta est, in Fmanu posterioris saeculi in marg. scripta. 154) It. Gaas.
In eodem psalmo: CDF 155) negotiatio: C orig. 156) possit: CD ; possunt: orig. 157) constare: orig. 158) et inf. : deest: CDF 159) aestimantur : C oi ig.
160) domini: orig. 161) honorando: CD 162) eicit: C 163) loaun. c. 2. t*. 16. || can. 14. 164) Codd. coli. o. 165) scr. no. 249. Ep. 1. in ed. Corp. 5«S. eccl.
lat. — ho Decr. VI, 393. a Corr. et R. citatur; sed ibi exstat quidem canO>t ex eadem epistola sumtus, minime tamen nostro respondi us. 106) Codd. et Md. coli. o.
167) BFEd. Bas.; levitas voluerunt: A; voluerunt: EOH; volunt: CD Edd. coli, rei, 168) evocare: BEO II; avocari: orig., sed avocaro est in varulale
lectionis. 169) Codd. et Edd. coli. o. 170) Codd. et Edd. coli. o. 171) ACDEOH; frequenter: A 172) ABDF Edd. coli. o.
Diit LXXXIX. P ars. I. 1) Codd. coli. o. 2) ABCDF — I. Tim. c. 3. v. 2. 3) BDEOH 4) add.: in: EOH 5) viris eccl. gub. tradat: A; res eccl-
tradat : D jj
20*
311
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXIX. c. 1-6.
312
Unde Gregorius* scribit omnibus Episcopis0 :
C. I. Uni personae duo non committantur 7 offUia.
Singula ecclesiastici iuris offitia singulis quibusque per-
sonis singillatim8a committi iubemus3. Sicut10 enim11 in
uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra
non eundem actum habent, ita in12 ecclesiae corpore13 se-
cundum14 ueridicam Pauli sententiam in uno eodemque
spirituali corpore 13 h conferendum est hoc offitium uni 16 c,
alii committendum est illud, neque enim 17 d quantumlibet18
exercitatae uni personae uno tempore duarum rerum offitia
committenda sunt19: quia si totum corpus oculus 20 e, ubi au-
ditus21? Sicut enim uarietas membrorum per diuersa offitia
et robur corporis seruat, et pulcritudinem representat, ita
uarietas personarum diuersa22 nichilominus distributa23 offi-
tia et fortitudinem et uenustatem sanctae Dei ecclesiae
manifestat. Et sicut indecorum est, ut in corpore humano
alterius fungatur offitio alterum membrum, ita nimirum
noxium simulque turpissimum24, si25 singula rerum mini-
steria personis totidem non fuerint distributa.
C. II. Quilibet episcopus uicedominum et yconomum
habeat.
Item Gregorius An ternio Subdiacono, [lib. IX.
epist. 66.] 26
II. Pars. Volumus, ut frater noster Pascasius et27 ui-
cedominum sibi ordinet et maiorem domus, quatinus possit
uel hospitibus superuenientibus, uel causis, que eueniunt28,
idoneus et paratus existere. Si uero negligentem 20 a eum
prospicis, uel30b ea, que dicimus31c, inplere differentem,
omnis eius clerus adhiberi debet, ut communi consilio ipsi32
eligant33, quorum personae ad ea, que prediximus34 ualeant
ordinari.
Gratian338*. Offitium uicedomini est episcopium 30 c dis-
ponere.
Unde Gregorius 37 Clementinae Patriciae, [lib. I.
epist. ii.] post alia33:
C. III. Qtnd39a sit offitium uicedomini.
Diaconum uero Anatholium, quem ad uos dirigi40 popo-
scistis, hoc nos facere non posse, causae magis modus quam
rigoris auctoritas41 b facit. Vicedominum enim eum con-
stituimus, cuius arbitrio episcopium42 commisimus dispo-
nendum.
C. IV. De eodem.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 26.]43*
Quia44 in quibusdam ecclesiis, sicut ad nos peruenit,
sine yconomo episcopi res ecclesiasticas tractant, placuit,
omnes ecclesias habentes45 episcopos etiam40 yconomos47*
habere de proprio clero, qui gubernent488 res ecclesiae cum
arbitrio sui episcopi, ut non sine testimonio sit gubernatio
ipsarum rerum ecclesiasticarum, neque49c ex hoc eueniat50
res eiusdem ecclesiae dispergi, et sacerdotali dignitati ob-
trectatio generetur. Si uero quis hoc51 non obseruauerit,
diuinis subiaceat58 regulis.
C. V. Secularibus uiris res ecclesiasticae non committantur.
Item Gregorius 53 Iohanni Caralitano 558 Episcopo,
[lib. VII. epist. 66.]
Indicatum est nobis, quod laicis quibusdam curam uestri
patrimonii30 commiseritis37, qui postmodum in rusticorum
uestrorum depredationibus atque ex fatigationibus "c* fue-
runt398 deprehensi 00 e. Quod si ita est, districte a uobis
discuti conuenit, atque inter eos ecclesiaeque uestrae rusti-
cos causam examinare subtilius. Et qutequid fraudis010
inuentum fuerit, cum pena legibus statuta reddere conpel-
lantur. De cetero uero cauendum est a fraternitate uestra,
ne secularibus uiris atque sub regula uestra62s non degen-
tibus cuiuslibet res ecclesiae038 committantur, sed probatis
de offitio uestro clericis, in quibus, si quid reperiri poterit
prauitatis, ut in subditis emendare quod illicite gestum fuerit
ualeatis: quo04** uidelicet apud uos habitus sui offitium
magis conuenienter amministrent, quam accusent03.
III. Pars. Gratian. Propinquis, uel etiam faunre sibi con-
iunctis, ecclesiastica offitia committere 00 ‘ non audeat.
Unde in Tolletano Concilio X. [c. 3.]°"“:
C. VI. Ecclesiastica episcopus non committat offitia propin-
quis uel fauore coniunctis60.
Decenter omnibus placet, in098 presenti tale rescindere
factum, et non esse de cetero faciendum. Quicumque igi-
tur70 pontificum deinceps aut sanguine propinquis, aut
fauore personae 71c quibuscumque728 deuinctis ,3c talia lucra
commendare74 temptauerit, ad73 suum nefandae presum-
ptionis excidium76 et quod iussum fuerit deuocetur in irri-
tum, et qui ordinauerit77 annuae excommunicationi subia-
ceat78. Que uero ablata fortasse fuerint79, ab eo, qui tulit800,
reddantur in duplum.
EDITIO ROMANA.
Dist. LXXXIX. c. 1. a) singulatim b) spiritu alii confer, c) uni: deest d) enim : deest e) est oculus — c. 2. a) et
negligentem b) et c) diximus d) Gratian. Hinc* colligi potest archidiaconi electionem a cuncto clero, si episcopus
negligens vel differens fuerit canonice fieri posse. — c. 3. a) Quod b) austeritas — c. 4. a) oeconomum b) gubernet
c) et — c. 5. a) Ianuario b) Caralitano c) fatigationibus* d) fuerit e) deprehensi, et reddere res, quas indecenter
retinent habitas quasi suae ditionis, quippe vestrae non suppositi curationi, postponat, vobisque despiciant actuum suorum
reddere rationem, f) in eis fuerit fraud. inv. g) nostra h) ecclesiasticae; (cuiuslibet: deest) i) episcopus committ. —
c. 6. a) Tolet. X. legitur b) et in c) personis d) quibuscunque sibi e) coniunctis f) tulerit
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. LXXXIX. C. I. * Gregorius: Caput hoc a collectoribus ita
citatur, quasi sint verba alicuius epi.stolao 13. Gregorii. Verum a Ioanno
Diacono 1. 2. vitae eiusdem S. Pontificis, num. 54. sic referuntur: Singula
ecclesiastici iuris officia singulis quibusque personis singulatim committi debere
dicebat; asserens, quia sicut in uno, etc. Ex eo autem nonnulla 6unt emen-
data.
C. IT. * Hinc: Verba haec usque ad vers. Officium, absunt a plerisque
vetustis exemplaribus.
C. IV. * Hic idem canon refertur infra 16. quaest. 7. c. Quoniam in qui-
busdam ex versionc Dionysii. Hic enim est ex prisca [imo Hispanica], quae
exstat in collectione IsidorL
C. V. * Atque fatigationibus: Iu plerisque manuacriptis legitur:
atque rxf atigationibus : in editionibus epistolarum B. Grogorii: atque per hoc
et fatigationibus [cx fugationibua: Ed. Maur.] : in uno autem vetusto oarun-
dem epistolarum codice: atque per hoc exfugationibus.
** Quo videlicet: Apud B. Grcgorlum legitur: flues apud vos habitus
sui magis officium commendet, quam excuset^.
Dist. LXXXIX. can. 1. 6) Ex Ioannis Diaconi Vita Gregorii M. lib. II. no. 54. — Ans. VII, 108. (111.) Ivo Dccr. VI, 344.; Coli. tr. P. I, 55, 80.; Polyc. IV,
23, (21.) c. unie. 7) permittantur: AD 8) Codd. coli. o. orig. Ans. Coli. tr. P. Polyc. 9) deboro iubebat: orig. Ans.; debere iubemus: Ivo Coli. tr. P. Polyc.
10) sicut... neque enim uni: deest: JvoColl.tr. P. ll)enim: deest : orig. 12) in ecclesia: /tus. 13 )add.: inulta membra: ACH: multamombrasuut: G ; membra
suut: E 14) veridica ... sententia: A — Rom. c. 12. 15 ) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 10) Codd. ct. Edd. coli. o. 11) ib. Ans. Ivo Coll.tr. P. Polyc. 18) quantumlib.:
deest: Coli. tr. P. 10) censemus: Ivo Coli. tr. P. 20) Codd. coli. o. orig. Ans. Ivo Coli. tr. P. Polyc. 21) add.: est: /Ius. 22) per diversa: deest: Jvo Coll.tr. P.
23) constituta: Ed. Bas. 24) add.: est: CDEGH 25) si: deest: DF Coli. tr. P. || can. 2. 26) Ep. 71. scr. ao. G01. lib. XI. Ed. Maur. — Jaffeno. 1431. — Ans.
VI, 115. (142.); Polyc. IV, 22, (23,) 2.; Cacs. V, 79. 27) et: deest: Polyc. 28) veniunt: Ans. 29) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc.; vel uogl.: loaun. Diae,
lib. n. nn. 5-1. 30) Codd. coli. o. Ioann. Diae. I. c. Ans. Polyc. 31) Codd. coli. o. /ius. Polyc . 32) episcopi: Edd. coli. o. 33) eligantur: BCEH Edd. coli. o.
34) diximus: Ans. 35) ABCDEGH Ed. Bas. 36) ABCDF || can. 3. 37) add.: Papa: KQH 38) Ep. 11. scr. ao. 590. lib. I. Ed. Maur. — Jaffc no. 713. - Ans.
VII, 77. 39) Codd. coli. o. 40) dirigere: Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 41) Codd. et Edd. coli. o. 42) episcopatum: EGH; episcopum: Edd. Arg. Nor. Yeu.
I. II. Lugdd. Bi/hm. |J can. 4. 43) hab. ao. 451. ocrsio Hisp. Coli. tr. P. II, 10, 25.; Polyc. IV, 22, (23,) 1. — cx prisca vers.: Ans. VI, 143. (140.); — Dcusded. IV. a
C*>rr. ct It. citatur sed in ed. coli, nihil nosmet invenimus 44) quoniam : Coli. tr. P. 45) tenentes: C; tenentes et habentes: AEH 4G) et: Hisp. Coli. tr. P. Polyc.
47) Codd. d Edd. coU. o. Hisp. Coli. tr. P. Polyc. 48) ib. 49) Codd d Edd. coli. o. pr. C (ne); add.: cnira: D Ed. Bas. 50) deveniat: Coli. tr. P. 61) haec: ib.
52) subiacebit: ABD Edd. coli. o. || c au. 5. 53) add. : Papa : EGH 54) Codd. coli o. 55) ABCDFH — Ep. G5. scr. ao. 590. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffe no. 1220.
Ans. VI, 146, (143.) 50) patrocinii: Edd. coli. o. pr. Lugdd. 57) committentes (qui: deest): orig. Ans. 58) BDEFQH: exactionibus: C; atque per hoc ex
fatigat. : Ans. 59) ABCDF; fuere: EGH 00) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 61) ib. 62) Codd. coli. o. orig. Aus. 63) Codd. coli. o. Ans. 64) qui: EGH 65) magis
conveniat quam excuset: orig. ed. Maur.; mag. conveniat quam accuset: Aws. 66) ABCDF\\ can. 6. 67) ABF — hab. ao. 656. ap. Bruns I, 299. — Coli. tr. P.
II, 41, 1. 68) add.: sibi: CEFQH 69) Codd. et Edd. coli. o. 70) nam quisquis (igitur: deest): otig. Hisp. Coli. tr. P. 71) ABCDF Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.
72) ABCDF; add.: ei: GH; eis: E 73) AB orig. Hisp. Coli. tr. P. 74) commendari: orig. Hisp. 75) et: CoU. tr. P.; ausu nefandae: orig. Hisp. 76) excid.:
deest: orig. Hisp. 77) ordinavit: orig. Hisp. 78) subiacebit: A; excommunicationis ferat excidium: orig. Hisp. 79) fuerant: EGH 80) ADEFGH Edd. Arg.
Bas. orig. Hisp. Coli tr. P.
313
DECRETI PRIMA PARS DIST. LXXXIX. XC. c. 1-8.
314
Gratian. Porro ipsa offitia quare ita sint distinguenda
necsie unipcrsonae omnia committenda , ex auctoritate Gregarii
et ex auctoritate32* Bonifatii Papae datur intelligi, qui ait33h:
C. VII. Graduum et ordinum distributio ecclesiasticam
unitatem conseruat*.
Ad hoc dispositionis840 prouisio85'1 gradus diuersos
et ordines constituit esse distinctos, ut, dum reuerentiam
minores potioribus exhiberent, et potiores minoribus dile-
ctionem inpenderent,uera 86 concordia fieret ex87c diuersitate
contextio, et recte offitiorum gereretur administratio singu-
lorum. Neque uniuersitas88f alia poterat ratione subsistere,
nisi huiusmodi magnus eam differentiae ordo seruaret. Quia
uero creatura89^ in una eademque qualitate90 gubernari uel
uiuere non potest, celestium miliciarum exemplar nos in-
struit, quia dum sunt angeli, sunt 91 h archangeli, liquet,
quia99 non equales sunt, sed in potestate et ordine (sicut
nostis) differt93 alter ab altero.
DISTINCTIO XC.
GRATIANUS.
I. Pars. Litigiosus quoque prohibetur ordinari, quia qui
sua potestate discordantes ad concordiam debet attrahere, qui
oblationes dissidentium prohibetur recipere, nequaquam litigandi
facilitate alios ad discidium debet prouocare.
Unde in Cartaginensi Concilio IV. [c. 59.] legitur1:
C. I. Clerici discordantes 2a reuocentur ad concordiam
uel deicianlur ad concordiam 3
Discordantes clericos episcopus uel ratione, uel pote-
state ad concordiam trahat; inobedientes sinodus per au-
dientiam dampnet.
C. II. Dissidentium fratrum oblationes 4a in ecclesia non
recipiantur 5.
Item ex eodem , [c. 93. et 94.] 6
Oblationes dissidentium fratrum neque in sacrario, ne-
que in gazophilacio recipiantur. Similiter: §. 1. Dona7 eorum,
qui pauperes obprimunt, a sacerdotibus refutanda sunt8.
C. III. Extra ecclesiam esse probatur 9, qui pacem cum
proximo non habet.
Item Ciprianus [de unitate ecclesiae]10.
Neque ad Cain neque ad munera eiuslla respexit Deus;
neque enim habere paccatum12 Deum poterat, qui cum fra-
tre non pacem sed 13 b zeli discordiam habebat. Quam sibi
igitur pacem promittunt inimici fratrum? que sacrificia cele-
brare se credunt emuli sacerdotum? Secum14c esse Chri-
stum, cum collecti fuerint, opinantur hii18d, qui extra Christi
ecclesiam colliguntur? Tales etiamsi occisi in confessione
nominis Christi 16 e fuerint, macula ista nec17 sanguine ab-
luitur. Inexpiabilis 18 et grauis culpa discordiae nec pas-
sione purgatur.
C. IV. Murmurantes a fratrum unitate alieni efficiantur 19
Item ex Octaua Sinodo 20 *.
Alienus sit a fratrum unitate, qui murmurat, et opus
eius21 abiciatur, qui murmurans** extiterit22, ne pcnam
murmurantium23 incurrat, de qua dicit Apostolus21: „Neque
murmuraucritis, sicut quidam24 murmurauerunt, et perierunt
ab exterminatore." Iuxta*** mensuram itaque28 operis
peccator (qui27» in hac28 sententia Apostoli pleniter298 de-
claratur) sacerdotis iudicio peniteat.
C. V. Corripiantur, qui rixas et contenciones amant.
Item ex eodem30.
Si quis monachus31* contenciones32 uel33 rixas amaue-
rit, uel manifestum conuitium intulerit fratri, iuxta arbitrium
rectoris modumque peccati diuturna expietur penitentia.
Item 31 : §. 1. Qui contentiosus aut murmurans extiterit, se-
cundum arbitrium prioris tamdiu** peniteat, quamdiu qua-
litas culpae extat35.
C. VI. Dissidentes episcopi ad concordiam redire cogantur.
Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 25.]36
Dissidentes episcopos, si non timor Dei, sinodus recon-
ciliet.
C. VII. De eodem.
Item ex eodem, [c. 26.] 37
Studendum est episcopis38, ut dissidentes fratres, siue
clericos, siue laicos, ad pacem magis quam ad iudicium
cohortentur39».
C. VIII. Non recipiantur dona eorum, qui pauperes obprimunt.
Item ex eodem, [c. 94.] 10
Eorum, qui pauperes obprimunt, dona41 a sacerdotibus
sunt42 refutanda.
EDITIO ROMANA.
Dis t. LXXXIX. c. 6. g) et non — c. 7. a) ex auctor. : deest b) sic aiunt c) dispensationis d) divinae propos.
e) et ex f) enim univers. g) quaeque creatura h) et sunt — Di st. XC. c. 1. a) discordes deficiantur vel revocentur
ad concord. — c. 2. a) oblationum dona — c. 3. a) neque ad Cain munera respexit Deus b) per c) An secum d) hii :
deest e) Christi: deest — c. 4. a) quod b) plenius — c. 7. a) coerceant
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. # Caput hoc paene iisdem verbis legitur in epistola Boni-
facii II. ad Eulalium, et Gvegorii I. ad episcopos Galliarum, 1. 4. epist. 52.
Sic quoque in aliis epistolia B. Gregorii multa leguntur, quae in scriptis
superiorum Pontificum habentur.
Dist. XC. C. IV. * In libello B. Basilii de institutis monachorum
Rufino interprete (qui nuper Coloniae cum regula B. Benedicti est impres-
sus) cap. 42. in ultima responsione habetur prima pars huius capitis usque
ad vers. abiiciatur.
** Qui murmurans: Einsdem libelli c&p. 50. penultima interrogatio
sic habet: Si vero etiam quis murmuret propter escam, quae erga eum sententia
servabitur? Resp. Ea, quae circa eos, qui munnuraverunt in deserto; dicit enim
Apostolus: Neque murmuravoritis, sicut quidam eorum murmuraverunt, et
perierunt ab exterminatore.
Iuxta: Haec pars non habetur in eo Basilii loco. Apud Burchar-
dum vero et Ivonem (a quibus citatur ex concilio Mogunt.) sic legitur: iuxta
mensuram opusque peccati, quia in hoc seutentia, etc.
C. V. * Si quis monachus: Hanc priorem partem Burchardus et
Ivo citant ex concilio Agathensi, in quo etiam habetur ex codice librorum
sexdecim, lib. 5. cap. 22. Abest autem fero ubique, etiam in multis Gratiani
exemplaribus, vox monachus.
** Tamdiu: Apud Burch&rdum et Ivouem (qui citant hanc partorn
posteriorem ex Moguntino; habotur autem in libro sententiarum Patrum,
c.9G. ex statutis seniorum) logitur: ita poeniteat, qualiter culpae qualitas exstat.
Dist. LXXXIX. can. 7. 81) ABCDF; — quomodo sint iusto dist. : EQH 82) ABCDFH — Bonifacii Ep. II. ad Eulalium Pseudoisidoro debetur, ap. Hin -
schius p. 703. ; ipsa verba a Gratiano relata habebis in ep. Qreg. M. ad Epp. Galliarum. Ep. 54. scr. ao. 595. lib. V. Ed. Maur. — Jaffeno. lGOo. 83) ABCDh ;
qui sic ait: deest: EGH 84) ACEFGH Pseudois. 85) Codd. et Ed. coti. o. 86) una: Gregor. Pseudois. 87) ABC Gregor. Pseudois. 88) Codd. coli. o.
89) CDEGH Gregor. Pseudois. 90) aequalitate: Gregor. Pseudois. 91) Codd. et Edd. coli. o. pr . Lugdd. H. HI. — Pseudois. 92) quod: Gregor. 93) differunt:
Edd. coli. o.
Dist. XC. can. 1. 1) legitur: deest: AB — c. 48. Statutt. eccl. antiq. ap. Bnnis I, 147.; (c/. ad. c. 9. List. XVIII.) — Burch. n, 215. (in Cod. Fr/b. : 218.)
ho Decr. VI, 290. Coli. tr. P. U, 18, 58. 2) Codd. coli. o. 3) ad concord.: deest: ABF\\ can. 2. 4) Codd. coli. o. pr. D 5) suscipiantur: AB b )c. 49. et 69.
Statutt. eccl. antiq. (c/. ad c. 9. Dist. XVIII.) ap. Bruns I, 149.; Reg. H, 380.; Burch. V, 38. sq. Halitgar. IV, 31. (usque ad vocem: recipiantur); Ivo Bccr.U,
47. sq. ; Coli. tr. P. II, 18, 92. sq. 7) cf. infra c. 8. 8) sunt: deest: orig. Hisp. Burch. Coli. tr. P. || can. 3.^ 9) probantur ^ . . habent^: AB: comprobatur: EUII
X, 52. (can..* si quis murmurans. Ex C. Mogunt.); X, 52.' (can.: Apostol. dicit); Ivo Decr. XIU, 53. (can.: si quis murmur.; ex C. Mogunt.); Coli. tr. P.
II. 14, 17. (can.: oportet infantes) 21) huius: FGH Coli. tr. P. 22) add. : videat: Ivo 23) murmurationum: Burch. 24) I. Cor. c. 10. 2b) add. • eorum:
EGH Burch. 26) opusque peccati: Coli. citi. 27) Codd. coli, o.; quia: Burch. Ivo 28) hoc: Burch. Ivo 29) Codd. coli. o. Burch. Ito Coli. tr. P. || can. 5.
30) Integra prima pars ex Isidori Hisp . regula monachorum desumta est. (c. 16.) cf. c. 5. regulae eiusd. ab Holstenio editae in Cod. regtil.cit. (cf. supra c. 4.) II, 205.
Reg. I, 161. Burcl,. X, 62. (Ex C. Agath. ubi similia tantum habeatur.) Jvo Decr. XIU, 63. Coli. tr. P. n, 14, 23. 31) mon.: dent: Reg. Burch. In ’ 82) con-
temptione.: EQH 33) et: EQH leo 34) lleg. I, 162.: Burch. X, 53. (Ex Cone. Mogunt.); /co Decr. XIII, 54.; Coli. (r.T.II.14,24. 35) exsistat: RC hd.Ras. <
36) c. 47. Statutt. eccl. — ' -- d...... t ... i.-f ..a ^ a m.r Tvrm _ Ren TT asi., Rurch. 1. 62.: Ico Decr. V. 172.: Coli. tr. P. II, 18, 24. 1[
an. 6.
c a n. 7. 87) c. 54. Statutt. eccl.
tr. P. II, 18, 25. 88) episcopo: R.„ „ ..
supra c. 2. — Aruns I, 149.; Coli. tr. P. u, 18, 93. 41) donaria: EQH 42) sunt: deest: orig. Hisp. Coli. tr. P. |
Coli.
40) c/.
315
DECRETI PRIMA PARS DIST. XC. XCI. c. i
316
-4-
C. IX. A cetu alienentur fidelium , qui ad concordiam
redire cnntempnunt.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 31.] 43
Placuit etiam, ut (sicut plerumque fit) quicumque odio
aut longinqua inter se lite dissenserint44, et4® ad pacem reuo-
cari diuturna4® nequiuerint obstinatione47, a48 sacerdotibus
duitatis primitus arguantur. Qui si inimicitias deponere
pernitiosa intentione noluerint, de ecclesiae cetu iustissima
excommunicatione pellantur.
C. X. Inediis maceretur acerrimis, qui fratri suo
reconciliari non uult*9*.
Item Fabianus Papa 50.
Si quis contristatus noluerit reconciliari fratri suo51,
satisfaciente32 eo qui contristauerit Mh, acerrimis maceretur
inediis, usque dum gratanti animo satisfactionem recipiat.
C. XI. Episcopi ad pacem firmiter tenendam uicissim sibi
consilium et auxilium preslentM.
Item Innocentius J/.55
II. Pars. Precipimus58, ut episcopi, ad solum Deum et
salutem populi habentes respectum, omni tepiditate sepo-
sita37 -i, ad pacem firmiter tenendam mutuum sibi consilium
et auxilium prebeant, neque hoc38 alicuius amore uel odio
pretermittant. Quod35 si quis in hoc Dei opere tepidus
fuerit inuentus, dampnum propriae dignitatis incurrat.
C. XII. Pellendi 50 il sunt a communione fidelium , qui sibi
invicem reconciliari nolunt1’1 b.
Item Victor Papa [ad Afros, epist. II.]82
Perlatum est ad sedem apostolicam, aliquos uestrum
nocere fratribus®’ uelle, et ut cadant decertare, similiter in
sacramentis discrepare, et ob id contentiones et emulationes
inter uos fieri, a quibus dissensionibus uos aucrtere, et in
his omnibus concordare, et opem ferre uicissim mandamus.
Nam si hoc agere cito neglexeritis, et84 uicissim reconciliari
non studueritis, ab83 apostolicae sedis et totius ecclesiae
communione uos pelli non dubitetis.
DISTINCTIO XCI.
GRATIANUS.
I. Pars. Qui autem turpi lucro uel inhonesto negocio victum
sibi querere prohibetur, de oblationibus ecclesiae stipendia conse-
quatur4*. Quod si ecclesia ei sufficere non poterit 2h, proprio
artificiore uel agricultura ( exemplo Apostoli 4, qui de labore
manuum uiuebat) sibi necessaria inueniat, ita tamen , ut occasione
sui operis uigiliis ecclesiae non desit , quod absque inequaliiate sui
corporis inpune nulli conceditur.
Unde Pelagius Papa$:
C. I. Corripiantur clerici, qui offiliis matutinis uel
uespertinis se subtrahunt.
Eleuterius frater et coepiscopus noster queritur, clericos
suos sibi8 contra canones superbire, et id, quod nobis iuben-
tibus facta in scrinio cautione promisit, ut cottidianis diebus
uigiliae in eius celebrentur7* ecclesia, illis contempnentibus
inplere non posse, sed magis unumquemque suis (postposito
ecclesiae seruitio) uacare negotiis. Et ideo experientia tua
eos, quos tibi esse ostendent contumaces, debita obiurga-
tione conpesce, et modis omnibus uigiliis uacare conpelle.
[PALE A».
C. II. De eodem.
Item ex Concilio Nannetensi9.
Presbiter mane, matutinali offitio expleto, pensum ser-
uitutis suae canendo primam, tertiam, sextam nonamque1®
persoluat, ita tamen, ut postea horis conpetentibus et signis
designantibus iuxta possibilitatem aut a se, aut a scolaribus 11
publice conpleantur12. Deinde peractis horis15, infirmis
uisitatis, si uoluerit14, ad opus rurale15 exeat ieiunus, ut
iterum necessitatibus peregrinorum et18 hospitum siue diuer-
sorum commeantium, infirmorum quoque atque defunctorum
succurrere possit usque ad statutam horam pro qualitate
temporis et opportunitate17. Item 18 ex dictis ,S'. Benedicti 19 ;
§. 1. Propheta dicente20: „Septies in die laudem dixi tibi,“
qui21 septenarius sacratus numerus a nobis sic inplebitur22,
si matutinae28, primae, tertiae, sextae, nonae, uesperae24
conpletoriique tempore nostrae seruitutis offitia persolua-
mus, quia cie his dixit Propheta: „ Septies in die laudem dixi
tibi25.“ Nam de nocturnis uigiliis idem ipse Propheta28 ait:
„ Media nocte surgebam ad confitendum tibi27.“ Ergo his
temporibus referamus laudes creatori28 nostro super iudicia
iustitiae suae.“]
C. III. Sine offitii detrimento artificiolo sibi clericus
necessaria querat.
Unde in Concilio eodem 20 a Cartaginensi [IV., c. 52. et 49.]
legit ur 80 b.
Clericus31 uictum etuestimentum32 sibi artificiolo33 uel
agricultura, absque offitii sui dumtaxat detrimento, prepa-
ret:,4c. §. i.33d Clericus enim30'11, qui absque corpusculi
sui37 inequalitate uigiliis deest, stipendio priuatus 38 * excom-
municetur.
C. IV. De eodem*.
Item ex eodem , [c. 51. 53. et 48. et 50.]39
Clericus quilibet40* uerbo Dei eruditus artificio110
uictum querat42. Item: §. 1. Omnes clerici, qui aci operan-
dum ualidi43 sunt, etartificiola,et litteras discant. Qui44 uero
EDITIO ROMANA.
Dist. XC. c. 10. a) noluerit b) contristavit — c. 11. a) semota — c. 12. a) Expellendi b) noluerint —
Dist. XCI. Pars. I. a) consequantur b) potuerit c) artificiolo — c. 1. a) celebrarentur — c. 3. a) Item (eodem:
deest) b) legitur: deest c) paret d)Item:§. 1. e) enim: deest — c. 4. a) quantumlibet b) artificiolo
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XCI. C. III. * Privatus: Iit postrema Colonicnsi conciliorum editione legitur: privetur. Sod in vetustioribus Colonicnsibus, duabus
l.iiisiensibu.s, exemplaribus duobus huius concilii mauusrriptis Vaticanis, ct uno Soriensi regio legitur quemadmodum apud Gratianum.
C. IV. * Caput hoc con foetum est ex inultis capitibus Carthaginensis l\\, non suo ordina dispositis.
Dist. XC. en 11. U. lA)hab. ao. 50o.; Rtg . 11, 381.; Burch. X, 61- 5 llaUlg. IV, 32.; Jto Beer . XIII, G2-; Coli. tr. F. II, 28, 29. 44) discesserint : Bcg.;
discesserunt: Burch . ; dissenserunt: Coli. tr. F. 451 ut: Burch. 46) diutina: orig. Hisp. Coli. tr. P. 47) intentione: orig. Hisp. Reg. Burch. Ilulitg. : con-
Icutionc: Iro 48) de cecl. coctu citisiuia excommunicatione pellantur: Bcg. Burdt . Halilg. : finis canonis: ib. || cau. 10. 19) Codd. coli. o. 50) -Anclor huius
capitis incussum quaesitus est . — Jaffie liit. spur. no. LXXVIII. — priora tantum verba reperta sinit inter dicta JhmUii c. 4. (r/. Reguf. Basii, t». 72. up. Holaten.
I. r. 1,226.) — Reg. Appdx. IIT, 71.; Burch. X, 59.; Iro Decr. XIII, 60. 51) fratri suo: dccM : Reg. Bunii. Ico 52) satisfactione: Burch. 53) A BCF j|
ea 11. 11. 54) rubrica deest: BC; do eodem: .1; damnum propriae dignitatis incurrunt episcopi, qui ad tenendam pacem negligentes existunt: H: prae-
beant: EG 55) Inn. Papa: EG; — hab. no. 1139. — Jaffe png. 585. — cf. Cunni, ltniu.nsc c. II. — c/. Cump. I. de irruga et pare c. 1. et X. h. t. c. 1, — Iro htv.
VIII, 147. (mw.. praecipimus etiam) 56) udd.: enim: Edd. coli. o. Iro 57) Codd. ct Edd. coli. 0.: deposita: Ivo 58) hoc: deest • Jto 59) vel: ib. j| can. 12.
IX)) Codd. coi/, o. 61) Coitd. coli. 0. pr. I) 62) Caput Fsaidofsid. ap . Hiuschius p. 130. — Fulge. IV, 13, 4. 63) fratres: urit/. 64) et . . . stud.: dcc>i : »rig.,
sed txslnt in Cod. Dst 65) et: Polgc.
V) i s t. XCI. P ar r. I. 1 ) Codd. coli. 0. pr. A (consequitur) 2) Codd. coli. 0. pr. B 3) Codd. rolt. 0. 4) .iu. • . 2. ]| c a n. 1. 5) Fragmentum inn rlnm —cf. Iteraro
l :, 117. — ,1><$. VII, 165. (169.) — cf. c. 30. 9«. 2. C. XVIII. 6) sibi: d.tsi: Eli II Aus. 7) ARCEGH Ans. |i can. 2. 8) Mate Palea deest: ABF.FGli ; in Ce. r-.ru
iu lixia : in Fm^un posterioris sacculi in marg. scripta est. 9) Auctor huius capitis innuius < st Hiitcmarus Remensis^ inter capitula c. 9. — Burch. II, 1 oi , ico
Dicr. VI, 181. — 'A.de ccUbr. miss. c. 1. citatur ex Agulhrusi. 10) udd.: vesperam qu c : Edd. coli. o. 11) sccularibus: C; scholasticis: Hincm. 12) compleatur:
Jliunn. 13) missarum solomniis: ib. 14)sivol.: deest: ib. 15) <f dd.: et quod siiii compotit: ib. 16) et: deest: ib. 17) oportnnitatis: CDF Edd. coli. o.
18) Itein: ilttbl: CDF 19) Begitl. E. Bcned. c. 16. ap. Hulslnt. I. c. JI, 21.; Rtg. I, 187.: Burch. U, 105.; Jto Decr. VI, 1S2. 20) ut ait propheta: orig. Reg. —
Fsatm. 11S. r. 101. 21) qui: deest: C 22) impletur: Codd. et Edd. coli. o. 23) matutini: it.: matutino: Brg. Iro 24) vesperi: CDF 25) septies . . . tibi:
•Best: Reg.Rr,.!,. 26) propheta: deest: ib. 27) aild. : supra ind.: C; udd.: etc.: DE: ad contit.tibl: deest: Burch. ubi etc. legitur 28) deo creat. : Burch. ||
can. 3. 29) ABEGII 30) Codd. coli. 0. — c. 29. et 35. Statuit, cccl. aut. up. Bruus I, 146. — (vide ud c. 9. XVIII.) — Bardi. II, lu3.; Ivo Decr. VI. 180. ;
Coli. tr. P. II, 18, 51. Io. 31) udd.: quilibet verbo dei eruditus: Ivo 32) vestitum: ADEGH Edd. coli. 0. Burch. 33) artificio: Hisp. Burch. 34) Codd. (t Edd.
coli. 0. Hisp. Burch. {ubi hic est finis canonis): Coli. tr. P. 35) Codd. colL o. 36) C0dd.1L Edd. coli. u. 37) sui: deest: EGH 38) stipend. privetur (ct excomra.:
deest:) orig. j] ca u. 4. 39) r. 79. 45. 34. 72. Statuit, tecl. nntiq. up. Bruus I, 116. {vide ad c. 9. Dist. XVIII.) Burch. U, 102. (usque ad g. 1.); Ivo Dccr. VI, 179.
180. ; Coli. tr. F. II, 18, 50. 52. 47. 19. 40) ADDE Edd. Arg. Bas. Burch. 11) Codd. ct Edd. coti. 0. orig. Hisp. Burch. Jio (add.: honesto); Coli. tr. F. 42) finis
canonis: Ivo 43) validiores: orig.; invalidi: Hisp. 44) Ans. dcd. V, 75. (Cone. hab. Valent.; cau.: clericus qui); Rtg. 1,182.; Burch. II, 210. (fu Cod.
Frib.: 213.); Ivo Dccr. VI, 285. (rxl)iongs.)
317
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCI. XCII. c. i-$.
318
non pro emendo aliquid in45 nundinis uel in foro deambu-
lant46, ab offitio suo degradentur47. Inter temptaciones43c**
autem ab offitio49 declinantes uel negligentius agentes50 ab
ipso 51 d offitio remoueantur52.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Aurelianensi [I. c. 28.] 53
Clerici uero54, qui ad opus55 sanctum adesse contem-
pserint, secundum arbitrium episcopi ecclesiasticam56 susci-
piant disciplinam.
DISTINCTIO XCII.
GRATIANUS.
I. Pars. Cion autem ad ecclesiam uenerint, corde magis
quam uoce Deo cantandum meminerint.
Unde Ieronimus in epistola ad Ephesios la:
C. I. Corde , non uoce Deum25 laudare debemus.
„ Cantantes et psallentes in cordibus uestris Domino."
Audiant hec 3 adolescentuli4, audiant hi, quibus in ecclesia
est psallendi offitium: Deo non uoce, sed corde cantandum4,
nec in tragediarum5c modum6 guttur et fauces medica-
mine711 liniendae3 sunt, ut in ecclesia teatrales moduli au-
diantur et cantica 9 c.
Gratian. Ab offitio autem cantandi et psallendi diaconi
inueniunturiu exceptillf, ne, dum uocis modulationi student alta-
ris ministeria negligant.
Unde Gregarius [lib. IV. epist. 44. et 1. XII. post finem
epistolarum, in Concilio ab ipso habitoj12:
C. II. Cantandi offitium sibi diacones non usurpent.
In sancta ecclesia13 Romana dudum consuetudo est
ualde reprehensibilis exorta, ut quidam ad sacri altaris mini-
sterium* cantores14 eligantur, ct in diaconatus ordine con-
stituti modulationi uocis15 inseruiant, quos ad prcdicationis
offitium et elemosinarum studium uacare congruebat.
Unde fit plerumque ut in sacro ministerio 16 a, dum blanda
uox queritur, congrua175 uita negligatur, et13 cantor19
minister Deum20 moribus stimulet, cum21 populum uocibus
delectet-2'1. Qua de23'1 re presenti decreto constituo,
ut in sede hac sacri altaris ministri cantare non debeant,
solumque euangelicae lectionis offitium inter missarum so-
lempnia exsoluant; psalmos24 uero ac reliquas lectiones
censeo per subdiaconos uel, si necessitas exigit, per minores
ordines exhiberi. Si quis autem contra hocdecretum meum25
uenire temptauerit, anathema sit.
II. Pars. Gratian. A quibus ordinandos oporteat esse
inmunes, breuiter monstratum est. De quorum nero manibus
suos 26 e ordines suscipere debeant, facile patet. Sacerdos enim
et cuncti infra ipsum constituti ab epicopis 27 debent-1' f ordinari.
Unde in Concilio Martini Papae legitur 89 :
C. III. Qui ab episcopo 30 non ordinantur 31 a, in pulpito non
psallant uel 32 5 legant.
Non liceat in pulpito psallere aut legere, nisi qui ab
episcopo33 ordinati sunt lectores.
Gratian. De episcopis autem, a quibus uel in quibus locis
ordinari debeant, supra diffinitum est.
III. Pars. §. 1. Nunc autem queritur de his, qui ordinati
a parrochia suaMc non recipiuntur, uel pro aliqua causa eas
adire noluerint, an in alterius parrochia episcopale possint offitium
celebrare ? De his in Concilio Martini Papae sic statutum
inuenitur 35 a:
C. IV. Sacerdotis tantum offitium gerat episcopus, quem
sua parrochia non recipit 36.
Si quis ordinatus episcopus37* pro contemptione335**
populi aut pro aliqua39 ratione, non pro sua culpa, in parro-
chiam40, que ei fuerit data, non ierit41, hunc oportet hono-
rem sacerdotii tantummodo contingere, ita ut de42 rebus
ecclesiae, in quam conuenit,J3n nichil presumat44'1, sustineat
autem, quid45c de eo sanctum concilium iudicare uoluerit46.
C. V. De episcopo ordinato, quem suo parrochia non recipit.
Item ex Concilio Antioceno, [c. 18.]17
Si quis episcopus ordinatus ad parrochiam, cuius 43 est
electus, minime accesserit, non suo uitio, sed quod cum aut
populus uetet19*, aut propter aliam causam, non tamen eius
uitio perpetratam, hic et honoris sit et ministerii particeps,
dummodo rebus ecclesiae, ubi50 ministrare cognoscitur, in
nullo51 molestus existat. Quem etiam obseruare** conue-
nit52, quicquid sinodus perfecte532*** prouinciae iudicando
dccreuerit.
EDITIO ROMANA.
Dist. XCI. c. 4. c) Interemtores d) suo — Dist. XCII. c. 1. a) lib. III. comment. ad cap. 5. epistolae b) tan-
tum Deum c) tragoedorum d) dulci medicamine e) cantica; sed in timore, in opere, in scientia scripturarum, f) exemti —
c. 2. a) ad sacrum ministerium b) quaeri congrua c) delectat d) in e) suos -.deest f) suis debent — c. 3. a) Qui non
sunt ordinati b) neque c) parochiis suis — c. 4. a) est b) contentione** c) venit d) sibi praesum, c) quod —
c. 5. a) perfecta***
notationes c
** Interemtores: In exemplaribus concilii etiam manuscriptis legi-
tur: Clericum inter teniationes ab officio suo declinantem vel negligentius agen-
tem ab officio suo removendum. Contra enim in canone 42. iubet: Clericum
inter tentationes officio suo incubantem gradibus sublimandum. Sed ob glos-
sam non est mutatum. Do tentationibus vero, ob quas (praeter tyranno-
rum persecutionem) aliqui clerici officium suum deserebant, agit O. Am-
brosius, epist. 17«
Dist. XCII. C. U. * Ministerium: In impressis [exc. Etl.Bas.) se-
quebatur: constituti, quao vox expuncta est, quoniam neque in vetustis
Gratiani exemplaribus est, neque apud B. Gregoriitra, neque apud alios col-
lectores, ct videtur addi in glossa ad versic. ministerium, quae etiam glossa
non est inter vetustiores.
ORREC TORUM.
C. IV. * Episcopus: In vulgatis sequebatur: ad parochiam, cuius est
electus, quae inducta sunt auctoritate manuscriptorum ot originalis, ac cote*
rorum collectorum.
** Contentione: In duobus vetustis exemplaribus Gratiani ct uno
conciliorum regis catholici legitur: coutemtione.
C. V. * Votot: diu n}v tov Auou nonulxqoir: eo quod populus
recuset.
** Observare: tx<U/tof>ai, Id est: exspectare ct suscipere.
*** Perfecta: Antea legebatur: perfectae. Restituta est vera lectio
ex originali ot Uurchardo et Ivone. Quid autem sit synodus, quae hic
perfecta, et in paulo post sequentibus capitibus integra dicitur, exponitur
infra ead. c. Si quis episcopus,
Dist. XCI. can. 4. 45) in: deest: Kdd. coli. 0., ita ut R. immerito a Corrcct. additum esse, cnisuerit 4G) deambulat ... degradetur: orig. Ans. derl. Jleg.
Uurrh. Coli. tr. P. 47) fluis canonis: Ans. dcd. Rtg. Bnrch. c. 210. 48) ABCF; orig. (autem ; deest) : Hisp. ; Burch. II, 01. ; Coli. tr. P. 49) add. : suo : orig. 5 o) de-
clinantem .. agentem: Hisp. Burrh. Coli. tr. P. 01) AfiCF Hisp. liurch.Coll.tr. P. 02) removendum: orig. Jlisp. Jiurch.Coll.tr. P. jj can. 5. 58) hnb.ao.hil.ap,
limus II, 105.; in Hisp. c. 21. — CaH.tr. P. 11,29,28. 54) voro: deest: OH Cedi. tr. P. 00) hor. op. : orig. sed in Codd. nonullis hoc deist 50) ecclesiae: orig.
Dist. XCII. can. 1. 1) Codd. coli. o. sed in Ali legitur: in ep. sua; Hinouym. lib. I II. Comment. ad. c. 5. v. 19. cp. ad Ephcs. ; Ans. VII, 70, (71.)
2) ABDRFQ 3) hoc: AB Ans. 4) add.: esse: AB 5) Codd. et Kdd, coH. o. (5) moduin: deest: AB 7) Codd. et Kdd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 8) coi liniendas:
orig. Kdd. Lug/ld. II. III. 9) Codd. it Kdd. coli. o. Ans.; in KGH deest: et cantica. 10) inveniantur: ABF 11) Codd. coli. o. pr. F || can. 2. 1 2)hub. uo. 595.
tu Kd. Migue in Appd. no. 5. — Jafepag. 114. — Ans. VII, 70. {initer.: Greg. generali synodo praesidens dixit); Ico J)ecr. II, 79.: Coli. tr. P. I, 55, 19.: Polyc.
IV, 31, (32,) 40. 13) add.: cui divina dispensatio praeessc me voluit: ho Polyc. 14) cantatores: /J lvo 10) modulationis voci: Ana. 10) AliKFOH Kdd.
coli, o.; quod in sac. min.: BC; ut sacrum ministerium: Ans. 17) Codd. et Kdd. coli. o. Ans. 13) ut: Ans. 19) cantus: ib. 20) clerum: Aii ; domini: Ico
Coli. tr. P. 21) dum: AB 22) ABCEO/F 23) Codd. ct Kdd. coli. o. Ans. lvo Polyc. 24) Psalmos . ... .Si quis: deest: Polyc. 25) nostrum: Ans. 20) ABI-DF
27) episcopo: KGH 23) Codd. roll. o. pr. AB: ^ipsis ep.) || can. 3. 29) legit.: deest: AB; c. 15. conc. I.aodic. ex mterpr. Martini lirae, c. 45. ap. Jintns II, 53.;
CoH. tr. P . II, 47, 45. 30) add. : suo: EH 31) Coefd. adi. o. sed in BF legitur: Quod ab episc. 32) Codd. coli. v. 33) presbytero: orig. Jlisp., sed episcopo est
in varietate lectionis. 34) AUCDFH || cau. 4. 35) Codd. redi. o. — e. 18. Conc. Autioch. hnb. ao. 311. ex interpretat Martini Breic. c. 10. — ap. lirans II, 45. —
Bnrch. I. 40. (ex. C. Aurei.) ; lvo beer. V, 151.; Coli. tr. I\ II, 17, 10.; Polyc. U, 13, 1.; Cacs. III, 02. 30) qui in sua par. non recipitur: KGH 37) ep.: deest:
Burch. Cedi. tr. P. P <dgc. 33) ABEO Codd. orig.; per contentionem: Bnrch. Ico Polyc. 39) add. : alia: Hisp. 40) parochia: AF Iiurch. Ito Polyc. 11) erit:
Bnrch.; receptus non erit: Jco Polyc. 42) couliiig. et de: orig. Hisp. 13) Coeli, cedi. o. orig. Hisp. Burch. Coli. tr. P. Polyc.; conveniet: Ed.Bets. -14) Codd. et
Kdd. coli. o. Jiurrh. Polyc. 46) Codd. et Edd. coti. o. orig. Hisp. 40) iudicaverit: Burch. Iro Polyc. || can. 5. 47) hab. ao. 3-11. {rf. Heftlc. Conc. OtSth. I. 483
sqr/.); Interpretatio Dionysiuua tat — Burch. I, 41.; hu Beer. V, 152.; Polyc. II, 13, 2.; ursio Hisp'.: CoH. tr. P. II, 0, 12. 13) cui: Burch. Jvo Polyc. 49) vitet:
A orig. 50) cui: Polyc. 51) nihil molestus: orig. Burch. lvo Polyc. 52) conveniet: Ed. Bas. orig. Jco 53) Codd. coli. o. Kdd. Lugdd. 11. 111.; add,: quod
visum fuerit: orig. ||
310
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCII. XCIII. c. i. 2.
320
C. VI. A M sua parrochia non recepti aliis molestiam non
inferant.
Item ex Concilio Ancirano, [c. 28.] 55
Si qui episcopi ordinati sunt, nec recepti ab illa56 parro-
chia, in qua fuerant denominati, uoluerintque alias occupare
parrochias, et uim presulibus earum inferre, seditiones ad-
uersus eos excitando, eos 57 a abici placuit. Quod si uolue-
rint in presbiterii ordine, ubi prius fuerant, ut presbiteri
residere, non abiciantur a68 propria dignitate. Si autem
seditiones commouerint59b ibidem constitutis episcopis,
presbiterii quoque60 honor talibus auferatur, fiantque dam-
pnatione notabiles.
C. VII. Communione priuelur episcopus 61, qui ecclesiam sibi
commissam adire neglexerit.
Item ex Concilio Antioceno, [c. 17.]62
Si quis episcopus per66 manus inpositionem episcopa-
tum64 acceperit, et sibi* commissum ministerium subire
neglexerit, nec acquieuerit ire ad ecclesiam sibi commissam,
hunc oportet communione65 priuari, donec susceperit66
coactus offitium, aut certe de eo aliquid integre67 a decre-
uerit eiusdem prouinciae sinodus sacerdotum.
C. VIII. Sine consilio 68:1 integri ordinis uacantem
ecclesiam 60 b episcopus non adeat.
Item ex eodem , [c. 16.]70*
Si quis episcopus uacans in ecclesiam non habentem
episcopum, subripiens populos, sine consilio 71 c integri ordi-
nis irruerit, etiamsi populus, quem seduxit72, desideret illum,
alienum eum7» ab ecclesia esse oportet. Integrum autem
et perfectum concilium74 dicimus illud, cui metropolitanus**
episcopus interfuerit7513.
IV. Pars. Gratian. Quod autem supra clerici se uigiliis
subtrahentes excommunicari rubentur, de his intelUgendum est, qui
ab episcopo frequenter admoniti, negligentiam suam corrigere con-
tempnunt 76.
Unde in Concilio Martini Papae legitur 77 :
C. IX. Excommunicetur clericus, qui ab episcopo commoni-
tus matutinis vel uespertrnis horis adesse neglexerit.
Si quis presbiter aut78 diaconus uel quilibet clericus
ecclesiae deputatus, si79a in quolibet loco fuerit805, in
quo ecclesia est, et ad cottidianum psallendi offitium31 ma-
tutinis uel uespertinis horis ad ecclesiam non conuenit82c,
deponatur a clero, si tamen castigatus ueniam ab episcopo
per satisfactionem noluerit promereri.
DISTINCTIO XCm.
GRATIANUS.
I. Pars. Ohed ientiam autem inferiores ex ordine1* superio-
ribus debent. Summo enim Pontifici ea debetur ab omnibus nhe-
dienlia, ut nulli liceat ei communicare, cui pro actibus suis ipse
inimicus extiterit, nec in ecclesia esse poterit , qui eius cathedram
deserit.
Unde B. Petrus princeps apostolorum in ordinatione
Clementis populum alloquens, inter cetera ait-:
C. I. Cui pro actibus prauis 3a Apostolicus inimicatur, com-
municare4b non debemus.
Si inimicus5 est iste Clemens6 alicui pro actibus suis,
et7c uos nolite expectare, ut ispse uobis dicat: cum illo no-
lite amici esse, sed prudenter obseruare debetis, et uoluntati
eius absque® communicatione96 obsecundare, et auertere
uos ab eo, cui ipsum sentitis aduersum; sed10 nec loqui his,
uibus ipse non loquitur, ut11 unusquisque, qui in culpa est,
um cupit omnium uestrum amicicias habere120, festinet
cicius reconciliari ei, qui omnibus preest, et per hoc redeat
ad salutem, cum obedire ceperit13 monitis presidentis. Si
uero quis amicus fuerit his, quibus141 ipse15 non loquitur,
unus est ipse 16 £ ex illis, qui exterminare ecclesiam Dei
uolunt17, et cum corpore uobiscum esse uideatur, mente13 et
animo contra uos19 est. Et est multo nequior hostis hic,
quam illi, qui foris sunt, et euidenter sunt inimici20; hic enim
per amiciciarum speciem que inimica sunt gerit, et eccle-
siam dispergit et21 h uastat. Ideoque 22 ' * huiusmodi 23 k apo-
stolicis institutis uos monentes instruimus, ut effecta cer-
tior24 karitas uestra sollicitius deinceps agere studeat et
cautius, ne251 peruersi et infideles homines ledendi fideles
et26 m beniuolos habeant facultatem.
C. II. A nullo debet suscipi, quem Romana repellit 27 a ecclesia.
Item Gregorius [1. V. epist. 26.] 28
Miratus ualde sum, quia29 in tanto Salonitanae eccle-
siae30 clero uel populo uix duo ex31 sacris ordinibus inuenti
sunt, frater scilicet et coepiscopus meus320 Paulinus, et di-
lectissimus filius meus Honoratus archidiaconus eiusdem
ecclesiae, qui communicare Maximo sacerdotium rapienti
minime consentirent, et se Christianos esse cognoscerent.
Debuistis enim, karissimi filii, pensare ordines uestros, et
quem sedes apostolica repellebat repulsum cognoscere, ut
prius, si posset, ab illatis criminibus mundaretur33, et tunc
ei uestra dilectio communicaret, ne particeps obligationis
existeret340.
EDITIO ROMANA.
Di st. XCII. c. 6. a) hos bj commovent — c. 7. a) integra — c. 8. a) concilio b) vacans eccles. c) concilio —
d) interfuit — • c. 9. a) si intra civitatem fuerit aut in b) fuerit: dee st c) convenerit — Dist. XCIII. Pars. I. a) inferiores
ordines — c. 1. a) suis b) ei commun. c) et: deest d) commonitione e) ferre f) his, quibus ipse amicus non
est, et locutus fuerit his, quibus g) et ipse h) ac i) ideoque carissimi k) his 1) nec m) ac — c. 2. a) depellit
b) noster c) eius exsist.
NOTATIONES C
C. VII. * Et uibi: Ita etiam Burchardus et Ivo. Sed in versione
Dionysii (et in Coli. Ans. ded.], quam in ceteris partibus referunt, legitur:
et prae esse populo constitutus ministerium subire, etc. quod ad verbum de
graeco expressum est.
C. VIII. * Haec versio, quam et Gratianus, et Burchardus, et Ivo
sequuntur, eadem fere ost atque illa Martini Br&carensia. Dionysiana vero
longe magis accedit ad verba graeca.
ORRECTORUM.
** Metropolitanus: Addendum est etiam. Sic enim graece: rai
6 zqg HnzQofioAtuis.
Dist. XCIII. C. I. * Ideoque: Hinc usque ad finem sunt in Fabiani
tantummodo epistola. Quaraobrem ex ipso potissimum videtur Gratianus
cotfera etiam sumsisso.
Dist. XCII. can. 6. 54) de: ABC; a sua par.: deest: EO 55) hab. ao. 314. — ex translatione DiOltys. — Ans. ded. H, 100.; Burch. I, 36.; Ivo Decr. V,
147. ; Polyc. II, 13, 3. 56) ab illa: deest: EQH 57) Codd. coli, o.: et eos: Polyc. 58) a: deest: orig. Iro Polyc. 59) Codd. coli, o.; commoveant: Ans, ded. Ito
60) quoque: deest: A*is. ded. || can. 7. 61) ep : deest: ABF 62) hab. ao. 341. — versio Dionus. — Ans. ded. II, 179.; Burch. I, 37.; Ivo Decr. V, 148.; Pohjc.
II, 12, 1.; Caes. XII, 60. 63) per: deest: orig. Aiis. ded. 64) episcopatus: »6. 65) add.: a: AB 66) acceperit: Ivo 67) ABCEFQH j| can. 8. 63) Codd. coli. o.
69) ib. 70) c. 9. Capit. Martini Bracar. ap. Bruns II, 45. ; Burch. I, 39. ; Ioo Decr. V, 150. ; Coli. tr. P. II, 6, 9. ; Caes. IV, 83. 71) Codd. coli. o. pr. F ; Burch. Ico
Coli. tr. P. 72) seduxerit: AB 73) illum: ABC: add.: tamen: Edd. coli. o. 74) consilium: EQH 75) ABCDF Ed. Bas. Burch. — in quo . . . fuerit: orig.
Hisp. Ivo Coli. tr. P. 76) contempserint: A f| c a n. 9. 77) legit.: deest: EQH — c. 63. Capit. Martin* Bracar. quod est C. Tolet. 1. hab. ao. 400. c. 5. — BrunsU , 55. ;
Coli. tr. P. H, 6, 55. 78) vel: orty. 79) Codd. coli. o. 80) ib. 81) sacrificium: orig. 82) ABCF orig.
Dist. XCIII. Pars. I. 1) Codd. coli. o. pr. D — Coit. || can. 1. 2) Caput hoc desimitmn est ex (Ua parte apocrypliae cp. Clementis, quam Rnfinus e graeco
latinam fecit; ap. II ins chius Ep. I. c. 17. pag. 36. ; verba canonis alleguntur in ep. Pseudoisid. Fabiani 1. c. 6. — Hinschius p. 159. — Ans. 1, 6. ; Ivo Deci'. XIV, 22
(can.: quaedam ex vobis); Coli. tr. P. I, 18, 2. (Fabianus, can.: b. apost. prine.) Pohjc. 1,6, (18,) 2. 3) Codd. coli. o. 4) ib. 5) ipse inim.: Ans. 6) iste Clem. :
deest: orig. Ans. Ivo Polyc. — alicuius: Ans. 7) Codd. coli. o. pr. A (etiam) 8) sine: EQH; cum: Ed. Bas. 9) DF orig. Ans. Coli. tr. P.Polyc.; commotione:
B ; comminatione: C; monitione: Ed. Bus.; contentione: Ivo 10) sed : deest: D Edd. colL o. pr. Bas. 11) unde: D Edd. coli, o.; ot: oi'ig.; ut: Fubiun. — finis
canonis : Polf/c.; ut . . . praesidentis: deest: Ans. 12) Codd. cl Edd. coli. o. Corr. — gratiam reparare: Corr. 13) cepit: Fabian., sed ceperit est in varietate
lectionis 14) Codd. et Edd. coli. o. : orig. Ans. Coli. tr. P. 15) ipse: deest: EQH 16) Codd. coli. o. 17) voluit: orig. sed volunt: Cod. Dst.; btjq. desunt et alia
sequuntur ap. Anselm. 18) add.: tamen; DEQH Edd. coli, o.; et mente: Ivo 19) nos: AEQH 20) inimicantur: EQH; finis canonis: Ivo 21) Codd. coli. 0.
22) Codd. et Edd. coli. o. 23) ib. 24) nt efficacior: orig. sed in Cod. Dst. legit, ut in textu 25) Codd. et Edd. coli. o. orig . CM. tr. P. 26) Codd. coli. o. || can. 2.
27) ABCF 28) Ep. 26. scr. ao. 596. lib. VI. Ed. Maur. — Jaffeno. 1037. — Ans. XII, 11. 29) quod: Ans. 30) eccl.: deest: ib. 31) in: CD Edd. coli. o. 32) Codd.
coli. 0. Ans. 33) emendari: EQH 34) Codd. coli. o. J[
321
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCIII. c. 3— 11.
32‘2
C. III. Non est tn ecclesia, qui cathedram Petri non sequitur.
Item Ciprianus (de unitate ecclesiae]35*.
Qui cathedram Petri, super quam ecclesia fundata est,
deserit, in ecclesia se esse non confidat36.
Gratian. Episcopi ueroi7, qui apostolicae ordinationi sub-
iacent, etiam hanc reuerentiam debent, ut singulis annis aposto-
lorum liminibus sese66 representent.
Unde Anacletus et Zacharias Papa 39 :
C. IV. Singulis annis apostolorum limina uisitent episcopi,
qui apostolicae 40» ordinationi 415 subiacent.
Iuxta sanctorum Patrum42 et canonum instituta43 epi-
scopi omnes, qui huius41 apostolicae sedis ordinationi subia-
cent, qui propinqui sunt, annue circa45 idus magi sanctorum
principum46 apostolorum Petri et Pauli liminibus presenten-
tur47 omni occasione seposita. Qui uero de longinquo46,
iuxta cyrographum suum inpleant. Qui autem constitutio-
nis huius43 contemptor extiterit, preterquam si egritudine
fuerit detentus, sciat se canonicis subiacere sententiis.
II. Pars. Gratian. Reliqui uero 56 in ecclesia minores
semper debent maioribus subesse, sicut in Sfnodo51»* S. Sil-
uestri, [c. VII.] legitur*®:
C. V. Maioribus minores obedientiam exhibeant.
A subdiacono usque ad lectores53 omnes subditi sint54
diacono cardinali uiro reuerentissimo551’, in ecclesia repre-
sentantes ei50 honorent57. Porro58 pontifici presbiter, pres-
bitero5'3 diaconus, diacono subdiaconus60, subdiacono acoli-
thus, acolitho exorcista, exorcistae lector, lectori hostiarius,
hostiario abbas61**, abbati62 monachus63 in omni loco re-
presentet04* obsequium, siue in publico, siue in gremio
ecclesiae65.
C. VI. Quid66» sit diaconorum offilium.
Item ex epist. [I.] Clementis Papae6'*'3 (ad Iacobum
fratrem Domini] :
Diaconi ecclesiae sint66 tanquam oculi episcopi, ober-
rantes et circumlustrantes cum uerecundia actus totius eccle-
siae, et60 perscrutantes diligentius, si quem uideant uicinum
fieri precipicio et proximum esse peccato, ut referant hec
ad episcopum. Et infra*: §. 1. Episcopo 70 c suggerere71 4
nue 72 « aa cultum ecclesiae et disciplinam eius pertinent,
diaconibus cura sit73f.
[C. VII.]74»
Item in eadem 75b.
Sacerdotes uero dicebat 76 c B.77 Petrus sal terrae et
mundi lumen docens, eos 76 d in splendore operum79* glori-
ficare patrem Deum60, de quibus Dominus ait61: „ Beati
estis, cum maledixerint uobis homines62 et reliq.t,63f et
iterum: „Vos estis sal terrae. “
C. VIII. Non 84 » sunt habendi clerici, qui episcopali non
gubernantur prouidentia.
-Item ex Concilio Parisiensi 65.
Nulla ratione clerici aut sacerdotes habendi sunt, qui
sub nullius episcopi disciplina et prouidentia gubernantur.
Tales enim acephalos, id est sine capite, prisca66 consue-
tudo67 b nuncupauit66*.
[C. IX.]69»
Item (ex epist. III. Clementis]90.
Qui suis episcopis non obediunt, indubitanter rei et re-
probi existunt. Porro ipsi a Deo donum summi muneris
consecuntur, qui suis doctoribus9lb, qui recte episcopi in-
telliguntur, libenter obediunt.
C. X. /n925 Deum scandalizantur 93, qui suo non obe-
diunt episcopo.
Item Anacletus, (epist. I.]94
Ille proculdubio scandalizatur95 in Deum, qui recte non
docet, et qui eius scandalizat episcopum uel sacerdotem.
C. XI. Septem debent esse diaconi in unaquaque duitate96.
Item Eu aris tus omnibus Episcopis 97 ».
Diaconi (qui quasi oculi uidentur esse episcopi) se-
ptem965 debent esse in unaquaque ciuitate, qui custodiant99
episcopum predicantem, ne ipse100c ab 101 '* insidiatoribus
quoquo moao infestetur, aut ledatur a suis, aut uerba diuina
EDITIO ROMANA.
Dist. XCIII. c. 4. a) apostolicis b) ordinationibus — c. 5. a) synodo Romana* b) urbis Romae (vir. rev.: deest)
c) repraesentent — c. 6. a) Quod b) Papae: deest c) §. I. Sed et de peregrinis similiter episcopo d) suggerant e) sugger.
refovendis, et cetera his similia quae f) diaconis curae sint — c. 7. a) C. VII. De eodem b) ex eodem c) dicebat: deest
d) praecepit (eos: deest) e) bonorum oper. f) etc. — c. 8. a) Hi non b) ecclesiae consuetudo c) nominavit — c. 9.
a) C. IX. De eodem b) qui per iustitiae et praeceptorum eius semitas incedentes doctor. suis — c. 10. a) Illi in — c. 11.
a) ad Episcopos Africanos, epist. I. b) iuxta apostolorum constituta septem c) ne aut ipse d) episcopus ab
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. in. * Apud Cyprianum Romae impressum haec leguntur: Hanc
ecclesiae unitatem qui non tenet, tenere se fidem a' editi Qui ecclesiae renititur
et resistit, in ecclesia se esse confidit 1 Verum in Vaticana bibliothoca, prae-
ter octo integra Cypriani exemplaria, est etiam aliud, in quo tantum opus-
cula quaedam continentur, et inter ea hic tractatus. Atque in eo codice,
itemque in altero integro monasterii 8. Salvatoris Bononiae, sunt verba
hacc, quae a Gratiano et lvone afferuntur. Ac sane paulo ante Cyprianus
hanc ipsam Petri cathedram esse ostenderat, unde unitas ecclesiae ponderet.
C. IV. # Hic est canon 4. synodi Romao habitae sub Z&charia Papa,
quae exstat iu bibliotheca Vaticana, ex qua nonnulla sunt in hoc capito
emendata.
C. V. * Capnt hoc et apud Gratianum, et in ipsius synodi editionibus
videtur valde mendosum. Burchardus et Ivo fet Anselmus] sic habent: A
subdiacono usque ad lectorem omnes subditi sint uiacono cardinali urbis Hornae,
in ecclesia honorem repraesentantes tantum. Pontifici vero presbyter, diaconus,
subdiaconus, acoluthus, exorcista, lector, abbas, monachus iu omni loco reprae-
sentent obsequium, sive in publico , sive iu gremio ecclesiae. Verum ob magnam
codicum varietatem, et propter glossas ac doctorum dicta nihil fere in textu
mutatum est.
** Abbas: De abbate et monacho in synodi editionibus nulla men-
tio est.
C. VI. * Et infra: Sic legitur in plerisquc manuscriptis. In vulgatis
legebatur: et ita; alia vero nonnulla verba restituta sunt ex originali.
Dist. XCIII. can. 3. 35) de unit. eccl. c. 4. — vei'ba: qui cathedram .... deserit supposititia esse censet edit. Goldhorn. — Ivo Decr. V, 3G1. (cau.: Petri
unitatem) 3G) esBe confidit?: orig. Ivo 37) vero: deest: EGH 38] se: AEGH || can. 7. 39) C. 4. Cone. Rom. hab. uo. 743. ap. Hausi XII, 382. — Jaffc
uo. V. — Aiis. VI, 1G4. (101.: in conc. Zachariao Papae); Polf/c. IV, 25, (2G,) 1. (ut ap. Aus.) 40) ACE; apostolici: EGH 41] Codd. coli. o. 42) statuta:
orig.; add .: statuta: Polyc. 43) institutiones: AE 44) huiusmodi: H; huius: deest: A 45) ann. idibus: orig. Aus. Polyc. — Corr.. 40) udd.: patrum:
Edd. Arg. Bas. 47) repraesententur : EGH 48) add.: sunt: Edd. coli. o. 49) huiusmodi: ib.; nam qui huius: Aus. Polf/c.: nam qui huius constitutionis
contemtor extit. praeter si aegrit. valida fuer. deteut., sciat 6e canonibus subiaccro: orig. 50) vero: deest: A; autem: EGH j| can. 5. 61) Codd. coli. o. 52) »S.
SilveBter ait: EGH— Ex apocrypho constituto Silvestri c. 7. — ap. Hausi II, G2G. — Jaffe post uo. CXXXII. — Aus. dcd. IV, 1G0. (can.: ita autem dicebat); Burch.
II, 224. (ia Cod.Erib.: 227. cau.: ita Fratres iubet); Aus. VII, 65. (G7. cx syn. S. Silv.; cau.: ut a subdiac.) ; Iro Decr. VI, 299. (cx decretis S. Silv.; can. ; ita
fratres iubet) 53) lectorem: orig. Burch. 54) essent: orig. Ans. dcd. 55) Cotld. et Edd. coli, o.; add.: urbis Romae (quae verba ap. AitSdiwi. desunt ): Edd.
coli. o. 50) ei: deest: orig. Ans. ded. Burch. Aus. Ji>o 57) add.: tantum: ib.; honor.: deest: orig. 58) vero: orig. Aus. dcd. Burch. Ivo bO) presbytero . .
diacono . . subdiacono . . acolytho . . exorcistae . . lectori .. ostiario: deest: orig. Ans. ded. Burch. Ivo 60) dfac. subdiac.: deest: orig. Ans. Gl) ost. abbas:
deest: orig. Ans. G2) abbati: deest: orig. Ans. ded. Burch. Ivo G3) monachi: Ans.; monachi: deest: orig. 04) Codd. coli. o. Ans. dcd.; repraesentantes : oi ig.
G5) add.: tantum pontifici: Ans. ded. || can. G. 6G) Codd. coti. o. pr. AB; iu EGH canonum ordo talis est: c. S. 9. 0. 7. 11. 10. c/. Echulte x. Gesch. d. Li terat, uo.
d. Decr. Grat. II. Beitr. S. 30. 67) Codd. coli. o. — ex priore purte eius a Rufino latinitate donata — Jaffe no. IX. — ap. Hinschius c. 12. pag. 34. Ans. ded.
IV, 125. (can. cont.); Ans. VII, GS. (can.: sicut enim impietatis; cont.); Cacs. IV, 94. 68) sunt: AEGH 69) observantes et: GH; observantes cum verecundia
et: E 70) Codd. coli. o. ; add.: et ita: Edd. coli. o. 71) Codd. et Edd. coli. o. 72) ib. 73) Codd. coli. o. orig. Ans. ded. Ans. || can. 7. 74) Codd. coli. o. pr. D
75) ib. — Ex additamentis Pscudoisidori ad ep. Clementis secundum. Greg. M. Ep. 18. lib. V. ap. Hinschius c. 26. pag. 38. — Ans. ib. 76) Codd. et Edd. coli. o. Aus.
77) beat.: deest: Aus. 78) Codd. et Edd. coli. o. 79) Codd. coli. o. Ans. 80) udd.: omnipotentem: EGH 81) et dom. ait: orig. — Matth.c.o. 82) hom.: deest:
orig.; sed exstat in Cod. Bb. 83) Codd. coli. o. Aus. ji c a n. 8. 84) Codd. coli. o. pr. D 85) Parisiaccnsi : GH — Ex synodo Regiaticiuu (». e. Ticinensi hab. ao. 850.)
c. 18. m Jfon. LL. I, 399. — Similiu habebis in conc. Moguut. h. uo. 813. c. 22. ; Burch. II, 226. (iu Cod. Frib.: 229.) ; Ito Decr. VI, 301. 86) priscae cccicsiae :
Burch. 87) Codd. et Edd. coli. o. 88) ib. orig. Burch. 11 can. 9. 89) A DDF 9o) Cap. Pseudoisid., snmtnrn ex Recogn. Clem. lib. 2. c. 20. — Jaffe no. Ai. —
Hinschius pag. 68. 91) Codd. et Eddcoll.o. Tnnecrem. || can. 10. 92) Codd. coli. o. 93) scandalizatur. . .obedit: CEOH 94) add.: Papa: EG—Ep. Pseudoisid.
Ep. I. c. 12. faffeno. II. — Hinschius pag. 71.; cf. Ambros. de dign. sacerd.; Ivo Dccr. VI, 245. (can.: doceri ergo omnes) 95) scandalizatas est: oirg. Jvo:
sed scandalizatur: Cod. Dst. originalis II can. 11. 96) provincia: AB 97) Codd. coli. o. Ans.; Evar. Papa: EGH — Ep. Psntdois. I. c. 1. ap. Hmschius p. b7.
Ans. VII, 69.; ColL tr. P. 1,3,1.; Polyc. n, 38, 1. 98) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 99) custodiunt: Ans. 100) Codd. et Edd. coli. o. oiig. Polyc. 101)
Ans.; ab: deest: Ans.
Corpus iur. can. Ed. Friedhrrg.
21
323
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCIII. c. 12-18.
324
detrahendo aut insidiando polluantur102 uel despiciantur103:
sed ueritas spirituali redoleat feruore; pax101' predicata
labiis cum uoluntate animi concordet.
C. XII. De eodem105.
Hem ex Concilio Neocesariensi, [c. 14.] 108
Diaconi septem debent esse secundum107 regulam108,
quamuis109* non 110:1 magna sit ciuitas. Regulae autem111
auctoritas ista est, quod et112 liber actuum apostolorum idem
insinuat113.
III. Pars. Gratian. Ut exlli6 premissis auctoritatibus11*0
apparet *16, rliacnni debent obedientiam presbiteris, sicut et 111 A
presbileri episcopis. Sed diaconi superbientes sacerdotibus ex-
equari ll8«, uel potius preferri querebant, contra quorum insolen-
tiam multorum auctoritates manauerunt 1I9, eorum supercilium
reprimentes , atque ut sacerdotibus condignam obedientiam ex-
hibeant decernentes.
Unde Gelasius* Papa, [in epist. ad Episcopos per Luca-
niam, c. 9. et 10.] ait120:
C. XIII. Nichil eorum, que sunt decreta primis ordinibus,
ucndicent sibi1*1 * diaconi.
Diaconos122 propriam constituimus obseruare123b men-
suram, nec ultra tenorem paternis canonibus deputatum
quidpiam124 temptare permittimus, et125c nichil eorum126
suo127 ministerio penitus applicare, que primis128 ordinibus
proprie decreuit antiquitas. Absque129 episcopo uel130pres-
bitero baptizare non audeant131, nisi predictis ordinibus182
fortassis longius constitutis necessitas extrema conpellat.
Quod etiam 113(1 laicis Christianis facere plerumque concedi-
tur. §. i.134e Sacri corporis prerogationem135 sub conspectu
episcopi 136 seu137 presbiteri (nisi his absentibus) ius non
habeant exercendi.
C. XIV. Inferiores presbiteris se diaconi cognoscant.
Item in Niceno Concilio, [c. 14. seu l8.]138a*
Peruenit ad sanctum concilium, quod in locis quibusdam
et ciuitatibus presbiteris sacramenta diaconi porrigant. Hoc
neque regula, neque consuetudo tradidit, ut hi, qui offerendi
sacrificii non habent potestatem, his, qui offerunt, corpus
Christi porrigant. Sed et139 illud innotuit, quod quidam
diacones etiam ante episcopos sacramenta sumant1405'*'*.
Hec ergo omnia amputentur141, et in142 sua diaconi men-
sura permaneant, scientes, quod143 episcoporum quidem144
ministri sunt145, inferiores autem146 presbiteris habean-
tur1476. Per ordinem ergo148 post presbiteros gratiam
sacrae communionis149 accipiant, aut150 episcopo, aut pres-
bitero porrigente eis 151 d. Sed nec sedere in medio presbi-
terorum diacono152' liceat, quia si hoc fiat153, preter regu-
lam1541 probatur existere155. Si quis autem post15*a has
diffinitiones obedire noluerit, a157 ministerio cessare debebit.
C. XV. Diaconus honorem exhibeat presbitero, et ipse
ab inferioribus honoretur.
Item ex Concilio Laodicensi, [c. 20.]158
Non oportet159 diaconum coram presbitero sedere, sed
iussione160 presbiteri sedeat161. Similiter autem diaconus102
honorem habeat163 a sequentibus164, id est a105 subdiaconi-
bus et ab 166a omnibus clericis.
C. XVI. Calicem benedicere et panem dare diacono16"1 *
non licet.
Item ex eodem, [c. 25.] 168
Non oportet diacones169* panem dare, nec170 calicem
benedicere.
C. XVII. Sicut episcopis, ita et presbiteris diaconi ministrent.
Item ex Concilio Cartaginensi [IV.] cui Papa Zosimus
interfuit per uicarios 171 a*, [c. 37.]
Diaconi 172 ita se presbiteri, sicut173 episcopi ministros
esse cognoscant174.
[C. XVIII.]175»
Item in 1765 eodem, [c. 38.]
Presente presbitero diaconus eucharistiam corporis Chri-
sti populo, si necessitas cogit 177 c, iussus eroget.
EDITIO ROMANA.
Dist. XCIII. c. 11. e) fervore, et pax — c. 12. a) non: deest b) igitur ex c) auctorit.: deest d) et: deest
e) aequari — c. 13. a) sibi: deest b) servare c) et: deest d) et e) Et infra: §. 1. f) pontificis — c. 14. a) ex
b) sumunt** c) habentur d) eis: deest e) diaconis f) regulam et ordinem g) etiam post — 0.15. a) ab : deest — c. 16.
a) diaconis — c. 17. a) cui . . . uicarios: deest — c. 18. a) C. XVIII. De eodem b) ex c) cogat
NOTATIONES
C. XII. * Quam via magna: Antea legebatur, queuntia non magna.
Emendatum est ex canone graeco (qui etiam recitatur in synodo VI. c. 16.)
et ex vulgatis etiam vorsionibus. In canonibus Nicaenae synodi IM qui ex
Arabico in latiuum conversi nuper editi sunt, c. G2. multa habentur ad hanc
reni pertinentia, quem fortasse canoncin significavit Andrcas Colossensis
actione 7. synodi Florentinae.
C. XIII. * Gulas ius: Sic est in plerisquo manuscrlptis, et apud
Burch. et Ivonem. Nam in impressis erat: Pelagias.
C. XIV. * Prior pars huius capitis usque ad vers. amputentur, est ex
prisca [imo Hispanica) versiono in canone 14. Reliqua vero pars est cx ver-
sionc Dionysii in canone 13., quam quidom totam afferunt et codex cano*
num et Burchardus et Ivo.
** Sacramenta sumunt: Graece est: ttjg tv/aQtatlag aarorr at,
quod Dionysius vertit: oblata contingant: quamquam Burchardus ot Ivo,
hoc uno fere loco discrepantes, habent, illo quidem : sacra oblata contingant ,
hic vero: sacram oblationem contingant.
C. XVI. * Diaconos: In vetustioribus priscae versionis editionibus
CORRECTORUM.
est: diaconum. Graece est: iinqqlrag, quod Dionysius vertit: subdiaconos ,
et sic habetur in concilio Aquisgranensi.
C. XVII. # Quarto: Caput hoc cum duobus sequentibus habetur in
concilio IV. Carthaginensi , et in codicibus Gratiani etiam manuacriptis
itemque apud Auselmum titulo huius capitis erat additum: Carmo-
giuensi IV., cui Papa Zosimus interfuit per Vicarios, quod minime con-
venire ostendunt acta synodi VI. Carthaginensis, ad quam Zosimus Fausti-
num Poten tinae ecclesiae episcopum, Philippum, ct Asellum legatos misit.
Nain quarta habita est Honorio IV. et Eutychiano Coss., sexta vero Hono-
rio XII. et Thoodosio VIII. Cos9. i. e. anno vigesimo post. Quo anno
(prout ex Africano concilio can. 7G. et sequentibus apparet) contra Pelagii
et Caelestii baeresiu quaedam sunt definita, quum Caelestius ad Zosimum
Papam appellasset quod ox nonnullis manusciiptis Zosirai, et episcoporum
Africae ad ipsum epistolis, quae in bibliotheca Vaticana servantur, demon-
stratur. Quare quum Zosimu9 in Pontificatu duos tantum annos et menses
aliquot vixerit, necessarium est, multo ante ipsius Pontificatum synodum IV.
Carthaginenscm habitam fuisse.
Dist. XCIII. can. 11. 102) polluatur .. despiciatur: Polyc. 103) finis canonis: Coli. tr. P. 104) ABDF orig. Ans. Polyc. || can. 12. 105) Sicut episcopis
ita et presbyteris diaconi ministrent: C; do eod.: deest : B 106) hab. inter a. 314. et 325. (c/. Hefelc Conc.-Gesch. I, 210.); conflatum est hoc caput ex inter-
pretatione 1 sidor i et Dionysii. — Ans. dcd. IV, 129.; Burch. IT, 119. (in Cod. Frib. 222.); Ivo Decr. VI, 294.; ib. VI, 295. (ex Cone. Episcopor. qui in Ancyra et
Caesarea convenerunt); Coli. tr. P. II, 3, 7. 107) iuxta: Burch. Ivo 294. 108) canonem: Dionys. 109) etiamsi: Dionys.: quavis: Ivo 295.; licet et valde
magua: ./bis. ded. Burch. Ivo 294. 110) Codd. coli. o. 111) tamen: Coli. tr. P. ; cui regulae auctoritas erit liber actuum apostolorum: Hisp. Ivo 295. 112) et:
deest: B: regulae . . . ot: deest: Ans. ded. Burch. Ivo 294. 113) eius autem rei fidem faciet liber Actorum: Dionys. 114) Codd. coli, o., sed in EH ut deest
115) ADEOH 116) patet quod diae, etiam: EGH 117 ) ABC 11S ) Codd. coli. o. pr. D 119) manauorint: AIS; emanaverunt: EG || can. 13. 120) Pelagius: D —
scr. ao. 494. c. 7. 8. ap. Thiel p. 36G. — Jaffe no. 391. — Ans. ded. IV, 109.; Burch. IV, 57. (in Cod. Frib.: 58.); Ans. VII, 63.; Ivo Decr. I, 252.; VI, 99.; Polyc.
III, 10, 20. 121) Codd. coli. o. pr. D ubi per errorem scribae legit.: subdiaconi 122) add.: quoque: orig. Ans. dcd. Burch. Ico I. 123) BDEGH Edd. coli. o. Ivo 1.;
ob6. : deest: Ico VI. 124) cuipiam: EGH 125) Codd. coli. o. Ans. ; nihilque: Ivo I. 12G) horum: DEQH 127) in suo: Edd. coli. 0. 128) prioribus: Ivo VI.
129) Sed absque: FGH 130) et: Ans. ded. Burch. Ivo I. 131) praesumant: Ivo VI. 132) officiis: orig. Ans. ded. Burch. Ivo I. VI.; deest: Ans. Polyc. 133 ) Codd.
coli. o.pr. A(otiam: deest) 134 )Codd.coll. o.; flnis canonis: Ans. dcd. Burch. Ans.IvoI. 135) prorogationem: ABEd. Bas. Ivo\l.yapud quem tamen praerogat, est in
varietate lectionis : erogationem : EGH Edd. coli. rei. Corr. 136) Codd. et Edd. coli. o. Ivo VI. 137) vel : Ivo |J c an. 14. 138) ABCDF — hab. ao. 325. ; Burch. V, 26.
(ex Dionys.): Ivo Decr. II, 36. (ex Dionys.); Coli. tr. P. II, 1, 14. (ex Hisp.) 139) et: deest: BF; etiam: EGH 140) AC Hisp. 141) add.: et excidantur: Edd. coli. o.
142) Ans. VII, 64.; intra . . suam mensuram: Dionys. 143) quod quia Epp. ministri sunt: Edd. coli. o. 144) quid.: deest: Dionys. 145) sint: Ivo 146) aut.:
deest: Dionys.; add.: a: Etld. coli. o. 147) habeantur: CDFRho: existaut: Dionys. 148) suo ordine (ergo: deest): Dionys. 149) presb. eucharistiam: ib.
150) vel . . . vel : ib. 151) Codd. coli. o. Burch Ivo 152) Codd. et Edd. coU. o. pr. A Ivo: eis: A; diacones: Aws. 163) id enim fit.: Dionys. 154) Codd. et Edd.
coli. o. Ans.: praet. canonem : Dionys. 155) prob. exist.: deest: Dionys. 156) Codd. el Edd. coli. o. Dionys. Burch. 157) desinat esso diaconus : Dionys. ||
can. 15. 158) hab. inter a. 343. et 381. — ex interpret. Dionys. — /bis. ded. IV, 75. ; Burch. II, 222. (in Cod. Frib.: 224.): Ans. VII, 65. (can.: quod noji oporteat);
Ivo Dccr. VI, 296. ; Coli. tr. P. II, 7, 6. (vers. Hisp.) 159) quod nou oporteat: orig. Burch. Ans. Ivo 160) cum iussu: Dionys. 161) sedero: ib. 162) diaconi . .
habeant: Ans.; diaconis: Dionys. Burch. Ivo 163) haberi: Dionys.; habeatur: Burch. Ivo 164) ministris: Dionys.; obsequentibus: Ans. ded. Burch. Ivo
165) a: deest: Ans. ded. 166) Codd. culi. o. || can. 16. 167) Codd. coli. o.pr. AB, ubi tota rubrica deest 168) cx vers. 1 sidor i. — Coli. tr.P. II, 7, ll.j Ans. VII, 90.
(ex Dionys.) 169) ABCEGH; diaconum : F; ministros : Hisp. 170) vel : AB; panes dare nec : Hisp. j| c a n. 17. 171) Codd. et Edd. coli. o. Ans. (add. voce: suos) —
c. 57. Staiutt. eccl. antiq. ap. Bruns I, 145. — c/. ad c. 9. Dist. XVIII. — Ans. VII, 63. (68.); Coit. tr. P. II, 18, 36.; Polyc. II, 39, (38,) 5. 172) diaconus: orig.
Hisp.; ut diaconos: Coit. tr. P. 173) ut ministrum: orig. Hisp. Coli. tr. P. 174) noverit (esse: deest): orig.; esse cognoscat: Hisp. || can. 18. 175) Codd.
coli. o.pr. F 176) ABEFQH — c. 55. Statutt. eccl. antiq. ap. Bruns II, 145. ; Burch. V, 13. ; Ans. VII, 66. ; Ivo Decr. II, 23. ; Coli. tr. P. II, 18, 37. ; Polyc. II, 38, 5.
177) BDEFQH orig. Hisp. Burch. Ivo Coli. tr. P. Polyc. || ’ ’ * * 9
325
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCIII. c. 19-23.
326
[C. XIX.] 178 a
Hem in 179 h eodem , [c. 39. 40. et 41.]
Diaconus sedeat iubente presbitero quolibet180 loco.
Item'*1 diaconus in conuentu presbiterorum interrogatus
loquatur. Alba uero182 tantum tempore oblationis et 183 ®
lectionis utatur.
C. XX. Diacones presbiteros se superiores cognoscant'***.
Item ex Concilio Tolletano IV. [c. 39.]185
Nonnulli diacones in tantam erumpunt superbiam, ut
sei8Cb presbiteris anteponant, atque in primo choro ipsi187
priores stare presumant, presbiteris in secundo choro con-
stitutis. Ergo, ut sublimiores se 188 presbiteros 180 agnoscant,
tam hii quam illi180 in utroque191* consistant.
IV. Pars. Gratian. Compagis vero calciari absque apo-
slolici licentia diaconibus non permittitur , sicut nec mapulis uti
absque eiusdem auctoritate 192 quibuslibet clericis conceditur.
Unde Gregoritts19* I oh anni Episcopo , Siracusano,
pib. VII. epist. 28. indict. I.]194:
C. XXI. Absque apostolica licentia compagis diacones
uti 195 minime'903 presumant.
Peruenit197 ad nos, quod1981’ diaconus 199 c ecclesiae
Catenensis caleiatus20Od compagis201 procedere presum-
psisset202e, quod quia hactenus nulli per totam Siciliam
licuit, nisi solis tantummodo diaconibus Messanensis eccle-
siae, quibus olim a predecessoribus nostris non dubitatur
esse concessum, bene203 recolitis. Quia ergo tantae temeri-
tatis ausus leuiter non est attendendus, cum omni hoc fra-
ternitas uestra subtilitate perquirat2047*, ut an per se2(,5s,
uel alicuius hoc auctoritate presumpserit2001', nobis subtiliter
innotescat207'. Nam si negligenter ea, que male usurpantur,
omittimus, excessus uiam aliis aperimus208.
C. XXII. Mapulis 209 clerici sine apostolici licentia uti
non debent.
Idem I ohanni Rauennali Episcopo, [lib. II. epist. 54.
circa finem]210.
Illud autem, quod pro utendis a clero uestro mapulis
scripsistis, a clericis nostris est fortiter obuiatum, dicentibus,
nulli hoc umquam alii cuilibet concessum fuisse ecclesiae,
nec Rauennates clericos uel 211 * illic, uel in Romana ciuitate
tale aliquid212 cum sua conscientia presumpsisse, nec, si
temptatum esset, ex furtiua usurpatione sibi preiudicium
generari, sed218 etiam si in qualibet ecclesia hoc presum-
ptum fuerit, asserunt emendandum, quod non concessione
Romani Pontificis, sed sola subreptione214 presumitur.
C. XXIII. Sicut in 215 ministerio, ita in dispensatione sine •
diaconibus-'03 episcopus non uiuat.
Item leronimus ad Rusticum Narbonensem episcopum*'"1
V. Pars. Diaconi sunt, quos inApocalipsi218 legimus219,
septem angeli ecclesiarum, hi sunt septem candelabra aurea,
hi sunt220® noces tonitruorum. §. i.22ld Virtutum opera-
tione preclari, humilitate prediti, 'quieti, humiles, euangeli-
zantes pacem, annunciantes bona, dissensiones222 et rixas et
scandala resecantes, docentes323, soli Deo conloquentes, in
templo nichil de mundo penitus cogitantes, dicentes patri et
matri: ,,non nouimus224® uos,“ et filios suos non agnoscen-
tes. §. 2. 2257 Sine his^s sacerdos nomen habet*, offitium
non habet227 h. Hic minister Dei dicitur, quia scriptum est:
„Maior228i est, qui ministrat, quam22!lk cui ministratur."
Et sicut in sacerdote2301 ministratio231, ita in232 ministro
dispensatio2311 sacramenti est. §. 3. 234 m Sacerdotibus etiam
propter presumptionem non licet238 de mensa Domini tollere
calicem, nisi eis traditus fuerit a diaconibus236”. §. 4.2;l7,)
Ita enim Deus noster omnipotens uniuersa disposuit, ut qui
maiorem se crediderit238P minor esset239'!, et qui uideretur
minor maior existeret. Denique quam hoc uerum sit ipse
perpende 2111 r. Lenitae conponunt mensam Domini, Leui-
tae sacerdotibus211», cum2121 sacramenta benedicunt243, assi-
stunt, Lenitae ante sacerdotes orant, ut et241'1 si distinctio
locorum credatur24” v in mundo216"', etiam247 in altari Dei
uideant sibi episcopi, qui218* superbi sunt, diacones ante-
poni. Si humilitatem diligunt et diaconi 249 y maiores se esse
in eo, quod sunt humiles, recognoscant250". Tunc demum251,
ut aures habeamus ad Deum2S2aa, diaconus clamat2531*1', ipse
predicat, ipse hortatur, ipse commonet251 astantibus sacer-
dotibus, nec255cc leuiter hanc uocem256, que257 loquitur258'1'1
et pacem annunciat, aut negligenter aspicias2:,9ee. Sufficit
huic tantum ordini per Dominum concessum fuisse, ut non
solum26077 sacerdos in templo Dei261 se totum agere et in-
plere uideatur262. Et infra: §. 5. Nunc autem ex quo in
ecclesiis, sicut in Romano inperio, creuit auaritia, periit
lex a263hl’ sacerdote et uisio de propheta; singuli quique264
per potentiam265 episcopalis266 nominis, quam sibi ipsi
EDITIO ROMANA.
Dist. XCIII. c. 19. a) C. XIX. De eodem b) ex c) vel — c. XX. a) Diaconi presbyteris se superiores non
cognoscant b) sese — c. 21. a) non b) quod: deest c) diaconos d) calceatos e) praesumsisse f) perq. et si ita* sicut
ad nos pervenit invenerit uerum esse, g) utrum vel a se h) praesumserint i) innotescat, ut cognita veritate quid fieri
debeat, disponamus. — c. 22. a) vel: deest — c. 23. a) diacono b) add.: de septem ordinibus ecclesiae c. 5. c) sunt : deest
d) Et infra: §. 1. e) novi f) Et paulo post: §. 2. g) hoc h) nomen non habet*, ortum non habet, offic. non habet i) Quis
maior k) an 1) sacerdotio m) Et paulo post: §. 3. n) diacono o) Et paucis interiectis: §. 4. p) esse crediderint q) sit
r) perpende. Levitae inferunt oblationes in altari, s) cum saccrdot. t) dum u) et: deest v) creditur w) in mundo : deest
x) si yl et diaconi : deest z) cognoscant aa) Dominum bb) acclamat cc) ne dd) loquitur haec ee) aspic. aut con-
temnendum putes ff) solus gg) Dei : deest hh) de
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XX. * In utroque: Licet in vulgatis Gratiani codicibus [et Edd.
Bas. Lugdd. II. III.) legatur: »h utroque ordine, ct in tomis conciliorum im-
pressis1*1 : in utroque choro: tamen in vetusto codice conciliorum regis
catholici, et plerisque vetustis Gratiani, etiam impressis, neutra vox
habetur.
C. XXI. * Et si ita: Hic et paulo inferius addita sunt aliquot verba
ox originali.
C. XXIII. * Nomen non babet: Sic etiam in originali, sed in mul-
tis Gratiani manuscriptis'-27, et apud Anselmtim est: nomen habet, officium
non habet.
Dist. XCIII. can. 19. 178) Codd. coli. o. 179) Codd. coli. o. pr. D: c. 59. 60. 61. Statuti, eccl. ani. ap. Bruns I, 145.; Ans. VII, 66.; Coll.tr. P.
II, 18, 38. 39.40.; Polyc . II, 38, 5. 130) add. : in: EGH Edd. coli. 0. 181) itera ut: orig. Hisp. Polyc.; ut: Coli. tr. P. 182) add.: ut diaconus (vero:
deest): orig. Hisp. Polyc. 183) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. Ans. Coli. tr. P. Polyc. || can. 20. 184) Codd. coli. 0. 185) hub. ao. 633. ap. Jtruns I, 234. Ans. dat.
IV, 139.; Burch. II, 222. (in Cod. Frib.: 225.); Jvo Beer. VI, 297.; Coli. tr. P. II, 37, 15. 186) BCEGH: ut presb. anteponantur: .4 187 i et ipsi: Edd. coli. o.
188) sibi: orig. Aus. dcd. Burch. Iro — Corr. 189) presbyteris: Coli. tr. P. 190) tam illiquain hi: C Coli. tr. P.: tam ei quam hi: Ans.did. 191) add.: choro:
Ans. dcd. Ivo Coli. tr. P. 192) licet . . . licentia: A j| can. 21. 193) add. : Papa: EGH 194) Ep. 27. scr. ao. 598. lib. VIII. Ed. Maur. — Jaffi no. 1148. — Aus.
VII, 74.; Cacs. VI, 49. 195) uti: deest: AB 196) Codd. coli. o. sed in AB minime non, cum scribae errore fortasse pro uti: nou scriptum sit 197) perv. itaque:
orig. Ans. 198) Codd. et EdtL coli. o. Ans. 199) ib. 200) Codd. coli. o. 201) campagis: orig., quod calceamentorum genus a y.agny jlexura, nomen tuht 202) Codd.
e.t Edd. Coli, o.; praecedere praesumsfsset: Ans. 203) add.: enim: EGH 201) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 205) Codd. ft Edd. coli, o.: utrum vel per sc: Aus.:
utrum a se: orig. 206) ABCDFH Ana. 207) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 208) aperiamus: EGH\\ can. 22. 209) manipulis: AB 210) Ep. 50. scr. no. 593. lib. IU.
hd. Maur. — Jnffe no. 896.— Ans. VII, 168. (174.) 211) Codd. coli. o. orig. Ans. 212) aliud: Edd.Arg.Bus. 213) ct: Aus. 214) usurpatione: D; usurpatione
vel surrectione: Edd. coli. o. || can. 23. 215) in : deest: AB 216) Codd. coli. o. 217) Codd. coli. o.—Hauc ep., seu libellum de siptem ecclesiae gradibus, spuriam
rase constat. - Aus. VII, 72. ; Polyc. II, 39, (38,) 2. 218) Apoc. c. 1. 219) legis : Ans. 220) Codd. coli. o. pr. CF 22 1) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 222) dis-
sentientes: Aus.; disseminantes: Polyc. 223) doc.: deest: Ans. Polyc. 224) AB Ed. Bas. orig. — Corr. 225) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 226) Codd. coli, o . Aus.
Polyc. 227) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Edd. Lugdd. II. III. Aus. Polyc.— Con-. 228) Codd. ct E>ld. coli. o. Ans. Polyc. 229) Codd. ct Edd. coti. o. Polyc. 230) Codd.
coli o. ong. Ans. Polyc. 231) consecratio: Polyc. 232) ita et: AB 233) add.: administrationis: Edd. Arg. Bas. 234) Codd. coli. o. Aus. Polyc. 235) liceat:
Polyc. 236) Codd. ct Edd. coli, o.; diaconis: Ans. Polyc. 237) Codd. coli. o. Aus. Polyc. 238) Codd. coli. o. Aus. Polyc. 239) Codd. ct Edd. coli. o. Aus. Polyc.
2^0) Codd. et Edd. coli. o. 2-* 'T». .Ius. Poh/c. 242) Codd. coli. o. Aus. Polyc» 243) benedicuntur: Ans. Polyc. — Corr. 24-1) Codd. ct Edd. coli. o. 245) ib. pr.
Liutdil.n.m. 24G) CmU. tkti.coU.o. orig. Aid». Poli/c. 247) ct. : Aeni: A: tamen: DDF: et: EGH Pohjt: 248) CoAA. ,1 EM. coli. o. Aus. 819)l>/</.
ct Edd. coli. o. 250) Codd. tt Edd. coli. o. Ans. Polyc. 251) deindo: orig. Ans. Polyc. 252) Codd. coli. o.pr.A Polyc. 253) Codd. *t Edd. coli. 0. pr. Lugdd. II. III. _
Ans. Polyc . 254) com. etiam : AC Edd. coli. o. : com. ot: D 255) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. — Ans. Polyc. 256) add. : audiant aut negligenter aspi-
ciunt: EGH 257) qua: Edd. coli. o. 258) ABCDF orig. Ans. Polyc.; loquitur, quae pacem: EGH 259) Codd. coli. o. Ans. Polyc.; m EGH aut ncgl- aspic.: da st
260) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. 2G1) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 2G2) Anis canonis: Polyc. 263) ABC Ed. Das. 264) quoque: Aus. 265) pro potentia: ony.
Ans. 266) cocpisc opalis: Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.
21*
327
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCIII. c. 23. 24.
328
illicite867 absque ecclesia uendicarunt, totum, quod Leuita-
rum est, in suos usus redigunt, nec boc solum868", quod
asscriptum86!,kk est, sibi uendicant, sed cunctis auferunt
uniuersa. Mendicat infelix in plateis clerus87011, et ser-
uili27lmm operi mancipatus publicam de878nn quolibet po-
scit'-7300 elemosinam27‘PP. Qui878<jq ex eo magis 876 rr despi-
citur a877*3 cunctis, quo878tt misere879uu desolatus iuste
putatur ad hanc ignominiam deuenisse. §. 6.880vv Solus
episcopus881 ww incubat donis888**, solus utitur ministerio,
solus uniuersa sibi uendicat, solus partes inuadit alienas,
solus occidit uniuersos. §. 7.233yy Hinc propter auaritiam sa-
cerdotum odia sepe 884 zz consurgunt, hinc episcopi accusan-
tur a clericis, hinc principium litis8®03»1, hinc detractionis886
causa, hinc origo fit88780 criminis. Etenim si unusquisque
ita in hoc mundo uisibili888 aliquid possidere iubetur, ut sua
tantum sit possessione contentus, ac res non inuadat alienas,
non889 agrum pauperis 890ccc tollat, non uineam, non sub-
uectorium291 aliquod, non famulos, non fructum 298 ddd;
quanto magis qui ecclesiae Dei preest debet ita in omnibus
seruare iusticiam, ut hoc sibi uendicet293oeo, quod sui iuris
esse cognoscit294, aliena non rapiat, aliena non tangat295 fff,
equalem ceteris se faciat, et sicut sine his296 in ministerio
non uiuit, ita in dispensatione non uiuat? §. 8. Certe, ut ipse
nosti297, qui uisibiliter in hoc mundo ius inuadit alienum,
accusatur a paupere, dampnatur a iudice, ita in298®»® ecclesia
Dei, cum quisque899 hhh stipendia perdit300"1, clamat ad
Dominum 301 kkk, exauditur308 a Christo, nec differtur ul-
tionis303111 sententia, si non sedantur304 mmm uniuersa. Mode-
ratio enim Dei ac pietas305 solum nostrum reditum querit,
ac nos cupit 306 longa 307 sua bonitate saluari 308. Si 309 nnn non
conuertimur, si duri colli3l0oo° sumus, si in peccatis usque
ad mortem illicite perduramus, assidue peccantium 311 ppp,
non miseretur Deus3181!1!1!.
VI. Pars. Gratian. Hoc capitulo sacerdotum auaricia
reprehenditur, diaconorum dignitas siue o/jitium commendatur.
Sed tjuia (ut supra dictum est) diaconi insolescentes etiam pres-
bitens se preferendos arbitrati sunt, contra j7/oi«m313rrr super-
cilium scribit Ieronimus ad Euangelum presbitenrm 314a,
[epist. LXXXV.] :
C. XXIV. Diacones presbiteris debent subesse.
Legimus in Ysaia: „Fatuus fatua loquitur.”3151’ Audio
quendam in tantam erupisse uecordiam, ut diaconos presbi-
teris id est episcopis anteferret. Nam cum Apostolus perspi-
cue doceat, eosdem esse episcopos, quos presbiteros, quid
patitur mensarum et uiduarum minister, ut supra eos se tumi-
dus efferat, ad quorum preces Christi corpus sanguisque con-
ficitur? Queris auctoritatem? Audi testimonium316: „Paulus
et Timotheus serui Iesu Christi omnibus sanctis3170, qui
sunt Philippis, cum espiscopis et diaconibus.** Vis et aliud
exemplum? In Actibus apostolorum ad unius ecclesiae
sacerdotes ita Paulus loquitur318: „Attendite uobis, et
cuncto gregi, in quo uos 319 Spiritus sanctus posuit episcopos,
ut regatis3803 ecclesiam Dei, quam adquisiuit sanguine suo.**
Ac ne quis contentiose in una ecclesia plures episcopos
fuisse contendat, audiat321 e aliud testimonium, in quo mani-
festissime declaratur uel328f conprobatur, eundem esse
episcopum atque383 presbiterum: „Propter hoc384 reliqui te
Cretae385®, ut que386 deerant corrigeres, et constitueres
presbiteros per duitates, sicut ego3870 tibi mandaui: si quis
est sine crimine, unius uxoris uir, filios habens fideles, non
in accusatione luxuriae, aut non subditos. Oportet enim
episcopum328 sine crimine esse, quasi Dei dispensato-
rem.‘*389 Et ad Timotheum330: „Noli negligere gratiam,
que3311 tibi data est per prophetiam*, et332k per inpositio-
nem manuum presbiterii.** Sed et Petrus333 in prima epi-
stola: „ Presbiteros, qui in uobis3341 sunt, precor335 compres-
biter336, et testis passionum Christi, et futurae gloriae, que
reuelanda est, particeps, regite337 gregem Christi, et in-
spicite non ex necessitate, sed uoluntarie338 iuxta Deum.“
Quod quidem grece significantius dicitur Imoxonourres'^,
unde3401" et nomen episcopi tractum est341. Parua312 tibi ui-
dentur tantorum uirorum testimonia? Clangat tuba euangelica,
filius tonitrui, quem Iesus amauit plurimum, qui depectore
saluatoris doctrinarum fluenta potauit: „Presbiter313, Elec-
tae domina?341, et filiis eius, quos ego diligo in ueritate.**
Et345 in alia epistola316: „Presbiter Gaio karissimo, quem
ego in ueritate diligo.** §. 1. Quod autem postea unus
electus est, qui ceteris preponeretur, in scismatis reme-
dium347 factum est, ne unusquisque ad se trahens Christi
ecclesiam rumperet. Nam et Alexandriae a Marco euange-
lista usque ad Eradam348 et Dionisium episcopos, presbiteri
ex319 se semper unum eligebant3500 et3510 in excelsiori 358
gradu collocabant, quem3a3P episcopum nominabant, quo-
modo si exercitus inperatorem354 faciat. Diaconi autem 355li
eligant de356 se quem industrem357r nouerint358, et archidia-
conum nuncupent 359 s. Quid enim facit excepta ordinatione
episcopus, quod non facit3601 presbiter? Nec altera Romanae
urbis ecclesia; altera totius orbis existimanda est: et Gal-
liae361, et Brittanniae, et362 Affrica, et Persis, et363 oriens, et
India, et omnes barbarae nationes unum Christum adorant,
unam obseruant regulam ueritatis. Si304 auctoritas queri-
tur305, orbis maior est urbe. Ubicumque fuerit episcopus,
siue Romae, siue Eugubio306», siue Constantinopolim367v,
siueRegio363"', siue Alexandrinae, siue Thanis369, eiusdem est
meriti, eiusdem et370 sacerdotii. Potentia diuitiarum et pau-
EDITIO ROMANA.
Dist. LXIV. c. 23. ii) solum: deest kk) scriptum 11) clericus mm) civili nn) a 00) deposcit pp) alimoniam
cjq) Et quidem rr) magis: deest ss) a: deest tt) sacerdotale officium, dum uu) misericordia vv) Et infra: §. 6.
w\v) episcop.: deest xx) bonis yy) Et paulo post: §. 7. zz) sepe : deest aaa) principum lites bbb) fit: deest ccc) pauperi
ddd) fructus eee) tantum vindicet fff) contingat ggg) et in hhh) unusquisque iii) sua perd. kkk) Deum 111) in hac parte
ultionis mmm) redduntur nnn) Sed si 000) corde ppp) peccanti qqq) sicut scriptum est Deus non miser, rrr) eorum —
c. 24. a) ad Evagrium Episcopum b) loquetur c) sanctis in Christo Iesu d) regeretis e) audi et f) declarat, uel: deest
g) in Creta h) sic. et ego i) grat., quae in te est, quae tibi k) et: deest 1) presbyt., inquit, in vobis m) id est superin-
tendentes, unde n) electum o) et: deest p) collocatum, episcopum q) aut r) industrium s) vocent t) faciat u) E11-
gubii v) Constantinopoli w) Rhegii
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIV. * Per prophetiam: Sic in vulgata editione, et graece: dia 7zoo<ptjula$ . Sed hic apud B. Hieronymum fet Anselmum]: prophetiae.
Dist. XCIII. can. 23. 267) illic.: deest: Ans. 268) Codd. et Edd. coli. o. 269) ib. — Corr. 270) Codd. coli. o. pr. D — Aus. 271) C&dd. ctEdd.
coli. o. Ans. Corr. 272) Codd. coli. o. pr. D — Aus. 273) Codd. et Edd. coli, o.; petit: Aus. 274 ) Codd. et Edd. coli. o. Aus. Corr. 275) ib. 276) ib.
277) ib. orig. 278) Codd. coli. o. Ans. 279) Codd. coli, o.; miser ot desolatus: Edd. coli, o.; miseria desolatus: Ans. 280) Codd. coli. o. Aus. 281) ib. 282) ib.
Corr.; divitiis: orig. 283) Codd. coli. o. Ans. 284) Codd. ct Edd. coli, o.; seraper: Ans. 285) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lngdd. II. III. — Aus. Corr. 286) de-
solationum,: orig. 287) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 288) visibiliter: Ans., ubi aliquid: deest : hunc mundum visibiliter: orig. 289) nec: EQH 290) Codd. et
Edd. coli . o. Aus. 291) snbiunctorium: Ans. ; subiectorura: Corr.; subiunctorum : ib. 292) Codd. ctEdd. coli. o. Ans. 293) ADCDF Ans.; solum vindic. :
EQH Edd. coli. o. 291) cognoscitur: ii? 295) Codd. coli. o. Ans. 296) sino his in ecclesia nou fuit, ita et sino his in ecclesiae (cccl.: deest: Ans.) ministerii
dispensatione non vivat: orig. Ans. 297) nostis: GH 298) Codd. coli. o. Aus. 299) Codd. coU. o. 300) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. — Ans. 301) Codd. culi. o.
Ans. 302) auditur: Ans. 303) Codd. ct Edd . coli. o. Aiis. 304) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Ans. 305) preces ac: orig. 300) quaerit: ib. 307) longa: deest:
ib. 308) salvare: ib. 309 ) Codd. coli. o. Ans. 310) Codd. et Edd. coli. o. A jis. 311) Codd. ct Edd. coU. o. 312) ib. 313) BEQH || can. 24. 314) A Z? 01//7. — Ans.
Polgc. ; Evandrum : CD; Eugeuium: EFQH — Ep. Hieronymi ad Evangcluni in Ed. Migne Ep. 146. — Ans. VII, 87. (92.) 315) Codd. ct Edd. coli. 0. Aus. — cf.
Esa. c. 32. v. 6. 316) Philipp. c. 1. v. 1. 317) Codd. ct Edd. coli. 0. 318) Act. c. 20. v. 28. 319) add. : fratres: Edd. coU. 0. 320) Codd. coli. 0. pr. A 321) Codd.
tt Edd. coli. 0. 322) ACF Edd. coli. 0. : vel probatur: B 323) et: AEGH 324) quod: ACEGH — ad Tit. c. 1. v. 5. 325) Codd. ct Edil. coli. 0. pr. Lngdd. II. III.
326) qui: D Edd. Arg. Bas. 327) Codd. et Edd. coli. 0. Aus. 328) episcopos: EGH Ans. 329) dispensatores: EGH 330) c. 4. v. 14. 331) Codd. coli. 0. Ans .
332) Codd. coli. 0. 333) I. Petr. c. 5. r. 1. 334) Codd. et Edd. coli. 0.; presbytero, inquit, vos: Ans. 335) add.: ego: Edd. coli. 0. 336) add. : consenior vel:
GH; et senior vel : E 337) regere . . . inspicere: orig. Ans. 338) voluntate: CEO Ed. Bas. 339) Epiehius: D Ed. Bas.; Epithius: Edd. coU. rei. pr. Par.
Lngdd. JJ. III. 340) Codd. coli. 0. Ans. 341) dicitur: Ans. 342) add.: Et si: EGH 343) II. Ioanu. c. 1. 3*14) add.: suao: AB 345) Et . . . veritate: deest :
Ans. 346) III. Joann. v. 1. 347) hoc remod.: Ans. 348) Esdruin: AE Edd. coli. 0. pr. LagtUl.il. III. ; Heredam: GH; Bedam: C; Lerdam: B: Horatum: F;
Herendam: D; Eraclium: Ans. 349) de: Ans. 350) Codd. et Edd. coli. 0. pr. Lngdd. II. III. 351) Codd. coli. 0. 352) excellentiori: EGH 353) Codd. et Edd.
coli. 0. pr. Lngdd. II. III. 354) add.: sibi: Edd. coli. 0. pr. Lngdd. II. III. 355) Codd. et Etld. coli. 0. pr. Lngdd. II. III. 356) ex: BEQH Turrecrem. 357) Codd.
coli. 0. Ans. 358) noverunt: EQH 359) Codd. et Edd. coli. 0. 360) ib. 361) altera Galliae: EGH 362) Nani et Africa: ib. 363) et oriens et India: deest: Ans.
364) add. : autem: Edd. coli. o.pr. Lngdd. II. III. 365) qacretur: eaed.pr. Bas. Lugdd. II. III. 366) Codd. coU. 0. Edd. Arg. Bas. 367) ib. 368) ib. 369) Brit-
tanis; C; Guarmaciae: B; Thebanis: Ed. Arg.; Thebis: Edd. coli. rei. pr. Bas.; add.: sive Guarmaciae: Edd. coli. o.pr. Arg. 870) et: deest: Ans.
DECRETI PRTMA PARS DIST. XCIII. XCIV. c. i.
330
320
pertatis humilitas uel sublimiorem episcopum, uel inferiorem
non371 facit; ceterum omnes apostolorum successores sunt.
§. 2. 372 Sed dicis373, quomodo Romae ad testimonium dia-
coni presbitcr ordinatur? Quid mihi profers371 * unius urbis
consuetudinem? Quid paucitatem, de qua ortum375 est super-
cilium, in leges ecclesiae ttendicas? Omne quod rarum est
plus appetitur. Pulegium apud Indos pipere preciosius est.
Diacones paucitas honorabiles373, presbiteros turba con-
temptibiles facit. Ceterum in ecclesia etiam377 Romae
presbiteri sedent, et stant diaconi, licet373 paulatim crebre-
scentibus 37!,y uitiis inter presbiteros absente episcopo dia-
conos3302 sedere uideamus88133, et in domesticis conuiuiis
benedictiones coram3821’1’ presbiteris dare. Discant, qui
hoc faciunt, se non recte facere, audiant383®® Apostolos333:
„Non est dignum, ut*® relinquentes uerbum Dei ministre-
mus mensis.“ Sciant diaconi quare constituti sint. Legant
Acta330 apostolorum, recordentur condicionis suae. Pres-
biter et episcopus aliud etatis, aliud dignitatis est nomen.
Unde ad:w7l,<l Titum et Timotheum :ls8®“ de ordinatione383
episcopi et diaconi dicitur; de presbiteris omnino reticetur,
quia in episcopo et presbiter continetur. Qui prouehitur,
a333fr minori ad maius prouehitur. Aut igitur ex presbitero
ordinetur diaconus, ut presbitero maior331 eu conprobetur, in
quem crescit33-' ex paruo, aut si ex diacono orainatur333hh
presbiter, nouerit se** laicis maiorem, sacerdotibus esse
minorem,
C. XXV. De eodem.
Item Ciprianus, [lib. III. epist. 9.] 331
Dominus noster Iesus3253 Christus, rex et iudex et
dominus3331’ noster, usque ad passionis diem337 seruauit
honorem pontificibus et338 sacerdotibus333 quamuis4"3 illi
ncc timorem Dei, nec agnicionem Christi seruassent. Nam
cum leprosum mundasset431®, dixit illi43-’: „ Vade, et ostende
te sacerdotibus 433 ’*, et offer donum.*' Humilitatem134® nos
humilis135 f docuit, sacerdotem 433 adhuc appellans 137 k, quem
sciebat esse sacrilegum. Item subditus passioni4381’ cum
alapam accepisset, et ei diceretur433: „Sic respondes ponti-
fici?“ nichil contumeliose ille113 locutus est in personam
pontificis, sed sic411' magis innocentiam suam tuitus41- k
est, dicens413: „Si male locutus sum, exprobra de malo114:
si415 autem bene, quid me cedis?“ Que omnia ab eo ideo
facta sunt humiliter atque pacienter, ut nos humilitatis 110
ac417 pacientiae haberemus418 exemplum. Docuit enim413
sacerdotes ueros legitime et plene honorari, dum circa falsos
sacerdotes ipse talis extitit4-3. §. 1. Meminisse autem dia-
coni debent, quoniam apostolos, id est episcopos et pres-
biteros421 ■, Dominus elegit, diaconos autem post ascensum4-’2
Domini in celum423m apostoli sibi constituerunt episcopatus
sui et ecclesiae ministros. Quod si nos aliquid audere contra
Deum possumus, qui episcopos facit, possunt et contra nos
diacones audere, a quibus fiunt.
VII. Pars. Gratian. IIoc autem, quod de diaconorum
minoritate dicitur, ubique seruandum est, msi cum diaconus ba-
ttuent loctnn aut proprii patriarchae, aut sui metropolitani 424.
Unde in VI. Sinodo, [c. 7.] legitur 425:
C. XXVI. Diaconus sacerdotibus non proferatur, nisi
locum metropolitani sui obtineat.
Precipimus, ne diaconus (quamuis etiam423 in dignitate,
hoc est in offitio quolibet ecclesiastico sit) ante presbiterum
sedeat, nisi cum locum427 habuerit proprii patriarchae aut
metropolitani4283 pro aliquo capitulo; tunc enim sicut illius
locum tenens honorabitur. Si quis uero presumpserit hoc
tyrannice facere, a proprio gradu repulsus ultimus omnium
fiat in ordine suo.
DISTINCTIO XCIV.
GRATIANUS.
I. Pars. Sttbdiacono etiam summus patriarcha uices suas
committere nolet1.
Unde S i m acus ait 2 3 * :
C. I. Etiam subdiacono3] ’ uices suas committit apostolica
ecclesia.
Valde necessarium esse perspeximus, ut sicut deces-
sorum4® nostrorum fuit iudicium, ita uni eidemque personae
omnia committamus, et3-* ubi3 nos presentes esse non pos-
sumus, nostra per eum, cui precipimus, representetur aucto-
ritas. Quamobrem Petro subdiacono sedis nostrae intra
prouinciam Siciliam uices nostras auxiliante Deo commisi-
mus. Nec enim de eius actibus dubitare possumus, cui
Deo auxiliante totum nostrae ecclesiae noscimur patrimo-
nium7 “ commisisse.
II. Pars. Gratian. legatum uero apostolicae sedis qui-
cumque inpedierit, usque ad satisfactionem excommunicetur.
Unde Alexander [Papa I. epist. II. omnibus Episcopis]8:
C. II. Excommunicetur, qui legatum sedis apostolicae
inpedire temptuuerit.
Si quis autem legationem* inpedit, non unius, sed mul-
torum profectum auertit, et sicut multis nocet, ita a multis
arguendus3 est, et bonorum societate priuandus13. Et quia
Dei causam inpedit, et statum conturbat ecclesiae, ideo11
ab eius liminibus arceatur. Ab omnibus12 itaque13 talis est
cauendus, et non in communione143 fidelium usque ad
satisfactionem recipiendus.
EDITIO ROMANA.
Dist. XCIII. c. 24. x) praefers y) increbrescentibus z) diaconum aa) viderim bb) coram: deest cc) et audiant
dd) et ad ee) ad Timotheum ff) de gg) minor diacono hh) ordinetur — c. 25. a) ipse Iesus b) deus c) eniundasset
d) monstra te sacerdoti e) humilitate ea, qua nos quoque esse f) humiles g) appellabat h) sub ictu passionis i) sic:
deest k) tutatus 1) praepositos m) coelos — c. 26. a) metrop. sui — Dist. XCIV. c. r. a) Unde Gregorius ad Episc.
Siciliae, libro I. ep. 1. b) subdiaconis c) praedecessorum d) ut e) patrocinium — c. 2. a) communionem
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Noverit ae: In originali [Ans. Polyc.] est, noverit se turris mino-
reni, sacerdotio esse maiorem. Quo etiam pertinet, quod idem Hieronymus
ad caput ultimum E/ochiclis scribit*. Lcvitarun i multitudinem intelligere se a
sacerdotali gradu esse diain netam, et ad decutiendam superbiam ministrorum,
ni ignorantes humilitatem status sui, ultra sacerdotes, hoc est, presbyteros, in-
umescunt, et dignitatem non merito, sed divitiis aestimant. Verum ob glossam
non est mutatum.
Dist. XCIV. C. I. # Gregorius: Restituta est inscriptio ex Poly-
carpo; nam antea legebatur: Symmachus Papa.
C. II. * Legationem: In epistola ipsa, concilio Triburiensi fc. 9.),
et apud Burchardum additur: vestram. Ea enim legatio videtur significari,
qua apostolos et episcopos pro Christo fungi docuit B. Paulus 2. Corlutb.
c. 5.
Dist. XCIII. can. 24. 371) non: deest: ACD Ans.: add.: episcopum: AD 37 2)add.: et infra: Ans., apud quem sqq. usque ad eccl. ceter. Romae: desunt.
373) dices: F/ld. coli. o. orig.: sed in orig. est etiam dicis in varietate lectionis. 374) Codd. et Edd. coit. o. orig. 375) exortum: EQH 376) honorabiliores: EQH
377) Polyc. 11, 38, 6. 378) licet . . . continet: deest: Ans. Polyc. 379) <’odd. coli. o. 380) ABCDF; diacones: F.QH 381) Codd. coli. 0. 382) Codd.coll.o. : bene-
dictionem coram: Md. coli. o. Turre rrem. Corr. 383) Codd. coli. 0. 884) Act. c. 6. v. 2. 385) add.: nos: EQH 386) actus: ib. 387) Codd. coli. o. 388) A DDF
389) ordine: Codd. coli. o. pr. AD 390) Codd. roU. o. Ans. Polyc. 391) ib. 392) concrescit: Edd. coli. o. pr. Bas. 393) A Ans. Polyc. |J can. 25. 394) En. ad
nogntian nm scr. c. a. 256.; in Corp. ES. eccl. Ep. III. c. 2. — Ito Decr. V, 355. 395) Codd. et E>ld. coU. o. Jco 396) ADD: et dom. noster: dent: CEQH : ct
sacerdos: Iro 397) noster . . . diem: deest: Jvo 398) pont. et: deest: Jvo 399) add.: malis: ib. 400) quamvis . . . docuit: deest: ib. 401) Codd. coli. o.
402) Ime. c. 5. r. 14. 403) Codd. et Edd.. coti. o. 404) Codd. ct Edd. coti. o. sed in AB: per humilitat. 405) Codd. et Edd. coli. o. : sed in Ed. Bas. pro humilis :
Humilitor. 400) in qua sacerdot. (adhuc: deest) leo 407) Codd. coli, o.: appellavit: Ivo 408) Codd. et Edd. coli, o.: Et cum alap. : Ivo 409) loann. c. 18.
r. 23. 410) illo: deest: Iro 411) Codd. coli. o. 412) EQH orig. Iro: in ABCDF legitur : tutus 413) loann.c. 18. v.23. 414) testimonium perhibe de malo: ho
41o) si .. . polion ter: deest: ib. 416) : eius: ib. 417) ac pat. : deest: ib. 418) habeamus: EQH 419) enim: deest: orig. Jvo: et docuit: Jvo 420)existit:
f.on-. Jutis canonis: Ivo 421) ABCDF Edd. coli. o. — Corr. 422) assumptionem: EQH 423) Codd. coli. o. 424) metropolitac : AB: add.: destinatus ad sen-
tentins dandas, vel litem dirimendam, vel legatus a papa capitula promulget: EQH j| can. 26. 425) in VII. syn. : ABE; imo synodo quinistxta hab. uo. 692. —
* ro {{rfr- Coli. tr. P. II, 11, 3. 826) et.: deest: Jco Coli. tr. P. 427) vices: ib. 428) Codd. coli. o. D Ivo Coli. tr. P. : metropolitac: CD Edd. Arg. Has.
Dist. XCIV. Pars. I. l) valeat: EOH || can. 1. Codd. et Edd. coli. o. — At est Gregor ii M. Ep. 1. scr. ao. 591. lib. I. Ed. Mattr. — Jaffeno. 704. — Error
cx eo venisse videtur, quod apud Ans. fragmentum quoddam ad Symmachum pertinens praecedit. Aws.l, 26. : Polyc. I, 14, (15,) 2. ; Cnes. V, 67. 3) ABEFQH 4) Co*id.
coli. o. orig. Ans. Polyc. 5) Codd. et Edd. roll. o. orig. Ans. Polyc. 6) qnia: Edd. coli, o.: ut: Polyc. 7) ABCDF Edd. Arg. Bas. Nor. Turren em. orig. Ans. Polyc .
Corr.; patrocinium vel patrimonium : EQH || can. 2. 8) Ep. II. Alex. Pseudois. c. 13. ap. Hinschius p. 102. — Jaffe uo. XXIV. — Bureh. X V, 37. (Ex C.Tribur.
can.: cum autem episcopis) 9) redarguendus: EQH io) arcendus: orig. Bureh. II) ldeoque: oriq. sedin Cod. Dst: Ideo: ideo: deest: Bttich. 12) homi-
nibus : orig., sed in Cod. Dst: omnibus 13) quoque : CF Corr. — orig. ; sed in Cod. Dst deest 14) ABCDFH orig.
331
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCIV. XCV. 1-5.
332
III. Pars. Gratian. ArcIMiaconi quoque™', quamuis ex
ofjfilio suo clericorum vitam diligenti examinatione debeant 16 c in-
quirere, et que corrigenda inveniunt 17,1 episcopo nunciare, tamen
dominacionem super eos exercere, et censum ah 18 eis exigere pro-
hibentur 19
Unde in Cabilloncnsi Concilio, [c. 15.] legitur
C. III. Archidiaconi super presbiteros dominacionem 21 a
non exerceant.
Dictum est2--’, quod in plerisque locis archidiaconi super
presbiteros parrochianos quandam exercent23 dominacionem,
et ab eis censum-4 exigunt, quod magis ad tirannidem, quam
ad rectitudinis pertinet formam-33. §. 1. Si enim mxta
Apostoli26 sententiam episcopi non debent esse dominan-
tes27 in clero, sed forma facti gregis ex animo, multo minus
isti facere28 hoc debent. Sint itaque2110 contenti regularibus
disciplinis, et teneant propriam mensuram, et quod eis ab
episcopis iniungitur, hoc per parrochias36 exercere21'1
studeant, nichil per cupiditatem et auariciam presumentes.
DISTINCTIO XCV.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem sacerdotes supra iubentur episcopis
tamquam subditi obedire , non ita intelligendum est, quasi non
liceat eis 1 presentibus episcopis sacra misteria celebrare, (sicut
episcopali supercilio quidam ab his uniebant presbiteros prohi-
bere), sed quia presbiteri pontificibus , tamquam filii parentibus,
debent obedire. Baptizatos etiam erismate eis tangere conceditur.
Unde Gregorius scribit 2 Ianuario Episcopo Caralitano,
[lib. III. epist. 26. Indict. XII.]8:
C. I. I 'bi episcopi desunt, baptizatos in frontibus pres-
biteri crusmate tangant.
Peruenit quoque ad nos, quosdam scandalizatos fuisse,
quod presbiteros erismate tangere eos 4 a, qui baptizati3sunt,
prohibuimus. Et nos quidem6 secundum ueterem usum
nostrae ecclesiae fecimus. Sed si omnino hac de re aliqui
contristantur, ubi episcopi desunt, ut7 presbiteri etiam in
frontibus baptizatos8 erismate tangere debeant, concedimus.
Gratian.9 . Supra econtraivh Leo episcopus capitulo n c
Quamuis co /episcopis," [Dist. LXVIII.]
C. II. Presbiteri ultra suum modum contendere 12 a non
presumant.
Item Gelasius [Papa Episcopis per Lucaniam, etc.
epist. V. c. 8.] 18
Presbiteros14 ultra13 suum modum tendere16 prohibe-
mus, nec episcopali fastigio debita sibimet audacter assu-
mere, non conficiendi erismatis, non 17 consignationis pontifi-
calis adhibendae sibimet arripere facultatem.
Gratian. Sed istud Gregarii pro scandalo sedando semel
concessum legitur. Illud autem Leonis1-**' et Gelasti usu appro-
bante preualuit, visi forte ubi aliquorum consuetu/lo hoc admisit,
ut in absentia episcopi extrema necessitate cogente ex concessione
Gregarii presbiteri baptizatos in frontibus 11,0 liniant. Prohibitio
nero Leonis et Gelasti in en casu intelligatur, cum episcopi presen-
les sunt, vel cum 211 non cogit ultima necessitas. Oleo nero sancti-
ficato permittitur eis ungere infirmos. Unde lacnbus ait: „ In-
firmatur quis in uobis? inducat presbiteros ecclesiae, qui orent
super eum ungentes eum oleo21'1, et oratio fidei saluabit in-
firmum
II. Pars. §. 1. Sed queritur, an episcopis liceat eodem
oleo ungere in firmos 9 vel si inpeniteutibi/s huiuscemodi--c unctio
sit concedenda 9
De his nero ita scribit Innocentius Papa [ad Decen-
tium Eugubinum Episcopum, epist. I. c. ult.]*3:
C. III. Oleo sanctificato non prohibetur episcopus tangere
infirmos.
Illud superfluum21 uidemus25 adiectum, ut de episcopo
ambigatur, quod presbiteris licere non dubium est. Nam
idcirco de26 presbiteris dictum est, quia episcopi occupa-
tionibus27 aliis inpediti ad omnes languidos ire non possunt.
Ceterum23 si episcopus aut potest, aut dignum ducit aliquem
a se uisitandum, et benedicere, et 211 tangere erismate sine
cunctatione potest, cuius est ipsum36 erisma conficere.
Non 31 a* pemtentibus istud fundi321’ non potest, quia genus
est sacramenti. Nam quibus reliqua sacramenta negantur,
quomodo33 unum genus putatur posse81 concedi?33 His
igitur360, frater karissime, omnibus, que tua dilectio uoluit a
nobis exponi, prout potuimus respondere37 curauimus.
III. Pars. Gratian. ( ‘risma aero a suis episcopis atl baptismi
sanctificationem presbiteri petant.
Unde in Cartaginensi Concilio IV. [c. 36.] 38 :
C. IV. Crisma singulis annis a proprio petatur episcopo*.
Presbiteri, qui per dioceses36 ecclesias regunt, non a
quibuslibet episcopis, sed a suis40, nec41 per iuniorem42
clericum, sed omni anno43** aut per se ipsos, aut per illum,
qui44 sacrarium tenet, ante pascae solempnitatem crisma
petant.
C. V. Presbiter idem est qui e(43a episcopus, ac solain
consuetudine presbiteris episcopi presunt.
Item Ieronimus supra epistolam ad Tilumi’!*>.
Olim48 idem presbiter460, qui et episcopus, et ante-
quam diaboli instinctu studia in religione fierent, et diceretur
in populis: „Ego sum Pauli, ego sum36d Apollo, ego autem
Cephae,“ communi presbiterorum consilio ecclesiae guber-
nabantur. Postquam autem310 unusquisque eos, quos
baptizauerat, suos32 esse putabat, non33 Christi, in toto orbe
decretum est, ut unus34 de presbiteris33! superponere-
EDITIO ROMANA.
Dist. XCIV. c. 2. b) Archidiaconus vero c) debeat d) invenit e) prohibetur — c. 3. a) iurisdictionem b) ordinem
c) sed contenti sint d) suas exerc. — Dist. XCV. c. 1. a) in fronte eos b) contra c) capitulo: deest — c. 2. a) tendere
b) Leon. Papae c) fronte d) oleo in nomine Domini e) liuiusmodi — c. 3. a) Nam non b) infundi c) ergo —
c. 5. a) et: deest b) ad caput I. epistolae ad Titum, ad ea verba: Et constituas c) erat presbyter d) sum: deest e) aut. :
deest f) presb. electus
NOTATIONES CORRECTORUM.
D i st. XCV. C. IIT. * Non poeuitentibus: In epistolis Iunoccntii ** Omni anno: Verba haec non sunt in editionibus conciliorum Co-
tam impressis quam manuscriptis (Licet aliter testetur auctor glossae), in loniensibus duobus, ct quatuor tomis impressorum, neque infra de consecr.
concilio Wormaciensi, in quo hoc idem reperitur, apud Alcuinum ot Ivo- dist. 4. ubi hoc idem, sed ex concilio apud Valentias refertur. Verum et in
nom, ot in aliquot Gratiani codicibus legitur sine negatione. Et in glossa Colouicnsi prisca, ac trium tomorum, et duobus Parisiensibus, duobusqtie
tut est in antiquis exemplaribus) utraque lectio exponitur. codicibus Vaticanis habentur. Et in c. Literis . de consccr. dist. 3. a Fabiano
C. IV. # Huic capiti rubrica est praeposita ex aliquot vetustis exem- Papa singulis annis novum chrisma fleri praecipitur,
plaribus.
Dist. XCIV. can. 2. 15) Codd. coli. o. 16) ib. 17) ABCH: invenerint: DEFG 18) ex: AB 19) Codd. coli. o. || can. 3. 20) hab. ao. 813. ap. Mansi
XIV, 9G. — Jvo Decr. ID, 134.; Coli. tr. P. III. 3, (4,) 17. 21) Codd. coU. o. Edd. Arg. Bas. 22) add.: etiam: orig. Ivo 23j exerceant: orig. 24) census: ib.
25) Codd. ct Edd. coli, o.: fortitudinem: Jvo Coli. tr. P. 26) add.: Petri: orig. — I. Pttr. c. 5. v. 3. 27) dominatores: Ico Coli. tr. P. 28) agere: Ivo 29) Codd.
ct Edd. coli. o. 30) parochiam: Ivo Coli. tr. P. 31) ABEFG Ivo CoU. tr. P.
Dist. XCV. Pars. I. 1) liceat baptizatos erismate tangere vol: .42? || can. 1. 2) scribit: deest: EGH 3) Ep. 26. scr. ao. 594. lib. IV. Ed. Manr. — Jaffe
no. 933. — .4»$. VII, 129.; Polgc. 111,10,13. 4) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Aus. Polgc. 5) baptizandi: orig. 6) quod: Polgc. 7) vel: »6. 8) baptizandos: orig.
9) Dictum (irati ani: deest: CEQH 10) AB 11) ib. j| can. 2. 12) Codd. coli. o. 13) add. : Papa: CDEQH — Ep. scr. ao. 494. c. 6. ap. Thiclp. 365. — Jaffe no. 391. —
-4j«. VII, 127. (can. contm.) 14) nec minus etiam presbyt.: Ans. 15) contra: ib. 16) contendere: Edd. coli. o. 17) nec: Aus. 18) Codd. coli. o. pr. D
19) Codd. coli. o. 20) cum : deest : AB 21) ABDF 22) ABCDF || can. 3. 23) Gelasius : EGH — scr. ao. 416. — Jaffe no. 494. — Ivo Beer, n, 75.; Coli. tr. P. 1, 38, 5.
24) add.: esso: orig. 25) videtur: EGH 26) do: deest: CoU. tr. P. 27) praeoccupationibus: Edd. coli. o. 28) Sed: CoU. tr. P. 29) aut: ib. 30) ips. : deest:
orig. 31) ABDF; nam penit.: orig. Ivo Coli. tr. P. 32) Codd. ct Edd. coli. o. Coli. tr. P. 33) add. : hoc: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. 34) posse: deest: AB
35) finis canonis: Ivo 36) ABCDF CoU. tr. P. 37) exponere: Ed. Bas. |J can. 4. 38) Statuti eccl. antiq. c. 87. ap. Bruns I, 145. — cf. ad c. 9. Dist. XVIII. —
Jiurch. IV, 76.; Ivo Pan. I, 101. ; Ito Decr. I, 270.; Coli. tr. P. II, 18, 35. 39) qui dioccsanas: Biirch. Jvo Decr. Pan. 40) suo: ib. 41) non: Coli, tr P.
42) minorem: Edd. coli. o. 43) omni anno aut: deest: orig. Hisp. Bvrch Ivo Decr. Pan. 44) qui eiusdem ordinis sit: Burch. Jvo Decr. Pan. || can. 5.
45) ABEGH; est: deest: EGH 46) add.: ex: EGH 47) Codd. coli. o. ad c.l.v.5. — .Ius. VII, 127. (130.) 48) olim: deest: oriq. Ans. 49) Codd. coli. o. pr. D ;
est: D Ans.; est ergo: orig. 50) ABCDF — I. Cor. c. 1. v. 12. 51) Codd. coli. o. Ans. 52) add.: ita: EGH 53) add, : et: ib. 54) tunc: 55) Codd. et Edd.
coli. o. Ans.; praeponeretur: EGH
1
333
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCV. c. 0-8.
334
tur5®® et57*1 scismatum semina tollerentur. Et pwiln pnxt:
§. i. Sicut ergo presbiteri sciunt, se ex ecclesiae consuetu-
dine ei, qui sibi prepositus fuerit, esse subiectos, ita epi-
scopi nouerint, se magis consuetudine quam dispensationis 58
dominicae ueritate presbiteris esse maiores, et in com-
muni 59 1 debere ecclesiam regere.
C. VI. Coram episcopis presbiteris docere licet00:
hiem ad Rusticum Narbonensem Episcopum, [de septem
gradibus ecclesiae]®1:
Ecce ego* dico, presentibus episcopis suis atque astan-
tibus in altario02» presbiteros posse sacramenta conficere.
§. i.®31’ Sed 04 quia scriptum est®»: „Presbiteri duplici honore
honorentur, maxime qui laborant in uerbo Dei,“,;,,c predicare
eos decet, utile®' est benedicere, congruum est®3'1 confir-
mare, conuenit®9 reddere communionem, necesse est uisitare
infirmos, orare pro inualidis, atque omnia Dei sacramenta
conplere. §. 2. ‘9c Nemo hinc71 episcoporum inuidia dia-
bolicae temptationis infletur72*, irascatur73 si 71 e plebem
interdum presbiteri exhortentur, si in ecclesiis predicent, si
plebi75*1, ut dictum7®1 est, benedicant. Etenim abnuenti77
mihi ista sic dicam: qui non uult presbiteros facere que
iubentur73 a Deo, dicat, quid7:lk maior est Christo? aut quid
poterit corpori aut30 sanguini eius anteponi? Si presbiter
Christum consecrat, cum in altario Dei sacramenta31 bene-
dicit, benedicere populum321 non debet, qui Christum33'11
consecrare non metuit3-1’1? §. 3.sr,° Circa laicos** ac mulieres
iubentibus uobis, iniustissimi3®!1 sacerdotes, presbiter Dei
benedictionis perdit offitia37 ‘i amittit linguae opus, non habet
confidentiam predicandi, truncatus est omni parte uirtutum,
solum presbiteri nomen habet, plenitudinem atque33 perfe-
ctionem, que consecrationi eius conpetit, non retentat. §. 4.
Quis3*' hic, rogo*"1, sacerdotes*111', honor uester est, ut
dampnum gibbi*12 inferatis? Ouoniam cum pastoribus per
potentiam aufertur*134 Deo Signa diligentia, contagium
quoddam et calamitas crescit in gregibus, ac dominici***
patrimonii dampna conquiritis, dum soli uultis in ecclesia po-
tentari. 5. 5. 341 Presbiteri negotiorum ab initio, iudices*®11
esse mandati sunt, presbiteri sacerdotum interesse debent9® v
concilio97, quoniam et ipsi presbiteri, ut legimus, episcopi
nominantur93"', secundum quod dictum99'' est ad episco-
pum 1911 +. „Noli negligere gratiam, que tibi data est per
inpositionem manuum presbiteri" 191 >' et alibi192 ad maiores
natu : „ Qui uos posuit episcopos regere ecclesiam suam 11103 *.
§. 6.191»» Sed oderunt hoc superbi sacerdotes in presbiterii
homine ll®Wl, qui nolunt hoc esse, quod Christus, qui disci-
E illorum pedes lauit, qui baptizatus a lohanne est licet
aptizandum se esse19®cc a Domino proclamaret. Quod
propterea scribo 197 1,<I, ut, si preteriti temporis error iam non
potest reuocari, uel ad presens in ecclesiis faciant 103 cc,
quod Romae fit199**, quod in Affrica fit 119ee, quod in oriente
fit 111 Kh, quod11211 in Ispania113, quod in Britannia, quod in
Ga!lialllkk, quod in omnibus locis, ubi humilitas perseuerat,
quod115 in celis 11911 (quod maius est), ubi sedes eorum117"1111
legitur esse disposita 11Sl111.
C. VII. Episcopi et ehriei innicem sibi honorem exhibeant,
hient atl Nepntiaun 111 , [epist. II.]119»
Esto subiectus pontifici tuo, et quasi animae paren-
tem ama12"1’. §. i.12lt Sed et122'1 episcopi sacerdotes se
esse sciant 12:ic,non doniinos, honorent clericos quasi clericos,
ut ipsis121* episcopis 12;,s honor 12911 deferatur a clericis127.
§. 2. Scitum est illud oratoris Domicii: „Cur ego123, inquit,
te habeam ut principem, cum tu me non habeas ut sena*
torem?“ §.3. Quod12*' Aaron et filios139', hoc esse episco-
pum et presbiteros 131 nouerimus. £.4. Unus132 Dominus,
unum templum 133, unum sit ministerium131*1. §.5. Recorde-
mur semper, quod13*'1 beatus139"1 Petrus apostolus prece-
pit 137,1 sacerdotibus: „ Pascite eum, qui in uobis est, gregem
Domini, prouidentes non coacte133 0, sed spontanee, secun-
dum Deum13*', neque turpis1499 lucri gratia, sed uoluntarie,
neque ut dominantes in clero 111 *i, sed forma facti gregi112
ex animo, ut cum apparuerit princeps pastorum, percipiatis
inmarcescibilem gloriae coronam.11 §. 6. Pessimae 113 con-
suetudinis est in quibusdam ecclesiis, tacere presbiteros et
presentibus episcopis non loqui quasi eis11*1 inuideant, aut
eos dedignentur11"4 audire. ,.Et119 si alii,“ ut 117 1 inquit
apostolus' Paulus , „ fuerit reuelatum sedenti, prior taceat.11
„ Gloria 1-1311 patris est filius sapiens.11 Gaudeat episcopus
in 119 v iudicio suo, cum tales elegerit150"' sacerdotes.
C. VIII. Presbiteri episcopos non precedanl, setl comi-
tentur uel subsequuntur.
Item ex Concilio Laodicensi, [c. 56.J1*'1
Non oportet presbiteros ante ingressum episcopi ingredi,
et sedere in tribunalibus, sed cum episcopo ingredi, nisi forte
EDITIO ROMANA.
Di st. XCV. c. 5. g) superponeretur ceteris h) ad quem omnis ecclesiae cura pertineret et i) commune — c. 6.
a) altari b) Et infra: §. 1. c) Domini d) est: deest e) Et infra: §. 2. f) inflatus g) in templo, si h) plebibus
i) scriptum k) quis 1) populo m) Christum etiam n) meruit 0) Et paulo post: §. 3. p) o iniustiss. q) officium r) 0
sacerdot. s) vestram aufertur t) Et paucis interiectis: §. 5. u) ab initio, ut legimus, negotior, iudices v) debent: deest
w) nuncupantur x) scriptum y) presbyterii z)Dei aa) Et infra: §. 6. bb) in presbyteris nomen cc) Ioannes dd) Pro-
pterea haec scribo ee) servetur humilitas, ut presbyteri hoc in ecclesiis suis faciant fif) fit: deest gg sive quod (fit: deest)
hh) fit: deest ii) quod in Creta, quod in Cypro, quod in Africa, quod in Illyrico, quod lck) quod etiam ex parte per
Gallias 11) in coelis fit mm) angelorum nn) legis esse dispositas — c. 7. a) Item b) suscipe c) Et paulo post: §. 1.
d) et : deest e) noverint f) et ipsis g) episcopis: deest h) quasi episcopis honor i) filios eius, hoc etiam minister
1) quid m) beat: deest n) praecipiat o) coacti p) ut turpis q) clerum r) aut s) et non dignentur auaire t) ut: deest
u) (Et paulo post:) Gloria v) in: deest w) Christo elegerit
NOTATIONES C
C. VI. * Ecce ego: Prlucipium huius capitia longe aliter legitur iu
libello de septem gradibus, et additur negatio: Scc ego dico praesentibus
epicopis atque adstautibus altari presbyteros posse sacramenta conficere ; sed si
forte usus exegerit, ut venientes ad ecclesiam sacerdotes eisdem horis, quibus aut
oblatio paratu non sit, aut non possit offerri, non debere episcopum repudiare
eucharistiam presbyterorum, etc.
** Circa laicos: ln libello sic legitur: tamen credendum est summi
ORRECTORUM.
sacerdotis iudicio, ct hoc faciendum , quod iussent circa laicos cl mulieres. Ju-
bentibus vobis iniustissime sacerdotibus non recte presbyter Dei benedictionis, etc.
Ac dominici: Ibidem est: ar [deest: Ans.] Deo nostro non
patrimonii 8ui (deest: Aus.] damna conquiritis, dum soli vultis iu ecclesiis [ec-
clesia: Ans.) poteutari ?
f Ad episcopii iu : IIoc loco longe plenior est ratio in libello, ct pro
hac auctoritate Apostoli ad Timotheum multa alia afferuntur.
Di st. XCV. can. 5. 56 ) ADDEFGH : praeponeretur: EQH; superpon. omnibus : Edd. coli. o. 57) Cotld. coli. o. 58) dispositionis: orig. &\i)Codd.
coli. o. pr. C. || can. U. 00) liceat: Ab; non liceat: Ed. Das. 01) Ep. ad Rusticum (c.O.) Hieronymi non esse supra monuimus,— Ans. VII, 128.(131.) 02) Codd.
coli. o. Ans. 03) ib. 04) et: orig. 05) I. Tim. c. 5. v. 17. 6\i) Codd. culi. o. Ans. 07) add.: enim: EGH Edd. coli. o. 08) BCFH 0'J) et conven.: EGH li)) Codd.
coli. o. Aus. 71) hic: Ans. 72) Codd. coli. o. Ed. Das. Ans. 73) nuino irasc. : Ans. 74) Codd. coli. o. Aus. 75) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 70) Codd. coli. o.
77) abnuentibus: CD Edd. coli. o. ; obvianti: Ans. 78) quod iubetur: Ans. 79) BCDEFH 80) et: Edd. coli. o. pr. Das. 81) add. : Christi: Edd. Arg. Jias.
82) BDEFQH Edd. coli. o. Aus. 83) Codd . ct Edd. coli. 0. Ans. 8-1) ABDF Edd. coli. 0.; non timuit: EGH 85) Coda. coli. o. Ans. 80) ADCDF Ans. 87) Codd. it
Edd. coli. o. Ans.; |»crdit: deest: Ans. 88) et: EGH; ad: Ed. Lugdd. II. 89) add.: igitur: D Edd. coti, o.; qui: Ans. 90) hoc scilicet rogo: EGH 91) Codd .
coli. o. Ans. 92) damna gregibus: orig. 93) Codd. coli. o. Ans. 9-1) ib. 95) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 90) Codd. ct Edd. coti. o. 97) consilio: EGH orig.
98 ) Codd. coli. o. Ans. 99 ) Codd. coli. o. 100) I. Tim. c. 4. v. 14. 101 ) ADD Edd. coli. o. Aus. 102) Ad. Ap. c. 00. r. 28. 103) Codd. et Eild. coli. o. orig.
104) Codd. coit. o. Ans. 105) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 100) Codd. coli. o. Ans.; ille: Edd. l.ugdd. II. III. ; detst: Edd. coli. rei. 107) Codd. et Edd.
coli. o. Ans.; scribo vobis: Codd. et Edd. coli. o. pr. AC 108) Codd. et Edd. coli. o. Aus.; preficiant: AD 109) CDEGH; fuit: A; fui: DE; sui: Ans.
110) CEQH; fuit: A; fui: DF; sui: Aus. 111) ib. 112) Codd. et Edd. coli. 0. Aus.; sed iu Edd. coli, additur: quod iu Italia 113) add.: fui: DF 114) Codd. 1 1
Edd. coi/, o. Aus. 115) add. : etiam: Edd. coU. 0. 110) Codd. coli. O. pr. C — Ans. \\1) ADCDF Edd. coU. o. orig. Ans.: illorum: EGH \lb) Codd. et Edd. coli. o.
Aus. || e au. 7. 119) Codd. coli. o. — Ep. 52. c. 7. scr. no. 392. — Ans. VII, 121. (132.) 120) Codd. d Edd. coli. o. Aus. 121) Codd. coli. o. Ans. 122) AD Ans.
123) Cotld. et Edd. coli. o. Aus. 124) Codd. et E!d. coli. o. 125) Codd. d Edd. coU. o. Aus. 120) ADEO 127) a clur.: deest: Edd. Arg. Das. 128) ergo: Ans.
129) udd.: autem: D Edd. coli. o. 130) ADEEGH 131) presbyterum: EGH 132) Undo: Ans. 133) add. : unus baptismus: Edd. coti. o. 134) Codd. d Edd.
coli. o. Ans. 135) ABDEEQ 130) ABEOH — I. Fdr. c. 5. v. 2. 137) ADCDF Edd. coli. o. pr. Lugdd. Par. ; praecipit: EQH Edd. Lugdd. Par. 138) Codd. ct Md.
coli. o. Ans. 139) Domini praeceptum: Edd. coli. o. 1AQ) Codd. it Edd. coli. o. Aus. 141) Codd. toti. o. Ans. 142) gregis: EG Edd. coli. o. orig. 143) pristinae :
Ans. 144) Codd. coli. o. Ans. 146) Codd. et Edd. coli. o. 146) Sed si aliquid ; Ed. Lugd. II. ; s. s. aliud : Edd. coli. o. 117) Codd. et Edd. coit. o. - t/. I. Co> .
IA. r. 30. 148) Codd. coU. o. Ans. — quia gloria: AD; Proc. c. 10. v. 1. 149) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 150) ib. |j cau. 8. 151) hub. inter a. 343. et 381. (</.
Hefelc Conc.-Gesch. I, 721 sgg.) cersio Hisp. — CoU. tr. P. II, 7, 28.
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCV. XCVI. c. t.
336
335
aut 152 egrotet episcopus, aut in peregrinationis commodo153*
eum esse 154 a constiterit.
C. IX. Episcopus non dominum, sed collegam se pres-
biterorum cognoscat.
Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 34.] 155
Episcopus in quolibet loco sedens 156 stare presbiterum
non patiatur.
[C. X.]157a
Item ex eodem, [c. 35.] 158
Episcopus in ecclesia in 159 b consessu presbiterorum
sublimior sedeat160. Intra domum uero collegam se pres-
biterorum esse cognoscat.
C. XI. Sine precepto episcopi presbiter non signet infantes.
Item ex Concilio Martini Papae101.
Presbiter presente episcopo non signet infantes, nisi ab
episcopo fuerit illi preceptum162.
[PALEA.163
C. XII. De eodem.
Item ex Concilio Neocesariensi, c. 13.164*
Presbiteri ruris in ecclesia ciuitatis, episcopo presente
uel presbiteris ipsius urbis, offerre non possunt, nec panem
sacrificatum165** dare, calicemque porrigere. Si uere ab-
sentes hi fuerint, et ad166 dandam ordinationem*** uocentur
soli, dare debebunt]167.
DISTINCTIO CXVI.
GRATIANUS.
Illud1 autem Honorii Augusti, quod de electione summi Pon-
tificis supra constituisse legitur, nullius momenti esse probatur,
cum non solum de ordinibus, sed nec etiam de rebus ecclesiasticis
Ulicis legatur aliquando attributa disponendi facultas. Unde
queeumque a principibus in ordinibus uel in 23 ecclesiasticis rebus
decreta inueniuntur, nullius auctoritatis esse monstrantur.
Unde Sim acus3 Episcopus catholicae ecclesiae urbis
Romae in Sinodo residens dixit**:
C. I. De rebus ecclesiasticis disponendis 5 b laicis nulla
facultas relinquitur.
Bene quidem6 fraternitas uestra ecclesiasticis legibus
assecuta7 c, sub diuini timore iudicii que erant statuenda dif-
finiuit, et ad iusticiae cumulum peruenit, cumSd sufficienter
uniuersa9 conplectitur, nec aaiectione indiget plenitudo,
maxime de clericis, quos amor dominacionis inuasit, et
iugum disciplinae ecclesiasticae fecit respuere. §. i.10c Quo-
rum excessus enarrare difficile est: unum tamen, quod oc-
currit, uenerando ordini uestro intimare non differo. Inter
alia, scripturam quandam illustris memoriae Basilium quasi
pro ecclesiasticae amore substantiae conscripsisse refero 11 r,
in qua nullus Romanae ecclesiae interfuit 12s, uel13h subscri-
psit antistes, per quem potuisset sortiri legitimam firmita-
tem. Neui ergo15li disputem inde, unde potest uestrum
iudicare concilium requiratur, et referatur161 in medium, ut
ex lectione agnoscatis 17 m, cuiusmodi possit habere substan-
tiam. Sancta sinodus respondit: „ Deferatur in medium, ut
cuiusmodi sit possit agnosci." Hec cum1*» diceret, Or-
misda diaconus recitauit: „Cum in Mausoleo*, quod est
apud B. Petrum19 apostolum20, resedisset210 sublimis et
eminentissimus uir prefectus pretorio atque patricius, agens
etiam uices precellentissimi regis Odoacris, Basilius, dixit :
„ Quamquam studii uestri et religionis intersit22, ut in ele-
ctione episcopatus concordia principaliter seruetur eccle-
siae, ne23 per occasionem electionis 24 p status ciuitatis25
uocetur26 in dubium, admonitione beatissimi uiri Papae no-
stri Simaci27 Simplicii, quam28 ante oculos semper habere
debemus, hoc nobis meministis sub obtestacione fuisse man-
datum, ut propter illum29 strepitum et detrimentum ecclesiae
uenerabilis, si eum de hac luce contigerit transire, non sine
consultacione nostra cuiuslibet celebretur electio." Hec cum
legeret3011, Cresconius Tudertinae ciuitatis episcopus31r
surgens e consessu32 dixit: „Hic33 perpendat sancta sino-
dus, utrum315 pretermissis persoms religiosis35, quibus
maxime36 cura371 est de tanto Pontifice, electionem eius38"
in suam possint redigere 39v potestatem, quod contra canones
esse manifestum est." Item Ormisda diaconus legit40: „Ac
ne41w confusionis atque42 dispendii aliquid43'' uenerabilis
ecclesia sustineret, miramur, pretermissis quicquam nobis
fuisse442 temptatum, cum sacerdote452 nostro superstite
nichil debuisset,46aa assumi. Quare si amplitudini uestrae
uel47 sanctitati placet, incolumia omnia, que ad futuri antisti-
stis electionem respiciunt, religiosa ueneratione seruemus,
hanc legem specialiter preferentes, quam nobis heredibusque
nostris Christianae mentis deuotione sancimus: ne umquam
predium, siue rusticum, siue urbanum, uel ornamenta, aut48
ministeria que nunc sunt ecclesiarum, uel que49 ex quibus-
libet titulis ecclesiarum 50bb iure51cc peruenerint, ab eo, qui
nunc antistes sub electione communi fuerit ordinandus, et
iliis, qui futuris seculis sequuntur52dd, quocumque titulo
aut53" commento alienari liceat51. Et quicumque hoc
EDITIO ROMANA.
Dist. XCV. c. 8. a) abesse — c. 10. a) C. X. De eodem b) et in — Dist. XCVI. Pars. I. a) in: deest — c. 1.
a) Romae Synodo praesidens b) disponendi c) obsecuta d) dum e) Et paulo post: §. 1. f) Dixerunt inter alia (refero:
deest) g) nec interfuit h) nec i) Ne uero k) ego 1) deferatur m) cognoscatis n) Et dum o) resideret p) ne tamen
per occas, seditionis q) legerentur r) civit. Tudert. ecclesiae s) uti t) curae u) laici v) redegerint w) „Nam et quum
quid x) aliquid: deest y) de rebus ecclesiae fuisse z) etiam sacerdote aa) sine nobis debuisset bb) ad eccles.
cc) iura dd) sequentur ee) atque
NOTATIONES CORRECTORUM.
C- VDt. * In peregrinationis commodo: Sic prisca versio [imo
Isidorlana]; aed Dionysius louge propius ad verba graeca: nisi forsitan
infirmitate detineatur , aut proficiscatur episcopus. {7tAt)v ei /u») uvojuakohi, >j
anodtifitl u inloronof.)
C. XII. * Ncocaesarienei: Antea citabatur ex Gcnuonsi10*. Re-
stituta est inscriptio ex ceteris collectoribus. Est autem haec fere Dionysii
versio.
** Sacrificatum: Alibi ubique legitur: sancti ficatum. Graece est
in concilio impresso: upror didorat ev tv/f/; sed apud Balsamoncm uqxov
ev/ij;, id est: panem musticae precationis .
*** Ad dandam orationem: xal tl; ev/ijv xlijBij povog, didwoir,
id est: et solus ad mi/sticam precationem vocatus fuerit, dat .
Dist. XCVI. C. T. * Quum iu Mausoleo: Hoc initium scripturae
Basilii in tomis conciliorum et codico canonum sic habet: Quum in unum
apud B. retium apostolum resedissent, sublimis, etc. Omnino autem multae
sunt huius capituli varietates ia exemplaribus Gratiani, in variis concilio-
rum editionibus, et in codice canonum, ex quibus eae tantum partim indi-
catae, partim notatae sunt, quae maioris ponderis sunt visae.
Dist. XCV. can. 8. 152) vel: Hisp. 153) in peregrinis oum: ib. 154) Codd. coli. 0. pr. C, tibi onm esse deest; — Hisp. || can. 9. 155) c. 12. Stalntt.
tccl. aut. - c/. aic. 9. Dist. XVIU. — a p. Brutis I, 145. - Coti. tr. P. II, 18, 33. 15«) residens: EOH || can. 10. 167) Alii' 158) ib. c. 2. — Brnns I, 145.;
Ico Decr. V, 387. ; Coli. tr. P. n, 18, 34. 159) Codd. et Edd. coli. 0. Hisp. Ico Coli. tr. P. 1GO) finis canonis ; Ivo || can. 11. 161) c. 52. inter capitula Martini
Brac. (c. 20. C. Tolet. I. hab. uo. 400.) — Brnns U, 54. — Coli. tr. P. II, 47, 52. 162) imperatum: Hr7/|| can. 12. 163) Haec Palea deest in Codd. coli. 0.; in F
manti posterioris saeculi in margine scripta est. — cf. Hugncc. ao. Scliulte Paleae 15. 1G4) Itabit, inter a. 314. et 325. (c/. He/ele Cone,- llesch. I, 210.) — ex C.
Genuonsi: F; Genitensi: Edd. Arg. Nor. IV». I.; Ianueusi: Edd. coli. rei. pr. Lttgdd. II. UI. — Ana. dcd. IV, 72.: Bnrch. V, 44.; ho Decr. II, 53. 165) san-
ctificatum : orig. Burch. Ico 1GG) ad : deest; Bnrch. 167) debent ; F Edd. coli. o.
Dist, XCVI. Pars.I. 1) Dist. LXXIX- c. 8. 2) ABF Jj ca n. 1. 3) add.: Simplicius: EOH 4) Codd. coli. 0. — sijnod. Rom. m. hab. ao. 502. — ap.
Thiel p. 685. — Jaffe ante no. 473. 5) Codd. coli. 0. 6) quid. : deest: OH 7) Codd. coli. 0. ; assueta: Edd. coli. 0. 8) Codd! et Edi. coti. 0. 9) omnia: D Edd.
coli. 0. 10) Codd. coli. 0. 11) Codd. et Edd. coli. 0. 12) ib. 13) ib. 14) ib. — nec : EOH 15) ABOH Edd. coti. 0. pr. Bas. : tamen ne ego : orig. 16) Codd. tt
Edd. coli. 0. 17) ABDF Ed. Bas. 18) Codd. coli. 0.; Quum hoc: Edd. coli. o. 19) Panllnm: D Edd. coli. 0. 20) apost.: deest: VO 21) ABCForig. 22) vestrae
sit: AB 23) ABEFGH orig. Corr.; nec: orig., sed ne est in varietate lectionis 24) Codd. ei Edd. coli. 0. 25) civilitatis: oria. — Corr. 26) revocetur : Codd. et Edd.
coll.o.pr.AB 27) Sym.: deest: orig. 28) quem: EOH Edd. Arg. Bas. 29) praeter nilum : orig. 30) BF; et cuir, legeret: orig. 31) Codd. coli. 0. ; Tud.
ecclesiae: Edd. coli. 0. 32) conventu: EOH Edd. coli. 0. cxc. Bas. 33) hinc: AB; hoc: EOH Edd. coli. 0. 34) Codd. et Edi. coli. 0. Corr. 35) praetermissas
personas religiosas: orig. 36) maxima: EG AI) Codd. et Edd. coli. 0. orig. 38) Codd. coli. 0.; elect. eius: deest: orig. 89) Codd. et Edd. coli. 0. 40) legitur
dixisse: EOH Edd. coli o. 41) Codd. coli. o. pr. AB; ac nec: ne quid: orig. 42) et: EOH 43) Codd. coli. o. 44 ) ABVDF orig. 45) Codd. et Edd. coli. 0.
orig. 46) Codd. coli. o. orig. ; assumere : orig. 47) ct : ABC 48) vel : EOH 43) que: deest: AB 50) Codd. coit. o. 51) ABCEOH; perveniunt: AB 52) BCDKQH
53) AB EOH 54) commento alienentur: orig.
337
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCVI. c. 1-5.
338
facere55** noluerit56, inefficax atque irritum iudicetur, sitque
facienti, consentienti 57 se accipientique58 anathema.” §. 2.
Maximus episcopus Bleranae59 ecclesiae dixit: «Modo sancta
sinodus dignetur edicere, si licuit laico homini anathema in
ordinem ecclesiasticum611 dictare, aut si laicus potuit sacer-
doti anathema dicere, et contra canones quod ei non con-
petebat constituere? Dicite, quid uobis uidetur? De me
licuit laico legem dare?“ Sancta sinodus dixit: „Non licuit,”
et adiecit: «Lege sequentia.” Ormisda diaconus legit:
„Et is, qui predium seu61hh rusticum uel62 urbanum iuris
ecclesiastici fuerit consecutus, nouerit se nulla lege uel
prescriptione munitum ; sed siue is, qui alienauerit, siue qui
eum sequens63", uoluntate contraria predium huiusmodi
alienatum retinere 61 kk** temptauerit6511, id cum fructibus
restituat, qui66ram illud67 n" fuerit consecutus.” §.3. Hec68
cum legeret, Stephanus Venusinae ecclesiae episcopus sur-
gens e consessu66 dixit76: „ Perlegatur.” Hormisda dia-
conus legit: „Qua etiam7100 pena*** placuit accipientis
etiam heredes afficere. In qua re cuilibet clericorum nulla76 pp
contradicendi libera sit facultas. Iniquum est enim et sacri-
legii instar, ut que pro7:i4<i salute et71rr requie7oss anima-
rum suarum unusquisque uenerabili ecclesiae pauperum
causa contulerit aut certe reliquerit76, ab his, quos ma-
xime77 u seruare conuenerat, in alterum transferantur. Plane
quecumque in gemmis, uel auro siue73"" argento, nec non
et uestibus minus apta usibus uel ornatui uklebuntur eccle-
siae, que seruari ac diu manere non possunt711, sub iusta
estimatione uendantur, et erogatio religioni 86 vv proficiat.”
§. 4. Cumque lecta fuisset, Laurentius episcopus Medio-
lanensis ecclesiae dixit: „Ista scriptura nullum Romanae
ciuitatis potuit obligare Pontificem, quia non licuit laicis 31 ww
statuendi in ecclesia preter Romanum Papam88** habere
aliquam potestatem83: quos obsequendi manet 81 necessitas,
non auctoritas inperandi, maxime cum nec Papa Romanus
subscripserit, nec alicuius secundum canones metropolitani
legatur assensus.” §. 5. Petrus episcopus Rauennatis eccle-
siae dixit: «Scripturam, que in nostra congregatione85
uulgata est, nullas uires habere 86 >'>' manifestum est, quia nec
canonibus conuenit, et a laica87 persona concepta uidetur,
maxime quia in ea nullus presul sedis apostolicae interfuisse,
uel propria subscriptione eam88zz confirmasse89®'10 monstra-
tur.” 6. Eulalius episcopus Siracusanae ecclesiae dixit :
«Scripturam, que in sacerdotali concilio recitata est, eui-
dentissimis documentis constat 99 bl,b inualidam01: primum92,
quod93 contra Patrum regulas a laicis, quamuis religiosis
(quibus nulla de ecclesiasticis facultatibus aliquid94 dis-
ponendi legitur umquam attributa facultas), facta uidetur;
deinde quod nullius presulis apostolicae sedis subscriptione
firmata docetur95. Quod si cuiuslibet prouinciae sacerdotes
intra suos terminos concilio habito quicquid sine metropoli-
tani sui96 auctoritate tractaucrint97ecc, irritum esse debere
sancti Patres sanxerunt, quanto magis quod in apostolica
sede, nunc extaiite98'16'1 presule (qui, merito99 B. Petri
apostoli per uniuersum orbem primatum obtinens sacerdotii.
statutis slnodalibus consueuit tribuere firmitatem) a laicis
(licet consentientibus aliquantis episcopis, qui tamen Ponti-
fici, a quo consecrati 109 probantur, preiudicium inferre non
potuerunt) presumptum fuisse cognoscitur, uiribus carere
non dubium est, nec posse inter ecclesiastica ullo modo
statuta censeri?” §. 7. Sancta sinodus dixit: «Licet161
secundum prosecutionem uenerabilium fratrum nostrorum 162 ,
Laurentii, Petri, Eulalii, Cresconii, Maximi, uel Stephani,
nec apud nos incertum habetur, hanc ipsam163 scripturam
nullius esse momenti, uerumtamen161 etiamsi aliqua pos-
sit16occe ratione subsistere, modis omnibus in sinoaali con-
uentu prouida beatitudinis uestrae sententia eneruari con-
ueniebat et in irritum deduci, ne in exemplo 166 frf remaneret
presumendi quibuslibet laicis, quamuis religiosis, uel potenti-
bus, in quacumque ciuitate quolibet modo aliquid decernere
de ecclesiasticis facultatibus, quarum solis sacerdotibus di-
sponendi indiscusse a Deo cura commissa docetur.”
Unde in sexta actione Calcedonensis Concilii Martianus
Inperator dixit inter cetera 167 :
C. II. Inperatnres ad fidem confirmandam, non paten-
dum 168 ® ostendendam sinodo interesse debent.
Nos 109 ad fidem confirmandam, non ad potenciam110
ostendendam111 exemplo religiosissimi 112 principis Con-
stantini sinodo interesse uolumus1131’, ut114 inuenta ueritate
non ultra multitudo prauis doctrinis attracta discordet.
[C. III.]115®
Item in eadem, [VI. actione, in fine]1165.
Quedam capitula117 sunt, que ad honorem uestrae re-
uerentiae uobis seruauimus lls, decorum esse iudicantes, a
uobis hec119 regulariter firmari potius per sinodum, quam
nostra lege sanciri.
C. IV. Sinodali conuenhd inperator es interesse non con-
uenit, nisi 126 ubi de fide agitur1*1.
Item Nicolaus Papa [in epistola ad Michaelem Imp.
que incipit: «Proposueramus.”] 122
Ubinam legistis, inperatores antecessores uestros123
sinodalibus 121 conuentibus interfuisse, nisi forsitan125 in
quibus126 de fide tractatum est, que uniuersalis est, que
omnium communis est127, que non solum ad clericos, uerunt
etiam ad laicos et ad omnes omnino pertinet Christianos?
C. V. De presulibus diuinarum rerum, qui humanis rebus 128
presunt iudicare non possunt 12a.
Idem [in eadem epistola]130.
Denique hi, quibus tantum humanis rebus, et non diuinis
preesse permissum est, quomodo de his, per quos diuina
ministrantur, iudicare presumant, penitus ignoramus.
ROMANA.
EDITIO
Dis t. XCVI. c. 1. ff) Si quis vero aliquid eorum alienare voluerit gg) vel consentienti hh) seu: deest ii) sequetur
kk) revocare** 11) voluerit mm) quos nn) illic 00) etiam: deest pp) nulla: deest qq) vel pro rr) vel ss) pro requie
tt) haec maxime uu) atque vv) erogationi religiosae ww) laicos xx) Pontificem yy) nullis eam viribus subsistere
zz) eam : deest aaa) firmasse bbb) esse invalidam ccc) tentaverint ddd) non existente eee) posset fff) exemplum —
c. 2. a) ad potentiam b) voluimus c. 3. a) C. III. De eodem b) ex eadem.
NOTATIONES CORRECTORUM.
** llevocarc: Sic est emendatum ex omnibus concilii exemplaribus i poenam placuit accipientis heredes proheredesque repiccre. Iu codice voro cano-
ct impressi* et inanuscriptis, quum antea legeretur: i itinere. nutn manuscripto nou est dictio: proheredesque .
*** Qua poena: In omnibus editionibus conciliorum legitur: Quam |
Di st. XCVI. can. 1. 53) Codd. et Edd. coli. o. 50) voluerint: EQH 57) Codd. coli, o.; arld.: danti: EQH 58) ct accipienti: EGH 59) Blothanac: GH
00) ordine ecclesiastico: ori;/. 01) Codd. coli. o. pr. AB 62) sive: KGH C3 ) Codd. ct Edd. coli, o.; consequens: E; eam: dent: OH; sequentur: orig. : con-
sequentes: Corr. 64) Codd. < t Edd. coii. o. 65) ADCF Ed. lias. orig. 66) Codd. coli. o. orig. — Corr. 67) ib. 68) Et: orig. 69) consensu: Edd. Arg. Lugdd. ;
adu.: nec loci illius erat ista praesumere: orig. 7 0) Sancta synodus dixit: orig. 71) ABCDF; quam etiam pocuain: orig. 72) Codd. et Edd. coii. o. 73) Codd.
coii. o. 74) ib. 75) Cotld. (t Edd. coli. o. orig. 7G) aut . . . reliq. : deest: AB 77) Codd. coli. 0. 7») tb. 79) possint: ABF; post pro estim. ; existimatione: EQH
80) Codd. ct Edd. coli. o. — Coit. 81) Cotld. coli. o.pr. C; laico: orig. 82) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. orig. 83) ecclesiae pot.: EQH ^ 84) maucat: EQH
85) ecclesia vel congregat.: ib. 86) Codd. ct Edd. coli, o.: nullis cam viribus sustinere: orig. 87) laica (a: deest): ABF; laicali: C Edd. coli. 0.; laici: D
88) Codd. ct Ktld. coli. o. 89) Codd. coli. o. pr. DF 90) AB orig. 91) invalida: orig. 92) primo: EQ 93) quia: EGH 94) aliud: Edd. Arg. Bus. ; faculialib. :
deest: AB 96) videtur: AB 96) udd.: autlstitis: orig. 97) Codd. et Edd. coli. o. 98) ib. — Corr. 99) praerogativa meritis: orig. — Corr. 100) consecrari :
orig. — Corr. 101) liquet: orig. 102) nostr. : der st: Edd. Arg. Bas. 103) sanctam: EQH 104) quao: orig. 105) Codd. coli. 0. pr. C 106) Codd. coli. o. pr. BF j|
can. 2. 107) Undo vita act.: AB: in VII. act.: CDEQH — hab. no. 451. np. Hausi VII, 130. - Ans. III, 107. (c«n. contin.); Cites. IV, 12. 108) ABCDF 109) nos
enim: orig. Ans. 110) udd.: aliquam : orig. 111) exercendam : ib. 112) religiosi: »6.; imperatoris: AB 113) Codd. coli. o. pr. C — Tumerem. 114) no vel
ulterius populi pravi9 suasionibus separentur: orig.; pro: attracta iit fine legit.: attrectata: ABEFQH || can. 3. 116) Codd. coli. o. pr, D 116) Codd. coli, o.
Ans. — hab. ao. 451. ap. Hausi VII, 174. — Ans./. c. (can. contin.); Dcusdedit. IV, 6. (can. contin.); Caes. V, 12. 117) capita: Dcusd. 118) observavimus: D
Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.; servamus: C 119) Uoc: Dcusd. 120) nisi: deest: QH || can. 4. 120) De eodem: A; in B invenitur hoc loco rubrica capitis
sequentis 122) scr. ao. 865. — Juffe no. 2111. — Coli. ir. P. I, 62, 73. 123) nostros: Edd. Arg. Bas. 124) add.: in: orig. 125) fortasse: EQH 126) In qui-
busdam, ubi: Edd. coli. o. 127) est: deest : ib., ita R. immerito a Corr. udditum esse censuerit. || can. 5. 128) reb. ; deest: ADF 129) in AB hoc loco exstat
rubrica capitis sequentis 130) Coli. tr. P. I, 62, 6. |(
Corpus iur. CAn. Ed. Friedbcrg.
22
339
DECRETI PRIMA PARS D1ST. XCVI. c. 6-10.
340
C. VI. Nec inperalor 131 iura Pontificis , nec Pontifex iura
regia13'2 usurpet 1SS.
Idem [paulo inferius]134.
Cum ad uerum* uentum est, ultra sibi nec inperator
iura Pontificatus arripuit, nec Pontifex nomen inperato-
rium135 usurpauit, quoniam idem mediator Dei et hominum,
homo Christus lesus, actibus 1361 propriis et dignitatibus
distinctis offitia potestatis utriusque discreuit, propria uolens
medicinali 137 humilitate sursum efferri, non humana superbia
rursum in inferno 138 b demergi, ut 133 et Christiani inperatores
pro eterna uita Pontificibus indigerent, et Pontifices pro
cursu temporalium tantummodo rerum inperialibus legibus
uterentur, quatinus spiritualis actio a14Uc carnalibus distaret
incursibus, et 141 d Deo militans minime se negociis seculari-
bus inplicaret, ac uicissim non ille rebus diuinis presidere
uideretur, qui esset negociis secularibus inplicatus.
C. VII. A seculari potestate Pontifex prorsus nec112 solui
nec ligari valet.
Idem [in eadem, paucis interiectis] 143.
Satis euidenter ostenditur, a seculari potestate nec solui
prorsus, nec ligari 144a Pontificem1451’, quem constat a pio
principe Constantino (quein,4Sc longe superius memoraui-
mus) Deum appellatum, cum 147 d nec posse113 Deum ab
hominibus 143 indicari manifestum sit15oc. Sed et Theodosius
minor* sanctae sinodo scribens dixit Ephesinae primae:
„ Deputatus est igitur Candidianus, magnificentissimus
comes strenuorum domesticorum, transire usque ad sanctis-
simam sinodunt uestram, et in nullo quidem, que 151 f facien-
dae sunt de piis153 dogmatibus questiones seu potius ex-
positiones, communicare. Illicitum namque est eum, qui
non sit in 15,ls ordine sanctissimorum151 episcoporum, ec-
clesiasticis intermisceri tractatibus.'1 (Et post puncti:) §. i.
I lis itaque manifestis1551' repertis, aparct conministrum150 '
Ignatium per inperialem tantummodo sententiam nullo modo
potuisse prorsus expelli. In cuius dampnatione quia pre-
sulum quoque assensus est subsecutus157, aparct fuisse153
patratum id causa adulationis, non legitimae sanctionis.
C. VI 11. Facta Pontificum inperator indicare non debet1™.
Idem Lodouico Inperatori lfi".
In scripturis narratur Constantinus inperator dixisse:
„ Vere si propriis oculis uidissem sacerdotem Dei, aut161
aliquem eorum, qui monachico103 habitu circumamicti sunt,
peccantem, damidem meam explicarem 1,13 a et cooperirem
eum, ne ab aliquo uideretur.11 In quibus igitur 104 b, deside-
rantissime 165c fili, necessario commonemini, ut quemadmo-
dum fide et religione ac honoris parilitate ei adequari
uidemini, ita quoque humilitate atque deuotione equiparari
nichilomtnus anheletis, ita ut in nullo inferior eo, sed potior
inueniamini post exempla1663, qui talem se exhibuit ante
talia 107 e prorsus exempla. Sed hec166f quidem diximus,
cautos uos reddere cupientes, ut si de Domini 169 sacerdoti-
bus, qui iure patres 179 dicuntur, aliquid contigerit uos audire,
quod confusionem piis mentibus ingerat, non infronitum,
sed pudoratos filios Noe imitantes, patriam171 e de reliquo
uerecundiam contegatis, ut affluenti, quemadmodum et illi,
benedictione repleri moderante Domino mereamini.
C. IX. Regum et principum patres et magistri sacerdotes
censentur1™*.
Item ex epistola Gregorii [VII. | ad Hermannum
Metensem Episcopum , [lib. VIII. epist. 2 1 .] 1711
Quis dubitet sacerdotes Christi regum et principum
omniumque fidelium patres et174 magistros censeri? Nonne
miserabilis insaniae esse cognoscitur175, si filius patrem,
discipulus170 magistrum sibi conetur subiugare, et iniquis
obligationibus illum suae potestati subicere, a quo credit
non solum in terra, sed etiam in celis se ligari posse et solui?
C. X. Auctoritas sacra Pontificum et regalis 177 potestas
huius mundi gubernacula regit 173a.
Item Gelasius Papa Anastasio Inperaturi 179.
Duo sunt* quippe130, inperator auguste131, quibus prin-
cipaliter hic mundus regitur: auctoritas sacra133 Pontificum,
et regalis potestas. In quibus tanto grauius est pondus
sacerdotum, quanto etiam pro ipsis regibus 133 hominum in
diuino sunt reddituri examine rationem. Et post pauco184 :
§. i. Nosti135 itaque inter hec130 ex137 illorum te pendere
ludicio , non illos ad tuam posse 183 redigi uoluntatem.
§. 2. Talibus igitur189 institutis, talibusque fulti auctoritati-
bus plevique Pontificum, alii reges, alii inperatores excom-
municaucrunt190. Nam si speciale aliquod de personis
principum requiratur exemplum, B. Innocentius Papa Archa-
dium mperatorem (quia consensit, ut S. Iohannes 191 Criso-
stomus a sua sede pelleretur)192, excommunicauit**. B.
etiam193 Ambrosius, licet sanctus, non tamen uniuersalis
ecclesiae episcopus, pro culpa, que aliis 194 sacerdotibus non
adeo grauis uidebatur, Theodosium Magnum inperatorem
excommunicans ab ecclesia exclusit195; qui etiam in suis
scriptis ostendit, quod aurum non tam pretiosius sit plumbo,
quam regia potestate sit altior ordo1965 sacerdotalis, hoc
modo circa principium sui pastoralis scribens: „ Honor,
EDITIO ROMANA.
Dist. XCVi. c. 6. a) sic actibus b) infernum c) a : deest d) et ideo militans Deo — c. 7. a) nec ligari prorsus
nec solui b) posse Pontific. c) quod d) cum: deest e) est f) eis quae g) ex h) comm. nostram i) manifeste —
c. 8. a) exspoliarem b) igitur: deest c) desideratissime d) illius exempla e) alia f) hoc g) paternam — c. 9. a) esse
censentur — c. 10. a) regunt b) dignitas
NOTATIONES C
C. VI. * A d verum: Post ultima verba capitis antecedentis sequitur
continenter in eadem Nicolai epistola: Fuerunt hacc ante adventum Christi,
■ut quidam typice reges simul et sacerdotes exsisterent. Quod S. Mclcliisrd* vh
fuisse sancta prodit historia, quodque in membris suis diabolus imitatus (ut pote
qui semper quae, divino cultui conveniunt sibi met tyrannico spiritu vendi cure
contendit), ut pagani imperatores i i dem et maximi pontifices dicerentur. Sed
quum ad verum ventum est, eundem regem atque Pontificem nitra sibi, ctc.
Nihil autem mutatum est, et ob glossam, et <|uouiam est initium capitis.
Nonnulla voro alia huc pertiueutia notata sunt, supra distinet. 10. cap.
Quoniam.
C. VII. * Theodosius minor: Verba hacc sunt accepta ex epistola
ORRECTORUM.
Theodosii ac Valentiniani Imperatorum, synodo Ephesinae por Candulia*
iiuin missa, quae est iu extremo primao actionis ipsius synodi. In versione
antiqua, quae servatur in bibliotheca Vaticana, ct quae Lutetiae edita est,
eadem plano hoc loco habentur verba cum his, quae refert Nicolaus, et
optime conveniunt euin graoeis.
C. X. * Duo sunt: Caput hoc sumtum est ex eadem epistola Grc*
gorii VII. ex qua antecedens, et ab hoc initio usquo ad verbum: toitm/afrm,
sunt verba ipsius Gclasii ex epistola, quae habetur impressa, citata a Gre-
gorio VII.
** Excommuu icavit: Si hic interponatur caput, Alius item, infr. 15.
q. G. hacc pars epistolae integra habebitur.
Dist. XCVI. can. G. 131) Codd. coli. o. 132) regalia: ABC 133) in AB rubrica deest. 134) Ipsa tamen verba desumta sunt ex Gclasii lumo dc
anathematis vinculo. — Coli. tr. P. I, G2, 7. 135) imperatorum: EFGH Coli. tr. P. 13G) Codd. ct E* Id. coli, o.: si actib.: Culi. tr. P. 137) homines
medicin.: EGH 138) Codd. ct Edd. coli. o. Coli. tr. P.: inferna: orig. 139) ct ut: Edd. culi. o. 140) Codd. et Ethl. coli. o. 141) ib. H can. 7. 142) noc:
deest: ABCD 143) Ans. 1, 71. (75. can.: non ergo quales in Jiuc): CoU. tr. V. I, G2, 8. 29. 144 )Codd. coli. o. Coli. tr. P. 145) Codd. ct Eild. coli. o.
140) ABCDF Kdd. coli. o. 147) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. CoU. tr.P. 148) posset Deum appellatum: EGH 149) omnibus: 1> Ans.: hominibus omnibus:
Ed. Bas. 150) Codd. ei Edd. coli. o. Ans. Coli. tr. P. 151) ib. — Tnrrccrcm. 152) his: Edd. hngdd. II. III. 153) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 154) serenis-
simorum: ABF; sanctorum: EGH 155) Codd. coli. o. 15G) ABCDF CoU. tr. P.: comm. vostrum : EGH 157) consecutus: EGH 158) esse: EU: fuisse: deest: H |j
can. 8. 159) imperatori . . . non licet: EGH 1G0) imo cx eadem epistola Nicolai ad Michaclnn. — CoU. tr. P.l.c.c. 29. 1U1) vel: EGH 1G2) iu monachali: E da.
coli. o. pr. hngdd. II. III. 1G3) ABCDF Coli. tr. P.; explicassem et cooperuissem: orig.: exptic. .. illum: AB 1G4) Codd. et IMd. coli. o. Coli. tr. P. 105) ABCDF
Ed. Bas. lC(i) Codd. coli. o. Coti. tr. P. 1Q7) Codd. et Edd. coli. a. CoU. tr.P. — Corr. 1G8) ABCDF Coli. tr. P. 109) dominis: Edd. Arg. Bas. 170 )add.: animarum:
Edd. coli. o. 171) ABCDF Coli. tr. P. in GH errore scribae: patris iam || c a n. 9. 172) ABDF 173) Item Gregorius : EGH — Ser. no. 1081. up. .Juffe Moumn. Gregor,
pag. 457. — Jaffe no. 3921. — leo Decr. V, 378. (can. contin.) Iro Pan. V, 108. (can. contin.) .4n.x. 1, 84. immerito tt Corr. ct B. laudatur , nam canon iste ex epistola
Gregorii citata desumtus quidem est, non tamen Gratiani respondet. 174) et: deest: Ico Pan. 175) cognoscetur: ib. 170) sl disrip.: EGH\\ can. 10. 177) re-
gum: AB 178) Codd. coli. o. pr. I) (gerat) 179) potius cx eadem ip. Gregorii VII. — Juffe Mon. I. c. png. 457.; Polyr. I, 27, (29,) 2. (§. 2. deest et alia sequuntur)
180) quippe: deest: Polyc. 181) et auguste: Ico 182) sancta: orig. Iro Polyc. 183) regiminibus: Edd. Lugdd. II. III. Polyc. Corr. — regibus vel legibus:
Edd. coli. rei. 184) et paucis interpositis inquit: orig. Iro 185) Ans. I, 73. (84. can.: quocl autem postulasti — contin.) 18G) inter haec: deest: Ivo 187) ex:
deest: Polyc. 188) velle: orig. Ans. Iro Polyc. 189) ergo : Ivo 190) excommunicavcrint. Nam . . aliquid : EGH 191) Ioh. : deest: AB 192) expelleretur:
Ans. 193) et: orig. Iro 191) ab aliis: D Edd. coli. o. pr. hngdd. II. UI. — orig. Ans. 195) excludit: AB Ico 190) Codd. ct Edd. coli, o.; gradus: Ivo
341
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCVI. c. u-14.
342
fratres, et sublimitas episcopalis nullis poterit conparationi-
bus adequari. Si regum fulgori conpares et principum
diademati, longe erit inferius, quam si plumbi metallum ad
auri fulgorem conpares, quippe cum uideas regum colla et
principum submitti genibus sacerdotum, et osculata187 eorum
dextera, orationibus eorum credant se communicari.11 188c
C. XI. Inperatnres debent Pontificibus suhesse, non
preesse 198.
Item /oAanne.?200*.
Si inperator catholicus est (quod801 salua pace ipsius
dixerimus) filius est, non presul ecclesiae; quod-'02 ad religio-
nem conpetit discere ei conuenit203, nonoocere; habet pri-
uilegia potestatis suae, que administrandis legibus publicis
diuinitus consecutus est, et2WI> eius beneficiis non ingratus
contra dispositionem celestis ordinis nil usurpet. Ad sacer-
dotes enim Deus uoluit que ecclesiae sunt disponenda
pertinere, non ad seculi potestates, quas2’15, si200 fideles sunt,
ecclesiae suae sacerdotibus207 uoluit esse subiectas. Non
sibi uendicet alienum ius, et ministerium, quod alteri de-
putatum est, ne contra eum tendat 203 abrumpi, a quo omnia
constituta sunt, et809 contra illius beneficia pugnare uideatur,
a quo propriam consecutus est potestatem. Non a210 legi-
bus publicis, non a potestatibus seculi, sed a pontificibus et
sacerdotibus omnipotens Deus Christianae religionis clericos
et sacerdotes uoluit ordinari, et discuti et recipi211 c de errore
remeantes. Inperatores Christiani subdere debent exeeu-
tiones suas ecclesiasticis presulibus, non preferre.
[PALE A212.
C. XII. De eodem.
Item Gelas ius ad Episcopos orientales213.
Numquam de pontificibus nisi ecclesiam iudicasse214;
non esse humanarum legum de talibus ferre sententiam
absque ecclesiae principaliter constitutis pontificibus; obse-
qui solere principes Christianos decretis ecclesiae, non suam
preponere potestatem; episcopis caput subdere principem
solitum215, non de eorum capitibus iudicare.]
[PALE A21®*.
C. XIII. De eodem.
Constantinus inperator coronam, et omnem regiam di-
gnitatem in urbe Romana, et in Italia, et in partibus occiden-
talibus Apostolico concessit. Nam in217 gestis B. Siluestri
(que B. rapa Gelasius in concilio LXX. episcoporum a
catholicis legi commemorat, et pro218 antiquo usu multas
hoc218 imitari dicit ecclesias) ita220 legitur;]
[PALEA221*.
C. XIV. De eodem.
Constantinus** inperator quarta222 die sui baptismi
priuilegium Romanae ecclesiae Pontifici contulit, ut in toto
orbe Romano sacerdotes223 ita hunc caput habeant, sicut
iudices22* regem. In eo priuilegio ita inter cetera legitur:
„Utile*** iudicauimus225 una cum omnibus satrapis nostris,
et uniuerso senatu optimatibusque meis22®, etiam et cuncto
opulo Romanae gloriae227 inperio subiacenti, ut sicut B.
etrus228 in terris uicarius Filii Dei esse uidetur constitutus,
ita2-'8 et Pontifices, qui 230 ipsius principis apostolorum231
gerunt uices232, principatus potestatem amplius quam ter-
rena233 inperialis nostrae serenitatis mansuetudo habere
uidetur, concessam a nobis nostroque inperio obtineant,
eligentes nobis ipsum principem apostolorum uel eius
uicarios firmos apud Deum esse patronos. Et sicut231
EDITIO ROMANA.
Di st. XCVI. c. 10. c) communiri — c. 11. a) Ioannes Papa b) ut c) discuti recipique
NOTATIONES C
C. XIII. * Apud Ansolmum lib. 4. pro rubrica capitis 82. haec haben-
tur: Quod Constantinus imperator Papae concessit coronam et omnem regiam
dignitatem in urbe Romana, et Italia, et ru partibus occidentalibus. In prin-
cipio vero eiusdem capitis 32. haec legantur: Jn gestis B. Silvestri, ctc. usque
ad finem huius et seq. Paleae, quemadmodum etiam in collectione Deus-
dodit-
C- XIV. * Haec Palea in multis habetur exemplaribus, in quibus aliae
Paleae esse nou solent.
** Constantinus: Verba haec usque ad vers. In eo privilegio, non
solum habentur apud Anselmum et Deuedodit, sed etiam in gestis B. Sil-
vestri in his, quao a Constantino per octo dies post baptismum acta refe-
runtur.
*** Utile: Hinc usque ad finem sumta sunt ex gestis seu actis S. Sil-
vestri, in quibus multa praecedunt, ac multa deinceps plenius narrantur.
Sed blc ea tantum videntur relata, quae in collectionibus Ansclmi et Deus-
dedit habentur. Titulus proprius huius partis In gestis ipsis est buiusmodi:
Privilegium sanctae Romanae ecclesiae, quod constituit D. Constantinus Augu-
stus S. Silrestro episcopo urbis Romae, et omnibus successoribus eius usque in
perpetuum, et obtulit super corpus B. Petri apostoli. Do quo itera privilegio
Leo IX. in epistola I., seu libello adversus inauditas praesuiutiones Michaolis
Constantinopolitanl et Leonis Acridani episcoporum, cap. 13. sic loquitur:
Pauca ex privilegio eiusdem Constantini manu cum cruce aurea super coelestis
clavigeri venerabile corpus posito ad medium proferemus. De iisdem gestis sive
actis Gelasius in concilio LXX. episcoporum (et refertur sup. distinet. 15. in
cap. Sancta Romana) sic loquitur, ut ea videatur approbare. Et in mar-
tyrologio Romano, et Usuardi in festo S. Silvestri legitur: cuius actus dari
habentur. Inveniuntur vero etiam hodie pervetustis literis descripta in bi-
bliotheca Vaticana, et abbatiae Nonantulae, quorum interpres in prooemio
haec ait: Historiographus noster Eusebius Caesareae Palestiuae urbis episcopus,
quum historiam ecclesiasticam scriberet, praetermisit ea, quae in aliis opusculis
stinf, vel quae se meminit retulisse. Nam viginti libros omnium paene provin-
ciarum, passiones martyrum , episcoporum et confessorum, et sanarum virginum
ac mulierum continere fecit. Deinde secutus et ab apostolo Petro omnium epi-
scoporum nomina et gesta conscripsit, et earum urbium, quae arcem pontificatus
per apostolica8 sedes tenere noscuntur, ut urbs Roma, Antiochia, Hierosolyma,
ORRE CTORUM.
Ephesus et Alexandria. Harum urbium episcoporum omnium praeteritorum
nomina usque ad tempus suum et gesta graeco sermone conscripsit. Ex quo
numero unum episcoporum urbis Romae S. Silvestrum me de graeco in latinum
transferre praecepisti , domine sancte ac beate pater. Quibus verbis, quicunquo
sit auctor istius prooemii, eadem gesta abEusebio graece scripta fuisse claro
profitetur. Quae etiam in vetustissimis pontificalibus et codicibus, in qui-
bus sanctorum vitae sunt descriptae, in vita B. Silvestri referuntur. Partem
horum actorum (quod ad baptismum Constantini, et imagines SS. Petri et
Pauli spectat) refert Hadrianus Papa in epistola Constantino imperatori ot
matri Irenae scripta, quao in actione 2. septimae universalis synodi habetur.
Ipsum autem privilegium fere integrum refert Leo IX. loco superius indi-
cato, et Theodorus Balsamon in Photii nomocanonem, titul.9. cap. 1., qunn-
quam aliis in rebus (quod Graeci plerumque solent) Romanae ecclesiae non
satis aequus. Hanc eandem donationem ante Gratiaumn recitarant Ansel-
rnus, Deusdedit, Ivo locis notatis. Quo ea pertinent, quae Petrus Damianus
In disceptatione synodali inter regium advocatum et Romanae ecclesiae
defensorem scripsit: Lege, inquit, Constantini imperatoris edictum, ubi sedis
apostolicac constituit sttpcr omnes in orbe terrarum ecclesias principatum. Nam
postquam supra corpus B. Petri basilicam fundator erexit, posO/uam patriar-
chitnn Lateranense in B. Salvatoris honore construxit, mox per imperialia
rescripti seriem Bomanae ecclesiae constituit dignitatem, ubi nimirum B. Sil-
vestro sutsque successoribus obtulit, ut regali more et aurea cornua plecterentur
in capite, et ceteras regii cultus infulas usurparent. Verum R. Silvester orna-
menta, quae sacerdotali congruere indicabat officio, in proprios usus assum sit;
coronam vero, vel cetera, quae magis ambitiosa quam mystica videbantur, omisit.
Cui diam Constantinus Lateranense palatium, quod ca tenus aula regalis ex-
stiterat, perpetuo i iire concessit, regnum Italiae indicandum tradidit. Nam d
ipsius regis haec verba sunt: , , Unde congruum, “ inquit, ,, prospeximus nostrum
imperium, d regni potestatem orientalibus transferri ac mutari regionibus, d in
Byzantina provincia in optimo loco nomini nostro civitatem aedificari, et nostrum
illic constitui imperium, quoniam, ubi principatus sacerdotum et Christianae
religionis caput ab imperatore coelesti constitutum est, iustum non est, ut illic
imperator terrenus habeat potestatem ." De bac eadem re scribit Ado Vien-
nensia in commentario Aetatis sextae, etGotfredus Viterbiensis in chronicis,
part. 6. cap. 2.
Dist. XCVI. can. 10. 197) exosculata: Ans. 19 B) Codd. coli. o. Turrecrem. ; communicari vel communiri: Edd. Lugdd. II. III. ; comra. vel muniri:
Edd. coli. rei. )| can. 11. 199) de eodem: AB 200) ABCDF — add .: Ep. Bonifacii ad Honorium Episcopum: EGH — Auctor huius capitis non est inventus,
nec videtur Ioanni VHI. (872—82) adseribi posse cf. Berard. II, 2, 293.; Ans. IV, 12.; Polyc. I, 19, (20,) 3.; Caes. VII, 18. 201) quod: deest: Ans. Polyc.
202) quod : deest: ABDF 203) conven .: deest: AB 204) BCDEGH Ans. 205) quae: Polyc. 206) si : deest: Ans. 207) add. : et: Polyc. 208) contendat: BEGH
Edd. coli. o. 209) neque: Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. m. 210) Nam (a: deest): Ans. 211) Codd. coli. o. || can. 12. 212) Haec Palea exstat in Codd.
coli. o. neque Hugucc. neque Summa Bamberg. paleam esse tradiderunt, (cf. Maussen Beitr.p. 6.); Sed expressis verbis Summae Parisieusis paleam esse
constat, ( Schulte p. 14.) quam ab ipso Paucapalea iam esse insertam Schulte censd (ib. p. 22.) 213) de eod.: deest: Codd. coli, o., in quibus canon cum
antecedente couiunctus est — inscr. : Item: Codd. coli. o. — Ep. Gelasii scr. ao. 495. ap. Thiel. p. 430. — Jaffe no. 349.; Ans. VI, 157. (155.); Polyc. I, 19,
(20,) 4. 214) iudicare debere: Codd. et Edd. colL o. Ans. Polyc. 215) add.: esse: EGH || can. 13. 216) Haec Palea deest: ABEFGH; in C invenitur in
textu; in F manu posterioris aetatis in margin. scripta est. cf. Summa Paris. (Schulte p. 14.) De auctore huius capitis, utrum Graecus an Romanus fuerit
cf. quae diseiuit DolUngcr Papst-Fabeln d. Mittelalters Ahinchen 1863. pag. 61 sqq. Canonis prior pars ex Ause Imo sumtus est, posterior ex Deusdedit.; unde
male fecerunt Corr., qui illum ad textum I sidor i , qui depruvatissintus est, redigerent. 217) Aws. IV, 32, (34.); Deusded. IV, 1. 218) pro: deest:
Deusdcd. 219) haec: CDF 220) add.: in eadem : Deusded. J| can. 14. 221) cf. ad can. 13.; inscr.: In vita b. Silvestri Papae: C; De privilegio Constantini
imperatoris: DF— Ans. IV, 32.; Deusded. IV, 1. Caes. 11,72. — ap. Hinschius (inde a voce utile) pag. 252. 222) quarto: CDF Ans. 223) pontifices vel saccrdot.:
Edd. coli. o. 224) add.: omnes: Deusded. 225) iudlcamus: CDF 2*26) meis: deest: CDF Pseudois. Ans. ; meis etiam : deest: Edd. coli. o. 227) ecclesiae:
CDF Edd. coli. o. 228) b. Petr. : deest: Pseudois. 229) etiam : CDF Pseudois. Deusd. 230) qui : deest: CDF Edd. coli. o. Aws. Dcnsd. 231) add. : in terris : Edd.
coli. o. 232) gerunt: deest: CDF Edd. coli. o. Ans. Deusded.; vicem: CDF; vice: Ans. Deusded. ; vic.: deest: Edd. coli. o. 233) terrenam: Pteudois. 234) et
sicut nostra est terrena imperialia potentia; CDF Edd. coli. o. Pseudois. Ans. Deusd.
22*
343
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCVI. c. 14.
844
nostram terrenam inperialem potentiam, sic835 eius sacro-
sanctam Romanam ecclesiam aecreuimus ueneranter hono-
rari as6, et amplius quam nostrum inperium et terrenum237
thronum sedem sacratissimam B. Petri gloriose exaltari,
tribuentes ei potestatem, et gloriae238 dignitatem atque
uigorem, et honorificentiam inperialem. Atque decernentes
sancimus, ut principatum teneat239 tam super quatuor pre-
cipuas249 sedes, Alexandrinam, Antiocenam, Ierosohmi-
tanam, Constantinopolitanam241, quam etiam super omnes
in242 uniuerso orbe terrarum243 ecclesias Dei, et Pontifex,
qui pro tempore244 ipsius245 sacrosanctae Romanae ecclesiae
extiterit, celsior248 et princeps cunctis sacerdotibus totius247
mundi existat, et eius iudicio queque ad cultum Dei uel
fidei248 Christianorum stabilitatem procuranda fuerint dispo-
nantur. Et infra: §. 1. Ecclesiis beatorum apostolorum
Petri et Pauli pro continuatione249 luminariorum possessio-
num predia contulimus, et rebus250 diuersis eas aitauimus,
et per nostram inperialem iussionem sacram tam in oriente,
quam in occidente, uel etiam septentrionali251 et meridiana
plaga, uidelicet in Iudea, Grecia, Asia, Thracia, Affrica et
Italia, uel diuersis insulis, nostra largitate ei252 concessimus,
ea prorsus ratione, ut per manus beatissimi patris nostri Sil-
uestri summi Pontificis successorumque eius omnia dispo-
nantur. El infra: §. a.253 Beato254 Siluestro Patri nostro255,
summo258 Pontifici et uniuersalis257 urbis Romae Papae, et
omnibus, eius successoribus Pontificibus258, qui usque in
finem mundi in sede B. Petri erunt sessuri259, de280 presenti
contradimus281 palatium inperii nostri282 Lateranense283,
deinde diadema, uidelicet coronam capitis nostri, simulque
frigium, nec non et284 superhumerale, uidelicet lorum,
quod inperiale circumdare assolet collum; uerum etiam285
et288 clamidem purpuream, atque tunicam coccineam, et
omnia inperialia indumenta; sed287 et dignitatem inperia-
liumpresidentium equitum268****, conferentes etiam 269 et 270
inperialia sceptra, simulque cuncta271 signa272, atque
banda273, et274 diuersa ornamenta inperialia, et omnem
processionem inperialis culminis et gloriam potestatis
nostrae. §. 3. Viris autem275 reuerentissimis clericis in276
diuersis ordinibus eidem277 sacrosanctae278 Romanae eccle-
NOTATIONES C
#*#* Praesidentium equitum: Graece eat apud Balsamonem:
y.al agi uijuata xtvv ftaatZixiuv uXoywv, id eat: et dignitates imperialium
equorum.
+ Id eat patricios: Locus hic graece sic habet: xal !/« iv Ixclvqv
tqv utprjZorrita y.al fuyaXoovvqv , i/v xexoouiytat »/ (.teyaX.rj ovyxXtjrog
ilfunv, ijxot ol naxQlxtot, xnd ol xovoovX.ot , yjxoi ol v/iuxoi, xal Zoina
d$i<6para; id est: et illam habere cchitatem atque amplitudinem , qua orna-
tus est magnus noster senatus, sive patricii et consules, sive hypati et reliquas
dignitati s.
f f Cura udonibus: Graece totus hic locus habet paulo aliter: x«l
siae seruientibus illud culmen singularitate, potentia et pre-
cellentia279 habere sancimus, cuius amplissimus noster
senatus uidetur gloria adornari, id est289 patricios + atque281
consules effici, nec non et282 ceteris dignitatibus inperiali-
bus eos promulgamus 283 decorari. Et sicut inperialis2,84
milicia ornatur285, ita et288 clerum287 sanctae Romanae eccle-
siae ornari288 decernimus 28a. Et290 quemadmodum inperalis
potentia offitiis diuersis, cubiculariorum nempe, et ostiario-
rum, atque omnium excubitorum ornatur291, ita et sanctam
Romanam ecclesiam decorari292 uolumus. Et ut amplissime
pontificale decus prefulgeat293, decernimus et hoc, clerico-
rum294 eiusdem sanctae Romanae ecclesiae manipulis295 et
linteaminibus, id est candidissimo colore, decorari298 equos,
ita et equitare. Et sicut noster senatus calciamentis utitur
cum udonibus ++, id est candido linteamine illustratis 2®7,
sic utantur et clerici298, ut299 sicut celestia, ita et terrena ad
laudem Dei decorentur. §. 4. Pre omnibus autem licentiam
tribuimus ipsi399 sanctissimo Patri nostro Siluestro391 et
successoribus eius392 ex nostro indicto, ut393 quem placa-
tus+tf proprio consilio304 clericare uoluerit, et in religioso-
rum305 numero clericorum connumerare, nullus398 ex omni-
bus presumat397 superbe agere. §. Decreuimus 308 itaque
et hoc, ut309 ipse et successores eius diademate, uidelicet
corona, quam ex capite nostro illi concessimus, ex auro
purissimo et gemmis pretiosis uti debeant, et310 in capite ad
laudem Dei pro honore B. Petri gestare311. Ipse uero312
beatissimus Papa, quia313 super coronam clericatus314, quam
gerit ad gloriam B. Petri, omnino315 ipsa ex auro non est
passus uti corona, nos318 frigium317 candido nitore splendi-
dum318, resurrectionem dominicam designans, eius sacratis-
simo uertici manibus nostris319 inposuimus329, et tenentes
frenum equi321 ipsius322 pro reuerentia B. Petri stratoris
offitium illi exhibuimus, statuentes eodem frigio omnes eius
successores singulariter uti in processionibus ad imitationem
inperii nostri. §. 6. Unde ut323 pontificalis apex non
uilescat, sed magis quam terreni inperii dignitas gloria324
et325 potentia328 decoretur, ecce tam palatium nostrum, ut
firedictum est327, quam328 Romanam urbem329, et omnes339
taliae seu occidentalium regionum prouincias, loca et ciui-
ORRECTORUM.
tog »} iffutina ovyxltftog <ptQU vnodi]iuixa, ijxoi oavSaXta Ztvxd did ofto-
vlojv, ovttog y.al xoc ot joavta, wg xal x a yrjira Ttgog alvsotv xov 6tou. Id est:
Et quemadmodum senatus noster fert calceos, scu sandalia cum linteis albis, ita
etiam coelestia, sicut terrestria ad Dei laudem.
++i Quem placatus: "Iva idvrtgtfig ovyxXtjtov fiouXrj^ij pexu idlov
BeX/juatog, xal tuayioxov ytvto&ai xXtiQir.ug, xal iv rui aQi&pui xviv aylwv
xXijQixdiv ovva(fi&j.t*io&ai, ptjxig roXpqt anu ndvx wv lunodlguv xovxio. Id
est: Ut si quis ex senatu sponte sua, quodque ita ipsi libeat, voluerit fieri cleri-
cus, et in sanctorum clericorum numerum adseribi, ne quis ex omnibus hoc
audeat impedire.
Di st. XCVI. can. 14. 235) ita: CDF Ans. 236) honorare: CDF Edd. coli. 0. pr. Lugdd. II. ITI. ; Aus. 237) imp. terrenumque: CDF Aus. Dcusded.
238) gloriam et: CDF Edd. coli. 0. 239) teneant: CF 240) prec.: deest: Codd. et Edd. coli. 0. Ans. Deusded. 241) etConst.: Fseudoisid.; acConst. :
Ans. 242) omnes in: deest: Deusded. 243) terrar. : deest: Fseudoisid. 244) per tempora: CDF Edd. coli. o. Ans. Deusded. 245) ipsa: C; ipsi: Aus.
246) censior: Deusded. 247) et totius: DF Edd. coli. o. pr, Lngdd. II. III. 248) vel fidem Christ. vel stabil. : CDF Edd. coli. o. Ans. Deusded. 249) con-
cignationo: Pseudoisid.; concinnatione: Ans. Deusded. 250) et per nostram (sacram: Fseudoisid.) imp. iussionem (tam in oriente quam : Pseudoisid.)
in occidente robus divorsis eas ditavimus: Pseudoisid. Ans. 251) a septent. : Deusded. 252) cis: ib. 253) leo Decr. V, 49.; Ivo Pan. IV, 1. Coli. tr. P.
I, 31, 8. 254) Ex testamento constituti nostri concedimus ipsis 6ancti9 apostolis dominis meis beatissimis Petro ct Paullo (beat.: deest) Ivo Decr. Pan. Coli,
tr. P. : add.: et per eos etiam: Ivo Decr. 255) Patri nost.: deest: CDF Edd. coli. o. Deusded. Coli. tr. P. 256) summo .... Papae: deest: CDF Edd. coli. o.
Deusded. 257) universali: Pseudois. Ans. 258) Pontific sessuri: deest: CDF Edd. coli. o. Deusded. 259) add.: atque: Psendois. Ams. Ivo Decr. Pan.
260) die: Deusded. 261) tradimus: CDF Edd. coli. o. pr. Ven. I. II. Lugd. I. (in quib. legit.: tradidimus) Deusded.; conferimus:- Ivo Pan. 262) nostri: deest:
Edd. Arg. Das.; palat, nostrum: Deusded. 2G3) add.: quod omnibus in toto (toto: deest: Ans.) orbe terrarum praefertur atque praecellit palatiis: Pseudois.
Ans. Ivo Decr. Pan. 264) et: deest: CDF 265) nec non: Ivo Pan. Coli. tr. P. 266) et: deest: CDF Edd. coli. o. Ivo Decr. Coli. tr. P. 267) seu: CDF Pseudois.
Ans. Deusded. Ivo Pan. (et: deest); Coli . tr.P. 268) praea. et praecedentium equitum: Edd. Arg. Bas.: equum: Ivo Decr. Coll.tr. P. 269) ei: CDF Edd. coli. o.
Aus. Deusded. ; et: deest: Ivo Pan. 270) et: deest: CDF Ans. Densd. "ili) add.: et: Pseudois.: et compta atque signa banda: Coli. tr.P. 272) signabunda
(atque banda: deest) Ivo Pan. 273) banna: CDF Ans. Deusded.; banta: Pseudois. 274) ot: deest: F: etiam: Deusded.; etiam et: Pseudois. Ivo Pan. Coli,
tr. r. 275) etiam: CDF Aus. Deusded.; enim: Pseudois. Ivo Pan. Coli. tr. P. 276) diversi ordinis: CDF Edd. coli. o. Deusded.; cleric. diversis ordin.: Aus.
Coll.tr. P. 277) eidem: deest: CDF Edd. coli, o.; eiusdem: Ivo Pan. 278) sanctae: DF Edd. coU. o. 279) culmen singularis potentiae et praecellentiae: CDF
Edd. coli. o. Ans. Dcusd. Ivo Decr. Pan.; singularem potentiam et praecellentiam: Pseudois. Coli. tr. P. 280) est: deest: Ivo Pan. 281) et: CDF Ans. Detisded.
282) et: deest: Ivo Pan. 283) promulgantibus: Pseudois. Ivo Pan. Coli. tr. P. 28-1) imperialibus: CDF Edd. coli, o.; imperialis: Aus. Deusded.; imperiali:
Coli. tr. P. 285) exstat decorata: CDF Edd. coU. o. Ans. Deusded. Ivo Decr.; ornatur: deest: Pseudois. Ivo Pan. CoU. tr. P. 28G) et: deest: CDF Ans. Deusded.
287) cleros: Pseudois.; clero et: Ivo Pan. 288) adornari: CDF Edd. coU. o.; ordinari: Ivo Pan. 289) decrevimus: CDF Edd. coU. o. pr. Lugdd. II. III. Ivo
Pan.; ita et decernimus: Ivo Decr. 290) Et . . . gestare: deest: Ivo Decr. Pan. 291) concubitorum ordinatur: CDF Edd. coli, o.; excubiorum ornatu:
Pseudois. 292) ornari: Ans. 293) amplissima pontificalis decus profulgeat: Pseudois. 294) ut clerici : CDF Pseudois. Ans. Deusded. 295) mappulis : CDF
Edd. coli. o. Pseudois. Ans. Deusded . 296) decoratos equo9 equitent: CDF Edd. coli. o. Ans. Deusd. 297) illustrentur: ib. 298) sic utant. et clerici: deest:
CDF Edd. coli. o. Pseudois. Ans. Deusd. 299) et ita celestia sicut terrena: CDF Edd. coli. o.pr. Arg. (ut celest); Aus. Deusd. ; et sicut cel. ita et terr. : Pseudois.
300) tribuentes ipso: Pseudois.; ipsi . . . nostro: deest: CDF Edd. coli. o. Deusded. 301) add.: beato: CDF Ans. Deusded. 302) Silv., urbis Romae episcopo et
papae et omnibus qui post eum in successum et perpetuis temporibus advenerint, beatissimis pontificibus pro honore et gloria Christi, Dei nostri in eadem
magna Dei catholica et apostolica ecclesia: Pseudois. 303) ut: deest: CDF Pseudois. Ans. Deusded. 304) concilio: CDF Edd. Bas. Lugd. I. 305) religioso:
CD 306) nullum: Pseudois. Deusd. 307) praesumentem: ib. Ans. 308) decernimus: Edd. Bas. Ltigdd. n. III. 309) ut hisdem ven. pater noster Silvester,
summus pontifex, vel omnos eiu6 successores diadema videlicet coronam: Pseudois. 310) et ... . Dei: deest: CDF Edd. coli. o. Deusd.; et eorum capite:
Pseudois. Aus. 311) gest.: deest: CDF Edd. coli. o. Deusded. 312) vero: deest: Ivo Decr. Pan. CoU. tr. P. — hoc loco novi canonis est initium m CoU. tr. P.
( usque ad §. 8. exci.) 313) quia: deest: CDF Edd. coli. o. Pseudois. Ans. Deusd. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 314) cleric.: deest: Ivo Pan. 315) omn.: deest: CDF
Edd. coli. o. Ans. Deusd. 316) nos: deest: CDF Pseudois. Ans. Deusd. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 317) add.: vero: CDF Edd. coli. o. Pseudois. Ans. Deusd. Do
Decr. Pan. Coli. tr. P. 318) splendidam: CDF Ans. Deusded. CoU. tr. P. 319) manu nostra: Ivo Pan. 320) posuimus: Pseudois. 321) equi: deest: Ivo Pan .
322) Illius: Pseudois. 323) et: Edd. Arg. Bas. 324) add.: amplius: Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 325) et gloriae: Psettdois. Ivo Pan. Coli. tr. P.; gloriae: Ivo
Decr. 326) et: deest: Pseudois. 327) ut praed. est: deest: CDF Edd. coli. o. Deusded.; ut praelatum est: Pseudois. Ans. Ivo Decr. Pan. 328) quamque:
Pseudois. 329) Romae urbis: ib. Ivo Decr.; Romanae urbia: Coll.ir. P. 330) omnis : Coli, tr. P.
345
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCVI. XCVII. c. i.
34S
tates831 prefato332 beatissimo Pontifici333 nostro334 Siluestro
uniuersaii Papae contradimus atque relinquimus333, et336 ab
eo et a' successoribus eius per hanc diualem nostram et337
pragmaticum constitutum decernimus disponenda, atque
furi 333 sanctae Romanae ecclesiae concedimus perman-
sura333. §. 7. Unde congruum perspeximus340 nostrum
inperium et regni potestatem in341 orientalibus transferri
regionibus342, et in Bizantiae343 prouinciae optimo344 loco
nomini nostro duitatem edificari, et nostrum illic constitui
inperium, quoniam ubi principatus sacerdotum et Christianae
religionis caput ab inperatore celesti constitutum est, iustum
non343 est, ut illic inperator terrenus habeat potestatem346.
§. 8. Hec uero omniaf+tt, que per hanc nostram347 inperia-
lem sacram, et per alia diualia decreta statuimus atque348
confirmauimus343, usque in finem mundi illibata et incon-
cussa permanere330 decernimus 331 Unde coram332 Deo
uiuo, qui nos regnare precepit, et coram terribili eius iudicio
obtestamur333 per334 hoc nostrum inperiale constitutum
omnes nostros successores inperatores, uel cunctos opti-
mates, satrapas etiam, amplissimum333 senatum, et uniuer-
sum populum in toto orbe terrarum nunc et in posterum
cunctis336 retro337 temporibus inperio nostro subiacentem,
nulli eorum quoquo 338 modo licere nec 339 aut360 infringere361,
aut362 in quoquam conuellere363. Si quis autem, quod non
credimus, in hoc temerator aut contemptor364 extiterit,
etemis condempnationibus subiaceat innodatus, et sanctos
Dei, principes apostolorum Petrum et Paulum sibi in363 pre-
senti et in366 futura uita sentiat contrarios, atque in inferno
inferiori376 concrematus cum diabolo et omnibus deficiat
inpiis. Huius uero inperialis decreti nostri368 paginam
propriis manibus roborantes, super uenerandum corpus B.
Petri principis apostolorum369 posuimus. Datum370 Romae
3. Calend. Aprilis, Domino nostro Flauio371 Constantino
Augusto quater372, et Gallicano V. C. Coss.]373
C. XV. Inperialis auctoritas religiosae dispensationis
mensuram non mutat 37i.
Item Gelasius [ad Episcopos Dardaniae]373.
Sicut quamuis376 parua ciuitas prerogatiuam presentis
regni non minuit, sic inperialis presentia mensuram dispen-
sationis religiosae non mutat. Et infra: §. 1. Semper* est
effectum sacerdotali 377 a concilio de378 sacerdotibus iudicia
rouenire879. Nam qualescumque pontifices3803, etsi errore
umanitus accidente381, non tamen contra382 religionem
ullatenus excedentes383, nullatenus uidentur384 0 a seculari
potestate posse percelli.
C. XVI. Ecclesias restaurare contritas, non pontifices
persequi, boni principis est.
Item Marcellus Papa Maxentio 385#.
Boni principis est ac religiosi386 ecclesias contritas atque
conscissas387 restaurare, nouasque338 a edificare, et Dei
sacerdotes honorare atque tueri. Unde sanctos apostolos
eorumque successores sub diuina contestacione constitutos
precepisse3893 legimus, non debere fieri persecutiones, nec
mfern fluctuaciones , nec inuidere laborantibus in agro
dominico, nec expelli3900 eterni regis391 dispensatores.
DISTINCTIO XCVH.
GRATIANUS.
I. Pars. Hoc capitulo patenter ostenditur, quod nec inpe-
ratori, nec cuilibet laico licet decernere uel de electione Pontificis 4,
uel de rebus ecclesiasticis. Quecumquc autem ab eis constituta
fuerint, pro infectis habenda sunt, nisi subscriptione Romani Pon-
tificis fuerint roborata. Unde illud Honorii Augusti 2, ut supra
dictum est, uanum esse uidetur, quod contra auctoritatem sacro-
rum canonum de electione summi Pontificis decernere lemptauerit3.
Sed sicut ex eodem capitulo habetur, precibus ecclesiae inperator
in presumptores ualet decernere, sicut pro defensione fidei quon-
dam decreuisse leguntur, ne heretici aliquid nomine ecclesiae
possiderent. Ab ea autem non inuitati de rebus ecclesiasticis
aliquid disponendi non habent facultatem. Honorius uero Augu-
stus non sua auctoritate, sed B. Bonifatio suplicante, ecclesia-
sticae quieti consulere et concertantium ambitionem punire
curauit.
Unde idem Bonifatius Episcopus suplicationis 4 epistolam
Honorio Augusto deslinauit , dicens 5:
C. I. Epistola Bonifatii ad Honorium Augustum.
Ecclesiae meae, cui Deus noster6 meum sacerdotium
uobis res humanas regentibus deputauit, nos7 cura constrin-
git, ne causis eius, quamuis adhuc corporis incommoditate
detinear, propter8 conuentus, qui a sacerdotibus et clericis
uniuersis et Christianae plebis perturbationibus agitantur,
apud aures Christianissimi principis existimemur desse9a.
Si10 enim secus quam oportet113 eueniat, non uos id facere,
qui cuncta equa moderatione conponitis, sed nos per no-
EDITIO ROMANA.
D is t. XCVI. c. 15. a) in sacerdotali bl pontifices sint c) videantur — c. 16. a) novas b) constituisse legimus
c) nec expellere — Dist. XCVII. c. 1. a) aesim b) oporteat
NOTATIONES CORRECTORUM.
Haec vero omnia: Hic quoque est magua verborum varietas, sed eadem fere sententia.
C. XV. # Se m per: Mutatus est a collectore orationis ductus, ne quae antecedunt recitanda essent.
C. XVI. * Maxentio: )n impressis [praeter Ed. Bas.] addebatur: episcopo, quae vox abest ab omnibus manuscriptis.
Dist. XCVI. cap. 14. 331) locas civitates: C Deusded. 332) prefato: deest: CDF Deusded.; sepe fato: Pseudoisid. Ans. Ivo Decr. ; sope prefato:
Ivo Pan. 333) Pontifici et univ. pap. Silv. : CDF Edd. coli. o. Ans. Deusded. 334) add. : patri: Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 335) concedimus: Edd.
coli. 0.; contradentes . . . relinquentes: Pseudoisid. Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 336) eius vel successorum (successoribus: Ans. Ito Decr. Pan.; suc-
cessores: Coli. tr. P.) ipsius (eius: Ans.; suis: Ivo Decr.) pontificum (pontificiam: Ans. Ivo Decr. Pan.) potestati (potestatem: Ans.) et ditione (ditionem :
Ans.; ditioni: Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P.) firma (firmam: Ans.) imperiale (imperialem: Ans.; imporialis: Ivo Decr. Coli. tr. P.) censura (censuram : Ans.)
per (add.: et: Ans.) hanc nostram divalem sacram (iussionem: Ans.) et pragmaticum constitutum decernimus disponendum (disponendam : Ans. CoU.
fr. P.): Pseudois. Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 337) hanc ... et: deest: CDF Edd. coli. o. Deusded. 338) iure: Pseudois. Coli. tr. P. 339) permanenda: CDF
Edd. coli. o. Deusded.; permanendum: Pseudoisid. Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 340) prospeximus: Pseudoisid. ; conspox.: Coli. tr. P. 3-11) In:
deest: CDF Edd. coli. o. Deusded. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 342) add.: ac (et: Coli. tr. P.) transmutari: Pseudois. Ans. Jvo Dccr. Pan. 343) Byzantii:
Ivo Decr. 344) provincia in opt. : Pseudois. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 345) nec: Ivo Pan. 24G) finis canonis: Ivo Decr. Pan. CoU. tr. P. 347) nost. :
deest: CDF Edd. coli. o. Ans. Deusded. 348) et: CDF Ans. Deusded. 349) confirmamus : DF Edd. Bas. Lngdd. II. HI. 350) permanenda: Pseudoisid.
351) decrevimus: DF Edd. coli. 0. pr. Lngdd. H. IIL 352) coram te Deo: Edd. Arg. Bas. 353) obtestamus: Pseudoisid. 354) per . . . constitutum: deest:
CDF Edd. coli. o. Ans. Deusded. 355) satr. etiam amplissimumque: CDF Ans. Deusded. 356) cunctis . . . subiacentem: deest: CDF Deusd. 357) retro:
deest: Ans. 358) quoque: Pseudoisid. 359) hec quae a nobis imperiale sanctione sacrosanctae Romanae ecclesiae vel eius omnibus pontificibus concessa
sunt, refragare aut confringere vel in quoquam convelli: Pseudoisid. 360) add.: vel: CDF Deusded. 361) confringere: CDF Edd. coli. o. Pseudoisid. Ans.
Deusded. 362) vel: CEF Ans. Deusd. 363) convelli: CDF Edd. coit. o. pr. Lugdd. n. IU. Pseudois. Ans. Deusded. 364) contentiosus: Deusd. 365) et iu: »6.
366) in: deest: Pseudois. 367) infer. : deest: C 368) nostri: deest: CDF 369) prine, apost. : deest: CDF Deusded. 370) data: C Deusded.; dato: D; dat.
usque ad finem: deest: F 371) Dom. nostro Flavio: deest: CD Edd. coli. o. Ans. Deusd. 372) quarto: Edd. coli. o. 373) VV. CC. : CD Deusded. ; quarto
concilio: Edd. coli. o. pr. Lugdd. H. IH. || can. 15. 374) ponit: EOH 375) add.: Papa: «6. — Ep. scr. ao. 495. c. 10. ap. Thiel. p. 406. — Jaffe no. 395. — Ans.
XII, 68. (can.: valde mirati sumus) 376) enim quamvis: orig.; onim quaevis: Ans. 377) Codd. coli. o. 378) ut de: EOH orig. Ans. 379) provenirent non a
Baecularl viderentur qualecomque pontifices: orig. Ans. 380 ) Codd. coli. o. 381) accedente: orig.; sed accidente est in varietate lectionis 382) contra: deest:
orig. Ans. 383) exced. potestate percelli : ib. 384) Codd. ei Edd. colL o. || can. 16. 385) Ep. Pseudois. ap. Hinschius pag. 227. — Jaffe no. CXIX. — Ana.
VI, 192. (194.) 386) regis: orig., sed religiosi in Cod. Dst. 387) concussas: AEQH; atque concussas: Ed. Bas. ; deest: Ed. Arg.; scissas: orig. 388) Codd.
coli. o. Ans. 389 ) Codd. etEdd. coU. o. Ans. 390) ib. 391) regni : EGH
Dist. XCVH. Pars. I. 1) pontificum : BF.OH Corr. 2) Dist. XCVn. c. 8. 3) tentavit: BEOH\\ can. 1. 4) supplicationibus: OH 5) scr. a*. 420. --
Jaffe no. 144. — Ans. dedic. I, 47. 6) add.: o rex: A 7) nos: deest: orig. A»is. ded. 8) propter: deest: orig., sed exstat in Hisp. 9) Codd. et Edd. tou. o. pr.
AB; aestimetur: A; existimetur: B 10) add.: quid: Ans. ded. 11) Codd. coli. o. orig. Ans. ded.
347
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCVII. XCVIII.
34 8
stram tacentem12 desidiam uidebimur quod duitatis quietem
et 13 ecclesiae pacem peruertere ualeat admisisse. Cum enim
humanis rebus diuinae cultor religionis Domino fauente
prouideas u, nostra culpa erit, si non id sub uestra gloria,
quam certum est diuinis semper rebus animo propensiori 15 c
fauisse, firmo et stabili i ure custodiatur, quod per tot an-
norum seriem sub16d illis etiam principibus obtinuit, quos
nulla nostrae religionis cura constrinxit, id est, ut17 licita18*
seruentur, et sub uestrae inperio clementiae minime que
sunt illicita formidentur. §. i. Ipsa enim ecclesia deuotionem
tuam, Christianissime inperator, meo19 quidem sermone,
sed suo2#uenerabili21 affectu appellat, quam Christus Deus22
noster, uestrae23' fidei24 f rector et uestri25s inperii guber-
nator, sibi26 uni desponsatam et intactam uirginem seruat,
ne in ea27h aliquos patiamini insidiandum procellarum flu-
ctus illidi, et quietam faciem tempestatis insolitae28 tumore 29
turbari, gloriosissime et tranquillissime39 inperator sem-
per31* auguste. Ipsa uero32k (que uni desponsata est331,
uestra34"* tamen mater est) ecclesia pietatem 36 " uestram
legatione, quam suis sacerdotibus commisit, appellat, pre-
teritapresentiaque 36 repetit. Vobis, inquit, religiossissime 37 °
inperantibus33** modo89P tutus40*i est populus, tam
fidus41 Deo quam tibi42, principi Christiano48r. Ecce enim
inter445 misteria45, inter preces suas, quas pro uestri felici-
tate46 dependit inperii, teste, apud quem et de cuius sede
agitur47, sancto Petro, sollicitis pro religionis obseruantia
uocibus clamat48, cum sollicita49 peticione miscetur oratio50,
ne hos in uarias51**** res52 solito temptatore occulte solli-
citante semel euulsa discordia distrahat58. Angeretur51 plu-
ribus, princeps Christianissime, mater ecclesia55, nisi apud
te suarum esset secura56 ** causarum, et in57v obpressionibus
idolorum, in58 hereticorum correctionibus, fide tua, diuino
cultu pariter cum inperio59 semper florente, uicisset. §. 2.
Habet refugium pium00 tuae mansuetudinis animum, cum
suae religionis ueneratione coniunctum, cum, quicquid
huic61 proficiat, uos agatis, conferatis62*2 fratribus et consa-
cerdotibus meis, probatissimis uiris, a me et ab omnibus
(qui ecclesiam faciunt63 legatis64; quibus prosequentibus
(precamur65) causa00* sacrae religionis, ut071* in urbe ue-
strae mansuetudinis hoc animo, quo postulatis annuitis68,
in perpetuum statui 69 uniuersalis ecclesiae consultatis.
C. II. Rescriptum Honorii ad Bonifatium Papam™.
Victor Honorius, inclitus, triumphator, semper augu-
stus, sancto ac71a uenerabili Bonifatio Papae urbis etemae72.
Scripta beatitudinis uestrae731* debita reuerentiae gratula-
tione74 suscepimus, quibus recensitis egimus omnipotenti
Deo maximas75 gratias, quod sanctimoniam tuam post lon-
gum incommodum optatae redditam didicimus sanitati. Et
ideo reuertentibus uenerabilibus uiris gaudium nostrum sa-
crorum apicum attestatione signamus, ac petimus, uti76
cottidianis orationibus apostolatus tuus studium ac uotum
suum circa salutem atque inperium nostrum inpendere
dignetur. Illud autem pietati nostrae77 satis placuisse78**
cognosce, quod sanctimonia tua de ecclesiarum ac796 populi
perturbatione sollicita est. Que ut aliqua ratione non80**
Eossit euenire, satis clementia nostra creaidit esse prouisum.
lenique81 beatitudine tua predicante82 id ad cunctorum
clericorum noticiam uolumus peruenire, ut, si quid forte reli-
gioni tuae (quod non optamus) humana sorte contigerit83,
sciant omnes ab84 ambitionibus esse cessandum. Ac si duo
contra fast etc.856, ut supra80. — Et infra: §. i. Unde id ser-
uandum87e est, ut omnes tranquillam mentem et pacificos
animos ex serenitatis nostrae 88 admonicione custodiant, nec
aliquid seditionis891* conspirationibus temptare conentur,
cum certum sit, nulli partium sua studia profutura.
II. Pars. Gratian. Sine signatis apicibus non est mos
Romanae ecclesiae undecumque legationem suscipere00*.
Unde Nicolaus Papa91:
C. III. Romana non consueuit ecclesia sine signatis
apicibus legationem undecumque suscipere.
Nobilissimus uir atque strenuus uestrae sublimitatis
legatus, licet nullam epistolam iuxta consuetudinem a uobis
nostro Pontificio detulisset, licet numquam apostolicae sedis
moris92* fuerit absque signatis apicibus undecumque lega-
tionem suscipere, nos tamen uos in illa93b honorantes, eius-
que grauitatem et eloquiorum illius ueridicas cognoscentes
assertiones, nichilominus eum et sicut decuit suscepimus, et
ei, sicut honestum fuit, credidimus.
DISTINCTIO XCVm.
GRATIANUS.
Que circa ordinandos sint1 obseruanda, que in eorum ele-
ctione diligenter sint 2 consideranda, mullorum auctoritatibus
monstrata sunt. Sed quia ueritas rei nonnumquam obscuratur
mutacione prouinciae, decretum est sacris canonibus, ut peregrini,
nisi quinque uel eo amplius suorum episcoporum fuerint commen-
dati cyrographis, non ordinentur.
EDITIO ROMANA.
D is t. XCVII. c. i. c) promptiore d) et sub e) vestri f) fidus g) vestri: deest h) eam i) semper: deest k) ergo
1) est: deest in) nostra n) hac pietatem o) religiose p) crevit meus qui modo q) tuus r) qui es princeps Christianus
s) inter ipsa mysteria t) humanas res *** u) cura v) nisi in w) et conferatis x) causam y) ut: deest — c. 2. a) et
b) tuae c) placitum esse d) aut e) Quae ne aliq. ratione poss. f) contra fas etc. : deest g) observandum h) sedi-
tiosis — c. 3. a) modus b) illo
NOTATIONES CORRECTORUM.
D is t. XCVII. C. I. * Id est, ut licita: In epistola ipsa legitur: id
est, vt fidens utar licitis.
** Imperantibus: Additis aliquot ex epistola vocibus, emendatus
est hic locus: crevit meus, qui modo tuus est, populus.
*** No humanas: In plerisque vetustis Jegitur [immo in sola
Basii.]: ne hos in varias res solito, etc. In originali vero, ne nos [alias: ros]
in varias res semel evulsa distrahat a cultu solito, tentatore solicitante, dis-
cordia.
C. II. *Suscipere:In vulgatis sequebatur: neque mittere, quae absunt
a vetustis, neque conveniunt cum his, quae sequenti capite afferuntur.
Dist. XCVn. can. 1. 12) tacentes: oriq. Ans. ded. 13) ct: deest: Ans. ded. 14) praesideas: Ed. Bas. orig. Ans. ded. — Corr. 15) CEOH: propensiori
vel promptiore favisse et firmo: AB 16) Codd. coli. o. 17) ut: deest: AC Dionys. ap. AmorL; ap. Yoellum con tra Gratiani lectio reperitur 18) id est ethinicis
(serventur: deest) : orig. ex correctura Constantii; in Hisp. legitur ut a Corr. est notatum ; id est licitis (serv. : deest) Ans. aed. 19) add. : non: EFOH
Bdd. coli. o. — Corr.; add.: quidem: D 20) add.: etiam: j EOH; add.: quidem: Edd. coli. o. pr. Par. Lugdd. ET. III. 21) venerabilis: orig. 22) lesus
Dominus: EOH 23) DEFGHEdd. coli. o. ; vestrae : AB 24) Codd. coli. o. 25) Codd. coli. o. 26) unum : 4»is. ded. 27) A BCD Ans. ded. 28) insolito:
ACDF Edd. coli. o. 29) timore: DEO H Edd. Arg. Bas. 30) tranqu.: deest: Ans. ded. 31) ABF Ed. Bas. — Corr. 32) Codd. coli. o. Ans. ded. 33) BCDEQ —
Corr. 34) CDFQH Ed. Bas. orig.; deest: Ans. ded. 35) Codd. et Edd. coli, o.; hac pietate: Ans. ded. 36) add. : auxilia: Edd. Bas. Lugdd. II. in. 37) Codd.
et Edd. coli. o. 38) imperator: FQH; religiosis imperatoribus: Ans. ded. 39) ABCDF orig. Ans. ded.; convenit procedere modo: EOH 40) CDEFQH
Edd. coli. o. orig. Dionys. 4ws. ded. ; tuitus: AB; tuus: D Hisp. 41) fidelis: Edd. coli. o. 42) vobis: Ans. ded. 43) Codd. ei Edd. coli. o. otig.; qui estis
princeps Christ. ; Ans. ded. 44) Codd. et Edd. coli. o. 45) ministeria: EOH 46) add.: ecclesia: Edd. coli. o. 47) angitur: OH 48) clamat ad vos:
Edd. coli. o. pr. Arg. Nor.; clamant: dws. ded. 49) add.: obsecrans: GH; add.: obsecrantis: Ed. Bas. 50) ac ratio: Ans. ded. 51) Codd. coli. o.
Ed. Bas. oiig. Ans. ded. 52) res semel contra distrahat a uultu solito, tentatore sollicitante, discordia: orig. 53) distrahit: QH 54) ageret: orig.
,4«s. ded. 5o) mat. eccl.: deest: orig. Ans. ded. 56) Codd. coli. o. pr. F — orig. 4«$. ded. 57) ABCDF orig. Ans. ded. 58) et: AB 59) add. : vestro: EFOH;
add.: nostro: Edd. coli. o. 60) pium: deest: .4)18. ded. 61; add.: ecclesiae: Edd. coli, o . 62) ABCDF orig. Ans. ded. 63) add.: istam: orig. i ista: Dionys.
64) ad te legatis: orig.; ista quae mandat legatio: Dion.; ista munda legatio: ilws. ded. G5) deprecamur: EGH 66) Codd. coli. o. 67) ib. 68) et annuitis:
EOH; adunatis: Hisp. 69) statutis: Ans. ded. |[ can. 2. 70) scr. uo. 420.; Ans. dedic. I, 48. 71) CDEOH orig. Ans. ded. 72) Romae: Edd. coli. o. 73) AB EFOH
74) congratulatione: AB Edd . Bas. Lugdd. II. III. 75) max.: deest: AB 76) ut: ABO 77) vestrae: AD Edd. Arg. Bas. 78) Codd. et Edd. coli. o. orig. 79) ib.
80) ABCEFH; ut ... no: DG 81) VI, 17. 82) add.: rao: Ans. 83) hum. contigerit: »6. 84) ab: deest: AB 85) Codd. coli, o.; forte contra fas: oriq. —
c/. Dist. LXX1X. c. 8. 8G) ut supra: deest: AB 87) ABCDF Edd. coli, o.; conservandum: EOH; id volo observandum esse: Ans. 88) vestrae: Ans. 89) dodd.
et Edd. coli. o. Tnrrccrem. Dionys. 90) add.: neque mittere: EGH\\ can. 3. 91) Cochlaeus in collectione decretorum Nicolai I. ap. Mansi t. XV. epistolam Nicolai
ad Ludovicum imp. fontem capitis laudavit, quam tamen non contigit investigare. — Coli. tr. P. I, 62, 31. 92) Codd. et Edd. coli. o. — Corr. 93) BCDFH
Dist. XCVIH. Pars. I. 1) sunt: ACD 2) sunt: ABCDFH; deest: (?||
349
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCVIII. XCIX. c. 1-3.
350
Unde Siluester Papa presidens in 3a generali sinndoih dixit5:
C. I. Nisi quinque episcoporum litteris designatum , trans-
marinum hominem ad clericatum nullus suscipiat.
Nullus aliqua ratione transmarinum hominem penes
nosGc in clericatus gradu 7 d suscipiat, nisi quinque episcopo-
rum3® designatus sit cyrographis.
C. II. De eodem.
Item Anastasius [I.J urbis Romae Episcopus omnibus
Episcopis, [ep. I. cap. 2.J9a
Transmarinos10 homines in clericatus honore113 nemo
suscipiat12, nisi quinque aut eo amplius episcoporum cyro-
graphis fuerint13® designati, quia per subreptionem multa
solent euenire.
C. III. De eodem.
Item Gregarius Romanae Ecclesiae Presul Squilla-
tiano Episcopo, [lib. II. epist. 35.3 14 a
Affros passim, et ignaros153 peregrinos16, ad ecclesiasti-
cos ordines tendentes17, nulla ratione suscipias, quia Afifro-
rum13® alii 19d quidam20® sunt21f Manichei, alii22s reba-
ptizati23; peregrini uero plurimi in213 minoribus ordinibus
constituti fortiores25* de se pretendisse honores sepe pro-
bati sunt.
C. IV. Non sunt promonendi ad clerum, qui inperegre253-
fuerint baptizati.
Item ex Concilio Eliberitano [c. 24.] 27
Omnes, qui inperegre233 fuerint baptizati, eo quod
eorum minime sit cognita uita, placuit ad clerum non esse
promouendos in alienis prouintiis.
DISTINCTIO XCIX.
GRATIANUS.
I. Pars. De primatibus autem ( quorum supra mentionem
fecimus) queritur, quem gradum in ecclesia obtineant? an in
aliqua a patriarchis differant? quam obedientiam archiepiscopi
eis debeant? Primates et patriarchae diuersonim sunt nominum,
sed eiusdem offitii. Ab arcliiepiscopis la, quotiens necesse fuerit,
episcopi ad primates appellant, sed a primatibus ad archiepi-
scopos appellari 23 non licet. Debent quoque3c obedientiam pri-
matibus archiepiscopi in omnibus, que sibi ab eis fuerint iuste
inperala.
Unde Anacletus Papa ait [ad Episcopos Italiae,
epist. II.]1*
C. I. Que obedientia sit exhibenda primatibus5'-'.
Prouintiae6 multo ante Christi aduentum tempore diui-
sae sunt maxima ex parte, et postea ab apostolis et D. Ge-
mente predecessore nostro ipsa diuisio est renouata. Et in
capite prouintiarum7, ubi dudum primates erant legis3 sc-
culi ac prima iudiciaria potestas, ad quos, qui per reliquas
duitates'-1 commorabantur, quando eis necesse erat, qui
ad aulam inperatorum103 uel regum confugere non po-
terant uel quibus permissum non erat, confugiebant pro
obpressionibus 11 uel iniusticiis suis12, ipsosque appellabant
quotiens13 opus erat, sicut in lege eorum preceptum11 erat,
ipsis quoque in duitatibus uel locis15 nostris16® patriarchas
uel primates, qui unam formam tenent, licet diuersa sint no-
mina, leges diuinae et ecclesiasticae poni et esse iusscrunt 17,
ad quos episcopi, si necesse fuerit, confugerent eosque
appellarent, et ipsi18 primatum nomine fruerentur 111 'h Reli-
quae uero metropolitanae ciuitates, que20 minores indices
habebant (licet maiores21 comitibus22 essent) haberent metro-
politanos suos, qui predictis iuste23 obedirent primatibus,
sicut et2* in legibus seculi olim ordinatum erat, qui non
primatum, sed aut metropolitanorum, aut archiepiscoporum
nomine fruerentur.
C. II. Non 25 uocentur primates , nisi qui primas
sedes tenent.
Item Anicetus [ad Episcopos Galliae]26.
II. Pars. Nulli archiepiscopi primates uocentur, nisi
illi, qui primas sedes27 a tenent, quarum23 episcopos apostoli
eorumque203 successores regulariter patriarchas uel30® pri-
mates esse constituerunt31, nisi aliqua gens deinceps ad
fidem conuertatur, cui necesse sit pre multitudine-'12 0 prima-
tem33® constitui. Reliqui metropolitani nominentur, qui
alias metropoles tenent31 f.
C. III. Princeps summus sacerdotum non appelletur primae
sedis episcopus 35 *.
Item ex Concilio Aff ricano, [c. C.]36
Primae37 sedis episcopus non appelletur princeps sacer-
EDITIO ROMANA.
Dist. XCVIII. c. 1. a) in : deest b) concilio c) vos d) gradus e) nisi quinque aut eo amplius episcoporum — c. 2.
a) ad omnes Germaniae ac Burgundiae Episcopos b) honorem c) sint — c. 3. a) Squillatino b) uel incognitos c) Afri
d) aliqui e) quidem f) sunt: deest g) aliqui h) etiam in — c. 4. a) qui peregre b) qui peregre — Dist. XCIX.
Pars. I. a) archiep. autem b) appellare c) ergo — c. 1. a) primat. et patriarchis b) imperatoris c) nostros d) frue-
rentur, et non alii — c. 2. a) civitates b) et successores apostolorum c) et d) propter multitudinem e) eorum primatem
f) Reliqui vero, qui alias metropolitanas sedes adepti sunt, non primates, sed metropolitani nominentur — c. 3. a) Pri-
mae sedis episcopus non appelletur princeps sacerdotum vel summus sacerdos.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Dist. XCVIII. C. Ert. # Fortiores: Sic legitur in vetustis Gratiani
et B. Gregorii codicibus: verum in Frobcniaua ac Lugdunensi eiusdem
[et ap. Aus.] B. Gregorii operum editiono-**: ad fortiores praetendisse
honores.
Dist. XCIX. C. I. * Hoc caput integrum repetitur a Gregorio Vlf.
Jib. 0. reg. epist. 35. Rothomagensi, Turoneusi ac Scuonunsi archiepiscopi*
scripta, ex qua et originali nonnulla sunt restituta.
Dist. XCVIII. can. 1. 3 ) ABEFGH 4) Codd. coli. t. 5) Haec desumla sunt ex decerptionibus ex decretis S. Bileeslri P. np. Pstndoisidornm np.
Hinschius p. 451. — cf. Grcg. M. I. II. Ep. 37. Ed. Mnur. et (Jreg. II. ep. ad Donifac. Ep. IU. in Jaffi Non. Mog. pag. 79. — Aus. VII, 23. ; Polgc. Ii, 31, 4. G) BCDF
Kud.Arg. Bas. orig. Polgc. 7) BCD An$. 8) AF orig. Aus. Polgc. — Corr. || can. 2. 9) Codd. coli. o. Ep. Pseudoisid. up. Hinschius p. 025. — Jafft no.
CLXXVII. — Ans. VII, 24.; Jvo Pan. III, 03. (can. contin.); Polgc. II, 31, 7. 10) ndd.: vel incognitos: Ivo 11) ('DE orig. Aus. Polgc.; ordinem: V.G II
12) nolito suscipere: orig. Ivo 13) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. Polgc. |J can. 3. 11) Codd. coli. o. — Ep. 37. scr. no . 592. lib. II. Fnh Jfunr. — Jnffe no. *20. — 3»/s.
VII, 25. 15) Codd. et Edd. coli, o.; et incognitos: Ans. 10) et peregr. : AB 17) accedentes: Edd. coli. o. 18) ('otld. ti Edd. coli. o. Ans. 1!)) Codd. st Edd.
coli, o.; deest: orig. 20) AB orig. 2l) Codd. et Edd. coli. o. Aus. 22) Codd. et Edd. coli. o. 23) add. : sunt: EGH 21) Codd. et Edd. coli. o. : et in : A»s.
t fortiorem de se honorem praetendisse: orig. Ed. Maur. |J can. 4. 20) ABDE: in peregrinatione: EGH 27) hub. ao. 305. nnt 3O0. (Hcfete Cone. Gtsch.
*» 1^0 5 ap. Bruns II, 5. — Ito Decr. VI, 352.; Coli. tr. P. II, 30, 7. 28) AD orig. Hisp. Coli. tr. P.; in peregrinatione: DF E*ld. coli. o. — Corr.
Dist. XCIX. ParB. I. 1) Codd. coli. o. 2) ib. 3) ib. || can. 1. 4) Caput Pscudois. Ep. 11. c. 20. ap. Hinschius p. 79. — J"fft u0- IH - Jus. ded/c. I, 73.
(can. contin.) Aus. VI, 111. (cuu.: illi autem qui — non omnimodo respondet Gratiani canoni): Ivo Decr. V, 53. (can. contin.) Ico Pnn. IV, 23. (mu. contio, }i
Coli. ir. P. I, 2, 15. §. 1.; 10. 17. (can. contin.) 5) ABCF ; add.: vel patriarchis: EGH 6) add.: autem: orig. Jus. d> d. Jio liter. Pnn. Coli. tr. P. 7) add.:
omnium : BCDF Edd. bas. Luggd. II. III. 8) leges: orig. ( std in Cod. Dst exstat: logis) — Ito Decr. Pan. 0) civit.: die st : Ico Dtcr. 10) Cotld. tt Edd. coli. o.
orig. aus. ded. Ico Dccr. Pan. Coli. tr. P. 11) ada. : suis: AB: add.: eorum: Edd. coli. o. 12) sub: deest: AB 13* quotiescimque: ho Decr. 1-1) scriptum:
hdd. coli. o. pr. Bas. 15) add. : in: EGH Ivo Pan. 10) DEFGU orig. Aus. ded. Ico Decr. Coit. tr. P.: Corr. — : vel in locis suis : Ito Pan. 17) lusscac sunt:
or>0., «fd iusserunt est in varietate lectionis 18) ipso: C; Ipsae: Ico Pan. 19) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. ded.: — reverentur (nom.: deest): orig., sed textus
» rutiam tu Cod. Dst 20) add.: vel: EGH 21) maioribus: AB; iudic. Iiab. llc. mai.: deest: Aus. ded. 22) comites: C: add.: comitatibus: Edd. Arg. Itus.:
matorum comitum: Corr. 23) iure: EGH 24) et: deest: orig.: sed exstat in Cod. Dst j| can. 2. 25) nulli: EGH 20) Ep. Pscudoisidor. c. 3. ap. Jhnschius
V; — dafft no. LIV. — Ans. II, 13. (non exstat nisi in Cod. Vatie.) Ico Decr. V, M. (can. contin.); Ico Pan. IV, 25.; Coli. tr. P. I, 9, 3. 4.; Polgc. II, 21, 1.
rax/uj» < Codd. ct Edd. coli. o. — Turrecrem. Corr. 28) quorum: EGH 29) Codd. coit. o. Turrecrem. : ct suce, eorum: Edd. coli. o. orig. Ans. Polgc.
30) Codd. ct Edd. coli. o. Turrecrem. orig. Ans. Polgc . 31) constituerint: Aus. 32) Codd. et Edd. coli. o. 33) Codd. tt E>ld. coli, o.; episcoporum prini.: orig.
Ans. Ito Pan. Coli. tr. P. 34) Codd. et Edd. coli. o. — Turrecrem . || can. 3. 35) AB; vel summus: CEFGH: et summus: D 30) c. 20. C. Carihag. III. hnb. ao.W 7.
n ~ Hruns I, 127. — Aus. ded. U, 50.; Burch. I, 3.; Ico Decr. V, 57.; Coli. tr. P. II, 17, 17. ; Polgc. II, 20, (25,) 2. 37) ut primae: ong.
Hisp. Ivo Coli. tr. P. Polgc.
351
DECRETI PRIMA PARS DIST. XCIX. C. c. 1-3.
352
dotum, aut386 summus sacerdos, aut aliquid huiusmodi, sed
tantum primae sedis episcopus.
II. Pars. Uniuersalis autem nec etiam Romanus Pontifex
appelletur.
Unde Pelagius Papa omnibus Episcopis39*:
C. IV. Nec etiam Romanus Pontifex uniuersalis est
appellandus.
Nullus patriarcharum uocabulo uniuersalitatis40 umquam
utatur, quia, si unus patriarcha41 uniuersalis dicitur, patri-
archarum nomen ceteris derogatur. Sed absit hoc a hdeli-
bus42h, hoc sibi quempiam uelle43c arripere, unde honorem
fratrum suorum imminuere ex quantulacumque parte uidea-
tur. Quapropter karitas uestra neminem umquam suis in
epistolis uniuersalem nominet, ne sibi debitum subtrahat,
cum alteri honorem offert4411 indebitum.
C. V. De eodem.
Item Gregarius Eulogio Patriarchae Alexandrino ,
[lib. VII. epist. 30. Indict. i.]45*
Ecce in prefatione epistolae, quam ad me ipsum, qui
prohibui, direxistis, superbae appellationis uerbum, uniuer-
salem me Papam dicens46*, mprimere curastis. Quod47
peto mihi dulcissima sanctitas uestra ultra non faciat, quia
uobis subtrahitur, quod48 alteri plus quam ratio exigit pre-
betur. Ego non 49 b uerbis quero prosperari, sed moribus,
nec honorem esse deputo, in quo fratres meos honorem
suum perdere cognosco. Meus namque est honor uniuer-
salis600 ecclesiae, meus honor est fratrum meorum solidus
uigor. Tunc ego61 honoratus62d sum, cum singulis quibus-
que63 honor debitus non negatur. Si enim uniuersalem me
Papam uestra sanctitas64 dicit, negat se hoc esse, quod me
fatetur66 uniuersum. Sed absit hoc, recedant uerba, que
unitatem660 inflant, karitatem67f uulnerant.
DISTINCTIO C.
GRATIANUS.
I. Pars. Episcopos autem 1 ordinare ante pallium acceptum
nec archiepiscopo, nec primati , nec patriarchae licet, quod ex
auctoritate Pelagii Papae ( licet minus euidenter) datur inlelligi.
Ait enim Pelagius Papa2*:
C. I. Infra3* tres menses fidem suam exponere et pallium
postulare a Romana ecclesia quisque metropolitanus studeat.
Quoniam quidam metropolitanorum fidem suam secun-
dum priscam consuetudinem sanctae sedi4 apostolicae expo-
nere detrectantes usum pallii neque expetunt, neque perci-
piunt, ac per hoc episcoporum consecratio uiduatis ecclesiis
non sine periculo protelatur, placuit^ ut quisquis metropoli-
tanus6 ultra® tres menses consecrationis suae ad fidem suam
exponendam palliumque suscipiendum ad apostolicam se-
dem non miserit7, commissa sibi dignitate careat, sitque
licentia metropolitanis aliis, post secundam et tertiam com-
monitionem uiduatis ecclesiis8 cum consilio Romani Ponti-
ficis ordinando episcopum96 subuenire. §. 1. Si uero con-
secrandi episcopi negligentia prouenerit, ut ultra tres menses
ecclesia uiduata consistat, communione priuetur, quousque
aut loco cedat, aut se consecrandum10 offerre11 non differat.
Quod si ultra quinque menses per suam negligentiam re-
tinuerit uiduatam ecclesiam, neque ibi, neque alibi12 con-
secrationis donum percipiat, imo metropolitani sui iudicio
cedat.
C. II. Honor pallii non detur nisi meritis exigentibus et
fortiter postulanti.
Item Grcgorius Papa13 Brunichildae Reginae ,
[lib. VII. epist. 5.] 14
II. Pars. Prisca consuetudo obtinuit, ut honor pallii
nisi exigentibus causarum meritis et fortiter postulanti dari
non debeat.
[PALEA16*.
C. III. De eodem.
Idem Iohanni Corinthiorum Episcopo, lib. 4.
epist. 55. 16
Nouit sanctitas17 tua18, quia prius pallium nisi dato com-
modo non dabatur. Quod quoniam incongruum erat, facto
EDITIO ROMANA.
Dist. XCIX. c. 3. b) vel — c. 4. a) Pelagius II. epist. omnibus Episcopis: illicite a Ioanne Constantinopolitano
convocatis, etc. b) Sed absit hoc, absit a fidelis cuiusquam mente, hoc c) vel velle d) defert — c. 5. a) dicentes
b) enim non c) honor uniuersalis d) vere honoratus e) vanitatem f) et caritatem — Dist. C. c. 1. a) Intra
b) episcopos
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Apud B. Gregorium haec sequuntur : Et quidem in S. Chalce-
donensi synodo ntqne post a subsequentibus Patribus hoc praedecessoribus meis
oblatum vestra sanctitas novit. Sed tamen nullus eorum uti hoc unquam voca-
bulo voluit, ut dum in hoc mundo honorem sacerdotum diligerent omnium, apud
omnipotentem Deum custodirent suum. Quam rem etiam plenius exponit,
lib. 4. epist. 32. Refert autem B. Thomas in opusculo contra errore» Grae-
corum, totam illam synodum S. Leoni sic acclamasse: Leo sanctissimus apo-
stolicus et oecumenicus, id est universalis, patriarcha per multos annos vivat.
Et Leo IX. Michacli Constantinopolitano archiepiscopo de hac eadem ap-
pellatione scribens, ait: Licet magno Leoni praedecessori nostro et successori-
bus ipsius hoc S. decrevit Chalcedonensis synodus. Sed in multis quoquo
libellis, qui actione 3. eiusdem synodi habentur, haec est inscriptio:
Sanctissimo ac beatissimo universali patriarchae magnae Romae Leoni. Et in
codicibus multarum epistolarum ad Romanos Pontifices, quao manuscriptae
in Vaticana bibliotheca Bervantur (quarum inulta exempla sunt pones pri-
vatos) ad Hormisdam Papam plus quam trecenti archimandritae ac monachi
secundao Syriae sic scribunt: Sanctissimo ac beatissimo orbis terrae patriar-
chae Honnisdar, continenti sedem principis apostolorum Petri, deprecatio et
supplicatio minimorum arch imandritaru m , et ceterorum monachorum secundae
S/friac. Et in media fere epistola: Quoniam Christus Deus noster principem
pastorum, et doctorcm et medicum animarum constituit vos nostrum sanctum
angelum, dignum est passiones, qtiac uobis contigerunt, exponere, etc. Avitus
quoque Galiiao episcopus ad eundem Hormisdam sic scribit: Dum religionis
statui et plenis catholicae fidei regulis perspicitis convenire, ut gregem per tota
vobis universalis ccelcsiae membra commissum , pervigil cura me adhortationis
informat. Et Ioannes episcopus Nicopolitauua ad eundem: Decenter ad
vestras orationes concurro, ut iuxta consuetudinem apostolicae sedis vestrae
cunctarum ecclesiarum curam et Nicopolitanorum habere dignemini, secun-
dum antiquam specialem dispositionem vestram. Et in breviario Liberati
cap. 22. episcopus Paterae haec imperatori de Silverio Papa ait: inultos esse
in hoc mundo reges, et non esse unum, sicut ille Papa est super ecclesiam mundi
totius. Et Regino Germanus lib. 11. Chronicorum, de Nicolao I. loqueus,
saepe illum vocat universalem Pontificem. Sed istius dictionis: universale ,
duae sunt notiones, quod Innocentius III. lib. 2. ep. 206. (quae incipit: Apo-
stolicac sedis) patriarchae Constantinop. scribens, exponit his verbis: Dici-
tur enim universalis ecclesia, quae de universis constat ecclesiis, quae graeco
sermone catholica nominatur, et secundum hanc acceptionem vocabuli ecclesia
Romana non est universalis ecclesiae, sed pars universalis ecclesiae, prima
videlicet et praecipua, veluti caput in corpore, quoniam in ea plenitudo potestatis
exsistit, ad ceteras autem pars aliqua pleiiitudinis derivatur. Et dicitur univer-
salis ecclesia illa una, quae sub sc continet ecclesias universas * Et secundum
hanc nominis rationem Romana tantum ecclesia universalis nuncupatur, qiio-
uiam ipsa sola singularis privilegio dignitatis ceteris est praelata, sicut et Deus
universalis Dominus appellatur, (non quasi iam divisus in species aut specia-
lissimas, aut etiam subalternas), quoniam omnia sub eius dominio continentur.
Est enim una generalis ecclesia, de qua veritas inquit ad Petrum : Tu es Petrus,
et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam.
Dist. C. C. I. * Burchardus, Anselmus (Polyc.j et auctor Panormiae
citant ex decretis Damasi: Ivo vero citat ut Gratianus ; itemque Innocen-
tius Ili. lib. 1. epist. 117. Bituricensi archiepiscopo (quae incipit: ue si
universi) refert paragraphum: Si vero consecrandi, ex eodem Pelagio.
C. HI. * Haec Palea habetur in plerisque vetustis exemplaribus.
Dist. CXIX. can. 3. 3S) Codd. coli. o. Turrecrem. orig. Hisp. Ans. ded. Ivo Polyc. || can. 4. 39) Codd. coli. o. — Ep. Pscudoisid. — ap. Hinschius p. 721. —
Jaffe no. CCXXX. — Ipsa fere verba leguntur ap. Gregoi'. M. I. IV. ep. 36. Ed . Jlfaur. — Ans. VI, 130. (128. can. contin.): Polyc. II, 25, 1. 40) universitatis: Ed.
Bas. Polyc.; universalis: Ed. Arg. — hoc tam profano: orig. 41) patriacharum : EGH 42) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc.; fidelibus cuiusquam mente: orig.
43) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Polyc. 44) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig. Ans. Polyc.; infert: Edd. coli. rei. pr. Arg.; defert: Ed. Arg. || can. 5. 45) Eulotio:
EGH — Ep. 30. scr. ao. 598. lib. VIH. Ed. Maur. — Jaffe no. 1150. — - Ans. VI, 131, (121.); Polyc. II, 26, (25,) 3. 46) Codd. coli. o. Ans.; dicentem: Polite.
47) quodsi: Polyc. 48) add.: a vobis: AB 49) ABCDF Edd. coli. o. Ans.; Ego vero non: EGH 50) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 51) ergo: Ans. 52) Codd.
et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 53) quibuscunque: Ans. 54) vestra sanet.: deest: AB 55) fateatur: Polyc. 56) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. Polyc.; vanitatem:
Ed. Arg.; veritatem: Edd. coli. rei. 57) Codd. coli. o. Ans.
Dist. C. Pars. I. 1) aut.: deesi: EGH 2) Imo a verbis quisquis metrop. incipiens est c. 1. et 2. Cone. Ravennat. hab . ao. 877. (Hefele Cone . Qesch.
IV, 502 sqq.) ap. Mansi XV It, 337.; Burch. I, 25.; Ans. VI, 92, (89.); Ivo Decr. V, 136.; Ivo Pan. III, 11. ; Polyc. II, 10, 1. 3) Codd coli. o. 4) sedis: Ans.:
fidei: Bohm. 5) metrop.: deest: Ali 6) intra : orig. 7) ab apostolica sede (non mis.: deest): orig. 8) ordinatae ecclesiae: Ans. 9) ABDF oria. Polyc ;
episcopis: H; episcopo: Ivo Decr. — Corr. 10) consociandus: EGH 11) praebere: orig. Ans. Ivo Decr. Pan. Polyc. 12) alicubi: Ivo Decr. Pan. jj can. 2.
13) Papa: deest: ABC 14) Ep. 11. scr. ao. 598. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffe' no. 1169. — Ans. VI, 93.(90.); Polyc. II, 24, 7. Caes. III, 52. || can. 3. 15) Haec Palea
deest: ABEFGH ; in C exstat in fine Dist. CI. ; t»i F manu posterioris saeculi in marg. scripta est. — cf. Hngucc. ap. Schutte Paleae p. 15. 16) Ep. 57. scr. ao. 595.
lib. V. Ed. Maur, — Jaffe no. 1008. — Ans. VI, 90, (87.); Polyc. H, 1, 22. — cf. C. I. qu. 1. c. 116. 17) fraternitas: CDF Turrecr. orig. Ans. Polyc. 18) vostra: orig.
353
DECRETI PRIMA PARS DIST. C. c. 4-9-
354
concilio ante corpus B. Petri apostolorum principis, tam de
hoc quam de ordinationibus19 aliquid accipere sub districta
interdictione uetuimus. Oportet ergo, ut neque per com-
modum, neque per gratiam aut quorumdam suplicationem
aliquos ad sacros ordines consentiatis uel permittatis 20
adduci.]
III. Pars. Gratian. Causarum uero merita accipienda
sunt, ut et is, qui postulat, mereatur accipere, et fidei suae pro-
fessionem prius iuramento confirmet, et apostolicis decretis atque
sinodalibus statutis se obediturum nichilnminus caueat. Paillio
autem non nisi certis diebus^ et intra ecclesiam ad missarum
solempnia cuiquam metropolitano uti licebit.
Unde Iuhannes Episcopus Williberto Agripinensi
Episcopo "a*;
C. IV. Nisi post consuetam fidei professionem pallium
dari non del>et.
Optatum tibi pallium nunc conferre nequiuimus, quia
fidei tuae paginam minus quam oportet continere reperimus,
cum uidelicet nullam in ea sanctarum uniuersalium sinodo-
rum, in quibus fidei nostrae simbolum continetur, nec decre-
talium Pontificum Romanorum constitutorum secundum
morem23 feceris mentionem, sed nec illam propria subscri-
ptione munieras243, nec aliquem23, qui 26 hanc iureiurando
firmaret, miseras27'.
C. V. Qui pallium desiderat accipere, prius illicita a se
amouere promittat.
Item Gregarius Aregio Episcopo Francorum,
[lib. VII. epist. m.]29
In ea sinodo, quam contra symoniacam heresim per fra-
trem et coepiscopum nostrum Siagrium decreuimus congre-
gari30, sanctitatem uestram uolumus interesse, atque eidem
fratri ita pallium, quod transmisimus, tribui, si prius se
promiserit illicita, que prohibuimus, per diffinitionem si-
nodi313 a sancta ecclesia remouere. De qua sinodo omnem
nobis subtiliter32 ordinem tuam fraternitatem scriptis discur-
rentibus33 uolumus nunciare, ut34 ipse, cuius nobis sanctitas
ualde experta est, nos reddat 33 c de omnibus certiores.
C. VI. Nonnisi ad missarum solempnia archiepiscopo uti
pallio licet.
Idem Vigilio Episc. Arelatensi, [lib. IV. epist. 5I.]30"
IV. Pars. Pallium tibi37 transmisimus, quo fraternitas
tua intra ecclesiam ad sola missarum solempnia utatur.
[PALEAE
C. VII. De eodem.
Idem Iohanni Rauennati Episcopo, lib. II. epist. 54.
Indict. ii.39
Non multum temporis interuallum est, quod quedam
nobis de tua fraternitate fuerunt40 nunciata, de quibus uobis,
ueniente illuc Castorio, notario sanctae, cui Deo auctore
presidemus, ecclesiae, subtiliter nos indicasse meminimus.
Peruenerat namque ad nos quedam in ecclesia uestra con-
tra consuetudinis41 atque humilitatis* tramitem geri, que
sola (ut bene nostis) est offitii sacerdotalis erectio42. Que si
sapientia uestra mansuete43, uel cum44 episcopali suscepisset
studio, non de illis accendi debuerat, sed oportuerat te43
hec eadem cum gratiarum actione corrigere.]
C. VIII. De eodem.
Idem 40 Iohanni Episcopo Rauennati, [in eadem
epistola]47
Contra morem 482 est ecclesiasticum, si non patien-
tissime toleratur (quod a nobis493 absit) etiam iniusta cor-
reptio30 c. Et infra: §. 1. Illud 51, frater karrissime, tibi non
putamus ignotum, quod prope32d de nullo metropolitano in
quibuslibet mundi patribus sit auditum, extra missarum
tempus usum33 sibi pallii uendicasse. Et34 quod bene hanc
consuetudinem generalis ecclesiae noueritis, uestris nobis
manifestissimis55' epistolis significastis, quibus preceptum
beatae memoriae decessoris50' nostri Iohannis Papae nobis
in subditis transmisistis adnexum, continens omnes consue-
tudines ex priuilegio decessorum 57 e nostrorum concessas
uobis uestraeque ecclesiae583 debere conseruari59 '. Confite-
mini igitur aliam esse generalis ecclesiae consuetudinem,
postquam ea, que geritis003, uobis ex priuilegio uendicatis.
Nulla ergo nobis01' in hac re, ut arbitramur, poterit re-
manere dubietas. Aut enim mos omnium metropolitanorum
et02m a tua est03 fraternitate seruandus, aut, si tuae ecclesiae
aliquid specialiter dicis esse concessum preceptumue01 a
prioribus Romanae urbis Pontificibus, quod hec05 Rauennati
ecclesiae sunt concessa, a uobis oportet ostendi. Quod si
hoc non ostenditur, restat, postquam talia agere neque con-
suetudine generali neque priuilegio uendicas, usurpasse00"
te conprobes quod fecisti. Et infra: §. 2. Decorari pallio
uolumus07 forsan moribus indecori, dum nichil in episcopali
ceruice splendidius fulget quam humilitas. Oportet ergo080
fraternitatem tuam, si honores suos sibi09 quibuslibet argu-
mentis stabili proposuit mente defendere, aut generalitatis
usum70 ex non scripto sequi, aut ex scripto 71 p priuilegiis72
se tueri. Quod73 si postremo nichil horum est, aliis me-
tropolitanis huius74 te prebere nolumus presumptionis
exemplum.
V. Pars. Gratian. Priuilegio quoque semper cum usu
pallii debent concedi.
Unde idem Gregorius Siagrio Episcopo Augustodunensi,
[lib. VII. epist 112.]75:
C. IX. De eodem 70a.
Rationis ordo omnino nos admonet, ut cum usu pallii
aliqua773 largiri priuilegia debeamus78. Sed quoniam cum
honoris augmento cura quoque sollicitudinis debet excre-
scere79 °, ut 80 cultui uestium actionis quoque ornamenta con-
ED ITIO ROMANA.
Dist. C. c. 4. a) Vuliberto* b) munieris c) miseris — c. 5. a) removere b) synodicam c) reddas — c. 6.
a) Virgilio — c. 8. a) morem quippe b) vobis c) correctio d) paene e) manifestissime f) praedecessoris g) prae-
decessorum h) ecclesiaeque vestrae i) servari k) vos geritis 1) votis m) etiam n) ut usurpasse o) igitur p) scriptis —
c. 9. a) Cum usu pallii aliqua privilegia debent concedi b) aliqua simul sicut diximus c) accrescere
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IV. * Vuliberto: Restitutam est hoc nomen ex Aneolmo. Nam
antea erat: Qiliberto; nam Regino in ea aetate, qua Ioannes VIII. Romanae
ecclesiae praefuit, meminit Vullberti episcopi Agrippinensis, et inter episto-
las loannis Papae VIII., quae in bibliotheca Vaticana servantur, est epistola
alterius arg. ad eundem, et Densdedit refert integram eiusdem loannis epi-
stolam ad eundem Vulibertum.
C. VII. * Humilitatis: Restitutus est hic locus ex ipsa epistola.
Antea enim legebatur: contra utilitatem ecclesiae et consuetudinis tramitem
geri, quae sola (ut bene nostis) est officii sacerdotalis ereptio.
Dist. C. c&n. 3. 19 ) add.: eorum: Edd. coli, o.; add.: aliis: Polyc. 20)velperm.: deest: oiig. 21) temporibus: EOH | can. 4. 22) AB orig.:
Gillibert. : EOH; Guillib.: DF; Vuilllbert.: Ann. — Ep. loann. VIU. scr. c. a. 873. — Jaffie no. 2245. - Ans. VI, 92, (98.); Caes. IU, 54. 23) mores:
Ans. 24) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 25) nec quod aliq.: Atts. 26) hanc iureiur. firmandam: Ans. 27) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. II can. 5.
28) Codd. coli. o. pr. A 29) Ep. 107. scr. ao. 599. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffie no. 1264. — Ans. VII, 90. (93. can.: communis filius diacon.) 30) congregare: AB
31) Codd. ei Edd. coli. o. orig. Ans. 32) subtil.: deest : AB 33) concurrentibus: EOH 34) et: AB 35) Codd. et Edd. coli. o. Ans. |j can. 6. 36) Codd. et
Edd. coli. o. Ans. - Ep. 53. scr. ao. 595. lib. V. Ed. Maur. — Jaffie no. 1004. — Ans. VI, 98, (95.) 37) quoque: orig. || can. 7. 38) Haec Palea deest : ABKFGH;
m C exstat in fine Dist. sequentis; in D cum canone sequenti est coniuncta; in F manu posterioris saeculi in marg. scripta. — c/. Hugucc. ap. bchulte
Paleae p. 15. 39) Ep. 56. scr. ao. 593. lib. III. Ed. Maur. — Jaffie no. 896. — Ans. VT, 87. (92. can. contin.) 40) fuerant: CDF 41) consuetudines: oug.
42) ereptio: CDF Edd. coli. o. 43) vel mansuete: »6. 44) cum: deest: Ans. 45) te: deest : CDF Edd. coli. o. Ans. |J can. 8. 46) Item: CFOH; m D deest
rubrica et inscr. 47) Ans, VJL 95, (92.) ; Polyc. Q, 20, 1. (can. : mota nimis vest. fraternitas) 48) Codd. coU. o. pr. D — Turrecrem. 49) Codd. et E/ld. coli. o. orig.
Ans. 50) EF Ans. Corr. 51) add.: tamen: orig. Polyc. 52) ABCDF Ans. Polyc. 53) usus: Ans. 54) Et ... . Aut enim: deest: Polyc. 65) ABCDF Edd. coli, o-
Ans. 56) Codd. coli. o. orig. Ans. 57) Codd. coU. o. Ans. 58} Codd. coli. o. 59) Codd. coU. o. Ans. ; debere: deest: AB 60) Codd. coll.o.pr. A — Ans. 6J) Codd.
et Edd. coli. o. orig. Ans. 62) AB DEO Ans. Polyc. 63) est: deest: EOH 64) concessum, praeceptum: orig. Polyc. 65) haec: deest: EOH 66) Codd. coli. o. Ans. ;
usurpare: Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. IU. 67) nolumus: Edd. coli. o. 68) Codd. coU. o. Ans. 69) sibi: deest: Ans. 70) usu: AB 71) Codd. coli. o. orig.
Ans. — Corr. 72) privilegio : EOH — Corr. 73) vel: orig.; ut: Ans. 74) metropolitis hulusmodi: orig. || can. 9. 75) Augusteus!: DEOH; Ep. 108. scr.
ao. 699. lib. IX. Ed. Maur. - Jaffie no. 1265. — Ans. VI, 86. (91. can.: qnia omnino); Polyc. U, 21, (20.) 4. 76) BDF; rubrica: deest: A 77) Codd. et Edd.
coU. o. Turrecrem. Polyc. 78 ) finis canonis: Polyc. 79) Codd,. et Edd. coli. o. Turrecrem. orig. Ans. 80) et ut: AB; et cultui: D
Corpus lur. can. Ed. Friedbirg. 23
355
DECRETI PRIMA PARS DIST. C. CI.
356
ueniant, oportet, ut enixius in cunctis studiis uestra se
fraternitas exerceat, et81 circa* subiectorum actus sit 82 d
uigilans83'.
C. X. Usus pallii conceditur , et antiqua priuilegia
innouantur.
Idem Iohanni Episcopo primae Iustimanae Illirici,
[lib. IV. epist. I5.]84*
Pallium uobis85 ex more transmisimus, et uices uos
apostolicae sedis agere iterata innouatione decernimus86.
C. XI. De eodem.
Idem Episcopis Epiri, ,\\\b. V. epist. 7. Indict. 14.]87
Scriptorum uestrorum insinuatio, fatres karissimi, pate-
fecit, AndreamS8a Nicomedianae89 ciuitatis episcopum Deo
propitio solempniter ordinatum, cui pallium90b nos dire-
xisse cognoscite910, atque cuncta priuilegia"11 concessisse,
que predecessores nostri eius predecessoribus contule-
runt980.
DISTINCTIO Q.
GRATIANUS.
In una autem 1 prouincia duo metropolitani esse non debent,
sicut in Calcedonensi Concilio 8, [cap. 12.] statutum est.
C. I. Duo metropolitani in una eademque prouincia esse
non possunt3*.
Peruenit ad nos, quod quidam preter ecclesiasticas ordi-
nationes affectantes potentiam per pragmaticum sacrum*
unam prouinciam in duas diuidant, ef* b ex hoc inueniuntur5c
duo metropolitani episcopi in una eademque esse prouincia.
Statuit igitur68 sancta sinodus deinceps nichil tale attemptari
a quolibet episcopo, eos uero, qui aliquid tale temptauerint7 °,
cadere de8 proprio gradu.
Gratian. Hactenus de electione et ordinatione clericorum
tractauimus. Nunc ad symoniacorum ordinationes transeamus,
et ut facile liqueat, quid super hac heresi 9 sanctorum Patrum
decreuit auctoritas, causa deducatur in medium, cuius negotium
et de scienter a symoniacis ordinatis, et de ignoranter a symoniacis
consecratis10, et de ordinationibus, que per pecuniam u f fiunt,
contineat.
EDITIO ROMANA.
D i s t. C. c. 9. d) sit cura e) vigilans, ut vestrum illis exemplum instructio, et vita magistra sit. — c. 10. a) Illyri-
cae — c. u. a) Andream fratrem nostrum b) Et infra: Suprascripto igitur Andreae fratri et coepis copo nostro pallium
c) agnoscite d) privilegia atque cuncta e) contulere — Dist. CI. c. 1. a) in una et eadem . . . esse non debent b) ita
ut c) inveniantur d) ergo e) attentaverint f) pecunias
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IX. * Et circa: Locupletatus est hic locus ex originali. I est: dux jtqaypceuxdjv, quod in eodem capite paulo post dicitur: dux yoap-
Dist. CI. C. I. Pragmaticum sacrum: Versiones priscae [immo j udtiox daatiuxmv, id est : per Uteros imperiales.
IsidorianaJ et Dionysiaua habent: per pragmaticam formam. Graece autem | r
Dist. C. ( can. 9. 81) et: deest: orig. 82) Codd. coli. 0. orig. Ans. 83) Codd. et Edd. coli. o. Atis. )| cac. 10. 84) Codd. coli. o. — Ep. 23. scr. ao. 591.
lib. II. — Jaffe ito. 801. — Ans. VI, 99. (96. can. : quia igitur 6uscepta) 85) vero: orig. Alis. 86) decrevimus: A Edd. coit. o. |{ can. 11. 87) Ep. 8. scr. ao. 595.
lib. VI. Ed. Maur. — Jaffe no. 1018. — Ahs. VI, 100, (97.) 88) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Ans. 89) Nicopolitanae: orig. 90) Codd. et Eeld. coli. 0.
Tumerem. Ans. 91) io. orig. 92) ib. 93) Codd. coli. o. pr. B — Ans.; contulerint: B
Dist. CI. Pars. I. 1) tamen: EQH\\ can. 1. 2) hab. ao. 451. ; Ex Diouys. ; Ans, ded. I, 98. ; Bnrch. I, 35. ; Jvo Decr. V, 146. S) Codd. coli. o. pr. D
4) Codd. et Edd. coli. o. Misp. b) Codd. coli. o. Hisp. 6) ABDF Hisp. 7) Codd. coli, 0. Hisp. 8) a : AB 9) supra hanc haeresim : CVEFQH 10) ordinatis : Ali
11) Codd. coli. o.
DECRETI
PARS SECUNDA.
CAUSA I.
GRATIANUS.
Quidam habens filium obtulit eam ditissimo cenobio; exactus
ab abbate et a1 fratribus decem libras soluit, ut filius suscipere-
tur, ipso tamen beneficio etatis hoc ignorante. Creuit puer, ei
per incrementa temporum et ofifitiorum ad virilem elatem et
sacerdotii gradum peruenit. Exinde suffragantibus meritis in
episcopum eligitur , interveniente obsequio et paternis precibus;
data quoque pecunia' cuidam ex consiliariis archiepiscopi, con-
secratur iste in antistitem, nescius paterni obsequii et oblatae
pecuniae. Procedente uero tempore nonnullos per pecuniam
ordinauit, quibusdam uero gratis benedictionem sacerdotalem
dedit; tandem apud metropolitanum suum accusatus et conuictus
sententiam in se dampnationis accepit. (Qu. I.) Hic primum
queritur, an sit peccatum emere spiritualia ? (Qu. II.) Secundo ,
an pro ingressu ecclesiae sit exigenda pecunia, uel2 si exacta
fuerit, an sit persoluendaf (Qu. III.) Tertio, an ingressum eccle-
siae uel prehendas emere sit symoniacum? (Qu. IV.) Quarto, an
iste sit reus criminis, quod eo ignorante pater admisit? (Qu. V.)
Quinto, an liceat ei esse in ecclesia, uel fungi ea ordinatione,
quam paterna pecunia est assecuius? (Qu. VI.) Sexto, an illi,
qui ab eo iam symoniaco ignoranter ordinali sunt, sint abiciendi,
an non? (Qu. Vll.) Septimo, si renuncians suae heresi sit reci-
piendus in episcopali dignitate, uel non?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
. I. Pars. Quod autem spiritualia emere peccatum sit, pro-
batur multorum auctoritatibus la.
Ait enim Leo Papa2:
C. I. Symoniaci gratiam non prestant, quam
querunt uendere.
Gratia* si non gratis datur uel accipitur, gratia non est.
Symoniaci autem non gratis accipiunt: igitur gratiam, que
maxime in ecclesiasticis ordinibus operatur, non accipiunt.
Si autem accipiunt, non habent ; si autem non habent, neque
f ratis, neque non gratis cuiquam dare possunt. Quid ergo
ant? profecto quod habent? quid autem habent? spiritum
utique mendatii. Quomodo hoc probamus? quia si spiritus
ueritatis (testante ipsa ueritate3, de qua procedit) gratis
accipitur, proculdubio spiritus mendatii esse conuincitur,
qui non gratis accipitur4.
C. II. Inaniter sacerdos dicitur, quicumque 5 symoniace
ordinatur.
Item Gregorius Siagrio Episcopo Augustodunensi,
[lib. VII. epist. no.]°*
Quicumque studet precii datione7 sacrum ordinem8
percipere 9 a, sacerdos1015 non est 11 c, sed concupiscit inani-
ter tantummodo dici12.
C. III. Spolietur honore, qui ecclesiam per pecuniam obtinet u.
Item 14 in Registro 13 » *.
Presbiter si ecclesiam per pecuniam obtinuerit, non
solum ecclesia priuetur, sed etiam10 sacerdotii honore
spolietur, quia altare17, et decimas, et Spiritum sanctum
uendere uel 18 emere, symoniacam heresim esse, nullus fide-
lium ignorat.
[C. IV.]10»
Idem [Gregorius I. dicta epist. ito. lib. VII.]20h#
Benedictio illi21 in maledictionem conuertitur22, qui ad
hoc, ut fiat hereticus, promouetur.
C. V. Partem habebit cum Symone, qui contra symoniacos
vehementer non exarserit 23
Idem in eodem 24 *.
Quisquis per pecuniam25 ordinatur, ad hoc, ut fiat here-
ticus, promouetur. Quisquis ergo20 contra symoniacam et
neophitorum heresim pro offitii sui loco27 uehementer non
arserit28», cum eo29 se30 non dubitet habiturum31 portio-
nem, qui32-prius commisit hoc piaculare flagitium.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Que st. I. a) auctoritate — c. 2. a) mercari b) dum non officium sed nomen attendit, sacerdos
c) esse — c. 3. a) ex Regesto — c. 4. a) C. IV. De eodem b) Item — c. 5. a) exarserit
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quae st. I. C. I. * Gratia: Simillima primis verbis huius capitis
habentur iu epistola Leonis I. Nicetae Aquilegieusi episcopo scripta, quae
est 84. Loquens enim de gratia ait: quae nisi gratis detur, non est gratia, sed
merces. Reliqua apud ipsum non sunt inventa.
C. II. * Caput hoc ex originali est emendatum et locupletatum.
C. III. * Non est inventum in regesto B. Gregorii, unde videtur citari.
Similia habentur apud Gregoriuin Vn. lib. 6. reg. in indice concilii eo anno
habiti, et iu concilio Turonenai sub Carolo M., c. 15., in Remensi c. 21.,
Moguntino sub Rabano c. 12., et altero Moguutino sub Arnulpho cap. 5. et
iufra eadem quaest. 3. cap. Alture, quod ibi citatur ex Paschali.
C. IV. * In aliquot vetustis exemplaribus caput hoc coniunctuin est
superiori, et praeter epistolam 110. indicatAm, eadem sententia habetur 1. 4.
epist. 55. et lib. 5. epist. 107. episcopia Epiri.
C. V. * Verba prorsus ipsa huius capitis nou sunt invonta in epistolis
B. Gregorii. Verum Paschalis Papa II. (ut est apud Ivonein ac Polycarpum)
citat hacc ex ipso B. Grcgorio, ac simillima prioris partis huius capitis suut
lib. 4. epist. 55. et 5G., posterioris vero partis lib. 10. epist. 33. Victori epi-
scopo. Et Ioannes Diaconus lib. 3. cap. 4. scribit, generalem sententiam a
B. Gregorio contra siraoniae ct neophytorum hacrcsim prolatam in epistola
Victori scripta contineri. Cap. 42. conc. Meldcnsis ab Ivone p. 5. c. 75.
citatum partim convenit cum ipsa epistola Victori scripta, et partfm cum
iis, quae Ivo et Polycarpus citant ox Paschali, et cum his, quae hoc loco
refert Gratianus. De qua haeresi e Gallia eiicienda Gregorius lib. 4.
epist. 51. scribit Virgilio Arelatensi, et lib. 7. epist. 110. Syagrio et aliis
episcopis Galliae.
Causa I. Grat. 1) a: deest : AEGH 2) vel .... persolvenda: deest: AB
Queat. I. l) Cod/2. it Edd. coli. o. j| can. 1. 2) Destitutum caput est ex responsione Hutnbcrti Cardinalis de simoniacis, c. 4., quae est apud ' Marteniuui Thes.
t. IV. 3) i (atth. c. 10. 4) add. : vel datur: EGR Edd. coli. o. |l can. 2. 5) qui: EQH 6) Augustensi : EQH — Ep. 10C. scr. ao. 509. lib. IX. ad. Mmir. — Jaffe
no. 1263. — 4>i8. VI, 77.; Polyc. II, 2, 15. (can.: nuntio apud vos) 7) per dationem: Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. (in qua leg.: donatione) Vcu. I. Aor. S) hoc
(sacr. ord. : deest) : orig. 9) ABCEFQH Ed. Bas. Ans. ( ubi sacr. ord. : deest): Pohfc. ; accipere : D Edd. coli. rei. 10) Codd. et Edd. coli. o. .1»/». 1 1) Codd. coli. o.
pr. A 12) nomen: Polyc. (tantum.: deest) j| can. 3. 13) Spol. sacerdos honoro et ecclesia: EGR 14) idem: EGR 15) Codd. coli. o. Algcr. — Apud Bert/iolduni
Constant, in apologetico pro Gregorio VYLhaec citantur ex Epistola Gregorio M. ad Clementem Bizaeenum (lib. IV. Ep. 13.), «W tamen multo ahter habentur. Ulterior
capitis pars infra quaest. 3. c.14. citatur ex Paschali I., apud quem non est inventa- Alger. III, 38. 1C) et: deest: Alg. 17) et altare: ib. 18) vel omero: deest:
tb. ij can. 4. 19) Codd. coli. o. pr. D 20) Codd. coli. o. - c/. ad. c. 2. — Burch. I, 21. (Ex Conc. Meldensi, in quo Gregorii ep. citatur); An». VI, 80.; Ivo Decr.
V, 75. (ex C. Meldensi); V, 112. (can.: dum non attenditur); Polyc. TT, 1, 15. (can.: nuntio apud nos in fine) 21) illa: GH 22) convertetur: C: vertitur:
Ed. Bas. || can. 5. 23) arserit: DER; vehementer: deest: AB 24) Fontem huius capitis invenimus epistolam ad Mediol.eccl., quam Paschuli I. supposuit \\tdo,
musicus quidam (fortassis Guido Aretinus Camaldulensis monachus), de qtta re videsis Bertkold. Const. (ed. Martin. Gerbert. 1742.) p. 20*1. — Burch. I, 21. (ex C.
Meldensi); Aws. VI, 77. (88 Gregor. Victori Ep.) — Ep. 29. lib. XII. Ed. Maur. — huius verba epistolae auctor imitatus est); Deusdcd. IV, 53. (Ex Decr.
Paschalis D. can.: fraternae mortis incurrit); Ivo Decv. II, 84. (ut ap. Deusded.); ib. V, 75. (Ex. C. Meldenai; can.: cavendum est summopere) Coli. V. E.
I, 55, 39. ; cf. Polyc. II, 1, 18. (Gregor. Victori Episcopo) 25) pecunias ; Ivo Decr. 84. 26) ergo : deest: Deusd. Ivo Decr. 75. 84.; add. : ad lioc facinus vidoheet
simomacae ant neoph.: Ans. ; apud quem hoc est initium canonis 27) hereseos emendandum officii 6ui consideratione: Ini. 28) ADD Ans. Deusded. no
Decr. 75. 84. Coli. tr. P.; vehem.: deest: B 29) ipso: .Ius.; Simone mago: Ivo Decr. 75. 30) se: deest: A Ans. 31) habere: Ans. Deusded. Ivo Vtct. 7j.
32) a quo . . . sumsit exordium : Atis. ||
23*
050
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 6— ii.
360
C. VI. Symonis dampnalio dantem pariter et accipientem
inuoluit.
Item Gelasius Papa [ad Episcopos per Lucaniam
constitutos, epist. I. cap. 26.] 33
Quos constiterit indignos meritis, sacram mercatos esse
precio dignitatem, conuictos oportet arceri, non34 sine peri-
culo facinus tale patrantes353, quia dantem pariter et acci-
pientem36 dampnatio Symonis, quam sacra lectio testatur,
inuoluit.
C. VII. Anathematis sententia dampnatur, qui symoniace
ordinatur.
Item Ambrosius* in libro pastorali 37.
Reperiuntur quamplurimi, negotiatione383 muneris
mercari398 uelle gratiam Spiritus sancti, dum illi40c pre-
cium41 donant, ut pontificalis ordinis sublimitatem42d acci-
piant, obliti43 uerborum Petri, qui44 dixit ad Symonem45:
„Pecunia tua tecum sit in perdicione4Ce, quoniam existimasti
donum Dei pecunia471 possidere.1'48® Proinde quia et43
usitatum est tantum 50 malum, et maiorum frequenter extatslh
mucrone52 succisum, nos quoque huic uulneri canceroso
ignitum53 (quod superest adhuc) inicimus ferrum, decer-
nentes omnino54, ut, quicumque85 deinceps pro accipienda
diuini doni dignitate56' quodlibet premium detectus fuerit
obtulisse, ex eodem tempore se nouerit anathematis obpro-
brio condempnatum, atque a participatione corporis et
sanguinis Christi alienum, ex quo illum constat execrabile57
Christo perpetrasse flagitium. Quod si aliquis58 eius accu-
sator5911 extiterit, ille, qui hunc ordinem munerum60 fuerit611
datione62 lucratus, et suscepto63 honoris gradu priuetur, et
in monasterio sub perenni penitentia trudatur 64 m. Illi uero,
qui hac65 causa munerum acceptores extiterint66, si clerici
fuerint, honoris sui67n amissione mulctentur, si uero laici68,
perpetuo anathemate condempnentur.
C. VIII. Dampnatur episcopus, qui per pecuniam
ordinationem facit.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. a.]69
Si quis episcopus per pecuniam70 ordinationem fecerit,
et sub precio redegerit spiritus sancti71* gratiam, que uendi
non potest, ordinaueritque per pecuniam728 presbiterum73
aut diaconum, uel quemlibet de74 his, qui cognominantur75'
in clero 76d, promouerit77® etiam781 dispensatorem, aut de-
fensorem79®, uel quemlibet808, qui81' subiectus est regulae,
pro sui82k turpissimi lucri commodo, is, cui831 hoc at-
temptanti84 m probatum85" fuerit, proprii86 gradus periculo
subiacebit, et qui ordinatus est, nichil ex hac ordinatione
uel87 promotione, que est per negotiationem facta, pro-
ficiat88, sed sit alienus a89 dignitate uel90 sollicitudine, quam
pecuniis adquisiuit91. Si quis uero mediator tam92 turpibus
et93 nefandis datis uel acceptis extiterit94", siquidem9" cle-
ricus fuerit, proprio gradu decidat, si uero96 laicus97P ana-
thematizetur98.
C. IX. A sacerdotio sit" * alienus, qui per pecunias 100
ordinat uel ordinatur.
Item ex VIII* «nodo101.
Qui per pecunias quemquam102 consecrauerit, uel ab
alio 103 consecratus est, alienus a sacerdotio sit 104 8.
C. X. Nec ordinari, nec promoueri in ecclesia Dei per
pecuniam aliquis ualet.
Item Calix tus Papa [II.]105
Sanctorum Patrum exempla sequentes et offitii nostri
debito106 innouantes, ordinari quemquam per pecuniam in
ecclesia Dei uel promoueri, auctoritate sedis apostolicae107
modis omnibus prohibemus. Si quis uero in ecclesia ordi-
nationem uel promotionem taliter108 adquisierit, adquisita
prorsus dignitate careat.
C. XI. De eodem.
Item Qrerjorius Nazanzenus1®)*1-*.
Qui studet donum110 Dei precio mercari, in sacro or-
dine111 nulla ratione de cetero permanere112 aut reuocari
posse dubium non est. Talis113 a communione omnibus
modis abscidatur1148. Nam Spiritus sancti donum precio
conparari quid aliud est quam capitale crimen et symoniaca
heresis? quod quam detestabiliter in utroque testamento
EDITIO ROMANA.
Causa I. Que st. I. c. 6. a) perpetrantes — c. 7. a) negotio b) perituri, mercari c) vile d) sublime culmen
e) perditionem f) per pecuniam g) possideri h) constat i) propter accipiendam sacerdotii dignitatem k) qui accuset
1) fuerat m) retrudatur n) sui: deest — c. 8. a) spiritus sancti: deest b) pec. episcopum, chorepiscopum c) connume-
rantur d) clero, aut e) prom. per pecunias f) etiam: deest g) defensorem vel mansionarium h) quenquam i) omnino
qui k) suo 1) qui m) attentasse n) probatus o) extiterit et ipse p) laicus aut monachus — c. 9. a) est b) fiat —
c. 11. a) Nazianzenus b) abscindatur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Ambrosius: Caput hoc in libro pastorali B. Ambrosii,
undo citatur, non est inventum. Habetur tamen iu cone. Toletano VIII.
cap. 8., quem canonem integrum Anselmus lib. 6. c. 85., partem vero ipsius
Ivo p. 5. c. 83. ex dicto concilio citant.
C. IX. * Octava: In aliquot vetustis exemplaribus caput hoc citatur
ex VII. Bynodo, in qua cap. 5. refertur canon 30. apostolorum ad hanc rem
faciens. In epistola autem Tarasii ad Hadrianum Papam (quae in exem-
plaribus bibliothecae Vaticanae, et aliis, est in fine ipsius VII. synodi) re-
fertur canon 22. synodi, quae in Trullo, his verbis: Eos, qui per pecunias
ordinati sunt sive episcopi, sive quicunque clerici, et non secundum probationem
et vitae optionem, deponi praecipimus ; sed et illos, qui hos ordinasse noscuntur .
Exstat etiam hac de re epistola Basilii ad episcopos sibi sublectos.
C. X. * Est Calixti H., qui paulo ante Gratianum vixit, et aliquot con-
ciliis a 6e habitis contra simoniam et investituras ecclesiarum, quas Ger-
manici imperatores usurpaverant, multa decrevit: de quibus abbas Ursper-
gensis ab A. D.MCXVIH., in quo electus estPontifex, usque adA.MCXXIV.
accurate scribit.
C. XI. * In operibus B. Gregorii Nazianzeni, quae multa graece et
latino oxstant, nihil tale repertum est. Habentur autem similia in epistola
Tarasii ad Hadrianum.
Causa I. Quest. I. can. 6. 33) scr. ao. 494. c. 24. ap. Thielv. 375. — Juffe' no. 391. — 4»$. ded. II, 15. (caw..* de monachis laicla); Reg. I, 238.;
Bnreh. I, 22. ; h'o Dccr. V, 76. j Caes. IV, 5. ; Alger. III, 38. ; Deusded. p. H. a Corr et R. citatur sed in ed . Martinucci canonem nostrum non invenimus. 34) non :
deest: Alger.; non . . . perpetrant.: deest: Reg. Burch. ho 35) BCD Ans. ded. Alger. ; patrantis: orig., sed patrantes et perpetrantes est in varietate tectionis
36) accipientemque: orig. Ans. ded. Reg. Burch. || can. 7. 37) imo c. 3. C. Tolet. VIII. hab. ao. 653.; ap. Bruns I, 248.; Anselm. VI, 85. (82. ex C. Tolet. VIII.
can.: doluimus contra priorem); Alger. HI, 36. (Ambroa. in libro pastorali.) 38) Codd. et Edd. coli. o.—Corr. 39) Codd. coli. o.Alg. 40) Codd. et Edd.coll.o.;
ille .... donat .... accipiat: Ans. Alger. 41) praemium: Ans. 42) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Alger. 43) virtute: Ans. 44) quae: orig.; sed qui est in
varietate lectionis 45) Act. c . 8. v. 20. 46) Codd. coli. o. pr. AB — Ans. Alger. 47) Codd. coli. o. Alger. 48) Codd. ci Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. DI. (posse
possideri) — orig. Ans. Alger. 49) et: deest: ABD 50) tale: orig. 51) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Alg. 52) moerore: Ans. 53) ignit.: deest: Alger.
54) omnimodo: orig. Ans. 55) ho Decr. V, 83. (Ex C. Tolet. VIH.) 56) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Alger. — Corr. — pro percipienda sacerdotii dignitate: orig.
57) perceptione: orig. ffisp. 58) add.: hoc: orig. 59) Codd. et Edd. coli. o. 60) muncriB: Alger. 61) Codd. et Edd. coli. o. Turrecremata: Ivo Beer. Alger.
62) acceptione: orig. Ans. Alger.; deest: A 63) suscepti: CEGH Ed. Bas. orig. Ivo Decr. 64) Codd. coli. o. Alger. — religetur: orig. Ivo 65) add.: pro: orig. Iro
Alger. 66)extiterunt: EGH Ans. Alger. 67) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 68) add. : fuerint: Alger. j| can. 8. 69) hab. ao. 451. — Interpretatio Dionysii. — Ans.
ded. n, 14.; Reg. I, 237.; Burch. I, 112. Ans. VI, 88, (85.); Ivo Decr. V, 118. {venio Hisp.); Ivo Pan. m, 118.; CoU. tr. P. II, 10, 2. (versio Hisp.) Polyc. 11, 37, 4.;
Alger. III, 37. — Caes. IV, 21. 70) pecunias: Ans. ded. Reg. Ans. Polyc. 71) Codd. et Edd. coli. o. Reg. Burch. Alger. 72) Codd. et Edd. coli. o. Alger. — pecunias:
Ans. ded. Reg. Ans. Polyc. add.: episcopum: orig. Ans. ded. Reg. Burck. Ans. Polyc. 73) aut presbyt.: orig. Ans. ded. Reg. Burch. Ans. 74) ex: orig. Ans. ded.
Burch. Ans. Polyc. Alger. 75) Codd. coli. o. Alger. — commemorantur: Ans. 76) Codd. et Edd. coli. o. 77) ib. 78) Codd. coli. o. — et disp. : Edd. coli. o.
79) Codd. et Codd. coli. o. orig. Ans. ded. 80) CoM. coli. o. Alg., ubi addit. : ex his 81) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Aus. ded. Reg. Ans. Polyc. Alger. 82) Codd.
coli. o. Alg. — tam: Polyc. 83) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig. Ans. ded. Ans. Alger. 84) CD Ed. Bas. orig. Ans. ded. Ans.; attentari: AB EGH — deest: Alger.
851 Codd. coli. o. Aus. ded. Ans. Polyc. Alger. 86) proprio: Reg. 87) vel . . . facta: deest: Reg. Burch.; Vel promot.: deest: Ans. 38) proficiet: Reg. Burch.
89) ea: Ans. 90) vel soli.: deest: A; vel . . . acquisivit: deest: Reg. Burch. 91) quaesivit: orig. Polyc. 92) tam . . . nefand.: deest: Reg. Burch . 93) add.:
iniquis non dicendis: Ans. 94) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. ded. Burch. Ans. Polyc. Alger. 95) si: Reg.; siquid. . . . fuerit: deest: Ans. ded. 96) voro:
deest: Reg. 97) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 98) anathematizentur: Ans. ded. || can. 9. 99) Codd.coll.o. 100) pecuniam: AEOH 101; septima syn.: ACEOH ;
Pertinent haec ad Basilii Ep. ad suffragati eos quam edidit Beverigius sub numero canonis 91. in tomo 2. suarum Pandectarum. — r/. Berard. III, 45. Deusded. IV, 14.
(can.: omnis episcop.); ho Decr. V, 121. ( cod . modo) 102) pecuniam aliquem: EGH 103) ab alio: deest: Deusded. Ivo 104) Codd. coli. o. pr. A; eat: A
Deusded. Ivo || can. 10. 105) c. 1. Cone. Later . I. hab. ao. 1123. in Afon. Gemi. LL. II. Appdx. 182. 106) debitum: orig. 107) promov. secundum apostolicam
auctoritatem: orig. 108) talit. : deest: ib. || can. 11. 109) BCGH; Nazarenus: DE; — Epistola Tharusii, quam capitis fontem esse voluerunt Correctores, integra
legitur inter acta conc. Nic. U. hab. ao. 787. Sed Gratianus hoc loco secutus est Alger. III, 31,32. et videntur quidem verba inde a: Nam Spiritus sancti ab ipso
Algero confecta esse — cf. Deusded. IV, 86. (can. ; vendentes et ementes) 110) domum : Ed. Arg. 111) ad sacrum ordinem: Alqer. 112) add.: aut: ib.
113) et: »6. 114) Codd. coli. o. Alger. *
361
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 12—16.
362
uindicatum sit, multorum exemplis 115 facile apparet. Giezi
gratiam sanitatis Naaman116 Siro uendidit; eandem117 gra-
tiam sanitatis Eliseo uindicante118 leprosus factus amisit,
ludas 119 omnium redemptorem uendidit, mox laqueo suspen-
sus eandem redemptionis 129 c gratiam non obtinuit, et merito,
quia nemo potest retinere quod uendidit. Symon1-’1 etiam
magus cum eandem Spiritus sancti gratiam emere uellet,
dampnationis suae 122 d sententiam a Petro audiuit: „Pecunia
tua tecum sit in perdicione123', quia donum Dei existi-
masti121 pecunia possidere." 124 f Dominus126 etiam, ut
uendentes et ementes huius gratiae expertes ostenderet,
cunctos 127 peccatores per gratiam in templo dimisit, singu-
lariter uendentes et ementes increpans et128 flagellans de
templo eiecit, in quo uenditores et emptores suos gratia
Spiritus sancti constat destitutos esse et uacuos. Quos enim
Christus eiecit de templo numquid Spiritus Christi faciet
sibi templum?
C. XII. Symnniaci sacerdotes esse non possunt.
Item Gregarius139*.
Qui 139 a sacros ordines uendunt aut131 emunt, sacerdo-
tes esse non possunt132. Unde scriptum est: „Anathema
dandi 133l>, anathema 131 accipiendi, hoc est symoniaca here-
sis.“ Ouomodo ergo, si anathema133 sunt et sancti non
sunt, sanctificare alios136 possunt? Et cum in Christi corpore
non sunt137, quomodo Christi corpus tradere uel accipere
possunt? Qui maledictus est quomodo benedicere potest?
fC. XIII.] ’38a
Idem [Gregorius Siagrio, et aliis Episcopis,
lib. VII. epist. no.]139b
Cum liqueat hanc heresim140 ante omnes141* radice
pestifera subrepsisse, atque in ipsa sua origine apostolica
esse detestacione dampnatam, cur142 non cauetur? cur non
perpenditur, quia benedictio143 illi in maledictionem con-
uertitur, qui ad hoc, ut fiat hereticus promouetur144?
C. XIV. Qui precio ordinat 143, lepram, nonofjitium confert.
Item Ambrosius de ministeriis, [seu de dignitate sacerdo-
tali, cap. 5.] 146
Cum ordinaretur episcopus, quod dedit aurum fuit,
quod147 perdidit anima fuit; cum alium ordinaret, quod
accepit aurum 148:1 fuit, quod dedit lepra fuit.
[C. XV.]149*
Item [ibidem] 130 b.
Gratiam, cum ordinareris, non suscepisti, quia gratuito
eam non meruisti.
[C. XVI.]131*
Item de Giezil5-b.
Cito turpem sequitur lepra mercedem, et pecunia male
quesita133 corpus animamque 134 c commaculat. §. 1. 133(1
Vides, quia facto auctoris successio dampnatur heredis.
Inexpiabilis136 est enim uenditi culpa ministerii 137 c, et uin-
dicta gratiae celestis transit in 138 f posteros. Denique Moabi-
tae et ceteri non intrabunt in ecclesiam Dei 139e usque in16oK
terciam et quartam generationem, tamdiu uidelicet161, (ut
simplicius interpretemur), donec culpam auctorum multi-
plicis successio generationis aboleret. Sed cum illi, qui in
Deum ydololatriae errore deliquerunt, in quartam* genera-
tionem162 uideantur esse mulctati, profecto durior uidetur
esse sententia, qua Giezi semen usque in eternum dampna-
tur163, pro cupiditate habendi prophetica auctoritate pre-
sertim cum Dominus noster Iesus Christus164 per lauacri
regenerationem dederit omnibus remissionem peccatorum**.
Cur ergo Giezi semen in eternum dampnatur163', nisi ut 166 "
uitiorum magis quam generis semen intelligas ? Sicut enim
qui filii promissionum1671 sunt existimantur168"1 in semen
bonum, ita etiam169 qui erroris179" sunt existimantur171" in
semen malum. Nam et Iudei ex patre diabolo sunt 172 p,
non utique carnis successione, sed criminis. Ergo omnes
cupidi, omnes auari Giezi lepram cum diuitiis suis possident,
et male quesita mercede non tam patrimonii facultatem 173li,
quam thesaurum criminum congregarunt eterno supplicio et
breui fructu.
II. Pars. Gratian. Quia ergo auctoritate Leonis Papae
symoniaci non nisi spiritum mendacii accipiunt; secundum Grega-
rium apud symoniacos sacerdotium non subsistit***, benedictio
eorum in maledictionem conuertitur , apud eos manet anathema
dandi et accipiendi 174 r, cum sancti non sint nec in Christi corpore
constituti, cum sint maledicti, nec sanctificare alios possunt, nec
Christi corpus tradere uel accipere, nec benedicere aliis ualent;
secundum Ambrosium uero anathematis obprobriu condempnantur,
atque a participatione corporis et sanguinis Christi alienantur,
cum accipiatur aurum et lepra detur, cum inexpiabilis sit culpa
uenditi ministerii1'15 *; secundum Calcedonen.se concilium ex tali
ordinatione 176 nichil proficere iudicantur; secundum Gelasium
Symonis dampnatione inuoluuntur ; secundum Gregorium Nazan-
zenum in sacro ordine permanere aut renouari nulla ratione
possunt , ab Eliseo 177 lepra perfunduntur, a Petro in perdicio-
nem dampnantur, a Christo uero de templo eiciuntur: quid aliud
symoniacus symoniaco in sua ordinatione potest con ferre, nisi quod
Innocentius de ceteris hereticis testatur, dicens [epist XVlII.
ad Alexandrum, cap. 3.]178 :
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 11. c) redemptoris d) suae: deest e) perditionem f) possideri — c. 12. a) Quicunque
b) danti ... accipienti — c. 13. a) C. XIII. De eodem b) Item — c. 14. a) pecunia — c. 15. a) C. XV. De eodem
b) Idem — c. 16. a) C. XVI. De eodem b) Idem lib. IV. ad cap. 4. Lucae [v. 27.] c) animumque male quaesita comm.
d) Et paulo post: §. 1. e) mysterii f) ad g) in: deest; Dei: deest h) ad i) cur ergo Giezi semen in eternum dampna-
tur: deest k) ut: deest 1) promissionis m) aestimantur n) filii erroris 0) aestimantur p) sunt: deest q) patrimonium
facultatum r) danti et accipienti s) mysterii
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XII. * Deusdedit in tractatu contra simoniacos refert hoc ex epi-
stola Paschalis P. II. ad Mediolanenses.
C. XIII. * Omnes: Antea legebatur: omnia, sed glossa videtur magis
conveniro lectioni restitutae , quae est in aliquot manuscriptis et ipso
originali.
C. XVI. # Iu quartam: Antea legebatur: in tertiam et quartam.
Sed ot a B. Ambrosio, et ab uno vetusto Gratiani codice abest vox: tertiam.
Deuteronomii autem c. 23. Idumaeorum quidem et Aegyptiorum filii per-
mittuntur tertia generatione intrare in ecclesiam Domini, sed de Moabitis
sic scribitur: jlwtwowYes et Moabitcs etiam post decimam generationem non
intrabunt ecclesiam Domini in aeternum.
#* Peccatorum: Sequebatur: cur erfjoQiczi semen in aeternum damna-
tur? quae apud B. Ambrosium non habentur.
*+* Non subsistit: Slmoniaci recipiunt quidem characterem, sed
sunt ipso facto suspensi. Ita ratione habita usus vere dici potest ipsorum
sacerdotium non subsistere, ac propterca rectissime B. Gregorius 1. 10.
epist. 33. Victori episcopo scribens, simoniacam ordinationem vocat illici-
tam ot effectu carentem.
Causa I. Quest. I. can. 11. 115) experientia et: AEGII; testam, damnatum videamus (mnlt. apparet: deest) Alger. 11G)IV. Rcg. c. 5. 117) add.:
sed : Alg. 118) iudicante (?) ib. 119) add. : qui : Edd. Lugdd. II. III. 120) Codd. coli. o. Afgcr. —Corr. 121) Act. c. 8. - etiam : deest: Alger. 122) Codd. coli. o.
Ed. Bas. Alger. 123) Codd. coli. o. Alger. 124) aestimasti: Afgcr. 125) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. HI. — Alger. 126) Unde etiam Dom. : Alger.
127) cum ceteros ... dimitteret: ib. 128) et: deest: ib. |j ca n. 12. 120) Haec olim ad Paschalis I. ep. ad Mediolanenses , quam supposititiam esse monuimus (c/.
supra ad c. 5. cad.) suspicamur pertinuisse, ad Paschalem II., quem laudavit Deusdedit IV, 53- pertinere non posse, ipsa verba Urbani, qui ante Paschalem II. vixit,
in tp. ad Lticium ( c f. C. I. qu. 3. c. 8.) aperte demonstrant. — - Jaffe no. CCX1V. — ap. Hausi X, 439. — Dcusded. IV. 86. (can.: vendentes et ementes)
130) AEFGH Deusded. 131) vel: Dcusded. 132) seqq. desiderantur ap. Deusd., ubi alia sequuntur 133) Codd. coli . o. Edd. Arg. Bas. 134) add.: vel: A fi
135) anathematizati : Edd. Bas. Lugdd. II. UT. 136) aliquos: EGH 137) ABEGH orig. ap. Mansi ||can. 14. 138) Codd. coli. o. pr. D 139) Codd. coli. 0. —
Ep. 106. sci', ao. 599. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffe no. 1263. — Polgc. II, 1, 15. (can.: nuntio apud vos) — c/. Bnrch. I, 121. (c/. supra ad c. 2.); Dcusded. IV, 53.
140) add.: in ecclesia: mig. 141) omnia: CD 142) Ico Deer. V, 75. (ex C. Meld. ; can.: cavendum et summopere) — c f. supra ad c. 2. enti. 143) r/. .swpivz
c. 4. 144) ordinatur: Ivo |[ can. 14. 145) add.: aliquem: EGH 146) Hunc librum apocryphum esse constat.; Ico Decr. V, 95- (can.; quod dedit ep.; contui.)
Deusded. P. II. a Corr. et Richt. citatur, sed in Ed. coli, canon em nostrum uon invenimus. 147) add. : et: orig. 148) Codd. et Edd. coli. o. || can. 15. 149) Co<ui.
coli. o. 150) ib. — cf. ad c. 14. [( can. 16. 151) Codd. coli. o. 152) ib. Turrecremata; — Ambros. lib. IV. ad c. 4. Lucae v. 27. no. 53. sq. Ed. Migne. lo3) acquIsitA:
EGH Eil. Bas. 154) Codd. coli. o. 155) Codd. coli. o. — Ico Decr. V, 132. (can.: accepisti pecuniam 156) cf. Deusded. IV, 8G., cuius tamen tt>»ba numme Gratuou
respondent 157) Codd. et E<td. coli. o. pr. Arg. Ven. L II. 158) ABCDEF Edd. coli. o. Joo 159) Codd. coli. o. orig. Ico ICO) Codd. et Edd. coli. o. Ito 1C1) scilicet:
ECrH 1C2) quarta generatione : CEGH 163) finis canonis: Deusded. 164) Christus: deest: CH 165) Codd. coli. o. 166) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (ut: deest)
orig. Ivo - Corr. 167) Codd. ei Edd. coli. o. 168) Codd. coli. o. pr. F Iro 169) et : EGH 170) Codd. et Edd. coli. o. 171) ABCD Ivo 172 ) Codd. et Edd. coli. o. Ito
173) Codd. et Edd. coli. o. 174) Codd. coli. o. 175) ib. -Corr. 176) add. : nihil datur: EGH 177) add. : propheta: AB jj can. 17. 178) Ep.scr. ao. 415. ad Epp.
Macedoniae — Jaffe no. 107.
363
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 17— 21.
364
C. XVII. Qui perfectionem Spiritus non habent, ipsam
dare non possunt*.
Qui perfectionem Spiritus, quam acceperant, perdide-
runt, non dare eius plenitudinem possunt, que maxime opera-
tur in ordinationibus, quam per suam perfidiam130 perdide-
runt. Et iterum181: §. 1. Qui132 honorem non habuit183,
honorem dare non potuit, nec aliquid accepit181 ille, quia
nichil erat in dante185, sed dampnationem, quam habuit, per
prauam manus inpositionem dedit.
C. XVIII. Symoniacus per prauam manus inpositionem non
consecrationem 186 a, sed dampnationem prestat.
Idem [Rufo, et aliis Episcopis, epist. XXII. c. 3.] 187
Ventum est ad terciam questionem, que pro sui diffi-
cultate longiorem exigit disputacionem. Cum nos dici-
mus1881’ ab hereticis ordinatos189, uulneratum per illam manus
inpositionem habere caput, ubi 180 uulnus infixum est, medi-
cina est adhibenda, qua191 possit recipere sanitatem. Que
sanitas post uulnus secuta sine cicatrice esse non poterit,
atque ubi penitentiae remedium necessarium est, illic192 or-
dinationis honorem locum habere non posse 103 c. Nam
sicut 194 d legitur, qui195 tetigerit inmundum inmundus196e
erit, quomodo ei197 tribuetur quod munditia et 198 f puritas
consueuit accipere? §. 1. Sed econtra199^ asseritur, eum200,
qui honorem amisit, honorem dare non posse, nec illum ali-
quid201 accepisse, quia nichil in dante erat, quod ille posset
accipere. Acquiescimus, et uerum est certe202, quia quod
non habuit203 aare non potuit. Dampnationem utique, quam
habuit, per prauam manus inpositionem dedit204, et qui
particeps205 factus 206,1 est dampnati207', quomodo debeat
honorem accipere inuenire non possum. §. 2. Sed208 dici-
tur209 uera et210k iusta legitimi sacerdotis benedictio auferre
omne uitium, quod a uitioso fuerat iniectum211. Ergo si ita
est, applicentur ad ordinationem sacrilegi2121, atque omnium
criminum rei, quia benedictione213 ordinationis crimina uel
uitia putentur2141» auferri; nullus sit penitentiae locus, quia
id potest prestare ordinatio, quod longa satisfactio prestare
consueuit. Sed nostrae lex ecclesiae est, uenientibus ab
hereticis, qui tamen illic baptizati sunt, per manus inpositio-
nem laicam tantum tribuere communionem, nec ex his215
aliquem in clericatus uel210 exiguum subrogare honorem217.
III. Pars. Gratian. Sed obicitur: Alii heretici a fide
exorbitant , symoniaci autem, etsi gratiam Spiritus sancti urnalem
putant, tornem a fide non sunt alieni, atque ideo, quod ab Inno-
centia de ceteris hereticis decernitur , non ualet consequenter de
illis 21811 intelligi. His ita respondetur: Symoniaci, etsi fidem
tenere uideanlur, infidelitatis tamen perdicioni subiciuntur.
Unde B. Ambrosius in I. lib. depenil. ad Nouatianum
scribens, dixit 219 a:
C. XIX. Symoniaci fidei integritatem non habent.
Petrus, cum Symon220b magicae artis consuetudine de-
prauatus putasset, quod gratiam Christi per inpositionem
manus et221c infusionem Spiritus sancti pecunia conpararet,
ait222: „Non est tibi sors223 neque pars, in hac fide*, quia
cor tuum non est rectum apud Deum.“224 Vides2238, quod
hunc magica uanitate226 condempnat227' apostolica auctori-
tate blasphemantem in Spiritu sancto2287, et eo magis,
quod 229 b puram conscientiam fidei non habebat.
C. XX. Symoniacus infidelis esse probatur.
Item Gregarius in Registro 230a.
Cum omnis auaritia ydolorum sit seruitus, quisquis hanc
et maxime in231 dandis ecclesiasticis honoribus uigilanter
non precauet, infidelitatis perdicioni subicitur, etiamsi
tenere fidem, quam negligit*, uideatur.
C. XXI. Symoniacorum heresis ceteris dampnabilior
esse probatur.
Item ex epist. Tharasii Constantinopolitani Episcopi,
missa Papae Adriano 232#.
Eos233, qui per pecunias manus inposuerunt uel in-
EDITIO ROMANA.
Causa I. Que st. I. c. 18. a) benedictionem b) dicamus c) posse decernimus d) si ut e) quod tetig. immun-
dus immundum f) ac g) econtrario h) effectus i) damnato k) ac 1) sacrilegi, adulteri m) putantur n) his —
c. 19. a) lib. II. de poenit. cap. 4. adversus Novatianos scribit, dicens b) Petrus Simoni, qui c) atque d) Deum etc.
e) condemnet f) Spiritum sanctum g) quia — c. 20. a) lib. IX. ep. 53. ad Theodoricum Regem
NOTATIONES
C. xvn. * In hoc capite non roforuntur ipsa prorsus verba Innocenti!,
quae tamen habentur partim infra, ead. c. Arianos. partim in capite nunc
sequenti*. Ventum est, in versiculo: Sed e contrario.
C. XIX. # In hac fide: Vulgata editio habet: tu sermone isto.
Graece est: iv rui Xoyto zotfrtp.
C. XX. * Quam negligit: Sic est emendatum ex manuscriptis
exemplaribus et originali. In vulgatis enim legebatur [exc. Ed. Bas.] :
fidem verbis, quam negat facto, videatur.
C. XXI. * Caput hoc est pars epistolae Tarasii ad Hadrianum. Sed
immutata est aliquot locis series verborum, et epitome quaedam adhibita,
quemadmodum et apud Anselmum. Integra habetur manuscripta post VII.
synodum in Vaticana bibliotheca, et in graecis eius synodi codicibus, et in
latina ex versiono Anastasii Bibliothecarii. Exstat etiam latine impressa
apud Balsamonem. Sed in ea versione aut interpretis, aut exemplaris,
quod secutus est, vitio flagitiosum mendum inest. Nam ubi Tara9ius Ha-
drianum mirifice laudat, interpres reprehendentem inducit his verbis: Fra-
terna ergo vestra sacerdotalis sanctitas, quae non iure, nec cx Dei voluntate
pontificale munus administrat, magna laborat infamia: quamvis cum alia
multa, tum proxime sequentia verba manifeste repugnent, in quibus eum
vocat virum desideriorum Spiritus, et aliis praeclaris titulis ornat. Exem-
plaria quidem graeca Vaticana, et VII. synodi, et ipsius Balsamonis optime
habent. Quare necessarium visum est, priorem epistolao partem cum
graece, tum nova cum versione afferre; reliqua ex Balsamone impresso
poti poterunt.
Tqi ra navret aytwrctt <p xal u axan iinrdr to ddeXipip xal
ovXXeizovgyqi xvglu) 'Adgtavui lldnq. rijg rzgeaftvrigag lPui-
CORRECTORUM.
Taguaiog ava^iog yErt loxoitog KwvoravttvovTtoXetag
iv xvgltg x aloe iv. f/oXviiieguig xal jzoXvtgofUog evayyeXtxdig xal djzo-
oroXtxuig re xal izargixcog didaoxoue&a aipiXdgyvgov rov rgonov f/siv iv
ri/ rf/g leguiavvtjg aytarelq t, xal prj xQVot£eo&at, rj agyvgl^eaBa i ijti o<pt-
r egl&o&at fati x^xgorovelg navzog legartxov avSgog, wg vnodel§ou.ev iv
ralg xa&' vnozerayalraig xgqoeaiv arto re ygaqnxu iv Ser jyogtuiv xal reargi-
xuiv di daaxaXiiov. 01 ydg fattn&iv teg rag /elgag vnqgtrou rov nvevparog
elalv, oii/1 itQarai rov nvevuatog. Jujgeuv yag Xafiovreg tqv xdQlv
a vevuazog,6cj/)fdv Sldoo&at roig rzagy avruiv fturaXaufidvovaiv anetpqvavro
ix ri]g xvQtaxijg (pujvqg ravrrjv rrjv iXevBegtiorrjra elXtjtporeg. El di rig
UiYX&elri /pvfriio ravTTjv ivvqaduevog , artoxtjgvxzov dtayogevovot rdv
rotovrov zfjg legar txijg rd^etog [ai. d£/a$:]. Kal el xal ovopan rt)v legu)avvr\v
xexXqguncu, aXX' ovv dtaif evderai 6 X6yog,fatl rui ngayuan. ovdelg yagBeui
dovXevetv dvvarai xal fiaupovq:, dg evayyeXixuig ipu&oiiev. Kal fatel rjxov-
oape v ngotptjrixdig roii&eovpouivtog- UgelgXaXr)oczre elg zqvxagdlav 'legov-
auXtju, av&ig re fatajteiXovvzog xal Xtyovrog * u axonog iuv iSrj rrjv £o/u-
(paluv Igxo/iivriv, xal (.n ) aquavrj rfi adXitiyy t, xai 6 Xaog ftrj (pvXafyrai,
xal i/.frovoa r) Qoutpala Xafitj i£ avruiv ro alpa ix rijg x^tgog rov
axonov ix^rijcrcu, <poriuj rov ryg at (onijg xaraxglftazog avayyiXXouev rotg
jigoidgotg ndai ttbv xa&' r)f.iug ixxXrjoiuiv, iva /uera 7iag6r}olag xara rov
delov artoazoXov eXnmuev' xu&agol io/Aev ano rov a^uarog rciv nagafia c-
rorruiv rdg xavovixag dtaragetg, xal ndvvye udXXov rtiiv ini /griuaoi XftQ°’
tortjaavzujv r; -/eigorovrjDivrujv, Tlitgov rov Selov unoatoXo v, ov xal rtjv
Causa I. Quest. I. can. 17. 179) add.: sancti: EOH 180) nequitiam: EGK 181) cf. can . seq.%. 1. — Ans. VI, 73. (78.) 182) c/. c. 73. 97. et 98. infra
eadem 183) non amisit: Ans. 184) dare non posse ne aliquid illum accepisse: Ans. 185) hoc loco apud Ans. adduntur quae in seq. can. videri licet. || can. 18.
1SG) Codd. coli. 0. - Turrecrem. 187) Eo. ad Epp. Maccd. scr. c. a. 415. c. 7. — Jaffe no. 107. — Ans. ded. V, 123. ; Ans. VI, 73. (78. can. : ordinati ab haereticis)
Ico Dccr. VI, 59. 60. Ivo Pan. m, 130. (can.: ordinati a haereticis) Coli. tr. P. I, 38, 12. 13.; Polyc. II, 31, 10.; ib. VIE, 7, (5,) 2. (can.: ordinati ab haereticis)
188) Codd. et Edd. coli. 0. 189) ordinati: Ans. ho Pan. Poli/c. VII. 190) et ubi: orig.; ubi autem: Ivo Pan. 191) quo: AHisp.Ans.ded. ; ut: orig. ed Constant .
192) add. : constat: Ans. 193) 'Codd. coli. 0. orig. Ans. dcd. Ans. Coli. tr. P. Polyc. U. VII. ; honor locum habere non potest: Ico Pan. 194) Codd. et Edd.coll.o.
/n- Lugdd, II. III. (si sicut) — Hisp. Ans. ded. Ans. Polyc. II. VH. 195) Num. c. 19. v. 22. 19G) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. ded. (quod qui tetig.) ; Ans. Ivo Pan.
Polyc. VII. 197) id ei: orig. VJfy Codd. coli. 0. Coli. tr. P. 199) Codd. et Edd. coli. 0. orig. Eisp. Ans. ded. Ans. Ivo Decr. Coli. tr. P. Polyc. II. VII.; ecclesia:
Jco I em. 200) ei . . . dari: Ans. dcd. 201) ullum aliquem: ib. 202) certe: deest: Ans. 203) add.: quis: Ans. Ivo Pan. Polyc. VH. 203) finis canonis: Ans.
Jolyc. VH. 205) comparticeps i orig. 20G) Codd. collo. Ed. Bas. orig. Eisp. Ans. ded. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. Polyc. ; factus sit: Edd. coli. rei. 207) ABCDF
,, i, s tT dainIlationis: EQK Md- co{1- reL ori9 * Ivo 208) Et: Coli. tr. P.; At: Ivo Dccr.; Verum: Ivo Pan. 209) dicit: Ans. ded. 210) Codd. coli. 0.
(oll. tr P. ; vera iustaquo : Eisp. 211) egestum: C; finis canonis: Ans. ded, Polyc. U. 212) Codd. et Edd. coli. 0. Coli tr. P. 213) per benedictionem : EGE
orig. Hinp. Ivo Decv. JPuu. 214) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 215) eis: EOE 21«) add. : etiam: AB 217) honorem: deest: AJDFf in olericat. officium : C;
subrogare consuevit: BC 218) Codd. coli. o. || can. 19. _213) Codd. coli. o. — scribens dicit: AEO — imo 7ii.II. de poenit. adversus Novatianos cap. i. ho.23.
Jaffe no. 1409. — Alger. HI, 30.
233) Omnes: AB; Hob: C
232) sci\ ao. 787. — Ans. VI, 86. (83.); Deusded. P. II. a Corr. et R. immerito laudatur.
365
366
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 21. 22.
ponunt, Petrus diuinus apostolus (cuius cathedram sortita est
sanctitas uestra) tamquam Symonem magum deponit. §. 1.234 a
Tollerabilior enim est Macedonii et eorum, qui circa ipsum
sunt, sancti Spiritus inpugnatorum inpia heresis. Illi enim
creaturam et seruum Dei Patris et Filii 235 Spiritum sanctum
delirando fatentur, isti 236 b Suum eundem Spiritum san-
ctum237 c efficiunt seruum. Omnis enim dominus quod habet,
si uult, uendit, siue seruum siue aliquid 233 aliud eorum, que
possidet. Similiter et qui emit, dominus eius uolens esse
quod emerit, per precium pecuniae illud adquirit. Ita et
qui hanc iniquam actionem 233 operantur, detrahunt Spiri-
tui 2*o sancto, equaliter peccantes his, qui blasphemauerunt,
dicentes241, Christum inBeelzebub eicere242 demonia, atque,
ut uerius dicamus, Iudae conparantur proditori243, quiluaeis
Dei 244 occisoribus Christum uendidit. Cum ergo Spiritus
sanctus consubstancialis sit Christo, eiusdem ipsi245d portio-
nis erunt. Et proculdubio in‘246 eis non est gratia Spiritus
sancti, id est sacerdotii sanctitas247. Nam quod non accepe-
runt non habent 248. Ait enim Petrus Symon246: „Non est
pars tibi neque sors in sermone isto, quia existimasti donum
Dei pecunia possidere." 230 c §. 2.2®if Nam et uicesimus
nonus canon252 sanctorum apostolorum, et Actus eorundem,
et tercius et quartus liber Regnorum, alienum omnino a
sacerdotio pronunciant eum, qui aliquando dederit uel ac-
ceperit pecuniam in aliquo tempore, siue ante manus in-
positionem253^, siue post inpositionem254h. Accipere enim
est quandocumque accipere.
C. XXII. Et qui dat, et qui accipit, ut ordines sacri pre-
stentur , anathema sit.
Item ex Concilio Bracarensi II. [c. 3.] 255
Placuit, ut de ordinatione256 clericorum episcopi munera
nulla suscipiant 257 a, sed, sicut scriptum est2®8, quod gratis
donante Deo accipiunt gratis dent. Non aliquo precio Dei 253
ratia et inpositio manuum uenundetur26^ quia antiqua dif-
nitio Patrum ita de ecclesiasticis ordinationibus 2®i statuit,
dicens262: „Anathema sit danti et accipienti." 203 Propterea,
quia aliquanti 264 multis sceleribus obruti, sancto altario
indigne ministrantes, non hoc 265 testimonio bonorum ope-
rum 266 b? sed profusione267 munerum obtinent, oportet 263
non per gratiam munerum, sed per diligentem discus-
sionem prius, deinde per multorum testimonium clericos
ordinare.
Gratian. Ex hac 262 c auctoritate Ambrosii210 d et Gregor ii
patet , quod symoniaci ( sicut et21i alii herctici) a fide exorbitant ,
et ideo consequenter de illis intelligitur , quod de aliis decernitur.
IV. Pars. §. 1. Item opponitur , quod prophetia donum
Spiritus sancti est, hec autem in ueteri testamento a sanctis
prophetis uendi consueuerat. Unde Saul ad Samuelem pro
uaticinio expetendo non nisi cum munere ire presumpsit. Uxor
EDITIO ROMANA:
Causa I. Que st. I. c. 21. a) Et infra: §. 1. b) isti vero c) sanet.: deest d) omnino et ipsi e) possideri f) Et
supra: §. 2. g) imposit., sive in ipsa manus impositione h) imposit. : deest — 22. a) accipiant b) actuum c) illa
d) B. Ambrosii
NOTATIONES CORRECTORUM.
xa9id(>av tyxXrjgutoazo ij 6t3t kipixrj vt utov aytotrj;, r ifiutva tov fiuyov,
zovzovg xci&cAovrog. Tovtov 'ivixev ov % i bjfoaze/Uofit&a tov ivayyiXXnv
rijv dkrjBeiav, (pvXurtovteg xai xgazovYTtg td Ttaga ti ov ayluiv xai navtv-
tpijuoiv djtootoXiov, xai tdiv uoidlf.iL jv nazoiLv i)pii iv xavouxtvg Ixdoitivza.
xai si ti zovzujv nage fiudtj irrtu ztviov, (HfslvztOfU&a. *H ovv adeAqnxi)
vuiov unxitoo7tQMi)g ayiwovyq Iv&tofiiog xai y.azd 9sov (iov/.rjoiv jzqvzu -
nvovoa ttjv l(Qag/ix)}Y dyiortlav, diaftoqtov s/si zqv dugav. tiQqxe yag
dia tov 7tgo<pr\tov 6 nguitog xai /xtyag agxttgtvg 6 Xqiaiog 6 9tdg »)jucuv-
Cw iyw, dXii »/ tovg dotgd&rzag fit Sogdam. oldag ydg, aveg iruSv^utHv tdiv
toii nvtvfiazog, ott tpogi\roxlga fiaXXov loti Afaxtdoviov xai tuiv aptfi avtov
nvtvfiaio fia^tor rj dvoosflrjs aXgtoig. ixelvaiv ydg xzlofia xai 6 ovkov tov
Bsoij xai nazgog to &yiov nvtvfia Xijgodovvziov, ovtoi kavxiuv, idg doxovoi,
dov/Lov avzo noiovai. n&g ydg dto/iozrjg ot * dv Ijroi, povkoixo, ningd -
oxti, tize olxizijv, tire \ iztgov, tov xlxzrjzat . diaavzug xai 6 dyoga^ojv
St07tbtr}g povlofitvog «Ivot tov rjyogaOfilvov, did tifii)v agyvglov tovzo
xzazai. ovztog ol zavtqv trjv d&cofiov ngai-iv Igya^bfuvot xaza{h(Ja%ovoi
td nvtvfia to dyiov, loa dfiagzavovttg tolg (Jkuoipyjfiovoiv Iv
IxpalXt iv td daifiovta tov Jioiotov, yj, zoye db]9lotegov slnelv, n agtolxaoiv
*Iov6<i tqi rtgodoxrf, bg toig 9toxz6voig lovdaloig tifiijg agyvglov tov xvgtov
dnrifutoibjaaTO. lS2g ovv zo dyiov itvevua bfioovoiov tozi Xgiotip tip
rffitZv, zfjg avttjg navtlnov loovta i fugtbog, wg dnoSidtixzai. sl 61
ov ningaoxeiai, izgodrjlov ydg, ovdafi&g, dvafiiputxztvg ovx iotiv Iv avzolg
17 x^Q1* tov biytov nvtvfiatog, ijzoi [a1. tlt ovV] 13 tijg Ugtoovv) jg dytoztla,
xai 0 ovx I Xaflov ov<J* i%ovoi. Mvrjo9ritiiJoav tov aylov lilzgov Jtgog tov
tovzo l7titt}devoavza ovtuioi liyovzog • ovx lozl 001 fitglg, ovdi y.iijgog iv
tui A oyip. Ei ydg dntfinojAtizat »} t»/; Itgwovv tfg d$la, dga [al. a^a]
rtegtztrj nag avzolg 17 xaia tov plov otun) nohttla, xai >/ iv ayvth f xai
dgtzf/ dvaozgotprj. ntgitzbg xar’ avzovg xai UavAog 6 9eiog dnbozolog,
didaaxoiv, 6tlv tov inloxonov dve/iUtj7tzov elvai , oiuipgova, xoofiiov, dtdax-
•rixov, lyxgazff , vrjipdXiov, dvtt^bfitvov tov xaxd tt)v didu/t)v mozov Aovov,
iva dvvatog 7/ xai nagaxa/Ltiv iv tf/ vyiaivovojj 61 6aoxa/.la, xul tovg axtt-
Aiyovzag lAly/tiv. Ol/ttai zolvvv xavtu navta ix tov ngdxov, xai uyo -
gaozov tijg Itgojovvrjg. al ovv vnoxtlfitvai ayioAtxtoi xgijattg dXXozgiov
Ttuvzrj tijg Ugaiovvtjg dnoipulvovtai , tbv noti doviu »/ Aa/Jovrar iv oiip 6tj-
7tozt xgbvig, etzt xai ngo ttjg xtigozovlag, tlte xai Iv tf/ xitgozovU/, titt xai
fitta zt jv ^«i^oroviav. laptlv ydg loti zb lariciv ozt dtfTtoze. alld xai
ndaag tbg ngofioAag tag IxxXtjoiaotixag dcpogl^ovoiv [ai. dipatgovoiv] l;ti
tfi tiHv xgrj fiat tov 66oet.
Fratri et commiaistro usquequaque sanctissimo ot bea-
tissimo Domino Hadriano Papae veteris Romae. Tarasiufl
indignus episcopus C o nstantin opolis novae Romae in Do-
mino S. Multipliciter multisque modis ex evaugelio et apostolorum Patrumque
praeceptis docemur, m sanctificatione sacerdotii mores ab avaritia tonge alienos
praestare, neque in ullius sacerdotalis viri ordinatione aurum argeutumve acci-
pere, aut aliud quippiam nobis ven dicare, quod sententiae ex divinis scripturis
et Patrum docti inis infra subtectae demonstrabunt. Qui enim maitus imponunt,
ministri sunt Spiritus, non venditores Spiritus, nam quum gratis gratiam Spiri-
tus acceperint, gratis etiam iis, qui ab ipsis accipiunt, dare tussi sunt ex voce
Domini, hac ipsa libertate potestateque accepta. Quod si quis cum auro emisse
convictus fuerit, hunc cx sacerdotali ordine, excidisse pronunciant, quanquum
nomine sacerdotium sortitus est, sed in cum falso nomen istud conferri re ipsa
comprobatur. Nemo [Matth. c. G. v. 24.J enim potest Deo ot uiainmonae ser-
vire. prout ex evangelio didicimus. Et quoniam audivimus Deum per os Prophe-
tae (Esa. c. 40. v. 2.] clamantem : Sacerdotes loquimini ad cor Hierusalem,
rnrsusque inhiantem ac dicentem [Ezech. c. 33. v. 6.]: Si speculator viderit
gladium venientem, et non insonuerit buccina, et populus sonon custodierit,
veneritquo gladius, et tulerit do cis animam, illo quidem iu iniquitate sua
captus est, sanguinem autem eius de manu speculatoris requiram: huius
igitur, quae ex silentio imminet, condemnationis metu, omnibus carum, quae
apud nos sunt, ecclesiarum praefectis annnnciamus, ita ut fidenter divinum
Apostolum [Act. c. 20.] imitantes dicamus, mundi sumus a sanguine eorum,
qui transgrediuntur canonicas constitutiones, et multo magis eorum, qui ob
pecunias ordinaverunt aut ordinati sunt, quippe quum Petrus, divinus ille apo-
stolus, cuius et cathedram sortita est fraterna vestra sanctitas, hos deposuerit, ut
.Simonem magum. Propterea non refugimus, quin veritatem praedicemus, ser-
vantes ac retinentes ca, quae a sauciis et omniquaque benedictis apostolis et ab
inclitis Patribus nostris canonice sunt traditu. Et si quid horum ab aliquibus
violatum est, aversamur. Fraterna igitur vestra summo sacerdotio congruens
sanctitas, legitime et apte ad voluntatem Dei sacerdotalem sanctificationem ad-
ministrans, celebrem adepta est gloriam. Dixit enim per Prophetam (I.Rcg. c.2.
v. 30.] primus ct magnus pontifex Christus: Vivo ego, nisi eos, qui gnc glorifi-
cant, glorificabo. Nosti enim, 0 vir eorum desideriorum, quae Spiritus sunt,
longe tolerabiliorem esse Macedonii ct eorum, qui ab illo, sancti Spiritus impugna-
torum hacresim. Nam quum illi sanctum Spiritum Dd ct Patris creaturam ct
servum tingentur, hi suum ipsorum, quantum putant, serium ipsum faciunt.
Omnis enim Dominus quicquid habet, quum libuerit, vendit, sive famulum, site
aliquid aliud ex his, quae possidet. Similiter ct qui emit, volens emitte rei domi-
nus fieri, argenti pretio eam acquirit. Ita qui hoc nefarium facinus admittunt,
sanctum deprimunt Spiritum, aeque peccantes atque illi, qui Christum in Dcclzc-
bub ciiccre daemonia ore blasphemo dicebant, vel, ut verius dicam, ludite prodi-
tori sunt similes, qui Dei interfectoribus Judaeis argenti pretio Dominum ven-
didit. Quando igitur Spiritus sanctus consubstantialis est Christo Deo nostro,
perspicuum omnino est. eos in eadem parte ac sorte numerandos esse, ut demon-
stravimus. Quod si non venditur, quemadmodum ccite non venditur, comper-
tissimum quoque est, in istis sancti Spiritus gratiam non esse aut sacerdotii
sanctificationem, et quod non acceperunt non habent Meminerint S. Petri ad
eum, qui id procurarut, hoc modo dicentis [Act. c. d. v. 21.J; Non est tibi pars,
nequo sors in sermone isto. Nam si venditur sacerdotii dignitas, supervacua
igitur apud /fisos est honesta vitae institutio et puritatis virtutisque cultus ; super-
vacuus apua ipsos ct Paulus //irinus apostolus [I.Tim.c.3. v.21.], docens, opor-
tere episcopum esae sine crimine, temperantem, modestum, aptum ad do-
cendum, continentem, sobrium, insistentem fideli secundum doctrinam
sermoni, ut potens sit et exhortari in doctrina sana, ct contradicontes refel-
lere. Pereunt igitur haec omnia ex co, quod sacerdotium venditur ct emitur.
Subtectae igitur sententiae ex sanctis collectae alienum omnino a sacerdotio
pronunciant eum, qui quocunque tempore dederit vel acceperit, sive ante ordina-
tionem, sive in ordinatione, sive post ordinationem. Acaptre enim est quando-
cunque accipere. Sed et omnes ecclesiasticas promotiones, in quibus pecunia
intervenit, irritas esse iubent.
Causa I. Queat. I. can. 21. 234) Codd. coli. 0. Ans. 235) add.: id est: BD 236) ABF Aus. 237) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. 233) qnid: EQHAns.
239) operationem: EGH 240) spiritu: Ans. 241) Matth. c. 12. 242) eum deicere: EGH; deinoniom: AB 243) traditori: Aus. 244) Dei: deest: BChhll
Edd . coli. 0. pr. Bos. 245) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. 246) In: deest: EGH 247) dignitas: A; add.: generalis distinctio in hoc et similibus: 6' 218) add.:
scilicet non digne habent vel non habent aut non consecrant si extra formam ecclesiae aut acceperunt aut dare voluerunt: C 249) Simoni: A//; — Act. c. 8.
250) Codd. coli. 0. pr. BD 251) Codd. coli. 0. Ans. 252) canonum: EGH 253) Codd. et Edd. coli. o. 254) Codd. coli, o.; post manus inpos. : Ed. Bus. Ans.
can. 22. 255) hab. ao. 572. ap. Brutis II, 40. — Ito Decr. V, 128.; Coli. tr. P. II, 46, 3. 256) ordinationibus: orig. Hi&p. 2bT) Codd. coli. o. Ito Coli. tr. r.
258) Matth. c. 10. v. 8.; sed ut Bcript. eat: Hisp. 259) Dei: deest: Ivo 260) venundentur: EGH 261) ordinibus: 16. 262) ib. supra c. 2. 2G3) danti
pientiquo: AB; ait: deest: Hisp. 264) aliquando: Ivo 265) ob testimonium: Ivo 266) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. tr. P. 267) pro effusione: EGH 268) add. :
orgo: orig. Ivo 269) Codd. coli. 0. 270) Codd. coli. 0. pr. BD 271) et: deest: EGH ||
367
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 23. 24.
368
etiam Iernhoam ad hominem Dei non nisi cum munere accessit.
Item Christus a Iuda uenditus auriculam serui sanauit. Exemplo
itaque Saulis et uxoris Ieroboam patet, quod donum Spiritus
sancti onere uel uendere non est peccatum. Exemplo Christi
liquet, quod Spiritus sanctus, etsi intuste a symoniacis uenalis
putetur, uirtutis tamen suae non obliuiscitur, nec desinit effectum
suae gratiae etiam uenditus preslare. Sed de prophetia B.Ieroni-
mus in [c. 3.] Michea'm 1 conpetenter soluit, malos tantum
accepisse, non bonos denuncians 273 :
C. XXIII. Mali prophetae, non boni prophetiam uendebant*.
„ Duces," 2740 inquit, „eius in muneribus iudicabant, sa-
cerdotes 275 c eius in mercede respondebant, et prophetae
eius in pecunia diuinabant, et super Dominum requiescebant,
dicentes: Nonne Dominus est in nobis? non uenient super
nos mala. Idcirco propter uos Sion quasi ager arabitur276,
et Ierusalem ut custodia pomerii277'' erit.“ Nemo ambi-
gat276®, Ierusalem propter scelera, que in hoc capitulo legun-
tur279f, fuisse subuersam. Et paullo postae; §. 1. Poterat
Petrus261 h Symoni mago uendere quod petebat; imo poterat
simulare262 uendentem, (Spiritus enim sanctus nec uendi283»,
nec emi potest); sed oblatam pecuniam cum offerente
dampnauit. §. 2.284k Nec moueat quemquam illud, quod
in primo libro Regnorum2851 legimus, Saulem uolentem ire
ad Samuelem dixisse puero suo, ad eum se ire non posse,
,, quia precium, non est in manu mea," et adiecit: „ quarta
pars sicli in manu mea est, hanc 286 m dabo uiro Dei, et
adnunciabit uiam287n nostram." Non enim scriptum est,
quod Samuel acceperit, aut quod illi obtulerint, quin potius
pascuntur a propheta2880. Sed fac289 eum accepisse: sti-
pes magis estimandae290 sunt tabernaculi quam munera
prophetae 291 P. Siclus enim uiginti obolos habet. Quarta pars
ergo 292 9 sicli quinque sunt oboli. Nostri2931, igitur sacer-
dotes, si uolunt uendere prophetiam, et columbam 294 s in
cathedris suis proponere, quas Dominus flagello293 subuertit,
quinque296 tantum obolorum sint mercede297 contenti,
qui** utinam non precium298' uillarum, sed quinque obolos
acciperent299. §. 3. Hoc ipsum sonat in300u tercio 301 Regno-
rum libro, de uxore Ieroboam ad hominem302 Dei, per-
gente303, que non nisi decem panes*** obtulit304v et cru-
stulam et uas mellis. Hec3o5w magis + in sumptus806*
prophetae reputanda sunt quam munera 307 y prophetiae308,
licet potuerint309 hi, qui ad ariolos ire consueuerant3102
ex3itaa mala eorum312bb consuetudine id ipsum existi-
masse313cc de314dd prophetis, et uoluisse sanctis uiris offerre
quod diuinis offerre consueuerant815. §. 4. Unde in
quarto 316 ++ libro Regum817 legitur: „quod Eliseus uenit
Damascum, et Benadad rex Siriae egrotabat, nunciauerunt-
que318 ei, dicentes: Venit uir Dei huc, ait 31966 rex ad
Azahel32°88: Tolle tecum munera, et uade in occursum uiri
Dei, et consule Dominum per eum, dicens, si euadere de
hac infirmitate potero. luit ergo Azahel in occursum eius,
habens secum munera, et omnia bona Damasci, onera qua-
draginta camelorum." Sed non sunt credendi 321 bb ac-
cepisse, sicut de eodem Eliseo legitur, quod Naaman mun-
datus a lepra obtulit ei munera, dicens: „ Obsecro, ut
accipias benedictionem a seruo tuo. At ille respondit:
Viuit Dominus, ante quem sto, quia non accipiam. Cumque
uim faceret, penitus non acquieuit."
[C. XXIV.]3220
Idem in eodem3233 *
Numquam324 diuinatio in325c bonam partem accipi-
tur3268. Videbantur sibi quidem327 esse prophetae, sed
uia pecuniam accipiebant, prophetia eorum 328 e facta est
iuinatio.
Gratian. Cum ergo secundum Ieronimum boni prophetae
non munera prophetiae accipiebant, sed stipes tabernaculi, mulis 329
autem, qui330 accipiebant, prophetia, que donum Dei videbatur 331 6,
in diuinationem, que diabolica est, convertebatur, quid aliud colli-
gitur, nisi quod symoniacis { quod superius dictum est) nulla spiri-
tualis gratia cooperatur333l Cum 333 enim in sacramentis 334
„ neque qui plantat333, neque qui rigat, est336 e aliquid, sed 337 qui
incrementum dat, Deus,11 quis operatur in eis338, si Dominus333,
qui incrementum dat , in eis non lucet, sed est otiosus340? Item,
quod dicitur de Christo, quod 341 sicut Christus uenditus restituit
auriculam Maleo, et fecit miractda, sic et Spiritus sanctus possit
uendi, et in ipsa uendicione 342 gratiam suam operari, non343 ualel
hec similitudo. Non enim hoc operatur Spiritus sanctus spiritua-
li/er in perfidis mercimoniis auariliae, quod Chiistus gessit corpo-
raliter certi misterii causa ad exemplum patientiae. Si enim
omnifaria est similitudo, cum credatur posse uendi, ut344*1 Chri-
stus, credatur etiam Spiritus sanctus posse crucifigi, quod inpos-
sibile est. Potest etiam inlelligi (ut a similitudine non recedamus),
quod sicut Christus uenditus non venditori uel ementi, sed eis, qui
nescientes aderant, dona suae gratiae contulit, pro quibus etiam
in cruce supplicavit, sic et Spiritus sanctus non vendenti uel
ementi, sed his, qui de manibus eorum ignorantia ducti sacramenta
dominica accipiunt, suae gratiae effectum largiri ■probatur. §. I.
Item obicilur 3i3, quod etsi malum sit 346 ecclesiastica emere, tamen
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 23. a) Michaeae b) Iudices c) et sacerdotes d) pomarii e) ambigit f) describuntur
g) Et infra: h) utique Petrus i) venundari k) Et paulo post: §. 2. 1) Regum m) pretium, quod offerret pro vaticinio
non haberet, et puerum respondisse : Ecce inventa est in manu mea quarta pars sicli pecuniae, et dabo n) nobis viam
o) a propheta pascuntur, et invitantur ad prandium p) prophetiae q) et quarta pars sicli r) Et nostri s) columbas
t) pretia u) et in v) quod uxor Hieroboam infirmante filio pergit ad Achiam hominem Dei, et defert ei decem panes
w) quia haec x) sumtum y) muneri z) consueverant (quia multi divini et arioli erant in Israel) aa) ex: deesl
bb) eorum: deest cc) aestimasse dd) etiam de ee) annunciaveruntque ff) et ait gg) Azaelem hh) est credendum —
c. 24. a) C. XXIV. Quod divinatio in bonum non accipitur b) eod. capite c) in scripturis in d) accipitur. Non est
augurium in Iacob neque divinatio in Israel, e) ipsorum f) erat g) sit h) sicut
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIII. # Caput hoc in uno vetusto exemplari coniunctum est su-
periori, et loco primae dictionis: Indices, legitur: Duces; quemadmodum
est apud B. Hieronymum in versiono LXX.
** Quinque tantum obolorum sint mercede contenti, qui:
Ista omnia absunt a recentioribus editionibus B. Hieronymi, atque etiam a
vetustioribus, praeter dictionem: qui. Sed non sunt expuncta, quia sen-
tentiae non officiunt.
*** Decem panes: Sic in vulgata latina B. Hieronymus habet:
panes et uvas passas et vasculum mellis. In graeca autem vulgata et crustula,
et uvae passae commemorantur : uQtovg, Inquit, xal xoXAvqia tolf rlxtoig
avro€, xal ataqrvXag.
f Quia haec magis: Ista usque ad vers. Licet, non habentur hic apud
B. Hieronymum, sed loco eorum haec: Dicitur enim, quid secum illa por-
taverit, et tamen propheta non scribitur accepisse, quippe quum et corripuerit
eam, et venturum luctum praedixerit, licet, etc.
++ Unde in quarto: Haec usque ad finem non sunt inventa apud
B. Hieronymum.
C. XXIV. * Hoc etiam caput in aliquot vetustis est coniunctum supe-
riori, et legitur ut in originali : Nunquam enim.
Causa I. Quest. I. can. 23. 272) ABCDF ; Malachia: EQH — ad vers. 9. — Alger. m, 40. 273) add.: dicens: EQH 274) Codd. coli. o. pr. D. Alqer.
275) Codd. et Bdd.coll. o. orig. Alqer.; sacerd. quoque: orig. 276) exarabitur: AB 277) Codd. et Edd. coli. o. exc. Lugdd. II. III. — Alger. 278) Codd. et Edd.
coli. o. Alger. 279) ib. 280) Codd. coli. o. Alger. 281) Codd. el Edd. coli. o. Algei\ 282) Bimulato vendere: Edd. Ba3. Ven. II .Par. Lugd. I.; simulare vendere:
CD Edd. Arg. Nor. Ven. I. 283) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 284) Codd. coli. o. Alger. 285) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bos. Alger. — Corr. — cf. I. Reg. c. 9.
286) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugd. II. III. 287) Codd. coli. o. 288) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 289) sed qui facit: Alger. 290) existim.: DEFH 291) ABCDF
Edd. coli. o. Alger. 292) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 293) ib. 294) Codd. coli. o. Alger. 295) «agellis: AB 296) quinque . . . utinam: deest: orig.
297) obolis in mercede: Alger. 298) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 299) accipiant: orig. 300) Codd. coli. o. Alger. 301) tert.: deest: Alqer • Regum; Edd .
coli. o. pr. Bas. — HI. Reg. c. 14. 302) ad Achiam hom.: Alger. 303) pergentem: ABCDF Edd. coli. o. 304) Codd. et Edd. coli o. Alqer. sed post pergent ap.
Alger. statim sequitur: licet potuerint etc. 305) Codd. coli. o. 306) ib. 307) Codd. coli, o.; in munera: Ed. Bas. 308) prophetae* AB 309) potuerant: Edd.
coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III. 310) Codd. ct Edd. coU. o. Alger. 311) Codd. et Edd. coli. o. ; pro : Alger. 312) Codd. et Edd. coli. o. Alger 313) Codd. et Edd.
coli. o. 314) Codd. coli. 0. Alger. 315) finis canonis; Alger.: Richt. sequentia Gratiani esse verba censet sed in Codd. coli. o. §. signum ano Gratiani dicta distingui
solent non invenitur 316) IV. Reg.c. 5. 317) Regnorum : EQH - Corr. 318) ABCEGH 319) Codd. et Edd. coli, o . 320) Codd. coli o 321) AC' sunt credenda:
B: sunt credendum: F : est credendus: GH\\ can. 24. 322) Codd. coli. o. 323) ib. — Alger. III, 43. 324) numquid: Alger 325) Codd et Edd coli o. Alger.
326) ib. 327) quidam: CEGH 328) Codd. coli. o. Alger. 329) mali: ABDEF 330) quia: ACEGH 331) Codd. coli. o. 332) comparatur - AB ^3) Alqer m, 43.
334) I. Cor. c. 3. r. 7. 335) add. : est aliquid : OH 33C) AB EQH 337) sed . . . Deus : deest: GH Alqer. 338) illii : QH ^D^sanidin^mTre debet :
Alger. 340 occisus: AB 341) Alger. III, 42 342) add. : sua: Alger. 343) sed non valet haec similitudo ut hoc operetur spiritu *Alaer Z4A) CM. coU. o.
Alge)'. 345) Sed obicit Petrus Damiauua: Alger. IU, 41. 346) est: EQH ur spiruus . Aiger. iw.
3G9
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 25-28.
370
sepe sinistra principia ad felices perveniunt exitus. Vi Iacob per
subplantaciunem pervenit ad benedictionem , ut seges , que leprosa
manu seritur , munda tamen™ metitur , ut ex™ adulterino con-
cubitu pulcra soboles nascitur™ : sic et pecunia , que per symo-
niam acquiritur , felicem liabel exitum , cum pauperibus pro-
futurei350 erogatur. Sed nichil horum symoniacis patrocinatur.
Ait enim Leo [Episcopus] ad Mauros Episcopos, [epist.
LXXXV. ai. LXXXVII.j 331 :
C. XXV. Que malo inchoantur™ principi», non bono
peraguntur exitu.
Principatus, quem aut seditio extorsit313, aut ambitus
occupauit, etiamsi moribus atque actibus non offendit311,
ipsius®® tamen uitii336a sui est perniciosus exemplo. Et
difficile est, ut bono peragantur exitu, que malo sunt in-
choata principio.
C. XXVI. Non superedificatur bonum opus, ubi Christus
fundamentum non est.
Item Gregorius [Anas t asio], Antioceno Episcopo,
[lib. VII. epist. 47. Indict. a.]317*
Cum Paulus dicat333: ,, Fundamentum aliud nemo potest
ponere, preter id, quod positum est, quod est Christus
lesus," consequenter probatur, quia ubi Christus non est
fundamentum, nullum boni operis est superedificium339.
C. XXVII. Non potest fieri elemosina ex pecunia symo-
niace adquisita.
Idem Siagrio Episcopo, [lib. VII. epist. no.]360a
Non391 est putanda392 elemosina, si pauperibus dispense-
tur363, quod ex illicitis rebus adquiritur3643, quia qui363 hac
intentione male366 accipit, ut bene 367 c dispenset, grauatur
potius quam iuuetur3688*. §. i.'3G9° Unde etiam certum3797
est, quia etsi371 monasteria uel372e xenodochia, uel quid
aliud ex3733 pecunia, que pro sacris ordinibus datur, con-
struantur374, non proficit mercedi. §. 2.373' Ne376 ergo sub
obtentu elemosinae cum peccato aliquid377 studeamus ac-
cipere, prohibet 373k scriptura, dicens379: „ Hostiae inpiorum
abhominabiles sunt3301, que offeruntur ex scelere." Quic-
quid381 enim in Dei sacrificio382 ex scelere offertur, omni-
potentis Dei383 non placat iracundiam, sed irritat. Hinc
rursus scriptum est384: „ Honora Dominum de tuis333 iustis
laboribus." Qui386 ergo male tollit, ut quasi bene prebeat,
constat sine dubio, quia Dominum non honorat. Hinc quo-
que per Salomonem387 dicitur: „Qui offert sacrificium de
substantia pauperis388™, ac si389n uictimet3900 filium in con-
spectu patris." Quantus391 autem dolor sit patris, per-
pendamus, si in eius conspectu filius uictimetur, et hinc
facile cognoscitur392 P, quantus393<i apud Deum dolor ex-
asperatur, quando ei sacrificium ex rapina tribuitur. Nimis
ergo declinandum est, sub 391 r obtentu elemosinae peccata
symoniacae hereseos perpetrare. Nam aliud est propter
peccata elemosinas facere, aliud propter elemosinas peccata
committere393** Et post pauca : 3. Quisquis igitur396 s
sacerdotium non ad elationis pompam, sed ad utilitatem
adipisci desiderat, prius uires suas cum eo 397t, quod est
subiturus, onere metiatur, ut si est398 inpar abstineat, ct
ad id cum metu etiam, cui se399 sufficere existimat, accedat.
C. XXVIII. Pastor symoniaens nullam ouibus prebet
meilelavii<Ma.
Idem Theodorico et Theoberto Regibus Francorum,
[libro VII., ep. 1 14.] 191
Fertur102 symoniaca heresis (que103 prima contra Dei
ecclesiam diabolica subplantatione 104 1> subrepsit, et in ipso
ortu suo zelo403 apostolicae ultionis percussa atque dam-
pnata est) in regni uestri finibus dominari, cum196 in sacer-
dotibus fides sit eligenda cum uita. Si enim407 uita deest,
fides meritum non habet, B. Iacobo attestante108, qui ait101':
,, Fides sine operibus mortua est." Que enim opera esse11'1
ualeant sacerdotis, qui honores411 c tanti sacramenti con-
uincitur obtinere per premium? Et post pauca: §. 1. Hinc
igitur non solum in ordinatoris et ordinati anima4128 letale
uulnus infigitur413 e, uerum etiam excellentiae uestrae regi-
men4147 episcoporum uestrorum413s culpa (quorum magis
intercessionibus iuuari debuerat) pregrauatur. Si enim is
dignus sacerdotio creditur, cui non actionis116 merita, sed
premiorum copia417 suffragatur118, restat, ut nichil sibi in
ecclesiasticis honoribus119 grauitas, nichil sibi1201' defendat
industria, sed totum auri profanus amor obtineat. Et, dum
uitia421 honor remunerat422', in423 locum ultoris 124 is for-
tasse, qui fuerat ulciscendus, adducitur, atque hinc423 sacer-
dotes426 non proficere, sed perire potius indicantur427.
Vulnerato namque428 pastore quis curandis ouibus adhi-
bet42911 medicinam? aut quomodo populum430 orationis
clipeo431 tueatur, qui iaculis hostium4321 se feriendum433 ex-
ponit434? aut qualem fructum de se433 producturus est,
cuius430 graui peste radix infecta est? Maior ergo metuenda
est locis illis calamitas437™, ubi tales intercessores ad locum
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 25. a) iniitii — c. 27. a) Syagrio et aliis Episcopis b) accipitur c) quasi bene d) iuvatur
e) Et paulo post: §. 1. f) illud certum g) aut h) de i) Et paulo post: §. 2. k) aperte sacra scriptura nos prohibet
1) sunt: deest m) pauperum n) quasi o) victimat p) cognoscimus q) quantum r) dilectissimi fratres, sub s)ergo
t) hoc — c. 28. a) medicinam b) plantatione c) honorem d) animam e) infligitur f) regnum g) vestror. : deest
h) sibi : deest i) remunerantur honore k) adhibeat 1) hostilibus m) fore calamitas
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXVI. * Apud B. Gregorium sic legitur: Praedicator autem egregius
dicit: Fundamentum, etc. Quisquis ergo cum dilectione Dei et proximi fidei,
guae in Christo est, firmitatem tenet, eundem Jesuin Christum, Dei et hominis
filium, apud se posuit fundamentum. Sperandum ergo est, quod ubi Christus
fundamentum est, honorum quoque operum sequatur aedificium.
C. XXVII. * Iuvatur: Si liic interponatur caput, Eleemosyna.
infra 14. q. 5. erit integer hic locus.
** Committere: Hic apud B. Gregorium iutcriiciuntur c. Hoc quo-
que. dist. 59. et c. Sicut Neophytus, dist. 43.
Causa I. Quest. I. can. 21. 347) ndd.: manu: AD 348) ox: deest: Alget'. 349) finis: Algr.V. 340) profut. : deest: EQH\\ can. 25. 351) Unde Leo
Papa: EQH — scr. c. a. 44G. Ep. XII. c. 1. Ed. Buller. — Jaffe no. 188. — .-in». VI, 20. (cnn. coutin.); Caes. III, 72. ; Alyer. III, 41. — r.f. Dist. LXI. c. 5. 852] in-
cipiuntur: AB 353) contulit: orig. 354) offenderit: D Ed. Bas. 355) ipso: Aus. 350) A Alger. || can. 26. 357) Ep. 49. scr. no. 599. lib. IX. Etl, Mnnr. —
Jaffe ito. 1209. — Alger. Ilf, 41. 358) I. Cor. c. 3. w. 11. 359) sequitur aedificium: Alger. jj can. 27. 3G0) Codd. coli. o. — Ep. 10G. scr. ao. 599. lib.~ IX. Ed.
Maur. — Jaffe no. 1263. — Ans. V, 30. (31. can.: omnino metuenda et); ]vo Dccr. V, 112. (can.: Dum non attenditur); Jvo litu. li, 194. ; Coli. tr. P. 1, 55, 40.47. ;
Polyc. II, 1, 20- («f up. Aus.) 3G1) neque: Jvo Pan.; neque enim: orig. Coli. tr. P. Polyc. 3G2) reputanda: orig. ho Decr. Coli. tr. P. Polyc. 3G3) erogatur vel
dispens.: EGH 304) Codd. coli. o. — Turrccrem. 365) hic qui: Aus. 3GG) mala: ib. 3G7) Codil. ct Edd. coli o. Ans. (sed in Cod. Vatie.: ut quasi); Jvo Jhrr.
Coli. tr. P. ; Polyc. 3G8) BbEFQH Edd. coli. o. Jvo Pan.; adluvetur: Jvo Dccr. Coli. tr. P. — finis canonis: Jvo Dccr. Pan. 309) Codd. coli. o. Aus.: §. 1.: deest:
Coli. tr. P. 370) Codd. ct Edd. coli. o. 371) si: EQH 372) Codd. coli. o. pr. A (ct) 373) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 1‘ulyc. 374) instruatur: Polyc. 375) Codd.
coli. o. Ans. 37G) non: Ans. 377) aliq.: deest: Coli. tr. P. 378) Codd. coli, o.; sacra script. proh.: Edd. coli, o.; sacrae scripturae ordo: orig. Coli. tr. I\
379) Prov. c. 21. r. 27. 380) Codd. coli, o.; sunt Domino: Edd. coli. o. pr. Bas. — Aus. Polyc. 381) Quicquid . . . irritat: detst: Ans. Polyc. 3»2) officio: Coli,
ir. P. 383) Dei: deest: AB 384) Prov. c. 3. v. 9. 385) tuis: deest: Aus. 380) Qui . . honorat: deest: .-itis. Polyc. 387) Eccl. c. M. v. 24. 388) OalU. rojl.o.
orig. Ans. Coli . tr. P. Polyc. 389) ABCDF orig. Aus. Edd. coli. o. pr. Jias. laigdd. ; idem est ac si: EGH Edd. coli. rei. : ita gratus est ac si : Polyc. 390) Codd.
coit. o. orig. Aus. Coli. tr. P.; immolet: Polyc. 391) Quantus . . . victimetur: deest: Edd. coli, o., ita ut Jl. immerito a Corr. cu e ciba apposita esse ernsuent. ;
Quantus . . . tribuitur: deest: Aus. Polyc. 392) Codd. et Edd. coli. o. Turrecicm. Coli. tr. P. 393) Codd. et Edd. coli. o. orig. 394) Codd. et Edd. coli. o. ; frater
dilectissime, sub: Ans. Coli. tr. P. Polyc. 395) perpetrare: EOH; Nam . . committere: deest: ABD Coit . tr. P. — finis canonis: Aus. Polyc. 39G) t-0,’™}:
397) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 398) ut et impar e6t: orig.; sed ut si est in varietate lectionis 399) sc: deest: ABF ; qui se: orig. || can. 28. 400) DErQH —
in AB tota rubrica deest. 401) Item: CH; Theodeberto: orig. ; Ep. 110. scr. ao. 599. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffe. no. 1267. — Ans. VI, 78- (70.); Jvo Dccr. V, 1U- ;
Coli. tr. P. I, 55, 40.; Polyc. II, 1, 16. (can. coutin.); Alger. III, 45. 402) fertur autem simoniacam hacresim: orig. 403) quae . . . damnata est: deest: Am-i.
Polyc. 404) Codd. et Edd. coli. o. pr. D — Jvo Coli. tr. P. 405) telo: orig. 100) dum: Polyc. 407) enim: deest; An#. Polyc . Alger. 108) testante: h >n
•109) Jacob. c. 2. c. 17. 410) esse : deest: EGH CoU. tr. P. 411 ) ,1 J1CDF Ed. Bas. Aus. Jvo Coli. tr. P. 412) AF Ans. Coli. tr. P. Polyc. Alger. 4 13) AHKQJJ orig.
Aus. Polyc. Alger. 414) Codd. et Edd. coli. o. — excellentia vestra regia: Ans. Polyc. Alger. 415) ABCDF Edd. coli. o. orig. Jvo 4lG) accusationis: Ed. Bas.;
deest: Alger. 417) praemia: Alger. 418) suffragantur: Polyc. Alger. 419) Uonorcs ecclesiasticos : orig. Ans. Jvo Polgc. 420) Codd. coli. o. Jio Coli. tr. /. Alget.
421) add : illa: Alger. 422) Codd. coli. o. Edd. Bas. Lugdd. II. III. Jvo Coli. tr. P. JJolyc. — honoro munerantur: orig. Aus. (in Cod. 1 alte.: remunerantur) ;
honore romunerat: Ed. Lugd. I. ; honore muuerat: Edd. coli. rei. 423) in ... adducitur: deest: Alger. 424) ultionis: ABC 425) adduc*, non huic: Algu.
•126) sacerdotium: ib. ; sacerdos ... iudicalur: Polyc. 427 ) Hoc loco in DDF est initium canonis, cui in BF inscr. anteposita est: pastor aixuoniac-us ovibus
nullam prebet medelam; in D: deeodezn; inscriptio exstat iu ABD: idem eisdem. 128) enim: EGH 429) Codd. coli. o. Alger. -130) pop.: deest •'
431) Codd. et Edd, coli. o. Turrecrem. Ans. Iro Polyc.; deest: Alger. 432) Codd. coli. o. pr. AB 433) feriendus: Alger. 434) exposuit: Jvo Coli. tr.I. 43*y ue sv.
‘deest: ib. 436) cui: ib. 437) Codd. ct Edd. coli. 0. Turrecrem. Ans. Alger.
Corpus iur. cau. Ed. Friedbcrg. ^
371
372
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA L QUEST. I. c. 29—37.
regiminis adducuntur, qui Dei in se magis iracundiam438
prouocent439*, quam per semetipsos placare debuerant440.
Gratian. Cum**1 ergo secundum Leonem symonia non bono
peragatur exitu, secundum Gregarium nullum 442 boni operis se-
quatur edificium 443, nec 444 «st4450 putanda elemosina, que 446 ex
precio symoniae erogatur 447 pauperibus, uulnerato 448 pastore
medicina non adhibetur4*9 P curandis ouibus, de450 infecta radice
f ructus 451 non producitur, maior etiam calamitas in futuro
metuitur 499 1 , de453 tam sinistro principio quis felix exitus
speratur?
Hinc Augustinus ail4b4*:
C. XXIX. Symoniacorum sacramenta effectu gratiae carent.
Sicut eunuchus fuit, qui455 Ioseph conparauit, ita qui
gratiam mercatur, uiuum semen non habet siccis genitalibus.
Sic quoque ignis430 sacrificii, qui per457 septuaginta annos
Babilonicac captiuitatis sub aqua uixerat, extinctus est,
Antiocho Iasoni uendente sacerdotium, quod significauit
ignem Spiritus sancti non lucere in symoniacis sacramentis.
Gratian. Quid491* in his similitudinibus Ii. Augustinus no-
tare voluit, nisi quia sacramenta symoniacorum ( sicut et ceterorum
hercticonnn) licet sint uera quantum ad formam, inania tamen et
falsa sunt quantum ad effectum , cum non possint in cordibus 439
hominum gignere vel accendere celestem. gratiam?
V. Pars. §. 1. Sed obicitur illud Augustini contra here-
ticos [tractatu V. super euangelium Iohannis] 400 :
C. XXX. Sine bonus, siue malus sit minister, per utrum-
que Deus effectum gratiae confert461**.
Si fuerit iustus minister, conputo eum cum Paulo402,
qui gloriam suam non querit403, cficens404: „Ego plantaui,
Apollo rigauit, Deus autem403 incrementum dedit.“ Qui
uero superbus fuerit minister, cum zabulo4001’ conputatur407 ;
sed non contaminatur408 donum Christi, quia409 per illum**
purus470 fluuius transit, et uenit ad fertilem terram. Scio,
quia lapis ex aqua fructum ferre non potest, et per471c
lapideos canales472 transit aqua ad areolas, in canali lapideo
nichil generat4730; sed474c ortus4734 plurimum fructum af-
fert. Spiritualis enim470 uirtus sacramenti ut477 lux pura478
ab illuminandis excipitur; sed479 per inmundos transiens
non coinquinatur.
C. XXXI. De eodem 48°.
Item ad Vincentium Donatistam, [ep. XLVIII.]481
Ex catholica ecclesia sunt omnia sacramenta dominica,
que sic482 habetis et datis, sicut483* habebantur et dabantur
prius4848, quam inde exiretis.
C. XXXII. De eodem.
Item ad Donatistas, [lib. V. c. 19.]485*
Sic480 autem Deus adest sacramentis et uerbis suis,
per quoslibet4878 administrentur, quorum sacramenta et
uerba488c recta sunt, sicut489 mali homines, quibus nichil
prosunt, ubique peruersi sunt id est intus et foris4900.
[C. XXXIII.]491*
Item [lib IV. de bapt. contr. Donatistas, c. 12.]4928
Nec foris ergo493, nec494c intus quisquam, qui ex parte
diaboli493 est, potest in4980 se, uel in quoquam497 maculare
sacramentum, quod Christi est.
C. XXXIV. Sacramenta, que non mutantur, catholicis et
hereticis communia probantur.
Idem [Augustinus] ad Emeritum, [epist. CLXIV.]498
Sacramenta, que non mutastis, sicut habetis approban-
tur a nobis, ne forte, cum uestram prauitatem corrigere
uolumus499, illis ministeriis500*, que501'’ in uestra prauitate
deprauata non sunt, sacrilegam faciamus iniuriam. Neque
Saul3tl2c deprauauerat unctionem, quam acceperat, cui un-
ctioni Dauid3030, pius, exhibuit sepius304e tantum honorem.
C. XXXV. De eodem.
Idem ad Donatistas 306*.
Sicut ficti ueraciter306 non507 ficte recipiunt, nec308
eorum baptisma reprobatur, sic et illa, que scismatici et309*
heretici, non 510 8 aliter habent, nec aliter agunt quam uera
ecclesia, dum511c ad nos ueniunt, non emendamus, sed po-
tius approbamus.
C. XXXVI. Non fugiantur 512 sacramenta 313*, a quocumque
ministrentur.
Idem contra Petilianum, [lib. III. c. 9.]5148*
Neque in homine bono aliquis Dei sacramenta fugiat513,
neque in homine malo.
C. XXXVII. Hominum malitia sacramenta non profanat.
Idembl °* in libro de baptismo [contra Donatistas,
1. VI. c. 44.J
Nonne Sodomitae ethnici erant, id est gentiles? Peiores
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 28. n) provocant 0) sit p) adhibeatur q) producatur ... metuatur — c. 29. a) Hinc etiam
August. — c. 30. a) effectus gratiae confertur b) diabolo c) si per d) generatur e) sed tamen f) hortus — c. 31. a) quem-
admodum b) etiam prius — c. 32. a) Idem de baptismo contra Donat, b) qualeslibet c) et sacramenta Dei ubique
d) id est int. et foris : deest — c. 33. a) C. XXXIII. De eodem b) Idem c) sicut nec d] vel in — c. 34. a) mysteriis b) Christi
quae c) Neque enim et Saul d) rex David e) Dei servus — c. 35. a) vel b) si non c) quum — c. 36. a) sacr. Dei
b) contra literas Petiliani — c. 37. a) in libro : deest
NOTATIONES
C. XXX. * Ab iuitio huius capitis usque ad vers. donum Christi, Alge-
rus lib. 3. citat cx B. Augustino, cuius tamen propria verba habentur infra
do consocr. dlst. 4. c. Aliud §. Si fuerit.
** Quia per illum: Apud B. Augustinum tractatu 5. legitur [et apud
Ana. ct Polyc.J: Quod per illum finit purum est [est: deest: orig. ed Maur.
An«. Polyc.J, quod per illum trunsit liquidum venit ad fertilem terram, puta ,
quia ipse lapideus est, quia ex aqua fructum ferre non potest. Per [sed et
per: Ans. Polyc.; Et per: orig. Ed. Maur.] lapideum canalem [per lapidem
transit: Ans.) trunsit aqua ad areolas, in canali lapideo nihil generans [gene-
rat: orig. Ed. Maur. Polyc.], sed tamen [tam.: deest: Polyc.J hortis pluri-
mum frudum affert. Spiritualis enim virtus sacramenti ita est ut lux [finis
CORRECTORUM.
canonis : Polyc.], et ab illuminandis pura excipitur , et si pe r immundum fran-
seat, non inquinatur.
C. XXXV. * Verba ipsa prioris partis huius capitis usque ad vers.
Reprobatur, non sunt invonta apud B. Augustinum, sed habetur sententia
lib. 1. de baptismo contra Donatistas c. 12. Reliqua autem huius capitis
pars est in eodem lib. c. 13. [no. 13. Ed. Maur.]
C. XXXVI. * Libro 3. contra literas Petiliani, undo videtur sumtum
es30 hoc caput, sic legitur: Nemo glorietnr nec in honune bono; nemo bona
Dei fugiat nec in homine malo. Hoc autem caput significatur supra diat.32. c.
Praeter §. Verum principia.
Causa I. Quest. I. can. 28. 438) iram (in sc magis: d<?cs<); Jvo Coli. tr. P. 439) Codd. coU.o. pr. CE — orig. Polyc. Alger. 440) add .: populis:
Aus. Jvo Polyc. 441) Alger. III, 45. 442) nihil : Alger. 443) edific.: deest: ib., ubi addit.: et iterum sacerdotium, quod intus ceciderit diu stare non poterit
444) non: EQH 415) Codd. coli. o. Turrccrem. Alger. 446) quae: deest: Alger. 447) facta (pauper.: deest) ib. 448) antecedit: et iterum regia excellentia
praegravatur : ib. 419) Codd. coli. o. Alger. 450) ct dc: EQH 451) add. : malus: Alger. 452) Codd. coli. o. Turrccrem. Alger. 453) cum do: Alger. |[ can. 29.
454) AliEGJl : — unde: EQH — Caput incertum; eadem Augustini nomine, citantur ap. Alger. III, 42. 455) Qen. c. 39. 450) II. Madi. c. 1. ct 4. 457) semper
per: OH 458) Alger. I. c. 459) montibus: ib. || can. 30. 4G0) m Ev. lonnn. tract V. no. 15. Ed. Maur. — Ans. IX, 30. (42.); Polyc. III, 10, 38.; Alger. I, 54. —
dc cousca-. Dist. IV. c. 39. §. 4. 461) Codd. coli. o. 4G2) add.: computo illum cum Petro, cum istis computo iustos ministros: Ans. Polyc.
‘ I Paullus : Ans. Polyc. ; — l.Cor.c.S.
-Ans. Polyc. 468) contaminabitur:
Alger. 3<3) AB Ans. Alger. 474) Codd. et hdd. coli. o. Ans. Alger. 475) ADCDF Edd. Arg. Das. Nor. Lugdd. II. III. 476) vero: EQH 477) ita est ut: Ans.
Alg. ; finis canonis: Ans. 478) et ab illuminandis pura: Alger. 479) ut sic: ib. j| can. 31. 480) De eod.: deest: EGH 481) Ep. 93. Ed. Maur. no. 46. scr. c.
-Polyc. .111, .10, o2. 482) sicut: Edd. coli. o. 483) Codd. coli. o. Ed. Bas. Polyc.; sic: Edd. coli. rei. 484) Codd. ct Edd. coli. o. (I can. 32. 485) item:
vestris vestra pravitrde depravata otc ,:KOH 500) Coii. coli, o Algor. M)aM*£SLlM. o.“Sgc'r. 'm) »1* Edd. coU. o.
5M Codd. coli. «. /> . C. Edd. coll o pr Has.; sepe: CEd. Has. J| can. 38. 505) Alger. III, 16. 500) ver. conversi recipiuntur (nec ficte recip.: deest); Alger.
607) et non: AH ld. lias. 50c) add.: tam en: Alger. 509) Codd. coli. o. Alger. 510) Codd ct Edd. coli o oria Alarr V «nl /WJ coli o Ii can. 3*.
lflf»K'Vc)TCoddJtf. -no.™": °’ 5W) C0'hl 00,1 °' ~ m' C' 9< EJ- h0 Dccr- X> 75‘ («'*■• Tetiliauua dixit? 515) fugialt: EOE j|
373
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 38-42.
371
ergo Iudei517h, quibus Dominus dicit518: „Tollerabilius erit
Sodomis in die iudicii quam uobis," et quibus Propheta
dixit510 c : „Iustificastis Sodomam,“ id est, conparatione520 3
uestra521' iusta522 facta est. Numquid tamen ideo sacra-
menta diuina, que apud Iudeos talia»23 f erant, quales et521 e
ipsi erant? que Dominus quoque ipse suscepit52”11, et ad ea
celebranda leprosos520, quos mundauerat, misit, et ea
Zachariae527 ministranti angelus astitit, eumque in templo
sacrificantem exauditum esse nuntiauit. Hec eadem sacra-
menta et in bonis hominibus illius temporis erant, et in malis
peioribus quam sint ethnici, quandoquidem in malicia Sodo-
mitis prelati sunt, et tamen illa sacramenta in utrisque erant
integra et528i diuina. Nam et ipsi gentiles, si quid diuinum
et rectum in doctrinis suis520 habere potuerunt, non in-
probauerunt sancti nostri530, quamuis illi per suas super-
sticiones, et ydololatriam, et superbiam, ceterosque531 per-
ditos mores detestandi essent, et, nisi corrigerentur, diuino
iudicio puniendi.
C. XXXVIII. Sacramenta mali habere possunt , licet uir-
tutem Spiritus sancti 532 habere non possint 533.
Idem [lib. III. cap. 16.]534
Multae autem operationes sunt Spiritus sancti, quas
idem535» Apostolus cum quodam536 loco5371’ commemo-
rasset, ita conclusit538: ,, Omnia autem hec operatur539 unus
atque idem Spiritus, diuidens propria unicuique540» prout
uult.“ Cum ergo aliud sit sacramentum, quod habere etiam
Symon magus potuit, aliud prophetia541, que in malis etiam
hominibus fieri solet, ut542 in Saul, aliud operatio eiusdem
Spiritus, quam nisi boni543 habere non possunt, id5441* est545c
karitas546*; quodlibet547 heretici et scismatici accipiant548,
«karitas549, que operit550» multitudinem peccatorum," pro-
prium donum est catholicae unitatis et pacis, nec eius5515
donum5524 in omnibus, quia nec omnes sunt eius.
C. XXXIX. Licet sacramenta mali ministrent, remissionem
peccatorum non prestant.
Idem [eodem libro, c. 18.]553
Remissionem554 peccatorum auari non dant555», que
per orationem5561’, ici557» est per columbae gemitum5®3,
datur, quicumque baptizet559, si560 ad eius pacem illi per-
tinent, quibus datur561. Non enim raptoribus et feneratori-
bus dicit562* Dominus: „Si cui dimiseritis peccata, dimittun-
tur5637 illi; si cui tenueritis, tenebuntur." Foris quidem nec
ligari aliquis564» potest, nec solui, ubi non sit qut alium50511
ligare566 possit, aut soluere, sed567 soluitur qui cum columba
fecerit pacem, et ligatur qui cum columba non habet pacem,
siue aperte foris sit, siue intus563 esse uideatur.
Gratian. Si ergo sacramenta in modum lucis ab inmundis
coinquinari non possunt, si in tuorem569 " puri fluuii per lapideos
canales ad fertiles areolas perucniunt, patet quod st/muniaci sacra-
mentum unctionis sibi quidem inutiliter et perniciose habent , aliis
autem utiliter et salubriter eandem unctionem administrant. Sicut
ergo sunt uera sacramenta hereticonim quantum ad formam, ita
sunt uera et non inania quantum ad effectum.
VI. Pars. Sed570 notandum est, quod sacramentorum 571
alia sunt dignitatis, alia necessitatis. Quia enim 572 necessitas
non habet legem, sed ipsa sibi facit legem, illa sacramenta, que
saluti sunt necessaria, r/uta573 iterari non jmssunt, cum sint uera,
auferri uel amitti non debent, sed cum penitentia rata esse per-
mittuntur. Illa uera sacramenta, que sunt dignitatis, nisi digne
fuerint administrata, ita ut digni digne a dignis prouehantur 574,
dignitates esse desinunt 575, non ut minuatur iteritas sacramenti,
sed ut cesset offitium administrandi, uel loco, uel tempore, uel
promotione.
Loco, ut ait Leo [ad Rusticum Narbonensem Epi-
scopum, epistola XC. al XCII. cap. 1 .] 570 44 :
C. XL. De his qui a pseudoepiscopis ordinantur.
Si qui577 a 578a pseudoepiscopis5791’ ordinati580» fue-
rint5813, potest582' rata haberi talis ordinatio®1 f, ita ut in
ipsis ecclesiis perseuerent. Aliter584» uana585 habenda est
ordinatio talis58611.
Gratian. Ecce 537 aliquis a pseudoepiscopis 588 ordinatus, si
locum suae ordinationis mutauerit, uana est et sine 589 ammini-
stratione erit talis ordinatio.
Tempore 590, ut ait Innocentius [epist. XXII. c. 5.] de
ordinatis a Bonoso591:
C. XLI. Que pro necessitate conceduntur, eadem cessante
cessabunt.
Quod pro necessitate 592 temporis statutum593 est, ces-
sante necessitate debet cessare584» pariter quod urgebat,
quia alius est ordo legitimus, alia595 usurpatio5961’*.
Gratian. Ergo 591 aliquis (dio tempore ab eo, qui Bonoso
sit similis, ordinatus, cessabit ab amminislratione, que pro neces-
sitate illius temporis fuit permissa^.
Item promotione, ut ait Leo [epistola III. ad Iulianum
Aquilegiensem] 599 :
C. XLII. Qui ab hereticis redeunt, sine spe promotionis in
suis ordinibus recipi possunt.
Si quis hereticae communionis contagione se macula-
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 37. b) erant Iudaei c) dicit d) in comparatione e) vestri f) erant, talia g) et: deesl
h) praecepit i) atque — c. 38. a) idem: deest b) loco, quantum sufficere arbitratus est c) singulis d) sicut e) est
finis praecepti f) caritas de corde puro et conscientia bona, et fide non ficta; g) cooperit h) est i) donum: deest —
c. 39. a) dabant b) orationes c) sanctorum, id d) gemitus e) diceret f) remittuntur g) aliquid h) aut i) modum —
c. 40. a) Si qui clerici ab b) istis pseudoepiscopis c) in eis ecclesiis ordinati d) sunt, e) quae ad proprios episcopos
pertinebant, et ordinatio eorum cum consensu et iudicio praesidentium facta est, potest f) talis ordin. : deest g) Aliter
autem h) ordinatio, quae nec loco fundata est, nec auctoritate munita — c. 41. a) utique cessare b) usurp., quam ad
praesens* fieri tempus impedit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XL. * Caput hoc emendatum e»t ac locupletatum ex ipsa epistola, C. XLI. * Quam ad praesens: Haec sunt addita ex Jimocuntio,
et refertur supra dfst. 62. c. 1. §. Si qui. cuius verba in hoc capite in summam rodacta, iufra autem q. 7. c. Quoti pro
remedio, plenius referuntur.
Causa I. Quest. I. can. 37. 517) Codd. et Edd. coli. o. 518) Matih. c. 10. v. 15. 519) Codd. coli. o. — E&ech. c. 16. o. 51. 520) Codd. tl Kdd. coli. o.
521) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bns. Lugdd. II. III. — orig. 522) add. : Sodoma: orig. 523.) Codd. coli. o. pr. F 524) Codd. it Edd. coli. o. 525) Codd. coti. o. orig. :
percepit: Turrecrem. 520)Zacb.c.l. 527 )Luc. c. 17. 528 )Codtl. coli. o. 529) in scripturis (suis: deest): AB 530) vostri: ABII: viri: DEO fald. coli. o. pr. Hos.
531) ct ceteros: O; ceteros: EH )| can. 3*. 532) sancti: deest: ABC 533) possunt: EGH 531) no. 21. Ed. cit. — .Ius. IX, 39. (41.); Polyc. III, 10, 43. 536) Codd.
coli. o. Ed. Bas. orig. Ana. Polyc. 536) in quod.: Polyc. 537) Codd. ct Edd. coli. o. Ana. Polyc. 538) I. Cor. c. 12. v. 11. 539) operantur: .Iu**. 5lo) Codd.
coli. o. EI. Bos. orig. .Ius. Polyc. 541) operatio Bpiritus: orig. 542) sicut Saul habuit prophetiam : orig.; ut: deesl: ..Ius. 513) add.: homines: b(Sll
544) Codd. et Edd. coli. o. Atis. Polyc. 545) Codd. et Edd. coli. o. A)ts. Polyc. 546) ib. 547) quilibet: Ed. Arg. Polyc.: quodlibet horum: Edd. coli. r/l.
548) accipiunt: Edd. coli. o. pr. Arg. Ven. I. II. Nor. 549) caritas tamen: EOH; caritatem: Polyc. — I. Ptlr. c. 4. v. 8. 550) Codd. rt Edd. cuti. o. Ana. Polyc.
551) Codd. tt E/Id. coli. o. orig. Ana. Polyc. 552) Codd. et Edd. coli. o. pr. A || can. 39. 553) E*l. cit. no. 23. — Au$. IX, 33. (45.) 554) remissam (aiucn: orig.:
roiulssaiu inquit: Jus. — in CUgitur: Remissionem peccati ut propter loquamur nec boui nec mali praestant. Ponam autem boni dimittunt, mali non. I. e.
non de merito, uel non remittere possuut his qui sibi scienter in suo favent errore. Remissionem peccatorum avari otc. 555) Codd. tl Et Id. coli. o. .Ius. —
avari : fluat: orig. 556) ib. 557) ib. 558) ib. 559) EGH Edd. coli. o. pr. E>1. Bos. 560) add.: tamen: EGH Edd. coli. o. 561) dantur: 67/ 562) Codd. tl Edd.
• oli. o. pr. I.ogthl. II. 1)1. (dixit); — Ana. — loann. c. 20. p. 23. 563) Codd. et Edd. coli. o. Ana. ; dimittentur: orig. 564) Codd. et Edd. ryll. o. 565) Cwd .
coti, o. ; aut aliam: Edd. coli. o. 566) absolvere: Edd. coli. o. pr. Boa. Lugdd. II. III. 567) sed: dee at: ABF 563) interius: AB 569) Codd. roll. o. :>JU) Aiyr.
IU, 55., ubi pro sed leyilut : et 571) sacramenta: ib. 572) enim : deest: EGH 573) quia ... debent, sed : d/cal: Algcr. 574) promoveantur : BEFGH; pro-
veniant: Alger. 575) desistunt: Algcr. || can. 40. 57G) add. : Papa: EGH — Ep. 167. acr. no. 453. aut 459. Ed. Baller, re spons, ad iuyuisit. \. — dafft no. 321). -
Jlurch. I, 11. (can.: nulla ratio sinit): Jus. VI, 73.; Ivo Decr. V, 65. («i ttp. Bttrc/i.): Algcr. III, 56. — c/. supra Dist. LX1I. c. 1. 577) qui autem: orig. .1«*.
Jro 578) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 579) ib. 580) Codd. coli. o. Algcr. 531) Codd. tt Edd. coli. O. Algcr. 582) tl. pr. Ed. Bas. 583» Codd. roll. o. Alga .
534) Codd. it Edd. coli. o. Algcr. 585) inanis: EGH 536) Codd. ct Edd. coli. 0. pr. Bas. — Algcr. — consecratio (talis: deest): leo 537) Alger. /. c. 533) p«cu-
doepiscopo: Alger. 589) vana id est sine: ib. 590 )add.: vero: ib. | can. 41. 591) add. : beretico: EGH Ep. tid Epp. Maccdvu. srr. uo. 114- -Jnfft ao.Hiv.~~
Ico Prolof/. Alger. III. 56. — c/. iufra qu. 7. c. 7. 592) add.: remedio ac: orig. 593) institutum: EGH 594) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 595) alius itsurpatiuus :
EGH 596) Codd. coli. o. Algcr.: add.: est: Alucr. 597) Algcr. I. c. 598) concessa: AB || cau. -12. 599) Ep. 18. ad lumtarimn acr. au. ili. — Etl. Balla. —
Jaffi no. 194. — Alger. HI, 56.
24*
375
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 43— 47-
37G
rit*, hoc in magno beneficio habet600 a, si adempta601 *> omni
spe promotionis in quo inucnitur ordine permaneat.
Gratian. Ecce 002 si clericus uel ordinatione, uel quolibet
sacramento hereticis communicat, cessans a promotione uix
in suo ordine perseucral003. Non est enim de hoc sacramento ut
de celeris; cetera enim uel ad culpas abluendas dantur, ut baptis-
mus e/004 penitentia, uel pro culpis non in eternum, sed ad horam
negantur, ut eucharistia, que6 1)0 in articulo mortis penitenli etiam
de nefariis peccatis conceditur: hoc solum non Solum pro culpa,
sed etiam pro infamia interdicitur, etiam000 c pro inminuta mun-
diciae suae, uel 007 extrinsecae, uel intrinsecae perfectionis 608
prerogatiua, ut bigamis 000 , uel uiduae maritis, uel illiteratis, uel
corporis qualibet parte uitiatis denegatur, quibus tamen baptismus
uel eucharistia non negatur010. Potest etiam talis cuncta611 0
sacramenta01'2 e administrare, qui istud solum non ualet conferre.
Unde Leo ait [ad Episcopos Africae, epist. LXXXV. al.
LXXXVII. cap. 2.]013:
C. XLIII. De episcopis, qui consecrant 014a, qualem
consecrare non licet.
Si qui episcopi talem consecrauerint013 sacerdotem,
qualem esse 010 h non liceat, etiamsi aliquo modo dampnum
proprii honoris euaserint, ordinationis tamen017 ius ulterius
non habebunt, nec illi018 umquam sacramento intererunt,
quod inmerito0130 prestiterunt.
Gratian. Ecce0'20 cum honoris periculum euadant, ut cetera
sacramenta sacerdotaliter administrare permittantur, ab hoc solo
non modo pro heresi uel qualibet 021 d maiori culpa, sed etiam pro
negligentia remonentur. In quibus omnibus sollicite notandum
est, quod sacramentum sacerdotalis promotionis pre ceteris omni-
bus magis accurate e/0'2- digne dantium uel accipiendum est, quia
nisi ita0'23 collatum fuerit, eo desinet 024 esse ratum, quo023 non
fuerit riten-° perfectum. Cetera enim sacramenta unicuique
propter se dantur , et unicuique talia funi 027 quali corde uel con-
scientia accipiuntur 02fi. Istud solum non propter se solum, sed
propter alios datur, et ideo necesse est, ut uero corde mundaque
conscientia, quantum ad se, sumatur ®23, quantum ad alios uero
non solum sine omni 1180 culpa, sed etiam 031 sine omni infamia ,
propter fratrum scandalum, ad quorum utilitatem, non solum ut
presint sed etiam ut prosint033, sacerdotium datur.
Unde Ieronimus in Michea 031 a.
C. XLIV. Symoniaci rei sunt infidelitatis eorum, qui
scandalizantur 033 *>.
Ilii, quoscumque de asseclis030 suis ordinantes0370,
et 638 d uitam eorum in scandalum populi0330 exponentes, rei
sunt infidelitatis eorum, qui scandalizantur.
Gratian. Reitera 040 enim031, qui atl hoc eliguntur, ut ceteris
presint, sient preordinantur dignitate, sic premmere debent
sanctitate. Alioquin cur ceteris preferuntur, qui nulla meritorum
gratia a ceteris assumuntur03'2 ? Unde 11130 Siniacus013 Lau-
rentio Mediolanensi Episcopo033*:
C. XLV. Sicut honore, ita et scientia quisque
precellere debet030.
Vilissimus conputandus647 est, nisi precellat scientia et
sanctitate048, qui est honore prestancior.
VII. Pars. Gratian. Patet ergo illud Augustini ( sacra-
menta uidelicet Christi per hereticos ministrata suo non carere
effectu) non de omnibus intelligi generaliter, sed de sacramento
baptismatis 043 *\
Unde idem Augustinus ait [tract. V. in Iohannem]030:
C. XLVI. Baptismus siue per bonum, siue per malum
ministretur, reiterari non debet.
Dedit baptismum ludas, et non est baptizatum post lu-
dam, dedit Iohannes, et baptizatum est post Iohannem, quia
qui datus est a Iuda, baptismus Christi est031a, qui a°32*>
Iohanne, Iohannis0530 erat. Non ludam Iohanni, sed ba-
Etisma Christi, etiam per Iudae manus034 datum, Iohannis
apti smo 033 recte030'1 preponimus. Item 037 §. i. 'Quos®38
ludas*537, baptizauit000 et,i01« Christus002 h, sic ergo quos
baptizat0031 ebrius001*, homicida1103*1, adulter0001, Chri-
stus007111 baptizat008". Item 00,,°. §. 2. Sacramentum07°P
ecclesiae 071 m tam magnum 072 r est, ut nec homicida073 mini-
strante074 polluatur.
C. XLVII. De eodem 073
Item contra Donatistas, [lib. IV. c. 4.J070a
Sicut077 urgeri uideor, cum mihi dicitur: ergo hereticus
dimittit peccatum0781’? sic et ego urgeo, cum dico: ergo
cum iuste baptizat073 0, auarus68ud, religionis simulator0810
dimittit0827 peccata? Si083 per uim sacramenti08^, sicut
ille 1735 h, et080i ille; si per meritum suum, nec ille, nec ille.
Illud enim087 sacramentum et088 in083 malis hominibus030
Christi esse cognoscitur031, in corpore autem unicae colum-
bae, inmaculatae 032,0 nec0331 ille, nec ille inuenitur034.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 42. a) habeat b) ademta sibi c) et d) cetera e) sacram, sacerdotaliter — c. 43. a) talem
consecrant b) esse : deest c) quod, neglecto divino iudicio, immerito d) pro qualibet — c. 44. a) ad c. 3. Michaeae
b) a se scandalizant, c) ordinant d) clericos et e) populis f) Hinc etiam — c. 45. a) Episc. post, sextam Synodum
Romanam b) baptismi — c. 46. a) erat b) qui autem a c) datus Ioannis d) etiam per manus Ioannis dato, recte
e) Et paulo post f) Quos baptizavit Ioannes, Ioannes baptizavit, quos autem baptizavit ludas g) et: deest h) Christ.
baptizavit i) baptizavit k) ebrius, quos baptizavit homicida 1) quos baptizavit adulter m) si baptisma Christi erat,
Christus n) baptizavit o) Item paucis interiectis p) Quod sacram, q) eccl. : deest r) sanctum — c. 47. a) Idem de
baptismo contra Donat, b) peccata c) cum iuste baptiz. : deest d) ergo qui coelestia mundata non servat avarus e) reli-
gionis simulat. : deest f) avarus, raptor, foenerator, invidus, verbis, non factis saeculo renuntians dimittit g) sacramenti
Dei h) et ille i) ita et k) incorruptae 1) sanctae, pudicae, non habentis maculam aut rugam, nec
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLU. * Macula rit: Hic apud B. Leonem cum alia verba sunt
intcriecta, tum c. Saluberrimum, infra q. 7. Caput enim hoc est quasi summa
quaedam, quemadmodum et c. Omnis, infra eadem, tametsi illud paulo ple-
nius sit.
C. LXVI. * Ebrius: Addita, sublata, et emendata sunt nonnulla in
hoc capito ex originali, non tamen vox ista ob glossam. Legendum est
enim: ebriosus.
Causa I. Quest. I. can. 42. 600) ADCDF 601 ) Codd. ct Edd. coli. o. Alger. 602) Alger. m, 56. 603) perseveret : EGH 604) vel t Alger. 605 )add.:
tamen: ib. 606) Codd. coli. o. pr.F— aed: Alger. 607) sed et perfectionis extrinsec. : Alger. 608) perfect. : deest: Alger. 609) digamis: (b. 610) denogatur:
A — sequentia cum Algeri verbis non consonant 611) Codd. coli. o. pr. DF 612) Codd. coli. o. || can. 43. 613) idem Leo: EGH — i» ipsa epistola ( Ep . 12. aer.
ao. 448. Ed. Baller.) hacc non leguntur; habentur untem in ep. de chorepiscopis, quam Leoni ante tempora Pseudoisidori suppositum esse constat. Neque in Cod.
finscti rll Inrn c liricfAr ec/I 1*1 j tinl/i. /JiViiimciV /vi t » s» — ftnffi *»/» PY DTTT .Iaso VT . •*!. VI ll /no \ /.«>■ . est illa)’ CU6S XV, 17. Alg6V.
>17) tamon: deest: Aus. 72. Alger.
, , _ „ , EGH 621) Codd. coli. o. Alger.
622) vel -.Alger. 623) rite: ib. 624) desinit : «b. 620) quod : Eli 626) perfecte: Alger. 627) fuerint: ib. 628) accipiantur: ib.' 629) sumant: ib.
630) omni: deest : AB 631) ct: Alger. 632) prosint: ib. 633) prosit: ib. || cau. 44. 634) Codd. coli. o. Alg.; add.: propheta: EGH — ad c. 3. t*. 9 sqq. Alger.
111,58. G35) ABCD 636) affcctis(P): Alger. 637) Codd. ct Edd. coli. o. Alger. 638) ib. 639 ) Codd. coli. o. Alger. 610) Alger. I. c. 641) enim: deest: A; etenim:
Alger. 642) secernuntur: Alger. 643) EGH Alger.; hinc et: AB 644) add. : Papa: EGH |j can. 45. 645) Codd. coli. o. — Non est Symmachi epistola — Jaffe
no. CCIV. — sed Eunodii oratio ap. Hinschins p. 685. — cf. Thiel. p. 102. Alger. I. c. 646) scient, precell. debent: AB 647) vilissimis (vilissimo: Alger.)
comparaudus: orig. Alger. 618) et sanctit.: drest: ib. 049) Codd. coli. o. || can. 4C. 650) idem: deest: EGH; ait: deest: ABD - no. 18. 19. Ed. Maur. Alger.
I* 54. cf. Dcusdcdit. IV, 128. 651) Codd. et Edd. coli. o. 652) ib. 653) ib. Alger.; datus est, Ioannis: orig. 654) manus Ioannis dato: Alger. 655) bapt.
Ionn.: deest: ib. 656) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 657) Codd. coli. o. Algtr. ''--J 4’ — x~ ’ ’ *
661) Codd. coli. o. 662) ib. : Christ. baptizat: Alger. 663) Codd. coli. o. Alger.
668) Codd. coli. o. Alger. 669 ) ib. 670) Codd. et Edd. coli. o. Alger. G71) Codd. coi / ... u < ^
can. 47. 676) de eod.: deest: CH 676) Codd. coli, o.; itera: ABCDFI! — no. 5. Ed. Maur. ~—A «V. IX, 357(470 • Dexisdcd.iy 128 ”7o Bcci~i,T65.’n, M-i
Caes. XII, 71. 5.1.; Pob/c. III, 10, 47.; Alger. III, 4. 6. 677) add.: inquit ■. Potgc. 678) ABEEG 079) Codd. coli o.; cum iuxti tc baptizet (baptizat: Alger.):
Aus. Vcusded. Alger. 6S0) Codd. coli. o. Aus. Dcusdcd. Alger.: et avar.: Alger. CSX) Codd. ,t Edd. coli. o. Aus. Beusdal. Alger. 682) ib. 683) sed: AB: si
enim : EGH 684) Codd. coli. o. Aus. Bemded. 1‘olgc. Alger. 685) Codd. coit. o. orig. Aus. Deusdcd. Ico I. II. Potgc. Alger. 686) Codd coli. o. Alger.; ita est ille :
A";,- G870\a“tf!“; ili °88) etiam GMH i: deest: Aus. G90) add.: ministrantibus: EGH 691) fuisenuonis: Dcusdcd. ; segq. usque ad $.1. desunt: Iro
I. II. 692) Codd. coli. o. Aus. Potgc. Alger ■ 693) Codd. ct Edd. coli, o . Aus. Potgc. Alger. 694 )Jiuis canonis : Aus. Polgc.
377
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 48—53.
378
Ut* si cuius®95 manus esset arida, uerum quidem esset
membrum, qamuis sine sanguine inefficax69®™ esset, et
mortuum, sic et fides, cum sit uera, tamen697 sine operibus
mortua est. Item 693 n : §. 1. Sic699 in7u®° heresi baptizatus
in nomine sanctae Trinitatis non fit tamen templum Dei, si
ab heresi non recesserit7®1, quomodo7®2 neque m auaritia in
eodem nomine baptizatus fit templum Dei, si ab auaritia non
recedat, que est ydolorum seruitus.
VIII. Pars. Gratian. Ex his itaque uerhis 703 apparet ,
baptisma, quod ab hereticis tribuitur , uirtute sua remissionem con-
ferre peccatorum.
Sed idem Augustinus econtra testatur in libro [VI.] de
baptismo [contra Donatistas, c. 1.] <ticens7ai a:
C. XLVIII. Baptisma Christi, etsi7U3 nulla peruersitate
t doletur, apud hereticos tamen703 caret effectu.
Etiam corde tardiores intelligunt7075, baptismum Christi
nulla peruersitate dantis 7USc uel7u9d accipientis posse uiolari.
Sed quia aliud* est sacramentum ab effectu sacramenti, cum
eos, qui in ipsa unitate ecclesiae perdite uiuunt, constet re-
missionem peccatorum nec dare, nec habere posse, quia non
malignis, sed bonis filiis dictum710 est711 : „Si cui dimiseritis
peccata, dimittentur712 e, cui713f tenueritis714, tenebuntur,"
patet ergo hereticos 715 dare tantum uel accipere sacramen-
tum baptismi716®.
[C. XLIX.]717a
Item in uerbis Domini, de blasphemia Spiritus773***.
Corporalia sacramenta, que portant et celebrant etiam719
segregati ab unitate corporis Christi, formam habere 720c
pietatis possunt. Virtus uero inuisibilis 721 d et spiritualis ita
in eis esse non potest, quemadmodum sensus non sequitur
membrum722®, quando amputatur a corpore.
C. L. De eodem.
Item Ambrosius in libro de initiandis rudibus723.
Non sanat baptismus perfidorum, non mundat, sed pol-
luit*, quia in diluuio aquarum ad Deum724a non ap-
proximabunt725b, quia, ut per Apostolum dicitur726, „quic-
quid ex fide non est, peccatum est,“ et ipsis, qui faciunt,
et quibus faciunt non solum non prodest, sed ad 7270 iudi-
cium est.
C. LI. Per manus inpositionem confirmantur723* qui ab
hereticis baptisma accipiunt.
Item Leo Papa ad Nicetem Episcopum, [epist. LXXVII.
al. LXXIX. c. 7.]729b
Hi, qui baptismum ab hereticis acceperuut730, cum antea
baptizati non fuissent, sola Spiritus sancti inuocatione per
inpositionem manus731® confirmandi732 sunt, quia formam
tantum baptismi sine sanctificationis uirtute sumpserunt.
Et733 hanc regulam, ut scitis734, seruandam in7353 omnibus
ecclesiis predicamus, ut lauacrum semel initum nulla itera-
cione730 uioletur, dicente Apostolo737: ,,Unus Deus7"®, una
fides, unum baptisma," cuius ablutio nulla iteracione739
temeranda est, sed, ut diximus740, sola sanctificatio sancti741
Spiritus inuocanda742 r, ut quod ab hereticis nemo accipit743
a catholicis sacerdotibus consequatur.
IX. Pars. Gratian. Sed notandum est, quod heretici, ut
Arriani et Sabelliani, quorum alii inequalitatem, alii indiscretionem
personarum confitebantur, baptisma non in forma ecclesiae , sed
suae perversitatis ministrabant. §. 1. De his specialiter Am-
brosius locutus est, dicens: „Non sanat baptismus perfidorum,
etc.u ut etiam 744 2 rebaptizentur et reordinentur 745, um/e 746,1 in
Niceno Concilio 747 [c. 19.] statutum est:
C. LII. Rebaptizentur et ordinentur7*3* qui dc Paulianistis
et Cathafrigis ad ecclesiam redeunt.
Si quis confugerit749 ad ecclesiam catholicam de Pau-
lianistis et Cathafrigis*, statutum sit750b, rebaptizari eos
omnino751 debere. Si qui uero clerici erant apud cos, siqui-
dem inculpati fuerint et irreprehensibiles, rebaptizandi 753
sunt, rursus753® etiam754 ordinentur ab episcopo ecclesiae
catholicae. Si uero examinati minus apti fuerint depre-
hensi755, deponi eos oportet. Similiter autem et756 circa dia-
cones**, et de omnibus, qui in eodem clero inueniuntur,
eadem forma seruabitur.
[C. LIII.] 757 a
Item Innocentius [ad Episcopos Macedoniae,
epist. XXII. c. 5.J753
Paulianistae in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti
minime baptizant7595, et760 Nouatiani iisdem7®1 nominibus
tremendis7®2® baptizant7633, nec apud istos de unitate pote-
statis diuinae, hoc est Patris, Filii ei Spiritus sancti, questio
aliquando commota761® est etc.7651
EDITIO ROMANA.
Causa I. Ouest. I. c. 47. m) et inefficax n) Item paulo post o) ergo in — c. 48. a) in: deest b) quantum
existimo intelligunt c) hominis sive dantis d) sive e) dimittuntur f) ei, si cui g) bapt. et non dare remissionem pec-
catorum — c. 49. a) C. XL1X. De eodem, b) Idem in sermone XI. de verb. Dom., de blasphem. in Spiritum sanctum*
c) exhibere d) pietatis invisibilis e) hominis membrum — c. 50. a) aquarum multarum ad Dominum b) approximatur
c) et ad — c. 51. a) confirmentur b) Papa: deest c) manuum d) in : deest e) Dominus f) invocanda est g) sed etiam ut
rebaptiz. h) unde: deest — c. 52. a) re ordinentur b) est c) et rursus — c. 53. a) C. LIII. De eodem b) baptizabant
c) vencrandisque nominibus d) baptizabant e) mota f) etc. : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLVir. * Ut si cuius: Verba haec usque ad vera. Item, in vulga-
tis B. Augustini codicibus, eo loco non leguntur, neque apud ceteros col-
lectores.
C. LXVIII. * Sed quia aliud: Hinc usque ad finem verbis B. Augu-
stini in summam redactis sententia tamen manet incolumis. Integer locus
habetur de cons. dist. 4. Quomodo. §. Xon ob aliud.
C. XLIX. * In aliqnot \etuatis codicibus hoc et sequens caput sunt
coniuncta superiori.
C. L. * Polluit: Hucusque Ambrosius. Sed Algerus libro 3. c. 1.
referens hunc locum, addit usque ad vers. approximatur, ac deinde c. 13.
citans etiam eundem librum B. Ambrosii, adiungit reliqua huius capitis us-
que ad finem.
C. LII. * Cataphrygis: Legitur haec dictio in prisca versiono, quae
est in variis exemplaribus collectiouis Isidori impreasiB, ac manuscriptis,
sed non est in canone gracco, neque in vorsione Dionysii, aut aliis rocen-
tioribus. Quod autem et isti baptizandi sint, traditum est in concilio Lao-
diceno c. 8., in synodo VII. seu Nicaena II., c. 7., et infra do cons. dlst. 4. c.
Hi vero, quod est Gregorii.
#* Diaconos: Graece est: tzsqI ttuv, dtay.ovtoo(vv, xal uXwg tuqI rtuv
lv t<p y.ctxon iSetu^oplvuiv ; id est: De diaconissis, et de his omnino, '/in »«
canone connumerantur.
C ana a I. Que st. I. can. 47. C95) ut enim: Alf/er. HI, 6. G9f») Codd. coli. o. Alger. G97) tamen: deest: Alger. 098) Codd. coli. o. G99) si: Ali;
sicuti: EQ 700) Codd. et Edd. coli. o. ho II. 701) avaritia . . . recedat: .1,- discesserit: EOH 702) quomodo .... recedat: deest: AUDF 703) verbis:
deest: EGH || can. 48. 704) Codd. coli. o. - no. 1. Ed. Maur. - Alger. III, 4. 705) sl: AD 70G) tamen : deest: CVFH 707) Codd. d Edd. coli. o. Alger.
708) Codd. coli. o. Alger. 709) ih. 710) sed iustis dict.: Alger. 711) loemn. c. 20. r. 23. 712) ADI) E(l. Das. Alger. 713) Codd. et Edd. coli. o. Alger.
711) retinueritis: EGH ; tenebitis: Alger. 715) patet eos dare: Alger. 716) Codd. coli. 0. pr. D Alger. || can. 4f). 717) Codd. coli. o. 718) Codd. coli, o.;
spirit. sancti: EGH — Sermo 71. no. 32. Ed. Maur. — Alger. IH, 20. 719) etiam: deest: Alger. 720) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 721) tb. 722) ib. J|
can. 50. 723) Ambros. de mysteriis c. 4. no. 23. Ed. Migne. — Alger. HI, 17. 724) Codd. coli, o.: harum aquarum: Alger. 725) Codd. et Edd. coli. o. pr. D
(appropinquabunt) 726) Rom. c. 14. v. 23. 727) Codd. coli. o. Alger. || can. 51. 728) ADEFH 729) Codd. coli. o. : Ep. 15!>. c. 8. - Ed. Baller. - scr.
ao. 458. — Jaffe no. 312. — Ans. IX, 36. (28.); Coli. tr. P. I. 43, 33.; Polyc. III, 10, 14.; Alger. III, 18. 730) qui baptizantur: Polyc. 731) Codd. et Edd.
coli. o. Hisp. Ans. Coli. tr. P. Polyc. 732) conformandi: Eli 733) c/. in/ra c. 57. —finis canonis: D 734) ut scitis: deest: Ans. Polyc. Alger. 735) Codd.
et Edd. coli o. orig. Hisp. Ans. Polyc. Alger. 736) ratione: CG Polyc.; intentione: Alger. 737) Ephes. c. 4. tr. C. 738) Codd. rt Rld. coli. o. nr. EO — Anu.
Coli. tr. P. Polgc. 739) reiteratione: EH; ratione: Aws.; intentione: Alger. 740) ut dixlm.: deest: Alger. 741) sancti: deest: ib. 742) Codd. coli. o.
Codd. origin. Ans. Coli. tr. P. Polyc. Alger. 743) accepit: C Alger. 714) ABCD; unde etiam: EGH; inde a voce: perficior, omnia desunt: F 745) ndd.:
ctc., quod supra deest: AB 740) Codd. coli. o. || can. 52. 747) hab. ao. 325. — tersio Hispun. — Coli. tr. P. II, 1, 19. (can. conti».) 748) ABCDr
749) confugit: Coli. tr. P. 750) Codd. coli. o. Hisp. 751) omni modo: Hisp. 752) rebaptizat!: A Hisp. Coli. tr. P. (add.: vel); sunt: deest : Hisp. Coli. tr. I.
753) Codd. colL o. Hisp. Coli. tr. P. 754) etiam: deest: EGH 755) reprehensi: Hisp. Coli. tr. P. ; deprohensi: Codd. Hisp. 756) et: deest: Hisp. |j can. ;>3.
757) Codd. coli. o. 758) add. : Papa: EGH — Ep. scr. ao. IU.— Jaffe no. 100. — Alger. III, 9. 759) Codd. coli. o. orig. Ans. Alg. : finis canonis : Alger. 760) ct . .
baptiz.: deest: Hisp. 761) in iisd.: EGH 762) Codd. et Edd. coli. o. 763) Codd. coli. 0. orig. 764) Codd. et Edd. coli. o. orig. 765) Codd. coli. o.
37!)
380
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 54—60.
Gratian. Alii1*® formam ecclesiae in baptizando servant.
Sed dum ab eis baptizantur , qui in 7 117 heresi uel scismate eis com-
municant, sacramentum quidem baptismi71® ab eis accipiunt,
virtutem nero non consecuntur, quam sine fide nullus consequi
potest, (,'ndc de Domino dicitur , quod in patria sua non poterat
facere signum propter incredulitatem eorum.
Augustinus in omelia LXXX. 770 8
C. LIV. Dum verbum accedit ad elementum, fit sacramentum.
Detrahe uerbum771, quid 7738 est773 aqua774 nisi aqua?
accedit uerbum ad elementum, et fit sacramentum. §. i.775d
Unde776 ista tanta uirtus aquae, ut corpus tangat eteorabluat,
nisi faciente uerbo? non quia dicitur, sed quia creditur.
Nam et in ipso uerbo aliud est777 sonus transiens, aliud uir-
tus manens.
Gratian. De his etiam, qui in heresi uel scismate baptizantur,
scribit Aug u s I i u u s 773 *, ad Pe trum Diaconum, [c. 36.] dicens :
C. LV. Extra ecclesiam baptizati si ad ecclesiam non redierint
perniciem sibi accumulant 779 *>.
Firmissime tene et nullatenus dubites, extra ecclesiam
baptizatis, si ad ecclesiam non redierint780, baptismo cumu-
lari perniciem. Tantum enim ualet ecclesiasticae societatis
communio731 ad salutem, ut baptismo non saluetur782 cui ibi
non datur, ubi oportet ut detur.
C. LVI. Inutilia™*- sunt dona, que preter ecclesiae
unitatem habentur.
Idem [tractatu XIII. ad c. 3. Iohannis] 7gl.
Teneamus, unitatem fratres mei733. Preter unitatem et
qui facit miraculum7861’ nichil est; in unitate erat 737 c popu-
lus Israel, et non faciebat miracula; preter unitatem erant
magi Pharaonis788, et faciebant similia Moysi. Populus
Israel, ut dixi, non faciebat miracula789. Qui erant sal-
uandi7!,lkl apud Deum, qui faciebant miracula791 c, an qui
non faciebant79-? Petrus ,93 apostolus resuscitauit mortuum.
Symon magus fecit multa. Erant 7917 quidam7"® Christiani,
qui non poterant facere quod 796,1 faciebat Petrus, nec quod
faciebat Symon. Sed inae797i gaudebant? quia’98 nomina
eorum scripta erant in celo.
C. LVII. Baptisma semel traditum non est reiterandum.
Item Leo ad Nicetem Episcopum, [epist. LXXV1I. al.
LXXIX. c. 7.] 799 3
Hanc regulam8061’ seruandam801 in8030 omnibus eccle-
siis predicamus, ut lauacrum semel initum nulla iteracione
uioletur, dicente Apostolo803: „Unus Deus8011', una fides,
unum baptisma/1 cuius ablutio nulla reiteracione805* uio-
landa8067 est, sed, sola807® sanctificatio Spiritus8088 in-
uocanda809’, ut quod ab hereticis nemo accipit a catholicis
sacerdotibus consequatur.
X. Pars. Gratian. Nemo in heresi uel»™ scismate con-
stitutus intelligendus est. Ceterum, si cum fidei integritate et
animi puritate de manu hereticorum aliquis in fornia ecclesiae
baptisma acceperit, tunc inplelursii illud Augustini 812: „Per
lapideum canalem aqua transit 813 ad areolas .“ Et iterum:
„ Spiritualis uirtus sacramenti, etc.“
C. LVIII. Etiam per malos boni colliguntur.
Item 814 a [Augustinus], de blasphemia Spiritus sancti®107*.
Spiritus sanctus816 in sancta ecclesia etiam isto817 tem-
pore, quo uelud granum818 attrituratur819c cum palea, sic
operatur, ut nullius ueram confessionem aspernetur820, nul-
lius simulatione fallatur, atque ita reprobos fugiat, ut etiam
per illorum8318 ministerium probos colligat.
Gratian. Ecce quando ab liereticis baptisma cum sua vir-
tute accipitur, cuius tam necessaria amministracio est, ut nec
etiam a paganis datum possit reitfrari. Unde in ecclesiastica
ysturia 823 legitur, quod Alexander episcopus Alexandriae, cum
Petri Martiris solempnia celebraret, post expleta missarum sacra-
menta uidit super oram maris puerorum ludum, imitantium, ut
solet fieri, episcopum, et gerentium ea, que in ecclesia geri mos
est. Mox eos ad se perduci iubet, et quid egissent percunctatur.
Illi rei ordinem pandunt, baptizatos a se esse quosdam cathecu-
minos confitentur per Athanasium puerum, qui illis fuerat epi-
scopus simulatus. Ubi ex responsis eorum uidit secundum
religionis nostrae ritum cuncta constare, statuit 833 illis, quibus
integris interrogationibus et responsionibus aqua fuerat infusu,
iterari baptismum non debere, sed adinpleris-ie ea, que sacerdo-
tibus est mos.
Hinc etiam 823 Ysidorus ails2e*:
C. LIX. Deliis, qui per ignorantiam ordinantur
antequam baptizentur®*7 .
Si quis per ignorantiam ordinatur antequam baptizetur,
debent ab eo baptizati838 iterum839 rebaptizari3308, et ipse
ulterius831 non ordinetur. Sed Romanus Pontifex non homi-
nem iudicat. qui baptizat, sed Spiritum Dei subministrare
gratiam creciit833 b baptismi, licet paganus sit, qui baptizat833.
[PALEA834*.
C. LX.
Ex Concilio apud Compendium835.
Si presbiter836 ordinatus deprehenderit se non esse
baptizatum, baptizetur et ordinetur iterum**.]
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 54. a) Unde b) August. tract. LXXX. ad c. 15. Ioannis et sermone de cataclysmo c. 3.
initio: c) et quid d) Et infra: §. I. — c. 55. a) Aug. libro de fide b) cumulant — c. 56. a) Infirma b) miracula
c) enim erat d) salvi e) miracula: deest f) Erant ibi g) multi h) nec quod i) unde — c. 57. a) Nicetam b) regu-
lam, ut scitis, c)\n: deest d) Dominus e) iteratione f) temeranda g) , ut diximus sola h) sancti Spiritus i) invo-
canda est — c. 58. a) Item Aug. sermone XI. de verbis Domini, de blasphem. b) in Spiritum sanctum, c) trituratur
d) eorum e) adimplere — c. 59. a) baptizari b) credit: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LIX. * Caput hoc Burchardus ot Ivo citant ex dictis Uidori, ex qua
citandi formula solet indicari, non esse propria auctoris verba. Videtur
autem in priore parte vel proponi quaestio, vel falsa alicuius opiuio recitari,
cui deinde in posteriore parte opponatur vera: Red Romanus ctc. quae infra
etiam de consecrat, dist. 4. c. Romanus, citatur cx Isidoro. Idque clarius
lib. 5. Capitularium c. 4. exponitur his verbis: Si quis baptiza tus est a pres-
lii/Uro non baptizato, et saucia Trinitas in ipso baptismo invocata f ait, bapliza-
tus est, sicut Sergius Papa dixit, impositione vero manus indiget. Orcgorius
Episcopus Romanus et Jounues Sacellarius sic senserunt.
C. LX. * Haec Palea et locis indicatis, et in collectione, quae e6t in
tomo 3. Conciliorum post decreta Alexandri III., et cap. 1. de presbytero
non baptizato, citatur ex concilio apud Compendium.
** Iterum: Sequebatur: et omnes, quos prius baptizavit, quae sunt ex-
puncta, quia non habentur in dicto c. 1. de presbytero non baptizato, neque in
cap. Vexftfus. eod. tit. ubi refertur in aliis locis indicatis [et in orig.].
Causa I. Quest. I. can. 58. 76G) Alii enim: Alger. III, 7. 7G7) in: deest: AD 768) bapt.: deest: ib. l|can. 54. 760) Codd. coli. o. pr. D 770) ABCF;
in bomiliis LXX.: DEGH — tractat. LXXX. ad c. 15. Jonnuis no. 3. Ed. Maur. — Alger. III, 7. 77l) add.: aquae: D; ab aqua: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor.
772) Codd. coli. o. 77 3) erit: I) Edd. coli. o. 774) aqua : deest: ib., ita ut U. immerito a Corr. addit, esse ccusucrii. 775) Codd. coli. o. Alger. 776) Unde enim:
Alger. 777) est: deest: AD j| c an. 55. 778) Codd. coli, o.; ad Pctr. diae. : deest: AD — dc fide c. 36. no. 70. Ed. Maur. — Librum istum Augustini non esse, sed ad
Fulgentium pertinere monuerunt Manriui in Ei. operum Augustini. — Ahgr. III, 16. 770) Codd. coli. o. pr. D 780) redierunt: EGH 781) unitas: orig. ; com-
munitas: Alger. 782) saluatur: /1Z?|| can. 56. 78^) Codd. coli. o. 781) no. 17. Ed. Maur. 785) carissimi: EGH 786) Codd. coli. o. pr. C 787) Codd. ct Edd. coli. o.
788) Esod. c. 7. 780) mirae.: deest: orig. 700) Codd. et Edd. coli. o. 701) Codd. coli. o. 702) add.: miracula: EGH 793) Act. c. 8. 0. 794) Codd. 1 1 Edd. coli. o.
705) AD E Edd. coli, o.; quidem: Codd. coli. rei. 790) Codd. coti. o. pr. DF, ubi nec ... nec: deest 707) Codd. et Edd. coli. o. pr. Ii; tamen: D; Sed tamen iude:
EGH 708) Lttc. c. 10. v. 20. |j c a n. 57. 700) Codd. coli. o. — Ep. 150. Ed. Bulh r. sed videas supra c. 51. — ilws. Coli. tr. l\ Polgc. Alger. 800) Codd. et Edd. coli. o. Ans.
Polgc. Alger. 801) conservandam : Edd. coli. o. 802) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Uisp. Ans. Polgc. Alger. 803) Eph. c. 4. v. 5. 804) CoeUl. et Edd. coli. o. Ans.
Cedi. tr. P. Polgc. 805) Codd. coli. 0. pr. AD cf. supra not. 73G. 806) Codd. coi/, o. 8U7) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 808) Codd. coli. o. Alger. 809) Codd d Edd.
coli. o. ef. supra not. 712. 810) add. : in: EGH 811) implebitur: ib. 812) c/. supra c. 30. 813) iiuit: EGH jj can. 5S. S14) ABCDF ; unde idem Leo Papa:
EGH 8l5) Codd. coH. o., sed iu AB: de baptismo spiritus sancti — Sermo 71. uo. 31. Ed. Maur. — Ivo Dor. II, 104. (can.: ita dicitur verbum); cf. infra c. 81.
S1G) sanet.: deest: orig. 817) iu isto: ffJ 818) arca: orig. Ivo 810) AB EGH; atteritur: DF Edd. coli. o. 820) aspernatur: EGH 821) Codd. coli. o.
822) lib. X. c. 11. Alger. I, 52. — Quo ittre D. hoc loco Burrhardnm citaverit, nescio 823) add. : ergo: AEGII 824) ABDF Alger. || can. 59. 825) Unde: EGH
820) Caput sumt um est cx Poanltuliali, quod exstat ap. Mansi XII, 441 sqq., quodque Eejberto Eboruccnsi immerito tribuitur ; cf. 1 Vasscrschlcben Bussordu. p.
43 sqq. — Bureh. IV, 100. (ex dictis Isidori Ep.); Ivo Dccr. 1, 294.; Ivo Pan. I, 07.; Alg. I, 52. 827) baptizantur: EH 828) baptiz. : deest: Bnrch. 820) iter.:
dust: Bnrch. Ivo Decr. Pan. 830) Codd. coli. o. pr. C — Turrccnm. 831) veter.: deest: Bureh. Ico Dccr. Pan. 832) Codd. et Edd. coli. o. pr. C Ivo Decr. Pan.
S33) baptizet: Ivo Pan. || can. 00. 834) Haec Palea thesi iu Codd. coli. o. ct Ed. Bas.: llotaudo f ait ignota {cf. Schulte Paleae p. 12.) 335) Ex Poenitent. quod
'Theodori nomen fnt. lib. 2. II. §. 13. ap. WasserschUben pag. 203. cf. Gregorii canones Theol. c. 23. ib. pag. 103.; Capit. Dadurian. c. 25. ib. pag. 156. — Bcncd.
Lrcita II, 01. iu Moii. Ucrm. LL. II. Appelx. p. 70. — Bnrch. IV, 74. (Ex Cone. ap. Compendium); Ico Decr. I, 268. ; Ico Pan. I, 06. — cf. c. 1. Comp. 1. de presb.
non bapt. — c. 1. X. h. t, 836) si quis: orig. Bcn. Lee.; si quis presb.; Ivo Puu.
381
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 61-70.
382
Gratian. Quod autem cetera sacramenta ah liereticis mi-
nistrari non possint 837, testatur leronimus in Aggeo Pro-
pheta [cap. 2.J838*:
C. LXI. Non placent Deo que ab liereticis offeruntur.
Sic populus* iste889 hereticorum omnium840 est in con-
spectu meo, dicit Dominus, omne, quod fecerint, quod mihi841
obtulerint, uel uota**, uel pro salute, uel pacifica, uel pro
peccato8428, uel8481 holocaustis8*-4'*, siue elemosinas845,
siue84Ge ieiunia uel847f corporis castitatem, contaminata
erunt in conspectu meo. Quamuis enim sancta uideantur
specie sui que offeruntur848»,’, tamen, quia tractata sunt*49*1
ab illo850*, qui pollutus est in anima, polluuntur8511-' omnia.
C. LXII. De eodem.
Item in Amas Propheta, [c. 5.] 8523
Odit Deus sacrificia hereticorum et a se proicit, et quo-
tiens8538 in nomine eius8540 congregati fuerint855, detestatur
fetorem eorum et claudit nares suas.
[C. LXIII.]8503
Item in Oseae [cap. 6.] 857 8
Illi offerunt panem sacrilegum, et dant elemosinas, et
sectari uidentur humilitatem. Que ego858, si uere fiant, ho-
locausta interpretor. Cum autem scientiam Dei derelique-
rint8590, frustra truncato capite fidei cetera membra habere
se iactant.
C. LXIV. Sine fide et karitate nec euangelium habetur ,
nec prosunt aliqua bona.
Idem in epistol. ad Galat. [c. 1. u. 1 1 .] 800
Marcion et Basilides, et ceterae hereticorum pestes non
habent Dei euangelium, quia non habent Spiritum sanctum,
sine quo humanum fit euangelium quod docetur. Nec pu-
temus in uerbis scripturarum esse euangelium, sed in sensu ;
non in superficie, sed in medulla; non in sermonum foliis,
sed in radice rationis.
[C. LXV.]801a
Idem [ad cap. 5. eiusdem epistolae u. 14.}802
Vide, quantum bonum est karitas8038. Si ita martirium
fecerimus, ut nostras uelimus ab hominibus801 reliquias
honorari, et805c si opinionem uulgi sectantes intrepidi san-
guinem fuderimus, et substantiam nostram usque ad men-
dicitatem propriam800 dederimus, huic operi non tam pre-
mium quam pena debetur, et perfidiae magis tormenta sunt
quam corona uictoriae.
C. LXVI. Hereticorum benedictio maledictio est.
Item ex Concilio Laudicensi, [c. 32.] 807
Non oportet hereticorum benedictiones accipere, quo-
niam808 maledictiones magis sunt quam benedictiones.
C. LXVII. Neque cum liereticis, neque cum scismaticis
licet orare.
Item ex Concilio Martini Papae, [c. 70.] 809
Non liceat clericis uel870 laicis871 ab hereticis eulogias
accipere, quia maledictiones sunt magis quam benedictiones,
neque liceat aut cum hereticis, aut scismaticis8'2-1 orare.
C. LXVIII. Extra ecclesiam non sunt vera sacrificia.
Item Leo ad 'Ana tholium Constnntinn polit anum Episcopum,
[epist. XLVI1I. cap. 2.]873
In ecclesia Dei, que corpus Christi est, aliter nec rata
sunt sacerdotia, nec uera871 sacrificia, nisi in proprietate
suae8753 naturae uerus nos pontifex reconciliet8708.
C. LXIX. Inpiorum manibus diuina sacramenta
se subducunt 877 .
Idem Leoni Augusto, [epist. LXXIII.]878
Manifestum879 est, per crudelissimam et insanissimam
uesaniam8803 in Alexandrina sede881 omne882 celestium
sacramentorum lumen exstinctum. Intercepta est sacrificii
oblatio, deficit8838 erismatis sanctificat'0, et parricidalibus
manibus inpiorum omnia sese8840 subtraxere misteria.
C. LXX. Sacramenta extra ecclesiam835 ministrari possunt,
salutem uero conferre non possunt8g,'>.
Item E. Martir Ciprianus in epistola contra hereticoss 87 *.
Si quis, inquit, de ecclesia heretica presumptionc exierit,
a semetipso888 dampnatus est. Cum huiusmodi secundum
Apostolum, nec cibum quidem sumere debemus. Declara-
tur hoc in libro Regnorum88*, ubi, cum homo Dei ad lero-
boam missus800 esset, qui89*3 peccata sua exprobraret atque
ultionem futuram prediceret, panem apud592 8 illum edere et
aquam bibere prohibitus est893c. Quod cum non custo-
disset, diuina sententia inde rediens, morsu leonis in itinere
interiit. §. 1. An debet894'1 quisquam dicere, sacramentum
salutare8950, et gratiam cclestem communem cum hereticis
esse posse, cum quibus nec terrestris cibus, nec secularis
potus debet esse communis? Constat890 autem oleum, unde
baptizati tinguntur897 f, sanctificari, et eucharistiam fieri apud
illos omnino non posse, ubi spes nulla est et fides falsa, ubi
omnia per mendacium geruntur. Nam hereticus more symia-
rum, que cum homines non sint, formam humanam imitan-
tur898®, uultum ecclesiae catholicae et auctoritatem sibi et
ueritatem uendicant, cum 899 h ipse in ecclesia non sit. Bene-
dicit cum a Deo sit maledictus 900 *, uitam pollicetur cum
sit901lt mortuus, Deum inuocat blasphemus902, sacerdotium
amministrat profanus, ponit903 altare sacrilegus. Ad904 hec
omnia acceait et illuti malum, ut antistes diaboli audeat
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 61. a) in Aggaeum Prophetam b) pecpato, vel pro delicto c) vel in d) holocaustum
e) ieiunia sive victus continentiam f) et g) offeruntur a talibus h) tacta i) eo k) polluentur — c. 62. a) Idem Hiero-
nymus in Amos Prophetam b) quotiescunque c) Domini — c. 63. a) C. LXIII. De eodem b) Idem c) reliquerint —
c.65. a) C. LXV. De eodem b) sit caritatis c) et: dee.it — c.67. a) cum schismaticis — c. 68. a) nostrae proprietate ^recon-
ciliet, verus immaculati agni sanguis emundet — c. 69. a) insanissimamque saevitiam b) defecit c) se — c. 70. a) qui ei
b) quoque apud c) vetaretur d) Et audet e) aquam baptismi salutarem f) unguntur g) humano tamen imitantur
h) vult eccl. cath. auctoritatem sibi et veritatem venaicare, quando i) benedicit a Deo maledictus k) cum sit: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXI. * Sic populus: In originali legitur: Sic primius iste, ct sic
gens ista, Judaeorum videlicet atque gentilium et haereticor um ‘omnium, ctc.
*+ Vota: Ibidem habetur: vel vota pro salute, sed ob glossam non est
C. LXX. # Caput hoc collectum est ex variis locis epistolarum B. Cy-
priani et concilii ab ipso habiti, interdum immutatis et in summam redactis,
quae in margine sunt indicata.
Causa I. Quest. I. can. 60. 837) possunt: EGH || can. Gl. 838) Codd. coli. o. — Hitronym. ad verst. 16- rap. 2. — Alger. IU, 19. 839) iste: d/cst:
EGH Alger. 840) hominum: .A; omn. : deest: G 841) mihi: deest : AB; vel quod mihi: Algcr. 8-12) Codd. ct Edd. coli. o. Turrecrcm. Algrr. 843) Codd. ct
Edd. coli. o. Alger. 844) ABC; holocaustum: Ed. Arg.; holocausta: DEFQH Edd. coli. rcl. 845) por elccmos. : C EI. Arg. 84C) ABCDF Edd. coli. o. Turrecrcm.
Atger. 847) ib.; sive: EGH 848) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 849) ib. pr. Ii (contaminata) 850) Codd. coli. o. Algrr. 851) Codd. coli. o. Turrecrcm. j|
can. 62. 852) Codd. coli. o. — c. 5. v. 21. 22. sed Hieronymi verba non omnimodo Gratiani respondent. — Ams. IX, 48. (60. can. contiu.); Deusded. IV, 129.
(eme. contin.); Coli. tr. P. III, 2, (3,) 22. §. 1. {can.: odi et proioci); Alger. IU, 19. 853) Codd. coli. o. Alger. 854) Codd. ct Eld. coli. o. Alger. 855) stint:
Edd. coli. o. pr. Bas. || can. 63. 856) ABC 857) ABCDF; add.: propheta: EG — c. 6. r. 6. 7. — Alger. III, 22. 858) ego: deest : Alger. 859) AJtEGH ||
can. 64. 860) contra hereticos: AB — no. 38G. Ed. Migne. J| can. 65. 861) Codd. coli. o. 862) no. 499. Ed. Migne 863) Codd. ct Edd. coii. o. 864) hominibus:
Edd. coli. o. pr. Bas. .865) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugd. II. (quia si) 866) propr. : deest: AB j| can. 66- 867) hab. inter u. 343. ct 381. cersio Hiso. - Coli. tr. P.
U. 7, 16.; versio Dionys. : Burch. III, 209.; lvo Decr. III, 260. 868) add. : istae: Nisp. || can. 67. 3G9) c. 32. ct 33. Condi. Laodic. ex intnprct. Martini Brac. —
ap. Bruns. II, 56. — Coli . tr. P. II, 47, 70. 870) aut cleric. aut: EGH 871) add. : catholicis: orig. Hisp. 872) ABF orig. Hisp. If c an. 68. 873) Eo. 80. scr
ao. 451. Ed. Baller. — Jaffe no. 238. — Jvo Decr. II, 9. (Lanfrancus de sacram, eucharist. ; can.; si tanta vis est) 874) pura sunt: EGH H75) Codd. et Edd.
87«) ib. II can. «9. 877) «ubtraluint: AU 878) Ep. 15G. scr. ao. 457. Ed. Baller. - Jnffi no. 308. — Ans. IX, 40. (5i.> 87») manilestis.lmuni : GH
880) Codd. coli. o. Ans. — Corr.; insanissimamque vesaniam: Codd. orig. 881) illic (in Alex, sede: deest): orig. 882) omnium^ EGH 883) DEGHAnS.
884) ABCDF Ans. || can. 70. 885) add. : catholicum: AB 886) possunt: deest: ib. 887) Prior capitis pars excerpta est ex ('i/priani Ep. ad Magmtm. Eo. 69. tn
Corp. SS. eccles. 888) bc ipao: EGH 889) Rogum: Edd. coli. o. pr. Bas. — cf. III. Hcg. c. 13. S9U) quod: Edd. Lugdd. II. III. 891) Codd. it Edd. coi . o.
892) ib. 893) «6. 89-1) ib. 395) ib. 896) Ex Kp. ad Janucuium Ep. 70. »»i Corp. SS. eccl.; Eadem fere leguntur in Cone. Carthag. hab. ao. 256. 897) Codd. coli. o.
Turrecrem. 898) Codd. et Edd. coli. o. 899) ib. 900) ib. pr. AB 901) CDEFGH 902) cum sit blasphcm.: CDF 903) compouit altaro: Ed. Bas. ; munus ponit
ante altare: Edd. coli. rei. 904) Ex Ep. ad Epictetum Ep. 65. in Corp. SE. eccl.
383
384
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 71 — 75.
eucharistiam facere, cum9051 nec sanctificari oblatio illic
possit, ubi Spiritus sanctus non sit, nec cuiquam Dominus
per eius preces et orationes prosit, qui Deum91*®1" ipse uio-
iauit907. Si enim909 qui ecclesiam uiolant91*9" ethnici91110,
et publicani habentur, multo magis rebelles911P et hostes,
falsa altaria, et illicita sacerdotia, et sacrificia sacrilega912 et
omnia9I3ti adulteria9141, fingentes, inter ethnicos et publi-
canos necesse est ut915* conputentur, quos omnes constat a
karitate atque916 unitate9171 ecclesiae catholicae918" reces-
sisse. Ergo919 omnia, quecumque faciunt heretici, carnalia
sunt, inania 920v et falsa, ita921 ut nichil eorum, que illi ges-
serint, a nobis probari debeat922. Non923 statim suscipienda
sunt et assumenda que iactantur in Christi nomine, sed que
geruntur in Christi ueritate. Quomodo924 enim perficere
que agunt aut inpctrare aliquid illicitis conatibus a Deo325"
possunt, qui contra Deum quod eis non licet moliuntur?
J. 2. Quare, qui hereticis et scismaticis patrocinantur, cen-
sura** diuina in eorum probantur facinore et penis non
solum duces et auctores, sed etiam participes destinari, nisi
se9-’® a communione malorum separauerint, precipicnte9-"
Domino per Moysen 92Sv : „ Separamini a tabernaculis homi-
num istorum durissimorum, et nolite tangere de 929 y omni-
bus, que sunt in 9392 eis, ne simul pereatis in peccatis eo-
rum:ui.“ Et quod comminatus Dominus per Moysen fuerat
inpleuit, ut, quisquis 932 aa se a Chore, et Dathan, et Abiron
non separasset, penas statim pro inpia communione sol-
ueret933bh. Sicut etiam per Osee prophetam Spiritus sanctus
testatur dicens 934 cc: ,, Sacrificia eorum tamquam panis luctus;
omnes, qui manducant935 ea, contaminabuntur docens
scilicet et ostendens omnes omnino cum auctoribus93® sup-
plicio coniungi, qui fuerint peccato eorum contaminati.
C. LXXI. Vera sacrificia non nisi in fide ecclesiae celebrantur.
Item Augustinus [lib. Sententiarum per Prosperum Aqui-
tanicum Episcopum Reg. collectarum c. 15.] 937 :
Extra catholicam ecclesiam non est locus ueri sacrificii.
Item Gregarius in III. lib. Dialog. [cap. 31.] ait de
Erminigildo Rege Leonigildi filio 933 11 :
C. LXX1I. De manu bereticorum communio non est
recipienda.
Superueniente pascalis939 festiuitatis die intempestae
noctis silentio ad eum pater perfidus Arrianum episcopum
misit, ut ex eius manu949 consecrationis sacrilegae commu-
nionem perciperet, atque per hoc ad patris gratiam redire
mereretur. Sed uir Deo deditus Arriano episcopo uenienti
exprobrauit ut debuit, eiusque a se941 perfidiam dignis incre-
pationibus repulit.
C. LXXIII. Sacerdotes bereticorum Christi honoribus non
habentur 942 digni.
Item Innocentius capitulo VII. 943 a
Arrianos preterea944 ceterasque huiusmodi945 pestes*,
quia eorum laicos conuersos ad Dominum sub imagine*"®
penitentiae ac Spiritus9471’ sanctificatione per manus inpo-
sitionem suscipimus948, non uidentur clerici949" eorum cum
sacerdotii950 aut cuiuspiam ministerii suscipiendi essc',oUl
dignitate. Quoniam quibus952 solum baptisma ratum esse
permittimus (quod utique in nomine Patris, et Filii, et Spiri-
tus sancti percipitur)953", nec Spiritum sanctum eos954 ha-
bere ex illo baptismate illisque955 ministeriis95®7 arbitramur,
quoniam, cum a catholica fide auctores eorum discede-
rent957 e, perfectionem Spiritus, quam 1,58 acceperant, amise-
runt, nec dare eius959 plenitudinem possunt, que maxime
in ordinationibus operatur, qui9®01» per inpietatis suae per-
fidiam9611 fidem domini9®211 perdiderunt9®31. Propter
uod9®4 fieri non9®5 potest, ut eorum profanos sacerdotes
ignos Christi honoribus arbitremur, quorum laicos inper-
fectos, ut dixi, ad sancti Spiritus percipiendam gratiam cum
penitentiae imagine recipimus96®, /(em9®7: §. 1. Legitur9631"
„Qui tetigerit** inmundum inmundus erit,“ quomodo
ergo9®9" ei tribuetur970 qui971° inmunditiam972P et spurci-
tias973<i consueuit accipere? Et infra: §. 2. Qui particeps
factus 974 r est dampnati, quomodo honorem debeat accipere,
inuenire non possumus975*.
Gratian. Ex eo autem, quod manus inpositio iterari preci-
pitur, sacramentum non esse ostenditur.
Unde Augustinus de baptismo lib. III. [contra Dona-
tistas, C. 16.]97®.
C. LXXIV. Manus inpositio non est sacramenti iteracio 977.
Manus978 inpositio non, sicut baptismus, repeti non
potest. Quid enim est aliud, nisi oratio super hominem?
Gratian. Cum979 ergo Innocentius solum baptisma here-
ticis ratum esse permittat ; cum Gregarius sacrilegam vocet con-
secrationem Arriannrum ; cum Ciprianvs quecumque ab hereticis
fiunt 930 carnalia, inaniaailA, et falsa iud icet; cum leronimus
omnia, que ab eis offeruntur 982, contaminata in conspectu Do-
»n'm933b asserat; cum Leo extra ecclesiam nec rata esse sacer-
dotia, nec uera934 sacrificia testetur: patet, quod sacramenta
ecclesiastica preter baptisma (ut supra dictum est ) ac hereticis
ministrari non possunt 9S5.
Item nsG obicitur illud Ieronimi ad Luciferktnum 987 a * :
C. LXXV. Qui in baptismo sanctus est, ad altare
peccator non en‘(933.
Sicut Christus est qui baptizat, ita ipse9891’ est qui
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 70. 1) quando m) Dominum n) contemnunt o) et ethnici p) utique rebelles q) nomina
r) adulterata s) ut : deest t) atque ab unitate u) cathol. : deesl v) et inania w) de Deo x) per Moysen Domino, ac
dicente y) ab z) in :deest aa) quisque bb) contestatur cc) et dicit — c. 72. a) Ermigildo . . Leovigili — c. 73. a) ad
Alexandrum Episcopum, epist. LVII1. c. 3. b) sancti Spiritus c) videtur clericos d) suscipi debere e) perficitur
f) mysteriis g) desciscerent li) quam i) perfidiam potius, quam per k) domini : deest 1) dixerim, perdiderunt m) Si ut
legitur n) ergo: deest o) quod p) munditia p) ac puritas r) enectus s) possum — c. 74. a) et inania b) Dei — c. 75.
a) adversus Luciferianos b) Christus
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Censura: In epistola ipsa sic habetur: Frustra contendunt baptizari
d sa ucti f cari illic aliquem salutari baptismo posse, ubi constet baptizantem
baptizandi licentiam non habere; atque , ut magis intelligi posset, contra ciun-
modi audaciam quae sit censura divina, invenimus in tali facinore non solum
duces ct auctores, sed ct participes poenis destinari , ete .
L. JjXXIII. * Pestos: Antea (etiam in H.] sequebatur: detestamur,
quod est sublatum, quia neque est m vetustis codicibus, neque in ipsa
epistola, neque apud Anselmuni, aut in Panorniia habetur.
** Qui tetigerit: In epistola est: quod tetigerit immundus, sed ob
glossam non est mutatum, atquo huius etiam lectionis sententia habetur
iisdem indicatis scripturae locis.
C. LXXV. * Initium huius capitis usque ad vers. oro te, non est eo loco
apud B. Hieronymum. Est tamen apud Algorum, lib. 3. c. 10., apud quem
etiam nonnulla verba ox iis, quae sequuntur, eodem modo habentur atque
apud Gratiauum, licet apud B. Hieronymum aliter legantur.
Causa I. Quest. I. can. 70. 905) Codd. ctEdd. coli. o. 90G) ib. 907) violat: EGH 903) Ex cp. cit. ad ‘Magnum 909 ) Codd. et Edd. coli o. 910) ib.
911) ib. 912) sacrilegia: EQH 913) Codd. ct Edil. coli. o. 914) AMCDF; adulterina: EQH Edd. coli. o. 915) Codd. coli. o. pr. A 916) et: EGH 917) Codd.
et Edd. coli. o. 918) ib. 919) Verba Nemesiani ex eod. Cone. 920) ABC 921) ex dicta ep. ad Januarium 922) debeant: ABCD 923) ex Ep. ,ul lnhniauum
Ep. 73. in Corp. ES. eccl. 924) ex dicta Ep. ud Magnum 925) Codd. coli. o. 926) se: deest: AB 927) dicente: EGH 928) Codd. ct Edd. coli. o. — Xum.
c. 10. v. 26. 929) Codd. d Edd. coli. o. — Corr. 930) ib. 931) pereatis per inpictates eorum tanquain panis luctus, omnes qui manducant ea: AB 932) Codd.
et Edd. coli. o. : post : separaret : AB 933) ib. 934) ib. cf. Os. c. v. 4. 935) comedunt : EGH 930) add. : et fautoribus : EGH Edd. coli. o. I| c a u. 71. 937) item :
deesl: Alt - Jdber iste apocryphus est. — Dcusdcd. IV, 128. || can. 72. 938) CH orig. cf. C. XXIV. qu. 1. c. 42. - Deusdedit. P. II. a. li. it Corr. citatur.— Algu .
III, 21. — iu 1) folium deest ubi hic canon et seqn. usque ad c. S4. scripti nant. 939) paschali: AB 940) perfidis manibus: EGH 941) a so : deest: Algcr. ||
can. 73. 942) sunt: AH 943) Codd. coli o.: add.: Papa: EGH: —Ep. Iunoccntii ad Alexandrum Ep. scr. c. a. 415. — Jaffe no. 107. — Ans. X 18 (17.); Ito Pan.
III, 129.; Caes. III, 50. ; Algcr. III, 23. 944) praet.: deest: Jco 945) eiusmodi: EFGll Ans. 940) magnae: Ans. ' 947) AJ1CEFH 948) suscepimus: AB
9-19) Codd. ct Eild. coli. o. 950) sacerdotio: EGH 951) Codd. ct Edd. coli, o.; suscipere dignitatem: Ans.; suscipere dignitate: Algcr. ; suscipi: Jro
952) omnibus: Aus. 953) Codd. ct Edd. coli. o. Jro 951) eosdem: AB 955) aliisque: Ans. 950) Codd. ct Edd. coli. o. ho Algcr. 957) Codd. coli . 0. ito/ dis-
cesserant: Alger. 958) qui: Edd. coli. o. ^ 959) cis: Alt Ans. Algcr. 9C0) Codd. coli o. Turrccvnn. Jro 961) Codd. ct bhld. coli. o. Ico; potius quam fidem : Ans.
A ger. 962) Codd. ct Edd. coli. o. Jco 963) ib. 904) qui: ong.; quomodo: Hisp. ; quia: Ans.; quid: Algcr. 965) non: deest: Hisp. Algcr. 966) recepimus:
M*H ; recipiamus/: orig. Jco ; finis canonis: Ans. ; «p. desunt : lio, ubi alia exstant. 967) cf. supra c. 18. 968) Codd, ct Edd. coli. o. - Xum.c 19. v. 22. 909) ABC E
970) tribuitur: AB m)Codd, et Edd. colLo. 9i2)AFGH; iramundiejas: C Edd. coli. o. ; mendacia: B 973) Codd. d Edd. coli. o. pr. F 974) Codd. et Edd.
coti. o. Tumerem. 97o) ib. || can. 74. 9<G) libro IV.: AB: m libro: EGH— in Ed. Maur. nu. 21.; .lws.IX.21. (36.): Polgc. III io 7 977) reiteratio: cEFQH
978) add.: auteiu: Ans. Polyc. 979) Alger. IIT, 23. 980) fuerint: Codd. coli. o. pr. AB 931) AHCF 982) add.: oblata : EQH 983) Codd . coll o™ 9S-1) add. :
Tl^EdiF^dl p0B8et: ^ Can* 98 ^ Sed: 987 ^ Codd. coli . o.; iu Ed. Migue no. 6. — Alger. 111,26. 988) accedat: AB 989) Codd.
385
386
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 76-82.
sanctificat. . Unde9®0 oro te, ut aut sacrificandi licentiam ei
tribuas, cuius baptisma probas "1, aut reprobes eius ba-
ptisma, quem non putes 999 c esse sacerdotem. Neque enim
heri potest, ut qui in baptismo sanctus est sit ad990 altare
peccator.
Gratian. Scd00^hoc de peccature000** tantum catholico
non 997 herelico 993 d intelligendum est. Qui999' quicquid cum 10007
fide 1001 8 pro offilia suo facit licet indignus, tamen1™2 diuina
gratia cooperante ratum esse creditur1™3. Alioquin si de here-
ticis dictum intelligitur 1004 h, ipse sibi contrarius esset1009, cum
dicat1006 in Oseae 1007 * : ,, Sacrificia eorum etc“ 1008 k. Et alibi
■in persona Domini10™ :
C. LXXVI. Benedictionibus hereticorum Deus maledicit.
,, Maledicam* benedictionibus uestris“1010: hoc est,
quicquid a uobis benedicetur1011» per1012b me erit male-
dictum.
XI. Pars. Gratian1013. Hoc igitur101ic intelligendum
est1019d de herelico, illud autem ad Luciferianum101Ue de pecca-
tore ecclesiastico. De quo 1017 Augustinus* ait in libro de
corpore Domini1010.
C. LXXVH. Boni et mali sacerdotes eque corpus
Christi conficiunt.
Intra ecclesiam catholicam in ministerio1019» corporis et
sanguinis Domini nichil a bono maius, nichil a malo minus
perficitur1020 sacerdote, quia non in merito consecrantis1021,
sed in uerbo perficitur creatoris et uirtute Spiritus sancti.
Si 1022 b enim in merito sacerdotis10230, nequaquam ad Chri-
stum pertineret. Nunc autem sicut ipse1024 est1029 qui
baptizat, ita ipse est1020 qui per Spiritum sanctum hanc suam
efficit carnem et transfundit in sanguinem. Credendum**
est enim, quod in uerbis Christi sacramenta conficiantur.
Cuius1027 prius creantur inperio1028, eius utique uerbo re-
creantur ad melius.
C. LXXVIII. De eodem1020.
Idem in lib. II. contra epistolam Parmeniani, [c. 10.]1030»
Omnia sacramenta cum obsint1031 indigne tractantibus,
prosunt tamen per eos digne sumentibus, sicut et1032 uerbum
Dei1033. Unde dictum est1034: „Que dicunt facite, que
autem faciunt facere nolite.“
C. LXXIX. De his, qui sanctis male utuntur.
Idem tractatu epistolae Iohannis1030**.
Prophetauit Saul1030b malus rex 1037 °, cum etiam 1038d
sanctum Dauid persequeretur. Non 1039 e ergo se iactent qui
forte1040 sine karitate habent 10417 munus 1042 e Dei san-
ctum1043, sed uideant, qualem rationem habituri sint104411
cum Deo, qui sanctis non sancte utuntur. Ex his erunt, qui
dicturi sunt in iudicio1049': „In nomine tuo prophetauimus.“
Quibus non1W0,£ dicetur: Mentimini, sed1047»: „Non noui
uos, etc.“
Gratian. Spiritum ergo prophetiae dicendi sunt habuisse,
non1048 meritum.
C. LXXX. Quisque 1049 non tam sanctificatur ex hostiis,
quam peccato 1090 » polluitur.
Item Ieronimus in [cap. 2.] Aggeo10311' *.
Propheta10920, qui altari extructo tantum et domo mea
diruta hostias mihi offers in altari, et uietimis eius sancti-
ficari te putas, scito, quoniam sanctum est quidem quod
offertur in altari, sed non tam sanctificaris ex hostiis, quam
ex1093 operibus mortuis pollueris.
C. LXXXI. Contra Spiritum sanctum uerbum dicitur,
cum ex dispersione numquam reditur.
Item Augustinus in lib. de uerbis Domini , [serm. XI.
circ. fin.] 1094
Ita fit10" uerbum contra Spiritum sanctum, cum ex di-
spersione ad congregationem numquam uenitur, que ad
remittenda peccata accipit1090 Spiritum sanctum. Ad quam
congregationem etsi1097» per malum clericum, sed tamen
catholicum ministrum, reprobum et fictum, si 1093 >• aliquis
accesserit corde non ficto, in1099 ipso Spiritus sanctus1"80*
operatur1001 remissionem peccatorum, qui1002 in sancta ec-
clesia ita operatur, ut reprobos fugiat, et tamen per eorum
ministerium probos colligat1003.
C. LXXXII. Non hominum meritis, sed uirtute Spiritus
sancti peccata remittuntur.
Idem in sermone de remissione peccatorum1001.
Ut euidenter1009 ostenderet1000» Dominus, a Spiritu
sancto, quem donauit suis fidelibus, dimitti peccata, non
meritis hominum, quodam loco sic ait10071': „ Accipite Spiri-
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 75. c) putas d) de haeretico e) Qui: deest f) enim cum g) fide catholica h) intelligeretur
i) ad c. 5. Amos k) odit Dominus — c. 76. a) benedicitur b) a c) ergo d) est: deest e) adversus Luciferianos —
c. 77. a) mysterio b) Et infra: Si c) esset sacerdotio — c. 78. a) Item Augustinus lib. — c. 79. a) in Psalmum CIII. vers.
Qui tegis* b)etSaul c) rex, et tunc prophetavit d) etiam : deest e) Et infra: Non f) habuerint g) hoc munus h) sunt
i) in iudicio: deest k) Non illis 1) sed dicitur — c. 80. a) pro peccato b) Aggaei* c) o propheta — c. 81. a) etiamsi
b) si: deest — c. 82. a) hoc ostenderet b) ait, resurgens a mortuis
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Peccatore: B. Hieronymus eo loco argumentatur, ut solent diale-
ctici dicere, ad hominem, neque id agit, ut constituat ac sanciat aliquid, sed
tantum, ut adversarium modestum reddat. Nam postquam illum eo adduxit,
ut se non amplius adversarium, sed discipulum profiteatur, tuuc verissimam
ei rationem exponit, cur ecclesia episcopos recipiat, qui in Ariminensi con-
cilio imprudentes haereticis consenserant.
O. LXXVI. * Haec sunt in glossa intcrlincari ad eum Malacliiae locum
ex Hieronymo.
C. LXXVH. * Augustinus: Caput hoc etiam ab Algero lib. 3. cap. 8.
citatur ex Augustino in libro do corpore Domini: sed Posaidius in indiculo
operum B. Augustini nullam huius libri mentionem facit, et ad verbum
(excepto ultimo versiculo) haec leguntur in libro Paschasii abbatis do cor-
pore et sanguine Domini, cap. 12., ex quo etiam libro sunt c. Iteratur, cum
seqq., infra de consecrat, dist. 2.
** Credendum: Haec eodem modo leguntur apud Algerum. Sed
Paschasii verba c. 15. hacc sunt: Cuius ergo potentia creata sunt prius, cius
utique verbo ad melius recreantur, quia nemo creator alicuius rei aut recreator
nisi imus Deus catholice praedicatur . Propferra veniendum est ad verba
Christi, et credendum, quod in eiusdem verbis ista conficiantur.
C. LXXIX. * In tractatu VII. in epistolam loannia sunt aliqua, quae
ad sententiam huius capitis referri possunt, atque inde antea citabatur. Sed
ipsa prorsus verba sunt loco indicato.
C. LXXX. * Apud B. Hieronymum sic legitur: o popule, qui altari tan-
tum exstructo et diruta domo mea hostias mihi offers in altari, ct t ic limis eius et
carnibus te sanctificari putas, scito, non tam sanctificari tc ex hostiis, quae
templo diruto tibi prodesse non poterunt, quam contaminari omnia opera tua
ct cuncta, quae agis, ex eo quod negligis, et tuam magis domum quam meatu
exstruere conatus es. Sanctum quidem ist quod offertur in alturi; sul non tam
sanctificaris ex hostiis, quum ex eo, quod in convallibus habitas et interes mortuis
operibus, pollueris. In duobus etiam Gratiani vetustis codicibus legitur:
o popule; verum idem Hieronymus continuo ista eadem per anagogen aptat
ecclesiastico viro.
C. LXXXI. * Spiritus sanctus: IIoc loco '•onclse refertur sca-
tentia B. Augustini, plenius autem supra ead. c. Spiritus saucius .
Causa I. Quest. I. can. 75. 990) quamobrem : orig. 991) approbas: Edd. coli. o. 992) AF Alger.; existimas: orig. 993) apud: orig. 994) Alger.
III, 23. 995) Quod de pocc. : Alger. 99G) tant. cath. : deest : ib. 997) et non : ib. 993) Codd. coli. o. Alger. 999) JIF Alger. ; quia quicq. : h 1000) Codd. coll.o.
Alger. 1001) ii>. 1002) tam. : deest: Alger. 1003) conceditur: KG \Wl)BBFGH; intelligiiuua : AC; est: Alg. 1005)est: Alger. lOOG) dicatur: Ab; dicit. ‘EOll
1007) Codd. coli. o. Alger. — immo est in Amos . c’ 5. 1008) Codd. coli. o. || can. 7C. 1009) add.: Undo idem in Osea: EGH—in Amos. c. 5. r. 21. 22. — Alger. HI, 23-
1010) Malach. c. 2. v. 2. 1011) ABEFGH Edd. Has. hugdd. II. III. Alger. 1012) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 1013) Alger. I. c. 1014) Codd. coli. o. Alger. 101i>) ib.
101<5) C ’’ ” nnrr.l . . .A<u\ . i D ...... I...... 1.7.^. .. Mwku.ll A.l o <•> rnhle n**if/lfn «t/ll/ (rt
III, (
1024.
deest,
(et°*d selp dict.^Grat ) 103G) Codd. ct Edd. coli, o'.' Alger. 1037) ib. lOSrf) ABCFH Edd. coli. o. Alger. ; et: EG 1039,1 Codd. coli. o. Alger .
1040) - ‘ *" ~ *’
1045)
quam:
Alger.
(no#* ut 11. £rardutn secutus falso annotavit : Hermo 49.) Alger. I, 08. 1065) evidentius: ong. 1060) Codd. et Edd. coli. 0. Alger. 1007)*. loann. c.
Corpus inr. can. F.d. Fricdbcrg.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 83—85.
388
387
tum sanctum;" et continuo subiecit1068: ,,Si cui dimiseritis
peccata, remittentur ll)69c ei:“ hoc est, Spiritus dimittit, non
uos. Proinde* sicut is, quem sacerdos in ecclesia tollit1070®,
est tamen extra ecclesiam, et1071 extra corpus, cuius caput
est Christus, si ei ostiarius non aperit1072'**, ita non ideo
extra ecclesiam est, et 11173 non est de corpore, si quis pastoris
preiudicio conpellitur foris esse1074.
C. LXXXIII. Non merita personarum , sed offitia
sacerdotum dominus 1075 considerat.
Item Ambrosius de sacramentis107®3.
Cum scriptura107711 testetur, quod ad preces Ieroboa1078'
ignis descendit 1070 d de celo, et rursus precante1080 Helia
ignis missus est1081, qui sacrificia1082 consumeret1083, datur
intelligi*, quod Deus non merita personarum considerat,
sed offitia sacerdotum. §. 1 108,1 e Ille ignis 1085 f uisibilis mitte-
batur, ut crederent: nobis inuisibilis operatur, qui108® cre-
dimus. §. 2.1087e Crede1088 ergo, adesse Dominum Iesum
inuocatum precibus sacerdotum, qui ait1080: „Ubi fuerint
duo uel tres1090, ibi10911' sum in medio eorum."1092'
C. LXXXIV. Non merita sacerdotum 1093, sed uirtus diuina
sacramenta sanctificat.
Item Gregor ius Papa10913*.
Multi secularium hominum, cum plus sacerdotum uitam
quam suam discutiunt, in magnum contemptionis 1095 diuino-
rum sacramentorum crimen incurrunt. Magna enim trabe
uulneratos habentes oculos, eamque negligentes festucam
tenuem in aliorum conspiciunt oculis, quam dum incaute
festinant auellere, erroris in foueam dilabuntur109®b, minus
quidem considerantes, quod non eos sacerdotum uita le-
deret, si ipsi humiliter bonis sacerdotum admonitionibus
aurem accommodarent. Sed dum ypocritarum more plus
illorum famam quam propriam uitam uel uitae negligen-
tias1097 diiudicant, spernunt sancta monita et spiritualia
dona. Unde fit, ut non solum ab eis dicta respuant, sed
(quod est deterius) diuina etiam misteria contempnant, ut
nec corporis communionem aut sanguinis Domini nostri
Iesu Christi eorum ministerio confectam assumant, putantes,
hanc minus esse sanctificatam, si illorum fiat offitio, quorum
uita eorum oculis uidetur ignobilis. §. 1. Heu in quam
magnum laqueum incidunt, ut diuina et occulta misteria plus
ab aliis sanctificata posse fieri credant, cum unus idemque
Spiritus sanctus in ecclesia diffusa per totum orbem terra-
rum inconprehensibiliter ea1098 misteria et occulte atque
inuisibiliter et operando sanctificet et benedicendo bene-
dicat. §.2. Misterium itaque1099**, fratres, ob lioc dicitur,
quod secretam et reconditam habeat dispensationem; sa-
crifitium autem, quasi sacrum factum, quia prece mistica
consecratur pro nobis in memoriam dominicae passionis.
§. 3.1100' Sacramentum uero est in aliqua celebratione, cum
res gesta ita sit1101, ut aliquid significare1102 accipiamus11038,
quoa sancte accipiendum est. Sunt autem sacramenta:
baptisma, erisma, corpus et sanguis1104', que ob id sacra-
menta dicuntur, quia sub tegumento corporalium rerum di-
uina uirtus secretius salutem eorundem sacramentorum ope-
ratur. Unde a1105f secretis uirtutibus uel sacris sacramenta
dicuntur. Que ideo fructuose penes ecclesiam fiunt, quia san-
ctus in ea manens Spiritus eundem1100® sacramentorum la-
tenter operatur effectum. Cuius panis et calicis sacramentum
grece eucharistia dicitur, latine bona gratia interpretatur.
Et quid melius corpore et sanguine Christi? §. 4. Siue
ergo11071' per bonos, siue per malos ministros intra eccle-
siam1108' dispensetur, sacrum1109*1 tamen est, quia Spiri-
tus sanctus mistice ille11101 uiuificat, qui quondam apo-
stolico in tempore uisibilibus aparebat operibus. Nec
bonorum meritis dispensatorum ampliantur 1111 m, nec malo-
rum attenuantur1112", quia „neque1113 qui plantat est ali-
quid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus."1114
Hoc de corpore et sanguine Domini nostri Iesu Christi, hoc
etiam de baptismate et erismate sentiendum1115 est et
tenendum111®, quia uirtus diuina secretius 1117 operatur in eis,
et diuinae 11180 solummodo est hec uirtus siue potestas, non
humanae efficaciae. Polluimus*** itaque panem, id est
corpus Christi, quando indigni1119 accedimus ad altare et
sordidi mundum sanguinem bibimus. Et infra: §. 5. Male-
dicam f, inquit, benedictionibus uestris, hoc est, his1120P,
que nunc meis benedictionibus possidetis, seu quicquid be-
nedicitur a uobis1121<i, uel quoniam+t non benedicunt san-
ctis ex uero corde, uel quia qui inique agunt benedicun-
tur ab eis, adulanturque peccatoribus, dummodo diuites
sunt 1122 r.
C. LXXXV. Non sacerdotum uitam , sed que docent et
ministrant considerare debemus.
Item Fabianus Papa Episcopis Orientalibus , [epist. II.]1123
Significastis insuper1124 plerosque attendere, multos in
ipsis honoribus ecclesiasticis non congruenter uiuere ser-
monibus1125 et sacramentis, que per eos populis ministran-
tur. O miseros homines, qui hos intuendo Christum obliui-
scuntur! qui et multo ante predixit, ut legi Dei potius
obtemperetur, quam imitandi uideantur illi, qui ea, que
dicunt, non faciunt, et traditorem suum tolerans usque in
finem etiam112®3 euangelizaturum1127b cum ceteris misit.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 82. c) dimittuntur d) tolerat e) aperuerit ** — c. 83. a) de iis, qui initiantur mysteriis, c. 5.
b) scriptura tibi c) Hieroboam d) descenderet e) Et paulo post: §. 1. f) Ignis illis g) Et paucis interiectis: §. 2.
h) ibi et ego i) in medio eor.: deest — c. 84. a) Papa: deest b) delabuntur c) Et infra: 3. d) intelligatur
e) sanguis Christi f) et a g) eorundem h) Unde sive per i) Dei ecclesiam k) sacramentum 1) illud m) amplificatur
n) attenuatur o) diuina p) iis q) benedic, maledicam r) sint — c. 85. a) etiam ad b) evangelizandum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXXXII. * Proinde: Verba ipsa huius partia non sunt inventa
apud B. Augustinum. Similima habentur apud Origenem hom. 14. ad
c. 24. Levitici, et referuntur infra 24. q. 3. c. Quum aliquis, et c. Si quis
non redo.
** Aperuerit: In nonnullis vetustis codicibus legitur: aperuit, in aliis:
aperiat: ab uno autem abest negatio.
C. LXXXIII. * Datur intelligi; In originali non sunt bacc verba.
Sed quum antecedentia pendeant ex superioribus, bic nova incipit perio-
dus: Non meritu personarum consideres, sed officia sacerdotum (ita etiam
Alger.]. Nouuullae autem aliae varietates, et quidem non minimi ponderiB
iu margino sunt indicatae.
C. LXXXIV. * Caput hoc collectum est partim ex sententiis B. Gro-
gorii, partim ex verbis ipsis BB. Isidori atque Hieronymi.
** Mystorium itaque: Iiaec usque ad vera. Hoc de corpore, sunt
apud Isidoruin, non tamen eodem prorsus ordine.
*** Polluimus: Sumtum est ex B. Hieronymo in commentariis ad
cap. 1. Malaohiae, in illis verbis : Et dicitis, in quo polluimus, etc.
+ Maledicam: Apud eundem ad c. 2. sic habetur: Et maledicam (tu-
quit) benedictionibus vestris, hoc est, quae nunc meis benedictionibus possideas,
sive quicquid a vobis benedicitur a me maledictum erit, et muledicam illis,
subandi, benedictionibus vestris, quoniam noluistis intelligere quae dicuntur;
hoc est enim, quod dicitur: non posuistis Buper cor.
Quoniam: Sumtum est ex eodem loco paulo inferius, ubi haec
leguntur: Vel certe, quia ad sacerdotes proprie mandatum est, vertuntur bene-
dictiones eorum iu maledictionem, quando non benedicunt sanctis ex vero cordiz
affectu, sicut Isaac lacob, et Jacob patriarchis, et Moyses duodecim tribub-us, sed
per dulces sermones et benedictiones decipiunt corda innocentium, et qui inique
agunt benedicunt ut ab eis, adulanturque peccatoribus, dummodo divites sint,
atque eorum vittis blandiuntur.
Causa I. Quest. I. can. 82. 10G8) subiungens: Alger. 10G9) AC Alger.; remittuntur: Codd.coll.rel. 1070) BCFAlg. ; in ecclesia: Alger. 1071) Apud
Algentm hacc sunt iu epitomen redacta 1072) Codd. coli. o. Ed. Has. 1073) acW.; non ideo: EGH 1074) esse: deest: AB j| can. 83. 1075) Deus: EGH
1076) Codd. ct Edd. coli. o. Alger. - immo de mysteriis cap. 5. no. 26 sq. Ed. Migue — Alger. I, 57. 1077) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 1078) F orig. ; Hieroboam
praeceps: Alger. 1079) Codd. et Edd. coli. o. Alger. ; descenderit: orig. 1080) predicante: ABC 1031) sit: orig. 1082) sacri fteium : orig. Alger. 1083) con-
; .cousuu,sit: Al?er- 10^) Codd. coli, o. Alger. 1085) ib. 1086) quod : BEH Edd. coli. o. pr. Arg. 1087) Codd. coli. o. Alger. 1088) credo:
Ali b Ii — m F folium deest (< continens hunc cauouem et sqq. usque ad c. 89.) et manu posterioris saeculi senatum insertum est. 1089) Mattii, c. 18. v. 20. 1090) ad(l. :
nnn.r rwi <*. v/iuAi*** »j . vjj -«77 - ‘"'‘'I ) AB H Edd. coli. o. 1092) Codd. et Edd. coli. o. || c a n. 84. 1093) sacer -
rte usque ad §. 2. Gregorium M. in Pust. p. 3. adin. 5. et Mor. p. 15. c. 16.
... „ t, „ v „ • - , lEd.Bas. 1098) ea .... invisibiliter: deest: AB 1099 ) f sidor. FMnnolog.
Ub.M.c.12. 1100) Codd. coli. o. 1101)fiat: EGH; fit: AB 1 102) significate: B Edd. coli. o. pr. Bas. ; significatae rei: Ed.Bus.; significanter: C 1103 )Codd.coll.o.
1104) HOo) ib. U0G) ib. — Corr. 1107) Codd. et Edd. coli. o. 1108) ib. 1109) Codd. coli. o. 1110) ib. 1111) Codd. coli. o. Ed. Bas. ; ampliatur: Edd.
coli. rei. 1112) AD bd. Bas. 1113) I. Cor. c. 3. v. 7. 1114) Hucusque Isidorus 1115) sciendum: AD Ed. Bas. 1116) add.: est: EGH 1117) aiscretius: ABC1)
1118) ABCD Ed Bas. 1119) indigue: D Edd. coli. o. 1120) Codd. coli. o. 1121) ib. 1122) ib. [I can. 85. 1123) Caput Pseudoisid. Ep. II. no. XII. av. Hiuschius
p. 161. - Coli, tr P 1, 18, 4. 1124) insuper: deest: CoU. tr. P. 1125) add.: et: ib. 1126) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 1127) Codd. coU. o. pr. C; eum ovau-
gdizaturum : Ed. Bas.; eum evangelizare: C Edd. coli, rei.; evangelizatuxu : Coli. tr. P. ||
389
390
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 86-89.
Nam apostoli talem consuetudinem non habuerunt, nec
habendam docuerunt.
C. LXXXVI. De eodem.
Item Nicolaus Papa Michaeli Inperatori, [in epist. que
incipit: „ Proposueramus."] 1128
Non1129 quales sacerdotes Domini1139**, sed qUid de
Domino loquantur, est uobis magnopere preuidendum,
nec1131 in uicariis B. Petri apostoli uobis est attendendum
quid 1132 b sint, sed quid pro correctione1133 ecclesiarum,
uid pro salute uestra satagant. Nec enim illos inferiores
icetis scribis et phariseis 1134 sedentibus super cathedram
Moysi, de quibus Dominus precepit, dicens1135: „Quecum-
que dixerint uobis facite1138**, secundum opera eorum1137*1
nolite facere.“ Ergo, inperator1133, considera, si illos dixit
audiendos, qui super cathedram Moysi sedebant1139, quanto
potius, qui1140e super cathedram Petri resident, esse existi-
matis11417 obaudiendos 1142 s?
C. LXXXVII. Sacerdotum inmunditia sacramentum »
non polluit.
Item Augustinus contra Petilianum, [lib. II. c. 22.]1144b
Dominus declarauit in uno cetu hominum eadem sacra-
menta sumentium, non obesse1145c mundis aliquorum in-
munditiam. §. i.1148d Petilianus dixit: At1147e si quisquam
carmina sacerdotis memoriter teneat, numquid inde sacer-
dos est, quod ore sacrilego carmen publicat sacerdotis?
Augustinus respondit1148: Ita istud dicis, quasi modo que-
ramus, quis 1149 sit uerus sacerdos, et non quid 1150 sit uerum
baptisma. Ut enim quisque1151 uerus sit sacerdos, oportet,
ut non solum11527 sacramento, sed iustitia quoque induatur,
sicut scriptum est1153: „ Sacerdotes tui induantur iustitia.“
?ui autem solo sacramento sacerdos est, sicut fuit pontifex
aiphas, persecutor unius et uerissimi sacerdotis, quamuis
ipse uerax non est 1154 8, quod dat tamen uerum est, si non
det1155 suum, sed Dei. Item 11595 : §. 2. „ Cretenses 1157 ‘,
malae1158k bestiae, pigri corde."11591 Si 11 691,1 ergo1101 apo-
stolus nescio cuius alienigenae testimonium, quia uerum
conperit, etiam ipse attestatus est, cur nos, apud quemcum-
que 1162 » inuenenmus quod Christi est et uerum est, etiamsi
ille, apud quem1193 inuenitur, peruersus et fallax est, non
discernimus propter1184 0 uicium, quod homo habet, uerita-
tem1185P, quam non suam, sed Christi 1188 a habet1187, et dici-
mus, sacramentum hoc uerum est, sicut ille ait : „Testimo-
nium hoc uerum est?" Numquid ideo dicimus: etiam ipse
homo uerax est, quia dicimus: sacramentum hoc uerum est?
§. 3 . 1188 r Vos1189 autem necesse est ut semper erretis, quam-
diu propter hominum uicia Dei sacramenta uiolatis, aut nos
propter Dei sacramenta1179, que in uobis11715 uiolare nolu-
mus1172, etiam uestri scismatis sacrilegium assumere putatis.
Itemim: §. 4. Baptismi ergo puritas a puritate1174 uel in-
munditia conscientiae siue dantis siue accipientis omnino
distincta est. /tem1175: §. 5. Memento1178' sacramentis Dei
nichil obesse mores malorum hominum, quo illa uel non 1177 11
sint, uel minus sancta sint. Itemn~s: 5. 6. Si1179v non habe-
bat Saul sacramenti sanctitatem, quid in eo Dauid uenera-
batur? Si autem habebat innocentiam, quare innocentem
persequebatur? Nam eum propter sacramenti1139"' unctio-
nem et honorauit uiuum, et uindicauit occisum. Et quia uel
panniculum ex eius ueste abscidit1131 *, percusso corde tre-
idauit. Ecce Saul non habebat innocentiam, et tamen ha-
ebat sanctitatem, non uitae suae1132*, (nam hoc1133 sine
innocentia non 1184 >’ potest), sed sacramenti 1135 Dei, quod
et1138 in malis hominibus sanctum est. Item 1 187 : §. 7. Nos
dicimus tale cuique sacrificium fieri, qualis accedit ut offerat,
et qualis1183 accedit ut sumat, et eos de sacrificiis talium
manducare, qui ad illud1189z tales accedunt11911, quales et illi
sunt. Itaque si offerat Deo malus, et accipiat inde bonus,
tale cuique est119100, qualis quisque fuerit, quia et illud
scriptum est1192: „ Omnia munda mundis.1' Per hanc sen-
tentiam ueridicam et catholicam etiam uos Optati sacrificio
non estis polluti, si facta eius displicebant uobis. Nam1193
utique panis illius panis1191 luctus erat, sub cuius iniquitati-
bus Africa tota lugebat, sed panem luctus omnibus uobis
esse1195 communem omnium uestrum malum scismatis 1198
facit, /tem1197: §.8. Gratias Deo, quia tandem confessus
es, posse ualere inuocatum nomen Christi ad aliorum salu-
tem, etiam1198 si a peccatoribus inuocetur. Hinc ergo intel-
Iigite1199bb, cum Christi nomen inuocatur1299 non obesse
aliorum saluti aliena peccata.
C. LXXXVIII. Etiam per malum ministrum dona Dei ad eos
perueniunt, qui cum fide accipiunt.
Idem in libro Psalmontm 1291 ^
Christus quid fecit uobis1292, qui tanta patientia tradito-
rem suum pertulit, ut ei primam eucharistiam confectam
manibus suis et ore suo commendatam traderet, sicut ceteris
apostolis1293? Quid uobis1294 fecit Christus1295, qui eundem
traditorem suum, quem diabolum nominauit, qui1298 ante
traditionem Domini nec loculis dominicis fidem potuit
exhibere, cum ceteris discipulis1297 ad predicanduni regnum
celorum misit, ut monstraret 1208 b, dona Dei peruenire ad
eos, qui cum fide accipiunt, etiam1299 si talis sit, per quem
accipiunt1219, qualis ludas fuit?
C. LXXXIX. Sacramentis malitia non nocet episcopi.
Item Gregorius 1211.
Non nocet malitia episcopi, neque ad baptismum infantis,
neque ad consecrationem ecclesiae, quia baptisma a Deo
datur, non ab homine uenit; sic et eucharistia, et alia1212-'*,
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 86. a) Domini sint b) qui c) observate et facite d) vero eorum e) his qui f) existimetis
g) obaudiendum — c. 87. a) sacramenta b) literas Petiliani c) obesse non posse d) Et infra: §. r. e) Aut f) solo
g) sit h) Item paulo inferius i) Dixit quidam ex ipsis proprius eorum propheta: Cretenses k) semper mendaces, malae
1) ventres pigri, m) Testimonium hoc uerum est. Si n) quemlibet o) propter: deest p) et veritat. q) Dei r) Et
paulo post: §. 3. s) nobis t) Memento ergo u) omnino non v) Quaero si w) sacrosanctam x) praescidit y) nemo
z) illa aa) esse bb) intellige — c. 88. a) in Psalm. X. in vers. Iustus autem quid fecit? b) demonstraret — c. 89. a) omnia
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXXXVTI. * Vitae suae: Sequebatur: sed unctionis; quae voces absunt ab omnibus vetustis Gratiani exemplaribus, licet in codicibus otiam
B. Augustini impressis legantur.
Causa I. Quest. I. can. 86. 1128) Mich. Imp.: deest: AB; Ep. 8. ap. Mansi XV, 187. scr. no. 865. — Jaffe no. 8C5. — Aus. I, 75. (can. canite,);
Deusded. IV, 88. (can. contin.); Ivo Beer. V, 18.; Coli. tr. P. I, 62, 2. 1129) ndd. : ergo: orig. Ans. Peusd. 1130) Codd. cofl. o. Iro CoU. tr. P. 1131) non: Pnisd.
1132) Codd. et Edd. coli o. pr. C. — Coli. tr. P. 1133) correptione: Coit. tr. P. 1134) scribi et Pb.arisaei dicentibus: Densd. 1135) Mntth.c.iZ. v. 3. 1136) Codd.
et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 1137) Codd. ct Edd. coli. o. Coit. tr. P. 1138) in peccatore: AH 1139) resident: B; residebant: A 1140) Corid. et Edd. COu. o. Dnts/trd.
Jio Coli tr. P. 1141) AUDEO Coli. tr. P. ; existimas : CH Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. 117. (existimes) — Ivo 1142) Codd . coli. o. pr. ,1 (obcdlendos) ; Ivo Coll. tr P. \}
can. 87. 1143) DEF; sacrificium: AB; sacrum: CGH 1144) Codd. coli. o. — Ed. Maur. no. 50. Ivo Beer. II, 9S. 99. ; Coli. tr. P. III. 2, (3,] l 14. 1145) Codd. H
Edd. coli. o. 1146; Codd.coll.o. ; add.: item: Ivo Coli. tr. P. — ib. no. 68. (c. 30.) 1147) Codd. ct Edd. coli. o. 1148) resp.: deest: A»// 1140) quid : ib.
1150) et numquid: Coli. tr. P. 1151) quisquis: ib. 1152) Codd. coli. o. 1153) Psalm. 131. r. 9. 1154) Codd. coli o. 1155) quia nou dat: EOII 11*>0> 'Od,l
coli 0. Coli tr. P.; item paulo post: Ivo 1157) Codd. ct Edd. coli, o.; Cretenses cordo: deest: C Iro Coli tr. P. 1158) Codd. et Edd. coli o. 1159) Codd. u
Edd. coli o. — ad Tit. c. 1. 1160) Codd. ct Edd. coli o. 1161) autem : Coli. tr. I\ 1102) Codd. ei Edd. coli o. 1163) quemlibet : Coti. tr. P. 1164) Codd. ct
Edd. coli o. Coli tr. P. HC5) Codd. coli o. Coli. tr. P. 1166) Codd. ct EAd. coU. o. 1167) habet: deest: EGH 1168) Codd. coli o. Coli tr. P. : add. : item eoil.
capite: Jvo 1169) vobis: EO H Edd. coli o. 1170) sacramentum: Coli. tr. P. 1171) Codd. et Edd. coli. o. oriq. Ito C<Al. tr. P. 1172) volumus: Coli. tr. J.
1173) ib. no. 82. (c. 35.) 1174) ab impunitate: EGH Edd. coli. o. 1175) ib. no. 110. {c. 47.) 1170) Codd. et Edd. coli o. leo CoU. tr. P. 1177) Codd A Edd. co lo.
1178) ib. no. 112. (c. 48.) 1179) Codd. et Eeltl. coli. o. Ivo Coli tr. P. USO) Co<ld. coli 0.; sacramentum unctionis: Edd. coli o. 1181) Codd. et EAd- eo <■ o. .
praecidit: orig. CoU. tr. P. n82) add. : sed unctionis: Edd. coli o. 1183) haec: eaedem 1184) Codd. coli o. Ivo Coli. tr. P. 1185) sacramentum: IAd. cou. o.
pr. Bas. 1186) et: deest : AB; etiam: C 1187) ib. no. 120. {c. 52.) 1183) qualiter: Coli. tr. P. 1189) Codd. et Edd. coli. o. : illam : Iro Coli tr. P. 1190) acce-
dant: Coli. tr. P. H91) Codd. ct Edd. coli. o. 1192) Tit. c. 1. v. 15. 1193) Non: Edd. coli. 0. pr. Bas. 1194) pan.: deest: CoU. tr. P. 1195) esse: deest: t r.
CoU. tr. P.: commune: EGH 1196) schismatici: AB 1197) ib. no. 124. (c. 54.) 1198) et: EGH 1199) ADD Edd. Arg. Das. Yin. I. Ii. Iro: intelligendum o«.
EGH 1200) invocetur: EGH j| can. 88. 1201) Angitsl in Psalm. X. vers. 3. no. 6. Ed. Maur. — Ico Beer. 11, 105.; Coli. tr. Pr. III, 2, (3.) 20. 1202) i uobis. n. i
Edd. coli o. — c/. loaun. c. 1. v. 3. 1203) sicut . . apost.: deest: AD 1204) nobis: Edd. coli. o. 1205) Deus: eaed. pr. Bas. Imgdd. II. III. 1200) qui:
AD 1207) Mutth. c. 10. 1208) Codd. et Edd. coli. o. CoU. tr. P. 1209) et: EGH 1210) per quem accip. : deest: AB || can. 89. 1211) Caput incutum. — Jage
no. CCXLVI. 1212) Codd. coli o. pr. D. — Ed. Bas.
25*
391
392
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 90 96.
quecumque in altari1213 pronuntur, non ab homine, sed a
Deo sanctificationem accipiunt.
Gratian. Sed obicitur illud Iernnimi in Sophonia,
[c. 3.]1214»:
C. XC. Sacerdotis non uerba, sed merita 1215 b eucharistiam
faciunt.
Sacerdotes, qui eucharistiae seruiunt 1216, et sanguinem
Domini populis eius diuidunt, inpie agunt in legem Christi,
putantes1217 eucharistiam inprecantis facere uerba, non
uitam, et necessariam esse tantum solempnem orationem,
et1218 non sacerdotum merita, de quibus dicitur: „ Sacer-
dos2019', in quacumque1230' fuerit macula, non accedat1221'
offerre oblationes Domino."
C. XCI. Tanto facilius sacerdotes exaudiuntur, quanto
apud Deum sunt digniores.
Item Alexander, [epist. II.]1222
Ipsi 1223 sacerdotes pro populo interpellant et peccata
populi comedunt1224, quia suis precibus 1225 a ea delent atque
consumunt; qui, quanto digniores fuerint, tanto facilius
in 12261» necessitatibus, pro quibus clamant, exaudiuntur.
C. XCII. Aron adest Spiritus sanctus sacramentis, que
per criminosos ministrantur.
Item Gelasius Elphidio Episcopo 1227.
Sacrosancta religio, que catholicam continet 1228 discipli-
nam, tantam sibi reuerentiam uendicat, ut ad eam quilibet
nisi pura conscientia non audeat peruenire. Nam quomodo
ad diuini misterii 1229 consecrationem1230 celestis Spiritus in-
uocatus adueniet, si sacerdos, et qui eum adesse deprecatur,
plenus actionibus criminosis reprobetur?
C. CXIII. Manus inmunda tacta 2231 coinquinat123211, non
mundat1233.
Item Gregorius in Registro, [lib. I. epist. 24.]12S4,)
Necesse est, ut munda sit 1235 c manus, que diluere sor-
des curat, ne tacta queque deterius inquinet, si sordida
sequens 12300 lutum tenet: scriptum namque est1237: „Mun-
damini, qui fertis uasa Domini." Domini etenim uasa
ferunt1238, qui proximorum animas ad interiora perducendas
jn 1230 conuersationis suae exemplo suscipiunt.
C. XCIV. Eque seruandum est uerbum Christi et corpus Christi.
Item Augustinus [lib. L. homiliarum, homil. 26.] 1240
Interrogo uos, fratres uel sorores, dicite mihi, quid uobis
plus esse uidetur, corpus Christi an uerbum Christi1241"? Si
uultis uerum1242 respondere, hoc dicere 1243 b debetis, quod
non sit minus uerbum Dei1244 quam corpus Christi. Et ideo,
quanta sollicitudine obseruamus, quando nobis corpus Christi
ministratur, ut nichil ex ipso de manibus nostris in terram
cadat, tanta sollicitudine obseruemus, ne uerbum Dei, quod
nobis erogatur, dum aliud aut cogitamus, aut loquimur, de
corde puro1245' depereat12488, quia non minus reus erit qui
uerbum Dei negligenter audierit, quam ille, qui corpus
Christi sua negligentia in terram cadere permiserit.
[C. XCV.]1247a
Item [lib. IV. de Trinitate, c. 14.] 1248
Neque enim 1249 b id potest rite offerri nisi per sacerdo-
tem iustum et sanctum, nec nisi ab eis accipiatur quod offer-
tur pro quibus offertur, atque id sine uicio sit, ut pro uiciosis
mundandis possit offerri'. Hoc certe omnes cupiunt, qui pro
se offerri sacrificium Deo uolunt. _ ,
Gratian. Cum uita sacerdotum eucharistiae necessaria esse
dicitur, non consecrationi, sed effectui intelligendum^est ; non
enim effectum confert salutis ei, quem merita faciunt indignum ;
potius conpletur in eo illud Apostoli 1250: „ Qui manducat et '251 c
bibit indigne, indicium sibi manducat et bibit E Ergo contra eos,
qui crebra oblatione sacrificii se putant posse mundari, non ces-
santes inpie agere in lege1232-1 Dei 1283 , intelligitur illud esse
dictum leronimi I254. Quod uero sacerdos, etiamsi malus sit,
tamen pro offitio suae dignitatis gratiam transfundat hominibus,
testatur Augustinus in lib .1255 questionum ueteris test. [c. ii.]:
C. XCVI. Sacerdotes nomen Domini inuocant, Dominus
autem benedictionem preslat.
Dictum est aDomino1256" inNumerisad1257b Aaron1258c.
„Vos ponite nomen meum super filios Israel, ego Dominus
benedicam eos, “ 1259 ut gratiam traditio1260 per ministerium
ordinati12618 transfundat1262 hominibus, nec uoluntas sacer-
dotis obesse aut prodesse possit, sed meritum benedictionem
poscentis. §. 1. Quanta autem dignitas sit sacerdotalis offitii
uel 1263 e ordinis, hinc aduertamus. Dictum est autem12641 de
nequissimo Caipha, interfectore Saluatoris, inter cetera1263:
„Hoc autem a semetipso non dixit, sed, cum esset ponti-
fex 1266 g sacerdotum anni illius, prophetavit." Per quod
ostenditur, Spiritum sanctum1267h gratiarum 1268 non perso-
nam sequi digni1269', aut indigni1270, sed ordinem12711 tradi-
tionis, ut, quamuis aliquis boni meriti sit, non tamen possit
benedicere, nisi fuerit ordinatus, ut1272 offitium ministerii1273
exhibeat. Dei autem est effectum tribuere benedictionis.
Gratian. Quod uero per hereticos sacramenta dignitatis
ministrata dicuntur carere effectu, inprobatur auctoritate Ana-
stasii Papae, qui ordinationem Aeacii, quamuis heretici, ita ratam
approbat, ut etiam eis, quos post dampnationem suam baptizauil,
uel ordinauit, in nullo ream 1274 personam nocuisse asserat. ' Sed
hoc eum* illicite, et non canonice, imo contra decreta suorum
predecessorum et successorum 12761 fecisse, probat1216 m Felix et
Gelasius, qui Aeacium ante Anastasium excommunicauerunt, et
Hormisda, qui ab ipso Anastasio tertius eundem Aeacium dam-
pnauit. Unde etiam ab ecclesia Romana repudiatur, et a Deo
fuisse percussus legitur in gestis Romanorum Pontificum hoc
modo: „Anastasius12'l'! secundus natione Romanus, cfe.“1278
Require retro in tractatu decretalium epistolarum.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Questi, c. 90. a) Sophoniam b) sacerdotum c) Et sacerdos d) quo e) accedet — c. 91. a) pre-
cibus et oblationibus b) pro — c. 93. a) inquinat b) Regesto c) ut esse munda studeat d) ipsa stercoris — c. 94.
a) Dei b) utique dicere c) nostro d) pereat — c. 95. a) C. XCV. De eodem b) enim: deesl c) manducat corpus
Domini et eius sanguinem bibit d) legem — c. 96. a) Deo b) ad Moysen et c) Aaron sacerdotes d) ordinantis
e) officii vel: deest f) enim g) princeps h) sanet.: deest i) aut digni k) ordinationem 1) et successorum: deest
m) probant
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XCVI. * St d hoc eum: Supra dist. 19. c. Anastasius, ostensum est, immerito reprehensum esse Anastasium, ct verissima esse, qnae ipse de
Causa I. Quest. I. can.89. 1213) altario : 4fl|| c an. 90. 1214) Codd. coli. o. — v. 1 soa Ed Mia» r — r,„
XIII.
Coli.
VI, 45.; Colli ir. P. I, 4, 6.
' Decr. n, 110. ; Coli. tr. P. III, 2, (3,) 24. ; Caes.
1223) Episcopi: AliDH 1224) condemnanti ' C.nlL tr P
Caput Pscudoisidor. — c. XII. ap. ffinschius p. 102.; Ivo Decr. II, 69.;
1225) Codd. et Edd. coli. o. lyo I. VI. Coli. tr. P. 1226) »6. || can. 92.
1261) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Coir. Ivo Decr. Coli. tr. P. l~i2U2) t ran sfimdarn” * 'r n
Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. ; autem: deest: E 1265) Ioann. c. 11. «. 51. * GE
Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. ~ '
1270) vel maligni: Ito Pan.
1274) reatu : EQH 1275) Codd ,
1 IV., l/Vll. M. A. Ul, A, IJ,; AaJ.
,,,1259) eis: FGH 12G0) traditam: EO H Edi. coli o. ho Pan.
1263) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo Pan. 1261) ABCDFGH Edd. coli. o.
— - — .. . . 7 .. . /l.JJ s/
393 DECRETI SECUNDA PARS
Item ohicilur illud Augustini ad Parmenianum de hereticis
etiam, dampnatis 1279 a :
C. XCVII. Qui recedit ab ecclesia, nec baptisma, nec w';n1280b
dandi amittit.
Quod quidam dicunt, baptisma, quod1281 accepit*, non
amittit1282 qui recedit ab ecclesia, ius128Sc tamen dandi,
quod accepit, amittit, multis modis aparet frustra et inaniter
dici1284. §. 1. Primo, quia nulla ostenditur causa, cur ille,
qui ipsum 1285 baptismum amittere non potest, ius 1286 dandi
amittere possit1287. Utrumque1288 enim1289 sacramentum
est, et quadam consecratione homini1290 datur utrumque 1291,
illud, cum baptizatur1292, illud 1293d, cum ordinatur; ideo 1291 e
non licet a1299 { catholico 1290 e utrumque 1297 iterari. §. 2. Nam
si quando1298 ex ipsa parte uenientes etiam1299 prepositi
pro bono pacis, correcto scismatis 1800 errore, suscepti sunt,
etsi uisum est opus esse, ut eadem offitia gererent, que age-
bant1301*1, non sunt rursus ordinandi1302, sed1303 sicut baptis-
mus in eis, ita1304 ordinatio mansit integra, quia in precisione
fuerat uicium (quod unitate pacis 1305 est correctum), non in
sacramentis, que ubicumque sunt ipsa sunt1306'. Et cum
ipsi1307*1 expedire13081 uiaetur 1309 m ecclesiae, ut prepositi
eorum, uenientes ad1310 catholicam societatem, honores
suos ibi non administrent, non eis tamen ipsa ordinationis
sacramenta detrahuntur, sed manent1311 super eos1312.
ldeoque1313 non eis manus1314" inponitur, ne non homini,
sed ipsi1315 sacramento fiat iniuria1316. §. 3. 1317 0 Sicut au-
tem m baptismo est 1318 P quod per eos dari possit, sic in
ordinatione ius dandi est13l9i; utrumque ad1320r perniciem
suam, quamdiu karitatem non habent unitatis; sed tamen
aliud est non1321s habere, aliud1322 perniciose habere, aliud
salubriter habere. Quicquid non habetur dandum est,
cum1323 opus est1324 dari, quod uero perniciose habetur, per
correctionem1323 depulsa pernicie1326 agendum est1327, ut
salubriter habeatur. Quod 13231 si1329" laicus alicui 1330v
pereunti 1331 w necessitate conpulsus baptisma1332* dederit,
quod, cum ipse acciperet1333, quomodo 1334 y dandum es-
set1333z addiaicit, nescio, an quisquam dixerit pie esse repe-
tendum. Nulla enim necessitate cogente si fiat, alieni mu-
neris usurpatio est. Si autem necessitas urgeat, aut nullum,
aut ueniale delictum est. Sed 1336 aa si nulla 1337 necessitate
usurpetur, et a quolibet cuilibet1338 detur, quod datum fuerit
non potest dici non datum, quamuis recte dici possit illicite
CAUSA I. QUEST. I. c. 97. 394
datum. Illiciti133933 ergo usurpationem corrigit reminiscen-
tis et penitentis affectus. Quod si non correxerit, manebit
ad penam usurpatoris1^40 quod datum est, uel eius, qui illi-
cite dedit, uel eius, qui illicite accepit1341: non tamen pro
non dato habebitur 1342 cc** §. 4. Si enim aliqui1313 furtim
et1344 extraordinarie1345, non in monetis publicis, aurum uel
argentum*** percutiendo signauerint, cum fuerit deprehen-
sum, nonne illis punitis uel 1346d<1 indulgentia liberatis cogni-
tum regale signum thesauris regalibus cogeretur 1317
Et 1348 71 paulo post: §. 5. Si forte militiae 1349 es caracterem
in corpore suo non militans pauidus exhorruerit135033, et ad
clementiam inperatoris confugerit, et1351ii inpetrata uenia
militare iam ceperit, numquid homine liberato atque cor-
recto1352 caracter ille repetitur, ac non potius agnitus ap-
probatur? An forte minus habent 1353 kk sacramenta Chri-
stiana quam corporalis hec nota, cum uideamus,nec apostatas
carere baptismo, quibus utique per penitentiam redeuntibus
non restituitur, et ideo amitti non posse Judicatur? §. 6. 1331 11
De his 1355 mm, qui ab ecclesiae catholicae 1350"" imitate se-
parati sunt, nulla iam questio est, quin habeant1357 00, et
aare possint1358, sed perniciose habeant 1359pp, pernicioseque
tradant, quia1360(i() extra uinculum pacis sunt 1301 rr. §. 7. 136-’ss
Neutri sacramento iniuria facienda est. §. 8. 136311 Sicut non
recte habet1364"" qui ab unitate discedit 1305 vv, sed tamen
habet 1366ww, et ideo1367 redeunti non redditur, sic etiam1368
non recte dat qui ab unitate discedit1369, sed dat tamen, et
ideo quod ab eo accepit 1370 uenienti ad unitatem non itera-
tur. ih/ra1371xx: §. 1. Sicut redeunti non redditur quod
et1372 foris habebat, sic uenienti repetendum non est quod
foris 137»yy acceperat1374 zz. Unde consequenter intelligitur
peruersitatem hominum esse corrigendam, sanctitatem au-
tem sacramentorum in nullo peruerso esse uiolandam. Con-
stat enim, eam in peruersis hominibus et sceleratis, siue in
eis 1375, qui intus sunt, siue in eis 1376, qui foris 1377 aaa, inpol-
lutam atque inuiolabilem permanere, et1378 quod 1379 31,3 di-
cuntur eam 1380 ccc mali polluere, quantum in ipsis est dicun-
tur1381, cum illa inpolluta permaneant1382; sed in bonis
permanent 1383 adpremium, in malis permanent1331 ad iudi-
cium. /n/ra1385ddo: §. 10. Quomodo catholici non clarificant
Dominum 1386 eee, qui 1387 fff sacramenta eius tam debita uenc-
ratione prosecuntur, ut 1388 £68, etiam si ab indignis tractata
fuerint, illis1389 sua peruersitate dampnatis, illa intemerata
sanctitate permanere demonstrantur1390 hhh?
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 97. a) lib. II. contra epist. Parmeniani, c. 13. b) ius c) sed ius d) istud e) ideoque f) in
g) catholica h) gerebant i) vera sunt k) ipsi : deest 1) expedire hoc m) videatur n) in populo manus o) Et infra: §. 3.
p) habent q) est: deest r) quidem ad s) prorsus non t) Quanquam u) etsi v) aliqua w) pereuntis x) baptisma : deest
y) quomodo: deest z) esse aa) Sed et bb) Illicitam cc) habebitur. Neque ullo modo** per devotum militem quod a
privatis usurpatum est signum regale violabitur, dd) aut ee) cogetur ff) inferri. Et gg) illum militiae hh) exhorruerit
ii) conf. ac prece facta et kk) haerent 11) Et paulo post: §. 6. mm) iis nn) cath. : deest 00) et habeant pp) et quin
pemic. habeant qq) quia: deest rr) sunt: deest ss) Et infra : §. 7. tt) Et infra: §. 8. uu) habent vv) discedunt
ww) habent xx) Et infra yy) etiam foris zz) accepit aaa) foris sunt bbb) quia ccc) ea ddd) Et infra eee) Deum
fff) qui promissa eius nullis hominum sceleribus quo minus implerentur impediri posse confidunt, qui ggg) ut ea
hhh) demonstrentur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. xcvn. * Quod accepit: Sic etiam Algerus, licet paulo aliter habeat originale.
** Noquo ullo modo: Haec usquo ad vorbum: violabitur, addita sunt ex originali, ex quo etiam aliis locis caput hoc locupletatum ost.
*** Vol argentum: In codicibus B. Augustini impressis sequitur: sed aes; in duobus autem manuscriptis Vaticanis [et in Ed. Maur.j: vel aes.
Causa I. Queat. I. can. 97. 1279 ) ABEFOH; et damnatis: CD; contra ep. Parmeniani lib. II. c. 13. no. 28. Ed. Jlanr. — Alger . III, 83. 84.
1280) AJ)CDF 1281) baptismum quem : Alger. 1282) Codd. ct Edd.coU. o. 1283) quod . . . amittit: deest: orig. 1284) dictum : AB 1285) illud : ib. 1286) add. :
tamen: ib. 1287) potest: orig. Alger. 1288) lvo Dccr. II, 97. (can.: Por Isaiam dominus); lvo Pan. IIT, 77. 1289) enim: deest: ho Pan. 1290) hominibus:
ABC 1291) ntrumque: deest: A Alger. 1292) baptizantur . . . ordinantur: AB; add.: et: EQH 1293) Codd. coli. o. Jvo Dccr. 1294) Codd. coii. o. pr. D.; et
ideo: EQH 1295) CEGU Alger. ; a: deest: ABD 1296) ABDF Alger. ; catholicis: CEQH 1297) illud: Alger. 1298) quando: deest: kdd. coli. o. pr. Uu».
Lugdd. H. m. 1299) et: lvo Pan. 1300) schismaticorum: Edd. coli. o. 1301) Codd. etEdd. coli. o. 1302) ordinati: orig. Alger. 1303) ut: AU; sed: deest:
lvo Pan. 1301) add. : et: BE; add.: etiam : H 1305) unitatis paco: orig. lvo Decr. Pan. Alger. 1306) Codd. coli. o. orig. lio Pan. Alger. 1307) Codd. et Kdd.
coli. o. pr. Bas. (ipsa) 1308) Codd. et Edd. coli. o. ho Dccr. Pan. Alger. 1309) Codd. ct Edd. coli. o. Alger. ; judicatur : orig. lvo Decr. Pan. 1310) convomentes
in: Jvo Pan. 1311) ibi remanent: Edd. Arg. Nor.: add.: etiam: D Edd. coli. o. pr. Arg. 1312) illos: Alger. 1313) ideo: Jvo Pan. 1314) Codd. coli. o. ;
ct Edd. coli. 0. Alger. 1343) aliquando: Alger.' 1344) et: deest: CDF; aut -.Alger. 1315) extra ordinationem: EOH; extra ordinem : 0117. 1310 ) Codd. coli. o.
Alger. 1347) ABDF orig.; congregetur: EO H Edd. coit. 0. 1348) Codd. coti. 0. orig. 1349) Codd. d Edd. coti. 0. Alger. 1350 ) Codd. coli. 0. USI) Codd. ct Edd.
coli. 0. Alger. 1352) correpto: F Alger. 1353) C Alger.; Edd. Lugdd. H. HI.; haberet: Ed. Bas.; haberent: ABC Ed.tcl. 1354) Codd. coli. 0. — Jvo Dccr. I.c.;
lvo Pan. I. c. 1355) Codd. coli. 0. ho Dccr. Pan. ; add.: vero: F Ed. Bas. orig. 1356) Codd. et Edd. coli. o. ho Pan. 1357) ib. 1358 ) add.: sacramenta : Md.
coti. o. pr. Bas. 1359) ADCDF Edd. coli. 0. lvo Pan. : sed habent: A; etsi pernio.: EOH 1360) Codd. et Edd. coli. 0. 1361) Codd. et Edd. coli. 0. Ico Fu».;
add.: hi: Jvo /lm. 1368) Codd. coli. o. 1363) ib. 1364) Codd. et Edd. coli. 0. orig. lvo Dccr. rari. 1365) Codd. et Edd. coit. o. pr. ACV, ubi It gitur: recedit —
orig. leo Decr.Pan. 1366) Codd. coli. 0. orig. ; dat: IvoDecr.Pun. 1367) ideo quod ab eo accepit venienti ad unitatem non reiteratur: Ao0«r. 1368) 01: •> :
tamen: lvo Pan. 1369) recedit: AEGH; qui a Bonoso habet: lvo Pan. 1370) recepit: EH 1371) ABCDF 1372) et: deest: DEU orig. 1373) Codd. et Md.
coU. 0. lvo Dea-. 1374) BDE Edd. coli. 0. orig. leo Dccr. ; acceperit: CQH 1375) his: F.OH 1376) his: ib. 1377) ABDF Jvo Dccr. 1378) et ... permaneant.
deest: lvo Decr. 1379) BDF 1380) ABCDF Edi. coli. 0. pr. Bas.: illa: EGU 1381) dicunt: deest: EOH 1382) permaneat: .IB Edd. coU. a. pr. Acg. Itos.
1383) permanet: ABC Edd. coli. o. pr. Nor. et Bas. ; permaneret: Ed. Nor. 1384) ponnanct: ib.; add.: autem: EOH 138o) ABCDF 1336) Codd. et Edd.coU. o.
1387) ib. Ico Decr. 1388) Codd. et Edd. coli. 0. 1389) vel: ABCF Edd. coli. 0. pr. Bas. 1390) ABCDF Edd. coli. 0.; monstrantur: EOH; demonstrant: orig.
305
396
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 97. 98.
XII. Pars. Gratian. .Ex1331 his 1332 uerbis Augustini1^
constat, in omnibus tam apostatis quam herelicis uel dampnatis
permanere Christi sacramenta uera, quantum ad se, et sancta,
et nisi penitentia uel indulgentia subuentum fuerit, ad dampna-
tionem usurpatoris peruenient, uel habentis, uel dantis, uel acci-
pientis. Quid ergo prodest , quod uera et sanela sunt, cum usur-
patores suos 1394 eque perimant, ac si essent mala et noxia?
Crassus aurum sitiuit, aurum 1393 bibit; eque periit «ero1396
auro, sicut «ero1397 uenenn. §. 1. Item aurum eque uerum est
in arca furis, sicut in thesauris 1398 regis. Sed a fure, quia 1309
illicite habetur, illicite 1400 datur uel 1401 accipitur; a rege au-
tem 1402 licite habetur, datur lioskkk et accipitur ; ideo ipse1404 fur
et communicator furti 1495 (nisi forte de conscientia furti se pur-
gaucrit) l40fi m, ut perhibet Gelasius ad Anastasium inperatorem ,
uterque iuste et digne dampnabitur 1947 . §. 2. Opponitur autem
huic sententiae Augustini: Potestas dandi baptismum, et ius
consecrandi dominicum corpus, et largiendi sacros ordines, plu-
rimum inter se differunt. Suspenso enim uel deposito sacerdote,
nulla ei relinquitur potestas sacrificandi. Sacramentum tamen 1,103
baptismi non solum a sacerdote deposito uel laico catholico, uerum
etiam 1499 ab heretico uel pagano si ministratum fuerit, nulla
reiteratione 1410 uiolabitur; nulla autem ratio sinit, ut inter sacer-
dotes habeantur, qui de manibus laici uel pagani oleum sacrae
( imo execrandae) unctionis assumunt. Non ergo consequenter
colligitur, ut, si recedentibus a fide ius baptizandi relinquitur,
potestas etiam distribuendi sacros ordines eis relinquatur , quam-
vis utrumque consecratione 1411n"”m proveniat. Degradatus enim
episcopus potestatem largiendi sacros ordines non habet, faculta-
tem baptizandi tamen non amisit. §. 3. Sed ne Augustinum i
in hac sententia penitus reprobemus, inlelligamus aliud esse pote-
statem distribuendi sacros ordines, aliud esse exeeutionem
illius 1412 potestatis. Qui mira 1413 nnn unitatem catholicae eccle-
siae constituti sacerdotalem uel episcopalem unctionem accipiunt,
offilium et exeeutionem sui offilii ex consecratione adipiscuntur.
Recedentes uero 1414 ab integritate fidei, potestate m acceptam
sacramento tenus retinent, effectu suae potestatis penitus priuan-
tur 1115, sicut coniugati ab inuicem discedentes coniugium semel
initum non dissoluuni, ab opere tamen coniugali inveniuntur
alieni. §. 4. L)e his ergo, qui accepta sacerdotali potestate ab
unitate catholicae ecclesiae recedunt, loquitur Augustinus, non de
illis, qui in scismate uel heresiui6oo° positi sacerdotalem unctio-
nem accipiunt; alioquin esset contrarius Calcedonensiliy'! con-
cilio, in quo ordinati a symoniacis in nullo proficere iudicanlur,
et Innocenliouls, qui ordinatos a ceteris hereticis per prauam
manus inpositionem solam dampnationem et uulnus capitis asse-
cutos testatur. §.5. Quamuis poss itlua generaliter dici, sacra-
menta, que apud hereticos non aliter quam in ecclesia Dei
celebrantur, uera et rata esse quantum ad se, falsa uero et inania
quantum ad effectum, et in Awi490ppp, a quibus male tradantur,
et in illis 1421, a quibus male suscipiuntur. Nec mirum, ipsa enim
salus nostra bucellam 1422 Indae dedit; statim cum bucella non
bonus, sed malignus spiritus intrauit: quare? non quia bonus non
daret bonum, sed quia malus male accepit bonum; sicque bonum
effectum bonum 1423 non habuit, quia ubi illud faceret non inuenit.
§. 6. Item DominusUii in patria sua presens et uerus affuit; non
per malum ministrum, sed per sewie* 1425 999 ipsum nichil potuit,
quia fidem non inuenit; pro perfidia aliorum non caruit sua
ueritatei l2c, sed effectus boni uirtute. §. 7. 1427 Quod ut plane in
omnibus sacramentis 1428 ostenderet, bis est transfiguratus, cum
esset in carne. In una transfiguratione 1429 sicut sol aparuit
mirabilis, ut fides credentium augeretur 1430 ad contemplandam
celestem gloriam super se eleuatam. In altera ut peregrinus
et M 1 incognoscibilis de se dubitantibus ire se longius finxit, et,
ne agnosceretur, eorum oculos tenuit: ad quid aliud, nisi ut, quia
per fidem non erat in cordibus 1432 eorum, longius se ab iis rece-
dere' ostenderet, et quia ipsum non credebant esse quod erat,
uiderenl etiam 1433 rrr eum alium quam erat? Ecce in utraque
visione sua erat praesentia et ueritas: sed in una exercebatur
fides, ut magis crederent 1434 quam credebant, in altera tenebatur
incredulitas, ne etiam agnoscerent quod videbant. Sacramentum
ergo 1435 corporis et sanguinis sui aliis est ad salutem, aliis ad
iudicium 143e. Fides etiam, quamuis sit uera, tamen 1437 sine operi-
bus mortua est. Sic et omnes decem virgines 1438 equaliter erant
virgines, sed ex his erant quinque fatuae et quinque prudentes.
Equa 1439 erat virginitatis ueritas, sed pro eiusdem virginitatis
intentione non omnibus equa meriti identitas 1440 Sic etiam est
1441 sonans aut 1442 cymbalum tinniens martirium uel elemo-
.«na1443, quam 1444 nescit karilas. Si uero cecus ceco lucernae
ministret 1445 veritatem, neuter tamen ideo magis suam illuminat
cecitatem. Sic et malus ministrat malo uera sacramenta, sed
non ideo 1448 dona spiritualia, quia malis eorum meritis Spiritus
sanctus inpeditur, ne in eis quod suum est operetur. Unde 1447
Innocentius , cum hereticorum baptisma concedat esse ratum, non
tamen ex illo 1448 baptismate concedit haberi Spiritum sanctum.
Et Leo 1449 hos, qui formam baptismatis acceperunt 1450 non sinit
rebaptizari, sed iubet Spiritum sanctum, quem ab hereticis nemo
accepit MSI***, per eius invocationem et manus inpositionem a
catholicis sacerdotibus consequi. Sciendum 1432 uero est, quod
sacramenta hereticorum dicuntur irrita, uel etiam dampnanda,
falsa 1453 et inania , non quantum ad se, cum sint sancta et uera
etiam ab heretico M54ttt celebrata, sed quia, cum illicite dantibus
perfidis sint ad iudicium, illicite 1455 ab eis accipientibus non con-
ferunt Spiritum sanctum. Irrita et non uera dicuntur, quia quod
promittunt et conferre 1456 creduntur non tribuunt, et ideo dam-
pnanda, ut ea dari uel recipi ab hereticis non approbetur 1487 sed
interdicatur. Non enim quantum ad se polluta sunt, quamuis ab
hereticis pollui dicantur. Unde Gregonus 1488 communionem 14M
Arii vocat exeerationem, et Innocentius 1480 uocai Bonosi ordina-
tionem dampnationem , non quod^Ci ;n se sint, sed quia male
dantibus vel accipientibus id efficiunt. Sic 1492 etiam Ieroni-
mus 1463 in Osee 1404 sacrificia 1485 eorum panem luctus vocat
non 1408 quantum ad se, sed quantum ad effectum 14fi7, quod ipse-
met ostendit, subittngens: „ Quicumque comederint l468uuu ex eo,
contaminabuntur1‘u®vvv, quia sibi ad iudicium sumen(.“1470www
Hinc etiam Augustinus in lib. II. contra epist. Parmeniani,
[cap. 5.] 1471 a
C. XCVIII. Sacramenta quamuis obsint indigne tractantibus,
prosunt tamen per eos1472b digne sumentibus.
Per Ysaiam1473 dicit1474 Dominus: „ Facinorosus, qui
sacrificat mihi uitulum, quasi canem 1475c occidat, et qui
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. iii) et aurum kkk) licite datur 111) purgaverint mmm) a consecr. nnn) enim intra 000) in
haeresi ppp) iis qqq) se rrr) et sss) accipit ttt) haereticis uuu) comederit vvv) contaminabitur ww) sumet —
c. 98. a) in: deest b) per eos: deest c) qui canem
NOTATIONES CORRECTORUM.
+ Sed ne Augustinum: Hic Gratianus ita uidetur loqui de B. Au-
gustino, quasi ipsiuB hac in re sit dubia aut incerta sententia, quum tamen
nemo ipso melius ac fusius in libro contra Donatistas rem hanc exposuerit,
omninoque cum Chalcedonensi concilio et Innocentio concordet.
Q,,ost' ■}■ ,c a i!7iJ139,1,) Uacc m! S- 2' ",l u,hmn tcguntnv np. Algcr. III, 97. 1392) quibus: Alger. 1393) culd. : ceterorumque sancto-
r;®»1 1 >*>■ U94) pravos: ib. 1395) Codd.coll.o.pr. AD; aurum petiuit et bibit: AB 1396) vero: deest: Alger. ; cum: B' 1397) vero: deest: AB ■ Noroi?) : Alger.
1398) thesauro: Algcr. 1399) quia . . . habet: deest: ib. 1100) etiam illicite: HGH 1401) vel: deest: Alger 1402) aut • deest • ib 14031 ABCDF 1404) quia
ipse: KH: et ipse: Alger. 1405) add.: illius: EOH 1406) DDF Algcr.: ut etiam: ib. 1407) damnatur IB im tamen ^ d/estB- en 1409) etiam:
deest: EBR 1410) ratione: AB 1411 ) Codd. coli. o. 1412) ipsius: ABC 1413 ) Codd. coli o. 14141«^
supra c. 8. 1418) cf. supra c. 17, 1419) Algcr. III, 50.; possint: EGH 1420) Codd. coli. o. 1421) hta: H: his fieri- Jff 1422) loann c 13 14*3) bonum:
bon,: 1124) Mattii, c. 13. 1425) ACEGll 1420) pietate et virtute: EGH 1427) Alger. Iii, 51 14*8) add ■ suis • Alnei- ’ 1429) Vaith c. 17.
1430) fides proficeret . . . elevata: Alger. 1431) et:dcesi: ib - Lnc. c. 24. 1432) mentibus: liger 1433) 'deesl' AlZ'. i^ crXet ...
credebat. . . agnosceret . . . videbat: Alge i. 1435) ergo: tfcrst; J.; vero: C; Sic sacramentum: Alger. 143G) Sic est maimura sacramentum fidei; sed
tamen iidcs quamvis: Alger. 1437) tamen: deest: ib. — lac. c. 2. 1138) Matih c "b 143Q1 vt j- “I? sacFam . von
1441> I- Cor. c. 13. 1442) et: Alger. 1443) add. : ut ait apostolus : ib. 14«) quae?' Ib IMsfidminktret^Zsr jf4 f ,2? \ Alger.
III, 52. -supra e. 73. 1448)ipso: AB 1449) supra c. 51. 1150) acceperint: W I4S1 SZ vel non
vera: ib. 14o4) Codd. coli. o. Algcr. 1455) add. : autem: ib. 1456) facere debent non faciuut: ib ** 1457)' am» rohontn^lMl? * \ ni’ 54‘ 7<>14 U59) con-
secrationem : Alger. 1460) supra c. 17. 18. 1461) quantum ad hoc. nnod in se sint" 1W EGH. }4a*lsv?!*?- 7?,* .
ABC — c. 9. 1465) sacrificium: Alger. 1466) quod non: ib.
1469) EGH Algcr. 1470) Algcr.; sumunt: EGH || can. 98. 1471) Codd. coli.
" ' 1472) ABCDEFH; pro eo: G 1473) c. 66. V. 3. 1474) ait:
(can. contin.)
u-n “ crtectum, so dicere do eis ostendens, adiecit: ib. 1468) EOH Alger.; comedit: AB
EGH "u7si u“’" ' ho,Pecr; n- 97, (emi. contin.); Coll.tr. P. U, 2, (3,) 13.
EOH 147o) Codd. coli. 0.; add.: vivum: Ed. Bas
397
398
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 98-101.
coquit1476* similaginem, quasi 1477 sanguinem porcinum,
et qui offert thus in memoriam 1478, quasi1479 blasphemus.“
§. i.1480d Quilibet ubilibet offert sacrificium tali1461 corde
uel factis, ut hoc 14SSJ mereatur audire, perniciem sibi infert,
non illis bonis1483, qui accipiunt ab eis eadem sacramenta,
qui secundum prophetam Ezechielem 1484 gemunt et merent
peccata et iniquitates 1488 e, que fiunt1486 Tn medio eorum,
quamuis non se inde corporaliter separent1487. Infra 1488 { :
§.2. Sacrificia1489 inpiorum eis oberunt 14"s, qui offerunt
mpie. Nam unum atque idem sacrificium est 1491 h propter no-
men Domini, quod ibi 14921 inuocatur, et semper est sanctum,
et tale cuique fit, quali corde ad accipiendum accesserit.
„ Qui 1493 enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi man-
ducat et bibit non aliis14941 sed sibi. Infra 1496 1 : §. 3. Hoc
pene in omnibus talibus questionibus intelligendum admo-
nemus, quia scilicet1496 omnia sacramenta, cum obsint1497
indigne tractantibus, prosunt tamen per eos digne sumenti-
bus. /n/fa1498m: §. 4. Spiritus sanctus in ecclesiae pre-
posito uel ministro sic inest, ut, si fictus non est, operetur
per eum 1499 ", et eius 15000 mercedem in salutem sempiternam
et eorum regenerationem uel edificationem, qui per eum
siue consecrantur siue euangelizantur. Si autem fictus est,
quoniam1501 uerissime scriptum est1502: „ Spiritus san-
ctus1503? disciplinae effugiet1504 fictum, “ desit 1505<1 quidem
saluti eius, et1506r auferat se a cogitationibus eius 1601 s, que
sunt sine intellectu, ministerium tamen eius1508 non de-
serat15091, quo per eum salutem operatur1510 aliorum.
Gratian. Constat1511 ergo, ut Innocentius 1512 ait, de celeris
liereticis, ordinatos a symoniacis per prauam manus inpositionem
symoniacae uulneralum habere caput. §. 1. Sed obicitur, quod
in ordinatione symoniacorum hoc solum reprehensibile inueniatur,
quod gratia Spiritus sancti sub pretio redigi putetur, aliorsum
autem in omnibus integra forma sacramentorum seruetur. Cum
ergo illicita 1513 sacramenti usurpatio per penitentiam correcta
fuerit, ut gratia Spiritus sancti gratuita et non uenalis existimetur,
integer debet adesse unctionis effectus; imo etiam, si non sequatur
penitentia, licet symoniace, tamen reuera consecratus reputetur,
sicut illi, qui quondam nonnisi pretio dato, ad 1514 11 sacri baptisma-
tis regenerationem, nec ad sanctae communionis participationem
admittebantur, licet symoniace, tamen non ideo minus baptizati,
uel sacrae communionis participes reputati sunt. Sed hoc tantum
sacris canonibus constitutum est, ne de cetero sacramenta Christi
symoniace distribuantur.
Unde Gelasius [ad Episcopos per Lucaniam, epist. I.,
cap. 7.] 1515 :
C. XCIX. A baptizandis uel consignandis pretia non
exigantur.
Baptizandis consignandisque fidelibus sacerdotes pre-
tia1516 nulla prefigant1517, nec illationibus 1518 quibuslibet
inpositis exagitare cupiant renascentes1519, quoniam quod1520
gratis accepimus1521" gratis dare mandamur. Et ideo nichil
a predictis prorsus exigere moliantur, quo uel paupertate
cogente 1522 deterriti, uel indignatione reuocati redemptionis
suae causas iure15231' despiciant, certum habentes, quod qui
prohibita deprehensi fuerint admisisse, uel commissa non
potius sua1524 sponte correxerint, periculum subeant15250
proprii honoris.
C. C. A percipiente gratiam communionis pretium exigi
non debet 1526.
Item de Sexta Synodo, [c. 23.]1527"
Nullus episcopus, aut presbiter, aut diaconus, qui sacram
dispensat communionem, a percipiente gratiam* commu-
nionis aliquod pretium exigat. Neque enim uenditur gratia,
neque pro pretio Spiritus sancti gratiam damus, sed dignis
munere1528 sine defraudatione participare 1529 concedimus.
Si quis uero eorum, qui connumerantur in clero, ab eo, cui
sacram communionem dispensat, aliquod pretium exegerit,
deponatur, sicut imitator symoniacae fraudis.
C. CI. Munera inuisibilis gratiae questibus non sunt
conparanda 153°.
Item ex Concilio Tolletano XI., [c. 8.] 1531
Quicquid inuisibilis gratiae consolatione* tribuitur,
numquam questibus** uel quibuslibet premiis uenundari
penitus debet, dicente Domino: „Quoa gratis accepistis
gratis date.“ Et ideo quicumque deinceps in ecclesia-
stico1532 ordine constitutus aut pro baptizandis consignan-
disque fidelibus, erismate1533", uel promotionibus graduum
precia1534 quelibet1535 uel premia1536 (nisi*** uoluntarie
oblata) pro huiusmodi ambitione susceperit, equidem, si
sciente loci episcopo tale quicquam a subditis perpetratum
fuerit1537, idem episcopus duobus mensibus excommunica-
tioni subiaceat pro eo, quod1538 inscientia 1539 bf mala con-
texit1540 et correctionem 15410 necessariam non acquisiuit1512d.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Questi, c. 98. d) Et paucis interiectis: §. 1. e) et iniquit. : deest f) Et infra g) ipsis oberunt
h) est: deest i) ibi: deest k) ait aliis 1) et m) Et infra n) eum Spiritus sanctus o) ad eius p) enim sanctus q) deest
r) ut s) eius: deest t) deserit u) nec ad — c. 99. a) accipimus b) adire c) subituri proprii sint — c. 100. a) ex —
c. 101. a) collatione chrismatis b) quod scita c) correptionem d) adhibuit
NOTATIONES C
C. XCVUI. * Et qui coquit: Apud B. Augustinum legitur: et qui
similaginem, quasi sanguinem porcinum, et qui offert thus, quasi benedicat
idolo1*76. Et sic etiam Ivo, niBi quod habet: et qui ponit similaginem, sicut
etiam B. Augustinus contra literas Petiliani lib. 2. cap. 52. Lectioni graecae
vulgatae optime respondet versio B. Hieronymi secundum LXX. : Iniquus
autern, qui immolat vitulum, quasi percutiens vintm; sacrificans de grege, quasi
qui occidat canem; qui offert similam, quasi qui sanguinem suillum; qui dat
thus in memoriale, quasi blasphemus. Vulgata autem latina ex Hieronymo
secundum hebraeum exemplar sic habet: Qui immolat bovem, quasi qui inter-
ficiat hominem ; qui mactat pecus, quasi qui excerebret canem; qui offert obla-
tionem, quasi qui sanguinem suillum offerat; qui recordatur thuris, quasi qui
benedicat idoltim.
C. C. * Gratiam: Sic etiam Ivo. In uno vetusto Gratiani codice
est: gratia communionis, quod graecae lectioni magis convenit: 7taod to€
p* zl/ovzog tlgn(jcizzeiv ztjg roiavtqg ptzahpptujg /aoiv ofioluvg 1] eldog
zo olovovv; id est: ab eo, qui percipit communionem, eiusmodi participationis
ORRBCTORUM,
gratia obolos uel aliam quamuis speciem exigat. Sunt etiam aliao nonnullao
varietates non magni ponderis.
C. CI. * Consolatione: In conciliis olim Coloniae ac Lutotiao im-
pressis, duobus ipsorum codicibus Vaticanis, uno» regis catholici [et in
Hisp.], et apud Ivonoxn legitur: collatione; sed ob glossam non est emen-
datum.
** Nunquam quaostibus: In eodem codice regio [et in Hisp.j
legitur: nummorum quaestu vel quibuslibet praemiis tenu udari penitus non
fdeeBt: Ivo] debet [debetur: orig. Hisp.j; in aliis vero supra citatis: nun-
quam quaestu. . ...
### Nisi: Ab eodem codice regio [et Hisp.] abest dictio ista: nisi, it»
ut in his casibus voluntarias etiam oblationes prohibeat, Bicut do baptismo
in concilio Eliboritano est constitutum, infra ead. c. Emendari, et do sacris
ordinationibus iu concilio Tridcntino sess. 21. c. 1. In aliis tamen codicibus
est ipsa dictio: nisi.
-J- Quod scita: Antea legebatur: in conscientia mala. Emonuatum
est ex codicc regio et Ivone; in conciliis vero impressis varie legitur153®.
Causa I. Queat. I. can. 98. 1476) colit
ln memoriam quasi blasphemus: orig. Ed. Maur,
coli. o. Coli. tr. P. 1481) tale: Ivo 1482) haec: orig. _
1486) quae sunt: CDF; qui sunt: H 14S7) non mente . . separentur: A 1488) Codd. coli. o.
1490) Codd. et Edd. coli. o. 1491) ib. Ivo 1492) ABCDF Coli. tr. P. 1493) I. Cor. c. 11. v. 27
item: orig. — eodem libro c. 6. no. 11.
1494) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P.
1489) add. : ergo : orig.
1495) Codd. coli. o. Coli.
tr. P. — eod. libro c. 10. no. 22. 1496) scii. : deest: Coli. tr. P. — cf. supra c. 78. 1497) obsunt: ABDF 1498) Codd. coli. o. Coli. tr. P, — eod. libro c. 11. no. 24.
1499) Codd. etEdd.coll.o. Coll.tr. P. ; eum spiritus: orig. ihW) Codd. etEdd.coll.o. orig. Coll.tr. P. 1501) quoniam .. fiet. : deest: Coll.tr. P. 1502) Supicut.c. l.i.b.
1503) Codd. et Edd. coli. o. Ivo 1504) fugiet : Ivo 1505) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 1506) Codd. coli. o.pr. A (ut) Edd. Arg. lias. Lugdd. II. III. lop7) Codd. coU.o.
Coli. tr. P. 1508) cius: deest: Coli. tr. P. 1509) BCDF Ed. Bas. 1510) operetur: EGH 1511) Algcr. HI, 52. (usque ad §. 1.); cf. supra c. 17. lol2) ordine '. AC
1513) illiciti: EQH 1514) Codd. coli. o. II can. 99. 1515) add.: Papa: EGH; Ep. scr. ao. 494. no. 5. ap. Thiel p. 364. — Jaffe no. 391 . — Ans, ded. lX , -A ; Ar?.
- - - - - ****** WMW. i D xr m . 1*\ . Un ir.n\ i* 1 ^1 a r.nf nnihna : Irn 15191 TtlilS
Hisp. 1531) perpetratur: Hisp. Ivol. Coll. tr. P. "l538) quia et: orig. Hisp.; quod et: Uo Dccr. I.‘ 153 H) Codd. et Edd. coti. o. pr. Lugdd. ho IHcr. V.
tr. P.; quod et scita mala: Hisp.; ln consequentia: Ed. Lugd. I.; In conscientia: Edd. Lugdd. II. IU. loIO) conticuit: Ico ltecr. V. IMI) Codd. coli. o. onj.
llisp. Ivo i. 1542) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. (acquisiverit) — Codd. orig. Coli. tr. P.
400
3no
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 102—108.
Sin autem suorum quispiam, eodem nesciente, quicquam 1543 e
de 1544 f supradictis capitulis 1545 s accipiendum sibi1546 esse
crediderit1547, si presbiter est, quatuor1548 mensium excom-
municatione plectatur; si diaconus, trium1549; subdiaconus
uero uel clericus his cupiditatibus seruiens 1550 h competenti f+
pena1551, et debita excommunicatione plectendus est.
C. CII Nichil a sacerdotibus exigatur pro balsamo , quod
in erismate1'^2 ponitur.
Item ex Concilio Bracarensi II. [c. 4.]1553*
Placuit I554, ut nullus episcoporum pro balsami modico,
uod benedictum pro baptismi sacramento1555 per ecclesias
atur, quia singuli1558 tremissem pro ipso exigere solent,
aliquid1557» ulterius exigat1558, ne forte quod pro salute
animarum per inuocationem sancti Spiritus consecratur,
sicut Symon magus donum Dei pecunia uoluit1559 emere,
ita nos uenundantes dampnabiliter uenundemur1560.
C. CIII. Non est aliquid exigendum ab fas 1581 a, qui infantes
suos ad baptizandum adducunt.
Item ex eodem, [cap. 7.] 1582
Placuit, ut unusquisque episcopus per ecclesias suas
hoc faciat15835, ut hi, qui infantes suos ad baptismum offe-
runt, si quid uoluntarie pro uoto suo offerunt1584, suscipiatur
ab eis. Si uero per1585 necessitatem paupertatis aliquid
non habeant1588 quod offerant1587, nullum eis1588 pignus
uiolenter tollatur a clericis. Nam multi pauperes, hoc timen-
tes, filios suos 15890 a baptismo retrahunt, qui forte, dum
differuntur1570, si sine gratia baptismi de hac uita reces-
serint, necesse est, ut ab illis eorum perditio requiratur,
quorum spolia1571 pertimescentes a baptismi gratia se sub-
traxerunt 1572 d.
C. CIV. Qui baptizantur nuMtw1578* in coneam nummos1574
mittere co^at15755.
Item ex Concilio Eliberitano, [c. 48.] 1578
Emendari placuit, ut1577 qui baptizantur (ut fieri solebat)
nummos in coneam 1578 non mittant, ne sacerdos quod gratis
accepit precio distrahere uideatur. Neque1579 pedes eorum
lauandi sunt a sacerdotibus uel clericis.
C. CV. Pro perceptione erismatis uel baptismi aliquid
exigi non debet.
Item ex Concilio l'riburiensi 158°.
Dictum est, solere in quibusdam locis pro perceptione
erismatis nummos dari, similiter 1581 pro baptismo1582 et
communione. Hoc symoniacae heresis1588 detestata1584»
est sancta sinodus et anathematizauit, et ut de cetero nec
pro ordinatione, nec pro erismate, uel baptismo, uel bal-
samo15855, nec pro sepultura, uel communione quicquam
exigant15860, statuit158'; sed1588 gratis dona Christi gra-
tuita1589 dispensatione donentur.
C. CVI. Nec 159°» pro dedicandis basilicis nec pro ceteris
sacramentis conferendis 1591 5 aliquid exigi clebet.
Item ex Concilio Cabillonensi, [tempore CaroliM. c.16.]1592
Statuimus, ut, sicut pro dedicandis basilicis et dandis
ordinibus nichil accipiendum est, ita etiam pro balsamo siue
pr0 1593 c luminaribus emendis nichil presbiteri erisma acce-
pturi dent. Episcopi itaque de1594 facultatibus eccle-
siae1595 balsamum emant, et luminaria singuli1596 in ecclesiis
suis 1597 d.
XIII. Pars. Gratian. Sicut ergo bec sacramenta , licet
symoniace ministrentur, tamen effectum benedictionis conferunt
accipienti, sic et sacerdotalis 0 unctio, licet symoniace mini-
stretur, suo tamen non debet carere effectu. Sed, sicut supra1599
dictum est, illa sacramenta sunt necessitatis, hec dignitatis, et
ideo priuilegia eorum 1800 f non possunt generare communem legem
istorum. Habent ergo symoniaci uulneratum caput per symo-
niacae manus prauam inpositionem. Hoc autem de Ulis intelli-
gitur 1601, quos nec excusat ignorantia, nec attractionis uiolentia,
qui ab illis ordinantur, quos indubitanter sciunt esse symoniacos,
siue symoniace siue non symoniace ordinentur 1802 e ab eis. (Jt
enim Nicolaus Papa distinguit, alii symoniace ordinantur a symo-
niacis, alii symoniace a non symoniacis, alii non symoniace a
symoniacis. Hanc distinctionem innuit1803» cap. II. dicens18045:
C. CVII. De multiplici160'0 0 genere symoniacorum.
Statuimus decretum 1806 d de symoniacis symoniace or-
dinatoribus uel ordinatis et de symoniacis symoniace a non
symoniacis, et symoniacis 1607 e non symoniace a symoniacis.
§. 1. Symoniaci symoniace ordinati uel ordinatores secun-
dum ecclesiasticos canones a proprio gradu decidant. Symo-
niaci quoque symoniace a non symoniacis ordinati similiter
ab offitio male accepto remoueantur. §. 2. Symoniacos au-
tem non symoniace a symoniacis ordinatos misericorditer
per manus inpositionem pro temporis necessitate in offitio
concedimus permanere.
Gratian. Sed hoc intelligendum est de his 1608 f, qui ordinan-
tur a symoniacis, quos ignorabant esse symoniacos. Hos facit
symoniacos non reatus criminis, sed ordinatio symoniaci.
De quibus Urbanus Papa [II. in Concilio Placentino,
cap. 3. et 4.] ait 1(509 :
C. CVIII. De his16160-, qui non symoniace a symoniacis
ordinantur.
Si qui a symoniacis non symoniace ordinati sunt, siqui-
dem probare potuerint 1611 se, cum ordinarentur, nescisse eos
synomiacos esse, et tunc16125* pro catholicis habebantur in
EDITIO
ROMANA.
Causa I. Questi, c. 101. e) quicquam: deest f) pro g) quodcunque capitulis h)etcompet. — c. 102. a) nihil —
c. 103. a) iis b) praecipiat c) suos: deest d) retraxerunt — c. 104. a) baptizatur nullos b) in concham mittat —
c. 105. a) semen detestata b) pro balsamo c) exigatur — c. 106. a) Non ...vel b) ecclesiae conferend. c) pro: deest
d) suis concinnanda provideant e) sacerdotis f) illorum g) ordinantur — c. 107. a) innuit Nicolaus Papa II., scribens
omnibus Episcopis b) cap. II. dicens: deest c) triplici d) decr. de simoniacis tripartita haeresi, id est e) de sim. f) iis —
c. to8. a) iis b) et si tunc*
NOTATIONES CORRECTORUM.
++ Et competenti: In vulgatis legebatur: pro arbitrio competenti
poena; sublatae sunt voces: pro arbitrio, quia in vetustis exemplaribus, in
conciliis impressis et manuscriptis, et apud Ivonem non habentur, neque
auctor glossae eas agnoscit.
C. CII. * Bracarensi: Emendata est inscriptio ex aliquot vetustis
codicibus. Nam in vulgatis erat: ex Carthaginiensi l\., in quo non habetur.
C. CVIII. * Et si tunc: Antea legebatur: et quod tunc, quasi onus id
probandi incumberet volenti se purgare. Emendatum vero est ex duobus
manuscriptis istius concilii exemplaribus.
Causa I. Queat. I. can. 101. 1543) Codd. et Edd. coli. o. 1544) ib. Ivo Decr. V. Coli. tr. P. 1545) Codd. coli. o. 1546) sibi: deest: EOS 1547) add. :
non: Coli. tr. P. 1548} trium: orig. Hisp. Ico Decr. I. V. Coit. ir. P. 1549) quatuor: ortg. Hisp. Ivo I. Coli. tr. F.; duobus: Ivo V. 1550) Codd. coli, o.: add.:
pro arbitrio: EOH 1551) verbere: orig. Hisp. || can. 102. 1552) baptismo: EO II 1553) imo ex C. Brac. ni. hab. uo. 572. ap. Bruns 11, 40.: Coli. tr. P.
,r' 46> *■ — c- Ca£t5aK;: £>’ Car‘5- Ir!-: P’’ Cart5- 1V-= FM- coli. o. pr. Br.s. 1554) placuit ut (per: CoU. tr. P.) modicum balsami: orig. Sisp. Coli. tr. P.
1555) pro balsamo : Coll.tr. P. 1556) qma singuli tremisses pro ipso exigi solent: orig. Sisp. Coli. tr. P. ; a singulis tremisses exigi : Coit. 1557) Codd. coli. o.
Jjf5?} i»™ : c’, S^rfMnTn,.?r'!1\rl'SA " C°*k il ' F' D1v?7nVei! deeftf.\rJp\ ,s,ed exstat in Codd. orig. 1560) venundare videamur: orig. Hisp. || can. 103.
) 1562) ap. floms II, 41. Coll. tr. P. II, 46, 7. 1563) Codd. et Edd. coli. o. pr, H 1564) offerant: orig. 1565) pro necessitate : C Edd. Bas.
L"ffdd. II. II. 1566 habent: orig. Hisp. lo67) offerre: .4. 1568) illis: ib. 1569) Codd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 1570) differunt: orig. Hisp.; differtur:
f?7x'w.;jy d'7emnt“.r7:,fodrf- m"J- sP°Ha:, Codi\ or,l- 1572) A (se: deest) CDEFGH Edd. coli. 0. ; subtraxerint: ii [| can. 101.
1 j73) Codd. coli. o. lo74) nummum . EO ly76) Codd. coli. o. 1»76) hab. ao. 305 ani 306 ap. Bruns II, 8. — Coli. tr. P. II, 30, 9. 1577) add. ; hi : orig. Hisp.
n, )in0,nChL °nLH‘iPoor. 'ilV eni?: Codd.et Edd. coli. o. pr. ABD ijcan. 105. 15S0) In C. Triburiensi (hab. ao. 895), unde citant Itcg.
h Vi;.; ~Uoen' !IV’, i0» '#;7 o eC' ' V).-?5' ’ ' ■ — Bcrthold. Constant. Imius decreti mentionem fecit in tract. de emendatione eeclcssiarum (in ed.
A. 1792. p. 377.) — cf. Phillips Sgn. v. hibiu 27.40. Wasstrschleben Beitr. p. 21. 170. c. 9. 1581) solere nuooue- Rea ■ similiter- deest- Burch Ivo 1582 add.:
V °T iasf WF1 '584> add- % JWwTJ pro bris?.- ifuee pro
baits. . C 1580) Codd. coli, o.pt . A 1587) stat. . dccbt: Rcg. Burch. Ivo 1588) sed ... don.: deest: A 158i)) irrat di^n^nspntiir* Rtn ilnan inc icQn\ Fntld roll. o.
7- ~n B" p IV' *• f l,
coU o ZnTiXcr Pan. ^ ollZ. EO^Zl) CM.colT o
EOH 1602) Codd. coli. o. || c au. 107 1603) ABDE. iniiNicoi, £ 16 offiS® 0. ~ Ex^E^ LtZTeil
'loZ)hTao Mansi XX%5 ?<**■ .1608) Co^ coli, o. II can. 108.
1010) Codd. coli. o. loil) poterunt: H; potuerunt: EQ 1612) Codd. coli . o. Ed. Eus.
ortg.
401
402
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 109-114.
ecclesia, talium ordinationes sustinemus misericorditer, si
tamen eos laudabilis uita commendat. Qui uero scienter
se a symoniacis consecrari (imo execrari) permiserint, eorum
consecrationem omnino imtam esse decernimus1613.
C. CIX. De eo, qui ordinatur ab illo, quem scit
symoniacum esse.
iifem16143 Nicolaus iunior. [Hoc idem
Alexander II.]1615*
De cetero statuimus, ut, si quis in posterum ab eo, quem
symoniacum esse non dubitat, se consecrari permiserit, et
consecrator, et consecratus non disparem dampnationis sen-
tentiam subeant1616; sed uterque1617 depositus penitentiam
agat, et priuatus propria1613 dignitate persistat.
C. CX. Symoniacis in dignitate seruanda nulla est inpen-
denda misericordia.
Idem [paulo inferius]1619.
Erga symoniacos nullam misericordiam in dignitate ser-
uanda habendam esse decreuimus1629a, sed iuxta canonum
sanctionem16213 et sanctorum Patrum decreta eos omnino
dampnamus ac deponendos 1622 c apostolica auctoritate san-
cimus.
Gratian. Subaudiendum est, nisi uiolenier attractus fue-
rit 1623 d De his enim et a quibuslibet hereticis uiolenter ordi-
natis ait162i Innocentius [ad Episcopos Macedoniae, epist.
XXII. c. 5.] 1626 :
C. CXI. De his 1626 a, qui inuiti ad hereticorum ordinationem
trahuntur.
Constat multos uim passos1627, atque inuitos attractos,
repugnantesque ab hereticis ordinatos; sed huiusmodi ali-
uis, si post talem ordinationem non interfuit, cum illi con-
cerent sacramenta, si communioni eorum participatus non
est, si statim discedentibus illis1628* pessimo 1629 conciliabulo
eorum abrenunciauit et1630 ad ecclesiam rediit, iste talis
potest habere colorem aliquem excusationis. Ceterum, qui
post mensem aut amplius redierunt, cum se considerent16313
ab hereticis ordinatos, certe qui 1632 c nichil ab eis acceperunt,
rei sunt usurpatae dignitatis.
Gratian. Tales plerumque ex intuitu pietatis reformat
catholicae manus inpositio cum satisfactione et medicina peniten-
ftae1634; sed1635 dampnationem symoniacorum et eorum, qui eis
consenserunt, legimus, medicinam uero 1636 autenticam ex hac
heresi nominatim non legimus 1637, nisi quod, sicut 1633 usurpatum
est in Nouacianis ue/1839 Donatistis, minoribus utique hereticis,
non canonice, sed ex intuitu pietatis, ita1640 etiam ex his posse
fieri colligimus, ideo 1641 etiam, quia aliorsum per omnia ortho-
doxam habent fidem, nisi quod Spiritum sanctum credunt esse
uenalem. Et, ut ait B. Augustinus 1642, heretici cum redierint,
qua 1(543 parte se sciderint 16448 ab ecclesia, curentur, qua uero 1645
parte adheserint 1646, cognoscantur.
Hinc et1647 Leo scribit 3 lanuario Episcopo
[Aquilegiensi, epist. III.] :
C. CXII. Qui ab heresi ad ecclesiam redeunt, in quo inue-
niuntur ordine ex beneficio perstruerent.
Omnis cuiuslibet ordinis clericus, qui catholicam dese-
rens unitatem1649, hereticae uel scismaticae coniunctionis 1650
contagione se maculauerit, si ad ecclesiam redierit cum legi-
tima satisfactione et erroris sui dampnatione, hoc in magno
beneficio habeat, si, adempta 1651 c spe omnis 1632 c promotio-
nis, in quo inuenitur ordine permaneat.
Gratian. De his autem, qui ordinantur symoniace a non
symoniacis ( utpote illi, qui data pecunia archidiacnno uel consi-
liariis episcopi, episcopo 1653 ignorante, hoc efficiunt, ut de manu
eius sacros ordines accipiant) scribit 1694 c Qregorius VII.
[lib. 6. Reg. in Synodo Romae habita, A. D. 1078. die
19. Nou., cap. 5.]1655:
C. CXI1I. Ordinationes, que symoniace fiunt, diiudican-
16563 falsae.
Ordinationes, que interueniente pretio uel precibus, uel
obsequio alicui1657 personae ea intentione inpenso, uel que
non communi consensu cleri et populi1658 secundum canoni-
cas sanctiones fiunt, et ab his16593, ad quos1660 consecratio
pertinet, non conprobantur, falsas1661 esse diiudicamus1662,
uoniam qui taliter ordinantur non per ostium, id est per
hristum, intrant, sed, ut ipsa ueritas1663 testatur, fures
sunt et latrones.
XIV. Pars. Gratian. Quia ergo tripliciter symonia in
hoc 16643 capitulo notatur, uidendum est, quot modis pretium in
hac heresi detur.
Hoc1666 B. Gregorius in euangeliorum tractatu [hom. 4.
in fine] euzden/er16663 exponit, dicens 1667 :
C. CXIV. De multiplici genere16® symoniacorum.
Sunt nonnulli, qui quidem nummorum premia ex ordi-
natione non accipiunt, et1669 tamen sacros ordines pro
humana gratia1679 largiuntur, atque1671 de ipsa16723 largitate
laudis 1673c solummodo retributionem querunt. Hi nimirum
quod1674 gratis accipiunt16758 gratis non tribuunt? quia de
inpenso offitio sanctitatis nummum expetunt fauoris. Unde
bene1676, cum uirum iustum1677 Propheta describeret1678,
ait1679: „Qui1680 excutit manus suas ab omni munere.“
Non 1681 e enim dixit1682 f solum 1683 s a1684h munere, sed1685‘:
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 109. a) Idem — c. 110. a) decernimus b) sanctiones c) depon. esse d) fuerint —
c. iii. a) iis b) considerarent c) quamuis d) absciderint — c. 112. a) scribit: deest b) Episcopo: deest c) ademta
sibi d) omni e) ita scribit — 113. a) iudicantur b) iis c) hoc: deest — c. 114. a) evidenter: deest b) 1 ipsa. : deest
c) eadem laudis d) acceptum est e) Neque f) dicit g) solum: deest h) qui excutit manus suas a i) sed adiunxit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. CIX. * Verba huitiB et sequentis cap. Ergo simoniacos, sunt in epi-
stola Nicolai II., in qua concilium a se habitum refert, atque ea repetivit
Alexander D. in epistola omnibus catholicis episcopia directa, quae habetur
Itomae manuscripta in tribus pervetustis codicibus.
C. CXI. * Illis: In editione trium tomorum legitur: discedens de eius
pessimo. Sed editio quatuor tomorum et codex canonum habot ut Gratia-
nus ; multa autem in hoc capite collector arbitratu suo aptavit.
C. CXII. * lanuario: Sic etiam citatur infra cad. q. 7. c. Saluberri-
mum, et sic habotur in manuscriptis Leonis codicibus, quamvis iu excusBis
sit: luliano. Ceterum verba ipsa epiBtolae referuntur in dicto c. Saluberri -
mum, et ex parte supr. ead. c. Si guis haereticae. Nam hic sententia potius
affertur.
Causa I. Quest. I. can. 108. 1613) decrevimus: ABEQff; passi sunt . . . decernimus: orig. || can. 109. 1614) BDEFG 1615) It. Alexander II.: D
NIc. Papa: EGH — cf. ad. c. 107. — Jaffe no. 3332. — ap. Mansi XIX, 906. Gratiani textus exstat Jvo Decr. (can. : erga simoniacos); Ivo Pan. III, 126. Cacs.
IV, 15. 1616) subeat: ho Decr. 1617) et uterque: ib. 1618) a propria: Ivo Dccr. Pan. || can. 110. 1619) cf. ad c. 107. — ap. Mansi XX, 906. Gratiaui textus
exstat ; — Ico Decr. V, 79.; Ico Pan. III, 125. ; Caes. IV. 14. — Deusded. P. U. a Corr. et Ii. citatur. —in F deest canon noster et manu posterioris sacculi in marg.
scriptus est. 1620) A (manu posteriori pro cognovimus quod antea scriptum fuit) BDFGH Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III. 1621) Codd. ct Edd. coli. o. ho Pan.
, _ , * . r. 11.17 _ .JJ - . J i .i'nn )J : vn cril « _ ^ 111 1£ll(\ ... nn At A T..*TJ.,n 1 Af» «nilA fAll/lV
1022) Codd. et Ed
»»ou sunt relata;
1631) ADDFH Alger.
nulli authenticae praeiudicio sententiae., damnationem slmoniacorum et eorum qui t ,
1637) legi: »6. 1638) quia ita: ib. 1639) et: ib. 1640)id:i6. 1641) collegi et ideo: ib. 1642) supra c. 97 . 1643) add. : in: EGH 1644) ABC; abscindunt:
EGH; scindunt: Alger . 1645) autem : Alger. 1646) adhaerent: ib. || can. 112. 1647) etiam : DDF; Idem Leo : EO; Hinc Leo : U ; Leo Papa: EGH 1648) Codd.
coli. o. — Ep. 18. Ed. Baller, scr. ao. 447. — Jaffe no. 194. — Neque Jvo Pan. III, 31., neque Polyc. VTI, 5, 9. cum Gratiani verbis consonat, imo secutus est Alger
III, 53. — Ans. V, 19. a Corr. et B. citatur, sed in Cod. coli, canonem non invenimus cf. supra c. 42. et infra au. 7. c. 21. 1649) fldem: Alger.: add.: at: EGH
1650) communionis: Alger. 1651) Codd. coli. o. Alger. 1652) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 1653) ipso: Codd. coli. o. pr . AB 1654) ABCDF; do his scrib.: EOII ||
c a n. 113. 1655) ap. Jaffe Monam. Qrtgor. p. 333. — Jaffe post. no. 8803. — Jvo Dccr. V, 81.1 Coli. tr.P.lU, 9, (10J 1. ; Poti/c II, 38, (37.) 11. 1656) Codd.
coli. o. 1657) alicuius: oria ■ alicui: Codd. orig. 1658) clericorum vel populorum: EGH 1659) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. Polyc. 1660) quibus: /UJ
1661) irritas: orig. Polyc.; falsas: Codd. orig. 1662) iudicamus: EGH 1663) loaun. c. 10. 1664) Codd. coli. o.\\ can. 114. 1G65) add.: autem ; EGH
1666) ~ ” *
V,
pr.
Edd. 61/It. u. iwy- AJ u> 6/1. ■ tt66cumuui. jxrta. aiwi.1 » *w.w, v—». — —»• — — '/ ■ - — w 11 , n , f „ , . .
1680) add.: beatus: CDEOH Edd. coli. o. Ivo Pan. 1681) Codd. coli, o.; non . . . omni: deest: Reg. Burck. 1682) Codd. et Edd. coli, o . Ans.; dixit: deest.
Alger. 1683) AC Edd. coli, o.; solummodo: DEFGH 1684) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 1685) Codd. et Edd. coli. o.
Corpus lur. can. Ed. Friedbcrg. ^
403
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 1 15-120.
404
„ab omni munere/' 1680 k quia aliud est munus ab obsequio,
aliud a16*71 manu, aliud a 1688 m lingua. Munus ab 1683 n obse-
quio est seruitusI090° indebite inpensa. Munus a manu
pecunia est1631; munus a lingua fauor. Qui ergo sacros
ordines tribuit, tunc ab omni munere manus excutit, quando
in diuinis rebus non solum pecuniam nullam 1U92, sed nec 1693 p
etiam 1694 humanam gratiam requirit.
C. CXV. Eternam dampnalionem inueniet qui quolibet
munere ad sacrum ordinem 1695 » accedit.
Idem in Registro 1696 5.
Si quis neque sanctis pollens moribus, uel1697 neque a
clero populoque1698 uocatus uel pulsatione coactus, inpu-
denter Christi sacerdotium, iam quolibet facinore pollutus,
iniusto cordis amore, uel sordidis precibus oris, siue comi-
tatu, siue manuali seruitio, siue fraudulento munusculo epi-
scopalem seu1699 sacerdotalem, non lucro animarum, sed
inanis gloriae auaritia fultus, dignitatem acceperit, et in uita
sua non sponte reliquerit, eumque inaspera1700®* mors peni-
tentia17018 non inuenerit, proculdubio ineternum peribit.
Hinc Gregarius 17023 scribit Iohanni Corinthiorum
Episcopo, [lib. IV. ep. 55.] 1703:
C. CXVI. Pro ordinationibus nichil omnino accipiatur1™.
De ordinationibus aliquid accipere1705 sub districta in-
terdictione decreuimus1706 Oportet ergo1707, ut neque per
donum1708c, neque per gratiam, neque per17098 quorun-
dam1710 suplicationem aliquos ad sacros ordines consen-
tias1711® uel permittas17121 adduci.
C. CXVII. Nec pretio, nec 1713 3 gratia, u e/ 17145 suplica-
tione aliqui ad sacros ordines accedant.
Idem uniuersis Episcopis per Elladamtttbc prouinciam
constitutis, [eod. lib. epist. 56.] 1716
Quibusdam narrantibus agnoui, quod in illis partibus
nullus ad sacrum ordinem sine commodi datione perueniat.
Quod si ita est1717, flens dico, gemens1718 denuncio, quia,
cum sacerdotalis ordo intus ortus 1719 d occiditI720e, foris
quoque diu stare non poterit. Scimus quippe ex euangelio,
quid1721 redemptor noster per semetipsum fecerit, quia in-
gressus templum17221 cathedras uendentium columbas euer-
tit. Columbas enim 1723 e uendere est de sancto Spiritu (quem
Deus omnipotens consubstantialem sibi1724 per inpositionem
manuum hominibus tribuit) commodum temporale percipere.
Ex quo, ut predixi, malo 17255 iam euenire creditur1726*, quia,
qui in templo Dei columbas uendere presumpserunt, eorum,
Deo iudice, cathedrae ceciderunt. §. 1. Qui uidelicet error
in subditis propagatur cum augmento. Nam ipso1727k quoque,
quisque17281 ad sacrum ordinem1729 perducitur1730, in ipsa
iam prouectus sui radice uiciatus, paratior est aliis uenun-
darel731m quod emit. Et ubi est quod scriptum est1732:
„ Gratis accepistis, gratis date?“ Et cum primo contra san-
ctam ecclesiam symoniaca heresis sit exorta, cur non per-
penditur, cur1733 non uidetur, quia eum? quem cum precio
quis ordinat, prouehendo agit, ut hereticus fiat? Ideoque
hortamur, ut uestrum nullus denuo hoc fieri patiatur, sed
neque gratia alicuius neque suplicatione aliquos ad sacros
ordines audeat promouere, nisi eum, quem uitae1734 et
actionis qualitas ad hoc dignum esse monstrauerit. Nam si
aliter factum senserimus denuo, districta et 1735 11 canonica
illud noueritis ultione conpesci.
C. CXVIH. Ad episcopalem honorem nullus per
ambitum accedat.
Item Simacus [ad Caesarium, epist. I. c. 5.] 1736
Nullus itaque per ambitum ad episcopalem1737 honorem
permittatur accedere. Nam cum hic excessus in laicali1738*
conuersatione culpetur, quis dubitat, quin1739 religiosis et
Deo seruientibus incutiat1740 obprobrium?
C. CXIX. De eodem.
Item Gregorius [Adeodato Episcopo, lib. II. Indict. XI.
epist. 48.] 1741 *
Estote ergo precipue in ordinatione solliciti, et ad sacros
ordines1742 nisi prouectiores etate et mundos opere nulla-
tenus admittatis1743®. Eorum enim, qui in sacro ordine sunt
collocandi, prius uitam moresque discutite, et ut dignos huic
offitio adhibere possitis, non uobis potentia, aut suplicatio
uarumlibet subripiat17445 personarum. Quando1745® igitur
e his tractari necesse est, graues expertosque uiros consilii
uestri 17408 adhibete participes et cum eis communi hoc1747®
deliberatione pensate.
C. CXX. Neque fauore, neque uenalitate ad sacros
ordines quisquam promoueatur.
Idem Columbo Episcopo , [lib. II. Indict. XI. ep. 47.] 1748
Pueri ad sacros ordines nullatenus admittantur, ne tanto
periculosius cadant, quanto citius conscendere ad altiora
festinant. Nulla sit in ordinatione uenalitas; potentia uel
suplicatio personarum nichil aduersus hec, que prohibemus,
obtineat. Nam1749 proculdubio Deus offenditur, si ad sacros
ordines quisquam non ex merito, sed ex fauore (quod absit)
aut uenalitate1750® prouehitur.
Gratian. Econtra idem Gregorius quibusdam supli-
cantibus unum acoliium, et alterum diaconum legitur ordinasse,
sicut ipse scrilnt [lib. VII. Indict. I. ep. 2.] Petro* Episcopo
Corsicae inter cetera1751:
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 114. k) munere: deest 1) et m) munus a n) quippe ab o) subiectio p) nec: deest —
c. 115. a) sacros ordines b) Regesto c) insperata* d) poenitentem — c. 116. a) idem Greg. b) vetuimus c) commodum
d)aut e) consentiatis f) permittatis — c. 117. a) nec prece, nec b) nec c) Helladem d) ortus : deest e) cecidit f) in
templum g) quippe h) malo: deest i) praed. innuitur quod sequitur k) ipse 1) qui m) vendere n) ac — c. 118.
a) laica — c. 119. a) admittatis, ne forte semper esse desinant quod immature esse festinant, b) subrepat c) Ante
omnia autem cautos vos esse oportet, ut nulla proveniat in ordinatione venalitas, ne (quod absit) et ordinatis, et ordi-
nantibus periculum maius immineat. Si quando d) consiliis vestris e) de hoc — c. 120. a) ex venalitate
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. CXV. * Insperata: In aliquot vetustis Gratiani codicibus 1700
legitur: in aspera mors poeyitteutia.
C. CXIX. * Caput hoc duobus locis, ubi visum est expedire, locuple-
tatum est ex originali.
C. CXXI. Petro: In codicibus impressis epistola, unde caput hoc
sumtum est, inscribitur Chrysanto Episcopo. Verum in codice pervetusto
Vaticano eanmdem epistolarum inscribitur: Petro Episcopo per Corsicam.
Anselmus autem eodem modo habet ac Gratianus. Ad Petrum episcopum
Alexaudriae dc Corsica legitur epistola alia libro V. cap. 122. quamvis sit
fortasse mendum in voce Alexaudriae, et scribendum videatur: Aleriae.
Causa I. Quest. I. can. 114. 1686) Codd. coli. o. Ivo Pan. 1687) Codd. et Edd. coli. o. 1688) ib. 1689) Codd. et Edd. coli. o. Rea. Burch. Alger.
1690) Codd. et Edd. coli. o. 1691) est: deest: Ans. Ivo Decr.Pan. 1692) ullain: Rcq. Burch. 1693) Codd. coli. o. 1694) etiam: deest: AB; et: Ans. |[ can. 115.
1695) ABCDF 1696) Codd. coli. 0. — Haec neque in Epp. Gregorii VII. neque apud Greqor. M. sunt inventa. 1697) vel: deest: EGH 1698) neque a populo: ib.
1699) vel : ib. 1700) Codd. coli. o. Ed. Bas. 1701 )ACGH Ed. Bas. ; poenitentiam : BDF || c an. 116. 1702) ACD ; item : BEFG 1703) Ep. 57. scr. ao. 598. lib. V. —
Jaffe no. 1008. — Ans. VI, 90. (87.); Polyc . n, 1, 22. (can..- novit fraternitas); Alger. III, 35. 1704) recipiatur: EGH 1705) suscipere vel acc.: ib. 1706) Codd.
et Edd. coli. o. pr. Nor. (docornimus) Lugdd. II. HI. 1707) ergo: deest: EGH 1708) Codd. et Edd. coli. o. 1709) Codd. coli. o. 1710) quorumlibet: EGH
1711) Codd. et Edd. coli. 0. 1712) ib. Turrecrem. ; vel perm. : deest: orig. j| can. 117. 1713) Codd. coli. o. 1714) ib. pr. A 1715) B; Ellendam: D Ed.Arg. ; Elan-
dam: EQH; eandem: A; Hordam: Edd. coli, rei.; Helladiam: orig. Ivo — Hcllcdam: Corr. 1716) Ep. 58. scr. ao. 595. lib. 5. Ed. Maur. — Jaffe no. 1009. —
Eadem leguntur in Ep. 63. lib. 5. ; ep. 8. lib. 6. — Ivo Decr. V, 108. ; CoU. tr . P. I, 55, 13. ; cf. Burch. I, 21. (ex. conc. Meldensi c. 43., in quo pars canonis citatur)
1717) est: deest: Coli. tr. P. 1718) gemensquo: orig. 1719) Codd. ct Edd. coli. o. Coli. tr. P. 1720) ib. 1721) quod: CoU. tr. P. 1722) Codd. et Edd. coU. o.
Ivo CoU. tr. P. 1723) Codd. coli. 0. Ivo Coli. tr. P. 1724) sibi: deest: Ivo CoU. tr. P. 1725) Codd. et Edd. coli. o. orig. (lib. 6. ep. 8.) Ivo Coli. tr. P. 1726) Codd. et
Edd. coli, o.; iam innuitur: orig. (lib. 6. ep. 8.) Ivo Coli. tr. P. 1727) Codd. coli. o. Coli. tr. P. ; in ipso: C; nam eo ipso: D Edd. coU. o. orig. (lib. 6. ep. 8.)
1728) Codd. coli. o. pr. A; quisquam: A Coli. tr. P.; quod quisque: Edd. coli. o. orig. (lib. 6. ep. 8.); cum: Ivo 1729) honorem: DEFGH CoU. tr. P.; ordin. vel
honor.: Edd. coli. o. pr. Bas. 1730) praemiis perducatur: Ivo 1731) Codd. et Edd. coU. o. Ito Coli. tr. P. 1732) Mutth. c. 10. v. 8. 1733) cur . . . videtur :
deest: Coli. tr. P. 1734) add.: merita: A; meritum: Edd. coli; o. pr. Bas. 1735) Codd. coli. 0. orig. Ivo Coli. tr. P. || can. 118. 1736) add.: Papa: EGH; — Ep.
scr. ao. 513. c. 6. ap. Thicl p . 726. — Jaffe no. 477. 1737) episcopatus: orig. 1738) Codd. coli. o. 1739) quod: orig. 1740) iuiciat: EQH; iniiciat vel incutiat:
Edd. coli. o.pr. Bas. ; inurat: orig. ( sed incutiat est in varietate lectionis ); Hisp. — |l can. 119. 1741) Ep. 49. scr. ao. 593. lib. III. Ed. Maur. — Jaffe no. 889.
1742) ad sacros ordines aspirare nisi: orig. 1743) Codd. et Edd. coU. o. 1744) ABDEFGH orig. 1745) Codd. et Edd. coli. o. 1746) ib. Codd. orig. — Corr.
1747) Codd. coli. 0. pr. A (hec) || can. 120. 1748) Item: AC; Ep. 48. scr. ao. 593. lib. 3. Ed. Maur. — Jaffe no. 888. — Ans. VII, 46. 1749) non; Ans. 1750) Codd,
coli. o. Ans. || can. 121. 1751) Ep. 1. scr. ao. 598. lib. VIII. Ed. Maur. — Jaffe no. 1123. — Ans. VII, 79.
405
406
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. I. c. 121-130.
C. CXXI. Episcopo inlerueniente Papa quemdam acolitum
ordinauit.
Latorem presentium per1752 intercessionem uestrae san-
ctitatis acolitum fecimus, quem ad obsequia tua 1758:1 trans-
misimus 1754, ut, si in lucrandis animabus amplius seruierit,
proficere amplius possit.
C. CXXII. Quisquis in Romana ecclesia ordinem sacrum
acceperit, ab ea ulterius egredi non poterit.
Idem Heliae Presbitero et Abbati, [lib. IV. epist. 30.] 1755
Filium1756 uestrum Epiphanium mandastis ut ad sacrum
ordinem promouere1757a deberemus uobisque transmit-
tere1758. Sed in unouos audiuimus, in altero17585 minime1760'
potuimus audire. Diaconus quidem factus est; sed quisquis
semel in hac ecclesia sacrum17616 ordinem acceperit, egre-
diendi ex ea ulterius licentiam non habet. Si uero1762'
uidere uos non potui, hac ex re consolationem habeo, quia
in filio uestro requiesco 176S.
Gratian. Non itaque quorumlibet precibus ordinationes
factae falsae diiudicantur, sed hae demum, que precibus ordinandi
uel eius amici, non spirituali, sed carnali affectu porrectis
fiunt 1764, cum alias futurae non essent; quas non karitas inter-
ueniens, sed ambitio suplicans extorquet. Non solum autem
clericos cuiuslibet episcopi summus Pontifex in ecclesia Romana
ualet ordinare, uerum etiam oportunitate exigente monachos et
quoscumquey,es>{ clericos conuocare potest et inuitare.
Unde Nicolaus Papa [Michaeli Imperatori in epist.,
quae incipit: „ Proposueramus"]1766:
C. CXXIII. De eodem.
Per principalem beatorum apostolorum Petri et Pauli
potestatem ius1767 habemus non solum in 1768:1 monachos,
uerum etiam in 17695 quoslibet clericos de quacumque dio-
cesi, cum necesse fuerit, ad nos conuocare atque ecclesia-
sticis exigentibus oportunicatibus inuitare.
XV. Pars. Gratian. Quolibet ergo munere interueniente
falsa diiudicalur ordinatio. Sicut autem pretio interueniente
sacri ordines non sunt tribuendi, ita nec restituendi. Ut enim
ait B. Ambrosius, sacri ordines nec 1770 sunt pretio emendi, nec
redimendi.
Hinc etiam Gregorius VII. ait [lib. VI. Reg. in Concilio
habito A. D. 1078. Pontificatus sui VI. c. 9.] 1771 :
C. CXXIV. Pretio interueniente ofUtium sacerdotale non
restituatur.
Nullus episcopus grauamen seu seruile seruitium ex usu
contra ecclesiasticam normam abbatibus seu clericis suis
inponat, uel interdictum sacerdotale offitium pretio interue-
niente restituat. Quod si fecerit, offitii sui periculum subeat.
Gratian. Qui autem pecuniam accipiunt, ut ordinandis
sacros ordines non tribuant, uel «t1772a canonicae electioni
assensum non prebeant, aut ecclesiis edificandis uel consecrandis
lapidem benedictum uel consecrationem subtrahant, multis argu-
mentis acceptae pecuniae rei et infames esse probantur.
Ait enim Pascalis II. 1779
C. CXXV. Sacrilegi sunt iudicandi qui ecclesias non
permittunt regulariter ordinari.
Sunt quidam, qui uel1775 uiolentia, uel fauore non per-
mittunt ecclesias regulariter ordinari. Hos etiam decerni-
mus17765 ut sacrilegos iudicandos.
[C. CXX VI.] 1777:1
Codicis lib. IX. ad legem luliam repetundarum, Imppp. Gra-
tianus, Valentinianus 1778 et Theodosius 1779.
Iubemus, hortamur17805, ut, si quis forte honoratorum,
decurionum, possessorum, postremo etiam colonorum, a1761
cuiuslibet ordinis iudice1782 fuerit aliqua ratione concussus,
si quis scit uenalem de iure fuisse sententiam, si quis penam
uel pretio remissam uel uicio cupiditatis ingestam, si quis
postremo quacumque de causa inprobum iudicem potuerit
approbare, is uel administrante eo, uel post administratio-
nem depositam in publicum prodeat, crimen deferat, dela-
tum approbet; cum1783 probauerit uictoriam1784' reporta-
turus, et gloriam.
[C. CXXVII.]1785*
//em17865 in Digestis lib. III. titulo de calumpniaioribus,
Ulpianus lib. X. ad1787* edictum, [I.] 1.
In eum, qui, ut calumpniae causa negotium faceret uel
non faceret, pecuniam accepisse dicitur1788', intra an-
num17896**' in quadruplum eius pecuniae, quam accepisse
dicitur1790', post annum simpli1791 in factum actio conpetit.
[C. CXXVIII.]
Ibidem lib. XLVII. til. [13. L 2.] de concussione.
Marcellus 1792:1 lib. I. publicorum iudic. 1793.
Concussionis iudicium publicum non est. Sed si ideo
pecuniam quis accepit1794, quod crimen minatus sit, potest
publicum iudicium esse ex senatusconsultis, quibus pena
legis Corneliae teneri iubentur qui in accusationem innocen-
tium coierint1795, quiue ob1796 accusandum uel non accu-
sandum, denuntiandum uel non denunciandum testimonium
pecuniam acceperint.
[C. CXXIX.]
Ibidem lib. XLVIII. iit. 11. de 1797 a lege lulia repetun-
darum, [1. 3.] Marcellus^Wb m, I. pubi. iud.
Lege lulia repetundarum tenetur, qui, cum aliquam po-
testatem haberet, pecuniam ob iudicanaum uel non iudican-
dum* decernendumue acceperit, Venulcius Saturninus 1799
libro III. publicorum iudiciorum 1800 c uel quo magis aut1801
minus quid ex offitio suo faceret.
[C. CXXX.] 1802:1
Idem [eod. tit. 1. 6.]
Eadem lege tenentur18035, qui ob denunciandum uel
non denunciandum testimonium pecuniam acceperint *.
§. 1.1804' Lege lulia repetundarum cauetur, ne quis ob mili-
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 121. a) vestra — c. 122. a) provehere b) alio c) autem minime d) sacrum -.ileesl
e) ergo f) quoslibet — c. 123. a) in: deest b) in: deest — c. 124. a) ut: deest — c. 125. a) ecclesiam Dei b) decre-
uimus — c. 126. a) C. CXXVI. De eodem b) et hortamur c) et victoriam — c. 127. a) C. CXXV11. De eodem b) Idem
c) dicetur d) annum utilem* e) dicetur — c. 128. a) Macer — c. 129. a) ad legem luliam b) Macer c) 1. Vel quo.
eod. tit. — c. 130. a) C. CXXX. De eodem b) tenetur . . . acceperit c) Et post pauca: §. 1.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. cxxvn. * In hac et sequentibus legibus, quao ex ff. citantur, re-
positi sunt tituli ex vetustis exemplaribus Gratiani, quae cum Pandectis
Florentinis valde conveniunt.
** Utilem: Haec dictio non est in antiquis codicibus Gratiani, neque
in Pandectis ; sed ob glossam non est sublata.
C. CXXIX. * Vel non iudic an dum: Sic etiam in Digontis vul
g&tis; sed a Pandectis Florentinis absunt istao voces, [non tamen in Ed.
Mommaen.] Est autem Palea ista fere in omnibus vetustis exemplaribus
Gratiani, ot a cap. Sunt quidam usque ad finem quaestionis nulla est distin-
ctio capitum.
C. CXXX. * Acceperit: In Pandectis sequitur versiculus: Hac Icfje
damnatus, qui reponitur in fiue huius capitis.
Causa I. Queat. I. can. 121. 1752) pro intercessione: orig. 1753) Codd. coli. o. pr. A (ventre) ; — Edd. Arg. Bas. ,t»s. 1754) retransmisimus: DF Edd.
coli. o. An». II c an. 122. 17551 A'p. 38. scr. M. 595. lib.V. Ed. Maur. — luffe no. 987. — Ans. VII, 78. 1756) add. : vero: Ans. nSt)Codd.coll.o. 1758) rotransimt-
tere: oriq. 1759) Codd. coli. o. oria. Ans. 1760) Codd. et Edd..coll. o. Ans. 1761) Codd. et Edd, coli. o. orig. Atis. — Corr. 1762) Codd. ct Edd. coli. o. 1763) quiesco:
WH 1764) porrecti fuerint: AD; porrectae fuerint: CF 1765) BCDEFOR || can. 123. 1766) Ep. scr. ao. 865. -Jaffe no. 2111 - 3><s. I, 75. (can.: non ergo
quales sint); ib. II, 14 infra C. IX. eu. 3. c. 21. 1767) et ins: orig. Ed. Bas. 1768) in: DF Edd. coli. o. Ans. I. II. 1769) Codd. et Edd. coli. o. Ans. I. II.
1770) non: EOH\\ can. 124. 1771) Cone. Rtm. V. ap. Jaffe Monum. Gregor, p. 334. — Jaffe post no. 3802. — Polgc. IV, 21, 4. 1772) ACDf; aut canon.: EOH ||
can. 125. 1773) Unde Paschasius Papa XI.-.EOH; fragmentum En. incerti temporis (1099—1118)— Jaffe no. 4866. 1774) Codd. coli. o. 177e) qu: viol-« C: qui
provident .-.EOH 1776) ABCDF Ed.Bas. || can. liC. 1777) Coid. coli. o. 1778) Valerius: EOD 1779) < :.4. Ut. 27. dat. ao. 386. limADFong cd Arug,r;
et exhortamur: EOH 1781) ant: orig.: a: Codd.orig. 1782) a iudice: orig.; sed a deest in Codd. orig. 1783) et cum: C; ut cum : EOH 1784) Codd. et Edd.
coli. o. pr- O || can. 127. ll»b) Codd. coli. o. ; in F inscr. canonis exstat, sed ipsa canonis verba manu posterior, s suecutun margine addita sunt. P1*)'.?;.
m?) .^ecclesiam vel ad: EOH im) Codd. 'coli. o. Edd. Arg. Bas.; detegitur: Eddrcl.Corr. n83) fcEORorig. 1790) BCDEH 1791) in simplum:57
Edd’ coli. o. Corr.; simplum: C; simplicem: BDII || can. 128. 1792) Codd. coli. o. 1793);» EOBboc loco inseruntur verba c^eic.iCodlust udltpm. M.
repet. (9, 27.) 1794) acceperit: CGB 1795) accusatione . . . coierant: ib. 1796) ad: AB || can. 129. 1797) Codd. coli. 0. 1VJS) AB DF Edd. coli. 0- . Marcus .
EOH 1799) Ven. Satura. : deest: CEFQH; Saturnia. : decet: D 1800) AB orig. ; — l. 4. Dtg. eod. 1801) vel : AD || c a n. 130. 1802) Codd. coli. o.
Bohm. 1804) Codd. coli. o.
2G*
1803) CF orig.
407
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. II. c. 1-3.
408
tem legendum mittendumue1808 es accipiat, neue quis ob
sententiam in senatu consilioue publico dicendam180® pecu-
niam accipiat, uel ob accusandum uel non accusandum.
§. 2. Marcellus ibidem 1807 d. Lex Iulia de repetundis pre-
cipit, ne quis ob iudicem arbitrumue dandum1808, mutan-
dumue1809®, iubendumue, neue1810f ob non dandum, uel 1811 £
non mutandum, non iubendum1812, neue 1818 h ob litem esti-
mandam, iudiciumue capitis pecuniaeue faciendum uel
non faciendum aliquid acceperit1814'. §. 3.1818k Hodie ex
lege18161 repetundarum extra ordinem puniuntur, et plerum-
que uel exilio puniuntur, uel etiam durius, prout admi-
serint. §. 4. Hac 1817 "> lege dampnatus testimonium publice
dare1818", aut iudex esse postulareue prohibetur.
QUESTIO H.
GRATIANUS.
I. Pars. Sequitur secuncla questio, qua queritur , an pro
ingressu monasterii pecunia sit exigenda, uel exacta persoluenda?
Hoc utrumque licite fieri, utriusque testamenti serie conprobatur.
Legitur 1 enim in primo libro Regum, quod Anna detulit secum
Samuelem, postquam ablactatus fuerat, in tribus uitulis, et tribus
modiis farinae, et amphora uini ad domum Dei2 a in Sylo. §. x.
In Actibus uero apostolorum 8 legitur, quod „multiiudinis creden-
tium erat cor unum et anima una,11 nec aliquid eorum, que pos-
sidebant, quisquam proprium esse dicebat i; sed erant illis omnia
communia. Singuli°b uendebant predia sua, et ponebant precia
eorum ante pedes apostolorum, quorum unus, nomine Ananias6,
dum partem sibi reseruaret, cum uxore sua Sapphira, senten-
tia maledictionis accepta, ante pedes apostoli 7 cecidit mortuus.
§. 2. Hinc liquido aparet, quod ingressuri monasterium sua de-
bent offerre rectoribus, nec aliter sunt recipiendi, nisi sua obtu-
lerint. Sed aliud est sua sponte offerre, aliud exacta persoluere.
Anna mater Samuelis non exacta neque petila, sed sponte munera
sacerdotibus obtulit. Credentes sua8c sponte offerebant apostolis,
ut indigentium necessitatibus deseruirent, que instante persecu-
tione infidelium eis possidere non licebat. Ananias quoque non
ideo dampnatus est, quia sua nollet offerre, sed quia , Spiritui
sancto mentitus, precia eorum, que apostolis obtulerat, ex parte
fraudabat. Non ergo bis auctoritatibus permittitur rectoribus ab
ingressuris aliquid exigere, sed sponte oblata suscipere, quia illud
dampnabile est, hoc uero minime.
Unde in Bracarensi Concilio II. [cap. 5.]® legitur:
C. I. Pro dedicandis ecclesiis nichil exigatur 10.
Placuit, ut11, quociens ab aliquo fidelium ad consecran-
das ecclesias episcopi inuitantur 12, non quasi ex debito mu-
nus aliquod a18 fundatore requirant; sed si ipse14 quidem
aliquid ex suo uoto obtulerit, non respuatur, si uero18 aut
paupertas illum, aut necessitas retinet, nichil exigatur ab
illo. Hoc tamen16 unusquisque episcoporum17 meminerit,
ut non prius dedicet ecclesiam18, nisi ante ,9a dotem basilicae
et obsequium ipsius80 per donationem cartulae confirma-
tum21 accipiat. Nam non leuis est22b ista temeritas, ut28®
sine luminariis 24 uel sine substantiali 25 sustentatione eorum,
qui ibidem seruituri sunt, tamquam26 domus priuata conse-
cretur27 ecclesia.
Item Bonifacius urbis Romae Episcopus scribit uniuersis29*
Caralitanae ecclesiae cenobitis29:
C. II. Ab his 30 b, qui ad conuersionem accedunt, nichil est
exigendum, nec precio aliquis ad conuersionem est invitandus*.
Quam pio mentis affectu, fratres karissimi, uestrae de-
stitutioni Romana conpatiatur ecclesia, uobis fortassis in-
cognitum31 c, sed cognitori omnium non incognitum habetur.
Dubitationi autem uestrae quod idoneum demus responsum,
Deum testificor, ipsa quoque me dubitatio reddit anxium et
ineptum. NumquamS2d enim legimus Domini discipulos
uel eorum ministerio conuersos quempiam ad Dei cultum
aliquo muneris interuentu prouocasse, nisi forte de paupe-
rum alimento quis inconcinne33 proponat, quorum nulli,
cuiuscumque professionis esset, uictualia negabantur. Sci-
mus34 equidem, quod „omne datum optimum, et omne do-
num perfectum desursum est,‘<38e a36 quo bonae uoluntatis
donum accipit qui sancto deliberationis arbitrio gratis Deo
seruire disponit. Restat ergo, ut qui pro aliqua ecclesiae376
susceptione munus accipit, Dei donum, quod a patre lumi-
num descendere debuit, uendat; munus autem largiens in-
portunus emat. Quid autem de diuini doni uenditoribus uel
emptoribus consequatur, concludi necesse non est. §. 1.
Cauete ergo, fratres, quam sit ambiguum quod petistis con-
silium, quod quidem secundum uestrae uoluntatis proposi-
tum nulla inuenimus ratione confirmatum. Verumtamen, si
uestrae necessitati adeo est oportunus quem reperistis, dum
tamen omnis absit pactio, omnis cesset conuentio, nullaque
uestrae ecclesiae fiat distractio, accedat, gratis Deo38 seruire
incipiat, suique regiminis deuote39 gestet obsequium ac4°s,
postmodum uos41, quasi subsidii gratia, aliqua suae ecclesiae
munera largiri fratrum solatio Romana permittit ecclesia.
[Unde Urbanus Papa in Concilio apud Melfiam, c. 12. 42:
PALE A43*.
C. III. De eodem.
Nullus abbas precium sumere uel44 exigere ab eis, qui
ad conuersionem ueniunt, aliqua pacti48 occasione46 pre-
sumat. Regulam47 antiquam48 sequens, nulli umquam de
ordinationibus aliquid omnino49 accipiendum esse constituo,
neque ex datione pallii, neque ex traditione80 cartarum,
neque ex ea, quam noua per ambitionem simulatio inuenit,
appellatione pastelli. Quia enim** ordinando81 episcopo
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 130. d) Macer lib. I. public. iudic. 1. 7. e) mutandum f) ut iudicet neve g) vel: decst
h) etc., neve i) accipiat k) Et infra: §. 3. 1) lege Iulia m) §. 4. Venuleius eod. tit. 1. 6. Hac n) dicere — Quest. II.
Pars. I. a) Domini b) et singuli c) etiam sua — c. I. a) antea b) leuis culpa est c) si — c. 2. a) omnibus b) iis
c) est incognitum d) Nusquam e) est, descendens a patre luminum f) ecclesiastica g) et
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. U. C. II. * B. Thomas citat hoc cap. 2. quest. 100. in fine
articuli 3., et rem, quam ibi tractat, sola huius capitis auctoritate constituit.
C. III. * In nonnullis vetustis exemplaribus, in quibus paucae sunt
Paleao, habetur caput hoc usque ad vers. Regulam. Reliqua vero sunt
B. Gregorii locis indicatis.
** Quia enim: In plerisque exemplaribus, quae habent hanc Paleam,
non sunt i6tae duae voces. Verum apud B. Gregorium leguntur, quoniam
pendet adhuc oratio et coniungitur cum iis, quae in sequenti capite afferun-
tur, hoc modo: Quia enim ordinando episcopo Pontifex manum imponit, evan -
gelicam lectionem minister legit confirmationis autem eius epistolam notarius
scribit, sicut Pontificem non decet, etc.
Causal. Quest. I. can. 130. 1805)ob mitt.: CH; milit. mittendum scilicet qui nonest mittendus, vel econtra legendumve: AB 1806) post dicend.:
EG; pub. dic. conciliove: ABC 1807) ABCDF Edd. colL o.; Marcus ibid. : EGH — ib. I. 7. 1808) add.: vel non dandum: EG 1809) Codd. coli, o.; In: EQH:
seqq. usque ad vocem neve desunt et legitur: aut non mutandum, iubendum vel non iubendum 1810) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 1811) BCDF
1812) iubendumue: C ; vel non inb.: DF 1813) Codd . ct Edd. coli. o. 1814) Codd. et Edd. coli. o. pr. hugdd. II. HI. — orig. 1815) Codd. coli. o. 181G) Codd.
coli. o. Ed. Bas. orig. 1817) Codd. et Edd. coli. o. 1818) ib.
Causal. Questio II. Pars. I. 1) I.Reg.c.l. 2) ABEGH 3) Act.cA. V.Z2. 4) dicebant: EGH 5) Codd. coli. o. G) add. : scilicet : CDEGH— Act. c. 5.
7) apostolorum: AB 8) Codd. coli. o. || can. 1. 9) este. 5. Cone. Brac. HI. hab. ao. 572. ap. Bruns. II, 40. — Reg. I, 23. (Ex C. Wormut. hab. ao. 868. c. 3. ubi
eadem fere leguntur); Burch. III, 37. (eod. modo); Ivo Deci\ III, 42.; Coli. tr. P. II, 46, 5.: Coli, tredec. P. IV, 30. 10) exigendum est: EGH 11) ut: decst:
Reg., sed exstat in Codd. Rcgin. 12) episcopus invitatur . . requirat: Reg. Burch. Ivo 13) e: orig. Hisp. 14) add.: fundatur: Edd. coli. o. 15) si vero . . illo:
decst: Reg. Burch. Ivo 16) tautum: orig. Hisp.: attamen: Reg. Burch. Ivo 17) ep.: decst: AB; episcopus: Reg. Burch. Ivo 18) add. : aut basilicam: orig. Hisp.
19) BCEFGH; prius: A 20) illius: EGH; ips. : de est: A 21) confirmatam: Edd. Bas. Lugdd. II. III. Cor r. 22) ABF orig. Hisp. Reg. Burch. Ivo Coli. tr. E. ; levior:
Reg.; levius: Burch. 23) BEFQH; deest: Coli. tr. P. 24) luminaribus: A Reg. Burch. Ivo 25) subst.: decst : orig. (sed exstat in Codd. orig.); Hisp. 26) quasi:
Reg. ; quamBi: Burch. 27) ita consecr.: orig. H/sp. || can. 2. 28) Codd. coli. o. Ed. Bas. 29) Ad Bonif. hoc caput non pertinere, tam ipsa scribendi ratio, quam
Dionysii Ex. silentium docet; cf. Berard. II, 1, 241. 30) Codd. coli. o. 31) Codd. coli. o. pr. A 32) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. — Coit. 33) in com-
mune . . . essent: AB 34) lac. c. 1. ». 17. 35) Codd. coli. o. 36) apud quem et a quo: Edd. coli. o. pr. Bas. 37) Codd. et Edd. coli. o. 38) et Deo: CEGH
39) obsequia: EGH 40) Codd. coli. 0. 41) vos: decst: AC\\ can. 3. 42) est. c. 7. Cone. hab. ao. 10S9. ap. Mansi XX.—Jujfe post no. 4038. — ColL tr. P. 1, 55, 24.
43) Haec Palea deest in Codd. coli. o. — in F manu posterioris sacculi in marg. scripta est. cf. Hugucc. {ap. Sckulte. Paleae p. 15.) 4-1) sumere vel: decst: orig.
45) placiti: ib. 46) add. : observatione vel: F; obsecratione vel: Ed. Bas. ; conversatione vel: Edd. rei. 47) haec desum tu sunt cx concit, hab. sub. Gregor.
M. Romae ao. 595. ap. Mansi IX, 1217 , — Jaffc post no. 997. — Ivo Decr. V, 109.; Polyc. II, 1, 23. 48) add.: patrum: orig. Polyc. 49) aliq. omn.: decst: orig. Ivo
50) donatione: F Edd. coli o.; datione: Polyc. 51) in ordin.: F Edd. coli. o. Polyc.
409
410
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. II. c. 4-9.
Pontifex manum inponit, euangelicam52 lectionem minister
legit, confirmationis autem eius** epistolam notarius scribit.]
C. IV. Alt ordinato^* non debet aliquid exigi, sed nec
uoluntarie oblata respui 55 oportet. '
Item Gregorius in RegistroWb [Hb. IV. epist. 44. siue
cap. 88. in Sinodo Romae habita.]
Sicut episcopum non decet manum, quam inponit, uen-
dere, ita minister uel notarius non debet in ordinatione eius
uocem suam uel calamum uenundare57. §. i,58c js ai,tem
qui ordinatus fuerit, si non ex placito59, neque exactus’
acG0d petitus, post acceptas cartas et pallium offerre610 ap.
quid cuilibet ex clero gratiae tantummodo causa uoluerit,
hoc accipi nullo modo prohibemus, quia eius oblatio nullam
culpae maculam ingerit62, que non ex ambientis petitione66
processit.
Gratian. Auctoritate Bonifacii patenter ostenditur , quod,
sicut nullus precio est inuitandus ad conuersionem, ita nulli pecu-
niae interuentu ecclesiae largiri oportet ingressum. Auctoritate
uero Gregorii datur intelligi , quod pro ingressu ecclesiae non licet
pecuniam exigere, sed spontanee 64 oblatam suscipere licet.
II. Pars. Item opponitur illud Apostoli [1.] ad Timotheum,
[cap. 5. u. 2.]
[C. V.]66*
„ Viduas honora, que nere uiduae sunt. Que autem non sunt
uere uiduae, id est que suis uel parentum opibus sustentari possunt,
non recipiantur, ut ecclesia sufficiat his 66 * que uere uiduae sunt.11
C. VI. Qui sumptibus propriis sustentari possunt, ab ecclesia
stipendia non accipiant 67 a.
Item leronimus ad Damasum Papam1®*.
Clericos autem illos conuenit ecclesiae stipendiis susten-
tari, quibus parentum et propinquorum nulla suffragantur691».
Qui autem bonis parentum et opibus sustentari700 possunt,
si quod pauperum est accipiunt, sacrilegium profecto com-
mittunt, et per abusionem talium iudicium sibi manducant
et bibunt.
C. VII. Quibus sua sufficiunt alimentis ecclesiae non
sustententur.
Item Prosper in libro de contemplaiiua uita, cap. X. 7 1 a
Pastor ecclesiae his72b, quibus sua sufficiunt, non debet
aliquid erogare, quando73 nichil aliud sit habentibus dare
quam perdere. Nec illi, qui sua possidentes sibi dari aliquid
uolunt, sine grandi suo peccato unde74 pauper uicturus erat
accipiunt. De clericis quidem Spiritus750 sanctus dicit76:
«Peccata populi mei comedunt.“ Sed sicut nichil habentes
proprium, non peccata, sed alimenta, quibus indigere
uidentur, accipiunt, ita possessores non alimenta, quibus
habundant, sed aliena peccata suscipiunt.
Gratian. Verum his auctoritatibus prohibentur ab ecclesia
suscipi non illi, qui quomdam fuerunt diuiies, e/77d omnia® e
reliquerunt, ut79 Petrus et Mattheus et Paulus 80, aut pauperibus
distribuerunt, ut Zacheus, aut ecclesiae rebus adiunxerunt, sicut
illi, qui predia sua uendentes ponebant precia ante pedes aposto-
lorum, ut essent illis omnia communia: sed illi, qui in domibus
parentum residentes uel sua relinquere nolentes ecclesiasticis
facultatibus pasci desiderant.
De quibus in eodem libro Prosperi, [c. 10.] subinfertur 81 .
C. VIII. Qui sua relinquere non uult sumptibus ecclessiae
sustentari non debet.
Si quis82 propter hoc non uult sua relinquere, ut habeat
unde uiuat, ut quid accipit83, unde rationem reddat? ut quid
peccatis alienis sua multiplicat? /dem81»: §. 1. Non est
meum dicere, quale peccatum831» cibos pauperum pre-
sumendo suscipiant860; qui ecclesiam, quam iuuare de
propriis facultatibus debuerant87, suis expensis insuper
grauant, propter hoc fortassis in congregatione uiuentes,
ne aliquos pauperes pascant, ne aduenientes excipiant88, aut
ne suum censum cottidianis expensis inminuant. §. 2. Quod89
si aliquid de fructibus90 suis ecclesiae uelud pro ipsa sua ex-
pensa contulerint, non se preferant inani iactantia illis, quos
nichil habentes pascit et uestit91d ecclesia, quia perfectior92
est ille, qui se mundi rebus expoliat, aut qui93, cum nichil
habuerit, nec habere desiderat, quam ille, qui ex multis, que
possidet, ecclesiae aliquid prestiteritWc, ac se de eo, quod
prestiterit, forsitan iactat.
Gratian. Ecce, qui prohibentur suscipi ab ecclesia. Illi
uero, qui omnia sua relinquunt , uel pauperibus distribuunt, uel
ecclesiae rebus adiungunt, et ab ecclesia laudabiliter sunt susci-
piendi, et eius opibus sustentandi.
Unde in eodem libro, [cap. 11.] legitur 93 :
C. IX. Qui sua relinquunt uel pauperibus distribuunt, uel
ecclesiae rebus adiungunt, laudabiliter ecclesiastica dispensant.
Sacerdos, cui dispensationis cura commissa est, non
solum sine cupiditate, sed etiam cum laude pietatis accipit
a populo dispensanda97, et fideliter dispensat accepta, quia98
omnia sua aut parentibus99* reliquit, aut pauperibus distri-
buit, aut ecclesiae rebus adiunxit, et se in numero pauperum
paupertatis amore constituit, ut 100 a unde pauperibus sub-
ministrat, inde et ipse tamquam pauper uoluntarius uiuat.
Clerici quoque, quos pauperes natiuitas1011» fecit, cum per-
fectione uirtutis uitae necessaria siue in domibus suis, siue
in congregatione uiuentes accipiant102, quia ad ea acci-
pienda103 non eos 101 0 cupiditas ducit, sed uiuendi neces-
sitas cogit. §. r.105d De talibus uidetur dicere Apostolus:
„Oui in sacrario operantur que de sacrario sunt edunt, et
qui altario106' deseruiunt cum107 altario participantur" 108 f.
Qui, nisi hoc de contemptoribus facultatum suarum uellet
intelligi, numquam secutus adiungeret: „Ita et Deus ordina-
uit his, qui euangelium annunciant109, de euangelio uiuere."
De110 euangelio uiuunt qui nichil habere proprium uolunt;
qui nec habent, nec habere aliquid concupiscunt, nonsuorum,
sed communium possessores. Quid est aliud de euangelio
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. II. c. 4. a) ordinando b) Regesti c) Et paulo post: §. r. d) neque e) dare — c. 5. a) iis —
c. 6. a) potest ... accipiat b) suffrag. bona c) suis sustent. — c. 7. a) Prosper de cont. vita lib. II. cap. 9. et 10. b) ns
c) per Prophetam Spiritus d) et: deest e) vero omnia — c. 8. a) Idem ibidem paulo superius b) quali peccato c) susci-
piunt d) vescit e) praestat — c. 9. a) ita ut b) aut voluntas, aut nativ. c) eos habendi d) Et infra cap. 14.: §. 1.
e) in altario f) participant
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Caput hoc in multis vetustis codicibus est coniunctum bu-
periori.
C. VI. * Infra etiam 16. quaest. 1. cap. fin. citatur ex Hieronymo. Ac
similia habentur in regula monachorum ex dictis Hieronymi, in c. Dc pau-
pertate, et in glossa ordinaria ad c. 5. primae ad Timoth. et Hieronymo.
C. IX. * Aut parentibus: In aliquot manuscriptis Gratiani legitur:
aut pauperibus reliquit. In vetusto autem Prosperi codice, et in coucillo
Aquisgrancnsi legitur: quia omnia sua aut reliquit, aut cccUsiue rebus ad-
junxit. Sed quoniam multa exemplaria Gratiani ot Prosperi habent vulga-
tam lectionem, nihil est mutatum.
Quast.II. cau. 3. 52) add. : vero : orie,. Polyc. 53) vero huius: /eo || c an. 4. 54) BDEFGS 55) sed vol. . . ooocipl: ABKGH 50> Codd.
r ibid continenter — Asis. VI, 91, (88.); Ivo Uecr. V, 109. (can.: antiqua patr. rogul.); Cotl. tr. P. I, 55, 24. (cod. modo); Pob/c. II, 1, 13. (cod.
\. tuia. cotumciuei. v \ ,. _ , » . /w,/ M.l mll n ».• AHf: f/ul,! mtl o. 7iYi.-fl.ut: Aus.: ac annetitus :
Causa I.
modo);T/ "Tx "deUsiVn"1,57)' vendere" C Ivo ‘cM. ofAnf. 59) pacto: Codd. et iVM. coll o. V/.ABG G0 ) Codd. coU. o. Ico; aut: . Aus.; ac appetitus :
-■ ■■ • J- - ■ eu Codd. et Edd. coli. o. Jvo CoU. tr. P. PoiHc. 62) serit: Ivo Coli. tr. P. 63) accipientis ambitu: ong. Aus. Mm.
~ . . . u _ . ■ nsrl,’i __ tu insiti s/irr/i xiTin/in-n nt/itfn nhfrr nrttferuutUT. 66) Coud. COll. O. !l
colf. o. ; quale pecc. faciuntV Ed.JIat.‘;^qiisie «5)! 'Edd.' colluo!' SSEST, %
~ > <nn ,1 ni u/!\ 4 U r-t csV» tlriureuQ iiniiin' 071 dimidni.:
UUI1. V. vr. UIW. .sa/vs/a- » . ' * , ... .
cvangelio .... nlsl labor.: deest: AU; in A manu posterioris altatis addit, est.
411
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. II. III. 1-5.
412
uiuere, nisi laborantem inde, ubi laborat, necessaria uitae
percipere? Apostolus tamen, qui111 sic euangelium pre-
aicauit, ut 1I2e necessaria sibi113 suis manibus ministraret, de
se confidenter loquitur 114 h: ,,Ego autem nullo horum usus
sum." Et quare dixerit115', secutus116 aperuit, dicens: ,, Ex-
pedit mihi magis mori quam ut gloriam meam quis euacuet."
Euacuari dicit gloriam suam, si ab eis, quibus predicabat,
uoluisset accipere uitae temporalis117 expensam. Nolebat
quippe in presenti 118 k sui laboris fructum, sed in futuro re-
cipere119.
C. X. luxta meritum laboris sacerdotes clericis™*
ecclesiastica 121 stipendia distribuant.
Item ex Concilio Agalensi, [c. 36.] 122
Clerici123 omnes, qui ecclesiae fideliter uigilanterquo
deseruiunt, stipendia sanctis laboribus debita secundum
seruitii sui meritum per124 ordinationem canonum a sacer-
dotibus consequantur.
Gratian. Multorum™* auctoritatibus luce clarius constat,
quod ab ingressuris monasterium non licet pecuniam exigere, ne
et 126 ille, qui exigit, et ille, qui soluit, sijmoniae 127 crimen incurrat.
QUESTIO III.
GRATIANUS.
Sed adhuc obicitur, qui1* ingressuri monasterium pecunias6
tribuunt, non propositum religionis, sed participationem stipen-
diorum ecclesiae emunt. Temporalia ergo , non spiritualia ementes,
nequaquam symoniaci habendi sunt. §. 1. His ita31* respondetur :
Non solum qui spiritualia, sed etiam qui temporalia cis annexa
precio accipiunt 4 c sgmoniaciiudicantur. Unde Malachias 5 loqueris
ex persona Domini: „ Quis est, inquit, inuobis, qui claudat6 ostia
et incendat altare meum gratuito 9 Non est uoluntas mihi in uobis,
dicit Dominus exercituum, et munus non suscipiam 7 de manu
ueslra.“ Ostia claudere non est sacri muneris offitium, sed tantum
sibi adiunctum.
Item Gregorius scribit uniuersis Yspanis Episcopis 8:
C. I. De his, qui sacros ordines munerum acceptione dispensant 9 a.
Audiuimus, dilectissimi, quod nos audisse10 oportuit,
sed audisse profecto non libuit, quosdam scilicet esse sacro-
rum ordinum professores, qui sub11 munerum datione uel
acceptione Dei ecclesias, uel earum beneficia sibi usurpant.
Quoa quidem scelus uos iam non dudum acriter correxisse
uehementer admiramur; iuste enim uterque corripiendus
est et a sanctae liminibus ecclesiae submouendus, et qui pro
ecclesiae ambitu munera largitur12, et qui ut ecclesiam13
adeat quicquam presumit accipere. Iste quippe donum Dei
emere, hic14 autem uendere presumit. A sacrilegio quoque
hoc facinus non dispar dixerim, cum id, quod sponte et sacro
deliberationis arbitrio gratis fieri debuit, sub pecuniae
pactione causatur. Quare, fratres karisisimi, que taliter facta
sunt curiose refellite, infecta prohibete, uestrisque iussio-
nibus resistentes digno anathematis uinculo percutere non
dubitate.
C. II. De his16*, qui ecclesias uel ecclesiastica beneficia
uendunt.
Idem Rotomagensi Episcopo et Gallicis omnibus16.
Si quis dator uel acceptor Dei ecclesias uel ecclesiastica
beneficia (que quidam17 prebendas uocant) sub pecuniae
interuentu susceperit, siue dando emerit, siue accipiendo
uendiderit, a Syntonis non excluditur perditione. Sed si
perseuerans fuerit, perpetua mulctetur dampnatione. Nam
qui sub religionis obtentu Deo famulari uoluerit, si quid
acceperit 18b, et meritum perdit, et beneficio accepto frustra-
tur. Rationis ergo uigore cogitur quod iniuste recepit 19 c
restituere, et quicquid turpis lucri gratia receperat20 non
tenere.
C. III. Ab offilio suspendatur 21 episcopus beneficia uel
ecclesiastica ofjitia uendens.
Item Gregorius VII. Papa [lib. VI. Reg. in
Sinodo, cap. 4.] 22
Si quis episcopus28 prebendas, archidiaconatus, pre-
posituras uel aliqua ecclesiastica24 offitia uendiderit, uel
aliter, quam statuta sanctorum Patrum precipiunt, ordina-
uerit, ab offitio25* suspendatur. Dignum est enim, ut, sicut
gratis episcopatum accepit26, ita membra eiusdem epis-
copatus gratis distribuat.
C. IV. Nec altaria, nec prebendas episcopis uendere licet.
Item ex Concilio Urbani Papae II. habito
Aluerniae 27*.
Quesitum est de episcopis, qui altaria monasteriis data
frequenter redimi pecunia conpellebant, quia quidam sy-
moniacae prauitatis usus in Galliarum partibus iam diutius
inoleuit, ut ecclesiae uel decimae (que uulgari uocabulo
apud eos altaria nuncupantur) monasteriis datae sepius ab
episcopis sub palliata auarita uenduntur 28 *, mortuis nimirum
seu mutatis clericis, quos personas uocant. Nos29 auctore
Deo uenalitatem omnem tam ex rebus quam ex ministeriis
ecclesiasticis propellentes hoc ulterius fieri auctoritate
apostolica prohibemus, sicut30 etiam prebendas omnes
uenundandas interdicimus. Porro quecumque altaria uel
decimas ab annis triginta et supra sub huiuscemodi31
redemptione monasteria possedisse noscuntur, quiete dein-
ceps et sine molestia qualibet eis possidenda firmamus.
§. 1. Saluo utique episcoporum censu annuo, quem ex eis-
dem altaribus soliti sunt82 habere.
C. V. Quicquid data uel promissa pecunia in sacris ordinibus
acquiritur irritum habeatur.
Idem66** [in Concilio Placentino, c. 1. et 2.]
Eia, que a sanctis Patribus de symoniacis statuta sunt
nos quoque et34 iudicio, et36b apostolica auctoritate fir-
mamus. Quicquid igitur 36 c in37d sacris ordinibus, uel in
ecclesiasticis rebus uel38 data uel promissa pecunia ac-
quisitum est, nos irritum esse et nullas umquam uires
obtinere 39 e censemus.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Que st. II. c. 9. g) ut nec de evangelio viveret sed h) eloquitur i) hoc dixerit k) re praesenti —
c. 10. a) clericis : deest — Quest. III. a) quod qui b) itaque c) accip. vel tribuunt — c. 1. a) iis — c. 2. a) iis b) accipit
c) receperit — c. 3. a) ecclesiae officio — c. 4. a) vendantur — c. 5. a) Item b) sancti Spiritus et c) ergo d) vel in
e) habere
NOTATIONES CORRECTORUM.
0. X. * Multorum: Iu vulgatis codicibus huic §. Multorum, prae-
ponebatur hic titulus: Item ex Concilio Urbani Papae habito Alverniae, qui
6ublatus est, quoniam abest ab omnibus vetustis exemplaribus collatis, et in
plerisque bic §. est initium sequentis tertiae quaestionis.
Quost. III. C. IV. * In summis capitulorum concilii Claromontensis
babiti Alverniae (de quibus supra ad c. 1. Distinet. 60. dictum est) cap. 6.
haec leguntur, quae ad caput hoc videntur spectare: Ut altaria congregatio-
nibus canonicorum vel monachorum per persona s data, mortuis personis libera
redeant in manus episcoporum, nisi fuerint illis per eorum scripta vel privilegia
confirmata.
C. V. * Item: Antea legebatur: Item Gregorius. Sed in aliquot ve-
tustis recto est: Idem, nimirum Urbanus II., in cuius synodo haec habentur.
Causa I. Quest. II. can. 10. 111) qui: deest: Edd. Arg. Nor. Yen.I. 112) Codd. et Edd.coll.o. 113) sibi: deest: ABC 114 ) Codd. coli. o. 115) Codd.
rt Edd. coli. o. 116) secut: deest: AB 1\1) corporalis: orig. 118) Codd. et Edd. coli. o. orig. 119) percipere: ABF |] can. 10. 120) Codd. coli. 0.
pr. D 121) eccl.: deest: ABF 122) hab. ao. 506. ap. Bruns II, 153. Coli. tr. F. II, 28, 35. 123) add.: etiam: orig. Hisp. CoU. tr. P. 124) vel: Htep, — Corr.
125) in ADEGJI hoc loco est initium Quaestionis III. 126) et: deest: AB 127) simouiace : ib.
Causa I. QueBt. III. 1) ABCD; qui: deest : EQH 2) pecuniam: AB 3) Codd. coli . o . 4) ABCDF pleraque manuscr. sec. Corr. 5) c. 1. v. 16.
6) claudit: EQH 7) accipiam: AB || can. 1. 8) caput incertum cf. Berard. II, 2, 92. ; At Qregorio VII. (1073—85) attribuendum esse censet Jaffe no. 3978.
9) Codd. coli. o. — vendunt: AB 10) audire: AD Edd. coli. o. pr. Bas. 11) Bub: deest: AB 12) largiuntur et sic deinceps: Edd. Arg. Nor. Ven. I. 13) ad eccl.:
EQH 14) emit ille: ib. |J can. 2. 15) Codd. coli. o. 16) De huius capitis auctore non constat, t Udetur tamen ad Qregorii VII. tempora pertinere. 17) quidem:
CEdd.Bas.Yen.il. 18) ABC Ed. Bas.; accepit: EQ 19) BCFH; acceperit: D 20) acceperat: A Ed. Bas. || can. 3. 21) suspendetur: EQH 22) Cone.
Jiom. V. hab. ao. 1078. ap. Jaffe Monum. Qrcgor. 333. — Jaffe post no. 3820. — Polyc. II, 4, 4. Cacs. XIV, 9. 23) ep. : deest: Polyc. 24) eccl.: deest: AB
25) ACF orig. Polyc. 26) accipit: F Ed. Bas. Polyc. )| can. 4. 27) hab. ao. 1095. — Jaffe post no. 4182. — Eadem leguntur m Cone. Nemausensi, habito sub
Urbano. 28) BDEFQH Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 29) add.: autem: C Edd. coli. o. 30) sic: AB Ed. Bas. 31) buiusmodi: EQH 32) consueverunt: ib. ||
can. 5. 33) Codd. coli, o.; add.: Gregorius: EQH — hab. ao. 1095. ap. Mansi XX, 805. — Jaffe post no. 4147. — Caes. IV, 33. 34) et: deest: ACEFH 36) Coda,
et Edd. coli. o. orig., ubi legitur: eorum 36) ABCDF orig. 37) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 38) vel: deest: EQH 39) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig. Titrreaem. ;
add.: habere vel: EQH ||
413
414
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. III. c. 6-8.
C. VI. Quicquid possidetur nomine pecuniae intelligitur .
Item Augustinus de doctrina^* Christiana.
Totum, quicquid homines habent41 h in terra, omnia,
quorum Domini sunt, pecunia uocatur42, seruus430, uas,
ager, arbor, pecus; quicquid horum est pecunia dicitur.
§. i.44d Ideo autem pecunia uocata est43, quia antiqui466,
quod habebant, in pecoribus habebant.
C. VII. Qui ecclesiastica beneficia emunt, ecclesias quoque
emere probantur 47 a.
Item Pascalis Papa48.
Si quis obiecerit, non consecrationes 49 emi50, sed res,
que 515 ex consecratione proueniunt52, penitus* desipere
probatur. Nam cum corporalis ecclesia53**, ut546 episco-
us, aut55 abbas, aut56 tale57 aliquid58 sine rebus corporali-
us59 in nullo proficiat, sicut nec anima sine corpore corpora-
liter60 uiuit, quisquis horum61 alterum uendit:62, sine quo
nec63 alterum prouenit64, neutrum inuenditum65 derelin-
quit66. Nullus ergo67d*** emat ecclesiam uel prebendam,
uel aliquid ecclesiasticum, nec pastellum,nec pastum antea68
uel postea pro huiusmodi soluat.
C. VIII. Quare in euangelio non prohibeatur, inuestitura
ecclesiae a laicis fieri 69 a.
Item 70 Urbanus [II.] Episcopus, seruus 71 seruorvm Dei, dilecto
filio L. Preposito ecclesiae sancti Emeent»725 apud Ticinum,
salutem et apostolicam benedictionem 73 *.
Saluator predicit74 in euangelio, circa finem seculi pseu-
dochristos75 et pseudoprophetas surgere et multos seducere,
et fideles suos in mundo multas habituros pressuras, sed
tamen portas inferi non76c preualituras. Proinde (ut77d ait
Apostolus 78, oportet esse hereses, ut qui probati sunt mani-
festi fiant) oportet nos cum Propheta79 ex aduerso consur-
gere80, et murum pro domo Israel opponere, et cum Apo-
stolo81® per multas tribulationes intrare in regnum Dei82,
quoniam non83 sunt condignae passiones huius temporis ad
futuram gloriam, que reuelabitur in nobis. §. i. Igitur,
quia innotuisti nobis, quod tibi obicitur, utrum uendere
ecclesiasticam rem84 symoniacum sit, hoc symoniacum esse
patenter colligitur ex hoc, quod B. apostolus857 ait Symoni :
„Pecunia tua tecum sit in perditione86^ quia existimasti do-
num Dei pecunia possideri/' Donum Dei quippe est Spiri-
tus sanctus, et donum Dei est res ipsius875 ecclesiae oblata.
Et, si bene animaduertis88, Symon magus, qui ad fidem ac-
cessit891, non Spiritum sanctum905**, quo erat ipse indignus
(quoniam91, ut scriptum est, Spiritus sanctus disciplinae
effugiet fictum), sed donum eius921 emere uoluit, ut ex uen-
ditione signorum, que per eundem fierent, multiplicatam
pecuniam lucraretur. Nec Apostolus emptionem Spiritus
sancti (quam bene fieri non posse nouerat), sed ambitionem
questus talis et93 auaritiam, que est y dolorum seruitus, in
eodem Symone exhorruit et maledictionis iaculo perculit94.
Quisquis95 igitur96 res ecclesiasticas (que97 Dei dona98m
a99n Deo fidelibus, et a fidelibus Deo donantur, queque100°
ab eodem gratis accipiuntur, et ideo gratis dari 101 debent)
propter sua lucra uendit uel emit, cum eodem Symone do-
num Dei pecunia existimat possideri. Ideoque102P, qui
eas 103 q non ad hoc, quod1041 institutae sunt, sed ad propria
lucra munere105 linguae, uel indebiti obsequii, uef pecu-
niae 106 largitur uel adipiscitur, symoniacus est, cum princi-
palis intentio fuerit Symonis sola pecuniae causa 107 s, auaritia
uidelicet1081, id est ydolatria, ut ait apostolus Paulus.
Alioquin cur sinodus 109 11 Calcedonensis DCXXX. episcopo-
rum procuratorem uel defensorem ecclesiae, uel quemquam
regulae subiectum adeo per pecuniam ordinari prohibet,
ut110 interuentores quoque tanti sceleris anathematizet, nisi
quod eosdem symoniacos iudicet? Quod si prefati milites
ecclesiae ob huiusmodi111 scelus taliter percelluntur, nemo
sapiens negabit, non militantes ecclesiae multo dampnabilius
ob hanc causam, id est uenditionis uel emptionis, debere
percelli. Sed beatus112v predecessor noster Pascalis113***
de consecratione affirmat, quod quisquis eorum alterum uen-
diderit114, sine quo alterum non prouenit115, neutrum non
uenditum116w derelinquit, ac per hoc eum, qui rem ecclesiae
uendit117 uel emit, symoniacum esse intelligit118*. §. 2.
In 119 y nomine uero procuratoris intelligit prefata synodus
quemlibet ecclesiasticarum rerum amministratorem, ut,uerbi
gratia, prepositum, yconomum, uicedominum; defensoris
nomine aduocatum siue castaldum, et iudicem; in subiecto
regulae120* archipresbiterum m, archidiaconuni122, canoni-
cum, monachum uel quemlibet mancipatum ecclesiastico
offitio. §. 3. Quod uero Spiritum sanctum, quantum in se
est, uendat uel emat qui preposituram uel huiusmodi ali-
quid123 uendit uel emit, audi Augustinum super Iohannem:
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. III. c. 6. a) de doctrina Christ. vel de dono disciplinae, cap. 1. b) possident c) servus sit,
d) Et infra: §. 1. e) antiqui totum — c. 7. a) emerit ... probatur b) ipsas quae c) aut d) igitur*** — c. 8. a) C. VIII.
De eodem b) Iuventii c) adversus ecclesiam non d) quia ut e) eodem Apostolo f) apost. Petrus g) perditionem
h) ipsi i) ficte accessit k) sanctum propter Spiritum sanctum** 1) sed ideo quantum in eis erat emere m) dona Dei
sunt n) quoniam a o) quae p) Ideo q) easdem res r) ad quod s) causa: deest t) videlicet: deest ; id est idololatria
u) sancta synodus v) et beatus w) invenditum x) intelligitur y) In: deest z) vero regulae
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. vtr. * Penitus: Dcusdedit et Anselmus [et Polyc. et Berthold.]
legunt: videtur quidem aliquid dicere, nihil autem penitus sapere.
** Corporalis ecclesia: Deusdedit [et Ans. et Berth.] 3ic habet:
quum corporalis ecclesiae episcopus vel abbas sine rebus e4c. Reliqui collecto-
res et vetusti codiceB Gratiani concordant cum vulgata lectione.
*** Nullus igitur: Dcusdedit, Polycarpus, Ivo [Ans.] et codex
manu8criptu8 decretorum Pontificum (in quo integra fere Paschalis epistola,
unde caput hoc acceptum eat, refertur) non habent haec verba; sed post
verbum: derelinquit, continenter suhiungunt: Quam tamen obiectionem sacer
[sacri .... canones: Ans.] Chalcedonensis canon penitus exterminat, etc. Au-
ctor vero huius capitis ac totius huius epistolae est Paschalis I. Nam in eo
decretorum codice haec epistola Paschalis est post decreta Hadriani U.,
quum decreta PaschaliB II. sint post Urbanum II., co plane ordine, quo sibi
successerunt; quod etiam ex sequenti capite indicatur.
C. VIII. * Integram epistolam Urbani II. dilecto filio L. praeposito
ecclesiae B. Iuventii apud Ticinum rofert Deusdedit in sua collectione.
** Proptor Spiritum sanctum: Additae sunt hae duae voces, et
totus hic locus emendatus est ex ipsa epistola, quemadmodum et alia non-
nullo.
*** Paschalis: Antea legebatur: Paschasius libro de consecratione.
Restitutus autem est locus ex vetustis codicibus et origiuali. Citatur onim
hic quod habetur in capite antecedente ex epistola Paschalis Papae.
Causa I. Quest. III. can. 6. 40 ) Codd. et Edd.coll. 0.; item: deest: ABC;- legendum est de disciplina Christ, ana (c. I no. 6. Ed.Maur.); etenim l,ber
de deno disciplinae apocryphus est. 41) Codd. ct Edd. coli. o. 42) vocantur: ABDO 13) Codd. et Edd. coli. 0. ; add. : verna uva: Effit ii)Codd. coli. o. 45)voc.
est: deest: orig. 46) Codd. et Edi. coli. o. ||can. 7. 47 ) Codd. coli. o. 4S) Caput apocryphum; cf. ad.C.l.qu. 1. c. 12. - Pascasms: D Alger,- Ans. XUl, J.f. ;
Deusded. IV, 53. ; Ivo Decr. U, 81. ; Ivo Pan. IU, 123. (can. : fraternae mortis) Polyc. VII, 6. (5,) 35. (can.; frat. mori.): Alger. IU, 39. ; Coes.IV, 43. - hudrm /eyHiitni
a p. Berthold. Constant., in op. de damnatione schismaticorum. 49) consecrationem: EOUM) emi : deest: Ans. Dcusd. Polyc. Alger. ldd.coll.o
52) aid.: vendi: A«s. Deusd. Polyc. 53) ecclesiae: Ans. Polyc. 54) ABEFQH Alger. 55) vel: A B Polyc. !56) vel .AB 57) talo, deest. EOH, alnus. Mu.
58) aliquis: EOH Ans. 59) add.: et (deest: Deusded.) exterioribus: Ans. Dcusd. Ivo Decr. Pan. Polyc. 60) corpor.: deest: C; temporaliter. Dcuyled. Polyc.
Gl) eorum •. EOH Ans Deusd Polyc 62) vendere : Deusd. 63) non : Ans. Deusd. Polyc. 61) provehit: Ans.; habere prouenit. Deusd. Ivo Beer. lolyc.
65) non “endiimn:A»f Retd. Ttie. ; vendere non: Ivo Decr. Pan. 66) relinquitijw Decr. Pan. 67) Codd. coli. o. Alger. - haec magis edentur adc.
Pictaviense s
eccles.: deei
praepositum i
cUrlstianos: EGH; pseudoapostolos: haa. aas.tar. j,ttgau.u.. ***•♦ ~ ' ba\ tps- EOH ACDFH — Ac*
80) surgere : A; ascendere: orig. 81) Codd. et Edd. coli. o. - Act. c. .14. 82) coelorum: EGH 83) fiom-c. 8. 84) ccclosmsticaa res . So) ACl)tIi ^Ait.
96) itaque: orig. 97) bi uou. uaiz nue --/r*- — , ?,• >. n nf
n ifit ut -{EOH m) huiuscemodi : Effit: Unius: orig.
112) Codd. et Edd. coli. o. 113) antecessor Paschasius 1
ex consecrat.: orig. — c/. caput antecedens V
Kdd.rcl. 117) vendidit: EOH 118) CD Edd . -
121) archiepiscopum: AH 122) add. : diaconum: Eda. coli. o. pr. Eas. 123) aliq.. deest. 0) g.
415
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. III. c. 9. 10.
416
„0 quot prepositurasf secernunt 124 aa! Alterum125 preposi-
tum habet Cartagini129bb Primianus l2“, alterum 128cc in129dd
Mauritania Rogatus, alterum habet in Numidia ille uel
ille 139 ®e, qUoS jam nec nominare sufficimus. Circuit131 ergo
aliquis emere columbam; unusquisque laudat prepositum
suumft, quod uendit, etc." Ecce uenerabilis Augustinus,
de prepositurae distractione agens, in 132 11 nomine columbae
sancti Spiritus uenditionem uel emptionem accipit133, sicut
et 134 omnes huius euangelici capituli tractatores. §. 4. Pensan-
dum uero est, qua pena mulctentur qui iam Deo et ecclesiae
suae oblata uendunt uel emunt, si cum flagellis eiecti sunt a
templo 135 Dei qui que Deo erant offerenda uendebant uel130
emebant. Si de137 offerendorum uenditoribus uel138 empto-
ribu.s- dictum est139: „ Vos fecistis domum patris mei domum
negotiationis et speluncam latronum:" quid dicetur de ec-
clesiae iam oblatorum 140 uenditoribus uel141 emptoribus?
§.5. Et ne quis insanus obiciat, merito hoc Dominum tam
acerbe uindicasse, quia tunc illa in Dei templo142 uendeban-
tur, ecclesiasticae uero res modo extra templum distrahan-
tur 143 se, attende superius144 Augustinum non terminan-
tem 1451,11 locum uenditionis uel emptionis prepositorum140,
sed tantum indefinite dicentem: «Circuit147 aliquis emere
columbam; unusquisque prepositum148 suum laudat, quod 149
uendit;" non adiciens, in templum159", uel extra templum.
Hec151 contra 152 k,; uenditores uel emptores rerum sacrarum
sufficiant153.
C. IX. Ministri et seruilores ecclesiae absque ulla lienalitale
ab episcopis ordinentur.
Item Alexander [II.] Episcopus , seriius seruorum Dei, Lucensis
ecclesiae clero et populo in perpetuum1^**.
Ex multis temporibus hoc detestabile malum intra ue-
stram 155 ecclesiam inoleuisse cognouimus, ut nulli umquam
clerico, quamuis religioso, quamuis scientia et moribus pre-
dito, ecclesiasticum beneficium concederetur, nisi ei, qui
profano pecuniae munere illud emere studuisset, fiebatque 450
ecclesia et res eius ita uenalis, uelud quedam terrena et uilis
merces 157 b a negotiatoribus ad uendendum exposita. Quod
malum quam detestabile, quantum Deo sanctisque15S sit159
contrarium, et sacri canones docent, et fere omnibus mani-
festum existit. Ista sentencia inuenitur in II. cap. Calce-
donensis sinodi 1C0c. §. 1. Calcedonense 101 concilium nam-
que19-', unum ex principalibus, simili pena condempnat eos,
qui 193 ecclesiae beneficium interuentu pecuniae acquirunt,
et eos, qui sacram manus inpositionem (per quam Spiritus
sanctus confertur) mercari dinoscuntur. Utrosque enim
auctoritate inexpugnabili, illos a beneficio, istos a1111 sacro
ordine iubet expelli195. Unde humani generis redemptor
omnes ementes et uendentes de templo eiciens cathedras
uendentium columbas euertit, nummulariorum effudit199 es,
precepti sui auctoritate denuncians et dicens197: «Nolite
facere domum patris mei domum negotiationis." §. 2. Illud
quoque in eodem facto sollicite considerate, quod per totum
textumsanctieuangelii nusquam reperitur, Dominum tanta103
seueritate, tam districta censura iustitiae peccantes corri-
puisse, cum non solum eloquio increpans, uerum etiam facto
flagello de funiculis uerberans omnes eliminauit de templo,
aperte demonstrans, quod tales negotiatores non sicut ceteri
peccatores sunt199 corripiendi, sed a templo Dei, id est a170
sancta ecclesia, longius sunt proiciendi. Nam sicut per
columbarum uenditores illi denotantur, qui sacram manus
inpositionem uendere conantur, sic per nummularios eccle-
siastici beneficii uenditores designantur, qui domum Dei
euangelio teste speluncam latronum efficiunt. §. 3. Qua-
propter ego Alexander, sanctae Romanae ecclesiae et apo-
stolicae sedis episcopus, imo minister indignus, tot et tanta
mala in multis ecclesiis et maxime in Lucensi ecclesia ex
iniqua concupiscentia fieri conspiciens, ne sanguis iniquorum
a districto iudice de manu nostra requiratur, illa extirpare
et penitus eradicare decreuimus. Constituimus itaque171 et
presenti decreto firmamus (sicut olim nostri decessores
fecisse noscuntur), nullum 172 d deinceps episcoporum bene-
ficium ecclesiae (quod quidam canonicam173, uel prebendas,
uocant seu etiam ordines) pro aliquo precio uel munere cle-
ricis audeant 174 c umquam conferre, sed omnes17» ministros
et seruitores ecclesiae gratis et absque ulla uenalitate in
sancta ecclesia studeant ordinare. Nec eligant 178 in domo
Domini qui maiores sacculos pecuniae conferant, sed eos,
qui moribus et scientia1771 diuites pro offitio suo ipsam ua-
leant sustentare ecclesiam. Constituimus et eodem modo
firmamus, ut nullus cuiuscumque gradus clericus pro eccle-
siae beneficio audeat aliquid conferre aut fabricae178 eccle-
siarum uel in179s donariis ecclesiarum, siue etiam quod
pauperibus sit tribuendum 1S9, quia (teste scriptura)** qui
aliquid male accipit, ut 181 h dispenset bene, grauatur potius
quam iuuatur182. Quod si aliquis, diuinorum preceptorum
et animarum salutis inmemor, prefatum beneficium133 eccle-
siae iniqua cupiditate ductus emere18-1 uel uendere temerario
ausu presumpserit, sicut in Calcedonensi concilio diffinitum
est, gradus sui periculo eum subiacerc decreuimus1351, nec
ministrare possit189 ecclesiae quam pecunia uenalem fieri
concupiuit,et insuper terribilis 137 k anathematis mucrone per-
fossus188, nisi resipuerit, ab ecclesia Dei, quam lesit, modis
omnibus abscidatur1891.
C. X. Qui dona Dei uendunt uel emunt, pariter a Deo
dampnantur.
Item Gregorius homelia XIII. 199 a
Vendentes et ementes de 191,1 templo eliminauit1920 Chri-
stus, quia uel eos, qui pro munere inpositionem manuum
tribuunt, uel eos, qui donum Dei 193d emere nituntur, dam-
pnat. 7/em 191 e; §. 1. In templo uendentes sunt, qui hoc,
quod quibusdam iure conpetit, ad premium largiuntur.
Iustitiam enim uendere est hanc pro premii acceptione1951
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. III. c. 8. aa) fecerunt bb) Carthagine cc) alterum habet Maximianus, alterum dd) habet in
ee) habent in Num. illi et illi ff) in : deest gg) distrahuntur hh) determinantem ii) templo kk) circa — c. 9. a) populo
salutem perpetuam b} merx c) Ista sentencia ... synodi: deest d) ut nullus e) audeat f) disciplina atque scientia
g) in: deest h) ut quasi i) decernimus k) terribili 1) abscindatur — c. 10. a) hom. XXXIX. b) e c) eliminat
d) Spiritus e) Item infra f) acceptatione
NOTATIONES CORRECTORUM.
f 0 quot praeposituras: Apud B. Augustinum (cuius inulti vetusti
codices hoc loco collati sunt) legitur: o quot proposita fecerunt ultorum pro -
posilum, etc. Apud Urbauum vero ubique est: propOita et proposium.
•f-f Praepositum suum: Apud li. Augustinum legitur: unusquisque
ad propositum suum laudat quod vendit. Iu epistola vero Urbani: unusquis-
que proposium suum laudat, quod vendit . Nomine autem propositi apud B.
Augustiuum interdum significari sectam quandam constat ex 2. lib. contra
Orcsoontum, cap. 60.
C. IX. * Exstat integra haec epistola in bibliotheca Vaticana post
librum Ansclmi Lucensis.
** Toste scriptura: Hic referuntur verba ipsaB. Gregorii ex epi-
stola ad Syagrium, quae habentur sup. eadem quaest. 1. c. Non est putanda.
Causa J. Quest* HI. can. 8. 124) ABCDF Ed. Dos.; udd.: vel sequuntur: EGH Edd. coli . rcl. 125) alium: Edd. coli . o. pr. Bas. I/ugdd. H. 111«
12G) Codd. coli. o. Ed. Das.; Carthaginem: Ed. Lngd. I.; Carthaginensis: Edd. Arg. Nor. Vcn. I. H. Par. 127) principatus: A Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.;
Priseillianus: C; Priscianus: D; Principiauus: Jl; Princlparius: EQ: Princiauus: D 128) Codd. ct Edd. coli. o. 129) ib. 130) Codd. et Edd. coli. 0. pr.
Lugdd. 11. III. (ille et ille) 131) circumit: oritj. — Joaa. r. 2. 132) Codd. ct Edd. coli. o. Tumerem, orig. 133) accepit: EGH. 134) et: deest: ib. 135) a Deo
dc templo: ih. 136) et: ib. 137) deo: ABJ): a deo: ECH 138) et: EGH 139) Mutili, c. 21. 140) eccl. oblationum: AD 141) et: EGH 142) domo: AB
143) Codd. coli. o. Edd. Arg. E or. \ eu. I. orig. 14-1) super his : Augusiin. 145) Codd. coli. o. 146) propositorum : oriq. 147) circumit : ib. 148) propositorum : ib.
149) quoin: AB; quh C 150) Codd. coli. o. 151) hoc . . . sufficiat: EGH 152) Codd. coli. o. orig. 153) suft\ : deest: orig. || can. 9. 154) Codd. coli. o. pr. A (in
417
418
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. III. IV. c. 1-3.
seruare. Ementes uero in templo sunt, qui, dum hoc quod
iustum est, proximo persoluere 196 nolunt, dumque rem
iure debitam facere contempnunt, dato patronis precio197
emunt'98 peccatum.
C. XI. Qui gratiam , quam a Deo accipiunt , non gratis exercent ,
uendiiores sunt columbarum
Item. Beda [ad cap. 2. Ioannis]200.
Non solum201 uenditores sunt columbarum, et domum202
Dei faciunt domum negotiationis, qui sacros ordines, lar-
giendo precium pecuniae, uel laudis, uel etiam honoris in-
quirunt; uerum hi 203 3 quoque, qui gradum uel gratiam in
ecclesia spiritualem, quam Domino largiente perceperunt,
non simplici intentione, sed cuiuslibet humanae causa retri-
butionis exercent contra illud Petri apostoli204: „Qui loqui-
tur, quasi sermones Dei; qui ministrat, tamquam ex uir-
tute, quam administrat Deus, ut in omnibus honorificetur
Deus.“205 8 Quicumque ergo tales sunt, si nolunt ueniente
Domino de ecclesia auferri, auferant208 ista de actibus suis,
ne faciant domum Dei domum negotiationis.
Gratianus207. Res ecclesiae, que uel ex consecratione pro-
ueniunt, in suum ius uel ui, uel aliquo munere aliquem 208 conuer-
tere non debere, docens 209 sanctus Urbanus ait.
C. XII. Que ex consecratione proueniunt, nemo in suum ius
ui uel munere conuertat.
Quisquis* res ecclesiasticas (que dona Dei sunt, quo-
niam a Deo fidelibus, et a fidelibus Deo donantur, queque210
ab eodem gratis accipiuntur, et ideo gratis dari debent)
propter sua lucra uendit uel emit, cum eodem Symone
donum Dei pecunia possideri existimat.
C. XIII. Symoniaci sunt episcopi, qui decimas et oblationes
laicis, non clericis distribuunt 211 3
Item Gregorius VII.212*
Peruenit ad nos213 fama sinistra, quod quidam epi-
scoporum non sacerdotibus propriae diocesis decimas atque
Christianorum oblationes conferant, sed potius laicalibus
personis, militum uidelicet siue seruitorum, uel (quod grauius
est) consanguineis. Unde si quis amodo episcopus inuentus
fuerit huius diuini precepti transgTessor, inter maximos
hereticos et antichristos 214,1 non minimus215 habeatur, et,
sicut Nicena sinodus de symoniacis censuit, et qui dat epi-
scopus, et qui recipiunt ab eo laici, siue precio, siue beneficio,
eterni incendii ignibus deputentur.
C. XIV. Spiritum sanctum uendit, qui decimas pro 216
pecunia tribuit.
Item Pascalis /7.217*
Altare et decimas per pecuniam dare, et Spiritum san-
ctum uendere symoniacam heresim esse, nullus fidelium
ignorat.
C. XV. Careat honore male acquisito, qui ecclesiastica
beneficia per pecuniam 2183 inuenire temptauerit.
Item Innocentius Papa2198 [II. in Sinodo Romana,
cap. 2.]
Si quis prehendas220, uel prioratum, seu decanatum221,
aut honorem222, uel promotionem aliquam ecclesiasticam,
seu quodlibet sacramentum ecclesiasticum, utputa223 c
erisma, uel oleum sanctum224, consecrationes2258 altarium
uel ecclesiarum, interueniente exeerabili ardore auariciae per
pecuniam aequisiuit226e, honore male acquisito careat, et
emptor atque uenditor, et interuentor nota infamiae per-
cellantur, et nec pro pastu, nec sub obtentu alicuius con-
suetudinis ante uel post227 f aliquid228 exigatur, uel ipse dare
presumat, quoniam symoniacum est; sed libere absque 229 e
diminutione230 aliqua collata sibi dignitate atque bene-
ficio 231 * perfruatur.
Gratian232. De secunda questione et tertia quid sacri ca-
nones diffiniant, auctoritatibus hinc inde in medium deductis
patefactum est.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
I. Pars. Nunc ergo de quarta questione est pertractandum,
an paternum crimen huic inputetur, quod eo ignorante constat
admissum? Quod ignorantia hunc excuset, multorum auctoritatibus
probatur.
Ait enim Augustinus, [ep. XLVIII. ad Vincentium]1:
C. I. Alienum crimen nescientem non maculat.
Nullius2 crimen maculat nescientem.
[C. II.J3a
Item [in eadem epistola]48*
Quis locus innocentiae relinquitur, si alienum crimen
maculet 5 c nescientem?
C. III. De infantibus, qui ab hereticis baptizantur.
Item in Affricano Concilio, [c. 14.] legitur6:
Placuit7 de infantibus8, qui ab hereticis baptizantur,
neque suo93 hoc 108 iudicio fecerunt11, cum ad ecclesiam
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. III. c. it. a) ii b) Deus per Iesum Christum — c. 13. a) Simoniacus est episcopus . . . dis-
tribuit. b) inter antichrist. — c. 15. a) pro pecunia b) Papa: deest c) utpote d) et consecrat, e) comparaverit f) post
a quoquam g) et absque — Quest. IV. c. 2. a) C. II. De eodem, b) Idem c) maculat — c. 3. a) ne quod non suo
b) hoc : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XII. * Quisquis*. Haec sunt ex epistola Urbani II. quae refertur
supr. c. Salvator. Verba autem antecedentia nusquam reperta sunt, quamvis
similia quaedam, dissimili tamen sententia, legantur in epistola B. Urbani I.
In aliquot vetustis Gratiani exemplaribus caput hoc sic citatur: Item Beda
ex epistola Urbani Papae, quod non cohaeret.
C. XIH. # Infra etiam 16. quaest. 7. c. Pervenit, citatur caput hoc ex
Grcgorio. Ac sano Eambertus Schafneburgensis narrat, episcopum quen-
dam Bambergcnsem ecclesiam illam contra excommunicationem et priva-
tionem GrcgorU VII. favore militum, quibus multa largiebatur, per aliquod
tempus retinuisse, et in ipsius Gregorii regesto lib. 6. epist. 5./ simile quid-
dam reprehenditur in Herixnanno episcopo Metensi.
C. XIV. * Supra oad. q. 1. c. Presbyter. hoc idem tribuitur Gregorio,
quod hic Paschali II. Et fortasse Paschalis hoc, ut multa alia, accepit a
Gregorio Vn. quae ipse innovavit. In Polycarpo lib. 3. tlt. 11. citatur cx
concilio Toletano.
C. XV. # Beneficio: Ex duobus manuscriptis huius concilii exem-
plaribus in uno sic legitur, in altero vero: officio.
Quest. IV. C. II. * Verba B. Augustini [et Coli. tr. P.J sunt haec:
Quis locusinnocentiae reservatur, si crimen est propnum [perpetuum : Coli. tr. P.J
nescire crimen alienum 1
Causa I. Queat. III. can. 10. 19G) solvores AEGH 197) praemio: orig. 198) emitur: ABDF Edd. coli. o.pr. Bas. || can. 11. 199) sunt : deest: EGH
200 ) Ivo Decr V 97. • Ivo Pan. IH 124. 201) soli: orig. (ed. Migne) 202) dom.: deest: Ivo Pati. 203) ABC orig. Ivo Beer. Pan. 204) apost. : deest: Ivo Beer. —
1 Petr c 4 v 11. 205) Codd. et Edd. coli. o. 206) auferent: orig. || can. 12. 207) Haec quae in Ed. Rom. et ABCDFH pars canonis sequentis snnt, sina dubio
Gratiani sunt verba, ut etiam ex EG apparet. 208) ius nemo uel aliq. munere vel aliqua ui: AB 209) c/. supra c. 8. 210) quaecunque: SOS) j can. 13.
211) Codd coli o. vr. AD — tribuunt: CEG 212) R. similem sententiam in C. Romano V. hab. ao. 1078. c. 1. et 6. in ventri censet, quae res eum fefellit. — apud
Potite, diat. ex Concilio Africano et Gregorii V IX. canon antecedit, quod erroris causam praebuisse potest.; In Ed. Lugdd. n.III, citatur wowinr Pasctiasu II. — cf.
infra C XVI oti 7. c. 3. — Polyc. IH, 11, 5. (canon multo amplior est) 213) ad maguam conventuB noBtri synodum : Polyc. 214) Codd. coli. o. 215) minus:
AH II can. 14. 216) pro: deest: EGH 217) fragm. Epist. Paschalis H. (1099—1118) - Jaffe no. 4867. - R. canoncnx ex Cone. Ptctav. hab. ao. 1100. siyntmn esse
nutavit Polyc III 11 C. (ex Cone. Toletano can. : Quoniam quidam in sacro) ; Cacs. XIV, 12. | can. 15. 218) Codd. coll.o. pr. CD; ad eccles. bonef. . . venire :
AW 219) Codd. 5?. o.pr. A-haiao. 113%ap. Mansi XXI, 526. - Jaffe post no. 568!. - Ito Pan .VUI,138 - («Cone -CabU . can.: statuimus uG - Ka dem
legantur in cone. Remensi hab. ao. 1131. 220) praebendam \orig. 221) vel diaconatum: Ivo 222) aut hon.j deest. ACEO H 223) Codd. et idd. coli. o.
11) fecerint: Alget .
Corpus iur. can.
Ed. Friedberg.
27
419
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. OUEST. IV. c. 4— 11.
420
Dei salubri proposito fuerint reuersi12c, ne 133 parentum
error illos inpediat, quo minus14 promoueantur sacri altaris
ministerio15'
C. IV. De eodem.
Item in eodem, [c. 24.]16
Qui apud Donatistas paruuli baptizati sunt, nondum
scire ualentes erroris interitum17» si18l> postquam19' ad
etatem rationis capacem peruenerint203, agnita ueritate fal-
sitatem abhorrentes eorum, ab ecclesia21' ordine227 antiquo
per manus inpositionem recepti sunt, tales ad suscipiendum
munus clericatus non debet inpedire nomen erroris.
C. V. Consanguineorum maleficia 23 in nullo clericis obsunt ,
nisi co nscii fuerint.
Item Leo IV. Ebruino et Adelfrido2i\
Quia presulatus nostri (quod bene nostis) magisterium
non solum de sacerdotum, uerum etiam secularium251’
utilitatibus debet esse sollicitum, propterea fraternitatem
uestram scire uolumus, hunc presentem presbiterum ad
sedem apostolicam uenisse, nobisque uiolentiam et excom-
municationem suam per ordinem retulisse ; quod etiam sine
iusto legis tramite illi sua fuisset29 ablata ecclesia, similiter
indicauit, quam alius dato munere sacerdos zelo ductus
inuidiae usurpare presumpsit. Inde parentes eius magno
dolore conpulsi presbiterum illum, qui suam tenebat ec-
clesiam, mox conprehenderunt, et oculos eius 27 ' eruerunt.
Tamen ipse28 sepe dictus sacerdos dicit, quod absque sua
uoluntate siue29' consilio hoc sit peractum. Quod si ita est,
ut ipse nobis suo ore testatus est, uobis magnopere pro-
uidendum est, ut, si ipse canonice excommunicatus non est,
canonica super eum fiat remissio.
[C. VI.]
[ Videas infra in Dicto Gratiani post can. 9.]
C. VII. Perfidia parentum filiis obesse noti debet.
Item ex Concilio Tolletano IV. [c. 60.]30
Iudei baptizati, si postea preuaricantes in Christum
ualibet pena dampnati extiterint, a rebus eorum fideles
lios excludi non oportebit31, quia scriptum32 est: ,, Filius
non portabit iniquitatem patris."33
C. VIII. Non inputantur'M peccata parentum /us35», qui ab
eis personaliter tliuisi36 probantur.
Item Augustinus ad Bonifatium, [epist. XXIII.]37
Iam itaque, cum homo in se ipso, ab eo, qui genuit381’
alter est effectus, peccato alterius sine sua consensione39
non tenetur obnoxius. Traxit ergo reatum, quia unus erat
cum illo et in illo, a quo traxit, quando quod contraxit40 '
admissum est. Non autem trahit alter ab altero, quando
sua unoquoque propria uita uiuente iam est, unde41 dicatur:
EDITIO
„ Anima, que peccauerit, ipsa morietur." Ut autem possit
regenerari per offitium uoluntatis alienae, cum offertur con-
secrandus, facit hoc unus spiritus, ex quo regeneratur
oblatus.
Hinc etiam Gregorius in lib. XXVI. Moralium [c. 8.,
in cap. 35. Iob.]42:
C. IX. Ei, qui imitatur, inpietas alterius nocet43.
„ Homini44, qui similis tui est, nocebit inpietas tua, et
filium hominis adiuuabit iustitia tua." Humana inpietas ei
nocet, quem peruertendo inquinat45, et rursus eum adiuuat40
nostra iustitia, quem a prauis actionibus inmutat47 ». Nocere
enim uel adiuuare4sb nesciunt ea, que uel49 a bono corrum-
pere, uel a malo permutare uon possunt.
Gratian. Contra 500 Dominus ad Moysen 51 : „ Ego sum
Deus zelotes, qui uisito peccata patrum in flios usque in tertiam
generationem et quartam licet non inequalitate iudicii, sed magni-
tudine clementiae Augustinus hoc dictum asserit, ita dicens: „In
tertia et quarta generatione peccata32 d patrum se Dominus com-
minatur in lege filiis redditurum, non inequalitate iudicii, ut alii
peccent et alii puniantur, sed magnitudine clementiae, dum semper
expectat penitentiambie et quod in prima generatione delinquitur
nonprius corripit 347 et emendat, nisi tertians et quarta generatio
euenerit ,‘,5<>h Digestis tit. de penis [c. VI.]07: „Crimen uel
pena paterna 58 nullam maculam59 filio infligere60 potest. Nam-
que«1 unusquisque ex suo admisso 62 sorti subicitur , nec alieni
criminis successor constituitur. Idque 03 etiam6ii diui fratres
Ierapolitanis rescripserunt Cum ergo de baptizatis ab hereticis
Innocentius scribat63 : „ Lex est ecclesiae his 66 \ qui ab hereticis
baptizati sunt, per manus inpositionem laicam tantum prebere
communionem, nec ex his aliquem in clericatus honorem uel
exiguum 67 subrogare'1: patet, quod infantes, qui ab hereticis
baptizati sunt, sola excusat ignorantia, ut iuxta illud Affricani
concilii ad suscipiendum clericatus offitium non eos inpediat
nomen erroris.
Item sicut Augustinus 68 * scribit ad Auxilium
Episcopum, [epist. 75.]:
[C. X.]®9»
„ Non inputantur filiis peccata parentum, que post eorum
natiuitatem a parentibus committuntur ; nec pro peccatis parentum
spirituali pena filii sunt plectendi."
[Gratian.] Ofjitio autem uel beneficio ecclesiae priuari, spi-
ritualis pena est: non igitur hanc ex patris peccato promeretur
filius. Item si excusatur, qui ignoranter a symoniaco ordinatur,
ut sup. in cap. Urbani legitur, et iste excusandus est, qui per
ignorantiam symuniace ordinatur.
II. Pars. Sed obicilur illud Gregor ii70*:
C. XI. De ecclesia, que pactione consecratur.
Ecclesia, que pactione consecrata fuerit, potius exeerata
quam consecrata dici debet.
ROMANA.
Causa I. Que st. IV. c. 3. c) conversi d) ne: deest e) ministri — c. 4. a) eorum interitum b) et c) postea
quam d) pervenerunt e) ad ecclesiam f) Dei catholicam per universum mundum diffusam ordine — c. 5. a) Ebrunio
et Adelfredo Episcopis b) de saecular. c) ei d) et sine eius — c. 8. a) iis b) genuit eum c) traxit — c. 9. a) mutat
bl iuvare c) Econtra d) peccatum e) ad poenitent. f) corrigit g) et tertia h) venerit i) etiam : deest k) iis — c. 10.
a) C. X. De eodem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * In aliquot vetustis exemplaribus et caput hoc et sequentia Et huius quidem partis sententia est apud B. Augustinum loco indicato,
nsaue ad finem quaestionis, coniuncta sunt superiori. Nam sententiis hinc Verba autem ipsa referuntur infra 24. q. ii. c. Si habes.
inde acceptis, verba fere de suo (quod saepe facit) in his Gratianus affert. C. XI. * Gregor ii: In aliquot vetustis codicibus legitur:
Ansolmus vero citat cx Aloxandro secundo.
Causa I. Qucst. IV. can. 3. 12) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 13) Codd. coli. o. 14) imp. nc promov.: Alger. 15) Codd. coli. o. Ed. Eas. Alger.; ad
ministerium: Edd. coli. rei. j| can. 4. 16) Richt. can. 2. Cone . Carthag. V. hah. no. 401. esse censet, quem tamen uobis quidem neque apud Dionj/S, neque
ap. Isi dor um invenire licuit. — Deusdcdit. P. II. a Corr. et R. citatur. — Alger. III, 27. 17) CodiL coli, o.; error, sui : Edd. coli. o. pr . Eas. 18) Codd. coli. o.
10) Codd. coli. o. Alger. 20) ACER Ed. Eas. ; perveniunt: B Edd. rei. pr. I.ugd. II. (proveniunt) 21) ARCDF Edd. coli. o. ; ab ecclesiastico : EGH 22) Codd. et
Edd. coli. o. Alger. || can. 5. 23) molestia: EOH 24) -l(Eberuino) Coli. tr. P.; Elbruino: EGH: episcopis: quod in Ed. Rom. legitur, deest in Codd.coll. 0. —
fragment. epist. Leon. IV. (847— 65) quam Erpuino Siltunectensi et Hcrmenfrido Dcllocucntsis tcclesiac episcopis directam fuisse suspicatur Berurdus. — Jaffe
no. 2000. — Coli. tr. P. 1, 60, 16. 25) AEDEH Coli. tr. P. 26) esset: EGH 27) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Eas. Coli. tr. P. 26) ipse: deest : Coli. tr. P. 29) Codd.
coli. o. ; sive eius cona.: Coll.tr. P. || can. 7. 30) imo c. 41. Concil. Tolct. IV. hab. ao. 633. ap. ltruus 1, 236.; Coli. tr. P. II, 37, 20. 31) oportebat: D; oportet:
EF; potest vel oportebit: GH; possunt: E 32) ut script. : orig. — Ezech. c. 13. 33) add.: pater portat iniquitatem filii: C; et pater non portabit iniq. fil.:
Edd. coli. o. pr. Arg. || can. 8. 34) imputentur: EGH 35) Codd, coli. o. 3G) add. : naturaliter: EGH 37) Ep. 08. no. 1. scr. ao. 408. Ed: Maur.; Ivo Dccr.
ColL tr’ F '■ m» 10» f11») 48* Codd‘ colL °’ ori0' lv0 *'• p ■ coufessione: UC Coli. tr. P. 40) Codd. et Edd. coli. o.pr. B 41) ut vere dicatur:
CDF kdd. coli. o. — Ezech. c. 18. ». 4. H can. 9. 42) lib. 26. c. 13. no. 20. Ed. Maur. 43) add.: homini: EGH 44) Ezech. c. 13. v. 4. 45) coinquinat: CD Edd.
coli. 0. 46) adiuvabit: EGH 47) Codd. et Edd. coli. o. orig. 48) ABDEGH Edd. coli. o. 49) vel: deest: AB 50) ABDF 51) Exod. c. 20. v. 5. 52) Codd. coli. 0.
53) ib. 54) Codd. coU. o. pr. E (corrumpit) 55) Codd. coli. o. k56) ib. pr. A 57) Dig. I. 26. (48, 19.) — Hunc canon em, quem Bickel. ct Richter. immerito paleam
esse ccnsuerant, huius dicti Gratiam paiiem et hoc loco esse inserendum putamus. In BF hoc loco exstat ; in DEO bis invenitur; post canonem V et hoc loco et
cum prioris textus valde discrepet a nostro, alterius omnino cum aio consonat; in BD canon praecedit verbis: Contra Dominus (initium Didi Grat vost.c. 9.) - cf.
llolandus tn Ed. Thanar nnn. 103 • in EGH verba: crimen nntoat . n *r . .. hn/irr tu T>,.a
CotUl coli. o. est continuatio antecedentis Oratiam dicti. || can 11. 7«) 'Augustini: D; quod dicit Grogorius: EOI! - Apud Anselmum V. 20, (21.) et Oerhomn
ltiietierspcigensemjmbact.de summa ap. Martem, lom V.) haec ex Alexandro U. ita proferuntur: Ecclesia, quae pactione claruerit esse consecrata, et, ut
verius dicam, exeerata, nullo modo pro ecclesia habeatur. —Jaffe no. CCXLVII. * * uw‘ ^
421
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. OUEST. IV. c. ii. 12.
422
Gratian. Item peccato"1 ciuium thesauri IericJio anathe-
matizati leguntur. Unde Aclior 78 » qui regulam auream et
quedam alia pretiosa furatus est, de anathemate dicitur tidisse.
1. Item j>eccato Amalechitarum animalia eorum iussa sunt
interfici, quibus quia Saul pepercit, audiuit a Samucle 78; „Nescis,
quia peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus ydololatriae
nolle acquiescere ?“ §. 2. Item peccatu Egyptiorum 71 posses-
siones eorum grandini traditae, iumenta et primogenita eorum
morte consumpta sunt. §.3. Item peccato Israelitarum’13 archa
Domini Phylisteis tradita est. Si ergo que sensu carent, ut ecclesia,
altare, archa Domini, lapides Iericho, uel execranlur, uel pec-
catoribus traduntur, uel anathematizantur, uel grandine deua-
stantur; si ea, que vim intelligendi non habent, ut animalia
Egyptiorum et Amalechitarum, peccatis hominumm orte perduntur:
patet, quod nullum excusat ignorantia criminis, maxime cum ex
eo utilitas deferatur ignoranti; ueluti si quispiam de latrocinio et
rapina filio suo ignoranti diuicias congreget1 6, non excusaret 77 '>
filium 78 ignorantia, quin post mortem patris cogatur reddere male
conquisita 79 c. §. 4. Item peccato j4cftor80d plebs Israelitica in
manibus hostium tradita est. §. 5. Item peccato filiorum Helysi
populus in manu32 Phylistinorum corruit. §. 6. Peccato 83 quoque
plebis 84 electi eorum sepe sunt inpedili, et tandem cum eis prophetae
ducti sunt captiui 85.
III. Pars. §.7. His ita respondetur. Insensibilia et irra-
tionabilia peccato lutminum uel exeeraniur, uel anathemati-
zantur, uel morte perduntur, non participatione peccati, sed
causa sacramenti, uel detestatione peccati, uel flagello delin-
quentium. Causa sacramenti, ut thesauri Iericho et animalia
Amalechitarum. Iericho enim luna interpretatur, et significat
istum mundum. Amalechilae interpretantur lingentes sanguinem,
et significant cupidos, et avaros , et demonessee. Israelitae inter-
pretantur uiri uidentes Deum, significant 87 f multitudinem sancto-
rum. Lapides ergo et thesauri Iericho anathematizantur, animalia
Amalechitarum interfici iubentur ad examinandam cupiditatem
Israeliticae plebis, et ut signaretur 83 8, quod muri victorum, et
huius mundi thesauri, qui per lapides et thesauros Iericho de-
signantur, irrationabiles quoque uiciorum motus, qui per animalia
Amalechitarum intelliguntur, non debent transire in sortem san-
ctorum. Animalia uero 89 Egyptiorum, et possessiones eorum, et
primogenita, grandine et morte consumpta sunt, ut in illis
punirentur, quorum felicitate letabantur, et ut daretur intelligi,
quod mundus peribit et substan/ia00h eius. Sed et31 terra Israe-
litarum in salsuginem uersa92 est, et segetibus eorum imbres
aduersi 93 sunt, animalia eorum sterilitate et morbo91 confecta
sunt, ut auctorem suum, quem per beneficia cognoscere noluerunt,
saltim inter suplicia sentirent. In detestatione93'1 uero peccati
pecunia Symonis dampnata est, cui dictum 96 est: „ Pecunia tua
tecum sit in perditione, quia9711 existimasti dotium Dei pecunia
possideri In detestatione 981 quoque eiusdem criminis altare et
ecclesia , que per symoniam consecrantur, non tam cotiseerari
quam exeerari dicuntur ", quia qui interventu pecuniae oleum
consecrationis effundit non consecrare, sed exeerare credendus 109 1,1
est. Hinc est, quod B. Gregarius191 ecclesias ab Arrianis con-
secratas iterum consecrari precepil, quia sanctificationem con-
secrationis que non nisi in fide Trinitatis perficitur, prestare non
poterant qui fide carebant. Archa uero et prophetae peccato
suorum ciuium hostibus traditi sunt. Electi quoque, qui murmure
eorum inpedili sunt, non in penam criminis, sed in experimentum
et exemplum patientiae hec passi sunt. §. 8. Item populus, qui
peccato Achor 192 11 et filiorum Hely in inanibus hostium traditus est,
significat, subditos corporaliter flagellari, ut inter ipsa103 flagella
p relatorum peccata feriantur, sicut Achor sorte deprehensus
lapidibus obrutus est. §. 9. Sic et navicula 104 lonae periclitatur,
ut fugitiuus sorte deprehensus, fluctibus immergeretur. Aliquando
pro meritis prelatorum deprauatur vita subditorum, ut prelatis
suis subditi faventes ad malum cum eis simul corruant, sicut filii
Israel, diu portantes peccata sacerdotum, tandem cum eis cecide-
runt in manibus hostium. Item Dauid 193 populum numerauit, quo
peccato gladius Domini deseuit in populum. „Sed19G in lata
gente gloria regis est, in diminutionc plebis contricio principis
Qui ergo de numerositate suae gentis superbiuit, iure in eius
diminutionc punitus est. §. 10. Item paruulos Sodomitarum191
non excusavit ignorantia, quin pro paterno scelere celesli igne
consumerentur ; sed hoc igne pena illis diminuta est, quibus suc-
cessio paterni sceleris est adempta. Pariter etiam demonstra-
tum 198 est, peccatis parentum paruulos aliquando corporaliter
flagellari. Illud idem intelligendum est de parvulis, qui peccato
Da/an199 et Abiron uiui descenderunt ad inferos, §. n. Item
Cam110 peccante filius eius Canaam maledicitur; Iezi111 delin-
quente lepra transmittitur ad posteros. Iudeis 112 clamantibus:
„Sanguis eius super nos et super filios nostros,11 reliquiae 1130
eorum penae mortis ,, Christi u addictae sunt. Achab111 quoque
peccante posteri eius regni solium amiserunt, et qui de eius semine
in regno Iudae nati sunt, usque ad purgatam labem illius 113
familiae a genealogia Domini exclusi sunt. Odium quoque Esau
(i ut Malachias 116 testatur ) transiuit ad Ydumeos. Quibus 117 p
omnibus colligitur, quod ignorantia peccati non excusat aliquem.
§. 12. Sed his exemplis non probantur teneri peccato 118 aliorum
nisi imitatores nequiciae eorum. Quicumque enim de semine
Esau et ceterorum ad Deum conuersi paternam malitiam detestati
sunt, non odium, sed Dei clementiam experti sunt.
Item ut ait Ambrosius [sermone XI.]119*:
[C. XII.]
,, Turbatur nauicula Petri, in qua erat ludas, quia, qui suis
meritis erat firmus, turbatus est alienis .“
[Gratian.] Ignorabat autem Petrus peccatum Iudae. Non
ergo ignorantia excusauit illum, sed turbatio 129 hec non peccati
coinquinatio, sed corporalis persecutio intelligitur, quia meritis
malorum nonnumquam adeo boni premuntur, ut eorum turbetur 121
infirmitas12'- a. Non itaque his auctoritatibus symoniaci proban-
tur, pro quibus ignorantibus pecunia data est. Non ergo potest
probari iste reus criminis, cuius non habuit conscientiam.
IV. Pars. §. 1. Notandum quoque est, quod non omnis
ignorantia aliquem excusat. Est enim ignorantia alia facti alia
iuris. Facti alia1-33, quod non oportuit eum scire121, alia, quod
oportuit 123 c eum scire. Quod non oportuit eum scire, sicut ait
Apostolus126: „Si quis infidelium vocaverit uos ad cenam 127 <*,
quicquid uobis appositum fuerit comedite, nichil interrogantes.
Si quis uobis dixerit, hoc ydolis immolatum est , nolite comedere .“
Ecce quod uocatum ad cenam non oportebat 128 e scire, carnes
sibi appositas ydolis fuisse inmolatas. Quod oportuit eum scire,
sicut ignorantia Iudeorum et reliquorum infidelium, qui ea, que
a prophetis de Christo fuerant 129 * prenunciata, adhuc ignorant
esse conpleta, unde a Iudeis adhuc expectatur venturus. Hec13'3
neminem excusat. §. 2. Item ignorantia iuris alia naturalis,
alia ciuilis. Naturalis omnibus adultis dampnabilis est; ius
uero ciuile aliis permittitur ignorare, aliis non. Iuris ciuilis
ignorantia nemini obest in dampno vitando, si negotium inde con-
tigerit131, ut, si minor pecuniam dederit filiofamilias, repetit; in
maiore uero quasi delictum est. §. 3. Item si successionem tibi
etiam maiori delatam cum alio sine iudice diuidas, putans testa-
mentum iure subnixum, cum non esset, solidam successionem ob-
tinebis132; uel si id, quod nullo iure debuisti, aut iure naturali
non debuisti, sed civili, tamquam ex cyrographo soluas aut pro-
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. IV. c. n. a) Achan b) excusat c) acquisita d) Achan e) daemonas f) et significant
g) significaretur ~h) concupiscentia i) detestationem k) qui 1) detestationem m) dicendus n) Achan o) etiam reliq.
p) Ex quibus — c. 12. a) firmitas b) est eius facti quod c) non oportuit d) coenam et vultis ire, e) oportuit f) fuerunt
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XII. * Huius otium capitis sententia aumta est ex sermone 11. Ambrosii, et lib. fi. c. 1. comment. ad c. 5. Lucao. Ipsa autem vorba habentur
infra 24. q. 1. c. ATo» turbatur.
Causa I. Quest. IV. can. 11. 71) pro peccato: AB 72) Codd. coti. o. — Ion. c. 6. 73) I. Rig. c. 15. e. 23. 71) F.zod. c. 0. 75) Ophini ct Phynees
Isr.: EGH — I. Heq. c. d. 76) congregaret: BEGH; congereret: C 77) ABCF.FGH 78) fil.: deest: EH 79) Codd. coll.o.pr. Bas. 80) Codd. coli. o. —
los.c.7. 81 ) I. litg. c. -1 . 82) manus: EG 83) Item peccato : GH 84) Psahn. 77. 85) in captivitatem : EGH 86) Codd. coli. o. 87 )ABDF Hs) AltCli
88) autem •. EOH 90 ) ABCEFGH 91) etiam: ACG — Psahn. 106. 02) conversa: F.Gll 93) conversae: ib. 94) morbis: 1ICF 05) Codd. coli. o.
96) Act. c. 8. v. 20. 97) Codd. coli. o. 98) il. 99) dicantur: H: dicentur: BG 100) Codd. soli. o. 101) Dist. I. dc consccr. c. 21. 102) Codd. coli. o. —
et sic di.iuccps 103) ipsa: dccsl,- EGH 101) lon. c. 1. 105)1 .ltcn.c.ult. 106) /Vor. c. 14. r. 28. 107) Gcn. c. 19. 10S) monstratum : BEFG/l 109) -Vmiii. c. 16.
1 10) Gcn. c. 9. 111) rv. Heg. c. 5. H2) Mattii, c. 27. r. 25. 113) Codd. coit. o. 114) III. 11 cg. c. 21. 115) ipsius: EGH 116) Hat. c. 1. 117) Crnld. coli. o.
118) peccatis: EGH || can. 12. 119) Sermo 37. no. 6. Ed. Miqne—c/. C.XXIV. qu. 7. c. 7. ; — .4»s. 1, 38. — m Cotld. coli. 0. dictum Gratiani continuatur. 120) con-
turbatio: EGH 121) probetur: EGH 122) Codd. coli. o. 123) ib. 124) sciis c: CGJf 125) Codd. coli. o. 12«) 1. Cor. c. 10. c. 27. 127) ABCJIF 125) Codd. coli. o.
129) tb. 130) boc: ABI) 131) contingat: EGH 132) obtinebit: AB EGH
423
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. V. VI.
424
mittas, repetis; non ita, si delictum. Nam133 si putat rem suam
sibi per legem licere rapere , incidit in conslitucionem** : Si quis
in tantam 134 8.
[PALEA185.
C. XIII. Inperator Valentinianus136 Augustus.
Si quis in tantam furoris audaciam peruenerit. ut pos-
sessionem rerum apud fiscum uel apud quoslibet homines
constitutarum ante euentum 137 iudicialis arbitrii uiolenter
inuascrit, dominus quidem constitutus possessionem, quam
abstulit, restituat possessori, et dominium eius138 rei amittat.
Sin uero alienarum rerum possessionem inuasit, non solum
cam possidentibus reddat, uerum etiam estimationem earun-
dem rerum restituere conpellatur.]
Gratian. /n hoc autem non fuit ignorantia iuris , sed facti,
et illius, quod non oportuit eum scire. A reatu ergo criminis
excusat eum ignorantia paterni delicti, quod etsi 133 oportuisset
eum scire, infirmitate tamen elatis deprehendere non poterat.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero quinto loco queritur, an liceat ei esse
in ecclesia, uel fungi ordinatione, quam paterna pecunia est 1
assecutus, auctoritate diffinitur Urbani, qui scribens de symo-
niacis ait inter cetera [in Concilio Placentino, c. 5. et se-
quentibus, itemque in Concilio Romano]2:
C. I. De paruidis, qui cupiditate parentum ecclesias emunt.
Quicumque sane cupiditate parentum, cum adhuc par-
mtli essent, ecclesias uel ecclesiarum partes* per pecunias
adepti sunt, postquam eas omnino dimiserint, si canonice in
eis uiuere uoluerint, pro misericordia3* eos ibidem esse
concedimus4, neque pro hoc facto5 a sacris ordinibus illos61’
remouemus, si alias digni inueniantur. §. 1. Illi uero, qui per
se ipsos, cum7 c maioris etatis essent, nefanda cupiditate ducti
eas emerunt, si in aliis ecclesiis canonice uiuere uoluerint,
seruatis propriis ordinibus pro magna misericordia ibi eos
ministrare permittimus. Quod si ad alias fortassis transferri
non poterint8d, et in eis canonice uiuere promiserint8, mino-
ribus ordinibus contenti ad sacros ordines non accedant,
salua tamen in omnibus apostolicae sedis auctoritate. §. 2.
Si qui tamen ante emptionem catholice ordinati sunt, cum10
ea, que emerunt, dimiserint, et uitam canonicam egerint, in
suis gradibus permittantur, nisi forte eiusmodi ecclesia sit,
ut ibi primum locum debeant obtinere. Primum enim, uel
singularem, uel prepositurae** locum in emptis ecclesiis
eos habere non patimur.
II. Pars. Gratian. Hoc autem eum non in preiudicium11
canonum, sed ex misericordiae disqtensatione dixisse, ex epistola
eiusdem colligitur, missa Vitali Presbilero13* in hec uerba:
C. II. In dignitate seruanda symoniacis misericordia potest
inpendi, si eos uita commendat 13.
Eos, qui ecclesiam emerunt, si persona talis fuerit, quam
uita commendet, uidelicet ut 14 in monasteriis uel canonicis 15a
regulariter uiuat16, in sui honoris offitio misericorditer con-
descendendo ministrare concedimus, absque tamen sancto-
rum canonum preiudicio.
III. Pars. Gratian. Ex hac itaque auctoritate colligitur,
quod ignorantia tales excusat a reatu criminis, ut supra dictum
est, non a fructu emptionis, cum in ecclesiis, quas parentum
pecunia adepti sunt, non nisi postquam eas omnino dimiserint
e/17 ex misericordia ibidem eis esse conceditur. In quo patet,
quod etsi illis ignorantibus symoniae 18 peccatum sit admissum
fructum tamen paternae emptionis reportare non possunt. Quod
uero a crimine excusentur, hinc patet, quia pro hoc facto a sacris
ordinibus non remouenlur. Si enim illius criminis participes
essent, ad sacros ordines conscendere non possent. Illud idem
intelligendum est de eo, qui per pecuniam est adeptus sacerdotii
dignitatem, non episcopo, sed cuidam ex principibus eius datam ;
utroque tamen, ordinatore uidelicet et ordinato, hoc 18 ignorante.
Urbanus II. scribit Alberto Metensi Episcopo 20 a :
C. III. De quodam, pro quo incuria parentum pecuniam
dedit non episcopo, sed uni prmeipum21 eius22.
Presentium portitorem, quem parentum incuria, per
pecuniam non episcopo, sed cuidam principum eius datam,
inuitum23 sacerdotii dignitatem obtinuisse significasti, licet
sancti canones deponendum esse testentur, quia tamen,
culpam istam nesciens et coactus commisit, et quia ab
eocfem ordine ut deponeretur suplicauit24 ultroneus, ex
consideratione discretionis (que25 mater est omnium uirtu-
tum) magis quam ex rigore canonum, misericordiae uiscera
adhibendo, ipsum in eodem ordine esse fraternitati tuae
consulimus; ita tamen, ut, si ecclesia illa26, cui deseruit,
sacerdotum penuriam non patitur27, suspensus a sacerdotali
offitio permaneat. Quod si23 fortasse ecclesiae utilitas
exegerit, ut curam regiminis assumat, liceat ei28 ex conces-
sione episcopi sui fratrumque obedientia sacerdotali offitio
fungi.
QUESTIO VI.
GRATIANUS.
Quid uero de his1 fieri debeat, qui ignoranter a symoniacis
ordinali sunt ( quod 2 sexto loco quesitum est), supra, in capitulo
uidelicet Urbani 3, quod sic incipit: „Si qui a symoniacis non
symoniace ordinati sunt “ 4a requiratur. Nunc autem de illis
queritur, qui non pro ordinatione pecunias offerunt, sed pro
electione, ut uel decretum electionis fiat, uel ut subscriptione
confirmetur3'0, uel ut electioni non resistatur , aliquibus premia
largiuntur, an eorum electio uiciosa sit indicanda0? Non enim
uidentur Spiritus sancti donum 7 emere qui non pro consecratione,
sed pro electione munera largiuntur, cum nullius spiritualis gra-
tiae aliquos faciat electio participes. Sed sicut ecclesiasticarum
rerum emptores symoniaci iudicantur, quias ecclesiasticis ofjitiis
ita adiunctae sunt, ut alterum sine altero alicui non prouenial,
ita, quia per electionem uenitur ad consecrationem, perinde symo-
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. IV. c. 12. g) const. illam Codicis 1. VIII. titulo: unde vi. — Quest. V. c. 1. a) magna miseric.
b) illos: deest c) quum iam d) potuerint — c. 2. a) canoniis — c. 3. a) Unde Urban. — Quest. VI. a) non simon.
ord. sunt: deest b) firmetur
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Constitutionem: In plerisque vetustis codicibus legitur : incidit ** Praepositurae: In concilio subiungitur: vel officii,
in constitutionem, si quis in tantam, reliqua vacant. C. II. * Iu libro mauuscripto decretorum Pontificum hic canon citatur
Quest. V. C. I. # In concilio ipso legitur: beneficia, sed ob glossam ex Nicolao ad Vitalem presbyterum Pruviensem.
non est emendatum.
Causa I. Quest. IV. can. 12. 133) Nam . . . undo vi: deest: EGH 134) ABCDF\\ can. 13. 135) Eaec Palea deest: Codd. coU, o . Ed. Bas. 136) Va-
lerius: Edd. coli. o. — /. 7. Cod. Iust. (8, 4.) 137) adventum: orig. 138) eiusdem: ib. 139) si: EGH
Causa I. Quest. V. Pars I. 1) fuerit: EGH\\ can. 1. 2) hab. ao. 1095. c. 5—7. ap. Mansi XX, 805. — Jaffe post no. 4147. — Ans. VII, 109. a Corr.
.. t O ..i— J . ..J /Y.J ..II ... ..... ' . n vxr nn <>\ nnn . . ’ . . . . n nrr
H, 50, 24. (can. : quod autem uxor); Caes. IV, 24. 13) commendet: EGE 14) ut: deest: E; vjdcl. ut: deest: Coli. tr. P.; et: GE 15) ABCDEF Coli. tr. P. —
Corr. 1(5) vivant: BCEGH; vivens: CoU. tr. P. 17) ot: deest: AEGH 18) symoniace: AB 19) hoc: deest: ACF|| can. 3. 20) ABDF ; Adelberto: EGH; Etsi
haec (Mt. Lrbinu II. (1091—93) esse videri possit — Jaffe no. 4091. —inscriptio tamen mendo laborat. Adalbero enim, quem Metensi, Tullensi ei Virduncnsi cccles.
intriisit imperator, a Mctnisibus rcicctus est, quo facto Popponem sibi canonice degerunt, quem Gcbchardns Constant. A. S. L. consecravit, (ut testatur in Chron.
BcrthoUU ad a. 1093.) vel Hugo Lugd. archicp. (ut refert Eugo Flaviniucensis) ; Ita Richt., qui tamen errasc videtur; roppo enim ao. 1090 a Metcnsibus sine con -
sensu regia electus, (cf. Hugo Ffavin.lib.il. in 55 VITI, 473.; Chron. S. Huberti Andagin. c . 71. M. SS. VIII, G04.) ab isto rciectus est uni Albcronem
instituit (cf . Baldcricus gesta Albcronis cA. Mon. 55. VEII. 2-16.) : Adalbero vero c. a. 1118. Jnnum drnnufuc /w i „ Qji . /r/., /y/. TT.
7) Uoua: AEGII 8) quae . . . coniuucta: EGH
425
42G
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. VI. VII. c. i. 2.
niacus habetur , qui pro electione premia largitur, ac si pro con-
secratione munera dedisset.
Unde Simacus scribit Cesario Episcopo, [epist. I. c. 5.]° :
C. I. Nec timore, nec premiis, nec potentum suffragio
episcopi subscribatur electioni10*.
Si quis autem episcopatum desiderat11, data pecunia
potentes12 personas minime suffragatrices sibi 13 b aahibeat,
nec ad decretum sibi faciendum clericos, uel ciues ad sub-
scribendum14 adhibito cuiuslibet generis timore conpellat,
uel premiis quibuslibet15 exhortetur.
C. II. Symoniacus est, qui ut eligatur premia largitur.
Item Gregorius Salonis16* consistentibus, [lib. V. ep. 26.]17
Ego autem18b uestrae dilectioni prouidens, et meae
animae omnipotentis Dei iudicium pertimescens, eiusdem18
Maximi causas280 subtiliter exquiri desidero, si nullis crimi-
nibus pressus, que sacro ordini contradicunt, si non per21
symoniacam heresim, id est premia quibusdam se eligenti-
bus prebendo, ad sacerdotale pertingere conatur offitium.
Tunc enim22 liber pro uobis apud Dominum23 intercessor
erit, si non obligatus de suis ad locum intercessionis uenerit.
C. III. Sicut ordinatio, sic electio uel consensus sine
uenalitate debet preferri 24.
Item Gregorius 25 Siagrio Episcopo Augustudunensi
[et aliis Episcopis, lib. VII. epist. uo.]26a
Sicut27 is, qui inuitatus rennuit, quesitus refugit28, sacris
altaribus est aamouendus, sic qui ultro ambit uel inportu-
num28b se ingerit est proculdubio repellendus. Nam qui sic
nititur ad altiora conscendere, quid aliud380 agit, nisi ut cre-
scendo decrescat, et ascendendo exterius interius in31d pro-
fundum320 descendat? Itaque, frater karissime 33 f, in sacer-
dotibus ordinandis sinceritas uigeat; sit simplex et34 6 sine
uenalitate consensus; pura preferatur electio35, ut ad sum-
mam365* sacerdotii non suffragio uenditorum prouectus,
sed Dei credatur iudicio esse.
Gratian. Si autem pecunia promissa fuerit uel soluta, electo
uel ordinato penitus ignorante, nec eo modo ad electionem uel
ordinationem peruenerit, ei nullatenus obes.se uidetur, nec ad
reatum criminis pertinet31 cuius conscientiam non habuit, nec ad
electionis uel ordinationis cassationem, ad quam alias non per
prauam illorum cupiditatem peruenisse docetur.
QUESTIO VII.
GRATIANUS.
I. Pars. Nunc autem de septima tractandum est (questione,
an renuncians suae heresi sit 1 recipiendus in episcopali dignitate
uel non2*?
Dehis ita scribit Ciprianus ad Slephanum [lib. II.
epist. i.]3a:
C. I. Qui redeuntes ab heresi in suis ordinibus recipiantur 4.
Si qui presbiteri et5b diaconi in6c ecclesia catholica
prius ordinati fuerint7, et postmodum perfidi etsd rebelles
extiterint30 contra ecclesiam, uel apud hereticos a pseu-
doepiscopis et18 antichristis contra Christi dispositionem
profana ordinatione promoti sunt 11 r, et contra altare at-
que11^ diuinum uerburn131' sacrificia foris falsa et14' sacri-
lega offerre conati sunt 16k, eos quoque hac conditione suscipi
conuenit16*, cum reuertuntur, ut communicent laicis171, et
satis habeant, quod admittuntur ad pacem, qui hostes pacis
extiterint18; nec debere eos reuertentes ea18 apud nos ordi-
nationis et honoris arma retinere, quibus contra nos rebel-
lauerunt20ra.
C. II. Dehis21*, qui pro muneribus ordinationem22 faciunt, et
qui redeuntes ab heresi in suis ordinibus recipiuntur.
Item ex VII. Sinodo23.
Si24 quis* omnem traditionem ecclesiasticam scriptam
uel non scriptam uiolat25, anathema sit. §. 1. Omnis26 epi-
scopus**, aut27b presbiter, aut diaconus, conuictus quod
pro muneribus ordinationem dederit uel acceperit, a sacer-
dotio cadat. §. 2. Sed dicunt23 quidam280, quia penitentiam
agimus pro peccato, et Deus indulget illud; ita et ego dico,
quia omnem penitentiam recipit Deus, et indulget per peni-
tentiam peccata, que ir.m facta sunt38. Noui enim, quod
Dauid fornicatorem et homicidam per penitentiam rece-
perit31 Deus, et dixerit 32d de eo: „Inueni uirum secundum
cor meum.“ 3311 Noui rursum eundem audientem a Deo34:
„Non edificabis mihi domum, quia uir sanguinum es.“ Scio
Manasse351 per confessionem dimissam inpietatem suam.
Scio meretrices36 et telonarios37 per penitentiam receptos,
nullum tamen horum 38 e, qui ante baptismum*** peccauit38,
sacerdotibus connumeratum. Scio quosdam, dum essent
in mundo, in multa fornicatione mansisse40, monachos uero
factos quasi luminaria mundi resplenduisse; nullum tamen
ad sacerdotium ascendisse. Quod, etsi41 rarof contigit.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. VI. c. 1. a) C. I. De iis, qui muneribus ordinationem faciunt, b) sibi: deest — c. 2. a) Salonae
b) aut. et c) causam — c. 3. a) Augustodunensi b) importune c) aliud: deest d) ad e) profunda f) fratres carissimi
g) et: deest h) summa* — Quest. VII. a) vel non: deest — c. 1. a) ad Stephan.: deest b) aut c) qui vel in d) ac
e) steterint f) sint g) unum atque h) verbum : deest i) ac k) sint 1) laici m) rebellaverint — c. 2. a) iis b) vel
c) fortasse quidam d) quod dixerit e) meum, qui faciet omnes voluntates meas f) Manassem g) eorum
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. VI. C. HI. * Sumina: In vulgatis codicibus legebatur: ad
Summum sacerdotii vel pontificii. Emendatus vero est bic locus ex originali,
Ansolmo, Polycarpo, et plerisquc vetustis Gratiani exemplaribus.
Quest. VII. C. I. * Convenit: In originali non est verbum istud,
sed loco ipsius baec buic capiti antecedunt: Addimus plane et aditiughnus,
frater catissime, consensu et auctoritate communi, ut etiam si qui presbyteri ctc.
Multa vero in hoc capite ex ipso B. Cypriano sunt emendata.
C. II. # Si quis: Caput hoc ex magna parte collectum est ex variiB
locis VII. synodi, sed non ex versiono Anastasii Bibliothecarii, qua alioqui
saepe uti solet Gratianus. Initium quidem est in actione I., anathema*
tismo 7.
** Omnis episcopus: Hinc usquo ad vera.: Tarasius patriarcha,
sumta sunt ex epistola Tarasii ad Ioannem presbytorum, (omissis tAinon
interdum nonnullis verbis), quae quidem epiBtola in versiono Anastasii est
post actiones et canones VII. synodi: sed in nova versiono impressa iu
tomis conciliorum est ante ipsam synodum.
*** Ante baptismum: Hoc quidem loco porspicuum erratum est,
quod auctori glossae negotium exhibuit: ovdiva tfi tovztuv elg Unuwvrtjv
uQi&fiqShva, el fxtj7tu} rtoo zov (iunxlauatog tomo 7 tiriga/tv; id est:
neminem vero horum in sacerdotio admnneratitm, nisi si forte ante baptismum
hoc admisit.
■f Etsi raro: Longo plenius in nova versione: Quod si autetn id semel
atque iterum factum est, non tamen confestim legem in ecclesia praescribit.
Graece est: el dk xal a/iavliog yfyovs, ov vu/xog Ixxlrjolag tovzo.
Causa I. Quest. VI. can. 1. 9) add.: Papa: EQH — Ep. scr. ao. 513. ap. Thiel pag. 726. — Jaffe no. 477. — Ans. VI, G9, (74.) (1 can .: nullus
per ambitum); Polyc. H, 1,35. («< ap. Ans. — can. contin.) 10) F; electio confirmatur: B; electio subscribatur: A; episcopus confirmetur vel sub-
scribatur: EQH 11) episcop. desiderans: orig. Polyc.: desiderat: Codd. orig. 12) petentes (?): Polyc. 13 ) Codd. et Edd. coli. 0. pr. A 14) subscribere: orig.
Hisp. Ans. Polyc. 15) aliquibus: «6. |[ can. 2. 16) Codd. coli. 0. — Corr. 17) circumstantibus: EGH—Ep.2 6. scr. ao.596. lib. VI. Ed. Maur. — Jaffe no. 1037. —
Polyc. H, 3, 4. 18) Codd. coli 0.; — aut.: deest: Polyc. 19) oiusd.: deest: ib. 20) Codd. et Edd. coli . 0. orig. Polyc. 21) sive per: EGH 22) enim: deest: orig.
Polyc. 23) Deum: ACD || can. 3. 24) fieri: EQH 25) add.: Papa: ib. 26) ABF; Augustensi: DEQH — Ep. 106. scr. ao. 599. lib. IX. Ed. Hanr. — Jaffe
«0. 1263. — Ans. VI, 79. (77. can.: nuntio apud nos); Polyc. II, 1, 15. (ut ap. Ans.; can. contin.) 27) sicut autem: orig. Ans. Polyc. 28) fugit: orig.
29) Codd. coli. 0. Ans. Polyc. 30) ABCDF Edd. coli. 0. Turrecrem. 31) Codd. et Edd. coli. 0. pr. A (deest) — Turrecrein. Polyc. 32) Codd. coli. 0. pr. A (deest) —
Edd. Bas. Lugdd. ; profundo: Edd. rei. 33) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. Polyc. 34) Codd. et Edd. coli. 0. 35) proferatur oratio: Ans. 36) ABEFQH Ed. Bus.
orig. Ans. Polyc.; summum sacerdotium: CD Edd. rei. 37) pert. : deest: ABF
C&usa I. Quest. VII. Pars. I. 1) ost, abrenuncians . . . est: EGH 2) Codd. coli. 0. J| can. 1. 3) Codd. coli. o. — Ep. 72. >10. 2. «» Corp. S£>. cccl. scr.
ao. 256. — Ans. VIII, 39. 4) An redeuntes: A; recipiuntur: DF: De his qui ab heresi redeunt, an sint recipiendi In dignitato vel non: BEQH 5) ABCDF ;
vel : EQH Ans. 6) Codd. coli. 0.; vel in: orig. Ans. 7) fuerunt: Ans. 8) Codd. coli. o. Ans. 0) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. 10) vel: Ans. 11) Codd. coli. 0. Ans.
12 ) Codd. coli. 0. 13) Codd. et Edd. coli. 0. 14) ABCDF Ans. ; atque : EQH Ib) Codd. coli. 0. Ans. 16) conv.: deest: orig. Ans. 17) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. —
Corr. 18) extiterunt: BC Edd. coli. 0. 19) eadem: orig. 20) ABCDF Edd. coli. 0. Ans. || can. 2. 21) Codd. coli. 0. 22) ordinatiouea: EQH 23) VI. syn. : EQH
24) Haec sunt verba Basilii in prima actione Cone. Hic. H. hab. ao. 787. Deusded. IV, 14. (versio Anastas.) ; leo Dccr. IV, 198. (can. : omnes traditiones) ; Coli. Ir. V.
II, 12, 5. 25) violaverit: EQH 26) ex ep. Tarasii ad Ioannem presb. et anachoretam scr. ao. eod. — Ans. VI, 87. ; lvo Decr. V, 121. magis ad Anastasii interpretis
verba accedunt. 27) Codd. coli. 0. Coli. tr. P. 28) sic dicunt: EQH 29) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. ir. P. 30) finis canonis: lvo Dccr. V. 31) recepit: EGH;
recipit: BF 32) ABEH CoU. tr. P. — AcL c. 13. v. 22. 33) Codd. et Edd. colL 0. Coli. tr. P. 34) I Paral. c. 22. r. 8. 35) Codd. coli. o. pr. AB - Coli. tr. V. -
II. Paral. c. 33. 36) Matth. c. 21. 37) telonearios: ABEQH 38) Codd. coli. 0. Coli. tr. P. 39) peccaverit: Coli. tr. P. 40) vixisse: EQH 41) si et: EQH
427
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. VII. c. 3. 4.
428
nulla tamen lex ecclesiae fuit. Nouimus primum 42 h pecca-
tricem Mariam43; post conuersionem, quamuis sancta et
casta, tamen44 inter diaconissas conputata non est. Sed
uid hoc45 dico? Sequens sanctos apostolos et uenerabiles
atres cum omni fiducia clamo46: Quod47 * qui per symo-
niam48 ordinatus est, siue episcopus, siue presbiter, siue
diaconus, alienus est a sacerdotio, neque enim uenalis est
gratia Spiritus sancti; Cayphae49 traditio et adinuentio Sy-
monis50 a sancto sacerdotio est aliena. §. 3. Et51 si in for-
nicationem lapsus aliquis 62 k post baptismum, in sacerdotium
non recipitur; canones53 enim hoc prohibent. Si quis uero
cum hoc peccato ad sacerdotium prouectus est, cognitus
degradetur, /tero541: §. 4. Ipsum55 m, qui per pecuniam
ordinatus est, confiteor, quia per penitentiam recipit
Deus56". Bonus57 0 est in omnibus, et aperta uiscera eius
omni homini penitenti. Sed quoniam iuxta Apostolum58
oportet episcopum esse inreprehensibilem, quicumque per
pecuniam uel5‘J ordinauit6°P aliquem uel ordinatus est, ab
omni sacerdotio sit alienus61. §. 5. Tarasiusff patriarcha62
dixit: Quicumque per pecuniam +++ uel ordinant, uel ordina-
uerunt, uel ordinantur63 <J,uel ordinati sunt episcopi, uel pres-
biteri, uel diaconi, uel quilibet de numero sacerdotali64,
repellantur omnino a sacerdocio65r, sicut Symon magus a
Petro. Quicumque66 per pecuniam67 t+f, dispensationem
uel curam sortiti sunt monasteriorum uel ecclesiarum, uel
religiosarum domorum, ierocomiorum68s, seniorum691, or-
phanotrophiorum, cum depositione expellantur a dispensa-
tione illa et cura. Qui76 post baptismum cadens in fornica-
tionem71 ordinatus est, si postmodum confessus fuerit,
cesset a ministerio72; si uero conuictus ab aliquo, deponatur
omnino. §. 6. Percussor73*1 episcopus, aut presbiter, aut
diaconus per se uel per alium aliquem, quasi timeri per hoc
uolens, deponatur, /tem74: §. 7. Qui per seculares pote-
states ordinatus fuerit aut ecclesiam obtinuerit, deponatur75;
si uero religiosam +t++ domum76, expellatur.
[PALE A77.
C. III. De eodem.
Item ex Concilio Meldensi, c. 43. 78
Cauendum est79 et summopere studendum80, ac per
uirtutem Christi sanguinis interdicendum et81 episcopis et
regibus, et omnibus sublimioribus potestatibus, atque cunctis
fautoribus et electoribus quorumcumque atque82 consen-
soribus, seu ordinatoribus in gradu ecclesiastico, ut nemo
per symoniacam heresim regiminis83 locum obtineat qua-
cumque factione84, calliditate, promissione, seu commoditate
aut datione85 per se aut per submissam86 personam.]
C. IV. Qui redeuntes ab hereticis recipi possunt uel
qui 87 » non.
Item de eadem Sinodo [VII., actione 1.]885*
II. Pars. Conuenientibus apud Nicenam89** Bithiniae,
et consedentibus Petro archiepiscopo908, et Petro presbitero
et abbate monasterii sancti Sabae91, locum tenentibus
Adriani Papae, et Tharasio archiepiscopo Constantinopoli-
tano92e, et Iohanne et Thoma apocrisariis apostolicarum
sedium orientalium, et ceteris episcopis, episcopi Siciliae
dixerunt: Dignum est**, ut de futuris inquiramus. §. 1. Item
Basilius episcopus Anchirae dixit: Constitutio*** ecclesia-
stica habet canonice tradita ab antiquo a sanctis apostolis
et successoribus eorum, sanctis93 Patribus nostris94 et
magistris, et sanctis uniuersalibus sex sinodis, et localibus
sinodis orthodoxis, ut qui ab aliqua heresi reuertuntur ad
orthodoxam fidem et traditionem catholicae95 ecclesiae,
scripto negare debeant96 heresim suam et confiteri catholi-
cam fidem97. §. 2. Item Tharasius patriarcha dixit: Videtur
uobis, ut sedes suas recipiant qui ab heresi reuertuntur?
§. 3. Religiosissimi98 monachi dixerunt; Sicut receperunt
umuersales sinodi sex ab heresi reuertentes, ita99 et nos
recipimus. §. 4. Sancta sinodus dixit: Placet omnibus no-
bis lu0. Et iussi sunt Basilius episcopus Anchirae, et Theo-
dorus episcopus Mirreae 101 f duitatis 102, et Theodosius 103 s
sedere in gradibus suis et sedibus1041*. §. 5. Item Constan-
tinus**** episcopus Cypri dixit: Non oportet nos, qui epi-
scopi sumus, indigere doctrina, sed aliorum esse doctores.
§. 6. Item Tharasius episcopus dixit: Malorum f doctorum
mala doctrina105*. Ecclesia de malis doctoribus sacerdotes
non recipit. §. 7. Item Iohannes+f apocrisarius orientalium
sedium dixit: Heresis separat omnem hominem ab ecclesia.
§. 8. Item Tharasius episcopus dixit: Ecce multi canonici
libri, et sinodici, et paterni lecti sunt, et ab heresi reuerten-
tes docuerunt nos106 recipere, si alia aliqua causa +++ non
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. 2. h) prius i) Quod: deest k) est aliq. 1) Item paulo post m) Episcopum n) recipitur
o) Deus enim bonus p) ordinaverit q) vel ordinantur: deest r) sacerdotali honore s) gerontocomiorum ^xeno-
dochiorum u) Similiter percuss. — c. 4. a) qui: deest b) in eadem c) Nicaeam d) archipresbytero e) Constantinopolis
f) Myrorum g) Theod. episcopus Amorii h) in sedibus i) est doctrina
NOTATIONES CORRECTORUM.
f-f Taras iua: Haec videntur sumta ox epistola Tarasii ad Hadrianum
(de qua dictum est aupr. q. 1. ad c, Eos, qui) aut ex 5. capite VH. synodi,
quibus locis refertur canon 30. Apostolorum.
iit Quicunque per pecuniam: Haec habentur etiam novella 123.
c. 24. apud lulianum antecessorem.
iiii Si vero religiosam: Haec non sunt In canone Apost.
C. IV. * Hoc etiam caput collectum est ex variis locis 1. actionis eius-
dem VH. synodi, oinninoque operae pretium est iutegram illam actionem
perlegere; nonnulla tamen notabuntur.
** Dignum est: Locus hic est post recitationem nominum episcopo-
rum, qui convenerant; sed valde concise refertur, quod in aliis etiam locis
huius capitis evenit.
*** Constitutio: Vorba, quae proxime huic parti antecedunt, sunt
haec: arto Xi[ii/.Xov dviyvu) ovtwg: id est, ut interpretatur Anastasius: ex
libello legit ita. Non onlm sententiam dicit nunc Basilius, sed abiurat
haoresim, in quam cum aliis lapsus fuerat, quam abiurationem una cum
profeBsiono catholicae fidei oportuit ipsum ex libello, quod nunc etiam in
more positum est, recitare. Libellus voro hic incipit: Constitutio, etc.
**** Constantinus: Post receptionem Basilii, Theodori et Theo-
dosii, accesserunt alii episcopi, qui, in eandem haeresim lapsi, admitti so a
sancta synodo eodem modo postulabant, et quum unus ipsorum excusa-
tionis gratia dixisset, se a malis magistris seductum fuisse, Constantinus
episcopus Constantiae, quae in Cypro est, hoc ei exprobravit. Exprobratio
graece sic habet: vfiug htioxo/tovg ortas pq didaoxaXlag delo&ai,
d?.Xa dtdaoxdXovg elvai ittQiox ; quae sic Anastasius vertit: Oportebat vos,
quum essetis episcopi, discendi nullam necessitatem habere, sed magistros esse
potius aliorum.
-j* Malorum: Quum Hypatius et alii episcopi, qui a Bancta synodo
admitti petebant, dixissent, a malis magistris malas se doctrinas accepisse,
respondens eis Tarasius patriarcha inquit: lasidtjrtSQ striare, xaxwv dida-
oxdX u>v xaxa ta paBijpata, >/ lxxh\ola Ix xaxtSv AtSaoxdX u)v lequg Sl/e-
ofrai ov nQogltrai. Id est: Quandoquidem dixistis, malorum doctorum malae
disciplinae, ecclesia, ut ex malis doctoribus sacerdotes admittat, non facile
adducitur. Ex quo apparet, T&rasium non contradicere Constantino, ut
auctor glossae putavit.
-f-fltem Ioannea: Post recitata verba Tarasii, quum in synodo
dubitaretur, an etiam hi, sicuti tres priores recepti erant, statim essent
recipiendi, Ioannea apocrisarius patriarchae Antiochiae, et Constantinus
episcopus Constantiae Cypri petierunt, ut canones et sanctorum Patrum
libri eo spectantes legorentur, ut maturius posset constitui, quomodo
redeuntes ab haeresi ad ecclesiam catholicam essent recipiendi, et quum
do 8. canone I. Nicaenae synodi (In quo de catharis recipiendis agitur) dis-
sereretur, Ioannea haec est interlocutus.
+++ Si alia causa: Graece est: xal lav ttg ahia Ttovrjqa ovx iativ
h avtoTg ; quae Anastasius vertit: nisi forte in eis maligna fuerit noxa re-
perta; et paulo post: si non est in illis aliqua causa nefaria.
Causa I. Quost. VH. can. 2. 42) Codd. coli. o. Ed. Bas. Coli. tr. P. — add .: quidem: EGH 43) add.: esse: EOS 44) tamen: deest: Coli. tr. P.
45) haec: DF Coli. tr. P.; hic: Ed. Bas. 46) c. 28. Apost. 47) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 48) pecuniam: Coli. tr. P. 49) loann. c. 11. 50) Act. c. 8. 51) can. 16.
et 24. Apost. 52) ABDF; fuerit: EOS 53) c. 9. Cone. Neocaes. cf. C. XV. qu. 8. c. 1. 54) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 55) ABCF Coli. tr. P.; presbyterum: E
56) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Nor. Coli. tr. P. 57) ib. 58) I. Tim. c. 3. 59) vel: deest: AF Coli. tr. P. 60) ABDF Coli. tr. P. 61) est: Coli. tr. P. 62) fx ep.
Tarasii ad Hadrianum {cf. c. 21. C. I. qu. 1.) et c. 5. Cone. Nic. H. 63) Codd. coli. o. Edd. Arq. Bas. Coli. tr. P. 64) sacerdotum: CD Ed. Bas. 65) Codd. coli. o.
pr. A (a sacerdotali offitio); — Ed. Bas. Coli. tr. P. 66) Qui: Coli. b\ P. 67) cf. conc. Chalc. c. 2. — Nov. 123. c. 24. 68) ABCDF Ed. Bas. Coli. tr. P.; iero-
chontanorura: EU; hierontochomanorum: Q; hieroniorum: Edd. rei. pr. Dugda. 69) ABD Coli. tr. P.; deest: EOS 70) Cone. Ncocaesar. c. 9. 71) forni-
catione: EGH 72) ab administratione : ib. 73) ABCDF Ed. Bas. Coli. tr. P. — c. 28. Apost. 74) c. 3. Nic. II. ex c. 31. Apost. — cf. c. 7. Dist. LXHI. 75) finis
canonis : Coli. ir. P. 76) add. : per saecularem potestatem obtinuerit: EQH\\ c an. 3. 77) Haec Falea deest: Codd. coli. o. ; in F manu posterioris saeculi in
1/1 arg. scripta est. 78) hab. ao. 845. ap. Mansi XIV, 828. — Reg. I, 240.; Burch. I, 21. Ivo Decr. V, 75. (c/i«. contin.); Coli, tredec. Part. I, 49. 79) est: deest:
lleg. 80) praecavendum: orig. Reg. 81) et: deest: F Edd. coli. o. Reg. Ivo 82) atque: deest: F Edd. coli. 0. 83) regim.: deest: ib. 84) functione: F Edd.
coli. 0.; fautione: Ivo 85) donatione: Ivo 86) emissam: F Ed. Bas. orig. Reg. Burch. — Corr. || can. 4. 87) ABDEFGH 88) ABCDF; ex: EGH— hab.
ao. 787. — Coli. ir. P. H, 12, 1. 89) Codd. coli. o.pr. B 90) Codd. et Edd. coli. o. pr. D (archidiacono) 91) Sabinae: EGH 92) Codd. coli. o. Coli. tr. P.
93) et sanet.: GH 94) add.: et apostolicis viris: Edd. coli. o.pr. Arg. Nor. 95) add.: sanctae: EGH 96) debent: ib. 97) add.: suam: ib. 98) religiosi:
AEFOH 99) ita: deest: EGH 100) nobis: deest: A; et nobis: Coli. tr. P. 101) Codd. et Edd. coli, o.pr . Bas. (Emireae); Coli. tr. P.; Miron: Corr.
102) civitat. ; deest: EGH 103) Codd. coli o Coli. tr. P .; Theod. episcopus : Edd. coli. o. 104) BDEFGH Coli. tr. P. 105) Codd. coli . o. Coli. tr.P. 106) vos: EGH
429
430
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. VII. c. 4-7.
est in eis. §. g. Item Petrus f-tif apocrisarius Papae dixit:
Romae exiliatus107k est Macharius hereticus a sancta sexta
sinodo, et quadraginta dierum inducias dedit illi pater no-
ster Benedictus Papa, et cottidie mittebat ad eum Bonifatium
consiliarium suum, et instruebat eum108 conmonitoriis uer-
bis ex diuina scriptura, et nullatenus uoluit emendari. Hoc
autem faciebat, ut eum reciperet in suo ordine109. §. 10.
Item Tharasius patriarcha1101 dixit: Quid dicitis de Ana-
tholio? Nonne etiam111 in112 quarta113 sinodo factus est
princeps? et ecce ab inpio 111 m Dioscoro ordinatus est. Et
nos igitur115 recipiamus 110 “ eos, qui ab hereticis ordinati
sunt, sicut Anatholius117° receptus est. §. 11. Item.: Vere
uox Dei est118, quoniam non moriuntur filii pro patribus,
sed unusquisque in suo peccato moritur119 P; et 120 4 quoniam
ordinatio ex Deo est. §. 12. Item Tharasius patriarcha dixit:
Audiuimus mandata paterna. Quid igitur181? oportetrecipere
ab hereticis ordinatos? §. 13. Sancta sinodus dixit: Audiui-
mus128, domine, et oportet nos recipere123. §. 14. Tharasius
patriarcha dixit: Plures eorum, qui in sexta sinodo conuene-
runt, a Sergio, Pirro, Petro, Paulo 134 r ordinati sunt, qui fue-
runt principes hereseos Monoscelitarum125s, quoniam isti
continuatimin Constantinopolitana sede sederunt, et ab ultimo
eorum, Petro scilicet, usque ad sextam* sinodum non fuerant
plus126* quam duodecim127 anni. Thomas uero, etlohannes,
et Constantinus ab hereticis illis archiepiscopi facti Sunt, et
tamen propter hoc non sunt reprobati. §. 15. Sancta sino-
dus dixit: Hoc manifestum est. §. 16. Constantinus episco-
pus Cipri dixit : Sufficienter ostensum est, quod ab hereticis
uenientes recipiendi sunt. Si uero quis sponte ad hereti-
cum uadit et accipit ordinationem, non recepiatur. §. 17.
Item Tharasius patriarcha dixit: Et ego refuto eos, qui ob
huiusmodi causam ad128 fidei subuersionem ordinati sunt, et
maxime, cum presentes essent orthodoxi episcopi, a quibus
poterant ordinari. Sic est paternus 129 u intellectus. Si uero
sinodalis** consonantia fuerit, et unitas130 ecclesiarum de
orthodoxis131, qui presumpserit132v ab inmundis hereticis
ordinari, depositioni subiaceat. Sancta sinodus dixit: Hoc
est iustum iudicium.
III. Pars. Gratian. Ex hac auctoritate datur intelligi,
quod qui ab unitate catholicae fidei in hereticorum societatem
transierit133, ut de manibus eorum ecclestiasticae dignitatis sacra-
menta percipiat, uel qui contemptis orthodoxis ab hereticis ordinari
desiderauerit, etsi postea suae abrenuncians heresi ad ecclesiam
redierit, offitio tamen accepto fungi non poterit. Auctoritate
uero Cipriani 134 prohibentur ab administratione ecclesiastica, qui
intra catholicam ecclesiam ordinati ad fidei inpugnalionem (Hia-
buntur. Porro symoniaci nec ab hereticis ordinantur ad fidei
subuersionem, nec intra ecclesiam catholicam ordinati aduersus
fidem armantur. Quamuis enim nonnullos per pecuniam ordinent,
non tamen fidem inpugnant, nec gratiam Spiritus sancti uenalem
predicanl. Unde cum heresim suam ueraci penitenlia detestati
fuerint, premissis auctoritatibus non prohibentur recipi in suis
gradibus. Verumtamen capitulo illo Nicenae sinodi 135 : „Si
quis per pecuniam etc .“ et illo alio septimae sinodi, „Si quis
omnem traditionem etc. “ et Innocenlii 1S6, et aliorum mullorum
auctoritatibus inreparabiliter dampnari iubentur.
Hinc etiam Leo IV. Episcopis Brittanniae13,1 *.
C. V. In ordine male accepto symoniaci peniienliam
agere non possunt.
Requiritis de his 138 a, qui turpissimo lucro columbas in
templo Domini uendere non pertimescunt, et sua acta1391’
inproba temeritate Symonis heresi coni ungunt110, utrum
possint in ordine penitentiam agere, an tantummodo extra
ordinem et sacerdotalem fieri gradum? Quod111 nos142
quidem conuictis et his 143 c, qui tam detestabile nefas (quod
iam multis est dampnatum conciliis) peregisse noscuntur,
nulla possumus144 penitentia subuenire, et tot spiritualibus
Patribus obuiare, sed in illorum Patrum me sententia con-
uenire omnibus certum sit.
IV. Pars. Gratian. Nisi rigor disciplinae quandoque
relaxetur ex dispensatione misericordiae. Multorum enim cri-
mina sunt dampnabilia, que 145 tamen ecclesia tnllerat pro tempore,
pro persona, intuitu pietatis, uel necessitatis, siue utilitatis, et pro
euentu reili6. Pro tempore: sicut Gelasius, qui, cum147
necessitate temporis uideret Italicam ecclesiam propter belli
famisque incursionem fere omnium 148 clericorum offitio destitutam,
adeo ut plerisque populis subsidia regendarum (leessent anima-
rum, concessit de monachis uel 149 de laicis clericos assumi, ita
dicens [Episcopis per Lucaniam, epist. I. c. r.]150:
C. VI. Pro temporum 151 necessitate apostolicae sedis
decreta temperantur133.
Necessaria rerum dispositione153--1 constringimur, et154
apostolicae sedis moderamine conuenimur sic canonum
paternorum decreta librare155, ut1501* ea157c que prescntium
necessitas temporum restaurandis158*1 ecclesiis relaxanda
deposcit, diligenti159® consideratione (quantum potest fieri)
temperemus.
Gratian. Item: ,, Priscis igitur, etc.11 Require supr. in
tractatu ordinandorum. Item160 Innocentius Papa, cum pro
necessitate temporis, ne nimium scandalum esset in ecclesia, ordi-
natos a Bnnoso heretico susciperet, ait in decretus suis, [epist.
XXII. ad Episcopos Macedoniae, c. 5.J161:
C. VII. Cessante necessitate, debet cessare, quod urgebat.
Quod pro162 remedio ac necessitate temporis statutum
est constat primitus non fuisse. Quod 163 a ergo necessitas
pro remedio reperit104, cessante utique necessitate debet
cessare pariter quod urgebat, quia alius1655* est ordo
legitimus, aliud, quod usurpatio ad presens fieri tempus
inpellit.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. VII. c. 4. k) exulatus 1) episcopus m) ipso n) ita recipiam. 0) et Anatolius p) morietur
q) addatur r) et Petro s) Monothelitarum t) plures u) enim paternus v) praesumserint ... subiaceant — c. 5. a) iis
b) facta c) iis — c. 6. a) dispensatione b) et retro Praesulum decessorumque nostrorum praecepta metiri, ut c) ea:
deest d) in restaur. e) adhibita diligenti — c. 7. a) Et infra: Quod b) aliud
NOTATIONES CORRECTORUM.
++++ Petrus: Post multos canones lectos et multas sanctorum Pa-
trum auctoritates recitatas, quum Tarasius ex illis collegisset, ab haeresi
revertentes esso recipiendos In catholica ecclesia, Petrus legatus Hadriani
Papae exemplo Benedicti Papae id confirmat.
* Usque ad sextam: Graece est: ifwff tijs ixitjs avvodov trq n Xlor
ov dtfjX&or ij de v.anlvre; Id est: usque ad sextam synodum non intercesserunt
anni plures quam quindecim.
** Si vero synodalis: Graece legitur: iav di avYO&txij IxipiAvijaig
yt\'i\ra i xal ofxovo ia tdjv txxXtjoi<Hv iri i>Q&odo£l<f, 6 toXfituv and rcSv
{iepijXojv alQtuxdiv /eigotovtla^ai tfi xaBaiQloet vrtoneoeltat; quae Ana-
stasius vertit: Si autem synodica promulgatio et concordia ecclesiarum causa
orihodoxiae facta fuerit, qui praesumseiit a profanis haereticis ordinati, deposi-
tioni succumbet.
C. V. * Epistolae huius Leonis IV. ad episcopos Britanniae magna pars
(in qua etiam est hoc caput) habetur in codice pervetusto.
C. Vn. * Quia aliud: In originali, et apud Ivonem, et in multis
manuscriptis Gratiani legitur: alius est ordo legitimus, alia usurpatio, quam
ad praesens Jieri tempus impellit.
Causa I. Queat. VTI. can. 4. 107) CD Coli. tr. P. 108) eum: deest: Coli. tr. P. 109) in ord. suo: deest: ABColl.tr. P. 110) Codd. et Edd.coll.o.pr. A
— Coli. tr. P. — Corr. 111) et: deest: Coli. tr. P. 112) in : deest: AB DF 113) Vita: EQ 114) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 115) igit.: deest: EQH 116) Codd. coli. o.
Ed. Bas. Coli. tr. P. 117) Codd. coli. o. pr. A 118) Beech. c. 18. 119) AD Edd. Arg . Bas. Coli. tr. P. 120) BCDFHColl. tr. P.; et: deest: Codd. rei. Edd. coli. o.
121) ergo: EQH 122) add.: eos: Coli. tr. P. 123) add. : eos: BEGH 124) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 125) ABCDF Edd. colL o. pr. Ara. Ven. I. Nor. (Monoze-
litarum): Monolosltarum : EQH 126) ABCDF 127) undecim: B; quindecim: Coli . tr. P. 128) aut: (?) Coli. tr. P. 129) Codd. et Edd. coli. o. 130) humani-
tas: Coda. coli. o. pr. A — Coli. tr. P. 131) orthodoxia: Coli. tr. P. 132) BCDF Coli. tr. P. 133) transiorlnt et sic deinceps «um. plural.: EQH 134) add.:
episcopi: ib. *— supra c. L 135) supra Qu. I. c. 9. et ead. qu. VII. c. 2. 130) supra Qu. I. c. 73. 1) can. 5. 137) scr. c. a. 850. — Jaffe' no. 1977. — Ito Decr.
V, 115.; CoU. tr. P. I. 60, 2.; Caes. IV. 11. 138) Codd. coli. o. orig. Ivo Coli. tr. P. 139) Codd. et Edd. coli. o. orig. Coli. tr. P.; sui acta: Ico 140) coniungentes:
Jvo CoU. tr. P. 14l) quibus nos: Edd. coli. o. pr. Bas. orig. Ivo 142) nos: deest : EQH 143) Codd. coli, o.; hia: deest: Ito; et his: deest: orig. Coli. tr. P.
144) possimus: Coli. tr. P. l45)qnos:AP 146) et pro ev. rei: deest: AB 147) Alger.1, 10. 148) omni .. subsidium redimendarum: ib. 149) vel etiam: ib. ||
can. 6. 150) scr. ao. 494. ap. Thiel pag. 362.-- Jaffe' no. 391. — .4ns. I, 75. (cnn.; non ergo quales sint): Ivo Decr. III, 141. ; Polyc. VII, 15,(14,) 3. (can. contin.) :
Alge r. I, 10. 161) temporis: ABEQH 162) mutantur: AB 153) Codd. coli. o. orig. Turrecrem. Hisp. Ans. Ivo Polyc. Alger. 154) et ... . conven.: deest: Ivo
165) dollberare: EQH 156) Codd. coli. o. Alger. 157) Codd. coli. o. pr. BC 158) Codd. coli. o. Ans. Ivo Polyc. Alger. 159) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Alga’.
160) Alger. I, 9. ]| can. 7. 101) scr. ao. 414. — Jaffe no. 100. — Alger. I. 9. 162) pro: deest: Alga’. 163) Codd. coli. o. Alger. 164) invenit: orig . 1G5) ABCDF
orig. Alger.
431
432
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. VII. c. 8 i
Gratian. Similiter ex dispensatione in 1GGc Niceno Concilio
[c. 8.] 107 de Nouatianis statutum est, ut ad ecclesiam redeuntes
ordinentur:
C. VIII. Iterum ordinentur, qui ex Nouatianis ad ecclesiam
redierint10*1.
Si qui uoluerint uenire ad ecclesiam catholicam169" ex
Nouatianis, placuit sancto concilio, ut ordinentur* et sic
maneant in clero. Ante omnia autem hanc170 ab eis con-
fessionem per scripturam exigi oportet, ut fateantur se
communi consensu catholicae ecclesiae statuta 171 b obser-
uaturos.
C. IX. Juramentum a scismate redeuntium1™.
Quociens173" cordis oculus nube erroris obductus su-
pernae illustracionis lumine fit serenus, magna cautela
nitendum est, ne latenter auctor scismatis irruat, et ab
unitatis radice eos, qui ad eam reuersi fuerint 174 b, telo iterum
erroris abscidat 173 c. Et ideo postquam ego N. 176<1* ciuitatis
episcopus177*, conperto diuisionis laqueo, quo tenebar,
diutina mecum deliberatione1781 pertractans, prona et spon-
tanea uoluntate ad unitatem sedis apostolicae diuina gratia
duce reuersus sum, et179 ne non pura mente, sed simulate180®
reuersus existimer, spondeo sub ordinis mei casu et anathe-
matis obligatione, atque promitto tibi N.181h et per te san-
cto Petro, apostolorum principi, atque eius uicario N.182i
beatissimo 183 k uel successoribus eius1841, me numquam
quorumlibet suasionibus uel quocumque alio modo ad sci-
sma, de quo redemptoris nostri gratia185"1 liberante ereptus
sum, reuersurum; sed semper me in unitate sanctae ecclesiae
catholicae et communione Romani Pontificis per omnia per-
mansurum186. Unde iuratus187" dico per Deum188 omni-
potentem, et hec189 sancta190 quatuor euangelia, que in
manibus meis teneo, et salutem N.191° dominorum nostrorum
rempublicam gubernantium, me in unitate, sicut dixi, ec-
clesiae192?, ad quam Deo propitio sum reuersus 193 9, et194
communione Romani Pontificis semper et sine dubio per-
manere. Quod si (quod absit) ab hac me unitate aliqua
excusatione uel argumento diuisero, periurii reatum in-
currens eternae penae obligatus inueniar, et cum auctore
scismatis habeam in futuro seculo portionem. Hanc autem
confessionis 198 r promissionisque196 meae cartulam N.197s
notario meo 1981 cum consensu presbiterorum et diaconorum
et 199 » clericorum, qui me in hac200 unitate obligantes se201v
in suprascriptis omnibus prona similiter 202 w uoluntate se-
cuti 2#3atque propriis manibus subscripti-04* sunt, scribendam
dictaui, et propria manu subscribens tibi205 tradidi. Acta
in loco N. 206 v, die illa207 z, et208 consulibus suprascriptis.
Subscriptio209 episcopi210"". Ego211bb* episcopus ciuitatis
N 2i2 cc huic confessioni promissionique meae prestito de
conseruandis suprascriptis omnibus sacramento subscripsi.
Gratian. Ceterum ex canonum rigore contra scribit Felix
Papa [III.] omnibus Episcopis, [epist. I. c. 5.]213:
C. X. Qui extra ecclesiam baptizati uel rebaptizati fuerint,
ad ecclesiasticam miliciam non admittantur.
Qui in qualibet etate alibi quam in ecclesia catholica
aut haptizati, aut rebaptizati sunt, ad ecclesiasticam miliciam
prorsus non214 permittantur accedere215. Quibus satis de-
bet2iG esse quod in catholicorum numero217 sunt recepti.
Quoniam218 de suo ordine et communione uidebitur ferre
iudicium quisquis hoc uiolauerit institutum219, uel qui non
remouerit eum, quem ex eius220 cetu ad ministerium cleri-
cale obrepsisse cognouerit. _
Gratian. Pro persona: sicut B. Gregarius scribens
lanuario Episcopo, [lib. VII. Indict. 2. epist. 1.] ait931:
C. XI. Rigor canonum pro persona aliquando relaxatur s22.
Tanta223 nequicia ad meas aures de tua senectute per-
uenit, ut eam, nisi adhuc humanitus pensaremus, fixa lam
maledictione feriremus. §. 1 . 224 " Et quidem penae225 fuerat
in te sententia iaculanda; sed quoniam220 b simplicitatem
tuam cum senectute nouimus227, interim tacemus228.
Gratian. Pietatis intuitu: sicut de illitteratis et corpore
uiciatis Gelasitts ait [Episcopis per Lucaniam, epist. I.
c. 18.] 229
C. XII. Canonum decreta pietatis intuitu nonnumquam
relaxantur.
Si230 qui uel propria231 temeritate uel incuria pre-
sidentium tales suscepti232" sunt233'1, nichil ultra234* promo-
tionis235 accipiant230, satisque habeant, hoc sibi237d pro
nimia miseratione concessum238.
Gratian. Necessitatis intuitu: sicut Ylarius Papa ,
qui, cum de quodam episcopo preter notitiam239 c ordinato metro-
politani in2i0{ utroque graue scandalum fieret, ait 241 in epistola
sua [ad Ascanium et uniuersos Episcopos Tarraconensis
prouinciae]242 :
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. VII. c. 7. c) etiam in — c. 8. a) cath. et apostolicam b) et apostolicae statuta — c. 9. a) Item
Gregorius lib. X. Reg. ep. 31. — Quoties b) fuerant c) abscindat d) ille* e) civit, illius episcop. f) cogitatione
g) simulata h)N.: deest 1) N.: deest k) sanet. Gregorio 1) ipsius m) misericordia n) iurans 0) N. : deest p) eccl.
catholicae q) ad q. Deo prop. s. revers. : deest r) professionis s) N. : deest t) illi u) atque v) se: deest w) simul
x) subscripturi y) et z) illo aa) episcopi illius bb) Ego ille cc) illius — c. 11. a) Et infra: §. 1. b) quia —
c. 12. a) ante suscepti b) sunt, in his in quibus constituti sunt, locis eatenus perseverent, ut c) unquam d) ipsum sibi
e) notitiam atque consensum f) loqueretur, ne in
NOTATIONES C O K R E C T O E U M.
C. VIII. * Ut ordinentur: Graece est: illote /sipoforov/tirovj
avrovg f. timv ovtwg h tip xfojpu), quod Dionysius vertit: ut impositionem
tnauus accipientes sic in cieto permaneant. At Tarasius patriarcha Constan-
tinopolitanus in actione 1. synodi VII. post rocitationcm istius canonis
istam vocem: xmto&eala, interpretatur: benedictionem, nou ordinationem.
C. IX. * Ego ille: Reposita est antiqua nota: ille, ex codicibus epi-
stolarum B. Gregorii impressis ac manuscriptis, quae quidem nota in hoc
_ capito multoties repetitur. Pro ea in vulgatis Gratiani exemplaribus erat
N. Aliqua vero alia, quae parum ab originali discrepabant, nihil causae
visum est cur mutarentur.
Causa I. Quest. VII. can. 7. 166) Codd. coli. o. || can. 8. 167) hab. ao. 325. versio Hisp. — Coli. tr. P. II. l. 8 (can conthi ) 1681 redierunt* EQH
et apostolicam: Dionys. 170) hanc habeant conf. quam per script. (ab eisfL^)- Coli' tr. P.
Id) Codd. et Edd coli. o. Hisp. Coli. tr. P.; et apostolicae stat.: Dwnys ,| can. 9. 172) add.: praestandum est: EQH 173) inscr.: deest: APCFH; Item
Gregor, in Registro : J)EQ — Videtur hoc inr amentum ( quod exstat tn hd. Manr . ad calcem epp. ep. X.) praestitum esse ner Firminum enise nd anem erslnt Eo .33.
XII. Ei.Xmrr. - Ars. VI, 191. (158.) ; Polyc. VII, 6, 1. _ 174) AEQH Edd, Bus. Lugdd.ll. III. A„». funt : "
oaa, . * a rv.Tr — . pr. 1) (Heinrico) 198) t
Edd. coll.o.'Ans. Polgcf m ooieecutl: Pilgc. 204) Codd. coli. o. gr. DEO; - Ed! Bas™*. m)%u 200) todd colPo. Vr. ^He^rfco)
226) Codd. coli. 0. 227) cognouimus: ACFEhd. coli. o. 228) taceamus’: 'EOH\\ cani 12*’ 229) ‘Ep^so\ao 'ilTc ™6 ’ ao 391 —
Algcr. I, 11. 230) Hi qui : Edd. Arg. Bas. Nor. 231) add. : voluntate vel: EOH 232) Codd. k Zd.coUo Aloei P' old fiJf/o o AiocT
235) promotionem: Edd. Ve» L Par. Lvgdd. 230) accipiant: orig. Hisp. ; arripiant: Codd. orig. 237) Codd. et Edd coli o Alter ffiso
AtgerX™ ’ '°qUeretUr ““ in: 211) ad<L: ait HUariu8 PaPa! *»ll 13- *■> «£ uoSst-
434
433
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. VII. c. 13-18.
C. XIII. Necessitatis causa 243 quedam in ecclesia tollerantur.
Quoniam quicquid ab alterutra parte est indicatum2*4
omni245 uidemus peruersitate confusum, temporum neces-
sitate perspecta hac ratione decreuimus 246 * ad ueniam perti-
nere quod gestum est, ut deinceps preter247 noticiam nullus*
ue1248i> consensum metropolitani ordinetur antistes.
C. XIV. De eodem.
Item Innocentius [Episc. Macedoniae, ep. XXII. c. e.]249
Quociens a populis aut a2" turba peccatur, quia in
omnes propter multitudinem uindicari non potest, inultum
solet transire. Priora ergo251 dimittenda dico Dei iudicio,
et de reliquo maxima sollicitudine precauenda2523.
C. XV. Ex dispensatione quedam tollerantur, que
rigor canonum condempnat.
Item ex 253 epistola Cirilli missa Maximo Diacono An-
tio ceno 254 *
Didici a diligendo mihi Paulo monacho, quia recusat
pietas tua usque hodie communionem reuerentissimi epis-
copi Iohannis amplecti, pro eo, quod quidam in Antiocena
ecclesia male adhuc cum Nestorio uel sentiant, uel iam sen-
serint quidem255, sed forsitan resipuerint. Probet igitur259
tua modestia, utrum aliquando257* colligi nude ac inreue-
renter cum Nestorio sentiant253 et inuicem colloquantur259;
licet260 aliquando cauteriatam habuerint conscientiam, col-
ligantur261 autem nunc acta penitentia super his 262 b, in
quibus subrepti sunt, quamuis confiteri fortassis reuereantur
excessum. §. 1 . 263 c Ut autem non existimemur 264 d amare
contentionem265, amplectamur episcopi reuerentissimi Iohan-
nis communionem, indulgentes266 ei, et causa dispensationis
eius267 negotium non263 subtilius uel districtius siue uehe-
mentius erga se recognoscat269 agitari. Dispensationis enim
gratia270 (sicut dixi) eget negotium multum271.
C. XVI. De eodem.
Idernm ad lanuarium 273* Presbiterum et Archi-
mandritam.
Dispensationes274 rerum nonnumquam275 cogunt parum
quidem276 a debito quosdam foras exire, ut maius277 aliquid
lucri faciant, Sicut enim hii, qui mare nauigant, tempestate
urgente nauique periclitante anxiati273 quedam exonerant,
ut cetera salua permaneant, ita et nos, cum non habemus
saluandorum omnium negociorum* penitus certitudinem,
despicimus ex his279b quedam, ne cunctorum patiamur dis-
pendia**.
Gratian. Utilitatis iniuitusso: sicut2il in Meldensi
Concilio, [c. 64.] perhibetur de filiis uirginum per uim2H‘-c
raptarum et sic ad coniugium raptorum applicatarum 233 :
C. XVII. Utilitatis intuitu quedam in ecclesia tollerantur 234.
Tali235 coniugio generati ecclesiasticis ordinibus non
applicentur, nisi forte eos aut maxima ecclesiae utilitas uel236
necessitas postulet, uel euidens meritorum prerogatiua com-
mendet.
Gratian. Huic 287 Petrus2^ concordans ait: „In ueritate
conperi, quia non est personarum acceptor Deus, etc.“ §. 1.
Pro euentu etiam rei quedam in ecclesia tollerantur , sicut
Leo ait 239 in decretis suis de laicis subito contra decreta canonum
ordinatis episcopis, [ep. LXXXV. al. LXXXVII. c. 1. Episcopis
Africae)290:
C. XVIII. Laicis, qui contra canonum decreta ad episco-
patum promonentur, ex misericordia susceptum offitium
relinquitur.
Exigunt causae*, ut non solum in tales presules, sed
etiam291 in ordinatores eorum conpetens ultio292 proferatur.
Sed circumstant nos hinc mansuetudo misericordiae293*, hinc
censura iusticiae, ut credamus294 quedam delicta utcumque
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. VII. c. 13. a) decernimus b) atque — c. 14. a) praecavendum — c. 15. a) hi, qui dicuntur
b) iis c) Et infra: §. 1. d) aestimemur — c. 16. a) Gennadium b) iis c) vi — c. 18. a) clementiae
NOTATIONES C O R E E O T O E U M.
C. xni. * Nullas: Hoc loco verba Hilari i aummatim referantur.
C. XV. * Haec epistola B. Cyrilli refertur in actione 1. synodi VII.
Et quoniam in m&gni ponderis argumento versatur, ac prudentissime
scripta eBt, multa autem in hac versione corrigenda fuissent, placuit grae-
cam ipsam epistolam cum interpretatione nova afferre. Tov aylov natqoc
i)ptuv KvqIXXov oqx lenioxirtov liXe^avdQilag Afa^lpip diaxovw kvuoxtlag
vjtop.vr\atix6v. '"EpaBov Jtaqa tov dyanrjzov juoraSovroj llavXov r, ott
ttaQCuttXzat 17 or/ thootfeia pixQL <Jt)fitoov ti)v xoivwvlav t r)v kqos tov
i voefitoruzov Ytuavvijv, Jid td rivas iv tf/jivtioxtvg l*xl*\oiq: t] qiQOvovvtaf
It i td tov Jft otoolov, t] 7U(pQovt]x6tas ftiv, ditoaxopivovg di totus slvai.
Hoxiuocoatui tolvvv td oov bitttxlg, TiotSQOV note ol Xeyoptrot ovvayeoSai
yvfivtUg xal dvaioxvtttug td tov NsozoqIov xcd (pQOvovaiv, xal XaXovatv kti-
QOig , >/ xsxavtrjQiaofJiivriv pkv iox*jx<x0l tiote t)]v ovvetdtjoiv, ovvayovtai di
vvv fjuta/ue/irj&ivus i<p' olg ovvrjqnayrjoav , alaxvvopsvoi di totos dpoXoyelv
to malapa. ovfipalvtt yag riva toiavta ttsoI tovg dnatri9ivtag ylveo&ai.
xuv ettftjg ovvtQlxovtag vvv tfj oq^tj nlorei, aftvtjotixdxti neyl tcov nctfjtX-
&6vt(ov. (iovX6p.t9a yag fxaXXov dqvovfxivovs avtovg 6qQv, i/ fJraia/tmy
yvaJ.ujj ovvayoQOVvzag xalg Ntotoglov xaxlatg. uIva di fit) doxtiiptv ttfigv
td t piiovnxov , dartaotops&a tt)v nqog tov ivXafltatatov inlaxortov /uiarvrjv
xoivtovlav, ovyxtoqovvteg avttp, xal olxovofxlaQ i (vexa fitj ax.QipoXoyovptvoi
oipodoa nto i tovg pstayinuaxortag. olxovoulag ydq, tdg I (pqv, dtltat to
nqayuct noXXfjg. — Sancti patris nostri Cyrilli arckiepiscopi Alexandrini ad
Maximum diaconum Antiochenum admonitio. Cognovi ex dilecto monacho Paulo
pietatem tuam usque ad hunc diem recusare communionem religiosissimi epi-
scopi loannis, eo quod aliqui sunt in ecclesia Antiochena, qui vel adhuc cum
Nestorio sentiunt, vel senserunt quidem, nunc autem ab eo fortasse abstinent.
Perpendat igitur aequitas tua, utrum tandem qui dicuntur conventre palam
atque impudenter Nestoriana et sentiant, et cum aliis etiam loquantur, an ali-
quando quidem cauteriatam habuerint conscientiam, nunc autem ideo c°n~
veniant, quod ipsos poenituerit erratarum, quibus simul abrepti fuerant, pudeat
autem fortasse lapsum suum fateri. Solet enim fere tale quiddam it 8, qui
decepti sunt, tisif venire. Quod si illos nunc ad rectam fidem conversos videas,
malorum praeteritorum memoriam depone. Malumus enim eos videre negantes
quam defendentes Nestor ii vitia. Ceterum, ne videamur contentionis cupidi,
religiosissimi loannis communionem amplectamur, indulgentes ei, atque, ut
conveniens in his rebus moderatio teneatur, non nimium diligenter in eos, qui
resipiscunt, inquirentes. Res enim , ut dixi, magnae eget moderationis,
In eandem aentontiam scribit Ioanni Antiocheno patriarchae, in epi-
stola, quae habetur tomo 5. act. conc. Ephes., nuper Ingoistadii impressi,
his verbis: Optamus autem, ut omnes res suas agant, neque turbas ecclesiis
per Christi gratiam doctorum que ubilibet agentium prudentiam utcunque iam
sedatas dentio excitent, neque vel sibi ipsis, vel aliis negotia facessant. Ceterum
si sunt, qui a Nestoiio aliquando steterunt, nunc vero ex animo resipiscentes a
nugis illis discedere, mutataque voluntate rectam inculpatamque fidem complecti
cupiunt, eos placide suscipere oportet, nec cuiouam illorum praeteritorum gratia
convicium facei e, ne qua ratione ansa quibusdam praebeatur, ut cunctantius ad
meliora festinent.
C. XVI. * Negotiorum: Graece est: ovzut xal i )nels iv toTg rtydy-
paaiv, otav fxtj l$tj to Xlav axQiflig ntQKuj^stv, naQOQuip.lv tiva; id cat:
Sic et ii os in negotiis, ubi non licet exquisitissimam illam rationem servare,
despicimus quaedam.
** Dispendia: Omisit hic Gratianus ex hac epistola ea referre, quae
ad propositam quaestionem maxime faciunt. Sunt autem haec, quae Ivo
etiam recitat: NI haec scribo cognoscens, quod pietas tua tristetur in sanctissi-
mum et Dei cultorem fratrem et comminisfrum nostrum Proclum episcopum, eo
?'uod admiserit in communionem Aelieusium hegumenum, quem quidem ecclesiae
eges Palaestinae praepositum non novem nt. Et infra: §. 1. Igitur ne refugiat
pietas tua sanctissimi et Deo amicissimi Procli episcopi communionem. Una
enim fuit cura mihi et sanctitati eius, et dispensationis modus nulli sapientium
displicuit. Vocem autem: hegumenon, id est praepositum, videtur supplesse
Anastasius, ut exprimeret locutionem graecam: tov ftuv AUievoluv, aut
fortasse illam in suo codice habuit.
C. XVlil. # Exigunt cau sao: In ipsa epistola Leonis haec antece-
dunt: Quum ergo inter vos tantum valuerint aut studia popularium, aut
ambitus superborum, ut non solum laicos, sed etiam secundarum (sic enim
recte legitur in epistolis cum aliis B. Leonis operibus Coloniao impressis,
non saecularium, ut in tomis conciliorum) uxorum viros aut viduarum maritos
ad officium cognoscamus pastorale provectos, nonne aptissimae exigunt causae,
ut ecclesiae, in quibus ista commissa sunt, iudicio severiore purgentur, et non
solum in tales praesules, etc. Est vero caput hoc multis locis in saminsm
redactum, omissa narratione delictorum illorum, quibus minime sanctissi-
mus ille Pontifex ignoscit.
Causa I. Quest. VII. can. 13. 243) nocesB. intuitu: 0 ; necessitate quaedam: DEE 244) judicatum: A Edd. coli. o. 245) omne: Eisp. 246) ABDEQH
247) contra praecepta b. apostoli nihil contra Nicaenorum canonum institutum tentetur: orig. 248) Codd. et Edd. coli. o. || can. 14. 249) Inn. papa: EOE ;
Ep. scr. ao. 414. — Jaffe no. 100. — Alger. I, 15. 250) vel in: Alger. ; a: deest: B 251) igitur: AC 252) Codd. et Edd. coli. o. Alger. || can. 15. 263) in : QH
254) Jn prima actione VII. synodi hab. ao. 787. (tiersio Anastasiana) ; Ivo Prolog. ; Coli. tr. P. II, 24, 3. 255) quidam : E Edd. Arg. Bas. Par. Lugd. I. 256) ergo : EOE
257) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P . 258) consentiant: EOE 259) colloquuntur: BEOE 260) vel: orig. 261) colliguntur: ib. 262) ABCDF Coli. tr. P.
263) Codd. coli. o. 264) Codd. coli, o.,- existimemus: Edd. Arg. Bos. 265) contemptionem: AEFOE; contentiones: B 266) et indulg.: BEOE 207) olus
nogot. : deest: orig. 268) ut non: ib. 269) recognoscentes (recognoscenti: Ivo ) agatur: orig. Ivo Coli. tr. P. 270) dispensatione enim: orig. 271) Inultum:
F Ed. Bas. ; multa: orig. || can. 16. 272) eadem prima actione syn. VU. ex in ter pr et. Anastasii. — lio Prolog. ; Coli. tr. P. II, 24, 4. 273) ABCDF Edd. coli. o. ;
Iuli&num: EOE 274) dispensatores: Coli. tr. P. 275) non tanquam (?): ib. 276) quid: orig. 277) magis: EOE 278) ot anx.: EOH 279) Codd. coli. o. orig.
Ivo Coli. tr. P. 280) Alger. I, 16. 281) sicut: deest: A; ut: Alger. 282) Codd. coli. 0. Alger. 283) applicitarum: ABCD ; hab. ao. 845. — Reg. I, 427. (can.:
raptores virginum); Alger. I, 16. Ll can. 17. 284) temperantur: CDEFQH; rubrica deest et canon est pars antecedentis Gratiani dicti: B 285) de tali : orig. Iteg.
286) et: Reg. 287) cui: Alger. i c. 288) Act. c. 10. — Alger. I. 7. 289) add .: Papa: EOE || can. 18- 290) Ep. XII. c. 5. scr. c. a. 446. Ed. Baller. — Jaffe
«o. 188. — Alger. I, 7. (qui Leonis sensum potius quam verba reddidit) 291) et: Alger. 292) digna districtio moveatur: Eisp. ; in orig. ap. Baller, est ut in textu,
293) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas.; Alger. consuetudo miBeric.: Ed. Bas. 294) definiamus: Eisp.
Corpus lur. can. Ed. Fi iedbcrg.
•335
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA I. QUEST. VII. c. 19-24.
43G
tolleranda, quedam uero penitus amputanda. Illos295 ergo,
quorum prouectio hoc tantum reprehensionis incurrit, quod
ex laicis ad episcopale offitium electi2965 sunt, locum297
suum tenere permittimus, non preiudicantes apostolicae
sedis statutis, nec beatorum Patrum regulas soluentes296,
quia remissio peccati 299 non dat licentiam delinquendi, nec
quod potuit aliqua ratione concedi fas erit amplius inpune
committi, ne quod ad tempus** pia lenitate concessimus
iusta post modum 300 c ultione plectamus.
C. XIX. Donat in tae et Nouatiani, quamuis reprehensibiliter
ordinati , tamen ex necessitate tollerantur.
Idem ad Mauros episcopos 3013
Maximum quoque ex laico, reprehensibiliter licet ordina-
tum, tamen si Donatista iam non est et a spiritu scismaticae
prauitatis alienus est3025, ab episcopali, quam quoquo modo
adeptus est, non repellimus 393 c dignitate, ita ut394 ipse395*1
libello ad nos directo306 catholicum se esse manifestet.
C. XX. De eodeni "C
Idem [ibidem initio c. 3.] 398
Donatum autem Seiacensem 30951 ex Nouatiano (ut con-
perimus) cum sua plebe conuersum ita dominico gregi
uolumus presidere, ut310 libellum suae fidei meminerit ad
nos dirigendum, quo et Nouati3115 dogmatis dampnet erro-
rem, et plenissime confiteatur catholicam ueritateni. Que
autem 312 c nunc certa 313d remisimus consideratione causarum,
antiquisdeincepscustodiendasunt regulis, ne quod ad tempus
pia lenitate concessimus iusta post hac314' ulcione plectamus.
C. XXI. Redeuntes ab heresi post publicam professionem 315
in suis ordinibus recipi possunt.
Idem 316 lanuario Episcopo Aquilegiensi, [epist. III.]317
Saluberrimum enim et spiritualis medicinae utilitate
plenissimum est318, ut siue presbiteri, siue diaconi siue
subdiaconi319» aut320 cuiuslibet ordinis clerici, qui se cor-
rectos uideri uolunt atque ad catholicam fidem, quam
pridem3215 amiserant, rursum reuerti ambiunt, prius errores
suos et ipsos auctores erroris3220 a se dampnatos323*1 sine
ambiguitate fateantur, et 3240 sensibus prauisetiam peremptis
nulla desperandi3257 supersit occasio, nec326s ullum mem-
brum talium possit societate uiolari, cum per omnia illis
professio propria ceperit obuiare. Circa quos etiam canonum
illam constitutionem prccipimus custodiri, ut in magno
habeant beneficio, si adempta sibi omni sepe promotionis in
quo inueniuntur ordine stabilitate perpetua maneant, si
tamen iterata unctione3275 non fuerint maculati.
C. XXII. Ab heresi redeuntes heresim et eius auctores
publice detestentur.
Item ex Concilio Martini Papae , [c. 36.] 328
Si quis episcopus, siue alicuius episcopi presbiter aut
diaconus in alicuius heresis opinionem offendent, et ob hanc
causam fuerit excommunicatus, nullus episcopus in com-
munionem eum recipiat, nisi prius in communi concilio
porrecto fidei suae libello satisfaciat omnibus, et ita liberam
teneat suam purgationem. Hoc idem et de fidelibus laicis
sit decretum, si in aliquam heresis opinionem329» fuerint
nominati330.
V. Pars. Gratian. Ecce, quibus de causis quedam in
ecclesia tollerantur, que eisdem331 cessantibus pia seuerilate umdi-
cantur. Quando autem tolleranda sint333, quando resecanda,
Gelasius Papa distinguit, dicens [Episcopis per Lucaniam,
epist. I. c. 11.J 333 :
C. XXIII. Quando in ecclesia aliqua sint tolleranda33*.
Etsi illa nonnumquam sinenda sunt, que, si ceterorum
constat335» integritas, nocere sola non ualent330, illa tamen
magnopere precauenda sunt, que recipi sine3370 manifesta
decoloratione non possunt. Et 33311 si ea ipsa, que nullo
detrimento aliquociens indulgenda creduntur, uel rerum uel
temporum3390 cogit intuitus, uel acceleratae prouisionis
excusat respectus, quanto magis illa nullatenus sunt muti-
landa, que nec ulla necessitas, nec ecclesiastica prorsus ex-
torquet utilitas?
Aliquando3407 enim pro necessitate uel ecclesiae utilitate
mutilantur et laxantur precepta canonica.
VI. Pars. Gratian. §. 1. Breuiter3*1 ostendimus, qui re-
uertentes ab heresi in suis ordinibus ualeant recipi, uel qui non.
Nunc autem queritur de his 312 B, qui ab hereticis ordinati sunt,
si ad unitatem catholicae matris ecclesiae ab heresi 343 5 redierint,
utrum in eodem ordine iterum ualeant ordinati? „ Semel enim
consecratus “ (ut ait B. Gregarius) 314 „ iterum consecrari non
debet “. §, 2. Item sacramenta, que ab hereticis in forma ecclesiae
ministrantur ( sicut Augustinus 345 testatur) reiterari non debent,
ne non homini, sed sacramento videatur iniuria fieri. §. 3. Red
illud Gregarii de his intelligitur, qui consecrationem sacerdotalem
uel episcopalem acceperunt 346, qui aut per matius inpositionem,
cum ad ecclesiam redeunt, effectum suae unctionis accipiunt, aut
ab eius umministratinne perpetuo cessare iubentur. Similiter illud
Augustini de eadem mislica unctione et de sacramento baptismatis
intelligitur. §. 4. Sunt autem in ecclesia alii ordines, qui sine
sacramentali 347 unctione, sola episcopi benedictione, cum quadam
vasorum uel indumentorum distributione prestantur ; ut sunt
Leuitae et ceteri infra eos constituti. Ili quamuis ab hereticis
ordinentur, tamen ad ecclesiam redeuntes in eodem ordine (si alias
digni fuerint) ab ecclesia ordinentur, nec fiet in cis reiteratio
muneris, cum nichil ab hereticis eis doceatur 348 fuisse collatum.
Unde Urbanus II. scribit Petro Pistoriensi Episcopo et
Rustico Abbati Vallis umbrosae349:
C. XXIV. Redeuntes ab hereticis sunt reordinandi 350a
Daibertum aNegzelone 351 b*, licet symoniaco, non symo-
niace eiusdem confessione reperimus in diaconum ordinatum;
et B. Innocentii Papae sententia constat declaratum, quod
Negzelon, hereticus 352 c (quem constat ab hereticis ordinatum)
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. VII. b) delecti c) post haec — c. 19. a) Id. in eadem epist. c. 3. b) est : deest c) repellamus
d) et ipse — c. 20. a) Salicinensem b) Novatiani c) enim d) certarum e) haec — c. 21. a) sive subd. : deest b) iam
pridem c) errorum d) damnari e) ut f) sperandi g) ne h) tinctione — c. 22. a) aliqua haeres, opinione —
c. 23. a) constet b) valeant c) nisi d) Ac e) rerum temporumque f) Gratian. Aliquando g) iis h) ab heres. : deest —
c. 24. a) ordinandi b) Nezelone* c) heretic. : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Ne quod ad tempus: Haec, quae repetuntur infra c. Bonatum,
sumta sunt ex 2. [in Ed. Ballor, c. 7.J capito eiusdem epistolae.
C. XXIV. * Nezelono: Marianus Scotus in vita Gregorii VII. men-
tionem facit arcbiepiscopi Magdeburgensls hoc nomino appellati.
Causa I. Quest. VII. cau. 18. 295) ceteros vero: orig. Hisp. 29G) Codd. et Ethl. coli. o. 297) susceptum sacerdotium : oriij. ; locum suum : deest:
Mrnr. 298) resolventes: Alger. 299) peccati: deest: ili. 300) Coild. d. EM. coli. o. Alges. || can. 19. 301) Cottii, coli. 0. Alger. — e. G. Ed. Baller. — c. 2.
Tfep - Alf/tr. Ul, 1.3. — Item: KH 303) Oof. coli. o. Alger. 308) Codd. et Edd. coli. o. orig. Alger. 304) dignit. ita ut : deest: Edd. coU. o., ita «t K. ea
1 1 ni" fiodd. coli. o. Alger. 306) odito: orig. Alger. || can. 20. 307) in eodem: KGH; do eod.: deest: et canon cum
super, occo mancius est: Bh 303) tb. c. 6. 7. M. Baller.- Alger. JU, 15. 309) Codd. d Edd. coli. o. pr. I.ngdd. (Seminacensom); - Alger. — Salacinonsom :
* Emico
Elaibertus, uti legitur in uppeud. ad cpp. Urbani II. ap.
«f*. «. f» Jfen. tfsm.NSCm.ISI.) Mlta
. Alunsipost cp. 36. aut Dambcrtus ut legendum censet Gams Series), ab ipso consecratus, fuit episcopus
-f /r..i • v 7 . V „ , — f ~ ‘ — ...... x/tt»7 nuviius ni wnenuum cen
Pisanus. — cf. Urbani ep. 19. directam nsdctn Petro et Rustico.: lvo Pan. in. 81.* Caes IV 40 APDF-
natus : EH 351) ABDP; Auazelone : EQH 352) Codd. et Edd. coli. 0. ho ' ’ } ’
» ordinetur ex integro diaconus ab haereticis ordi»
437
438
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. I. c. i. 2.
quia nichil habuit, dare nichil potuit ei, cui manus inposuit.
Nos igitur tanti Pontificis auctoritate firmati, Damasi353d
Papae testimonio roborati, qui ait: „ Reiterari oportere354®
quod male actum est“, Daibertum, ab hereticis corpore et
spiritu digressum atque utilitati3556 ecclesiae pro uiribus
insudantem, ex integro (ecclesiae necessitate ingruente) 336
diaconem357 constituimus. Ouod non reiterationem existi-
mari358 censemus, sed tantum integram diaconii 359 dationem,
quoniam quidem360^, ut prediximus, qui 361 nichil habuit
nichil dare potuit.
C. XXV. De eodem.
Item Damasus Papa, [epist. IV. de chorepiscopis]362.
Per illicitam manus inpositionem uulneratum caput illi
qui uidebantur aliquid accepisse, habebant, et ubi363 uulnus
infixum est, necesse est medicinam adhibere, qua infixa
sanetur macula; id est, reiterari364 necesse est quod legitime
actum365 aut366 collatum minime probatur367*. Nam quo-
modo possit honorem retinere qui ab illo accepit368», qui
potestatem dare369 non habuit370 legitime, inuenire non
possum.
[C. XXVI.] Lib. 371 » 9. Cod. tit. ad legem Ixdiam repelun-
darum 372. Impp. Theodosius et373b Valenti-
nianus 374 [AA. Florentino.]
VII. Pars. Sancimus eiusmodi375 uiros ad prouincias
regendas accedere, qui ad honoris insignia non ambicione
uel precio, sed probatae uitae et amplitudinis tuae solent
testimonio promoueri, ita sane, ut quibus hii honores per
sedis tuae uel nostram376» fuerint electionem commissi,
iurati inter gesta depromant, se pro administrationibus
sorciendis neque dedisse quidpiam, neque daturos umquam
postmodum fore, siue per se, siue per interpositam in
fraudem legis sacramentique personam, aut donationis uen-
ditionisue titulo, aut alio377 uelamento cuiuscumque378'1
contractus, et ob hoc (exceptis salariis) nichil penitus tam in
ammini strati one positos quam post depositum offitium pro
aliquo prestito beneficio tempore amministrationis, quam
gratuito meruerunt379' accepturos. Et licet neminem diuini
timoris, contempnendo iureiurando3806, arbitremur381 inme-
morem, ut saluti propriae ullum commodum anteponat,
tamen ut ad salutis timorem ex necessitate 382 e periculi
subiugetur38311, si384 quis ausus fuerit prebita sacramenta
negligere, non modo aduersus accipientem, sed etiam aduer-
sus dantem accusandi cunctis tamquam crimen publicum
concedimus facultatem, quadrupli pena eo385, qui conuictus
fuerit, modis omnibus feriendo.
[PALEA386.
C. XXVII. De eodem.
Item Pascalis Papa387*.
Patet symoniacos, ueluti primos et precipuos hereticos,
ab omnibus fidelibus respuendos, et si commoniti non resi-
puerint, ab exteris388 potestatibus obprimendos389. Omnia
enim crimina ad conparationem symoniacae heresis quasi
pro nichilo reputantur390.]
Gratian. His breuiter premissis ad ea ueniamus, que ec-
clesia seueritate disciplinae parata est ulcisci, ostendentes, quibus
accusantibus uel teslificantibus quilibet sint conuincendi; quo
iudice quisque debeat dampnari 391 » uel absolui; si causa uiciata
fuerit 392 quo remedio possit 393 subleuari; si accusatores de-
fecerint, an reus sit cogendus ad purgationem. Et ut facilius
pateat quod dicturi sumus, exemplum ponatur sub oculis, in quo
auctoritates hinc inde controuersantes distinguantur, et quid
sanctorum Patrum sentiat auctoritas liquido intimetur.
CAUSA II.
GRATIANUS.
Quidam episcopus de lapsu carnis a laico inpelitur; duo mo-
nachi, unus subdiaconus, et duo Leuitae aduersus ipsum testi-
monium ferunt; a metropolitano suo sentit se pregrauari; in ipsa
ventilatione causae tres ex testibus deficiunt, siue promissione
decepti, siue canonica examinatione reprobati; expoliatur tamen
episcopus, quia crimen eius notorium erat. (Qu. I.) Hic primum
queritur, an in manifestis iudiciarius ordo sit requirendus ? (Qu. II.)
Secundo, an expoliatus ab aliquo sit iudicandus? (Qu. III.)
Te rtio, qua pena sint feriendi qui in accusatione vel testificatione
defecerint ? (Qu. IV.) Quarto, si1» duorum testimonio sit con-
dempnandus? (Qu. V.) Quinto, si deficientibus accusatoribus sit
cogendus ad purgationem ? (Qu. VI.) Sexto, si remedium sit
dandum ei, qui causa dilationis uocem appellationis exhibuerit ?
(Qu. VII.) Septimo, si laici, monachi 2 uel quilibet inferiorum
ordinum in accusatione maiorum sint audiendi? (Qu. VIII.)
Octauo, quomodo fieri debeat accusatio, an in scriptis, an sine
scripto38?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem nullus sine iudiciario ordine dam-
pnari valeat, mullis auctoritatibus probatur.
De eo namque ait Augustinus [hom. L. de utilitate
penitentiae]4:
C. 1. Dampnari non ualet3* nisi aut3 conuictus
aut sponte confessus.
Nos in quemquam sententiam ferre non possumus, nisi
aut conuictum, aut sponte confessum.
C. II. De eodem'1.
Item Constantinus Inperator8*.
Iudex criminosum discutiens non ante sententiam pro-
ferat9», quam aut reum10 ipse se11 confiteatur, aut per
innocentes 12 testes conuincatur.
Gratian. IIoc** idem testatur Augustinus, et eisdem verbis.
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. VII. c. 24. d) et Damasi e) oportet f) utilitatibus g) quid. : deest — c. 25. a) acceperit —
c. 26. a) Item lib. b) ac c) per nostram d) cuiusque e) meruerint f) iusiurandum g) etiam necessitas h) subiun-
gatur — c. 27. a) condemnari b) fuit — Causa II. a) an b) scriptis — Quest. I. c. 1. a) valet — c. 2. a) profer,
capitalem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXV. * Probatur: In originali [ct ap. Ans.] haoc adduntur: si
perfectum esse debebit.
C. XXVH. * In tribus vetustis exemplaribus poBt caput Sancimus,
omissa Inscriptione Paschalis, et capite isto: Patet, sequuntur continenter
subiecta Gratian verba: His breviter, etc.
Causa II. Quest. I. C. II. * Habefur caput hoc Cod. Thood. lib. 9.
tit. 40. in legis interpretatione, itemquo in capitulis Hadriani c. 57. ct Cap. 5.
c. 156.
** Hoc: Absunt ista ab uno cx pervetustis exemplaribus.
Causa I. Quest. VII. can. 24. 353) Codd. coli. o. — cf. supra Qu. I. c. 18. et cap. sequens. 354) Codd. coli. o. Ed. Bas. leo 355) Codd. et Edd, coli. o. lio
356) urgente: EOH; congruente: Edd. \en. I. Nor. 357) in diae.: Edd. coli. o. pr. Ven. II. Lugdd. 358) aestimari: Ivo 359) diaconi: EOH 360) Codd. coli. o.
pr. ACH (quam quid.); O (qui quid.); quando quidem: Ivo 361) quia: BCEOH\\ can. 25. 3C2) Caput Pscudoisid. ap. Hinchins p. 514. — Ans. VII, 128. — cf.
supra ^ti. I. c. 18. 363) benedictionem quam praedicti Corepiscopi ante suam prohibitionem per manus impositionem dabant, magis nobis vulnus videtur
inferre quam salutem, et ubi : Ans. 364) reiterare : Edd. coll.o. vr. Bas. l'cu. I. 265) add. : non est : Edd. coli. o. pr. Arg. — Ans. ; — add. : est : D 366) vel : EOH
367) approbatur: orig. Ans. 368) Codd. coli. o. 369) dandi: EH 370) habuerit: orig. j| can. 26. 371) Codd. coli. o. 372) c. 6. Cod. luat, (9, 27.) dat. ao. 439.
373) Codd. coli. o. 374) Theodorus: CEOH; Valerius: ABCF Edd. coli, o Valerianus: EGH 375) huiusmodi: BCD 376) Codd. coli. o. 377) alio: deest:
BDF Edd. coli, o., ita ut R. immerito a Covr. insertum esse censuerit.; aliquo: C 378) Codd. coll.o. orig. 379) ABCD Codd. orig.; meminerint: EH; invenerint: O
380) Codd. coli. o. oiig. 381) arbitramur: H orig.; arbitrantur: AB 382) Codd. et Edd. coli, o.; et necessitas: orig. 383) BCEFOH Edd. coli. o. ; subjugantur:
A; subiungetur: D 384) tunc si: orig. 385) eum: CDEH Edd. coli. o. || can. 27. 386) Haec Palea non invenitur : ABF; in AFtnaun posterioris saeculi in
margine scripta est: inCin textu exstat ; Iam in Summa Parisiensi palea esse dicitur (cf.Scbultep. 14.); m CEOH para est canonis antecedentis et do codciu: deest
387) Prior cap. pars exstat ap. Anseltn. contra Wibertum lib. II. (Canisiits Lcct. ant. 3.) 388) add.: etiam: ABD Edd. coli, o . pr. Arg. 389) reprimendis: EFGH
Edd. Arg. Bas. 390) reputabuntur: ADEOH 391 ) ABCD 392) ABCDF; sit: EOH 393) add. : vel debeat: EOH
Causa II. 1) Codd. coli, o.; add.: episcopus: EOH; m EH haec est quaestio 5, ct verba istius quaestionis hoc loco exstant. 2) vel mon.: EGH 3) Codd.
coli. o. pr. ABD
Q u e s t. I. can. 1. 4) hoc autem ita testatur: EOH— Sermo 351. no. 10. Ed. Maur. 5) ABDF; in nullum foratur sentontia nisi aut convictum aut sponto
confessum: EQH 6) aut: deest: AB || can. 2. 7) De cod.: deest: BC, ubi canon cum antecedente coniunc/us est. 8) Capit. Angi Ira mi ap. Hinschius pug. 766.
cf. Lex. Rom. Wisig. Cod. Theod. lib. IX. 30. iuterpr. ad c. 1. (ed. Haettel.) — Burch. XVI, 6. (ex Decr. Adriant); Ans. m, 82. (ex Augustino); Ito Pan. IV, 111.;
Coli, tredec. P. X, 50. 9) Codd. et Edd. coli, o prof. finitivam: Burch. Ans. 10) tcub: L. Rom. Wis. Burch. Ivo 1J) sc: deest: orig. L. Rom. Wis, Burch. ivo
12) Idoneos: Burch. Ans.
28*
439
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. L c. 3-7.
440
C. III. De eodem1*.
Item Gregorius [lib. VIII. epist. 50.] 14
Sicut sine iudicio quemquam nolumus condempnari, ita
que iuste* diffinita sunt 163 nulla patimur excusatione differri.
C. IV. De eodem.
Item Eleuterius Episcopus [ad Episcopos Galliae]16.
Nichil 17 contra quemlibet accusatum18 absque legitimo
et idoneo accusatore fiat. Nam19 et Dominus noster Iesus
Christus ludam furem esse sciebat; sed quia non est ac-
cusatus, ideo non est eiectus20.
C. V. De eodem.
Item Felix Papa [I. ad Paternum Episcopum]21.
Primates22 accusatum discutientes episcopum non ante
sententiam proferant dampnationis **, quam243* aut reum se
ipse25 confiteatur, aut per innocentes et canonice26 exa-
minatos regulariter testes conuincatur. Aliter21 irritam
esse censemus28 et iniustam episcoporum dampnationem, et
idcirco a sinodo29 retractandam, ita ut obpressis ab omnibus
in cunctis causis subueniatur.
Gratian. Idem decernit 803 Zepherinus Papa.
C. VI. Multi per tollerantiam sustinendi sunt, quamuis sen-
tentia diuini iudicii sint condempnati.
Item Augustinus31*.
Unus ex uobis me traditurus est. Bene dixit; ex
uobis, et non: ex nobis. Ex uobis enim est, a quibus per
iudiciariam potestatem confessus aut conuictus exclusus non
est. A me uero, qui nullis indigeo argumentis, et omnia
certissime noui, separatus et diuisus est. Tale est32, ac si
diceret: Etsi ego per occulti iudicii sententiam eum damp-
natum habeo, uos tamen adhuc illum per tollerantiam
sustinete.
C. VII. Nullum reservetur 333 tudicium, nisi rationabiliter
habitum.
Item Gregorius Iohanni Defensori, eunti in Yspaniam,
[lib. XI. epist. 50.] 34
Imprimis requirendum est de persona presbiteri, dilectis-
simi fratris et coepiscopi nostri Ianuarii, et si ita se ueritas
habet, sicut eiusdem episcopi peticio continet, in ecclesia
atque loco851» suo idem presbiter modis omnibus reuocetur.
Si autem dictum fuerit, quia contra ipsum causa aliqua mota
siue probata est, subtiliter ipso presente et pro se rationem
reddente querendum est et genus causae, et modus pro-
bationis, ut ex hoc colligere ualeas, utrum adhuc in exilio36*
demorari, an certe in ecclesia37 0 et offitio suo debeat re-
uocari. §. 1. De episcopi persona386 hoc faciendum39 0 est,
ut, si nulla contra eum criminalis causa, que exilio uel de-
positione digna est, mota siue probata est, is episcopus qui
eo superstite peruerse et40 contra canones in ecclesia eius
ordinari presumpsit41, sacerdotio priuatus ab omni ec-
clesiastico ministerio repellatur. Qui etiam eidem dilectis-
simo Ianuario fratri et coepiscopo nostro tradendus est, ut
aut427 ab ipso in custodia nabeatur, aut certe ab eo ad nos
transmittatur43 s. Episcopi uero, qui eum ordinauerunt, uel
ordinationi eius consentientes interfuerunt44, sex45 mensibus
dominici corporis4611 communione priuati agere penitenciam
in monasterio decernantur, et suprascriptus lanuarius loco et
ordini suo modis omnibus reformetur. Si uero communione
priuatis mortis contigerit47 inminere periculum, benedictio
eis uiatici non negetur. Si autem episcopi in preiudicio48*
condempnationis 49 uel depositionis memorati episcopi se
metu iuaicis consensisse, ac talia fecisse sua5011 sponte con-
fessi511 fuerint, tempus52"1 eis adbreuiandum est, et modus
penitenciae temperandus. Si uero ille, qui locum eius inuasit,
de hac fortasse luce migrauerit53" et alter est ordinatus, quia
leuioris54 culpae uidetur, non550 quasi isti superstiti, sed
successisse defuncto 56 p, episcopatus illi offitium ab ea57q
tantummodo ecclesia interdicatur, ut in alia ecclesia, que
sacerdote uacauerit58, si electus fuerit, possit esse episcopus,
ad Malachitanam59 tamen ecclesiam numquam aliquo modo
reuersurus. §. 2. Gloriosus autem comitiolus quicquid pre-
dictus episcopus per uiolentiam atque insecutionem ipsius
expendisse uel dampnum pertulisse dato sacramento firma-
uerit, eidem episcopo restituere condempnetur60 r. Si autem
aliter61, quam antefati episcopi peticio continet, actum esse
forsitan perhibetur, subtiliter querendum est, et cognita
ueritate cum Dei timore quod iusticiae ordo suaserit ludi-
candum. §. 3. Quia62 igitur635 Stephanus episcopus in odio
suo 641 quedam ficta, et de falsis se capitulis accusatum,
neque aliquid ordinabiliter factum, sed iniuste asserit se
condempnatum, diligenter querendum65 est primo66, si
iudicium ordinabiliter est habitum, si67" alii accusatores,
alii68v testes fuerunt. Deinde causarum qualitas69'1', si digna
exilio uel depositione fuerit70*; si71 eo presente72y, sub iure-
iurando testimonium contra eum73 dictum est; si scriptis
actum est, si74z ipse licentiam respondendi ac defendendi se
habuerit7533. Sed et de personis accusantium ac testifican-
tium subtiliter querendum est76, cuius conditionis sint77bb,
cuiusue78 opinionis, et 79 00 ne inopes sint, ne 80 dd forte aliquas
contra prefatum8100 pastorem82*7 inimicitias habuissent,
utrum83 ss testimonium84 ex auditu dixerint851»11, aut certe
specialiter se scire testati sunt; si86 scriptis iudicatum est,
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. I. c. 3. a) fuerint — c. 5. a) quam apostolica freti auctoritate* — c. 6. a) decrevit — c. 7. a) ser-
vetur b) in loco c) eccl. sua d) supradicti persona e) statuendum f) aut: deest g) per omnia transmitt. h) corporis
et sanguinis i) praeiudicium k) non sua 1) fassi m) et tempus n) migravit o) quum non p) defuncto videatur
q) in illa r) compellatur s) ergo t) ep. odio sui u) id est, si v) atque alii w) qual. est examinanda x) fuit y) prae-
sente qui accusatus est z) vel si aa) habuit bb) sint : deest cc) aut dd) aut ne ee) praedictum ff) episcopum
gg) et utrum hh) dixerunt
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. III. * Iuste: Abest vox ista ab originali. In uno autem manu-
scripto Gratiani eet: iusta sunt diffinita sententia.
C. V. * Apostoli ca freti auctoritate: Haec addita sunt ex epi-
stola FeliciB et Zophyrinl. Nam damnari episcopi sine consensu et auctori-
tate Romani Pontificis nec tunc poterant, nec nunc possunt. 3. q. 6. Discu-
tere. et alibi.
C. VI. * AuguBtinns: Sic in multis vetustis exemplaribus, quamvis
verba huius capitis apud S. Augustinum non sint inventa.
C. VII. * Exsilio: In vulgatis sequebatur: vel deportatione, quae
voces sublatae sunt, quia neque in vetustis Gratiani, neque apud B. Grego-
rium [neque ap. Anselm.] leguntur.
Causa H. Quest. I. can. 3. 13) Do eod.: deest: BCD, ubi canon cum priore cohaeret. 14) Ep. 50. scr. ao. 600. ad Domitianum metropolitatiwn lib. X.
Ed. Maur. — Jaffeno. 1335. — Ans. III, 30. 15) Codd. et Edd. coli. o. || can. 4. 16) Caput Pseudoisxd. ap. Hituchius p. 126. — Jaffe no. LXI. — Ans. m, 54.
(can.: iudicia non modie, can. cont.) Polyc. V, 1, 10. (can. contin.) 17) tamen: Ans. 18) contra queml. accus. : deest : orig. Ans. 19) Ivo Pan. IV, 115. (can.
contin.) 20) deiectus: EQH || can. 5. 21) Caput Pseudoisidor. c. 4.; ap. Htnschius pag. 198. — Jaffe no. C. — Burch. I, 157.; Ans. m, 68.; Ivo Decr.V , 245. (ex
Zephyrino); Coli, tredec. Pari. IX, 6G. ; Caes. XII, 43. — cf. C. III. qu. 6. c. 11.; C. XI. qu. 3. c. 35. 22) add.: quoque: orig. Burch. 23) finitivam: Ivo
24) add. : apostolicam ferant auctoritatem: Burch. in Cod. Frib. sed, in ed. impressa: apostolica fretus auctoritate; fulti auct.: Ivo 25) ipse: deest : DF; esse:
EQH; ipsum: Burch. 26) regulariter: Ivo 27) aliter: deest: orig.; seqq. desunt ap. Zephyrin. 28) censem.: deest: orig. 29) add.: sancta: EQH Edd. coli. o.
30) Codd. coli. o. pr. DE j| can. 6. 31) It. Aug.: deest: Edd. coli. o. pr. Bas. — apua August. caput frustra quaesitum est. 32) Codd. coli. o. j| can. 7. 33) Codd.
coli. o. pr. C 34) Ep. 45. scr. ao. 603. lt b. XIII. Ed. Maur. — Jaffeno. 1530. — Aus. HI, 93.: Caes. V, 54. 35) Codd. et Edd. coli. o. Ans.; in locum suum: orig.
36) add. : vel deportatione: H Edd. coli. o. pr. Bas.; vel depositione: EQ 37) Codd. et Edd. coli. o.; in ecclesiam suam et officium suum: orig. 38) Codd . et
Edd. coli, o.; supraacripta persona: orig. Ans. 39) Codd. et Edd. coli. 0.; fatendum: Ans. 40) Codd. coli. o. 41) praesumserit : BD Edd. coli. o. 42) ABCDFH
Edd. coli. o. orig. Ans. 43) Codd. coli. o. 44) fuerunt : EQH 45) in sex : orig. Ans. 46) Codd. coli. 0. 47) contingit : C Ed. Arg. 48 ) Codd. colL o. Ans.
49) damnationis : Edd. coli. o. pr. Bas. 50) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. 51) Coda, et Edd. coli. o. Ans. 52) Codd. coli. o. pr. B ; — Ans. 53) Codd. coli. o. orig. Ans.
54) levior culpa: oria. Ans. 55) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. 56) xb. 57) Codd. et Edd. coli. o. Aus.; ab illa: orig. 58) eum sacerdotem vocaverit: EG
59) Malochitanam : ACEFQH 60) Codd. et Edd. coli. o. exc. Arg. ; — orig. Ans. — Corr. 61) aliquid aliter : EQH 62) Item quia : EQH - Ivo Decr. VI, 343. (can. :
quod quidam frater) ; Ivo Pan. IV, 82. (ut in Decr.) 63) Codd. coU. o. Ans. 64) ABCDFG Edd. Arg. Ven. I. II. Nor. Lugd. I. orig. Ans. ; in odio sui : EH
65) requirendum: EQH Ed. Bas. 66) primum: 4ns. 67) Codd. coli. o. pr. EH Ivo Deci'. Pan.; aut si: Ans. 68) Codd. coli. o. orig. Ans. Ivo Decr. Pan.
69) AC Ans. Ivo Decr.; qual. examinanda: Codd. coli. rei. 70) Codd. et Edd. coli, o. 71) aut si: orig. Ans. 72) ABEQH orig. Ans. Ivo Decr. 73) add. : contra
eum: EQH Ans.; seu script.: orig. 74) Codd. et Edd. colL o. Ivo Decr . Pan.; si: deest: orig. 75) AJBCDF Edd. coli. o. Ivo Pan. 76) est: deest: EH 77) Codd.
coli. o. /sunt: Ivo Pan. 78) cuiusquo : <nig. 79) Codd. coli. o. Ivo Decr. 80) Codd. et Edd. coU. o. Ivo Decr. Pan. 81) Codd. coli. o. Ivo Decr. Pan. 82) Codd. et
Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. 83) ib. 84) yerum testim.: Ed. Bas.; vero testim.: Ivo Pan. 85) Codd. et Edd. coU. o. Ans. Ivo Decr. Pan, 86) vel si: orig. Ans.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. OUEST. I. c. 7—0.
et87 partibus presentibus sententia recitata est88 Quod
si forte hec solempniter acta non sunt, neque causa probata
est, que exilio uel depositione digna sit, in ecclesiam suam88
modis omnibus reuocetur80. Hii nero, qui contraDei timorem
et statuta canonum eum condempnauerunt, excommunicati
in monasterio8111 ad agendam penitentiam sex82 mensibus
sunt mittendi, ita sane, ut, si cuiquam eorum mortis contigerit
inminere discrimen83 kk, uiatici ei8*» benedictio non negetur.
Ipse autem, qui eo uiuente locum eius temerarie arnbiuitj
priuatus sacerdotio ab omni ministerio ecclesiastico repella-
tur, atque eidem dilectissimo fratri et coepiscopo nostro
tradatur, ut eum aut88 ipse ad nos transmittat, aut apud se
in custodia habeat. Episcopi uero, qui eum ordinare pre-
sumpserunt, uel peruersae ordinationi illius 80 mm consensum
prebuere87, communione88»» priuati sex88 mensibus ad
agendam penitentiam in monasterio deputentur etc. ut supra
de causa lanuarii episcopi et infra10000**. §. 4. Quod si forte
aliqua de obiectis contra memoratum Stepbanum episcopum
proData sunt, aliqua uero doceri minime potuerunt, cauta
omnino consideratione pensandum est, utrum leuiora capi-
tula, an certe grauiora probata sint, ut ex eis qualiter diffini-
tionem tuam debeas formare possis scire. §. 5. Gloriosus
uero comitiolus, si suprascriptus 100 episcopus innocens esse
claruerit, quicquid de rebus eius uel ecclesiae ipsius tulit ei
sine aliqua dilatione restituat etc. ut supra in causa lanuarii
episcopi10! pp. si autem episcopum 110<i'i talem culpam111"
etc. 112 ss et infra in prima causa monachorum110. De per-
sona presbiteri, etc. et infra 114 in causa: Clericus aduersus
clericum. Et infra [in eadem epistola 54. undecimi libri].
§. 6. De persona lanuarii episcopi118 sciendum est, grauiter
omnino et contra leges actum 11,1 “, ut uiolenter de ecclesia
traheretur117; dum118 si quamlibet iniuriam 1181111 a quocum-
que episcopus passus fuerit in ecclesia, iniuriantem lex capi-
tali pena percutiat, et sicut maiestatis reum omnibus1-0 det
illum accusandi licentiam, ut huius legis series loquitur
codicis lib. I. cap. III. constitut. ii.121vv: §. 7. „Si quis in
hoc genus sacrilegii inruperit122ww, ut in ecclesia catho-
lica123** inruens sacerdotibus et ministris, uel ipsi cultui
locoque aliquid inportet iniuriae, etc.“ Et infra i&yy : §. 8.
De persona episcopi Stephani hoc128" attendendum est,
quia nec inuitus ad iudicium trahi, nec ab episcopis alieni
concilii debuit iudicari. §.9.126aaa Contra hoc 127 11,111 si dictum
fuerit, quia nec metropolitanum habuit, nec patriarcham,
dicendum est, quia a sede apostolica (que omnium ecclesi-
arum caput est) hec causa audienda fuerat128 ac dirimenda,
sicut et predictus episcopus petisse dinoscitur. Quia ergo
episcopus 128 cco alieni concilii iudices habuit omnino suspe-
ctos, sententia 130d<1<1 non a suo iudice dicta nichil firmitatis
obtineat 131 cc». &. 10. 132 fff Quod autem dicitur a seruis suis
accusatus, sciendum est, quia audiri minime debuerunt133.
§. 11. I34sss Si uero138 de crimine maiestatis accusatus dicitur,
nec136 ipsum de eo credendum fuit, si uita uel opinio eius
talis ante non extitit137. §. i2.138,i,il> Quod autem dicit138
idem episcopus, quia se absente aliqui uilissimi sint testes
exhibiti, hoc si uerum est, nullius est momenti1'10111. §. 13.nu.kk
Quales 112 autem testes uel cuius opinionis ad testimonium
admittendi sunt lls, plurimae leges ostendunt, que pene nulli
habentur incognitae, que etiam illud 111 111 sanciunt143, ut
uilissimis testibus sine corporali discussione credi non debeat.
§. 14. Quod autem dicitur, quia nichil scriptis11'1 indicatum
est, legendum est tit. XLIV. libri VII. codicis constitutio
ultima1171»1»1", quia scriptis debuit148 iudicari. Nam ibi inter
alia precipitur148»"», ut sententia, que sine scripto 180 dicta
fuerit, nec 1510110 nomen sententiae 182 ppp habere mercatur 18:i.
[PALEA184.
C. VIII. Ultima sententia debet de scripto preferri.
Item Codicis libro VII.188*, titulo de sententiis ex breui-
culo180 recitandis, Imppp. Valentinianus187, Valens
et Gratianus AAA.
Statutis generalibus iussimus, ut uniuersi iudices, quibus
reddendi iuris in prouinciis permisimus facultatem, cognitis
causis ultimas diffinitiones de scripti188 recitatione profe-
rant188. Huic adicimus 1,10 sanctioni, ut sententia, que dicta
fuerit, cum scripta non esset, nec nomen quidem sententiae
habere mereatur, nec ad rescissionem perperam decretorum
appellationis solempnitas requiratur.]
[PALEA181.
Item ex Concilio apud S. Medardum Hincmarus Remorum
Archiepiscopus dixit102;
C. IX. De eodem.
Legum ecclesiasticarum consuetudo et 11,3 auctoritas talis
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. I. c. 7. ii) monasterium kk) periculum II) ei : deest mm) ipsius nn) iidem communione
00) deputentur. Si autem episcopi in praeiudicium101** condemnationis vel depositionis memorati Stephani se metu
iudicis consensisse, ac102 talia fecisse non103 sua sponte professi fuerint, tempus eis abbreviandum est et modus poeni-
tentiae104 temperandus. Si igitur is, qui praedicti Stephani locum invasit, fortasse defunctus est, atque alius in ecclesia
eius episcopus ordinatus est108, illud de eo statuendum est, quod superius de causa fratris et coepiscopi nostri lanuarii
diximus, pp) restit. dilatione. Sed et quaeque108 se in persecutionem ac violentiam eius expendisse, vel damnum idem
episcopus pertulisse iuraverit108, idem memoratus Gloriosus, comitiolus reddat ac satisfaciat. qq) episc. antedictum
rr) culpam commisisse constiterit ss) (quod absit) etc. ut inf. in causa tt) esse actum uu) aliam iniuriam vvHib.Ltit.IIl.
constitut. 10. ww) proruperit xx) ecclesias catholicas yy) infra in eadem epistola zz) ad hoc aaa) Et infra: s. 9»
bbb) haec ccc) qui episcopos ddd) Quia ergo sententia eee) obtin., lectionis huius tenor ostendit libro codicis VII. etc.
fff) Et infra- 5 io Rgg) Et infra: §. 1 1, hhh) Et infra: §. 12. iii) nullius esse momenti lege noscendum est. kkk) Et
infra: §.13. 111) illud- deest mmm) const. ult. : deest nnn) dicitur atque praecipitur 000) ne ppp) quidem sententiae
NOTATIONES
** Si nutem episcopi in praeiudicium: Hacc usquo ad vers.
Quod si forte, addita sunt ex epistola: quemadmodum et paulo inferius a
verbo, dilatione, usque ad vers. Si autem episcopum, ut orationis cursus sit
expeditior. Nam Gratianus referebat sc ad superiora, in quibus habentur
similia, hoc modo ctc. nt supra de cansa lanuarii episcopi. Quorum autem
CORRECTORUM.
capitum initia citantur ex inferioribus causis, ea sic relicta sunt, quemad-
modum antea so habebant, ut modus citandi Gratiano usitatus agnoscatur.
C. VIII. * Iu duobus vetustis codicibus hoc ct sequens caput uon ha-
bentur, et hanc legem codicis B. Gregorius in praecedenti capito manifeste
indicaverat.
p.luo n t «an 7 S71 si* \ns. 88) Edd. coli» o. pr. Jias.; sententiae restitutae sunt: Ans. 89) ecclesia sua: Ans. 90) restituatur vel
9uest* f* f ‘ ® , . •. ARC hoc loro incipit novus canon cum rubrica: Item de his qui condempnant innocentes 91) Codd. tt Edd.
- ~oZ An* OV todd cl Edd. coli. o. ovi/,. Ans. 91) Coli. coli. o.orig. Ans. 95) aut: desst: .1 Ans. 96) OM.
n ' 4,ls' 8-) s°pte»»- Ed. „ ' qg) Codd' ct Edd coli o. 99) septem: C; in sex: Jus. 100) Codd. ct Edd. coli. o. 101) pracludiclo: .Ius.
102) «ut: Ii. 103) non” ’E“' l04)'poen*Wnti«:‘/».( 105) c»t : deest: ib. 100) suprndietus : EGH 107) Codd. et WL coit. o. 108) quaeciinquo: Ji«.
109) so pertulisse asseruerit: ib. 110)6'
lib. III. 111) Codd. coti. 0. 112) Codd. coli,
ad Et infra lltt) Codd. coli. o. 117) tolleretur >
1*21) ACEFUH Ans. ; cap. IV.: Ilti: lib. I. ti
coU flL* m) CCodd'coli o (“l27)CrwW 7oll"o. 1£s/fue“rii :* AC-' lSlj Codil. coii. 'o. Ans. •• quia ergo episcopos : Edd. 'coii. o. 130) Codd. ct Edd. coli. o.
\!ii 131 f* 2rSVCoild ciu'o 12 133) debuerant! EOHs audire debuerant: Ed. Bm. 134) Codd. coli. o. 135) Si vero dictum fuerit, quia de Lee accusatus
- , • 1311 , . 1 \.. . 0- .. 1 1361 nec insis: Edd. coli. o. pr. Eas. 137) stetit: .Ius. 138) Codd. coli. o. Ans. 139) dicitur: des.
J. 7 ; , vw o cr,nuea "S VSi Z U9) QiSa • • t«S. 113) sint: CE 111) Codd. coli. o. Ans. et illud: orig. 145) sciunt: Ed. Bos. ;
140) Codd.ct Edd. collo .Ans. MI) Codd. coli. o. 142) Qu*l . accsi. .ins.^so^, . _ ^ iu(lican,lu'm . Eid. reL 4 u7) codd. ct Edd. coit. o.
UsiVd^bcff- EOH Edd' culto orlg. 150) scriptis: EGH 151) Codd. ,t Edi. coli. o. orig. Ans. 152)75. 153) fn Cscgwtnr: iudices aitlem
lio; uebeat. tuti liJ ) Lotia, et &aa. coii. O. y /I — n;ei fnrbi ti>r nmiAlUre alinub maluerit vel contumax in absentia fnont. Nam
852 ap. Mansi XV, 983. — Rcg. Appdx.
103) commet. ct: deest: Codd, et Edd. coli. o. FUg. Buvch,
443
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. OUEST. I. c. 10—14.
441
est, ut in causis gestorum semper scripturam requirant104,
adeo, ut qui ad sacrum fontem accedit, suum dare nomen
precipiatur. Qui ad summum sacerdotium prouehitur, de-
creto manibus omnium roborato eligitur105. Ordinatus autem
a suis ordinatoribus litteras accipere iubetur. Qui etiam ab
ecclesiastica societate quolibet excessu discinditur, libelli 1,10
inscriptione 107 aut recipitur, aut eicitur108. Sed et 100 qui*
accusatur aut179 excommunicatur, seu reconciliatur, per
scripturam accusari ucl reconciliari iubetur. Et sic in ceteris
liuiusmodi in tantum scriptura deposcitur, ut sicut B. Gre-
gorius in commonitorio ad Ioliannem defensorem exRomanis
legibus sumens scribit171: „ Sententia, que sine scripto172
profertur, nec nomen sententiae habere mereatur." 173J
C. X. Restituendus est, quem neque confessum, neque
amuletum constat esse eiectum.
Item Nicolaus Papa Airardoi'!in Turonensi
Archiepiscopo.
Notum sit tuae fraternae karitati, quod iste presbiter
pauper, nomine Christoforus, de sua angustia ad nostram
clementiam lacrimabiliter sit conquestus, dicens, se falsis
criminibus inpetitum, et ab ecclesia175'' non conuictum
neque confessum inrationabiliter fuisse reiectum170c. Nam,
ut ipse refert, tua177 diligentia per tres uices inquisitione
facta, nulla in se neque de fornicationis crimine, neque de
homicidii consensione178* potuit culpa reperiri179'1, nisi quia
suae paupertatis causa que180 petebantur aut consentire
noluit, aut adinplerelsle non potuit. Quod182fsuus tamen
emulus ultroneus egit, qui ecclesiam illius iniuste preripuit.
Idcirco magnopere monemus reuerentiam tuam, utls3s que,
forte te ignorante, Gieziaca184 cupiditate peracta esse uiden-
tur,tuae fraternitatis censura celeri emendatione corrigantur,
scilicet185 restituendo ecclesiae propriae iam dictum sacer-
dotem, atque ei 180 reddendo tua pietate, quem perdidit
pristinum honorem, et nullatenus canonica instituta alicuius
temeritate187 contempni permittas, quia facientem et con-
sentientem par pena constringit.
C. XI. Antequam causa probetur, aliquis excommunicari
non debet.
Item de libro conslitucionum 18S.
Nemo episcopus, nemo presbiter excommunicet aliquem,
antequam causa probetur, propter quam ecclesiastici canones
lioc189 fieri iubent. Si quis autem excommunicauerit ad-
uersus eam1911 aliquem, ille 101 a, qui excommunicatus est,
maioris sacerdotis auctoritate ad gratiam sanctae com-
munionis redeat; is autem, qui non legitime192 exconununi-
cauerit1931’, in tantum abstineat tempus 194 c, quantum maioris
sacerdotis auctoritati 195 d uisum fuerit, ut199 quod iniuste
fecit197 ipse iuste patiatur.
C. XII. Incerta et dubia indicari non possunt.
Item Augustinus in epistola [CXXXVII.] ad clerum et
ttniuersalem plebem Ipponensem 198 ».
Nomen presbiteri propterea non ausus sum de numero
collegarum eius uel subprimere, uel delere, ne diuinae
potestati sub cuius examine causa adhuc pendet, facere
uiderer iniuriam, si illius iudicium meo uellem iudicio'299
preuenire-'"1 ; quod nec in negotiis secularibus indices faciunt,
quando21121’ aa maiorem potestatem dubitatio defertur2"3'-,
ut pendente relatione aliquid audeant2"-1 conmutare. In
episcoporum quoque 2U5<i concilio constitutum290 est, nullum
clericum, qui nondum conuictus est 297 e, suspendi a com-
munione debere, nisi ad causam suam examinandam se non
presentauerit.
C. XIII. Nec ex 298 » suspicionis arbitrio, nec ante uerum et
iustum iudicium aliquis condempnetur.
Item Melciades Papa [Episcopis Hispaniae]209.
Primo semper omnia2101’ diligenter inquirite, ut cum
iustitia et karitate211" diffiniatis; neminem condempnetis212
ante iustum et uerum iudicium ; nullum indicetis suspicionis
arbitrio; sed primum probate, et postea karitatiuam pro-
ferte sententiam, et quod uobis non uultis fieri alteri
nolite facere.
C. XIV. Qui ab accusatione prohibeantur, et qui recipiantur.
2)^. 213.-1 in xl VIII. 214 tit. de accusationibus et in-
scriptionibus, [1. qui accusare]215.
Prohibentur accusare alii propter sexum uel etatem, ut
mulier et210 pupillus. Alii propter sacramentum, ut qui sti-
pendium merentur217 b. Alii propter magistratum et potesta-
tem218", in qua agentes sine fraude in ius euocari219d non
possunt. Alii propter delictum proprium, ut infames. Alii
propter turpem questum, ut qui duo iudicia aduersus duos
reos subscripta habent, nummosue ob accusandum uel non
accusandum acceperint220. Alii propter conditionem suam,
ut221 libertini contra patronos222. Alii223 propter suspicio-
nem calumpniae, ut illi, qui falsum testimonium subornati
dixerunt. Nonnulli224 propter paupertatem, ut sunt qui
minus quam quinquaginta aureos habent. Hi225 tamen
omnes, si suam iniuriam exequantur, mortemue propinquo-
rum defendant220, ab accusatione non excluduntur. Liberi
libertique non sunt prohibendi suarum rerum defendenda-
rum gratia de facto parentum patronorumue queri227, ue-
luti228c si dicant, ili se a229f possessione ab his expulsos,
scilicet non ut crimen uis230 eis intendant, sed231 ut posses-
sionem recipiant. Nam et filius non quidem prohibitus est
de facto matris queri232, si dicat subpositum ab ea partum,
quo magis coheredem habeat233*; sed eam ream lege Cor-
EDITIO ROMANA.
Causa I. Quest. I. c. io. a) Girardo b) ecclesia sua c) eiectum d) (de quibus impetebatur) reperiri e) implere
f) Quae g) ut etiam — c. 11. a) ille quidem b) excommunicavit c) tempus sacrosancta communione d) maiori sacer-
doti (auct.: deest) — c. 12. a) universam b) quando causae c) refertur d) Et in episc. conc. e) sit — c. 13. a) ex: deest
b) ante omnia c) veritate — c. 14. a)ItemDig. b) merent c) mag. potestatemve d) vocari e) puta f) de g) haberet
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IX. * Sod et qui: In originali est: Sed qui accusatur, vel qui ex- I C. X. * Consensione: Sic est emendatum ex plerisque vetustis
connnniucatnr, reconciliatus per scriptnrei>n accusari, vel reconciliatus commai- exemplaribus. Nam antea legebatur: confessione. Ivo autem habet: eon-
dari iubetur. Et sic, ctc. \ scustt.
Causali. Queat. I. can. 9. 1G4) scriptura requiratur: CF Edd. coli. 0. 165) eligatur: Codd. et Edd. coli. 0. 1C5) libellari: ib. orig. Rrg. Iro
167) scriptione: Codd. coli. o. pr. E Ed. Ileis, Jlurch. : praescriptione: E; descriptione: Edd. coli. rcl. 168) deicitur: Codd. coli. o. orig. Jleg. Burch. Ito 169) et :
drest: EGJl 186) ei: deest: EH; eidem: Ico 187) add.: aut ausu: EGH\\ can. 11. 188) Juliani Egit. noo. 115. c. 5. in
Mdn> Floriae, (ap. Mabiflon Anni.) c. 36.; Jeo Dccr. V, 371.; ib. XIV, 21. (ex Conc. Paris.; can.: dc illicita); XIV, 42. -
Coli, tr P .111, ‘J, (10,) 22. ; Coli. tredex. P. X, 190. ; r/. infra c. G. C. XXIV. qu. 8. 189) haec : ho Pan. 190) euld. : cou
orig. cd. Hae ucl. (sed eam est in varie tale lectionis): Ico Beer. XIV, 21. 42.; eum: ho " - — v
Coti. tr. P. 192) add.: cum: Edd. coti. o. pr. Arg. Has. 193) Codd. coli. o. Ed. Jias. .
. in Ed. JJaaicl. c. 441. — Aiis. dcd. II, 300.;
42. loo Pan. (ut in Decr. c. 21. can. coutin.);
constitutionem : Edd. coli. o. pr. Jias. ; ea :
ho Pan. 191) Codd. et Jvld. coli. o. Ans. dcd.; (ille: deest): Jco Dccr. V.
'as. ho Pan. 194) Codd. et Edd. coli. o. Joo Decr. XIV', 42. Coli. tr. P.; abstin.
i sacra communione: orig. cd. JfacucL Ans. dcd. Jto Jhcr. XIV, 21.; Ivo J’an. 195) ACEFOH; maioris sacerdoti : BD 196) et ut: EOII 197) fecerat: EGH;
fecerit: id. Jias. ; add.: eum excommunicando: ACDF\\ can. 12. 198) Codd. coli. o.; — Ep. 16. no. 4. Ed. Manr.scr. no. 404.; Aus. III, 80. (in Cod. Vatie, deest);
Ivo Dccr. VI. 3fiX_ • noli 1r. P III in /ii i o-4 mo\ niatnt;. va . ev?i/ v.m ...i oaan . V._u r» .-.«.n
. pr. AF (in F pro queri correctum est : conqueri) 233) Codd. coli. o.
445
44G
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. OUEST. I. c. 15-18.
nelia facere ei permissum non est. §. 1. Ab alio delatum
alius deferre non potest: sed eum, qui abolicione publica
tiel priuata interueniente, aut desistente accusatore de234
reis exemptus233 est, deferre238 h non prohibetur. §. 2. Mulie-
rem237 propter publicam utilitatem ad annonam pertinentem
audiri a prefecto annonae deferentem diuus Seuerus238* et
Antoninus rescripserunt. Famosi quoque accusantes sine
ulla dubitatione admittuntur. Milites quoque 239 k, ad hanc
accusationem admittendi sunt. Serui quoque deferentes
audiuntur.
II. Pars. Gratian. Ilis omnibus auctoritatibus datur in-
tclligi, quod nullus est condempnandus , nisi iudicio ordinabiliter
habito aut convincatur, aut reum se ipse confiteatur. Verum
hec de illis inlelligenda sunt-10, quorum crimina sunt occulta;
ceterum que manifesta sunt iudiciarium ordinem non requirunt.
Unde Ambrosius 241*.
C. XV. Sine accusatione manifesta indicantur 212".
Manifesta accusatione non indigent.
C. XVI. De eodem**» .
Item Nicolaus Papa Karolo 244 a Regi [in epistola, quae
incipit: Syllabarum]215*.
Que210 Lotharius uester nepos rex fecit2171' accusa-
tione2180 non indigent. Manifesta enim219d sunt230e opera
eius251f.
Gratian. In manifestis enim calliditate accusantium reus
non opprimitur, nec tergiuersatione propriare crimen celatur,
cum culpa sua sponte se oculis omnium ingerat, atque ideo in
talibus iudiciarius ordo non requiritur, qui ideo tantum 253h insti-
tutus est, ut nec innocentia insidiis pateret adversantium, nec
culpa delinquentis 251 ‘ sententiam effugeret iusti examinis.
Unde Stephanus Papa [V.] Leoni Episcopo Thiancnsi-^0* ;
C. XVII. Ordinem iudiciarium manifesta non desiderat causa.
In238b manifesta et nota plurimis2370 causa non sunt
uerendi testes, ut S. Ambrosius in epistola ad Corinthios
icit d, de fornicacione259 exponens sententiam Apostoli :
„Iudicis, inquam200 c non est sine accusatore dampnare,
quia2(ilf Dominus ludam, cum fuisset202® fur, quia2031’ non
est accusatus, minime abierit201. Cognito205' autem200k
opere isto207 pellendum illum208' Apostolus de cetu frater-
nitatis209 censuit. Omnes enim crimen eius sciebant, et non
arguebant. Publice enim novercam suam loco270 uxoris
habebat, in qua re neque testibus opus erat, neque ter-
giversatione aliqua poterat tegi crimen. Et paulo post:
Absens facie, presens autem auctoritate Spiritus271, qui
nusquam272 abest, iam iudicaui ut presens eum, qui hoc
admisit, tradi satanae in interitum carnis.“
III. Pars. Gratian. Sed sciendum est, quod eorum, que
manifesta sunt, alia sunt nota indici, et incognita aliis; alia sunt
occulta iudici et manifesta aliis 273 ; quedmn vero sunt nota indici,
et aliis. Que iudici tantum nota sunt, sine examinatione feriri non
possunt, quia, dum accusatoris persona assumitur, iudiciaria
potestas amittitur. In una enim eademque causa nullus simul
potest esse accusator et iudex.
Unde Augustinus in omelia de penilentia [que
est L. c. 12.]271:
C. XVIII. Quando aliqui sunt corrigendi , quando Inlleraudi™.
Multi corriguntur ut Petrus; multi tollerantur, ut ludas;
multi nesciuntur, „ donec270 ueniat Dominus, qui illumina-
bit277 abscondita tenebrarum.” Et infra™: §. 1. Nos uero
a communione quemquam prohibere non possumus (quam-
vis hec prohibitio nondum sit mortalis, sed medicinalis)
nisi aut sponte confessum, aut in aliquo siue seculari, siue
ecclesiastico iudicio nominatum atque279 conuictum. Quis
enim sibi utrumque audet280" assumere, ut cuiquam281 ipse
sit et282 accusator, et iudex? Huiusmodi283b regulam etiam
Paulus apostolus281 in235c epistola280 ad Corinthios breuiter
insinuasse intelligitur, cum quibusdam287 commemoratis
criminibus ecclesiasticis 288 d formam289" ad omnia similia ex
quibusdam daret. Ait290 enim: „Scripsi uobis in epistola
ne commisceamini2917 fornicariis. Non utique huius mundi
fornicariis, aut auaris, aut raptoribus, aut ydolis seruientibus,
alioquin debueratis de hoc mundo exire.”292® Non enim
ossunt homines in hoc mundo manentes293'1 nisi cum tali-
us uiuere, nec291 eos possunt lucrifacere Christo, si eorum
colloquium conuictumque uitauerint. Unde et295 Dominus
cum publicanis et peccatoribus comedens: „Non290 est, in-
quit, necessarius297' sanis medicus, sed male habentibus.
Non enim ueni uocare iustos, sed peccatores.”298. Et
ideo299 sequitur300 Apostolus, et301 adiungit302: „Nunc
autem 303 k scripsi uobis non301 commisceri. Si quis frater
nominatur305 aut300' fornicator, aut ydolis seruiens, aut
auarus, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cum huius-
modi nec307m cibum308" sumere. Quid309 enim mihi de his,
qui foris sunt, iudicare? Nonne de his, qui intus sunt, uos
judicatis? De his autem, qui foris sunt, iudicabit Deus.
Auferte malum a310 uobis ipsis.” Quibus uerbis satis osten-
dit, non temere, aut quomodolibet, sed per iudicium auferen-
dos esse malos ab ecclesiae communione, ut, si per iudicium
auferri non possunt, tollerentur potius, ne peruerse malos 3110
euitando ab ecclesia ipse discedens, eos, quos fugere uide-
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. I. c. 14. h) alius deferre i) divi Verus k) quoque qui causas alienas deferre non possunt,
qui pro pace excubant, vel magis — c. 15. a) iudicentur — c. 16. a) Ludovico b) facit c) accusatore d) quippe
e) sunt (teste Apostolo) f) carnis, fornicatio, immunditia, etc. g) propriam h) tantum: deest i) delinquentium —
c. 17. a) Theanensi* b) De c) pluribus d) dixit e) inquit f) quia et g) esset h) sciebat: sed quia i) Ut tolleretur
de medio vestrum qui hoc opus fecit. Cognito k) autem: deest 1) illum fuisse — c. 18. a) audeat b) Cuiusmodi
c) in eadem d) ecclesiastici e) iudicii formam f) non commisceri g) exisse h) viventes i) opus k) autem: deest
1) in vobis aut m) nec quidem n) cibum simul o) malos quisque
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XV. * Ivo in epistola ad Hugonem, quae incipit. Literas V. P. Bic
ait: Manifesta autem accusatione non indigere, testatur B. Ambrosius super
epistolam ad Corinthios, ita dicens de eo, qui cum noverca : Iudicis non ost, ctc.
ut infra, c. De manifesta,
C. XVI. * Sum tum est ex epistola, quao habetur in codice saepe
memorato monasterii Dominicanorum, in qua haec praecedunt: Accusato-
rem autem habere Lotharittm non nisi dium, qui accusator fratrum in Apoca -
l/fpsi appellatur, et opera eius, quae et ipsa eiusdem antiqui hostis instinctu
patrantur, profecto comperimus, quae vero Lotharius rex, etc.
C. XVII. * Exstat integra haec epistola in collectione canonum sino
auctoris nomine in Vaticana bibliotheca.
Causa II. Queat. I. can. 14. 234) vel de: EGH 235) deceptus: BCDF 236) Codd. coli. o. pr. F; alios def.: Ktl Bas. 237) l . 13. ih. cx Marciano
lib. I. de pubi. iud. 238) Codd. et Edd. coli. o. orig. — Con\ 239) Codd. ct F.dd. coli. o. 240) hoc . . . intclligemlum : CEQH; add.: est: EGH\\ can. 15.
241) Sentaitiu sumta est ex commeat. ad Ep. I. ad Corfnth. qui Ambrosio suppositus est. 242) Coild. coli. o. || can. 16. 243) Dc eod. : deest : AD, ubi canon cum
antecedente cohaeret. 244) Codd. et Edd. coli. o. Turrtcrem. 245) Ep. Nicolai atl Ludovicum regem scr. no. 867. — Jaffe no. 2183. — Aus. XII, 35. 246; add. :
vero: EGH 247) Codd. coli. o. 248) ib. 249) ib. Ed. Arg. 250) xb. 251) ib. 252) Codd. coli. o. pr. E 253) Codd. coli. o. 254) ib. || can. 17. 255) Codd. coli. o. ;
Turoncnsi: Ed. Bas. ; Leonitanensi : Ico Pan.; Fragm. ep. deperditae scr. ao. 887. — Jaffe no. 2655. — Ico Decr. VI, 431. ; Ico Pan. IV, 117. ; Coit. tr. P. III, 10,
(11,) 53. — Eadem leguntur apud Qerhoum de aedif. Dei in Pes Anccdot. II, 2, 374. 256) Codd. coli. o. pr. DF 257) Codd. et Edd. coit. o. Ivo Decr. ran. Coli. tr. 1\
258) Codd. et Edd. coli. o. pr. Par. Lugdd. — Ivo Pau. Coli. tr. P.; scribit: Ico Decr. — cf . Cor. c. 5. 259) fornicatore: B Edd. coli. o. Iro Dccr. 260) Codd. coll.o.
Ivo Pan. 261) Codd. et Edd. coli. o. ho Decr. Pau. Coli. tr. P. 2G2) ib. 263) ib. 264) eiecit: Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. 265) Codd et Edd. coli. o. Ivo Decr. Pau.
(MI. tr. P. 266) tft. 267) istius: Edd. Bas. Lugdd. II. III. Coli. tr. P. 268) Codd. et Edd. coli. o. 269) Apost.: deest: Ico Pan. Coli . tr. P. 270) in loco: EGH
271) spiritu: Ivo Pan. Coli. tr. P. 272) nunquam : Ivo Pan. 278) add. : quaedam occulta iudici et occulta aliis: EGH ij can. 18. 274) Sermo 351. no. 10.
Ed. Mtiur. — Aus. m, 70. (can. contin.) ; Poluc. VII, 7, (9,) 11. 275) Qui sunt (sint: B) corrigendi qui tolerandi: AB; vel quando tol.: KOH 276) I. Cor.
c. 4. t». 5. 277) illuminet: Ans.; illuminat: Polyc. 278) ot cetera: Polyc. 279) aut: D EGH Edd. coli. o. 280) Codil. coli. o. Ana. Polyc.; auderet: Edd. coli. o.
281) cuidam: D; cuiusquam: Edd. coli. o. Polyc. 282) et: deest: ADKFGH 283) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 28-1) ap.: deest: EGH 285) Codd. et Edd. coli. o.
286) add. : sua: A Edd. coli. o. pr. Bas. 287) add. : talibus : orig. 288) Codd. ct Edd. coli. o. Aus. 289) ib. 290) I. Cor. c. 5. v. 8. 291) Codd. et Edd. coli. o. Au*.
Polyc. 292) AliCDF FAd. coli. o. pr. Bas. - Aus. Polyc. 293) Codd. coli. o. 294) cf. c. 17. C. XIU. qu. 4. 295) et: deest: Edd. coit. o. pr. Bas. 29 6) Muttk.
c. 9. o. 12. 297) Codil. et Edd. coti. o. 298) add.: ad poenitentiam: C Edd. coli. o. pr. Arg. 299) Idooquo: EGH 300) consequenter: Coild. coti. o. pr. A;
consequentes : Edd. coli. o. 301) et : deest : Codd. coli, o . pr.A 302) I. Cor. c. 5. t». 11. 303) Coild. coli. o. orig. Aus. litlyc. 304) non commisceamini : Md. volL o.
pr. Itas. ; add.: fornicariis: BCDH Edd. coli. o. 305) monstratnr: A; nominetur: Ans. 306) Codd. et Edd. coli. o. orig. Aus. Polyc. 307) Coild. ct Edd. coli. o.
308) ib. orig. 309) quo: orig. Aus. 810) ex: CEQH 311) Coild. et Edd. coli. o. orig. Ans. Pohjc. ; quoque evit.; Corr.
-H7
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. I. c. 19. 20.
448
tur, uinciat312 ad gehennam. Quia et313 ad hoc nobis314 in
scripturis 315 p sunt exempla proposita, uelud310 in317 messe,
ut»i» palea sufferatur usque aci ultimum uentilabrum, uel
intra illa retia, ubi pisces boni cum malis usque ad segrega-
tionem319, que futura est in litore, id est in fine seculi, equo
animo tollerentur. §. 2. Non enim est contrarium huic loco
illud3-0 <i, quod dicit32" Apostolus: „Tu, quis32*5 es, qui
iudicas seruum alienum? suo domino stat aut cadit.“ Noluit
enim hominem ab homine iudicari ex arbitrio suspicionis uel
etiam extraordinario usurpato iudicio, sed potius ex lege Dei
secundum ordinem ecclesiae, siue ultro confessum, siue ac-
cusatum atque conuictum. Alioquin illud cur dixit: ,,Si quis
frater nominatur323 aut fornicator, aut ydolis seruiens etc."
nisi quia eam nominationem uult3-1 1 intelligi, que fit in
quemquam, cum sententia ordine iudiciario atque integritate
profertur? Nam si nominatio sufficit323", multi innocentes
dampnandi sunt, quia sepe falso in quoquam crimina326
nominantur. §. 3. Non ergo illi, quos monemus agere peni-
tentiam, querant sibi comites ad suplicia327v, nec gaudeant,
quia plures iuueniunt sibi similes328w. Nam non329* pro-
pterea minus ardebunt, quia cum multis ardebunt.
C. XIX. Peccatum , quod iudici tantum notum est, ab eo
dampnari non nalct3M.
I d e m in eodem 331 “.
Si peccauerit3321' in te frater tuus, corripe eum inter te
et ipsum solum. Quare? quia in te peccauit. Quid est:
„ln te peccauit?" Tu scis, quia333 peccauit. Quia enim
secretum fuit, quando peccauit in te, secretum quere334, cum
corrigis quod peccauit*®*. Nam si solus nosti quia pec-
cauit in te, et eum uis coram omnibus arguere, non339 eris
corrector 337 d, sed proditor. Adtende, quemadmodum iu-
s tus 333 e Ioseph tanto flagitio, quod de uxore fuerat suspica-
tus, tanta benignitate pepercit, antequam sciret unde illa
conceperat, quam grauidam senserat, et se ad illam non
accessisse nouerat. Restabat igitur33'31 certa adulterii suspi-
cio, et tamen, quia ipse340 non nouerat, quod dicit311s euan-
gelium? „Ioseph autem, cum esset iustus342'1, et nollet
eam diuulgare313, uoluit344' occulte dimittere eam. §. I.3451*
Ergo ipsa corripienda sunt coram omnibus que peccantur
coram omnibus. Ipsa corripienda3101 sunt secretius que pec-
cantur secretius. Distribuite347 tempora, et concordet3481"
scriptura. Sic agamus, et sic agendum est, non solum
quando in nos peccatur, sed etiam349 quando peccatur ab
aliquo, ut350 ab altero nesciatur394 ". §. 2. 3920 Nescio quem
homicidam nouerit3r,3P episcopus, et nemo alius illum nouit.
Ego uolo 394 ‘i illum publice corripere, et399 tu queris inscri-
bere? Prorsus nec prodo, nec350 negligo: corripio307 in
secreto, pono ante oculos36ar Dei iudicium, terreo cruentam
conscientiam, persuadeo penitentiam. Hac karitate prediti
esse debemus. Unde aliquando homines reprehendunt nos,
quod quasi non reprehendamus3695, aut putant nos scire
quod nescimus, aut putant nos tacere si 3001 scimus. Forte301"
quod scis et ego scio : non302v coram te corripio, quia curare
uolo, non accusare. §. 3. Sunt homines adulteri in domibus
suis, in secreto peccant303, aliquando nobis ab uxoribus suis,
plerumque zelantibus, aliquando maritorum salutem queren-
tibus produntur. Nos non prodimus304*', sed in secreto ar-
guimus305. Ubi300 contingit307-'' malum ibi moriatur303 y.
Non tamen illud uulnus negligimus, ante omnia ostendentes,
homini in tali peccato constituto, sauciatamque309* conscien-
tiam gerenti, illud uulnus esse mortiferum.
IV. Pars. Gratian. Quando uero crimen est notum (diis,
et non iudici, nec tunc sine examinatione feriendum est, quia in
crimen sibi occultum iudex sententiam ferre non debet.
Unde Euaristus Papa ait [epist. II.]370:
C. XX. Sententia non precipitanler ferenda est.
Deus omnipotens, ut nos a precipitandae371* sententiae
prolatione conpesceret, cum omnia372 nuda et aperta sint373
oculis eius, mala tamen Sodomae 374 noluit audita indicare
prius, quam manifeste cognosceret 375 b que dicebantur, unde
ipse370 ait377: «Descendam, et uidebo, utrum378 clamorem,
qui uenit ad me, opere conpleuerint, an non est ita, ut
sciam." Deus379 omnipotens, cui nichil est absconditum,
sed omnia ei380 manifesta sunt antequam381* fiant, non
ideo382d hec383 et alia multa(que ob prolixitatem384* capitulo
non inseruimus) per se inquirere dignatus est, non quod ea
ignoraret, sed3551 ut nobis exemplum daret, ne precipites in
discutiendis et iudicandis negotiis380 essemus387, et ne
mala388 proximorum389^ prius quisquam presumat credere
quam probare. Cuius exemplo monemur, ne ad proferen-
dam sententiam umquam precipites simus, aut temere indi-
ligenterque399 indiscussa391 quoquo3921' modo iudicemus393,
dicente ueritatis uoce: «Nolite iudicare, ut non iudicemini 391 :
in quo enim iudicio iudicaueritis iudicabimini," et reliqua396.
Mala uero390' audita nullum moueant, nec passim dicta abs-
que certa probatione quisquam umquam39' credat, sed ante
audita diligenter inquirat, nec 398 k precipitanter 3991 quid400'»
aliquis agat. Si enim Deus401* omnium cognitor4020 Sodo-
morum mala, quorum clamor ad celum usque peruenerat,
omnia sciens prius, nec403 credere, nec iudicare uoluit, quam
ipse ea cum fidelibus testibus diligenter inuestigans, que101
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. I. c. 18. p) scripturis sanctis q) id r) alio loco dicit s) qui t) voluit u) sola sufficit
v) supplicium w) invenerint (sibi . . . simii.: deest) x) Non enim — c. 19. a) Idem in sermone XVI. de verbis Domini
b) peccauerit, inquit, c] in te pecc. d) es correptor e) vir iustus f) itaque g) ipse solus senserat, ipse solus sciebat,
quid de illo ait h) vir iustus i) Mariti dolor non vindictam quaesivit: voluit prodesse peccanti, non punire peccantem.
Quum, inquit, nollet eam divulgare, voluit k) Et infra: §. 1. 1) vero corripienda m) concordat n) nesciatur, in secreto
debemus corripere 0) Et paulo post: §. 2. p) Novit enim nescio q) nolo r) ocul. eius s) corripiamus t) quod
u) Sed forte v) sed non w) proaim. palam x) contigit y) moriatur malum z) sauciamque — c. 20. a) praecipitatae
b) agnosceret c) etiam anteq. d)ob aliud e) hic prolix. vitantes f) nisi (non ... sed: deest) g) quorumque h) quaeque
quoquo i) Nam mala k) ne 1) praecipitando m) quicquam n) Dominus o) cognit. : deest
Causa II. Quest. I. cnn. 38. 312) ducat: AB; viucat: Codd. coli. rei. Ed. Dos.; vel vincat: Ed. Nor. Ven. I.; vel iungat vel mittat: Ed. Arg.; mittat:
Edd. Par. Lugdd. Corr.; vinciat vel iungat: Polyc. 313) ct: deest: AEG Kdd. coli. o. pr. Das.; Polyc. 314) vobis: A Polyc. 315) Codd. et Edd. coli. o. orig. AnS.
Polyc. 81G) ut velut: EQH 317) Mutili, c. 3. ct 13. 318) ut: deest: EGH 310) separationem: Edd. coli. o. vr. Das. 320) Codd. coli. o. 321) Codd. ct Edd.
coli. 0.; in alio loco dicit: Ans. Polyc. — Dow. c . 14. r. 4. 322) Codd. coli. o. orig. Polyc. 323) nominetur: Ans. 324) Codd. coli. o. Ed. Das. 325) Codd. et
fold. coli. o. orig. Ans. Polyc. 326) crimine: Jus. Dedu in c. 5. ad I. Cor. 327) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. Polyc. 328) ib. ; inveniunt: orig. 329) Codd. coli. o.
Ans. Polyc. || can. 19. 330) licet: EGH 331) Codd. coli. o. pr. AD (item); Sermo 82. no. 10. Ed. Maur. — Ans. XI, 26.; Coli, tredec. Part. IX, 199. 332) Codd. et
Edd. coit. o. Ans. 333) add. : in te: ADF Ed. Das. 334) qua re prodis: EGH 335) Codd. coli. o. orig. Ans. 336) add. : iara: EQH Ed. Das. 337) Codd. ct Edd.
coll.o.; corrector erroris: DDF Edd. coli. o. pr. lias. 333) Codd. coli. o. 339) ib, 340) ille: EQH 341) Codd. et Edd. coli, o., sed in EGH: sicut dicit; cf. Matth.
c. 1. v. 19. 342) ADCDFG Ans. 3-13) traducere: Edd. Lugdd.il. III. ; divulgaro et traducere: Edd.rel. 344) Codd. et Edd. coli. o. 345 )\Codd. coli. o. Ans. 346) ib.
347) distinguo: Edd. Ven. 1. Par, Lugdd. 318) Codd. culi, o.; concordabit: Edd. coli. o. pr. Das. 349) ot nua etiam: A; etiam: deest: Ans. 350) et: Edd. Par.
Lugd. I. 351) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. IU. 352) Codd. coli. o. 353) Codd. et Edd. coli. o. pr. A Edd. Lugdd. H. III. ; nescio quem novit : A Ans. 354) D
orig. Ans.; nolo eum: A; illum: deest: orig. 355) at: orig. 356) nec tamen: DEH Edd. coli. o. pr. Arg. Lugdd. II. III. 357) add. : tamen: ADC Edd. coli. o. pr.
Lugdd. ; add.: autem : EH 358) ADF orig. ; oculos ei: H Ed. Das. 359) Codd. coli. o. pr. AH 360) ADCDF Ans. ; si quid: G Ed. Arg. 361) Codd. et Edd. coli. o.
pr. A Edd. Lugdd. II. III. Ans. ; Quod si forte scis: A 362) Codd. coli. o. Ans. 363) peccantes: Edd. coli. o. 364) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. —
Ans. 365) corripimus: EGH Ed. Das. 366) ut ubi: Edd. coli. o. 367) Codd. culi. o. pr. DH; contigerit: D 368) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 369) Codd. coli. o.
Ans. || ca n. 20. 370) Caput. Pscudoisid., desuwlum cx XIX, 25. no. 45. Gregor. Moral. aut C. Aquisgr. ao. 816. lib. I. c. 37. — ap. Hinschius p. 92. — Jaffe no. XX. —
Ans. ded. III, 190. (cnn. contin.); Iteg. II, 311.; Durch. XI, 9.; Ans. IIT, 67.; Deusded. IV, 31.; Ivo Dccr. V, 240. (can.: non eat itaque); Ivo Pan. IV, 116.; Coli,
tr. V. I, 3, 5. ; Polyc. VII, 1, 30.; Coli, trcdcc. P. IX, 51. 371) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Ivo Pan. (?); Polyc.; praecipitante: orig. Ans. ded. Ivo Decr. Coli. tr. P.;
praecipitata: ltcg.; praecipitantis: Durch. Deusded. 272) Hcbr.c.A. 373) sunt: Ans. 374) Sodomorum: Ivo Decr.; add.: et Gomorrhae: Ivo Pan. 375) Codd.
et Edd. coli. o. Coli. tr. P. Polyc. 376) ipso: deest: Rcg. Durch. Deusd. 377) Genes, c. 8. 378) utr.: deest: Ivo Pan. 379) Deus . . . cuius: deest: Durch. Deusd.
380) ei: deest: BEQI1 381) Codd. coli. o. 382) ib. Edd. coli. o. pr. D., ubi non deest 3S3) haec . . . iuseruim. : deest: Ivo Pan. 384) Codd. coli. o. 385) Codd. et
fold. coli, o., sed in Codd. coli. o. pr. DQ deest: non 386) add. : fratrum : Ico Pan. 387) finis can on is : Ivo Decr. ColL tr. P. 388) add.: de cuiusquam persona:
Jvo Pan. 389) Codd. et fold. coli, o.; quorumquam: orig. Ans. ded.; deest: Polyc. 390) indulgentcrque (?): Ans. 391) discussa: Deusd. Polyc.; add.: probata:
fold. Das. Par. Lugdd. ; improbata: fold. rcl. Ivo Pan. 392) Codd. ct Edd. coli. o. pr. EH (quoque quoquo); — Deusded. 393) finis canonis: Rcg. Durch. Deusd.
394) ct . . . iudicabimini: Edd. coli. o. pr. Arg. — Jvo Pan. ~ add.: quod enim non possunt dari in errore persistente: Polyc., ubi hic est finis canonis. — cf.
Matth. c. 7. v. 1. 395) cetera: EGH 396) ADCDF; Mala enim: EQH; mala audit.: Ivo Pan. 397) umq.: deest: Ajis. ded. 398) Codd. et Edd. coli. o. Ans .
Ito Pan. 399) Codd. et Edd. coli. o. 400) Codd. coli. o. pr. B Ans.; quis aliquid: D; quiddam aliquis: orig. Ans. ded. 401) Codd. coli. o. 402) Codd. et Edd .
coli. o. Ivo Pan. 403) nec: deest: Ans. ded. 404) quae: deest: Ivo Pan.
449
450
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. I. II. c. i— 6.
audierat, opere405? conprobaret403ti, nos407 r qui sumus
homines 408s et peccatores, quibus incognita sunt occulta iu-
dicia Dei, hec4u9t precauentes410", nullum411v ante ueram
iustamque probationem iudicare aut dampnare debemus,
manifeste Paulo apostolo dicente412: „Tu, quis 413 w es, qui
iudicas alienum seruum? suo enim domino stat414 aut
cadit415.
V. Pars. Gratian. Quando autem crimen notum est iudici
et aliis, aliquando reus inficiatur factum, ueluti si quis negaret
se416* interfecisse eum, quem sub oculis iudicis in conspectu mul-
torum interfecerat411 y. Hic, quia se reum negat, sine examina-
tione feriri non potest. Aliquando ipsa euidentia operis reum
testatur 413 z, quando opere publico crimen suum confitetur, tunc
post secundam et tertiam correctionem 419 sine examinatione
dampnandus esf420aa, si incorrigibilis extiterit. In hoc itaque
ultimo casu intelligenda est auctoritas illa Ambrosii 421 et Nicolai:
„ Manifesta accusatione non indigent. “ Fornicator enim 422 ille,
in quem sine examinatione sententia apostolica processerat,
publice coram omnibus nouercam suam pro uxore habebat.
Lotharius quoque, de quo Nicolaus 423 scribit, similiter uxorem
suam publice dimiserat, et aliam superduxerat.
Unde idem 424 Nicolaus 42Sa scribit Archiepiscopis et Episcopis
per Galliam, Italiam, Germaniam426h constitutis 427 :
C. XXI. Sine accusatore426 c manifesta ferienda sunt.
Scelus, quod Lotharius rex (si tamen ueraciter rex dici
possit, qui nullo salubri regimine corporis appetitus refrenat,
sed lubrica eneruatione magis illicitis eius motibus429 cedit)
in duabus feminis, Teberga4303 scilicet et Waldrada431c,
commisit, omnibus manifestum est. Sed et dudum episco-
os Teugaldum432 f et Guntarium433^ in tali facto eum ha-
uisse tutores atque fautores, pene totus orbis4341' undique
ad limina seu435 sedem confluens apostolicam referebat436'.
Igitur437 decernente nobiscum sancta sinodo, in presentia
depositi, et ab offitio sacerdotali excommunicari, atque a
regimine episcopatus alienati438 indubitanter existunt.
questio n.
GRATIANUS.
Quod autem1 expoliatus ante iudicem stare non possit, multis
auctoritatibus probatur.
AU enim2 Iohannes Papa [I. ad Zachariam Archiepisc.] 3 :
C. I. Ante litem contestatam possessori cuncta sunt
restituenda.
Antiquitus decretum est, ut4 omnes possessiones, et
omnia sibi sublata, atque cunctos fructus ante litem contesta-
tam preceptor5»* episcopus uel primas possessori restituat.
C. II. De eodem.
Item Nicolaus [Papa]3.
Omnes leges tam ecclesiasticae, quam uulgares et pu-
blice7» precipiunt, ut omnia sibi ablata3 restituantur ei, qui
suis est rebus expoliatus.
C. III. Nullus debet accusari, dum suis rebus fuerit
expoliatus 9a.
Item Stephanus Papa, [epistola II.]10*
Nullus 11 episcoporum, dum suis fuerit rebus expolia-
tus125, debet accusari13c, priusquam143 omnia, que ei13c
ablata sunt 13 f quocumque ingenio, legibus redintegren-
tur17 e: ita ut omnes possessiones185, atque omnes fructus21
ante acceptam22' accusationem primates et sinodus episcopo,
de quo23 agitur, funditus restituant.
C. IV. Nec conuocari ad sinodum, nec in aliquo iudicari
debet expoliatus 24a.
Item Eusebius fratribus constitutis26 per Alexandriam et
Egiptum, [epist. II.]
In scripturis uestris repetimus, quosdam episcopos ue-
stris in partibus a propriis ouibus accusatos, aliquos uide-
licet23 ex suspicione, et aliquos ex certa ratione, et idcirco
quosdam suis esse27 rebus expoliatos, quosdam uero a pro-
pria sede depulsos235. Quos sciatis29 nec ad sinodum con-
provincialem, nec ad generalem30 posse conuocari314 nec
in32 aliquo iudicari33, antequam cuncta, que eis sublata34
sunt, legibus potestati eorum redintegrentur.
C. V. De eodem.
Item Iulius Papa, [in epistola ad Orientales, c. 35. et 8.]35*
Nullus potest uocari33a aut iudicari, antequam omnia
sibi ablata et omnia iura ei in integrum restituantur, quia
non habet priuilegium37, quo possit exui iam nudatus.
C. VI. De eodem.
Item Zepherinus [Papa ad Episcopos Aegypti, ep. II.]38
Preceptum est ergo in antiquis statutis, eiectos39» atque
EDITIO ROMANA.
Causa II. Que st. I. c. 20. p) opere veraciter q) cognosceret r) multo magis nos s) humani et peccatores homines
t) et haec u) praecavere v) et nullum w) qui x) se: deest y) interfecit z) esse testatur aa) est vel puniendus —
c. 21. a) Nicol. Papa b) et Germ. c) accusatione d) Thietberga e) Gualdrada f) Thietgandum g) Gunterium
h) nobis orbis i) Et infra: Igitur — Quest. II. c. 1. a) perceptos — c. 2. a) publicae — c. 3. a) spoliatus b) exp.
aut a sede propria qualibet occasione pulsus c) acc. aut a quoquam potest ei crimen obiici d) priusq. integerrime re-
stauretur et e) illi f) fuerant g) redint. et ipse propriae sedi et pristino statui regulariter reddatur h) possess. et
cuncta19 sibi iniuste ablata20 i) coeptam — c. 4. a) spoliatus b) pulsos c) vocari — c. 5. a) convocari — c. 6.
a) episcopos eiectos
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. II. C. I. * PerceptOB: In vetustis exemplaribus et epiBtola C. V. * Caput hoc confectum est cx decrotis tulii trigesimoqulnto ot
Io&nnis, itemquo Eusebii est: perceptor vel primas possessori restituat octavo, verbis tamen mutatis ot alio modo dispositis.
C. III. * Caput hoc suae integritati ex originali est restitutum.
Causa II. Quest. I. can. 20. 405) Codd. et Edd. coli. o.; et opere: orig. Ans. ded. ; ex opere: Ivo Pan. 406) Codd. et Edd. coli. o. 407) Codd. et
Edd. coli, o.; nos vero: AB 408) Codd. ct Edd. coit o. Corr. 409) Codd, et Edd. coit o. Ans. ded. Ivo Pan.; hoc: BG; haec: deest: Ivo Pan. 410) Codd. et Edd.
coit o. Ans. Polyc. 411) Codd. coit o. Ans. Polyc. — cf. c. 10. C. XXX. gu. 5. 412)~deb. teste apostolo qui: Ivo Pan.—Rom. c. 14. v. 4. 413) Codd. coit o. Ans.
ded. Ivo Pan. 414) aut stat: ACEGIl ; stabit: orig. Ans. ded. 415) cadet: Ans. ded. 41G ) Codd. coit o. 417) ib. 418) ib. 419) quaestionem: A (sed correctum
est: correctionem); correptionem: B 420) Codd. coit o. 421) supra c. 15. 16. 422) autem: EGH 423) quoque rex de quo Nicol. Papa: EQH\\ can. 21.
424) idem: deest: EGH 425) ABCDF 426) Codd. coli. o. 4*27) Ep. scr. ao. 863. ap. Mansi XV, 649. — Jaffe no. 2075. — Ivo Beer. VIII, 226. ; Coit tr. P.
It 62, 35. 36. 428) Codd. coit o. 429) monitis: Coli. tr. P. 430) Codd. et Edd. coit o. pr. C; Thoiberga: C Ivo ; Theuberga: Coit tr. P. ; Theutberga: orig.
431) AB orig. Ivo 432) Codd. coti. o. pr. CD — Ivo Coit tr. P. Edd. coit o. pr. Bas. ; Tougualdum : CD Ea. Bas. ; Theutgaudum : orig. 433) Codd. coit o. orig.
Ivo Coit tr. P. 434) Codd. coli. o. orig. 435) atque: Coit tr. P. 436) Coda, coit o. 437) ergo: EGH 438) alieni: Coit tr. P. 439) exlstant: EGH Ed. Bas.
CauBa II. Quest. II. 1) autem: deest: jEZf || can. 1. 2) Unde ait: EGH 3) Cap. Pseudoisid. ap. Hinschius p. 694., desumtum ex Theod. Cod. /.9. t.10.
c. 3. — cf. Lex Rom. Wisig. t 10. t. 7. c. 2. Ed. Haenet — Jaffe no. CCXI. — Ans. III, 44. (Eusebius; sed in Cod. Vatie.: Ioannea. — can.: ovesque pastori.); ib.
lib. VII. in fine (Symmachus in V. 6ynodo); Ivo Pan. rv, 47. (can.: Undo et antiquitus; can. contin.) 4) ut: deest: orig. Ans. U. 5) ACEOR; praeceptor
noster vel: B; praeceptor vel primas: D orig. Ans. VII. Ivo; episcopus vel praeceptor vol prim.: F; praeceptor, vel episc., vel prim.: Ed.Bas.; praeceptorum
vel primas: Ans. HI. |j can. 2. 6) Ex praefatione Pseudoisidori ap. Hinschius p. 18. —cf. c. 3. C. XXXUI. qu. 2. 7) Codd. coti. o. ; publiccque: orig. 8) sublata:
ABv; inde a voce: ut omnia seqq. cum originali non consentiunt || can. 3. 9) Codd. coit 0. \0)Caput Pseudoisid. (c. 6.) confectum secundum hist. trip. 1 8. c. 12.
et syn. 3. sub Symmacho — ap. Hinschius p. 184. — Jaffe no. XCV. — Burch. 1,142. (can. contin.); Ans. III, 52. (can. contin.); Ivo Decr. V, 255. (can. contin.); Coit
tr. P. 1,21, 3. 11) nullus enim: Burch. Ivo 12) Codd. et Edd. coit o. 13) ib. 14) ib. 15) Codd. coit o. orig. Burch. Ans. Ivo Coli. tr. P. 16) Codd. et Edd. coit o.
Ivo CoU. tr. P. 17) Codd. et Edd. coit o. 18) ib. 19) add .: praedia: Ivo 20) sublata: Ans. 21) eius: EGH; omn. fract. eius : Ed. Bas. 22) A (ubi correctum
est: incept.) BEQH Edd. coit o. pr. Bas. Lugdd.; inceptam: C Edd. Bas. iMgdd.; conceptam: Burch. Ivo 23) add.: Bupra: EGH Ed. Bas. |J can. 4. 24) Codd.
coit o. ; — vocari: AB 25) suis: AB ; deest; CF — Caput Pseudoisid. — cf. spuriam syn. V. Symmachi — ap. Hinschius c. 11. p. 277. — Jaffe' no. CXXIf. — Ans. Ili,
44.; Ivo Decr. V,249. (can. contin.); Ivo Pati. IV, 45. (can..* ovesque pastores) ; Coit tr. P. I, 30, 2. (can. contin.) 26) videl.: deest: Ivo Pan. 27) esso: deest: tb.
28) ABCDF Edd. coli. o. pr. Bas.; eiectos: EGH Ed. Bas.; delectos: Turrecrem. 29) scias: Ans. 30) nec ad gon.: deest: ib. 31) Codd. et Edd. coit o. Codd. orig.
(Sg.); Ivo Decr. Pan.; vocare: orig. 32) ab: Ans. 33) iudicare: orig.; iudicari: Codd. orig. (Sg.) 34) oblata: Ed. Bas.; ablata: Edd. rei. pr. Bas. — Ans. j|
can. 5. 35) Caput Pseudoisid. confectum ad Ennodii apolog. pro Symmacho, ap. Hinschius p. 456. — Jaffe no. CXXXIX. — cf. Ans. ded. III, 144. ; Burch. I, 144.
(can.: ut omnes episcopi); Ivo Decr. V, 257. (Sutus II.) ; Ivo Pan. IV, 46. (can. : item nec convocari) 36) Codd. coit 0. pr. CD; Ed. Bas. 37) scilicot quod
dlftinltiva sententia poBsit admittere (amittere : H) : EGH II c a n. 6. 37) Caput Pseudoisid., haustum ex hist. tripart. t VII. c. 12. — ap. Hinschius p. 133. — Jaffe
no.LXVUI. — Ans. ded. in, 148.; Ivo Decr, V, 246. (can..* nuntiatum est); Ivo Pan. IV, 43. 39) ABCDFH
Corpus lur. can. Ed. Friedberg.
29
451
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. III. c. 1-7.
452
suis rebus expoliatos ecclesias40 proprias recipere, et primo
sua omnia eis41 reddi, et demum, si quis eos42 iuste accusare
uoluerit, equo periculo facere43; iudices esse decernentes
episcopos recta sapientes, et in ecclesia conuenientes, ubi
testes essent singulorum, qui oppressi uidebantur, nec44
prius eos respondere458, quam omnia sua eis et ecclesiis
eorum legibus integerrime46 restituantur.
QUESTIO in.
GRATIANUS.
1. Pars. Qua autem pena feriendi sint1 qui in accusatione
deficiunt, canonum censura diffinit. Penam enim illati criminis
cum dispendio existimationis excipient 2l.
Unde Gaius* Papa3:
C. I. De his4*, qui non probanda ubiciunt.
Si quis5 circa huiusmodi personas non probanda detu-
lerit, auctoritate huius sanctionis intelligat se iacturam in-
famiae sustinere6, ut dampno pudoris et estimationis 7 b
dispendio discat, sibi alienae ucrecundiae inpune insidiari
saltim de cetero non licere.
C. II. Si accusator in accusatione defecerit ®,
talionem recipiat 9.
liem Damasus Papa [ad Stephanum Archiepiscopum,
epist. III.]i®*
Calunipniator, si in accusatione defecerit, talionem re-
cipiat.
C. III. De eodem.
Item ex decreto Adriani Papae [in capitulis ab ipso
collectis, c. 52. m medio]41.
Qui12 non probauerit quod obiecerit13^ penam, quam
ipse 14 b intulerit, patiatur 15 c.
C. IV. De his, qui falsis criminibus 16 aliquem inpetunt.
Item 17 *.
Si quis,s episcopum, aut19 presbiterum, aut20 diaconem
falsis criminibus appetierit21, et probare non potuerit22, nec
in finem231** dandam ei24 communionem censemus25.
II. Pars. Gratian. Aliud est accusationem non inplere,
et aliud2Bb conuicium non probare. Illud enim nulli 27 sine abo-
litione, hoc omnibus licet.
Unde Fabianus Papa [ad Hilarium Episcopum,
epist. III.]28:
C. V. Conuicium non est pro accusatione habendum.
Si quis29 iratus crimen301 cuilibet temere obiecerit31
conuicium non est32 pro accusatione habendum, sed per-
misso tractandi spatio id83, quod iratus dixit, per scripturam
se probaturum esse34 fateatur, ut35, si forte36b resipiscens
que per iracundiam37 c dixit38 iterare aut39 scribere40 no-
luerit, non ut reus criminis teneatur.
III. Pars. Gratian. Sed41 aliud est crimen illatum non
posse probare42*, aliud est 43 d aliqua promissione accusationem
desere: e. Huic enim, qui promissione** deceptus accusationem
deserit, uenia datur; illi uerou, qui crimen illatum probare non
uoluerit, infamia irrogatur.
Unde B. Gregorius scribit Iohanni Corintiorum
Episcopo, [lib. IV. epist. 50.]45:
C. VI. De eo, qui promissione illectus ab accusatione 461
desistit 47 b.
Paulum itaque48 diaconum quamuis culpa sua uehemen-
ter confundat49, quod deceptus promissione ab accusa-
tione500 sui 51 d episcopi destiterit, tamen52 hanc ei culpam
ignoscimus 5S.
[PALEA54.
Omnis* igitur, qui crimen obicit, scribat se probaturum.
Reuera ibi semper causa agitur55, ubi crimen admittitur; et
qui non probauerit quod obierit50, penam, quam intulerit,
ipse patiatur.]
C. VII. Dehisci*, qui accusationem deserunt, ut ecclesiasticos
ordines accipiant 58
Idem 59 b.
Eufemium60 atque Tomam, qui pro deserenda accusa-
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. II. c. 6. b) resp. debere — Quest. III. a) accipient — c. 1. a) iis b) existimationis —
c. 3. a) obiecit b) ipse: deest c) ipse patiatur — c. 4. a) fine** b) aliud est — c. 5. a) crimen aliquod b) fortasse
c) prae iracundia d) est: deest — c. 6. a) accusationem b) deserit c) accus. nuper depositi d) quondam episcopi
sui — c. 7. a) iis b) Item Gregorius eadem epistola
NOTATIONES '
Quest. III. C. I. * Caius: Sic est in plerlsque vetustis, ot habetur
hoc caput in epistola unica ipsius, in qua proxime his antecedunt verba
capitis: Si quis episcopus, infra ead. quaest. 7. In vulgatis autem hic cita-
batur Gelasius.
C. II. * Verba ipsa Damasi referuntur infra 4. q. 4. c. Nullus intro-
ducatur.
C. IV. * Item: Sic est in plorisquo vetustis codicibus. In vulgatis
autem legebatur: Item Damasus Papa. Exstat autem caput hoc in capitulis
Hadriani e. 02. et in concilio Eliberitano cap.75. Ivo citat cxCarthaginensi.
Et in tomis conciliorum adiungitur Carthagincusi III.
** Nec in fine: Sic legitur in concilio Eliberitano, non in hoc tan-
tum canone, sed etiam in aliis, quam ob causam, atque etiam ob glossam
nihil est mutatum. Apud Hadrianum tamen est: nisi in fine dandam ei non
esse communionem. Apud Ivonem: nonnisi in fine dandam ci esse commu-
nionem.
C. V. * Probare: In plerisque exemplaribus sequitur: quia falsum
ORRECTORUM.
est, aliud, ctc. Sed in emendatioribus ea verba vel non habentur, uel alia
manu sunt addito.
** Promissione: Non eat simpliciter dicendum illis, qui pro aliqua
promissione deserunt accusationem, «emper veniam dari Nam in Paulo,
de quo in aubiecto capite loquitur E. Gregorius, aliae adorant causae, quae
in ipsa epistola exponuntur, his verbis: tamen quia plus esse convenit nos
misericordes quam districtos, hanc ei culpam ignoscimus, atque eum in ordine
locoqnc suo recipiendum esse censemus. Nam ci a tempore prolatae sententiae
afflictionem, quam pertulit, credimus ad vindictam huius posse culpae sufficere.
Et inferius in eadem epistola refort aliqua a praedicto Paulo utilitatem
ecclesiao facta, quae etiam movere B. Gregorium potuerunt, ut erga eum
esset dementior. Erant autem in ipso capite multa B. Gregorii verba
omissa, quorum nonnulla visa sunt addenda.
C. VI. * Omnis: Ilinc usque ad finem in vetustioribus ac melioribus
Gratiani codicibus non leguntur, nec sunt Gregorii, sed Fabiani et H&driani
Pontificum, quae infra q.8. c. Qui crimen, et 3.q.6. c.I. citantur ex Fabiano,
et c. fin. ex capitulis Hadriani.
Causa II. Quest. H. can. C. 40) in eccl. . . . recipi: orig. sed in Cod. Sg. ut in tcztu 41) eis: deest: Ans. ded. 42) cos: deest: AB 43) add.: i. e.
accusatorum ponam si probare nequit non evadere: EGH 44) add.: Item: Ivo Pan. 45) Codd. et Edd. coli. o. 46) integ.: deest: AB
Causa II. Quest. ID. 1) Bunt: CDEG 2) CDEFH; accipiunt: AB; recipient: Q ; — estimationis: ABC\\ can. 1. 3 ) Caput Pseudoisid., cuius fons est c. 41.
Cod. Thcod. I. 16. t. 2. — ap. Hinschius p. 214. — Jaffe no. CXV. — Alg. 1, 57. ; Ans. III, 46. a Corr. et liicht. citatur, sed in Cod. coli, nihil invenimus. 4) Codd. coli. o.
5) add.: ergo : orig. Algcr . 6) finis can.: Algor . 7) ABCDF Edd. coli. o. pr. Bus. Lugdd. II. III. || can. 2. 8) doficit: AB; defuerit :*<? 0) accipiat : AB 10) Caput
Pseudoisid., repetitum ex. Theod. Cod. lib. 9. t. 1. — ap. Hinschius p. 502 sqq. — Jaffe no. CLXII. CLXVH. || can. 3. 11) Capit. Angilr. ap. Hinschius p. 766. —
cf. Pscudois. tp. Fabiani ep. 3. c/. c. 1. C. III. qu. 6. — fons capitis est Lex Itoni. \Visigoth. Cod. Theod. IX, 1. interpret. ad. c. 6. ( Ed . Uaenel.) — Deusded. IV, 156.;
I, 61. ; Algcr. IX, 47. 12) ut qui : orig. 13) Codd. et Edd. coli. o. 14) Codd. coli. o. Alg er. 15) ib. || can. 4. 16) criminationibus: Ai? 17) Item Damas, papa:
~~ c- Concil. Eliberitani hab. ao. 305. aut 306. ap. Bruns II, 42. — Jaffe no. CLXVH. — Reg. II, 45.; ib. Appdx. III, 23. (ex C. Carthag.); Bnrch. II, 195.
(»r ap. llcg. 111.) ; Ans. III. in fine; Ito Decr, VI, 240. 18) add.: autem: orig. Hisp. 19) vel: ib. 20) vel: ib. Reg. Burch. Ivo 21) Impetierit: EGH Edd.
coli. o. add.: vel accusaverit: Edd. coli. o. pr. Bas. 22) poterit: eaedem 23) AB orig. Hisp. Reg.; fine: Codd. orig. 24) add.: esse: orig. Hisp. Ans. Ivo
2o) ceus.: deest: orig. Hisp. Reg. Burch. Ans. Ivo; hoc loco in ADEQH can. 3. supra repetitur cum inscr.: item Fabianus 26) Codd. coli. o. 27) nullis: AB ||
can. o. 28 ) Cap. Pseudoisid., desumtum ex Lcg. Rom. Wisigoth. IX, 1, 3. interpret. (ed. Haeuel.); ap. Hinschius p. 168. — Jaffe no. LXXVII. — cf. cap. Hadriani
c. 51. ap. Hinschius p. 766. ; — Ans. III, 89. (87. can. contin.) ; Ivo Decr. VI, 324. ; (can. contin.) ; Ivo Pan. IV, 74. Coli. ir. P. 1, 18, 11. ; Caes. V, 52. 29) quis ergo :
Coli. tr. P. 30) Codd. et Edd. coli. o. Coli. ir. P. 31) add.: vel Imposuerit: Ivo Pan. 32) esse: Coli. tr. P. 33) si id: Edd. coli. o. pr. Bus.; Ivo Pan. 34) esse:
deest: LUll 35) aut: CEGH; quod: L. Wisig . 36) Codd. coli. o. Ivo Decr. Coli. tr. P. 37) Codd. et Edd. coli. 0. ; post iracund.: Ans. Lex Wisig. ; pro iracundia:
orig. ivo Decr. Pan. 38) dixerit: Edd. coli. o. pr. Bas. 39) ac: Ans. 40) inscribere: Edd. coli. o. 41) Sed: deest: E; Aliud verum: H; in D hic novus canon
est cum rubrica: De eod. 42) add. : quia falsum est: CDEGH 43) Codd. coli. o. 44) autem: AB |{ can. 6. 45) Ep. 52. scr. ao. 595. lib. V. Ed. Haur. — Jaffe
3 . r/7*/ •i9, P°lyc’ I» 6» 5. (can.: aequitatem atque sollicitudin.: can. contin.) 46) ABEFGH 47) AEFH; deficit: B; recessit: G 48) itaque:
rl/\i / diae, latorem praesentium: orig. Ans. 49) add.: atque redarguat: oiig, Ans. Polijc. 50) Codd. coli. o. Ans. Poli/c. 51) Codd. et Edd. coli. o.
loco Gratianus quaedam verba omisit, quae exstant in orig. Ans. Polyc. 63) ignoscamus: AB 54) Haec Palea deest in Codd. coli, o.; in F manu posterioris
surena scripta m margine exstat.— Ivo J)ecr. VI, 524. cf. ad c. 1. et 18. C. HI. qu. 6. et C. VI. qu- 1. c. 6. 55) agatur : Edd. coli. o. — Corr. 56) obiecerit: ib. F ||
c an. t. bl) Coda .coli . o. 58) ut accusationem (accusationes: A) deserant (deserentes : EFQH) eccl. ordines (add.: ut: B) accipiant (accipiunt: EGH ; accepe-
runt: C): ABChrbU 59) Codd. coli. o. — Gregor. I. c. Ans. YIH, 36. (can. contin.) 60) Euthemium: AD; Euthenium: F; Authomium: B; add.: vero: orig .
453
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. III. c. 7. 8.
454
tione episcopi sui61* sacros ordines acceperunt62, eisdem63c
ordinibus priuatos esse, atque ita, sicuti64 depositi sunt,
uolumus permanere.
Gratian. Hinc colligitur autem. 65 d clericorum infamiam
per Romanum Pontificem aboleri posse , contra illud 66 Gelasii:
„ Quamquam animas per penitentiam saluare possimus, infamiam
tamen abolere non possumus, “ et61 e illud Stephani, cur» 68 f causas
enumerasse!, ex quibus infamia inrogatur: ,,fIos omnes," inquit,
„stib nota perpetuae infamiae ad penitentiam suscipimus. “ Vel
non fiunt infames lege canonum omnes quos leges seculi infames 69
pronunciant, cum Paulus diaconus, qui non inpetrata abolicione
ab accusatione destitit'10 e, hac auctoritate dignitatem sui offilii re-
cuperanti, quem senatusconsultum Turpilianum infamem pronun-
ciat. Quod, etiam de ea fateri cogimur, que intra tempus luctus
nubit, cum matrimonia hodie regantur iure poli, non iure fori, et
iure poli mortuo uiro mulier soluta est a lege uiri: nubat cui uult.
§. 1. Sed idem Stephanus contra"lh scribit, dicens: ,, Infames
dicimus quoscumque leges seculi infames pronunciant Sed
illud Gelasii et Stephani™: „ Quamquam animas etc. et: „Sub
nota perpetuae infamiae, “ etc. de illis intelligitur, quibus per
ciuilem iudicem infamia inrogatur, quorum sicut examinatio et
castigatio, ita et™ in integrum restitutio non nisi ad ciuilem iudi-
cem spectat. De ea uero, que intra tempus luctus nubit, non
est contrarium ei, quod Stephanus ait: „ Infames'' i dicimus ,“ etc.
Cum enim leges seculi precipue in matrimoniis 75 ' sacros canones
sequi non dedignentur, non uidentur pronunciare infamem, que
apostolica et canonica auctoritate non illicite nubit.
IV. Pars. §. 2. Notandum quoque est, quod aliud est, cum
aliquem pentiuerti criminaliter accusasse et inscriptionem fecisse,
si ab innocente fuerit absolutus: aliud, si pecuniam a nocente
acceperit, ut a probatione eius, quod obiecerat desistat.
Unde in Libro Capitulorum, [c. 175. legitur]16:
C. VIII. De eo, quem penilet criminaliter accusasse.
Si quem penituerit criminaliter accussasse77, et inscri-
ptionem fecisse de eo, quod probare non potuerit78, si ei79
cum accusato innocente conuenerit, inuicem80 se absoluant.
Si uero iudex eum, qui accusatus est, criminosum esse co-
gnouerit, et inter reum et accusatorem81 per obreptionem82*
conuenerit83 de colludio, penam excipiat811 legibus con-
stitutam85.
V. Pars. Gratian. Notandum quoque est, quod, sicut
in 86b DigestN l. XLVIII. legitur, tti. de abolit. criminum
[L I.]: „ Accusatorum temeritas tribus modis detegitur c. Aut
enim calumpniantur , aut preuaricantur , aut tergiuersantur.
Calumpniari est falsa crimina intendere ; preuaricari uera crimina
abscondere; tergiuersari in uniuersum ab accusatione desistere.
§. 1. Sed906** non utique qui non probat quod intendit protinus
calumpniari uidetur. Nam eius rei inquisitio arbitrio cogno-
scentis committitur, qui, reo absoluto, de accusatoris incipit con-
silio querere, qua mente ductus ad accusationem processit 91 e, et
si quidem iustum eius errorem reperti 92, absoluti eum: si uero in
euidenti calumpnia eum deprehenderit 93 f, legitimam penam ei
inrogal. Quorum alterutrum ipsis 94 uerbis pronunciationis mani-
festatur. Nam si quidem ita pronuntiaverit 95 : „ Non probasti, "
pepercit ei: sin autem pronuntiaverit 'je : „ Calumpniatus es," con-
dentpnauti eum. Et quamuis nichil de pena subiecerti, tamen legis
potestas aduersus eum exercebitur. Nam facti 97 s quidem questio
in arbitrio est98 iudicantis: penae uero persecutio non eius uolun-
tati mandatur, sed legis auctoritati reseruatur." Si autem inter-
loquendo*** dixerit: Titius temere accusasse uidetur, non
calumpniatorem pronunciauit. Temeritas enim facilitatis ueniam
continet, et inconsultus calor calumpniae uicio caret, et ob hoc
nullam penam huic irrogari oportet. Supra 99 h lib. XL VII. tti. de
preuaricatorib. [1. 1 .] 169 : §. 2. „ Preuaricator est quasi uaricator
qui diuersam partem adiuuat prodita causa sua. Quod nomen
Labeo a uaria concertatione 101 ‘ tractum ait. Nam qui pre-
uaricalur ex utraque parte consistit 11)2 k, quinimo ex altera. Is
autem preuaricator proprie dicitur, qui publico iudicio accusauerit.
Ceterum aduocatus non proprie preuaricator dicitur. Quid
ergo 103 1 de eo fiet10i? Siue priuato iudicio, siue publico pre-
uaricatus sit 105 m, hoc est prodiderit causam, hic extra ordinem
solet puniri. §. 3. Sciendum 10Cn, quod hodie his 197 °, qui pre-
uaricati sunt, pena iniungilur extraordinaria Et infra: §. 4.
„ Accusator1*® de preuaricatione conuictus, postea ex lege non
accuset109P.“ Et infra 1 10 q : §. 5. „ In omnibus causis (preterquam
in sanguine) qui delatorem corrumpit ex Senatusconsulto 11 1 r pro
uicio habetur. “ Et infra lib. XL VIII. tti. de abolitionibus cri-
minum112: §. 6. „Preuaricatorem eum113 esse ostendimus, qui
colludit cum reollis, eo quod proprias quidem probationes dis-
simularet, falsas uero 115 1 accusationes 116 u admitteret. §. 7. Si
quis autem ab accusatione citra abolitionem destiterit, punitur.
Abolitio priuatim a presidibus postulari ac inpetrari solet; item
pro tribunali, non de plano, nec preses hanc cognitionem alteri
demandare potest. Si plura crimina idem eidem intulit111 v,
singulorum debet abolitionem petere, alio quin1™"', prout quid
omiserit1™*, eius nomine senatusconsulti penam patietur .“ Et
infra120 y titulo eodem: „ Destitisse eum accepimus 121 z, qui
totum 12211 animum agendi deposuit, non qui distulit 123 accusa-
tionem, sed qui permissu inperatoris ab accusatione destitit, in-
punitus est." §. 8. Abolitio auteml-lhh penam remittit, infamiam
non tollit. Unde Inppp. Valens 125, Valentinianus, et Gratianus
IX. lib. C. eod. titulo de generali abolitione dixisse leguntur 126 :
„Indulgentia, patres conscripti, quos liberat 127 notat, nec in-
famiam criminis tollit, sed penae gratiam facit." Sim autem:
restituo te in integrum, princeps dixerit, infamiam tollit. Unde
in eodem lib. tti. de sententiam passis et restitutis, cuidam deportato
in insulam inperator Antoninus 129 dixisse legitur: „ Restituo te in
integrum prouinciae tuae," et adiecti: „Ui autem scias, quid sit
in integrum restituere, honoribus 130 cc et ordini tuo, et omnibus
ceteris."
EDITIO ROMANA.
Causali. Que st. III. c. 7. c) eisdem sacris d) autem : deest e) contra f) qui quum g) destiterat h) econtra
i) matrimonio — c. 8. a) accipiat b) in : deest c) detegit., et tribus poenis subiicitur d) §. 1. Calumniatoribus poena legi-
time89 irrogatur**. Sed e) processerit f) deprehendit g) Nam (ut Papinianus respondit) facti hjUlpian. i) certatione
k) constitit 1) igitur m) est n) Sciendum est o) iis p) accusat q) Et infra: deest r) ex Senatuscons.: deest s) reo,
et translatitie munere accusandi defungitur t) vero rei u) excusationes v) intulerit \v) alioqui x) admiserit y) infra:
deest z) accipimus aa) in totum bb) enim cc) restituo te honoribus
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VH. * Episcopi sal: Haec verba in eo epistolae loco non sunt,
sed ex iis, quae antecedunt, innuitur, eum, & quo Euphemius et Thomas
ideo ordinati fuerunt, ut ab ipsius accusatione desisterent, fuisse proprium
illorum episcopum.
C. VIU. # Per obreptionem: Apud Ivonem legitur: facium ver
conuptioncin conscii sntn, de colludio poenam excipiat legibus constitutam. Sed
iu interpretatione logis 1., quae est iu Cod. Theodos., hoc modo : per cor-
ruptionem de absolutione reatus convenerit, is, qui reus probatur, remoto con-
ludio poenam excipiat legibus constitutum.
** Calumniatoribus poena legitimo irrogatur: Haec verba,
licet in collatis Gratiani manuscriptis exemplaribus non habeantur, tamen,
quia sunt etiam in Pandoctis, non Bunt expuncta.
*** Si autem interloquendo: Hactenus retulerat Gratianus verba
jurisconsulti. Hinc autom usque ad vers. Oportet, refert tantummodo sen-
tontiam.
Causa n. Que st. m. can. 7. 61) ep. sui: deest: orig. Ans. 62) susceperunt: ABCD 63) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 64) ut: Ans. 65) Codd. coli, o.
6G) imo Calixti ep. II. Pseudois. c. 16. ap. Hinschiusp. 140. Ivo Beer. IX, 23. 07) Codd. coli. o. G8) ib. 69) inf. : deest: EU 70) Codd. coli. o. pr. CD (destiterit)
71) Codd. coli. o.pr. B, ubi deest 72)c. 17.C. Vl.gw. 1. 73)et: deest: EOH 74) infamem : AB 75) Codd. coli. o.pr. D |J c an. 8. 76) Codd. coli. o.pr. AF; in CLXXV.
Capitulo: A — Imo est interpretatio ad c.l.Cod. Theod. lib, 9. tit. 37. (in Lege Rom. WisigoVi. Cod. Theod.lX, 27. interpret, ad c.l.ed. Hnenel.) — Ivo Decr. XVI, 251.
Coli. tr. P. III, 29, (30,) 175. 77) acuBare: orig. Ed. Haencl; si quis poen. acc. : Coll.tr. P. 78) potorit: ABCF 79) ei: deest: Edd. coli. o.pr. Bas. 80) iuvicom..
colludio: deest: B; invie convenerit: deest: A, et manu posterioris saeculi in margin. addit, est. 81) add.: vel actorem: EOH 82) correptionem :
Coli. tr. P. 83) conven.: deest: ib. 84) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Coli. tr. P. 85) leg. constit.: deest: AB; add.: turpis pactio lex: E; turpis pactu» lex: H;
turpis pacto: Q 86) Codd. coli. o. 87) l. 1. seqq. de sc. Turpiliano et de abol. crini. (48, 16.) — in F totum dictum Orat, deest. et manu posterioris aetatis in marg.
scriptum est. 88) Codd. et Edd. coli. o. 89) lege Remmia: orig. 90) Codd. et Edd. coli. o. 91) CD orig. 92) repererit : orig. 93) ABC EOH orig. 94) et ipsis : EOH
95) pronunciavit: EH 96) add.: ei: EOH 97) Codd. et Edd. coli. o. 98) est: deest: AB 99) Codd. coli. o. 100) /. 1. sqq.Dig. (47, 15.) 101) Codd. et Edd. coli. o.
pr. Lugdd. II. IH. 102) Codd. et Edd. coli. o. — Corr. 103) Codd. coli. o. orig. 104) fiat: EH 105) Codd. coli. o. orig. 106) ABCD orig. 107) Codd. coli. o. ; is:
orig. 108) l. 5. cit. 109) ABCD 110) Codd. coli. o. - l. 7. ib. 111) Codd. et Edd. coli. o. orig. ; add. : Turpiliano : CDEH Edd. coli. o. pr. Arg. 112) /. 1. §. 6.
Dig. (48, 16.) 113) eum: deest: EOH 114) Codd. et Edd. coli. o. 115) Codd. coli. o. 116) Codd. coli. o. pr. D ; Ed. Bas. 117) Coda. coli. o. orig. 118) tb.
119) AB Edd. coli. o. pr. Lugdd. H. III. Codd. oxig. — Corr.; commiserit: C; obmiserit: EOH 120) Codd. coi. o. — l. 13. «I». 121) accepimus: Codd. culi. o. pr. A;
accipiemus: orig. 122) Codd. coli. o. Ed. Bas. 123) distulerit: Edd. coli. o. pr. Bas. 124) Codd. coli. o. 125) Valentinus: ABCD; Valerianus: BOII
126) c.3. tit. 43. 127) add.: a poena: Edd. coli. o. pr. Bas. 128) Si ... tollit: neque exstant in constit. cit. neque in l. 5. Cod. Theod. de induig. crim. (9, 38.)
129) Antonius; EOH — c. 1. tit. 51. 130) BDH orig.; restituo honor.: CEO
29*
455
456
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST, V. c. 1—7.
QUESTIO V*
GRATIANUS.
I. Pars. Deficientibus uero accusatoribus reus1 non vide-
tur esse cogendus ad purgationem. Sicut enim possessor 23 de-
ficiente actore 3 titulum suae possessionis probare non cogitur , ita
qui inpetitur ad innocentiam suam purgandam 45 cogendus esse
non creditur. Auctoritate quoque Cornelii Papae, et Triburiensis
concilii sacerdotes iurare prohibentur, nisi pro recta fide.
Ait enim Cornelius, [epist. II. ad Rufum, Episcopum
orientalem]5*:
C. I. Juramentum a sacerdotibus non est exigendum.
Sacramentum6 hactenus a summis** sacerdotibus uel
reliquis73 exigi, nisi pro recta fide, minime cognouimus
fieri nec sponte eos8 iurasse reperimus.
[C. II.]»3 * * *
Item10b.
Nos, sequentes113 sanctorum iura apostolorum 12 3
eorumque successorum firmamus, et sacramenta incauta13 * * * * * *
prohibemus.
[C. III.]»3
Itemlbb.
Nos sacramentum ab16c episcopis nescimus oblatum,
nec umquam fieri debet*.
C. IV. Si quisti presbiter contra laicum, uel laicus contra
clericum 18 3 querimoniam habet 19 b.
Item ex Concilio Triburiensi, [c. 21.] 20
Si quis presbiter contra laicum, uel laicus contra presbi-
terum aliquam habet querimoniae controuersiam, episcopo
precipiente21 sine personarum acceptione finiatur, laicus223
per23 iuramentum (si necesse sit)21 se expurget23; presbiter
uero26 uice iuramenti27 per sanctam consecrationem inter-
rogetur, quia sacerdotes ex leui causa iurare non debent.
Manus23d, per quam corpus et sanguis Christi conficitur,
iuramento polluetur29? Absit, cum Dominus in euangelio
discipulis suis (quorum uicem nos indigni in sancta gerimus
ecclesia) dicat: „ Nolite 30 omnino iurare; sit autem sermo
uester: est, est; non, non. Quod autem his habundantius
est a31 malo est.“
II. Pars. Gratian. Verum his auctoritatibus non omni-
moda iuramenta prohibentur fieri a sacerdotibus, sed tantum in-
cauta et ea, que pro qualibet causa temporali iudicio offeruntur.
Cum autem populari infamia sacerdotes obprimuntur, tunc ad
innocentiae suae assertionem iuramenta debent offerre 32 e.
Unde Gregarius Papa ait [III. ad Bonifacium,
ep. 1. 33 3 ;
C. V. Sacerdos a populo accusatus iuramento inno-
centiam suam affirmet 34 b.
Presbiter35 uel quilibet sacerdos si 36 a populo accusatus
fuerit37, et 38 certi39 testes inuenti40c non fuerint, qui crimini41
illato ueritatem dicant423, iusiurandum in medio43 faciat44e,
et illum testem proferat de innocentiae suae puritate, cui
nuda45 et aperta sunt omnia.
C. VI. De Leone episcopo, quem B. Gregarius fecit
purgationem prebere.
Item ex Registro 463 Gregorii, [lib. II. Indict. 10. epist. 23.]
ad lustinum Inperatorem capitulo VII. 475 *
Habet hoc proprium48 antiqui hostis inuidia, ut quos
inproborum49c actuum perpetratione50 (Deo sibi resistente)
deicere51 nor) ualet, opiniones52 eorum falsas533, ad presens
simulando, dilaceret. Quoniam igitur 51 quedam contra sacer-
dotale propositum de Leone fratre et coepiscopo nostro
sinister rumor asperserat55 e, utrum uera essent districta
diutius fecimus inquisitione perquiri, et nullam in eo culpam
inuenimus de his, que dicta fuerant. Sed ne quid uideretur
omissum56, quod5' nostro potuisset58 cordi remanere ambi-
guum591, ad B. Petri sacratissimum corpus districta eum ex
habundanti fecimus sacramenta prebere. Quibus prestitis
magna fuimus°°s exultatione gauisi, quod huiuscemodi61
innocentia62*1 eius euidenter enituit63. Pro qua re gloria
uestra predictum uirum cum omni karitate suscipiat, et re-
uerentiam ei, qualem sacerdotem64* decet exhibeat, nec
aliqua65k cordibus 661 remaneat de his, que iam sunt purgata,
dubietas. Et67 m ita suprascripto68 uos episcopo deuotissime
oportet in omnibus adherere, ut congrue decenterque Deum
in eius persona, cuius minister est, uideamini69 honorare.
C. VII. Quod703 B. Gregarius Mennam episcopum
iuramento purgari fecit.
Item ex eodem ad Brunichildam Reginam Francorum,
cap. CCXXXVII.Hh
Mennamuero 72 reuerentissimum fratrem et coepiscopum73
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. V. a) rei possessor b) probandam — c. 1. al Dei ministris — c. 2. a) C. II. De eodem b) Idem
paulo inferius c) exempla sequent, d) sanctorum apost. — c. 3. a) C. III. De eodem b) Idem ibidem c) ab: deest —
c. 4. a) presbyterum b) habeat episcopo praecipiente terminetur c) et laicus d) Manus enim e) offerri — 0.5. a) ait:
deest b) asserat c) inventi: deest a) approbent e) erit — c. 6. a) Regesto b) Praetorem* (cap. VII.: deest) c) in pravorum
d) falsa e) aspersit f) dubium g) sumus h) experimento innoc. i) sacerdoti k) ne qua 1) in cordibus m) Sed —
c. 7. a) Quomodo b) lib. XI. epist. 8.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. V. * Quintam ponit post tertiam, quia harum questionum
simillimum est argumentum.
C. I. * In vetustis codicibus caput hoc coniunctum est cum duobus se-
quentibus, quae sunt ex ead. epistola Cornelii Papae.
** Suminis: Sic habet originale. Sed Burchardus et Ivo in quinta
parte: ab episcopis et reliquis ordinibus exigi. Idem vero Ivo in parte 12.: a
summis sacerdotibus vel reliquis Vei ministris.
C. ni. # Debet: Sequebatur: nisi pro recta fide , quae sublata sunt,
quia neque in optimis manuscriptis, neque in ipsa epistola hoc loco haben-
tur, sed sup. ead. cap. 1.
C. VI. * Praetorem: In codicibus Gratiani eat: Imperatorem. In
epistola excusa (nec tamen in Ed. Maur.J legitur: Iustino Presbytero, emen-
datum vero est ex duobus vetustis coaicibus epistolarum et Polycarpo;
cstque idem Iustinus, ad quem scripta eat epistola 2. libri I., in libris etiam
impressis incorrupta inscriptione.
Causali. Quest. V. 1) reus: deest: ABF 2) Codd. coli. 0. 3) auctore: ABDE 4) Codd. coli. o. |[ c a n. 1. 5) Caput Pseudois., haustum ex act. I. conc.
verso: O 19) Codd. coli. o. 20) hnb. ao. 895. ap. Hartsheim Cone. II, 397. (c/. Wasscrschlcben Beitr. p. 21 ^sqq. 107 ~san.) — Rea. Aopdx^Ul, 44.’ (can. coni.};
Burch. II, 182. ; Ivo Dccr. VI, 227.; Ico Pan. V, 10.; “ ”r '** - - • • ~ ”3 - — - - --
et Edd. coli. o. Reg. Burch. Ivo Decr.
iuramenti: orig. 28) Codd. coli. o. j „ ....
Si?,^i,P?lluatur: tr' P'; non P°1Iu3tur : 1^1- 3°) i!atth- e. 6. P. 34. 31) ex: CEFS Edd'. coli. o". pr. Bas. Lngdd. II. III. — Burch. Ivo Pau.
. ' C3n' 5 * *' 33) Codd- coli. a. - Ep. Gregorii II. scr. ao. 726. ap. Mansi XII, 245. (m JaffeMo». Mognnt. non exstat.) — Jaffc no. 1367 . — Burch. II, 180.:
Aiis. II, 79.; Iro Decr. VI, 231.; Ivo Pan. V, 9. — in omnibus can. contin. — Alger. II, 35. 34) ABBFH; confirmet: C; firmet: EG 35) Episcopus: EGH ;
Ee presbytero vero si quilibet sacerdos a populo fuerit accusatus : orig. ; de presbytero . . . quolibet (in ciero : Ivo Decr.) a populo accusato : Burch. Aus.
mVecr.Pan. 36) si: deest: Alger. 37) fuer.: deest: EH Alger.; fuer. et: deest: Ans. 38) si: orig. Burch. Ans. Ivo Dccr. Alger. 39) cum: AB 40) Codd. et
tdd.colt. o. 41) criminis illati: DEGH Edd. coli. 0. Alger. 42) Codd. et Edd. coli. 0. Burch. Ans. Ivo Decr. Pan. 43) modio: Ivo Pan. 44) Codd. el Edd. coli o.
pr. C;lv° Pan. ; nat: C 45) nota: Alger. || can. 6. 46 ) Codd. coti. o. 47) »6. Edd. coli. o. Burch. Ivo Dccr. — Bp.*S3. scr. ao. 592. lib. II. Ed. Maur. — Jnffe
!•'«;/« ded- n’ 272- i Burch. 1. 194.; Ans. Vr, 1G9.; Ivo Decr. V, 309.; Ivo Pan. V, 5.; Polyc. VI, 11, (10,) 11. 4S) primum: AB 49) Codd. et Edd.
illum ruL™?1 : 61, deoiPorB 1 Ml£- «'«■«• 52) opinionem : Ivo Decr. Pan. 53) Codd. coli. o. pr. F 54) igit. : deest : Ans., ubi hoc est
imUum canonis. 55) Codd. et Edd. coli. o. orig Coli. citt. 56) ambiguum: Edd.coll.o.; commissum: Folgc. 57) aut: orig. Ans.; deest: Ans. ded. Burch. Ivo
s 1 <>rr,!,'7^,‘s,’'r.p0asn ^,IS' ' potuiBse: B,,rch. h’0 59 ) Codd. coli. o. 60) ABDEFH: deest: Ans. 61) huiusmodi: Aus. 62) Codd. coH. o. Ans. ifsd.
Po!/C' „63J innotuit: Ans., (ubi hic est finis canonis): Polyc. 64 ) ABCDEII Edd. coli. o. Ico Pan. 65 ) Codd. coli, o.; uecquaedam:
%'?■ p's- ““-.f %■/ a,e, ulla '• Jfi° ?ecr- * uIl? : *° r,m- 6<y Coid- ct Edd- ooll o. orig. Ans. ded. Burch. Ivo Decr. Pan. Polyc. ; cordib. : deest: Ivo
Vo k sZ aoLvrh u'pr' 0f&L h DeCf 68) supradicto: Ivo Pan. 69) videam.: deest: Ans. ded. || can. 7. 70) Codd. coU. o. 71) ib.
Zjprne', It Xm,Ed- Maur- ~ J„aJ{ »“■ 149°. - A»is. ded U, 273. ; Burch. I, 190. ; Ivo Dccr. V, 311. ; Ivo Pan. V, 6. ; Polyc. VI, 11, (10,) 12. 72) vero :
deest. ABF 73) fratr. coepUcopumque: CD Ans, ded. Burch. Ivo Decr, Polyc.; fratr. nostrumque coep.: F v V 1 '
457
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. V. c. 7—12.
458
nostrum, postquam ea, que de eo dicta fuerant74, requirentes,
in nullo inuenimus esse7® culpabilem, qui insuper ad sacratis-
simum corpus B.Petri apostoli76 sub iureiurando satisfaciens,
ab his, que obiecta fuerant eius opinioni77, se demonstrauit78
alienum, reuerti illum 73 0 purgatum absolutumque permisi-
mus, quia, sicut dignum erat, ut, si in aliquo reus existeret,
culpam in eo canonice puniremus, ita dignum non fuit, ut
eum adiuuante innocentia diutius retinere uel affligere in
aliquo deberemus80. 1. Purgationem81* tamen ante te83
duobus sacerdotibus sibi iunctis83, ubi accusator cessauerit,
eundem hoc84d ex se prebere tuo committimus85 arbitrio.
Vulgarem denique, ac nulla canonica sanctione fultam legem,
feruentis scilicet86 siue frigidae aquae, ignitique ferri con-
tactum, aut cuiuslibet popularis inuentionis (quia fabricante
hec sunt omnino87 ficta88 inuidia), nec ipsum exhibere, nec
aliquo te modo uolumus postulare, imo apostolica auctoritate
prohibemus firmissime.
C. VIII. De Maximo Salonitano episcopo, ut83» sacramento
semei90b ipsum expurget 31 c.
Idem Castorio Notario Rauennae [lib. VII. Indict. 2.
epist. 8o.]92d
Quanto a nobis creditur932, et94f necessarias uides
causas iniungi, tanto strenuum debes95 te et sollicitum ex-
hibere. Proinde, si Maximus Salonitanus prestito sacramento
firmauerit se symoniaca heresi non teneri, atque de96 aliis
ante corpus sancti Apollinaris tantummodo requisitus, in-
noxium se esse responderit, et de inobedienta sua (sicut de-
putauimus) egerit penitenciam, uolumus, ut ad consolan-
dum97 illum epistolam, quam ad eum scripsimus, qua ei
et98e gratiam nostram, et communionem reddidisse9911
signauimus), experientia tua dare debeat; quia sicut in
contumacia persistentibus seueros esse nos conuenit, sic
humiliatis100» et penitentibus locum ueniae negare non
debemus.
C. IX. De eodem.
Idem Mariniano 101 Episcopo Rauennae , [lib. VII. ep. 79.]
Que de causa Maximi sint102 agenda, ex epistolis, quas
ad uos103a transmisimus, agnouistis. Sed quia, qualis de
hac re fraternitatis uestrae104 uoluntas sit magislu5b a106c
presentium latore Castorio cartulario nostro renuntiante 107
cognouimus, ideo 108, si idem Maximus coram uobis et pre-
dicto cartulario nostro de symoniaca heresi se 109 d sacra-
mento purgauerit, atque de aliis ante corpus sancti110 Apol-
linaris (ut111 scripsimus) tantummodo requisitus, liberum se
esse responderit, causam ipsius fraternitatis uestrae iudi-
cio1122, de eo, quod excommunicatus missarum solempnia
agere presumpserit113, committimus1141, qua debeat115 peni-
tentia talis culpa purgari. Et ideo quicquid uobis secundum
Deum placet securiter1168 disponite, nec aliquid11711 de nobis
dubium habeatis118. Nam quicquid a uobis hac de causa
ordinatum fuerit nos et gratis119» suscipimus, et libenter
admittimus120.
C. X. Qualiter Sixtus semetipsum purgauitm.
Item Sixtus Papa [III.] omnibus Episc., [c. i.]122a
Mandastis, ut scriberem uobis, qualiter instans123 iur-
gium contra me suscitatum sit, uel a quo, ut uestro aminiculo
pelleretur, et causa mea firmaretur. Scitote me criminari
a quodam Basso, et iniuste persequi. Quod audiens Va-
lentinianus Augustus nostra auctoritate sinodum congre-
gari124 iussit. Et facto concilio, cum magna examinatione
satisfaciens omnibus, (licet euadere aliter satis potuissem,
suspicionem tamen fugiens,) coram omnibus me purgaui, me
scilicet a suspicione et emulatione liberans; sed non aliis,
qui noluerint aut sponte hoc125 non elegerint, faciendi1265
formam1270 dans.
C. XI. De causa GillandP293- presbiteri129.
Item Alexander II. 130 b Rumaldo19lc Cumano Episcopo.
Super causas 132d Gillandi presbitcri tui de morte epi-
scopi sui, predecessoris tui, infamati, in medium consului-
mus133. Itaque circumstantium fratrum unanimi 134 assensu 135
tuae dilectioni referimus 136 c, prefatum Gillandum presbi-
terum ante te representandum1371, ubi, si certi accusatores
defuerint, tunc dictante iusticia sine omni controuersia pres-
biter quecumque ob hoc iniuste amisit138 ac sacerdotium
accipiat139 et integra beneficia*.
C. XII. De purgatione clericorum , si convinci non
poteruntli0 a.
Item ex Concilio Agalensi141.
Si legitimi accusatores crimina* sacerdotis probare non
potuerint, et ipse negauerit,cum142b septem143 sociis suis1440
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest V. c. 7. c) illuc d) hoc : deest — c. 8. a) qui b) se c) purgauit d) Item Gregorius e) credi
f) tibi et g) ubi h) nos reddid. i) iterum humil. — c. 9. a) vos ante b) ac magis c) petitio a d) praestito se
e) iudic. : deest f) iudicio committ. g) securi h) aliquod i) grate — c. 10. a) epist. ad orientales Episc. b) faciendo
c) formam exemplumque — c. 11. a) Guillandi b) II.: deest c) Raynaldo d) causa e) rescribimus f) praesentandum —
c. 12. a) potuerint b) tunc ipse cum c) sui
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Purgationem: Hic erat gravissimus error. Conluncte
enim haec legebantur cum superioribus, quae Brunichildae sunt scripta,
quasi purgatio presbyteri a B. Gregorio mulieri committeretur. Sed nil
tale legitur in epistola B. Grcgorli, ex qua prior parB huius capitis est ac-
cepta. Verum Ivo p. 10. c. 15. et Pan. 1. 5. c. 8. citant hoc ex epiBtola
Alexandri D. Rftynaldo Cumano episcopo, cuiuB epistolae initium est infra
eadem c. Super causa. Et hic versiculus: Purgationem, continenter legen-
dus est post extrema verba illius capitis. Ac propter citationes doctorum
hinc quidem motuB non est; sed additum ost in margino nomen Alexandri IX.
Ita nihil loci relinquitur admirationi auctoris glossae, nusquam enim Itoni.
Pontifices huiusmodi causas mulieribus leguntur commisisse.
C. XI. # Beneficia: In epistola hoc loco sequitur versic. Purgatio-
nem, supra ead. c. Hennam, ut ibi notatum ost.
C. XII. * Crimina: Apud ceteros collectores legitur: si autem accu-
satores legitimi non (non: deest: orlg. Halitg.] fuerint, qui eius crimina muni •
festis iudiciis piobare contenderint, et ipse ete,
Causali. Quest. V. can. 7. 74) snnt: Edd. coli. 0. pr. Bas.; fuerint: Jvo Pan. 75) esse: deest: ABEO; quin insup. : AB 7G) ap. : deest : AB 77) sunt:
EGH Ed. Bas. 78) demonstrauerit: AB; monstrauit: Ivo Decr. 79) Codd.coll.o. Ans.ded. Burch. Ivo Decr. Pan. Polyc. 80) finis canonis: Ans. ded. Burch . Ico
Decr. Pan. Polyc. 81) Ep. Alexandri H. (1061—73) ad Raynaldum Comensem ep. — Jaffe no. 3507. — cf. infra c. 11. huius quaest. ; — Ivo Decr. X, 15. ; Ivo Pan.
V. 8. 82) te: deest: CDF; ante: deest: B; ante te: Ivo Decr. 83) adiunctis: AB 84) ABEFH; de hoc: 0; hic: Ed. Bas.; eum do ao: C 85) commisimus:
EO II Edd. coli. o. pr. Bas. 86) scii.: deest: Ivo Pan. 87) omnia: D Ed. Bas.; omni: F 88) facta: Codd. coli. o. pr. B, ubi abbreviatum est: Icta quod per
errorem facta legisse videntur codicum scribae || can. 8. 89) AEFGH; deest: BD 90) Codd. coli. o.pr. A 91) ib. 92) ib. — Ep. 80. scr. ao. 599. lib. IX. Ed. JIaur. —
Jaffi no. 1236. — Coli. tr. P. I, 55, 10. 93) Codd. et Edd. coli. o. CoU. tr . P. 94) ib. 95) deberes : CGH Edd. coli. o. 9G) do: deest: Coli. tr. P. 97) consulendum :
Edd. Bas. Ven. I. H. Nor. 98) Codd. et Edd. coli. o. 99) Codd. coli. o. CoU. tr. P. 100) ib. ; humilitatis: A (sed humiliatis correctum est ) BD Ed. I/ugd. II. j|
can. 9. 101) Manitiano : A: Mariano: BC; Martino: QH; Marino: E; Mauritio: D; Marclniano: F: Ep. 79. scr. ao. 599. lib. H. Ed. Maur. — Jaffe no. 1235. ;
CoU. tr. P. I, 55, 11.; Polyc. II, 37, 8. 102) sunt: Edd. coli, o . 103) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 104) nostrae: Coli. tr. P.; tuae: Polyc. 105) Codd. et Edd.
coli. o. Coli. tr. P. 106) ib.; a: deest: AB 107) renunciare: CoU. tr. P. 108) ideoque : orig. Polyc. 109) Codd. et Edd. coli. o. 110) EGH Ed. Bas. 111) sicut:
Polyc. 112) Codd. coli. o. 113) praesumsit: orig. Coli. tr. P. Polyc. 114) Codd. coli, o.; iudicio nostro committ.: Polyc. 116) habeat: Coli. tr. P.
116) ABCDF; secure: EGH; deest: Coli. tr. P. 117) Codd. coU. o. or. B; —orig. Coli. tr. P. 118) finis canonis: Polyc. 119) BC Ed. Arg.; grates: A; grati: D;
gratanter: EGH Edd. coli. rei. 120) hoc loco in C canon insertus est, qui in aliis Codd. non invenitur: Nullus episcopus presbyterum accusatum ab officio
uiissao removeat, nisi ad causam suam dicendam dio statuta littcriB evocatus minime occurrerit, tunc ab officio suspendatur quousque pro se ratlonom
roddat. 8i enim laici non canonice excommunicantur nisi tercio fuerint vocati atque commoniti, indignum videtur, ut sacerdotibus denegetur qui maioris
ordinis et dignitatis sunt, quod laicU regula ecclesiastica Indulgenter permittit. Pro tanto enim habetur, sacerdotem ab officio removero pro quanto
lalcum a communione ecclesiae cessare. Nam unde laici excommunicantur, inde presbyteri ab officio altaris submoventur |l can. 10. 121) purgaverit: En
122) Codd. coli. o. — — Caput Pseudoisid., confectum ad libr. pontifical. ap. Hinschitis p. 562. — Jaffe no. CXCII. ; CoU. tr. P. III, 10, (11,) 10. ; cf. Hinctnan Remensis
Opp. H, 3G9 sqq., ubi tota epistola invenitur. 123) inst.: deest: orig., sed exstat, ap. Hincm. 124) congregaro: AB 125) haec: FH; add.: hic: Ed. Bas.
126) Codd. ct Edd. coli. o. CoU. tr. P. Corr. ; faciendum : orig. 127) Codd. et Edd. coU. o. Coli. tr. P. || c an. 11. 128) Codd. et EUId. coli. o. pr. AD (Gislandi) -
7i»o Pau. ; — et sic deinceps 129) epUcopt : ABH 130) Codd. coli. o. ; add. : Papa : EGH 131) ABCF Ivo Pan. (Romualdo) ; Runaldo : Ed. Bas. ; RImaldo : DEGH
Edd. rell. — Ep. Alexandri H. (lOGl— 71) ad ep. Comensem, ut videtur scr. — nam Raynald. ao. 10G1 ep. Comensis electus est, cum de Cumano ep. tunc temporis
existente nihil nobis notum sit. — cf. Jaffe no. 3507. — Ivo Decr. X, 15. ; Itio Pan. V, 7. 132) Codd. coli. o. pr. H 133) consulimus: ABDEV ; deest : h
134) omnium: Ivo Decr. 135) consensu: Itio Pan. 136) Codd. ct Edd. coli. o. 137) «6. 138) amiserit: Edd. coU. o. pr. Bas. 139) recipiat: AB || ca u. 12.
140) Codd. coU. o. 141) imo c. 8. Condi. Moguntini hab. ao. 851. in JUon. Germ . LL. I, 413.; Halitgar. poenitent. (ap. Canisins lect. aut . 1, 2, 129.) (ex couc.
magno sub Ludovico rege) Burch. H, 181. (can.: Si quis presbyter); Ivo Decr. VI, 226. (ut ap. Burch.); Ivo Pan. V, 12. (ti* ap. Burch.) - cf. Jiencd. Uuta
Cap. I, 63. 142) Codd. et Edd. coli. o. 143) sex: orig. Halitg. 144) ABF orig. Halitg. Burch. ho Decr.; deest: Ivo Pan.
459
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. V. c. 13—17.
460
ejusi4Sd ordinis (si ualet) a crimine semetipsum expurgetis.
Diaconus uero si eodem147 crimine accusatus fuerit, cum tri-
bus semetipsum excusetis.
C. XIII. De eodem.
Item ex Concilio Ylerdensi 419.
Presbiter 150 si a plebe sibi commissa mala opinione in-
famatus fuerit, et episcopus legitimis testibus adprobare non
potuerit, suspendatur 454 usque ad dignam satisfactionem, ne
populus fidelium in eo scandalum patiatur. Digna uero 152
satisfactio est (sicut153 a maioribus constitutum 454# esse do-
cetur), quando 455 siue secundum canones, siue ad arbitrium
episcopi septem sibi collegas adiungit436, et iurat in sa-
cro i57a«* euangelio coram posito, quod crimen sibi illatum
non perpetrauit158. Et hac*59 satisfactione purgatus secure
deinceps suum exequatur160 offitium.
[PALEA464.
C. XIV. De eodem.
Item Siluester Papa462*
Accusatum symoniacum necesse habuimus summopere
per scripturam prohibere, ne missarum solempnia celebrare
debuisset, donec quid esset uerius463 potuissemus cogno-
scere.]
[PALEA 461.
C. XV. Item ex Concilio Triburiensi465*.
Nobilis homo uel ingenuus si in sinodo accusatur et
negauerit, si eum constiterit 406 fidelem esse, cum duodecim
ingenuis 467 se expurget; si antea463 deprehensus fuerit in
furto, aut periurio, aut falso testimonio469, ad iuramentum
non admittatur, sed (sicut qui ingenuus non est) feruenti
aqua uel479 candenti ferro se expurget.]471
C. XVI. De eodem.
Item Igmarus Remorum Episcopus1™*.
Si mala fama473 de presbitero exierit, et accusatores
ac474 testes legales defuerint475, ne, contra Apostolum476,
infirmorum corda de mala fama presbiteri percutiantur477, et
ne uituperetur ministerium nostrum, neue1'3 securiores pres-
biteri existentes licentius in peccatum179 prolabantur436,
secundum decreta** maiorum cum denominatis sibi uitinis
prcsbiteris, quos scimus se nolle periurare181®, sacramento
famam suam purget.
[PALEA439.
C. XVII. De eodem.
Item Innocentius Aquileiensi Patriarchae et Mantuano
Episcopo 433.
Quoties frater noster Tridentinus episcopus in nostra481
presentia de symonia sit inpetitus, prudentiam uestram
latere non credimus, cuius causa tandem in nostra presentia
uentilata producti sunt aduersus eum accusatores, uiua485
uoce et436 scripto asserentes, quod ecclesiam S. Petri de
Pado467 presbitero Paulo dederit pro quatuor modiis fru-
menti, quos ab eiusdem ecclesiae laicis acceperit. Verum
quoniam nec accusatores, nec testes secundum formam
canonum et sanctorum Patrum statuta in causa ipsa pro-
cedere potuerunt, communi fratrum nostrorum concilio433
iudicamus, ut tertia manu sui ordinis et quatuor439 abbatum
et religiosorum sacerdotum de supradicta symonia in uestra
presentia se debeat expurgare. Porro purgationis196 tenor
erit huiusmodi. Idem episcopus super sancta euangelia
primum iurabit, quod pro ecclesia S. Petri de Pado, presbi-
tero Paulo danda, neque ipse per se, neque per submissam
personam, neque alius pro eo, se sciente, pretium receperit.
Deinde uero491 purgatores 193 super sancta Dei euangelia
iurabunt493, quod, sicut ipsi credunt, uerum iurauit194. Nos
itaque causae huius seriem committentes prudentiae uestrae,
mandamus uobis, ut congruo loco in unum conuenire curetis,
et ita 195 causam ipsam iuxta presentium tenorem prestante
Domino restauretis, quatenus et omnis de cetero huius
questionis scrupulus auferatur, et utrique parti sua iustitia
conseruetur. Si quis uero de uobis, certa prepediente causa,
interesse non poterit, uos, qui496 adesse poteritis, idem
iudicium197 terminate. Quod si predictus frater noster A.
predictam purgationem fecerit, uos ei auctoritate nostra pre-
dictum offitium et Tridentinam ecclesiam restituite. Hanc
autem purgationem ante proximam purificationem B. Mariae
uirginis adinplere iubemus.]
Gratian. In premissis auctoritatibus subintelligitur , si reus
se purgare «oluerit, ut sacri canones modum, non necessitatem
purgandi accusato inponant , sicut aparet ex fine capitxdi
Sixti Papae, et auctoritate Leonis, qui data purgatione ait
de se ipso:
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. V. c. 12. d) eius: deest — c. 13. a) sacrosancto** — c. 16. a) peierare
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIII. # Sicut a maioribus constitutum: Hoc loco, sicut et
paulo inferius, plura sunt verba apud ceteros collectores.
Sacrosancto: Apud eosdem legitur: in sacro coram posito evan -
gelio, quo facit cap. Testimonium, in vers. Nemo clericum, infra 11. q. 1.
C. XIV. # Citatur liic ex Silvcstro; fere idem est in decret. tit. de
simon. c. Accusatum, ct ibi tribuitur Deodato Pontifici. Sed in nullis horum
duorum Poutificum scriptis, quae exstant, tale aliquid est inventura. Iu
regesto B. Grcgorii lib. 5. epist. 3. Maximo praesumtori ecclesiae Saloni*
lanae, haec leguntur: Pencuit itaque atl nos, quod per simouiacam haeresim
/neris ordinatus. Sed et alia dc te multa hic dicta sunt, de quibus unum quam
maxime fuit, propter quod neccssc habuimus te summopere per scripta nostra
prohibere, ile missarum solennia celebrare debuisses, donec quid esset vere po-
tilissimus addiscere. Et ex hac epistola videri potest accepta haec Palea,
et c. AccMSuhm. et c. Quoties. X. do siraou. Nam initium ipsius epistolae
est: Quoties contra, etc.
C. XV. * Burchardus otiam citat ex concilio Triburieusi cap. 10., et in
Triburienel illo, quod exstat impresum, habentur nonnulla ad hanc rem
facientia.
C. XVI. * In concilio Remensi Trosloiano 9. c. refertur synodus ab
Hincmaro Remorum archiepiscopo habita, in qua habetur hoc caput.
** Secundum decreta: In synodo legitur: secundum decretum
Oregorii tunioris sit iusiurandum in medio, et habeat malae famae presbj/ter in
sacramento purgationis suae cum testem, quem habebit ei i u dicem.
C. XVII. * Caput hoc exstat in decret. tit. de purg. canon, et tri-
buitur Innocentio III. Sed visum est ibi esse mendum, ut III. sit positum
pro II. Nam collector decretalium solet in Pontificibus hunc ordinem ob-
servare, ut eos. qui antecesserunt, prius citet. Ita quum ibi hoc caput ha-
beatur anto aliquot canones Alexandri ac Lucii III., qui praecesserunt
Iunocentium III., non videtur huic posse tribui, quanquam habeatur etiam
eidem adseriptum inter opera ipsius post sermones, et in conciliis quae in
quatuor tomos sunt divisa, tomo 3. A plerisque autem manuscriptis Gra-
tiani codicibus etiam iis, in quibus Paleae esse solent, totum istud caput
abest. A versiculo autem: Nos itaque, usque ad finem, abest ab omnibus.
Causa II. Quest. V. can. 12. 1-15) ABP ; eiusdem: orig. Balitg. Burch. Ivo Decr. Pan. 146) sc: Halitg.; seipsum: Ivo Pan. 147) in eodem: EH
148) expurget: CD Ivo Pan. ; examinet: orig. Halitg. |j can. 13. 149) Caput incertum ; cf. Bcncdict. Lcvita I, 36. ; Isaaci Liugoncns. Cap. tit. XI. c. 3. ap. Baluzius
„ ■ Hur£a’ ,* (cau' contin.); Ico Dccr. VI, 229.; Ico Pan. V, 2. 150) Si quis presbyt. : Burch. Ivo Decr. 151) add.: presbyter: Burch.
Iro Decr. Pan. ; ab officio presbyter: Corr. 152) enim: ib. 153) ut sicut: EQH 151) si (add.: ab: Ivo Pan.) eis a quibus reus creditur post rectam (factam :
/jo Decr.) securitatem de imposito crimine innocens esse manifestetur. Quod ita a nobis et a maioribus constitutum esse docetur: Burch. Ivo Dccr. Pan.
155) quia: AB: sed: Burch. Ivo Decr. Pan. 156) couiungat et iurct : Burch. Ivo Decr. Pan. 157) ABDF; in sacro coram posito evangelio quod eum S. Trinitas
et Cbnstus filius Dei qui illum (eum: Ito Dccr.) fecit ct docuit quod Evangeliura continet et s. IV. evaDgeliatae qui illud scripserunt, sic adiuvent quod illi
UMCnfiniinntim nrtirmnm nr.rnA>P»,n) ni ,lr. 211« — illi. T..„ \ ti ... » r . r> H ..n\ ... * 1 r. * .
fu, P,<xl j Jfmgcrt c. lio. JJurch. XVI, 19. laudant, sensus tantum habetur; Beg. II, 43. ct Burch. VI, 7. ex Cone. Moquntino hab.
stl similia quaedinnoro/t runt; sed caput repertum est inter capitula Pocnitcntialis cuius Theodorus Cant. immerito auctor esse dicitur, — (cf. kichter Bcitr.
p. Js.) nec tamen exstat in Ed. \Ynsscrschleben in Bussordn. — cf. C. 1. de purg. vulg. Cotnp. I. c. 1. X. de purg. can . 166) sciunt: Rrg. Burch. 167) iuramento
(cum duodcc.: deest): Beg. 168) autem: ib. 169) aut fala, test.: deest: ib. 170) et: Reg. ; aut: Burch. 171) expurgat: Ed. Arg. [| cau. 16. 172) c. 22. Cap.
Rantns! «m dat. (Mansi XV.) - leo Decr. VI, 420. ; Coit. tr. P. III, 10, (11,) 11. 173) add.: ex verisimilitudine (similitudine: Coli. tr. P.)
0Ug' c0 tr' • 17iLvel: 175) defecerint: D Ed. Bas. Corr. 170) cont. Ap.: deest: orig. 177) concutiantur: AB 178) neque:
nr r,n- f* ” 9) £e,ccat,° : CI) •. Pf ccahs z EO 180) labantur : Ivo 131) Codd. coli. o. Ico || c a n. 17. 182) Haec Palea deest in Codd. coli. o. et in Ed. Bas. : exstat
cVlffi in!^™ cs*f”ot™iL EP' Innocenti i^W. (1130-48) incerti temporis. — Jaffeno. 5884 b. - cf. c._4. Comp. I.
u r ~ ~ * " p.t; '
C'J; 1¥) ”X8tra ff vest/a: E(l{\ colL C(™P- L 185) una: Comp.LCoTr. ' 186) in : Edd. coli. ‘o. 187) de Pasorum : Comp. \. z Paio : Corr.
“ ComP'}' 188) quarta: Decrctal. — Corr. 190) expurgationis: Edd. coli. o. 191) vero: deest: Edd. coli. o. 192) ex-
193) add.: similiter: Ed. Arg . — scilicet: Edd. rei . 194) iuraverit: Ed. Arg. 195) in causam : Edd. coli. o. pr. Luqdd. II. III. 196) vosque:
197) negotium: hd. Arg. r j / i
purgatores: ib.
Ed. Rom. operarum titio
461
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. V. c. 18-20.
462
C. XVIII. De Leone , qualiter semet ipsum198* purgauit 199 4.
Auditum est20®, fratres karissimi201, qualiter mali homi-
nes202 grauia crimina in me confinxerunt. Quamobrem ego
Leo Pontifex sanctae Romanae ecclesiae purifico203 me in
conspectu uestro coram Deo et angelis eius, quia criminosas
istas et sceleratas res, quas illi mihi obiciunt, nec perpetraui,
nec perpetrare204 b iussi. Hoc200 autem faciens non legem
prescribo ceteris, qua id facere cogantur.
Gratian. Ecce uterque^ c summus Pontifex semetipsum
purgat, nec tamen ceteris purgandi necessitatem prescribit. Unde
datur intelligi, quod satisfactio purgationis in uoluntate consistit
accusati, non in arbitrio iudicis. Sed cum in Ylerdensi concilio
presbiter iubeatur suspendi usque ad dignam satisfactionem, cum
etiam decretoimd Leonis in arbitrio ponitur 208e episcopi, quota
manu sacerdos se purgare debeat, patet, quod ad purgationem
cogendus est, nec in sua uoluntate, sed in arbitrio iudicis consistit.
Item 209 f Leo Papa scribens ad Karolum Regem aitS10*.
C. XIX. Qualiter sacerdotes purgarisnh debeant.
Omnibus uobis uisu212 aut auditu notum esse non
dubitamus, quod sepissime213 suadente antiquo hoste sacer-
dotibus crimina diuersa obiciantur214. Sed qualiter215 ex eis
ab his rationabilis 218 examinatio et satisfactio fiat, licet
tempore bonae memoriae domni genitoris uestri217 Pipini,
siue priscis temporibus a sanctis Patribus et218 reliquis
bonae219 deuotionis hominibus220 sepissime uentilatum fu-
erit, nos tamen pleniter et aliquid inde finitum221® reperire
minime quiuimus. Nostris quippe temporibus id ipsum a
sanctis episcopis, et reliquis sacerdotibus, ac222d ceteris
ecclesiasticae dignitatis ministris, uestris223 in224 regnis, seu
in aliis Deo degentibus, nobisque una cum eis agentibus,
sepissime propter multas et nimias reclamationes, que ex
hoc ad nos de225e diuersis partibus uenerunt220, uentilatum
est. Sed qualiter consultu227 domni et patris nostri Leonis
Apostolici, ceterorumque Romanae ecclesiae episcoporum,
et228 reliquorum sacerdotum, siue orientalium et grecorum
patriarcharum, et multorum sanctorum episcoporum et229
sacerdotum, nec non etiam230 f nostrorum episcoporum 231 **,
omniumque ceterorum232 sacerdotum ac Leuitarum auctori-
tate et consensu, atque reliquorum fidelium et cunctorum233
consiliariorum nostrorum consultu diffinitum est, uos234
omnes utriusque ordinis ministros scire uolumus. Statutum
est namque ratione et necessitate auctoritate23®8 predicta236
consultu omnium, ut quotiescumque cuiquam sacerdoti
crimen inponitur, si ipse accusator talis fuerit, ut recipi
debeat, (quia quales ad accusationem237 sacerdotum admitti
debeant, in canonibus pleniter expressum est;) si autem (ut
dictum est) ille accusator, qui canonice est recipiendus, eum
cum legitimo uirorum238" numero et bonorum testium ap-
probare in conspectu episcoporum poterit, tunc canonice
diiudicetur, et si culpabilis uictus2991 fuerit, canonice damp-
netur. Si uero eum240 suprascripto pretextu minime appro-
bare ipse accusator poterit241, et hoc canonice diiudice-
tur242 k. Ipse ergo243 sacerdos, si suspiciosus aut incredibilis
suo episcopo aut reliquis suis consacerdotibus, siue bonis et
iustis de suo populo uel de sua plebe244 hominibus fuerit, ne
in crimine aut predicta2451 suspicione remaneat, cum tribus,
aut quinque, uel septem bonis ac uicinis sacerdotibus, ex-
emplo Leonis Papae (qui duodecim2484*4 episcopos247 in
sua purgatione habuit)248 uel eo amplius, si suo episcopo
uisum fuerit, aut necesse esse249m propter tumultum populi
perspexerit250", et cum aliis bonis et iustis hominibus se251
sacramento coram populo super quatuor euangelia dato
purgatum ecclesiae reddat252. Si quis autem scire desiderat,
quales testes ad accusationem sacerdotum recipi debeant, et
quid253® de accusatore faciendum sit, pleniter in canonibus
reperiri 254 p poterit 255.
III. Pars. Gratian. Iur amento uero candentis ferri uel
ferventis aquae purgatio non est addenda 250 q.
Unde Stephanus V. Luiberto*^* Maguntino Episc. 253 :
C. XX. Feruentis aquae et candentis ferri iudicium
fieri in ecclesia prohibetur.
Consuluisti259 de infantibus, qui in uno lecto cum
parentibus dormientes280 mortui reperiuntur, utrum ferro
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. V. c. 18. a) se purgav. b) perpetrari c) qualiter d) in decreto e) ponatur — c. 19. a) Unde
b) se purgare c) ad liquidum definitum d) et e) ex f) et g) ac auct. h) verorum i) inventus k) definiatur 1) in
praedicta m) inesse n) prospexerit o) quicquid p) reperire q) adiicienda — c, 20. a) Humberto
NOTATIONES '
C. xvm. * Caput hoc eat Leonis III. Tota vero historia falsae ac-
cusationis et purgationis ipsius refertur in vetuBtis pontificalibus, ex quibus
magnam partem accepit S. Antoninus p. 2. hiator, tit. 14. cap. 1. §. 8. de
qua etiam re meminit Marianus Scotus, et Aymoinus lib. 4. c. 90. Apud
liurchardum et Ivonem plenius est hoc caput, atque haec visa sunt notatu
digna: Quamobrem ego Leo Pontifex S. R. E. a nemine indicatus neque coactus,
sed spontanea mea voluntate purifico me in conspectu vestro, coram Deo et
angelis eius, qui conscientiam meam novit, et B. Petro, principe apostolorum, in
cuius conspectu consistimus, quia istas criminosas et sceleratas res, quas illi
mihi obiiciunt, nec perpetravi, nec perpetrari iussi. Testis est mihi Deus, in
cuius iudicium venturi sumus, et in cuius conspectu consistimus. Ethocpro-
pter suspiciones malas tollendas mea spantanca voluntate facio, non quasi in
canonibtis inventum sit, aut quasi ego hanc consuetudinem aut decretum in
sancta ecclesia successoribus meis, nec non et fratribus ct cocpiscopis nostris
imponam, sed ut melius a vobis abscindatis rebelles cogitationes.
C. XIX. * Apud collectores caput hoc it& refertur, quasi acceptum sit
ex aliqua decretali epistola Leonis ad Carolum. Verum ex libro 5. Capitu-
larium (ubi hoc ipsum est caput 34.), atque ex Ipsa etiam orationis forma
satis constat, editum fuisse hoc capitulare nomine Caroli M., ipso Leone III.
consulto, et cum consilio multorum episcoporum. Quod tamen pius prin-
ceps, quia sibi iurisdictionem in presbyteros arrogasse videbatur, libro 7.
Capitularium c. 281. emendavit, ita scribens: Omnibus vobis tam praesentibus
ORRECTORUM.
quam et futuris scire cupimus, quia de consultu sedis apostolicae, ct omnium
nostrorum episcoporum, ac reliquorum sacerdotum, atque maxime cunctorum
fidelium nostrorum, de criminatorum purgatione sacerdotum causam tractavi-
mus, eamque cum testibus ( sicut in anteriori capitulari nostro continetur) fieri
decrevimus, quoniam nesciebamus eandem causam a B. Oregorio Papa esse
definitam . Nam quum Wormaciae generalem conventum habuissemus, allata
est nobis a Riculfo Magontiaccnsi metropolitano epistola B. Gregorii Papae, in
qua inter cetera continebantur haec s ,,Dc presbytero vero, vel quolibet sacerdote,
a populo accusato, si certi non fuerint testes, qui crimini illato approbent veri-
tatem, iusiurandum erit in medio, et illum testem proferat de innocentiae suae
puritate, cui nuda et aperta sunt omnia, sicque maneat in proprio gradu." Ista
vero omnia, qtiia vires nostras excedunt, in indicio episcoporum iuxta canonicam
sanctionem definienda relinquimus, ut haec, quando orta fuerint ita definire
satagant, ut nec secundum saeculum iustam reprehensionem, nec penes Domi-
num ( quod absit ) damnationem sed aeternae beatitudinis, ipso auxiliante qui
omnia infucato praestat, praemia consequantur.
** Nostrorum episcoporum: Invulgatis legebatur231: nostrorum
Romanorum episcoporum : sed vox: Romanorum, abost non modo a capitu-
lari, sed etiam a vetustioribus Gratiani codicibus, ot ab Ivone- Panormia
autem habet: nostrorum episcoporum omniumque Romanorum sacerdotum.
*** Qui duodecim: Haec usque ad vers. Habuit, sunt otiam apud
ceteros collectores,-6od non in Capitulari.
Causa II. Quest. V. can. 18. 198) Codd. coli. o. 199) purgaverit: CE; confectum caput est ex libro Romani ordinis et exstat (iuram. a Leone HI.
praestitum in synodo Romana ao. 800) in Mon. Germ.LL.il, 15. ( cf . Hildenbrand, die Purgatio canonica ( Miinchen 1841) p. 45 sqq. — Burch. 1, 198. {can. conlin.);
Ivo Decr. V, 313.; Ivo Pan. V, 4. 200) est: deest: orig. Burch. 201) add.: et divulgatum est (est: deest: lvo Decr.) por multa loca: orig. Burch. Ivo Dccr. Pan.
2021 add.: adversus me insurrexerunt et debilitare voluerunt et miserunt (posuerunt: Ivo Dccr.) super me gravia crimina: ib. 203) add.: et purgo: orig.
204) Codd. ct Edd. coli. o. pr. A (perpetrasse); — orig. Burch. Ivo Decr. Pan. 205) et hoc propter suspiciones {add.: malas: Burch. Ivo Decr.) tollendas inea
spontanea voluntate facio non quasi in canonibus inventum sit aut quasi (quaBi in can. lnv. sit aut q.: deest: Ivo Pan.) ego (ogo: deest: Burch.) hanc con-
suetudinem aut decretum in sancta ecclesia successoribus meis nec non et fratribuB et coepiscopis nostris imponam: orig. Burch. Ivo Decr. Pan. 206) Codd.
coli. o. 207) ib. 208) ib. pr. /*|| can. 19. 209) Codd. coli. o. pr. ABF; inde: AB; idem: F 210) Ex capitul. Aquisgran. a. 803. c. 36., quod tamen snpposititium
esse constat, neque in Mon. Germ. LL. invenitur. — Bened. Lcv. I, 36. — Ivo Decr. VI, 419. (Decretum ct respons. Leonis I\ ad Carolum Imp.); Ivo Pan. V, 3.
(Decretalis et responsio Leon, ad Carol.) ; Coli. tr. P. III, 10, (11,) 50. ; Coli, tredec. P. IX, 164. 211) Codd. coli. o. pr. F (qual. sac. se ipsum purgent) 21 2) visum :
lvo Decr. 213) saepius: AB 214) EGH Edd. coli. o. 215) quoniam qualit.: orig. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 216) rationabiliter: Codd. et Edd. coli. o. pr. ABC
217) nostri: orig. Coli. tr. P. 218) a reliq.: Ivo Decr. 219) add.: fidei et: CD EGH Edd. coli. o. 220) omnibus: ABEG 221) Codd. et Edd. coli. o. pr. /*(indo
diffinitum) 222) Codd. coli. o. Ivo Decr. Coli. tr. P. 223) noBtris: AD orig. Coli. tr. P. 224) ct: AB 225) Codd. et Edd. coli. o. pr. F 226) vonerlnt: AB
227) consultum eat: H; consultum: Ivo Pan. 228) omniumque ceterorum et: AQ 229) mult. episcop. omniumque: Ivo Pan. 230) ABCDP 231) add.:
romanorum: D Edd. coli. o. pr. Bas. 232) omnium ceterorumque: orig. lvo Decr.; omniumque romanorum: Ivo Pati.; ceter. : deest: EGH 233) cunct.: deest:
Jvn Pan. 234) vobis omnibus: orig. 235) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Pan., ubi auctor.: deest 236) pred. et: CEGH; atque praedicto (omn.: deest): Ivo Pan.
237) accusationes: AB 238) Codd. et Edd. coli. o. lvo Dccr. Pan. 239) ABCDFG; invenitur: Ivo Pati. 240) eum: deest : EGH 241) potuerit: Ivo Decr.
242) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. lvo Decr. Pan. CoU. Ir. P. 243) vero: lvo Pan. 244) suis (plebe: deest): Ivo Pan. 245) Codd. coli. o. lvo Decr. Pan.
Coli. tr. P. 246) hinc usque ad vocem habuit omnia desunt in orig. sed edita sum* a Balueio secundum quosdam Codices 247) presbyteros: Balut. 248) babuorlt:
EH 249) Coda, et Edd. coli, o.; deest: Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 250) Codd. coli. o. orig. Ivo Decr. 251) de: Coli. tr. P. 252) seqg. iu CF ad Gratiani dictum
pertinent 253) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 254) Codd. et Edd. coli. o. 255) potest: ABCG 256) ABDEGH |fcan. 20. 257) CDFG Coli,
ir. P. — cf. ad c. 13. Dist. XVI.; Lamberto: AB Corr.; Imperto: H; Huperto: Turrecrem. ; Lamperto: Ed. Bas. ; Huberto: Edd. coU. o. ; Ludborto: Ivo Decr.
258) fragm. epistolae Stephani VI. scr. inter a. 886—89. —Jaffe no. 2642. —Ivo Decr. X, 27- ; Coli. tr.P. I, 64, 4. ; ib. III. 20, (21,) 9. 259) add. : etiam; lvo Decr.
ColI.tr. P. IU. 260) dormientibus ; EGH * 1 r
463
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. V. c. 21—24.
464
candente, aut2®1 aqua feruente, seu alio quolibet examine
parentes se purificare262 debeant eos non obpressisse. Mo-
nendi namque sunt et protestandi parentes, ne tam tenellos
secum in uno collocent lecto, ne negligentia qualibet pro-
ueniente suffocentur uel opprimantur, unde ipsi homicidii rei
inueniantur. Nam ferri candentis uel263 aquae feruentis
examinatione confessionem extorqueri a quolibet sacri non
censent canones, et quod sanctorum Patrum documento
sancitum non est supersticiosa adinuentione non est pre-
sumendum. Spontanea enim confessione uel testium appro-
batione publicata264 delicta, habito pre oculis Dei timore,
commissa sunt regimini2636 iudicare. Occulta uero et in-
cognita sunt illi266 relinquenda267, qui solus nouit corda
filiorum hominum. Hi266 autem, qui probantur, uel con-
fitentur talis reatus se269 noxios, tua eos castiget moderatio,
quia si270c conceptum in utero qui271d per aborsum272* dele-
uerit, homicida est, quanto magis, qui unius saltem diei pueru-
lum peremerit273, homicidam esse se excusare nequibit274?
Gratian. Hoc autem utrum ad omnia genera purgationis ,
an ad hec duo tantum , que hic proliibita™( uidentur, pertineat ,
non inmerito dubitatur propter sacrificium zelotipiae , et illud
Gregarii™ ; „S'i uir, qui frigidae naturae esse dicitur, per uerum
iudicium probare potuerit, uxorem suam numquam se cognouisse,
separetur ab ea."
[C. XXI.]277*
In libro namque Numerorum 273 legitur, Dominus™* prece-
pisse Moysi, ut loqueretur filiis Israel et diceret eis: „ Vir, cuius
uxor errauerit, maritumque contempnens dormierit cum altero
uiro, et /ioc280l> maritus deprehendere nequiuerit, sed latet adul-
terium, et testibus argui non potest331, quia non est inuenta in
stupro, si spiritus zelotipiae concitaueril uirum contra uxorem
suam, que uel polluta est, uel falsa suspicione appetitur, adducet
eam ad sacerdotem, et offeret oblationem pro illa decimam par-
tem sati 262 farinae ordeaceae; non fundet super eam oleum, nec
inponet thus, quia sacrificium zelotipiae est et oblatio inuestigans
adulterium. Offeret igitur eam sacerdos, et statuet coram Do-
mino, assumetque aquam sanctam in uase fictili, et pauxillum
terrae de pauimento tabernaculi mittet in eam. Cumque steterit
mulier in conspectu Domini, discooperiet caput eius, et ponet
super manus eius 263 * sacrificium recordationis et oblationem zelo-
tipiae. Ipse autem tenebit aquas amarissimas, in quibus cum
exeeratione maledicta congessit, adiurabitque eam, et dicet 284 :
Si non dormiuit uir alienus iecum, et si non polluta es deserto
mariti thoro, non tenebunt /e2836 aquae istae amarissimae, in
quas maledicta congessi. Si autem declinasti a uiro tuo, atque
polluta es, et concubuisti cum altero uiro, his maledictioni-
bus subiacebis: det te Dominus in maledictionem et exemplum
cunctorum in populo suo; putrescere faciat femur tuum, et tumens
uterus tuus disrumpatur; ingrediantur aquae maledictae in uen-
trem tuum, et utero tumescente putrescat fremur tuum. Et
respondebit mulier: Arnen, Arnen. Scribetque sacerdos in libello
ista maledicta, et delebit ea aquis amarissimis, in quas maledicta
congessit, et dabit ei bibere; quas cum exhauserit, tollet sacerdos
de manu eius sacrificium zelotipiae, et eleuabit 286 illud coram
Domino , inponetque illud 287 super altare, ita dumtaxat, ut
prius pugillum sacrificii tollat de eo, quod offertur et incendat
super altare, et sic polum det mulieri aquas amarissimas. Quas
cum biberit, si polluta est et contempto uiro adulterii rea, per-
transibunt eam aquae maledictionis , et inflato uentre conpu-
trescelim femur, eritque mulier in maledictionem et in exemplum
omni populo. Maritus uero289** absque culpa erit, et illa reci-
piet iniquitatem suam. Quod si polluta non fuerit, innoxia erit
et faciet liberos."
IV. Pars. [Gratian.] Sed™ quelibel huiusmodi purgatio
uideiur esse inhibita, cum m premissa auctoritate Stephani Papae
dicatur: „ Spontanea confessione, etc."
C. XXII. In nouo testamento monomachia non recipitur.
Item ex decreto Nicolai Papae331**.
Monomachiam uero in lege292 non assumimus293, quam
preceptam2941' fuisse non reperimus, quam295*, licet iniisse
quosaam legamus2968, sicut sanctum David et Goliam sacra
prodit istoria297, nusquam tamen ut pro lege teneatur ali-
cubi298 diuina sanxit299 auctoritas, cum hoc et huiusmodi300
sectantes Deum solummodo temptare uideantur.
V. Pars. Gratian. Contra in Concilio Guarmaciensi,
[c. IS-] 301 a :
C. XXIII. Si furta in monasterio fiant303 b, monachi iudicio
se expurgent.
Sepe contingit, ut in monasteriis monachorum303* furta
perpetrentur304*. Idcirco statuimus, ut quando ipsi fratres
de talibus expurgare se debeant305*, missa ab abbate cele-
bretur uel ab aliquo3061 ex307 st presentibus fratribus, et sic
expleta* missa omnes communicent in hec uerba: Corpus
Domini sit tibi 3086 ad probationem hodie.
C. XXIV. Quicumque 309 de adulterio accusatur, probabili
se expurget iudicio310.
Item [in Salegustadiensi Concilio, c. 7.]311
Interrogatum est, si duo de312 adulterio inculpati fue-
rint313, et unus profitetur314, et alter negat, quid inde agen-
dum sit315. Decretum est316 a sancto concilio, ut ille, qui
negauerit, probabili se iudicio expurget, et qui professus
fuerit dignam317 penitentiam agat.
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. V. c. 20. b) regim. nostro c) si ille, qui d) qui: deest e) abortum f) prohib. esse —
c. 21. a) Dominum . b) id c) illius d) nocebunt tibi — c. 22. a) decretis b) praeceptum c) quia d) legerimus — •
c. 23. a) Wormaciensi b) fiunt c) monachorum : deest d) perpetrentur, et qui haec committant ignorentur e) debuerint
f) aliq., cui ipse abbas praeceperit g) ex: deest h) mihi
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXI. * Capiti huic in vulgatig erat praepositura nomon Paloae; sed
In omnibus, quae coi lata sunt, manuscriptis habetur sino ullo nomine
Paloae, et quidem coniunctum cum praecedenti capite. Ac certo versi-
culus: Sed quaelibet, videtur indicare, locum hunc Numerorum ab ipso Gra-
tiano recitatum fuisse.
** Maritus vero: Haec usque ad vers. Quod si, sunt huc transposita
ex extremo eiusdem quinti capitis Numerorum.
C. XXII. * Epistola scripta Carolo regi patruo Lotbarii (ex qua caput
hoc est acceptum) exstat Romae in codice saepe citato monasterii Domini-
c anorum. In qua inter alia refertur, Lotharium, quum sciro vellet, an
Theuperga, siyo Thietperga (ut vocat Regino), ipsius uxor, adulterium
patras6et, voluisse duos homines monomachiam committere, ita, ut si ille,
qui partes Theupergae tueretur, caderet, ipsa plano adulterii convicta cen-
seretur. Hocque valde reprehendit Nicolaus, docens, hanc non esse legiti-
mam rationem probandi crimina (quamvis in Longobardicis constitutioni-
bus et in Capitularibus habeatur) sed potius nihil aliud esse quam Deum
tentare. Addit vero denegatam fuisse a Lothario Thenpergae iustam pur-
gationem, his verbis: Sed de adulterio illa coram missi nostri praesentia
purgare se voluit, sed ipse non annuit. Totam hanc historiam describit
Regino lib. 2. Chronie. Ex his vero ostenditur, rubricam huius capitis apud
Gratianum nimis esse generalem, quippe quum Nicolaus hoc tantum velit
demonstrare, non esse utendum monomachia ad purgationem.
C. XXIII. * Sic expleta: In hoc capite addita sunt nonnulla verba
ex concilio, quae a collectoribus videbantur omissa: sed hoc loco satis
visum est varietatom indicare. Nam in concilio ipso sic legitur: et sic in
ultima missae celebratione pro expurgatione sua corpus et sanguinem Domini
nostri Jesu Christi percipiant, quatenus ita inde innocentes se esse ostendant.
p r V; .c;n'M' 261) an: Ivo Coli. tr. P. I. m. 262) purgaro: BC 263) et: Coli. tr. P. 111. 261) publica: EOH 265) ABF ho Coli. tr.
266) illius sunt rei. iudicio: Ivo Coli. tr. P. I. III. 267) reservanda: Coli. tr. P. I. 268) hia : i5. 269) essa ; Coit. tr. P. IU. 270) Codd. coli. o. Ivo Coli.
„ ,™vj q"’?,BLq!l!: Co,lt-tr-P-h 3]1\CoJld-col‘-o Pr-C: — Ivo; quia: C 272) Codd.coll.o. 273) perimit: EO; puerum : Coli. tr. P. IU. 274) nequiverit: A,-
nequit. D 275) Codd. coli. o. pr. D 276) c/. c. 1. C. XXXHI. au. 1. 1) can. 21. 277) Haec ipsius Gratiani sunt verba: Codd. coli. o. 278) Numeri: Edd. coli. o.
PBln^.g'J^8’T,C°rr' Cf' 5* 219}^£DFG Codd.coll.o.: hic: Ed. Bas. 281) Doterit: DEQH Ed. Bas. 283) sati i. e. mensurae: Ed. Arg.;
T 1 °’ pr; Arg; Ba8' Nor' ABCF eam dicens : EQH 285) Codd . et Edd. coli. o. pr. Bas. 286) levabit: A Ed. Bas. 287) illud : deest: ABC
ot veVl^,e* Putre8cet: ECJf 289) Maritus . . suam: deest: Edd. coli, o., ita ut R. immerito aCorrect. iyisert. esse censucrit: maritus vero eius: AB
CnU tr ’ P mV? 22, T *9i> CodijP{L °' - srcr • 3®?* aP' Hansi XV. 319. - Jaffe no. 2174. - Reg. H, 76. ; Burch. IX, 51. ; Ivo Decr. VIII, 187. ;
2961 Otidi I?™’ 292) legem: Ivo 293) assumamus: OH 284) Codd. et Edd. coli. o. pr. H (receptam) — Reg. Burch. Ico Coli. tr. P.
S? o *““• cofL,°; on3- Re9- Burch. Ivo 296) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Ivo Coli. tr. P. 297) I. Reg. c. 17. 298) alicui : Edd. Arg. Bas. 299) sancit :
y 4k'a 30°) humscemodi: Coll.tr. P. || can. 23. 301) Codd. coli. o. — c. 15. C. Wormac. hab. ao. 868. ap. Sartsheim II, 313. — Reg. II, 277. ; Burch.
todtifcoUnfEdd ™ e0,„ °-Burch- 304) et Edd- cM- o- Reg. Burch. 305) AB orig. Reg. Corr.; debent: Codd. Regi».
J 11 306) Codd. et Edd. coli. o. Iteg. Burch. 307) Codd. ei Edd. coli. o. 308) Codd. et Edd. coit. olRsg.it can. 24. 809) Qui : AEOH
312 jww!! “tur„UC 2* P“rf»n‘! B . 3U) hah. ao. 1122 ap. Bartehitm m, 56. j Burch. in fine operis ( deest in Cod. Aiburg.); Ivo Decr. XV, 173.
3I7) dfguZ a Jng 313) ° 3U) Pr0iUer8tur • • • negaret: ho 315) einUorig. Burch. Ivo 316) a ii: etiam: Burch. ho
465
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. V. IV. VI.
466
C. XXV. Cum plures de adulterio accusantur313, et unus
ceteros purgare uoluerit, omnes rei habeantur, si ipse31 9 in
iudicio 3*0 ceciderit 321.
Item [in eodem, c. 14.] 322
Statuit quoque sancta sinodus, ut323, si duo de adulterio
accusati fuerint, et ambo negauerint, et324 orant sibi concedi,
ut alter illorum325 utrosque diuino purget iudicio, si unus in
hoc ceciderit326, ambo32* rei habeantur.
C. XXVI. Pro singulis missa celebretur, qui de aliquo
crimine accusantur.
Item [in Concilio Wormaciensi, c. io.]328
Si episcopo aut presbitero329» aliquod3315 maleficium
inputatum332 fuerit, in3330 singulis missam celebrare334'*'
debet, et communicare, et de singulis sibi inputatis 335 inno-
centem se ostendere336. Quod si non fecent, quinquennio
a liminibus ecclesiae extraneus habeatur.
Gratian. Illud uero, quod Sixtus et Leo in fine suae purga-
tionis addiderunt, ex eorum exemplo intelligendum est ; exemplo
enim suae satisfactionis noluerunt prescribere ceteris legem
purgandi.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero quarto 1 loco querebatur: An duorum
testimonio episcopus sii 2 condempnandust multorum auctoritate
probatur. Sicut enim in euangelio Iohannis legitur 3, ait Christus
ad Iudeos: „ In lege1 uestra scriptum est, quoniam duorum homi-
num testimonium uerum est.“ Hinc consequenter argumentatur
contra eos, dicens: ,,Si testimonium duorum hominum uerum
est, quare testimonium meum et Patris non accipitis ? “ Item
Paulus in epistola ad Corintios 5: „In ore duorum uel trium
testium 6a stabit omne uerbum.11 Item in epistola ad Ebreos'1:
„ Quis3 preuaricans legem Moisi, duobus uel tribus testibus
conuiclus, sine miseratione lapidabatur. “ 9 5
C. I. Quot testibus quisque clericorum conuinci debeat.
Item ex Concilio Bracarensi II. [c. 8.]10
Placuit, ut si quis aliquem clericorum maculatione11*
fornicationis inpetit, secundum preceptum Pauli apostoli
duo uel tria testimonia requirantur ab illo 1S. Quod si non
potuerit datis testimoniis approbare quod13 dixit14, excom-
municationem15 accusati accusator accipiat16.
II. Pars. Gratian. Ex premissis itaque colligitur, quod
duorum uel trium17 testimonio episcopus potest conuinci et 18
dampnari. Porro Siluester Papa in generali sinodo residens
dixit econtra1 9:
C. II. Quot testibus episcopus, uel presbiter 20, uel reliqui
clerici sint21 conuincendi.
Presul non dampnetur22* nisi cum23 LXXII. testibus 24 b *.
Presbiter25 autem2® cardinalis27 nisi in28c LXIV.290 testibus
non deponatur30®; diaconus317 cardinalis32 urbis Romae
nisi in 33 R XXVII.34 testibus35 non condempnabitur36. Sub-
diaconus37, acolitus, exorcista, lector, hostiarius nisi385
in39i septem40 testibus non41 condempnabitur42. Testes
autem et accusatores sine aliqua sint infamia.
C. III. Episcopi non nisi sub 13 * LXXII. testibus con-
dempnandi sunt.
Item Leo IV. [in epistola Episcopis Britanniae]44.
Nullam dampnationem episcoporum umquam esse cen-
semus, nisi aut ante legitimum episcoporum numerum (qui
fit per duodecim episcopos), aut certe probata sententia
per LXXII.45 idoneos testes, qui tales sint qui et4li accusare
possint47. §. 1. Et prius ad sacra Christi quatuor euangelia
sacramenta prestent, quod nil falsum48 depromant, sicut
nobis* B. Siluester tradidit, et Romana sancta uidetur ec-
clesia tenere. Et si inter eos, quos dampnandos esse dixe-
rint homines, fuerit episcopus, qui suam causam in presentia
Romanae sedis episcopi petierit audiri, nullus super illum
finitiuam495 presumat dare sentenciam, sed omnino eum
audiri50 decernimus.
Gratian. Sed hoc uel speciali priuilegio de clericis Romanae
ecclesiae intelligitur, uel propter inprobitatem quorumdam , qui, cum
non sint spectatae uitae et scientiae, in accusatione31 c ministro-
rum Dei repente prosiliunt. Quorum uero uita adeo laudabilis
est, ut omnibus imitanda apareat, de quorum assertione nulla
dubitatio nasci poterit, eorum testimonio duorum uel trium testium
quilibet iure conuinci et dampnari poterit.
QUESTIO VI.
GRATIANUS.
I. Pars. Sequitur sexta questio, qua queritur: Quo remedio
causa uiciata subleuetur, et si remedium illud sit dandum ei, qui
causa dilationis uocem appellationis exhibuerit ? Causa uero
uiciata remedio appellationis subleuari poterit.
Unde Fabianus Papa ait [ad Hilarium Episcopum,
epist. III. c. 3.]1:
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. V. c. 26. a) presb. causa criminalis, hoc est homicidium, adulterium, furtum330, et b)aliq.:
deest c) pro — Quest. IV. a) test.: aeest — c. 1. a) in accusatione — c. 2. a) damnabitur b) testib., nec praesul
summus* a quoquam iudicabitur, quoniam scriptum est: „Non est discipulus super magistrum." c) cum d) XLIV.
e) damnabitur f) diae, vero g) cum h) non nisi i) in: deest — c. 3. a) sub: deest b) definitivam c) accusationem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXVT. 'Celebrare: In concilio et apud Burchardum et Ivo-
nem [et Regin.] sequitur: et secretam publice dicere.
QueBt. IV. C. IL * Nec praesul summus: Ex concilio Romano
sub Silvestro et ceteris locis indicatis (excepta Panormia) addita sunt baec
usque ad vers. Presbyter. Ac mirandum est de auctore glossae, qui putavit
Pontificem maximum minore numero testium posse condomnari quam dia-
conum cardinalem atque ostiariam, quum tamen ipse Pontifex a gonoralt
saltem praesulis nomine minimo osset excludendus.
C. 111. * Sicut nobis: Hinc usquo ad dlctionom Ecclesia, non logun-
tur in epist. Leouis manuscripta, babontur tamen apud Ivonoxn.
Causa H. Quest. V. can. 25. 818) acc. unus ceteros purgaro potost (reliq. desunt ).- AB 310) unus: CEH; deest: F; si . . . cocid. : deest: 0
320) iudlcium: CDF 321) deciderit: EFH 322) ibid. c. 13. — Burch. I. c.; Ivo Decr. XV, 180. 323) ut: deest : H orig. Burch. Ito 324) et si: orig.
325) eorum: ABF 326) deciderit: CEOH Corr. orig. (in hoc: deest) ; Burch. Ivo 327) ut ambo: Burch. Ivo }| can. 26. 328) hab. ao. 868. ap. Harteheim ii, 312. ;
Reg. II, 278.; Burch. II, 199. (in Cod. Frxb.: 200.); Ivo Beer. VI, 272.; Coli, tredec. Part. IX, 163. 329) Codd. et Edd. coli. o. 330) furt.: deest: Reg. Burch.
331) Codd. et Edd. coli. o. 332) reputatum: Reg. Burch. (fuer.: deest) 333) BCF orig. Reg. Burch. 334) tractare: Reg. Burch. Ivo 335) roputatis: Reg.
336) reddere: orig.
CauBa II. Quest. IV. 1) quinto: EOH 2) osset: ib. 3) legit.: deest: EH — Ioann. c. 8. u. 17. 4) Beut. c. 17. v. 6. 5) II. Cor. c. 13. v. 1. 6) Codd.
coli. o. 7) Hebr. c. 10. r. 28. 8) qui: AEOU 9) Codd. coli. o. Corr. — in B hoc loco sequitur: Item ex Concilio Hilordensi (non exstat m Cone.): Et omnis
controversia quae de ecclesiasticis robus fit, secundum divinam legem vel duobuB vel tribus testibus terminetur. Tostis est dominus. Non unus stot contra
alium, sed in ore duorum vel trium testium stet omne verbum. || can. 1. 10) hab. ao, 572. ap. Brutis II, 41. — Burch. II, 202. (m Cod. Frib.: 204.); Ito Beer,
VI, 276.; Ivo Pan. IV, 97.; Coli. tr. P. II, 46, 8. Coli, tredec. P. IX, 153. 11) Codd. coli. o. Ed. Bos.; macula: Edd. coli. rei. Corr.; maculae (?): Ivo Pan. 12) ab
illo: deest: Ivo Pan. 13) quae: orig. Hisp. 14) dicit: Edd. Lugdd. II. HI. 16) accusationem: Ivo Decr. 16) excipiat: orig. Hisp. 17) add. : tuatiuin: AC
18) vel: ER || can. 2. 19) Ex apocrypho canone Silvestri c. 2 sqq. — ap. Hinschius p. 449. — Jaffe post no. C XXXII. — c/. Capit. Angilr. c. 72. ap. J/inschius
p. 768. Cone. Mogunt. hab. ao. 888. c. 12. — Ivo Pan. IV, 91.; Polyc. V, 1, 28. (can.: quot testibus); In Ed. Arg. huic capiti canon quidam sub nomine Beusdedit
P. laudatus praemittitur. 20) vel presb.: deest: EOH 21) eunt: tb. 22) Codd. coli. o. Edd. iAiqdd. II. m. orig. — damnatur: Edd. rei. 23) in: orig. Ivo Pan.
Polyc. 24) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Pan. Polyc. 25) A»t». ded. M, 143. (can.: ut autem cardinalis); Beusded. II, 30. (can. contin.); Ivo Decr. VI, 334. (can.
confin.) 26) aut.: deest: Deusd. Ivo Decr. 27) card.: deest: orig.; add.: huius Romae: Deusded. 28) Codd. coli. o. Ans. ded. Deusd. Ivo Decr. Pan . Polyc.;
deest: orig. 29) Codd. et Edd. coli. o. — Corr. 30) 31) Codd. coli. o. orig. Ans. ded. Deusd. Polyc.: dlac. autem: Ivo Pan. . 32) cardlnarius constructus:
orig. Deusd.; constitutus: Ans. ded. Ivo Decr. 33) AB CDF orig, Ans. ded. Deusded. Ivo Decr. Pan. Polyc. 34) XXIV.: A; XXVI.: C Ans. ded. Deusded.;
XXXVI.: orig. Ivo Decr. Corr. 35) test.: deest: orig. Ana. ded. 36) damnabitur: Ivo Pan. 37) subdlac . . . condem.: deest: F sed in ma-rg. manu poster,
saeculi addit, est. 38) Codd. colli o. Ivo Pan. Polyc. 39) ABCEOH orig. Deusd. Ivo Decr. Pan. Polyc. ; cum: D 40) add.: sicut scriptum est: An», ded. Deusded.
Ivo Decr. 41) non : deest: AB Edd. coli. o. pr. Bos. 42) condemnabuntur: Ito Pan.; finis canonis: An», ded. JJ can. 3. 43) Codd. coli. o. 44) Ep. scr. c. a. 850.
ap. Mansi XIV, 882. — Jaffe no. 1977. — Ivo Decr. V, 116. ; Coli. tr. P. X, 60, 3. 45) LXXXII. : ABD; LXX. : EH 46) ot: deest : CDF Edd. coli, o., ita ut R.
immerito a Corr. insertum esse crediderit. 47) quod : AB; possunt: B 48) falBi: AB 49) ABF Ivo Coli. tr. P. 50) audiro: Ivo 51) ABDEFH
Causa H. Quest. VI. can. 1. 1) Caput Pseudoisidor., haustum ex Aniano ad Cod. Theod. XI, 30. c. 20. (E. Rom. Wisigoth. Ed. Haenel. interpr. ad c. 2.
C. Theod. XI, 8.) — apud Hinschius p. 168. — Jaffe no. LXXVII. — c/. c. 34. Capit. Angilr. ap. Hinschius p. 764. Beti. Levita III, 333, 251. — Burch. I, 148. (ox
Cone. Antloc.; can.: ai quis vero episcopus; can. contin.); Ans. H, 11. (can,.- si quis iudicem; contin.); Ans. III. in fine (can..- appollantem non debet);
Ivo Pan. IV, 121. (can..- appellantem autem)
Corpus iur. can. Ed. Friedberg.
30
467
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. c. i— io.
468
C. I. Causae uicialae remedium appellationis subveniat.
Liceat appellatori uiciatam2 causam appellationis reme-
dio sublcuare.
[PALEA.
C. II. De eodem.
Idem paulo ante3.
Appellantem non debet4 afflictio ulla5, aut detentionis
iniuriare8 custodia7.]
C. III.8 De eodem.
Item Anacletus Papa, [epist. I. in fine.]9
Omnis10 obpressus libere sacerdotum (si voluerit) ap-
pellet iudicium, et a nullo prohibeatur, sed ab his fulciatur
et liberetur et audiatur 11 *. Si autem difficiles causae aut12
maiora negotia orta fuerint, ad maiorem sedem referantur.
Et si illic facile discerni13 non potuerint145 aut15 iuste ter-
minari, ubi fuerit summorum congregatio* congregata18
(que per singulos annos fieri 17 c solet et debet), iuste et Deo
placite coram patriarcha aut primate ecclesiastica 18 d**,
et coram patricio secularia10 judicentur20 negotia in com-
mune21.
Item Sixtus Papa [epist. II.] omnibus rectoribus ecclesiae
scribit, dicens 22 :
C. IV. Quisquis pulsatus fuerit, apostolicam sedem appellet.
Si quis uestrum23 pulsatus fuerit in aliqua aduersitate,
licenter hanc sanctam et apostolicam sedem appellet, et ad
eam quasi ad caput suffugium21 habeat25, ne innocens28*
dampnetur, aut ecclesia sua detrimentum patiatur.
C. V. Episcopi^ a gravioribus causis pulsati apostolicam
sedem appellent.
Idem 28 h Grato episcopo 29 c* [epistola I.]
Omnes30 episcopi, qui in aliquibus 31 d pulsantur uel
criminantur grauioribus causis, quociens neccsse fuerit libere
apostolicam sedem apellent, atque32 ad eam quasi ad ma-
trem confugiant.
C. VI. Ad Romanam ecclesiam ab omnibus appelletur.
Item Marcellus Papa, [epist. I. ad Episcopos Antiochenae
prouinciae.]33
Ad Romanam ecclesiam omnes episcopi34, qui uoluerint
uel35 quibus necesse fuerit, quasi ad caput38 suffugere37,
ee.mque appellare debent, ut inde accipiant tuitionem atque
consecrationem38*. Quod39 omnibus minime conuenit dene-
gari40* episcopis; sed absque ulla custodia, aut excommuni-
catione, uel dampnatione, aut41b expoliatione libere ire
concedatur42.
C. VII. Qui a proprio metropolitano se grauari putauerit,
maiorem sedem 43 appellet.
Item Victor Episcopus 443 [ad Theophilum Alexandrinum,
epist. I. c. 3.] 45
Si quis putauerit se a proprio metropolitano grauari,
apud patriarcham uel48 primatem dioceseos, aut47 penes
uniuersalis apostolicae ecclesiae iudicetur sedem48.
C. VIII. Ad Romanam ecclesiam appelletur ab omnibus
quasi ad matrem.
Item Zepherinus urbis Romae Arch iepiscopus 49 *, [epist. I.]
Ad Romanam ecclesiam ab omnibus, maxime tamen
ab50 obpressis est appellandum, et concurrendum quasi ad
matrem, ut eius uberibus nutriantur, auctoritate defendan-
tur51, a52b suis obpressionibus releuentur, quia non potest
nec debet mater obliuisci filium suum.
C. IX. Quociens aliquis appellauerit, audientia sibi non
denegetur W.
Item Iulius Papa [in decretis, siue in rescripto
ad Orientales, c. 22.] 54
Placuit, ut a quibuscumque ecclesiasticis iudicibus ad
alios iudices ecclesiasticos (ubi est maior auctoritas) prouoca-
tum55 fuerit58, audientia non negetur57.
C. X. Iniuste dampnati restitutionem, et obpressi auxilium a
Romana debent habere ecclesia 58.
Idem [cap. 30.]59*
Ideo huic sanctae sedi prefata priuilegia specialiter sunt
concessa tam de congregandis conciliis et iudiciis ac re-
stitutionibus episcoporum, quam et80 de summis ecclesiarum
negotiis, ut ab ea omnes obpressi auxilium, et iniuste damp-
nati restitutionem sumant81, et talia ab inpiis82b non 83 c pre-
sumantur absque ultione, nec exerceantur64 absque sua65d
dampnatione.
II. Pars. Gratian. Cum ergo Zepherinus dicat, ab omnibus
esse appellandum, maxime tamen ab obpressis, et Marcellus
scribat: „ Omnes episcopi, qui uoluerint uel quibus necesse fuerit,
appellare debent ; “ 68 palet, quod accusato ( siue gravetur, siue
non) appellationis uox non est deneganda. Quidam tamen ita 87
distinguunt , ut volentes ad consecrandos, necessitatem pa-
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VI. c. 3. a) et audiat. : deest b) poterunt c) bis fieri d) eccl. negotia** — c. 4. a) ne ipse
innocens — c. 5. a) In b) Item c) ep.: deest d) quibusdam — c. 6. a) denegare b) vel — c. 7. a) Episc.: deest —
c. 8. a) Episcopus b) et a — c. 10. a) Item b) improbis c) ne d) sua: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. VI- C. IIT. * Congregatio: In vulgatis (EGII Edd. coU. o.
j>r. Bns.J sequebatur: sub Metropolitano, quao sublata sunt, quia in nullo ina-
uuserlpto neque in originali habentur, et io sequentibus vorbis exponitur,
coram quibus sit habendum concilium,
** E c c I os i as t i ca n o g o t i a : Iu epistola legitur : primate ecclesiastico,
d coram patricio saccularia, ctc.
C. V. * Grato: Sic est restitutum ex pleraque vetustis, (uam in
vulgatis erat: Item Grcgorius.), quamquam in tomis conciliorum haec epi-
stola tribuatur Sixto II., illa vero, ex qua caput antecedens, Sixto I.
C. VI. * Atque consecrationem: In originali est: ut inde acci-
piant tuitionem et liberationem, unde acceperunt informationem atque conse-
crationem; sod ob glossam non est mutatum.
Causa II. Quest. VI. can. 2. 2) Haec Palea deest: Codd. coli. o. 3) ap. Hinschius p. 167. — Jaffe no. CCLVI. — Haustum ex Aniano
ad Cod. Thcod. XI, 30. c. 2. ci 15. — (c/. Lex Rom. Wisigith. Cod. Theod. c. 1. XI, 8. cd. Hacnel.) Capit. Anrjilr. c. 36. ap. Hinschins p. 764. Burch. Ans. Ivo ll. II.
4) autem non habet: Burch.; autem n. dob. : Ivo 5) ndd.: aut carceris: Ans. III. Ivo Pan. 6) iniuriosao: Burch. 7) custodiam: orig.; sed custodia est in
varietate lectionis || can. 3. 8) do cod. : deest ct canon cum c. I. coniunctus est: AB 9) Caput Pseudoisid., confectum ad ep. lnnoc. I. ad Victricium c. 3. ; et
Leonis M. ep. 5. ( Kd . Baller.) c. 6. — apud Hinschius p. 74. —Jaffe no. II. — Ans. III, 21. (can.: una quaeque provincia); Coli. tr. P. I, 2, 8. (can. contin.)
10) add.: enim: Coli. tr.P. 11) Codd. ct Kdd.coll.o. 12) ut: AB 13) deccrui: ii Edd. Lugdd. II. III. Corr. 14) AD Kdd. coli. o. orig. Coli. tr. P.; poterint: B;
potuerit: F Ans. 15) an: Ali 16) quod: orig. Ans. 17) Codd. ct Kdd. coli, o.; bis autem fieri: orig.; bis aut ter fieri: ibis. 18) ABCDF orig. (ecclesiastico);
Coli. tr. P. 19) sacculari: orig.; saccularia: Codd. orig. 20) diiudiceutur: EQH Kd. Bas. 21) communione: A; communi: CDKGH Kdd. coli. o. Corr. ||
can. 4. 22) Caput Pseudoisid. ap. Hinschius p. 108. — Jaffe no. XXIX. — Ans. II, 8. (can. cont.): Deusdedid. I, 54.; Ivo Decr. V, 3. (can. contin.); Coli. tr. P.
I, 5, 2.; Coli, tredec. P. IX, 116. ; Caes. IV. 4. 23) add. : fratrum: Culi. tr. P. 24) suffragium: AB EQH Turrecrem. Edd. coli. o. 25) inde ab hoc loco canonis verba
canoni ap. Dcusded. non respondent. 26) Codd. coli. o. Tuvrecrem. orig. Ans. Ivo Coli. tr. P. 27) Codd. coli. o. 28) ib. pr. A 29) Codd. coli. o. Turrecrcm. —
Julius: Kdd. coli. o. pr. Bas. — Caput Pscndoi sidor. pertinens ad Ep. 1. Sixti II. ap. Hinschius p. 190. — Jaffe no. XCVI. — Burch. 1. 144.; Ans. II, 12.; Ivo Decr .
V, 257. (Iulius: can. contin.) Ito Pan. IV, 124. (Ex decr. Gregor. P. ad orientales; can. contin.); Polgc. I, 8, 1. (can.: in hac sede) 30) ut omnes: Burch. Ans.
Ivo Decr. Pan. Polgc. 31) Codd. et Kdd. coli. o. 32) ct: Ivo Pan. || can. G. 33) Caput Pseudoisid ., confect. tx lnnoc. I. Ep. IV. c. 1. 2. — ap. Hinschius c. 2.
pag. 224. — Jaffe no. CXVIU. — Ans. II, 7.; Polgc. V, 7. a Corr. et R. citatur, sed in Cod. coli, nihil invenimus. 34) add.: iuxta apostolorum oorumque
successorum sanctiones: Ans. 35) aut: EQH 36) add.: suum: BDKGH 37) confugere: BCDEGH Turrecrcm. ; fugere: A; suum confugere errore quodam pro
suffugere scriptum esse videtur. 38) ap. Ans. in Cod. coU. legitur ut infra a Corr. indicatum est; in Afs. vero vaticano Anselmi quodam legi ut apud Gratianum in
margine invenimus indicatum. 39) quo: Ans. 40) Codd. ct Kdd. coli. o. pr. F 41) Codd. coli. o. 42) concedantur: D Kd. Bas. || can. 7. 43) audientiam: AB
44) Codd. coli. o. 45) Caput Pseudoisid., confectum src. conc. Chnlc . c. 17. — ap. Hinschius Ep. 1. c. 4. pag. 128. — Jaffe no. LXIII. — Burch. I, 144. (Ex decr.
lolii P.; can.: ut omnes episcopi); Ans. II, 9.; ib. inter cap. Hadriani in fine III, 5.; Ivo Decr. V, 257. (Sixt. II.; can.: ut omnes episcopi); Ivo Pan. IV, 126.;
Coli. tr. P. I, 12, 4. (can. contin.) ; Polgc. I, 8, 2. — cf. c. 6. Capit. Angilr. ap. Hinschius p. 760. — cf. infra ad c. 15. 46) aut: Ivo Pan.; patr. vel: deest: Burch.
Ans. III. Ivo Dccr. 47) aut apud Constantinopolitanao civilitatis sedem agat iudicii ot rei.: Ans. III. 48) papam: Burch. Ivo Decr. || can. 8. 49) Codd coU 0.
Turrecrcm. — Caput Pseudoisid. — Ep. I. c. 6. up. Hinschius p. 132. — Jaffe no. LXVII. — Ans. II, 6. (can. contin.) 50) ab : deest : ABH 51) defendatur: Ans.
52) Codd. coli. 0. || can. 9. 53) negetur: AB 54) Caput Pseudoisid., confectum ad Cone. Carthag. III. c. 10. ; Ep. ad Kusebium ap. Hinschius p. 470. — Jaffe
nu. CXL. — Ans. in, 123. (can.: item ut quisquis episcopus); ib. inter cap. Hadr. c. 43. in fine l. III.; Ivo Decr. VI, 326. (Lucius; can.: constitui placuit);
CoU. tr. P. I, 32, 6.; Ans. II, 9. a R. citatur, sed in Cod. coli, nihil invenimus. 55) si fuerit: Burch. Ivo Dccr. 56) seqq. desunt; provoc. non eis obsit quorum
fuerit soluta seutentia: Ans. III, 123. 57) douogotur: EQH Kd. Bas. |j can. 10. 58) rubrica: deest: A 59) Codd. coli. 0. pr. C; ibid. apud Hinschius p. 472. -
Ans. II, 47. (can. : multoB cognovimus) 60) Codd. coli. 0. orig. Ans. Ed. Rom. 61) resumant: EH 62) Codd . coli. 0. 63) Codd. et Edd. coU. 0.; nec; Ans.
Codd. orig. 64) ultore nec coherceantur: AB 65) Codd. et Edd. coli. 0. orig. 66) debere: QH 67) ista: AB
4G9
470
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. c. 11-14.
iientes ad olpressos referant , ut sit sensus: Omnes, qui voluerint
a Romana ecclesia consecrationem accipere, et ab aliquibus in-
pediuntur, eam debent appellare; quibuscumnue in suis obpres-
sionibus necesse fuerit ad eam subfugere63, similiter vocem ap-
pellationis exhibeant , ttf69 isti tuicionem, et illi consecrationem ab
ea accipiant. Similiter et illud Zepherini distinguitur: „Ab
omnibus est appellandum ad Romanam ecclesiam: “ intelligendum
est, qui ab ea consecrationem uoluerint accipere, uel qui a prelatis
suis aliquam iniuriam passi fuerint'10, maxime tamen ab obpressis.
Secundum primam interpretationem obpressi intelliguntur aliqua
iniuria affecti; iuxta secundam vero obpressi dicuntur a iudice
iniuste condempnati. Secundum hanc distinctionem qui in ali-
quibus negotiis non ad releuandum, sed ad differendum uoccm
appellationis exhibuerit11?, appellandi auctoritatem non habet.
Sed 72 cum Gregorius scribat omnibus per diuersas
provincias13:
C. XI. De causa appellationis cognoscere non licet
nisi ei, ad quem appellatur.
Decretonostro uestram rogantes karitatem7'1 mandamus,
ut75 si aliquis (quod non optamus) suorum emulorum Aldri-
cum Cenomannicae76a ecclesiae episcopum, accusare damp-
nabiliter77 attemptauerit7®, liceat 79 8* illi post auditionem
primatum dioceseos, si necesse fuerit, nos appellare, et
nostra auctoritate aut ante nos, aut ante legatos nostros500
e81d latere missos iuxtaPatrum decreta suas exercere82 atque
diffinire88 actiones, nullusque illum ante hec iudicet aut
iudicare presumat. Sed si quid (quod absit) graue in-
tolerandumque ei obiectum fuerit, nostra erit expectanda
censura, ut nichil prius de eo, qui ad sinum sanctae Romanae
ecclesiae confugerit840 eiusque897 inplorat auxilium, decer-
natur, quam86 ab eiusdem87 ecclesiae fuerit auctoritate pre-
ceptum, que uices suas ita aliis inpertiuit88 ecclesiis, ut in
partem sint uocatae sollicitudinis, non in plenitudinem pote-
statis. §. 1 . 83 b Si autem (quod non arbitramur) a quoquam
secus presumptum fuerit, ab offitio cleri submotus aposto-
licae auctoritatis90 reus ab omnibus iudicetur, ne lupi, qui
sub specie ouium subintrauerunt91, bestiali seuicia quos-
que92 audeant lacerare, et quod sibi93 fieri nolunt aliis in-
ferre presumant94.
Item cum 99 Vigilius 96 Papa [in epistola ad Eleutherium,
c. ult.] dicat 97 *.
C. XII. Iudicia appellantium ab eis sunt audienda, ad
quos appellatur **.
Qui 99 a se scjt aJiis esse prepositum, non moleste ferat
aliquem sibi esse prelatum. Ipsa namque ecclesia, que
prima est, ita reliquis ecclesiis uices suas credidit largiendas,
ut in partem100 sint uocatae sollicitudinis, non in plenitudi-
nem potestatis. Unde101 omnium appellantium apostolicam
sedem episcoporum iudicia, et cuncta1028 maiorum negotia
causarum eidem sanctae103 sedi reseruata esse liquet; pre-
sertim cum in his omnibus eius semper sit expectandum
consultum, cuius tramiti si quis obuiare temptauerit sacerdo-
tum, causas se104 non sine honoris sui periculo apud eandem
sanctam109 sedem nouerit redditurum106.
Gratian. Item cum Nicolaus Episcopus 107 c in Remcn-
sem 108 d Archiepiscoptim i nuebatur, qui Rothardum 1090 episco-
pum appellantem apostolicam sedem dampnare ausus est, ita
dicens 110 :
C. XIII. De Remensi archiepiscopo, qui appellantem
Romanum sedem iudicare ausus est.
Arguta tua sapientia, utinam in accepto bono fomite1118,
iudicii materiam 1128 depositionis aduersus Rothardum as-
sumpsit, et113 ab itinere apostolicae sedis remouit111, et
continuatim apostolicam sedem appellantem dampnauit ct
carcerali custodiae 115 mancipauit. Et infra: §. 1. Priuilegia116
tamen apostolicae sedis uos obliuioni tradere nullatenus
debuistis117, quibus uenerandi canones iudicia totius eccle-
siae ad hanc deferri iubent. Et infra: §. 2. Hec quippe nos
in Rothardo118 idcirco noueris119c operatos, ut priuilegia
sedis apostolicae, que male a uobis uiolata esse1-'01* uide-
bantur121 c, auctoritate apostolica ct canonica12-’7* Patrum
deliberatione pristino tandem ingenio 123 e et proprio deco-
rentur1248 honore.
C. XIV. Quisque eam1-3 obedientiam maioribus exhibeat,
quam ab inferioribus 126 desiderat,
Item Leo Papa [ad Anastasium Thessalonicensem Epi-
scopum, epist. L XXXII. at. LXXX1V.]1-’7
Qui scit se quibusdam 128a prepositum, non moleste ferat
aliquem sibi esse prelatum, sect obedientiam, quam exigit 12!l,
etiam ipse dependat, et sicut non uult granis oneris sarcinam
ferre, ita non audeat alii130 inportabile pondus inponere.
Discipuli enim sumus humilis131 et mitis132 magistri, dicen-
tis133: „ Discite a me, quia mitis sum et humilis corde.“
Gratian. Patet ergo131, quod nulli appellanti induciae sunt
denegandae. Ceterum, si causa frustratoriae dilationis appella-
verit, a iudice, ad quem prouocatum fuerit, condempnabitur.
Tempus uero appellationis est ante datam sententiam uel post
datam133. Quociens enim se136 8 pregrauari 137 c senserit, libere
potest appellare.
EDITIO ROMANA.
Causali. Que st. VI. c. 10. e) exhibuerint ... habent — c. 11. a) Coenomanensis b) ut honoretur* B. Petri
apostolorum principis memoria, ecclesiaeque Romanae, cui praesedit privilegium, et nostri nominis auctoritas, liceat
c) nostro d) ex e) confugit f) et eius g) Et infra: §. 1. — c. 12. a) Quid b) cunctarum c) Papa d) in Hincmarum
Remensem e) Rhotandum — c. 13. a) accepta fomitem b) et mater, c) noveritis d) esse: deest e) videb., ct a nobis
tot impensis laboribus vestra resistente contumacia recuperari non poterant, f) cana* g) genio h) decorarentur —
c. 14. a) quib. esse b) quis se c) gravari
NOTATIONES C
C. XI. * Ut honoretur: Hinc usque ad vcrsic. auctoritas, addita
sunt ex ipsa epistola, quae exstat id bibliotheca Domiuicana, et videtur essu
Gregorii IV., ex qua etiam suintum est caput Nulli /as. distinet. 10., et apud
Ivonem utrumque caput simul habetur. Istius autem Aldrici (ut cx cata-
logo episcoporum ecclesiao Coenomanensis colligitur) mentio est iu con-
cilio apud S. Medardum, quod paulo post Grcgorlum IV. habitum fuit.
Jtaque defensio ipsi a Gregorio praestita profuit.
C. XII. * Restitutum est caput hoc Vigilio antiquorum exemplarium
auctoritate. Antea vero tribuebatur lulio, in cuius etiam epistola prima
ORRECTORUM.
habetur prior pars huius capitis itsquc ad vers. Ipsa namque, (quemadmo-
dum et apud Leonem epist. 6-1., quod refertur supra distinet. 23. c. Quan-
quum, et in c. sequ. Qui sunt), et etiam sententia ceterarum partium.
C. XIU. * Cana: Quum antoa legeretur: at nomen emendatum
sic est ex epistola ipsa, quao habetur mumiscripta, ct nuper est impressa iu
nppondico bibliothecae, ct in lib. Ennodii pro Symmacho legitur: cana
miracula ct canum genium, iuxta Illud Virgilii:
Cana fides, ct Vesta, Jtemo cum fratre Quirinus
lura dabant.
Causa H. Quest. VI. can. 10. 68) fugero: EQH 69) et: AB 70) sunt: AB 71) Codd.coll.o. || can. 11. 72) sed: deest: AB 73) Ep.Grrg. IV. scr. no. 833.
ap. Mabillon Vet. Anat. p. 298. c/. ad c. 2. List. XU. — Jaffi no. 1958. — Ans. II, 19. (can. : divinis praeceptis) ; lvo Dccr. V, 519. (can. : dilectissimi» fratrib.):
Coli. tr. P. I, 55, 1.; Polyc. I, 8, 9. 74) vest. rog. kar.: deest: Jvo Coli. tr. P. 75) ut . . . censura, ut: deest: Ans. ; ut . . . ut nihil: duri: Putyc . 76) Cmtd.
coli. o. orig. lvo Coli. tr. P. 77) dainpn.: deest: AB 78) teutaverit: Edd. coli, o.; dectractaverit: orig. (sed atteut. est iu varietate lectionis. 79) <fadd. ft Edd.
coli. o. lvo Coli. tr. P. 80) ABD Edd. coli. o. pr. Bas. ; — orig. lvo Coli. tr. P. 81) Codd. coli. o. Jvo 82) exsequi: Jvo 83) finire: orig. Jvo Coli. tr. P. 81) Codd,
et Edd. coli, o.jpr. J)F 85) ABCForig. Ans. lvo Coli. tr. P. Polyc.; eiusdem: EM; ciusdomquo: O 86) quam quod: orig. 87) eius: lvo Coli. ir. P. 88) im-
pertitur: EQH 89) Codd. coli. o. Polyc.; ap. Jvon. ct in Coli. tr. P. sqq. desunt et alia exstant. 90) et iniuriaruui reus: orig. 91) subintraverint: AKFJJ;
subintrare: Ans. 92) quousque: A Ans. 93) sibi: deest: Ans. 94) add.: uon: orig. || can. 12. 95) cum: deest : EUM 96) Yulius: CDrQH Ehl. coti. o. pr.
Bus. 97) ait: EQH — ex cap. 7. cp. Vigilii ad Profuturum, (scr. no. 538 ) quod pariter atque sextum Pseudoisidorinnum est. — Jujfe no. 589. — apud Miiischius
p. 712.; Ans. II, 22. (20. can.: ad roman. eccles.); Coli. tr. P. I, 52, 2. 98) appellant: EGH 99) Codd. coli. o. Ans. Coli. tr. P. 100) parto . . . plcuitudino: orig.
101) add.: cum Iulius praedicat: C 102) Codd. ct Edd. coli. o. 103) sanet. : deest: ABC Coli. tr. P. 104) so: deest: AU 10o) saucU : deest: F Edd. coli. o. pr.
Bns. ; add.: apostolicam: AB 106) rediturum: ABDF 107) Codd. coit. o. 108) ib.; — episcopum: AJiF 109) Codd. coli. o. orig. Ans. — ct sic dnnnps:
Rothadum : Turrecrem, 110) scr. ao. 8C5. ap. Mansi XV, 692. — Jaffeno. 2099. — Ans. II, 67. (64.) 111) Codd. coli. o. Ams. 112) ib. 113) quum ct: t.H
114) revocavit: orig. 115) custodia: AB 116) Ans. in fine lib. II.; — privilegium: EQH 117) debuissetis: Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. — orig. 118) Kothnr-
duw: orig. Ans. 119) Coild. coli. o. pr. E 120) Codd. coli. o. orig. 121) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 122 ) Codd. coli. o. orig. Ans. 123) Codd. ct Edd. coli. o.
pr. E (negotio); deest: orig. 124) Codd. coli. o. II can. 14, 125) eandom: B 126) a subditis: ib. 127) Ep. 14. Ed. Baller, scr. ao. 416 (.•*) — Jaffc no. 180. —
Coli. tr. P. I, 43, 27. (can. contin.) 128) Codd. coli. o. Coll.tr. P. 129) exogerit: Edd . coli. o. pr. Bas.; obed. exigit (piam: LH 130) aliis: hHHI ‘1 ut nerem.
Edd. coli. o. 131) et humilis: QH 132) ct mit.: deest: D; mitissimi: EQH Ed. Bas. 133) Matth. c. 23. v. 4. 134) ergo: deest: O; itaque: C 135) add.: sen-
tentiam: AD 136) Codd. coli. o. 137) Codd. coli. o. pr. D
30*
471
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. c. 15-23.
472
I nde Sirius rapa [II. cpist. 1. ad Gratum Episc.] ai'/13s:
C. XV. Qui grauatur a proprio melrnpolitano, primalis 1391
aut uniuersa/is ecclesiae sedem appellet.
Si quis putauerit se a proprio metropolitano grauari140,
apud111 primatem dioceseos aut penes uniuersalis aposto-
jicae ecclesiae Papam142 iudicetur.
C. XVI. 143 Romanam sedem appellet qui iudicem suspectum
habuerit111*.
[Item Felix II. ad Episcopos in Alexandrina sinodo con-
gregatos, cap. 19.] 145
Quociens episcopi se a suis conprouincialibus uel a me-
tropolitano putauerint pregrauari, aut146 eos suspectos ha-
buerint, mox Romanam appellent sedem, atque eis 147 b
libere 143 c ire liceat; et dum predictam Romanam appella-
ucrint 148(1 sedem1380, aut ab ea se audiri poposcerint181,
nullus eos aut excommunicare, aut eorum sedes subripere,
aut res eorum auferre, aut aliquam uim cis inferre presumat
ante, quam amborum1827 causa Romani Pontificis auctoritate
finiatur. Quod si aliter, a quoquam prosumptum fuerit,
nichil erit, sed uiribus carebit.
C. XVII. De eadem.
Rem Julius Papa [in rescripto ad Episcopos orientales,
cap. 30.] 48:1 *
Ideo huic sanctae sedi prefata priuiiegia specialiter sunt
concessa, ut ab ea omnes obpressi auxilium, et iniuste
dampnati restitutionem sumant.
Gratian. Obpressi et se pregrauari putantes intelliguntur
ante datum sententiam, iniuste dampnati 184 a post datam 183 b.
I nde Euticianus urbis Romae 188 a Episcopus scribit
omnibus 187 b Episcopis, [epist. 11. c. 1.]:
C. XVIII. Ante exitum causae per appellationem
recedere licet.
Non ita in ecclesiasticis agendum est 188 negotiis, sicut
in sccularibus. Nam et 1890 in secularibus100 postquam legi-
bus11'1'1 uocatus quisque1820 uenerit et in foro decertare183
ceperit, non licet ei164 ante peractam causam recedere. In
ecclesiasticis uero dicta causa recedere licet, si necesse fuerit
aut si se 1(18 uiderit pregrauari.
III. Pars. Graiian. Qui uero ex contumacia iudicibus
obtemperare noluerint, communione priuentur 168 7
Unde in Mileuilano Concilio, [c. 24.] 167
C. XIX. Excommunicetur, qui iudicibus suis obtemperare
nolueritis*.
Quisquis probatus fuerit pro contumacia 169 b nolle ob-
temperare iudicibus, cum hoc primae sedis episcopo fuerit
probatum170, det litteras, ut nullus ei communicet episco
porum, donec obtemperet.
Gratian. Item quod post datam sententiam appellari possit,
Fabianus Papa testatur, dicens [Hilario Episcopo ep. III.
cap. 2.] 171 :
C. XX. Non denegetur ei appellatio, quem in supplicio™ *
sententia destinauit.
Liceat etiam in criminalibus causis appellare, nec uox
appellandi denegetur ei, quem in 173 b supplicio sententia
destinauerit174c.
Gratian. Quod <mfe178» idem affirmat [eod. cap.]176:
C. XXI. Ante datam 177 sententiam licet alicui appellare.
Si quis178 iudicem aduersum179 sibi senserit, uocem ap-
pellationis exhibeat.
IV. Pars. Gratian. Post datam uero sententiam qui
appellare uoluerit, infra 180 b quinque dies appellet et infra eosdem
a quo provocauit 131 c dimissorias accipiat, et infra eosdem ad
quem appellauit iter arripiat.
Unde in Teodosianis* legibus sic. statutum muenitur™ :
C. XXII. Post datam sententiam infra133 a quod tempus
quisque appellare debeat.
Propter superfluam appellatorum licentiam, ne in retra-
ctandis uel reuocandis sententiis liberum habere arbitrium
uiderentur184b, et tempora appellationis, et penae consti-
tutae sunt, ut quicumque apud iudicem188, qui causam eius
audiuit, appellare186, et ad alium iudicem prouocare187c
uoluerit, infra 188d quinque dies appellet, et in 1880 his ipsis
quinque diebus ad iudicem, ad190 quem prouocauerit, sine
aliqua dissimulatione191 perueniat, et ipse dies, in 192 7 quo
accepit litteras, in193 his quinque diebus conputetur specia-
liter. Quod si longius iter sit, exceptis quinque194* diebus
spatium dierum, quo iter agi possit, conputetur.
[PALEA198*.
C. XXIII.
Habita198 dinumeratione XX. millium diurnorum per
singulos dies computetur.]
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. VI. c. 15. a) primatem — c. 16. a) habet b) ad quam eos c) absque ulla detentione aut
suarum rerum ablatione libere d) matrem appellaverint e) ecclesiam f) eorum — c. 17. a) vero damn. b) datam
sententiam — c. 18. a) Romanae b) scr. episcopis per Siciliam c) et: deest d) saecul. legibus postquam e) quis
f) noluerit .. privetur — c. 19. a) non vult b) per contumaciam — c. 20. a) supplicium b) in: deest c) destinavit — c. 21.
a) paulo ante b) intra (et sic deinceps ) — c. 22. a) latam sent. intra b) videantur c) appellare d) intra e) et f) in : deest
g) his quinque
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XVII. * Est summa quaedam capitis recitati supra oad. c. Ideo, et
habetur in vetustis exemplaribus, in quibus Paleae esso non solent.
C. XXII. # Theodosianis: Hoc et quatuor sequentia capita, quae
citantur ex legibus Theodos., Labentur lib. 6. sent. Iulii Pauli cum inter-
pretatione. Ex quo apparet, Gratiani etiam tempore bas sententias con-
iunctas fuisse cum codice Theodos. sou breviario AJarici. Alaricus autem
in praefatione profitetur, se volumen illud non ex solo Theodos. codice,
sed ex variis libris collegisse, et in legum collectione atque interpretatione
episcoporum praecipue opera usum fuisse.
C. XXHI. * Caput hoc abest a vetustioribus Gratiani codicibus, et ab
originali, et Ivone, et Panormia. In uno autem Gratiani valde emendato
est in margine superioris capitis tAnquam glossa quaedam.
i II. Quest. VI. can. 15. 138) Caput Pseudoisidori. — cf. supra c. 7. — Ep. I. Sixti II. c. 3. ap. Hinschius p. 190. — Jaffe no. XCVI. — Ans. II, 9.
n.: ad apostolicam; couiin.); ho Pan. IV, 120. (Victor); Polyc. I, 6, (8,) 2. 139) ABEFG; primates: * ‘ "
Causa II.
(Victor; can.: ad apostolicam; couiin.); Ivo Pan. IV, 120. (Victor); Polyc' I, 6, (8,) 2. ‘ 139) ABEFG; primates: CDH “l40) pregravari: AB 141) ap.: deest:
ib. ; add. : patriarcham vel (aut: Ivo); Anu. Ivo 142) sedem : CH Tnrrecrem. Ana. Ivo || c an. 10. 143) in EH antecedit c. 17. cum rubrica: iniuste damnati et
oppressi auxilium a Romana debent habere ecclesia; in 0 haec rubrica canoni 10. anteposita est 144) Codd. coli. o1pr. D, ubi rubrica deest 145) in scr.: deest:
ABDEG ; Idem Felix: C; Item Iullus Papa: H — Caput Pseudoisid., compositum ad conc. Sardie, c. 4. et 7. — ap. Junschius c. 20. p. 488. — Jaffe no. CLVIII. ;
Ans. II, 00. (58.) 146) vel: AllS. 147) Codd. coli. o. ; atque eos: Edd. coli. o. 148) Codd. et Edd. coli. o. 149) Codd. colL o. 150) ib. pr. D; — Ed. Bas.
151) expoposcerint: orig. Ans. 152) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. || can. 17. 153) Caput Pseudoisid. — cf. supra c. 10. — Ans. IT, 47. (can.: multorum
cognovimus ? contin.) — in G canon deest et in margine scriptus exstat. 154) Codd. coli. o. 155) Codd. coli. o. pr. F 156) Codd. coli. o. 157) ib. — Caput
Pseudoisid. : c . 0. ap. Hinschiusp. 211. — Jaffe no. ClV.; Ans. III, 73.; ho Decr. VI, 330.; Ivo Pan. IV, 100. ; Coli. tr. P. I, 33, 2. (Felix) Polyc. Y,l,25. 158) est:
deest: ho Pan. 159) ABCF Ans. Polyc. 160) add. : agendum : Ans. 161) Codd. et Edd. coli. o. 162) ABCDF Edd. Lugdd. II. IU. ; quisquis : EGH Edd. rei. ;
quis: detst: Ito Pan. 103) dec. quis: EGH Ivo Dccr. Polyc.; dec. aliquis: Ivo Pan. 164) ei: deest: Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 165) se: deest: Ivo Decr.
100) Codd. coli. o. pr, D j) can. 19. 107) hub. ao. 402 ( sed — cf. Maasscn Gesch. I, 103. — canones sinit C. Carthag. hab. a: 405. 407. 418.) — Ivo Pan. IV, 132. (ex
Conc. Spalousi); Coli. tr. P . IT, 22, 11. (can.: a iudicibus autem) 108) ABDF; excommunicentur . . . noluerint: Codd. coli. rei. 169) Codd. coli. o. Ivo Pan. ;
pro continenda (?): Coli. tr. P. 170) prolatum : Hisp. |J can. 20. 171) Caput Pseudoisid., desumtum ex L. Rem. Wisigoth. interpret. ad c. 3. Cod. Theod. XI, 8.
, , pmr • ' ' .vn.. i, i, «i. ih; uau. u(cot. 1107 auiciu iuu.. /u/ i/cti., • ciu C|ilacupuui 1UU. . ivi/
, l 80: ^ ' md. suspectum habuerit (et viderit se ingravari: Burch.) libero sedem apostolicam appellet: Burch. Iro Decr, Pan. 180) Codd. coli. 0. ;
rl sic deinceps 181) Codd. coli. 0. ; — provocaverit: ABFO || can. 22. 1S2) legitur: EOH — Lix Rom. Ili sigoth. inlcrpr. ad §. 1. Paulli rec. sent. V, 86. Ed.
—,lro "tcr; V, 281.: Ivo Pan. IV, 127.; Coli. tr. P. M. 9, (10,) 6. 183) Codd. coli. 0. 184) Codd. coli. 0. Ed. Bas. Ivo Decr. Pan. 186) quic. iudici: oriq.
186) appellaverit: ho Dccr. 187) Codd. ct Edd. coli. o.Corr. oriq. Ivo Decr.Pan. 188) Codd. cotl.o. Ivo Decr. Pan. 189) ib. Coli. tr.P.; his: deest: ABII 190) ad:
deest: orig. 191 simulatione: Iro JPan. 192) Codd. et Edd. coli. 0. ho Pan. Coit. tr. P. 193) etiam in: ABF 194) Codd. et Edd. coli. 0. II ean. 23. 195) Haec
Palea deest 1 n Codd. coli. 0. — l. 1. Dig. si Jhis cautio n. (2, 11.) 196) Vicena milia passuum In singulos dies dinumerari praetor lubet: orig.
473
474
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. 24-28.
C. XXIV. A quo appellatur ad quem appellatum fuerit
dimissoriae litterae dirigantur.
Item [ibidem tit. XXXIV.]197
Ab eo198, a199a quo appellatum est, ad eum, qui de
appellatione cogniturus est, dimissoriae litterae dirigantur,
que uulgo apostoli200 appellantur, quarum201 postulatio et
acceptio intra quintum diem202b finienda203 est ex offitio.
Ista201 iam205 superius sub titulo206 de cautionibus et penis
appellationum interpretata sunt207. §. 1. Qui intra statuta208
tempora dimissorias non postulauerint209', uel acceperint,
uel reddiderint, prescriptione210 ab agendo submouean-
tur211d, et penam appellationis ferre212 cogantur213'.
C. XXV. De his, qui causa dilationis appellant.
Item [ibidem tit. XXXV. c. 2.] 214
Quicumque non confidentia iustae causae, sed215 causa
afferendae216 morae, ne contra eum sententia proferatur,
appellauerit, uel si de facto suo confessus, ne abdicatur2173,
appellare uoluerit, huiusmodi appellationes non recipian-
tur218*5.
C. XXVI. Cum possessor appellat, dum eventus causae
dubius est, possessionis fructus sequestrentur 219.
Item [ibidem, tit. XXXVI. c. i.]220
Quociens post auditam causam iudiccm221n possessor
appellat, fructus possessionis, de qua agitur, dum sequen-
dae222 0 audientiae euentus dubius est, merito sequestrantur.
Nam si petitor appellauerit, ab eo hoc non potest223 postu-
lari, quia non potest sequestrari quod non habet. §. 1. Si224
propter predia urbana uel mancipia223 appellatur226', pos-
sessiones227 d eorum uel mercedes, uel228e uectura2291 etiam,
si de nauis230® naulo 231 h agatur, deponi solent.
C. XXVII. Iniuste appellans omnimodo232* puniendus est.
Item [ibidem, tit. XXXVII. c. i.]233
Omnimodo234*5* puniendus est, quociens235' iniusta
appellatio pronunciatur, sumptus, quos, dum sequeretur,
aduersarius inpendit, reddere cogatur non simplos, sed
quadruplos.
Gratian. Premissis auctoritatibus infra230 d quinque dies
post datam sententiam cuique appellare permittitur. Quod postea
lustinianus in constitutionibus suis corrigens, infra232 e decem
dies appellationis remedium cuique dandum decreuit, dicens:
C. XXVIII. Infra 238 3 decem dies appellationis remedium
conceditur.
Inperator lustinianus Augustus239.
Anteriorum legum acerbitati240 plurima remedia inpo-
nentes241, et maxime hec circa appellationes facientes242,
et243 in presenti ad huiusmodi beneficium peruenire duxi-
mus esse necessarium. Antiquitati244*5 etenim cautum erat,
ut, si quis per se litem exercuerit et fuerit condempnatus,
intra duos dies tantummodo licentiam appellationis haberet;
sin autem per procuratorem causa uentilata sit, et in triduum
proximum eam extendi245. Ex rerum autem experientia
inuenimus hoc satis esse dampnosum; plures enim homines
ignaros subtilitatis legum, et putantes in triduum prouoca-
tiones esse porrigendas, in promptum periculum incidisse,
et biduo transacto causas perdidisse. Unde necessarium
duximus huiusmodi rei conpetenter mederi. Et omnes ap-
pellationes sancimus, siue per se, siue per procuratores, seu
per defensores, uel curatores et tutores uentilentur, posse
intra decem dierum spatium a recitatione sententiae nume-
randum246' ab his iudicibus, quorum interest, offerri, siue
magni siue minores sint247 d (excepta uidelicet sublimissima
pretoriana profectura], ut liceat homini intra id spatium ple-
nissime deliberare, siue appellandum ei sit, siue quiescen-
dum; ne timore instante opus appellatorium frequentetur,
sed sit omnibus inspectionis copia, que248' indiscussos
hominum calores potest refrenare. §. 1. Ad hec240 sancimus,
si quando lis230 speratur in nostrum inferri consistorium251,
si forte contigerit inperatoriam252 maiestatem publicis occu-
patam causis ex mundanis prouisionibus non posse con-
uocare patres, quatinus causa agitetur, non ex hoc litem
periclitari. Quod enim uicium est litigantium, si culmen
inperatorium occupetur? uel quis tantae est auctoritatis, ut
nolentem principem possit253 ad conuocandos patres cete-
rosque proceres coarctare? Sed si quid tale euenerit,
causa intacta permaneat, donec inperator motus sua sponte
et conuocari proceres iusserit, et litem inferri patiatur, et
omnia secundum morem procedere. §. 2. Illud etiam in
tertio capitulo disponendum est, quod antiquitas bene statuit,
nouitas autem neglexit. Cum enim ueneranda uetustatis
auctoritas ita magistratus digessit2541, ut alii maiores, alii
medii, alii minores sint, et appellationes a minoribus iudici-
bus non solum ad maximos255 iudices remitterentur256,
sed257 ad spectabilium iudicum tribunal, quatinus et ipsi
sacro auditorio adhibito litem exercerent258, nouitas autem
hoc dereliquit259®, euenit, ut super minimis causis maximi
nostri iudices inquietentur, et nomines propter minimas
causas magnis fatigentur dispendiis, ut forsitan totius litis
estimatio ad sumptus iudiciales non sufficeret. Ideoque
sancimus, si quando ex Egiptiaco tractu260 uel adiuncta ei
utraque Libia prouocatio speratur usque ad decem librarum
auri quantitatem, non in hanc regiam urbem eam uenire, sed
ad prefectum augustalem, qui audiat et causam dirimat uice
sacri cognitoris, nulla eis 261 h post262* diffinitiuam senten-
tiam appellatio est263k porrigenda. Similique modo quo-
ciens in Asiana diocesi uel Pontica tale aliquid emerserit,
usque ad predictam quantitatem decem librarum auri appel-
lationes aa uiros spectabiles, comites forte, uel proconsules,
uel pretores, uel moderatores, quibus specialiter easdem
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VI. c. 24. a) a : deest b) quinque dies c) postulaverit .. acceperit .. reddiderit d) removetur
e) cogitur — c. 25. a) addicatur b) recipiuntur — c. 26. a) iudicii b) secundae c) appelletur d) pensiones e) uel:
deest f) vecturae g) navi h) naulo : deest — c. 27. a) et b) omnino c) ut quoties d) et e; intra — c. 28. a) intra b) anti-
quitate c) enumerandum d) sunt e) quae et f) digesserit g) dereliquerit h) ei i) penitus post k) appellatione
porrigenda
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXVII. * Omnino puniendus: In 6ententiis Pauli legitur: I modi punitione inulta sunt a doctoribus adnotata, non est mutatum; tau*
omnimodo probandum est, etc. Sed quia est initium capituli, et do huius- j tummodo ductus orationis est emendatus addita particula: ut.
Causali. Quest. VI. can.24. 197) Idem: AB; — Lex Rom. Wisigoth. Paul. rec.sent. lib. V. iit. 36. §. 1.2. et interpret. Ed. Haenel. — Ito Decr. V,282. ; ho
Pan. IV, 128. ; Coli. tr. P. III, 9, (10,) 7. 198) eo autem : Jvo Decr. 199) Codd. coli. o. oriy. loo Decr. Pan. Coli, ir . P. 200) epistolae : AB; epistola . . . appellatur :
C Ivo Decr. Coli. tr. P. 201) quorum: oriy. 202) Codd. coli. o. orig. ho Decr . Pan. Coli. tr. P. 203) facienda: orig. ho Decr. Pan. Coli. tr. P. 204) Haec est
interpretatio ad Pauli. I. c. 205) iam: deest: orig. 206) sub tit.: deest: Jvo Pan. 207) est: orig. Iro Dccr. 208) praestituta: orig. Jvo Decr. Pan.; constituta:
Coli. tr. P. 209) Codd. et Edd. coli. o. Jvo Dccr. Pan. Coli. tr. P. — ct sic deinceps. 210) rescriptione : ADCD ho Decr. Coli. tr. P. 211) Codd. et Edd. coli. o.
Jco Decr. Pan. ; submoventur: Coit. tr. P. 212) inferre: orig. 213) Codd. e.t Edd. coli. o. Jvo Decr. Pan.; cogentur: Coli. tr. P. || c an. 25. 214) Ex interpret. ad
fr. 2. V, 37. Pauli rec. seni, in Lege Rom. Wisig. cd. Haenel. — ito Decr . V, 283. ; Jvo Pan. IV, 129. ; Coli. tr. P. in, 9, (10,) 8. 215) at: orig. 210) differendae:
DEQH Edd. coli. o. Jvo Pan.; auferendae: CoU. tr. P. 217) ABDF: abdicetur: C; abliciatur: EQHCorr. Edd. coli. o. Jvo Pan. 218) Codd. et Edd. coli. o. orig.
Jvo Decr. Pan. || can. 26. 219) sequestratur: AB; sequestretur: CDEOH 220) Ex interpret. ad frag. 1. Paul. rec. seni. V, 38. in Leg. Rom. Ed. llacnel. —
Jvo Decr.W. 284.; Jvo Pan. IV, 130. ; Coli. tr. P. III, 9, (10,) 9. 221) Codd. et Edd. coli. o. pr. C (iudices); — Jvo Pan.; iudici: orig. Turrecrcm. Ivo Decr. Coli. tr.
deest: Ed. Bas. 222) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. (sequentis) — Jvo Pan. Coli. tr. P. 223) oportet: AB 224) ex Paulo ib. §. 2. 225) add. : vel iumenta: Edd.
coU. o. pr. Bas. — Jvo Pan. 220) Codd. coli. 0. pr. ER (appell. : deest) — orig. Ivo Pan. Coli. tr. P. 227) Codd. et Edd. coli. o. Jvo Pan. Coli. tr. P. 22$) Codd.
coli. o. 2 20) Codd. et Edd. coli. o. pr. EH — Ivo Pan. Coli. tr. P.; vecturam: ER; vecturarum: ho Dccr. 230) AB Edd. coli. o. Ivo Pan. 231) ib. — manu:
CDEO; navi: P||can. 27. 232) ABH; omni modis: CEO 233) item: deest: AB — fr. 1. Paul. rec. sent. V,39.m Lege Rom. Wisig. ed. Haenel.-— Iro Dccr. V,2$6.;
Iro Pan. IV, 131. 234) Codd. coli. o. ; poucndum : orig. ; puniendum : JtoDccr. 235) Codd. et Edd. coll.o. Ivo Pan. 23 6) Codd. coli. 0. 237) /6. || ca n. 28. 233) ib. ;
quinque dies: AB 239) Aug.: deest: AB: add.: ait: EOH — hacc est integra novella 23. data UO. 530. 210) acerb.: deest: AB 241) interponentes : DF Edd.
coli. o. 242) faciendas: Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. IU. 243) et: deest: CDF Edd. coli. 0. pr. Bas. 244) Codd. et Edd. coli. o. oriy. 245) extendat: AB :
extendit: EOR 246) Codd. coU. o. orig.: numerandorum: Edd. coli. o. pr. Bas. 247) Codd. coli. o. orig. 218) Codd. coli. o. Codd. orig. 219) hoc: ABDO
250) lis quae: QR 251) inf. constitutionum: A; conferri consortium: D; add.: sine dampno maneat intacta donec princeps caro introduci faciat et semotam
a proceribus dirissimis patiatur (dirissimus speratur eat: B) in nostrum consistorium inferri: AB 252) imperatoris: CD Edd. coli. o. pr. Bas. Hor.* 253) pos-
set: ABC; posse (ut: deest): D 254) Codd. coli. o. Edd. Lugdd. II. III. 255) maiores: Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd . II. III. 250) remittantur: D Edd. coli. o.
pr. Bas. 257) add.: et: ABE; add.: etiam: DFGR 258) exerceant: Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III. 259) Codd. et Edd. coli. 0. pr. Lugdd. II. III.
200) contractu; EU 201) Codd. et Edd. coli. o. 26 2) ib. orig. 2G3) Codd. coli . o. pr. D (appellationem porrigendam) F
475
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. c. 28. 29.
lites peragendas deputauimus 264, remittantur, quatinus et
hi ad similitudinem prefecti augustalis uice sacri cognitoris
intercedant, et causas sine spe quidem appellationis, Dei
tantum2651 et legum timore perferant decidendas. Orienta-
les autem tractus266® causas appellatione suspensas, et
usque ad decem librarum auri quantitatem limitatas, ad
uirum spectabilem comitem orientis mittere, simili modo
audientiam et finem eis inpositurum267. Illo uidelicet obser-
uando268, uti uiri spectabiles269" uel270 alii spectabiles iudi-
ces non ad alios eadem spectabilitate decoratos iudices
suas transmittant appellationes in litibus, quantaecumque
sint271 quantitatis (cum non oporteat ad conpares iudices
appellationes referri, sed a minore272" iudicio in maius tri-
bunal ascendere), sed ad illustrissimam prefecturam illorum
appellationes, cuiuscumque sint quantitatis273, (ut dictum
est) dirigantur, que276 una cum uiro275 excelso pro tempore
questore eas dirimat, utroque offitio subministrante, id est
tam ex sacris scriniis276 more solito quam prefecto pre-
torio277P. Ita tamen hec sancimus, ut nec a ducibus uel
ab27S<i aliis spectabilibus iudicibus (quibus forte, et si priuati
sint, inperialis maiestas causas iniunxerit) appellatio ad
memoratos iudices spectabiles currat, ne causa non grada-
tim procedere, sed perperam uideatur; sed a presidibus qui-
dem prouinciarum, et iudicibus a nobis datis, si non sint
spectabiles iudices, intra memoratam quantitatem refere-
tur279. Si autem uel illustres sint dati a nobis iudices (qui-
bus apices dignitatum super spectabilitatem sunt) uel duces,
qui omnimodo spectabilitate sunt decorati, uel hi, qui a
principe delegati sunt, spectabilem habeant dignitatem,
eorum appellationes sub quacumque quantitate in hanc
regiam urbem ad conpetentes antiquo more iudices referan-
tur260", aliis omnibus, que in appellationibus statuta sunt
uel antiqua-’61 s prosapia, uel ab262 auctoritate anteriorum
constitutionum, uel a nostra humanitate, intactis illibatisque
custodiendis.
[C. XXIX.]263"
Digessi, iit. Quando appellandum sit. lege 1. [§. Biduum] 284 h.
Biduum uel triduum appellationis ex die sententiae
latae conputandum erit. §. 1. Quid ergo, si sententia fuerit
sub condicione dicta, utrum ex die sententiae269" tempus
conputamus ad266 appellandum, an uero ex die, quo condicio
sententiae extitit267? Sane quidem non est sub condicione
sententia dicenda; sed si fuerit dicta, quid fiet? Et est utile
statim tempora ad appellandum conputari debere. §. 2.
Quod266 in sententiis preceptum2S9d est, ut uel altera die,
uel tertia prouocetur, hoc etiam in ceteris obseruanduM
est290, ex quibus sententia quidem non profertur, appellari
tamen oportet291' et potest292 f, ut cum293 quis* ad tutelam
uel ad alia ciuilia munera nominatur, eius 294 k excusatio296
non admittitur. §. 3. Si2986 forte post sententiam statim
dictam copiam sut non fecerit is, qui pronunciauit (ut fieri
assolet), dicendum est nichil nocere appellationi2991. Nam
ubi primum copiam eius habuerit, poterit prouocare. Ergo
si statim se subtraxit3001', similiter8011 subueniendum est.
§. 4. Quid ergo302®, si condicio horae efficit303", ut se
reciperet? Si forte dicta sit sententia iam suprema hora,
utique non uidebitur se subtraxisse. §. 5. Adeundi autem
facultatem semper accipimus, si in publico sui copiam
fecerit304". Ceterum, si non fecit305», an inputetur alicui
quod ad domum eius non uenerit306, quodque in hortos non
accesserit, et ulterius quod307 ad uillam suburbanam? Magis-
que est ut non debeat inputari. Quare si in publico eius
adeundi facultas non fuit, melius dicetur facultatem non
fuisse adeundi. §. 6. Si quis ipsius quidem, a quo appel-
lauit303, adeundi facultatem non habuit309 n, ut ei libellos
daret**, eius autem, quem310 appellauit311, habeat copiam,
uidendum312r, an 313 5 ei prescribi possit quod eum non
adierit. Et hoc iure utimur, ut, si alterius4141 adeundi co-
pia fuit315", prescriptio locum habeat. §. 7. Palam310v est,
eam esse propriam causam, cuius emolumentum uel dam-
pnum ad aliquem suo nomine pertinet. §. 8.317w Si aduersus
absentem fuerit pronunciatum, biduum uel triduum ex quo
quis scit conputandum est, non ex quo pronunciatum est.
Quod318 autem dicitur absentem posse prouocare ex quo
scit, sic accipimus319*, si non in causa320 per procuratorem
defensus est. Nam si ille non prouocauit, difficile est ut hic
audiatur. §.9. Si321 quidem 322 y in insulam deportandum an-
notauerit preses prouinciae, et inperator rescripserit3232***
ut deportetur324, uideamus quanao sit prouocandum, utrum
cum inperator325 rescripserit326, an327*" cum ei scribitur?
Et putem32s, tunc appellandum esse329, cum recipi eum
preses iubet330bl>t. Ceterum uerendum est, ne sero sit, ut
tunc prouocetur, cum inperator insulam ei assignauerit;
conprobata331 enim sententia presidis tunc solet insulam332
assignare. Rursus illud uerendum est, si mendaciis apud
principem honerauit333 eum, quem deportandum labo-
rat331", intercludit335dd viam336" prouocandi. Quid ergo
est? Recte dicetur337 humanitate suggerente ut et338 hoc
illo 33911 tempore non frustra prouocaretur, quia non ad-
uersus principem, sed aduersus iudicis calliditatem pro-
uocauit. §. 10. 310 se Illud 311,1,1 uideamus342, si, cum inpera-
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VI. c. 28. 1) tamen m) Orientalem .. tractum n) spect. duces o) minori p) praefectorio q)ab:
decst r) referuntur s) ab antiqua — c. 29. a) C. XXIX. Quando appellandum sit primo vel secundo, b) Item lib. XLIX.
Dig. c) sent. latae d) receptum e) oportere f) posse supra relatum est g) et eius h) §. 3. Dies autem istos in296 quibus
appellandum est, ad aliquia utiles esse, oratio divi Marci voluit, si forte eius, a quo provocatur, copia non fuerit, ut ei297
libelli dentur. Ait enim: Is dies servabitur, quo primo facultas adeundi erit. Quare si i) appellatori k) subduxit
1) simili modo m) igitur n) effecit 0) fecit p) fecerit q) habuerit r) vidend. est s) ut t) alterutrius u) fuerit v) 8. 7.
In propria causa biduum accipitur. Propriam causam ab aliena quemadmodum discernimus? Et palam w) Et infra: §. 8.
x) accipit y) quem z) imperatori scripserit*** aa) rescr. ut deportetur an bb) iubet, sententia prolatat, imperatori
scribendum ut deportetur cc) laborabat dd) intercludi ee) illi viam ff) et illo gg) Et infra : §. 10. hh) Illud quoque
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIX. * Ut quum quis: Hinc usque ad verba: non admittitur,
non sunt in Pandectis; sed quia superius ic eadem lege sententia ipsorum
exprimitur, nou sunt expuncta, sed descripta aliis characteribus.
** Ut ei libellos daret: Verba haec uon snut iu Pandectis, sed ob
glossam nou sunt inducta.
*** Imperatori scripserit: Sic est emendatum ex pandectis. An-
tea legebatur: Imperator rescripserit 323.
+ Sententia prolata: Haec usque ad vers. Ceterum, suntadditaex
Pandectis.
Causa II. Queat. VI. can. 28. 264) deputamus: EOH; eas lites dop. : AB 265) Codd. coli, o.; tamen . . proferant: orig. 266) ABCJf Edd. Arg.
Lngd. 1.; orientalis: DEFO Edd. rei. pr. Lngdd. H. HI. 267) add.: sancimus: Edd. coit. o. pr. Bas. 268) observato: ItD Edd. coli. o. 260) Codd. et Edd. coli. o.
pr.Lugdd. II. III. 270) vel.... iudices: deest: AD lui. Arg.; vel spoctab.: decst: CKGH Ed. Yeu. II. 271) sint: decst: ABCF 272) ABCDF 273) add. :
dignitatis vel : CDEOH Edd. coli. o. 274) qui: orig. 275) add.: suo: Edd. Das. Veu. II. Par. Lugd. I. 276) tam sacri scrinii: II; ex sacri scriuii: E 277) EH
orig. 278) Codd. coli. o. pr. CG ; nec ab: (t 279) referatur: DEOII Coild. orig.; add.: ad spectabiles iudices: EH 280) Codd. et Edd. coli. o. pr. Das.; defe-
runtur: Orig. ; sed referantur est in varietate lectionis 281) ABC' (antiquae prosapiae) — DF 282) add.: hoc: CQ || can. 20. 283) Codd. coll.o. pr. DEGH; Edd.
Itas. Arg.; Forma vero appellationis haec est: EOH 2S4) Codd. coli, o.; I. 1. §. 5. Dig. (49, 4.) 285) Codd. et Edd. coli. o. orig. 286) ad: deest: EQH 287) ex-
titerit: Codd . et Edd. coli. o. pr. ABC 288) add.: autem: Edd. coli. o. pr. Das. 289) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. — Corr. orig. 290) est: deest: orig.
291) Codd. et Edd. coli. o. 292) ib. 293) ut qfti: A; cuin qui: D; cf. §. 1. 2. eiusdem legis 294) Codd. coli. o.pr. ADD; nec eius . - adraitt.: AB 295) accusatio:
ABE 296) in: decst : orig. 297) ei: deest: Edd. coli. o. 298) Codd. coli. o. 299) ib. 300) AB (se: deest) CFH; subtraxerit: Codd. rei. Edd. coli. o. 301) Codd.
it Edd. coli. o. orig. 302) Codd. coli. o. 303) Codd. et Edd. coll.o. pr. Lugdd. II. IH. 304) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. 305) Codd. coli. o. pr. DF—Ed. Bas. orig.
300) convenerit: AD 307) quidem: ib. 308) appel lavent: DEQH; appellabit: orig. 309) Codd. et Edd. coli. o. pr. D ; — orig. 310) ad quem: Edd. coli, o .
311 ) *PPe,labit : orig. 312) Codd. coli. o. 313) Codd. ct Edd. coli. o. Corr. orig. ; an . . debeat : AD 314) Codd. coli. o. pr. AD (ulterius) 315) ABF orig. 3l6) Codd.
ct Edd. coli, o.; ct palam: Edd. coli. o. 317) Codd. coli. o. — §. 15. l. cit. 318) Quod ... accip.: deest: AB; Quod . . . Nam: deest : D 319) CEOH Edd. coli. o.
pr. Bas.; ; accepimus: F; accipitur: Ed. Bas. 320) causam: EH 321) in principio eiusdem legis 322) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Arg. Lugdd. II. III. —
Corr. orig. 626) Codd. et Edd. coll.o. — Corr. 324) deportaretur: EQH 325) inp.: deest: AB 326) rescripsit: Edd. coli. o. pr.Bas. — scripserit: orig. 327)6Wd.
coli. o. orig. 328) ut puto: AD; et puto: F Edd. coli, o.; et putet: E 329) esse ei: AB 330) Codd. et Edd. coli. 0. 331) praetoris vel praes.: EOH Edd.
°/, C* ,?* 332) eis insui.: OH Ed. Bas.; ei ins.: Edd. Lugdd. H. IU. 233) honoravit: BC; oneraverit: A; boneraverit: O 334) Codd. ct Edd. coli, o .
33j) Codd. coli. o. pr. G; — Eel. Bas. 336) Codd. coli. o. pr. B (et uiam) 337) diceretur: C; dicitur: E 338) et: deest: AB 339) Coda. coli, o.; illo temp. :
deest: Q 340) Codd. coli. o. — l. 3. eiusdem Ut. 341) Coad. coli. o. orig.; illud., vid. : deest: ABDF 342) videndum est: C Edd. coli, o.pr . Bas .
477
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. c. 30-33.
478
tori343 scriberetur, exemplum litterarum litigatori editum
sit344, neque345 is appellauerit, et postea contra eum rescri-
ptum sit, an346 appellare a litteris pridem sibi editis pos-
sit+f? quia qui tunc non appellauerit347” uera esse que
scripta sunt consensisse uidetur, nec348 est audiendus, si
dicat euentum rescripti sacri se sustinuisse.
C. XXX.
De appellationibus recipiendis uel non.349a.
V. Pars. Non solent audiri appellantes, nisi hi, quo-
rum interest, uel quibus mandatum est, uel qui negotium
gerunt alienum, quod mox reus 3505 ratum haberet351 c. Sed
et si 352 mater 353 d*, ex pietate355' prouocauerit3564, dicendum
est 357 et hanc audiri debere, et si litem preparandam curare
maluerit353, intercedere non uidetur, licet ab initio defen-
dere non potest. §. i.559s Ante sententiam330 appellari
potest, si questionem in ciuili negotio habendam iudex inter-
locutus sit, uel in criminali1, si contra leges hoc faciat.
§. 2.36lh Eius, qui ideo causam agere frustratur, quod dicit
se libellum principi dedisse, et sacrum rescriptum expectare,
audiri desiderium prohibetur, si363' ob eam causam prouo-
cauerit, appellatio eius recipi sacris constitutionibus pro-
hibetur363^1.
C. XXXI. De libellis dimissoriis **.
[Item Marcianus 1. 2. De appellationibus, tit. De
libellis dimissoriis, 1. unica.]365
Post appellationem interpositam litterae dandae sunt ab
eo, a quo appellatum est, ad eum, qui de appellatione cogni-
turus est siue principem, siue quem366 alium, quas litteras
dimissorias siue apostolos appellant. Sensus autem littera-
rum est talis: appellasse (puta367) Lucium Titium a sententia
illius368, que inter illum et Me. 369:1 dicta fuit370b. Sufficit
autem petisse intra tempus dimissorias instanter et sepius,
et 311 c si non accipiat, id ipsum contestetur. Nam instan-
tiam petentis3726 dimissorias constitutiones373 desiderant.
Equum est igitur, si per eum steterit374, qui debeat375' dare
litteras, quo minus det, ne hoc accipienti noceat. §. 1. Ti-
tulo: Nichil nouari *76f. Appellatione interposita, siue ea
recepta sit 377 e siue non, medio tempore nichil nouari oportet.
§. 2. 3735 Si quis ex pluribus facinoribus condempnatus pro-
pter quedam appellauerit379, propter quedam non, utrum
sit differenda pena eius, an non, queritur380. Et si quidem
grauiora sunt381 crimina, ob que appellatio382 interposita
est, leuius autem id, propter quod non appellauit, recipienda
est omnino appellatio, et differenda383 pena. Si uero gra-
uiorem sententiam meruit ex ea specie, ex qua non est ap-
pellatum, omnino384' pena inponenda est.
Gratian. Forma apostolorum333 hec est: „ Ego En. 336 k
sanctae Bononiensis ecclesiae episcopus, te presbiterum Rotan-
dum, capellanum S. Apollinaris, ad apostolicam sedem, quam
appellasti, ab observatione mei iudicii his apostolis dimitto . 1,387
Forma vero appellationis3331 hec 383 m est: „Ego Adelinus S. Re-
ginae ecclesiae minister licet indignus sentiens me pregrauari a
domino Gualterio 390 S. Rauennatis ecclesiae archiepiscopo Ro-
manam sedem appello, et apostolos peto." §. 1. Si uero post da-
tam sententiam appellare voluerit, hic erit ei modus appellandi:
„Ego A. sanctae Reginae ecclesiae minister licet indignus contra
sententiam domini Gualteriimn sanctae Rau. ecclesiae archiepi-
scopi iniuste in me latam pridie Kal. Magi302 A. incarnationis
Domini il/CF.393o# fer ia 394 r quarta, Romanam sedem appello,
et apostolos peto." §. 2. Si autem unus, uel duo pro pluribus
appellare uoluerint, sic appellabunt: „Ego G. et P. s indici333
canonicorum S. B. E. sentientes nos pregrauari, uel 396 contra
sententiam, etc. Romanam sedem appellamus, et apostolos postu-
lamus." Huiuscemodi 397 1 appellationes in scriptis fieri debent.
Ad iudicium autem alterius fidei catholico appellare non licet.
Unde in Carlaginensi Concilio IV. [c. 7.3 30s:
C. XXXII. Excommunicetur catholicus , qui causam suam
iudicio infidelium committit 399 a.
Catholicus, qui causam suam400, siue iustam siue in-
iustam, ad iudicium alterius fidei iudicis prouocat, excom-
municetur.
VI. Pars. Gratian. Notandum uero est, quod quidam
iudices sunt, a quibus appellari 401 non oportet.
Unde in Concilio Mileuitano, [c. 24.] legitur110-:
C. XXXIII. A quibus iudicibus prouocari non licet m.
A iudicibus404, quos communis consensus elegerit405,
non liceat prouocari406 a.
Gratian. Quod de arbitris intelligendum est. Indicum enim
alii sunt 407 b arbitrarii, alii sunt ordinarii. Ordinarii uero sunt,
qui ab aposlolico, ut ecclesiastici, uel ab inperatore, utpole secu-
lares, legitimam potestatem accipiunt. Arbitrarii 408 sunt, qui
nullam potestatem habentes cum consensu litigantium in iudices
eliguntur, in quos conpromittilur, ut eorum sententiae stetur.
Horum alii sunt ordinarii et arbitrarii, alii arbitrarii tantum.
Ordinarii et arbitrarii sunt, qui legitimam potestatem habentes ab
eis eliguntur ad arbitrandum, qui non sunt suae ditioni subpositi.
Ab his, etsi ut arbitrarii sedeant, et non ut ordinarii, priuilegio
tamen ordinariae dignitatis, grauatusim aliquis appellare ualelilt.
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. VI. c. 29. ii) appellauit — c. 30. a) Item Ulpianus lib. XLIX. in tit. De b) reus: deest
c) habetur d) mater, quum filii rem sententia versam354 animadverteret, provocav. e) ex piet.: deest f) provoc. pietati
dans g) §. 1. Scaevola libro IV. regularum. h) §. 2. Macer libro I. de appellationibus lege 4. i) et si k) vetatur —
c. 31. a) inter illos b) est c) ut et d) repetentis e) debebat f) §. 1. Ulpianus libro IV. de appellationibus titulo:
Nihil innovari appellatione interposita, lege unica. g) fuerit h) Et infra : §. 2. i) omnimodo k) ille 1) appellantis
m) ante sententiam haec n) G. o) MCXLI. p) indictione q) Et huiusc. — c. 32. a) cath., qui committit causam suam
iudicio alterius fidei. — c. 33. a) provocare b) sunt: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
++ Possit: In vulgatis codicibus347 sequebatur: certe non potest, quae
neque in vetustis, neque in Pandectis habentur.
C. XXX. * Mater: Antea brevius legebatur: sed et si mater ex pietati
provocaverit, dicendum, etc. Multa vero alia in hoc et sequenti capitulo ex
ipsis Pandectis sunt emendata.
C. XXXI. * MCXLI.: In vulgatis erat: MCLXJ. qui numerus, ut recte
in glossa dicitur, constare non potest. Quod hinc etiam confirmatur, quia
quarta indictio, do qua hic ost mentio, non couvcnit cum anno illo. Jit
manuscriptis autem quum varia sit lectio, haec visa est melior, quae notu-
rum tantum transpositione restitui potuit, ct quarta indictio cum hoc auno
concurrit.
Causali. Quest. VI. can. 29. 343) imperatoris: A BCD 344) est: AB 345) neque ... possit : deest: ib. 34G) an . . . quia : deest: D; — add.: certo
non potest: Edd. coli. o. pr. Bas. 347) ABCDEG 348) non: A BCD ,1/ can, 30. 349) De rec. etc.: in Codd. coli. o. rubricae loco exstant; add.: tit.: CD ; add. :
Ulpianus lib. XXIX.: CEOH — l. 1. Dig. de recip. appell. (49, 6.) 350) Codd. et Bdd. coli. o. 351) Codd. coli, o.; habet: Edd. coli. o. 352) cum : orig. 353) Codd.
coit. o. Edd. coli, o.; sed in EGH verba originalis post inserta sunt, ita ut legatur: Sed et si cum mater ex pietate invocaverit dicendum est. filii rem per sen-
tentiam eversam animadverterit, provocaverit pietati dando dicandum est ctc. 354) eversam: O orig. 355) Codd. coli. o. pr. C 356) ABDF; prov. pietatem
dando: CEG ; prov. pietati dandum est: orig. 357) dic-, est: deest: orig. 359) voluerit: CEGH 359) ABD ; add.: Scacuola lib. IV. regularum: CKFGH ;
reg.: deest: F —1.2. Dig. ib. 3G0) add.: datam: EGH Ed. Bas. 361) ABCDF; add.: Mac. lib. I. de appell.: EGH — l. 4. Dig. ib. 362) Codd. coli. o.
363) ABCDF— in C hoc loco inseritur, quod in Eli ante §. 2. invenitur: Paulus 1. singularum (deest: EH) regularum. Intra triduum appellare licet (cl : EH) qui
de suspecto tutore egit victusque appellet. || can. 31. 364) rubr. deest: CEGH 365) Mare. lib. 5. de appellat. ( cetera desunt): V; Mare. lib. 6. tit. (tit.: deest: Q)
de lib. dim.: EGH — /. 1. Dig. (49, 6.) 36 6) quemlibet: Edd. coli. o. 367) ut puta: EGH 363) enim: ABDF; quod errore scriptum esse videtur pro N.; illius N. :
Ed. Bas.; talis iudicis: Edd. rei. 369) Codd. et Edd. coli, o.; sed in ACDF et Edd. coli. o. pro Me. legitur: Mevhim 370) Codd. coli, o.: indicata fuit: B
371) Codd. et Edd. coli. o. 372) ABCDF Edd. coli. o. Corr. erig. 373) institutiones : AB 374) stetit: Edd. coli. o. pr. Bas. 375) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Arg.
376) in ABCFH hoc loco novus incipit canon cum rubrica; tit. nihil novari; in CEO add.: Ulpianus lib. 3. de appellat. — l. nn. Dig. (49, 7.) 377) Codd. coli. o.
pr. D ; — Ed. Vas. orig. 378) Codd. coli. o. — l. 5. Dig. (49, 6.) 379) appellavit: orig. 330) inquiritur: AB 381) sint: orig. 382) add.: eius: AB 333) dofo-
renda: ib. 384) ABEFGH Edd. coli. o. 385) appellationum: AD; appellationis: B 38 6) Codd. coli. o. pr. D, ubi per errorem onim legitur, — Ed. Arg. ; est abbrev.
nominis Henrici. — N: Edd. coli. o. pr. Bas., ubi: Ego 387) mitto: AB 888) Codd. coli. o. 389) ib. pr. D 390) Galterio: A; Gwalterlo: C 391) Codd. coli, o.;
sed in ABCEOH legitur: Galteril 392) martli: EGH 393) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. (MCLXX.) 394) Codd. coli. o. 395) add.. -i. e. defou.iorea: EGH
396) et: C; deest: EGH 397) Codd. coli. o. II can. 32. 398) c. 87. Statutt. eccl. aut. ap. Druns 1, 149. — cf. ad c. 9. Dist. XVIII. 399) Codd. coli. o. pr. DF
400) suam: deest: CDF Hisp. : sed exstat in Codd. Hisp. 401) appellare: EGH || can. 33. 402) kab. ao. 402. (r/. supra ad c. 19.) 7ro Dccr. VI, 365.; Iro Ban.
IV, 132. (ex C. Spolensl); Coli. tr. P. II, 22, ll. — apud omnes can. contin. 403) liceat: AB 404) add.: autem: Hisp. Ito Decr. Fun. Coli. tr. r. 405) elogii:
Edd. Nor. Ven. II. 406) Codd. et Edd. coli. o. 407) Codd. coli. o. 403) arbitri: AB; suat: deest: ABD 409) praegravatus: EQH; aliq.j deest : AB
470
480
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. c. 34-39.
Unde in Cartaginensi Concilio legitur III. [c. io.]4,0a:
C. XXXIV. A*11 iudicibus, qui eliguntur communi consensu,
prouocan*12 licet 413.
Sane, si ex consensu 414 partium iudices electi fuerint,
etiam a pauciori numero, quam constitutum est, liceat*15*
prouocari.
C. XXXV. Qui de episcoporum iudiciiS queruntur , a uicinis
episcopis audiantur, uel ab aliis ex consensu eorum adhibitis.
Item ex Concilio Mileuitano, [c. 22.] 416
Placuit, ut presbiteri, diaconi, uel ceteri inferiores cle-
rici in causis417, quas habuerint, si de iudiciis episcoporum
suorum questi fuerint, uicini episcopi eos audiant, et inter eos
quicquid est finiant418, adhibiti ab eis ex consensu episco-
porum suorum. Quod si et419 ab eis prouocandum putaue-
rint, non prouocetur420a, nisi ad Affricana concilia uel ad
primates421 prouinciarum suarum. Ad transmarina autem
qui putauerint422b appellandum, a nullo intra Affricam in
communione suscipiantur.
Gratian. Nisi forte * Romanam sedem appellauerinl 423. Is
autem, qui appellauit*2*0, ad eum, a quo appellauit, remitti non
debet.
Unde in Sardicensi Concilio, [c. 7.]125:
C. XXXVI. 4251
Si episcopus427*5 accusatus fuerit, et omnes4280 iudica-
uerint congregati episcopi regionis ipsius429, et de gradu
suo deiecerint eum, si appellauerit430 qui481 deiectus inde-
tur4326, et confugerit ad beatissimum Romanae433 ecclesiae
episcopum, et uoluerit se434 audiri*, si iustum putauerit
ut435 renouetur4360** examen, scribere episcopis dignetur
episcopus437 4 Romanus his, qui in finitima et propinqua
altera4J8s prouincia sunt439, ut episcopi440*5 diligenter omnia
requirant444 et442 iuxta fidem ueritatis diffiniant443. Quod
si is, qui rogat*** causam suam iterum audiri, depreca-
tione444 sua mouerit445 episcopum Romanum446, ut de447
latere suo presbiteros448 mittat, erit in potestate eius449
quid450' uelit, et quid estimet451. Et si decreuerit mitten-
dos esse qui presentes cum episcopis452 iudicent453, ut454
habeant etiam auctoritatem450 personae illius456, a quo
destinati sunt457, erit458 in eius459 arbitrio. Si uero credi-
derit sufficere episcopost prouinciales4C0k, ut negotio ter-
minum inponant, faciet461* quod sapientissimo consilio462
suo iudicauerit.
Gratian. Arbitrarii tantum sunt qui nullam legitimam
potestatem acceperunt, a quibus appellari non licet, quia eis inpu-
tandum est qui*63™ sibi tales elegerunt. Si uero sententia eorum,
a quibus appellatur, soluta /ueri<464++, nichil oberit eis, nisi forte
uel inimicitia uel pecunia deprauati iniustam probantur*6311 tu-
lisse sententiam.
Unde in eodem Concilio Cartaginensi III. [c. 10.]
legitur 466 a :
C. XXXVII. Cum per appellationem 467 sententia soluitur,
non debet ei obesse, qui iniquo animo non iudicauit*66.
VII. Pars. Hoc etiam469 placuit, ut470 a quibuscumque
iudicibus ecclesiasticis ad alios iudices ecclesiasticos471, ubi
est maior auctoritas, fuerit prouocatum, non eis obsit, quo-
rum fuerit soluta sententia, si conuinci non potuerint uel
inimico472*5 animo iudicasse, uel aliqua cupiditate aut gratia
deprauati.
Gratian. Queritur autem de eo, a quo appellatur, an sit
deuocandus*ric in testimonium apud eum, ad quem appellatur,
super negotio, cuius cognitionem suscepit.
De hoc ita statutum est in Concilio Cartaginensi V. [c. 1.]474:
C. XXXVIII. Clericus non deuocetur ad 475 a testimonium illius
causae, cuius primum cognitionem suscepit.
Statuendum476*5 est, ut qui477c in ecclesia quamlibet
causam iure apostolico ecclesiis inposito478 agere uoluerit,
et479 forsan480d decisio clericorum uni parti displicuerit?
non liceat clericum in iudicium ad testimonium deuocari
eum, qui presens481' uel cognitor fuit, et482 nulla ad testi-
monium dicendum ecclesiastici cuiuslibet persona pulsetur.
Gratian. Ab eis quoque, ad quos prouocatum fuerit ( sicut
in Concilio Affricano [c.63.]483 legitur) ulterius prouocari****.
non licet:
C. XXXIX. Non licet appellari ab m485b, ad quos pro-
uocatum fuerit.
Si autem fuerit prouocatum, eligat qui prouocauerit iu-
EDITIO ROMANA.
Causali. Que st. VI. c. 34. a)leg.:deest b) provocare — c. 35. a) provocent b) putaverit c) appellaverit —
c. 36. a) C. XXXVl. De eodem b) si quis ep. c) omn .: deest d) fuerit e) ut revocetur vel** renovetur f) Romanus
ep .: deest g) altera: deest h) episcopi : deest i) et quid k) pro v.: deest 1) faciat m) quod n) probentur — c. 37. a)eod.:
deest b) iniquo c) evocandus — c. 38. a) in b) Statutum c) qui forte d) fortasse e) praeses — c. 39. a) provocare
b) liceat provocare ab his
NOTATIONES (
C. XXXIV. * L ico at: Hunc canonem citat Gratianus (quod ipsemet
aperto profitetur) ut ostendat ab buiusmodi iudicibus licere appellari. Ve-
rum in concilio Cartliagiuonsi tam impresso quam manuscripto, cum variis
exemplaribus collato, et unico codicis canonum etiam impresso ac manu-
scripto, et Graeco, quod cum ipso concordat, et Africano, ubi hoc repetitur,
et apud Ivoncra legitur: non liceat. Et quae in ipso canone antecedunt et
referuntur infra ead. c. Hoc etiam, ostendunt omnino cum negatione legen-
dum esse.
C. XXXV. * Nisi forte: Haec in antiquis codicibus scribuntur tan-
quam Gratiani verba. Et ad hanc sententiam demonstrandam affert sequens
caput cx concilio Sardicensi.
C. XXXVI. * Se audiri: Graece est: xal ftovltj&ilij aizov Staxov-
oai, id est: si' Romanus episcopus voluerit ipsum audire.
Revocetur, vel: Haec absunt a concilio tam impresso quam
manuscripto, cum variis exemplaribus collato, et legitur tantummodo:
ORRECTORUM.
renovetur, quemadmodum graece est: avavewoao&ai, et sic refertur a Nico-
lao et Ivone; sed ob glossam non sunt inducta.
*** Quod si is, qui rogat: Graeco est: tl dt tiq a^idiv xal naXiv
aCrrov to nqaypa uxovaBijvai, id est: Si quis autem postulet et rursus nego-
tium suum audiri, ut sit secunda appellatio, quae etiam significatur in capito
Gaudentius, quod apud Graecos proxime antecedit huic capiti.
+ Episcopos: Sequebatur in codicibus Gratiani, etiam in manuscri-
ptis, quemadmodum et apud Ivonem: comprovinciales, quae vox non est in
concilio, neque apud Nicolaum. Graece legitur: xal dnotpaaiv tov Imoxo-
7tov , id est: et ipsius episcopi sententiam , Balsamon tamen videtur legisse:
tcuv Intoxdnoiv, et primum interpretatur do episcopis provincialibus, deinde
de aliis.
++ Fuerit: Sequebatur in vulgatis: per eum, ad quem appellatum est,
quae sunt expuncta, quia in vetustis codicibus non habentur.
Causa II. Quest. VI. can. 34. 410) Codd. coli. 0.: IH.: deest: G ; IV.: B; hab. ao. 397. ap. Bnins I, 125.; Atw. IH, 123. (can.: item ut quisquiB
episcopor.); /to Beer. VI, 363. (cati.; hoc ettam placuit); Coli. tr. P. II, 17, 6. (ut ap. Ivon.) 411) Quomodo a: AB 412) Codd. coli. o. 413) liceat: AB
414) add.: pari: B; communi: C 415) non lic.: Ans. Ivo Beer. Pan. Coli. tr. P. || can. 35. 416) hab. ao. 402. c/. supra ad c. 19.) — Coli. tr. P. II, 22, 10.
417) causas: Coli. tr. P. 418) diffiniant: C Edd. coli. 0.; diffiniatur: EGH 419) et: deest: ABEQH Edd. coli, o., neque tamen, «f R. censuit a Coi r. insertum est.
420) A Edd. coli. o. : provocentur: BDEFGH 421) primatus: Hisp. 422) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. Coli. tr. P. 423) appellaverit: ABB 424) ABBF\\ can. 36.
425) hab. ao. 343. (c/. Hefele Cone. Qesch. I, 615.); Aws. II, 78. (can.; Osius ep.); Beusded. 1, 22. (ut ap. Ans.); Jvo Bear. V, 27.; Coli. tr. P. II, 2, 6. (Osius ep.)
426) de eod. : deest: Codd. coli. o. pr. B; in AB legitur: His autem qui appellant remitti ad eum a quo appellaverant, non obest. 427) ABCBEF Hisp. Ans.
Jvo Bear. Coli. tr. P. 428) Codd. et Edd. coli. o. Jvo Beer. Coli. tr.P. 429) illius: Hisp. Ivo; ipsius: Codd. Hisp. 430) appellasse videatur: Beusded. 431) quum:
Edd. coli. o. pr. Bas. 432) Codd. et Edd. colL o. Hisp. Ans. Jvo Coli. tr. P. 433) Romao: Ans. 434) se: deest: Hisp. Ans. 435) ut: deest: AB 436) EFG Hisp.
Ans. Ivo Coli. tr. P.; revocetur: ABC; removeatur: H; renovet, vel revoc.: B 437) Codd. ei Edd. coli. o. Hisp. Ivo Coli. tr. P.; Rom. episcopis (bis: deest):
Ans. 438) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. Coli. tr. P.; vel qui in altera: Ivo ; prop.: deest: G; prop. . . dilig.: deest : H 439) fuerint: ABE 440) Codd. coU . o.
pr. AH; ibi: Ans. 441) perquirant: EGH Ed. Bas.; exquirant: Beusded. 442) ut: Coli. tr. P. 443) definient: Beusded. 444) et deprec.: *b. 445) monuerit:
CEOH Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 446) Romanae ecclesiae: Beusded. 447) e: Hisp. Aris. Beusded. 448) presbyterum: Beusd. 449) sua: C; ipsius: Hisp.
Ans. Jvo Coli. tr. P. 450) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. Ans. Ivo Coli. tr. P. — quod • . . quod: Deusded. 451) existimet: ABEQH 452) add.: suis: EGH
453) iudices sint: CoU. tr. P. 454) ut: deest: ho Beusded., ap. quem legit,: habentes eius 455) potestatem: Itio 456) pers. ili.: deest: Beusd. 457) fuerint:
AB 458) quod erit: Ivo 459) suo: Beusd. 460) ABF Hisp. Ans. Beusd. Coli. tr. P. ; comprovinciales*. Codd. rei. Ivo 461) ABCBF Edd. coli. o. pr. Bas. I.ugdd.
II. HI. — Hisp. Beusd. Ito Coli. tr. P. ; faciant : Edd. Lugdd. II. IH. 462) concilio : ABEH Edd. Bas. Ven. II. Nar. Par. Lugd. I. Ivo 463) Codd. coli. o. 464) add. :
per eum ad quem appellatum est: Edd. coli. o. pr. Bas. 465) ABCBEFH || can. 37. 466) Codd. coU. o. ; — Cart. IUI.: ABEQH — hab. ao. 397. ap. Bruns I,
125. ; Ivo Beer. VI, 363. ; Ivo Pan. IV, 133. (can. cotitin.) ; ColL tr. P. H, 17, 6. (can. contin.) 467) cum appellatione : AB 468) iudicaverit: «6. 469) hoc et : deest:
Ico Pan. 470) add.: ei: orig. 471) eccl.: deest: Ivo Pan. 472) Codd. coU. o. Ed. Arg. oria. Hisp. Ivo Bear. Pan. Coli. tr. P. 473) ABCQ; revocandus: Codd. rei.
474) hab. ao. 401. ; CoU. tr. P. H, 19, 1. (can.: in principio statuendum); a Corr . et R, citatur Ivo Beer. VI, 230. (ex Bionis.) sed ibi exstat can., qui ap. Orat, est:
c. 3. C. XXXI. qu. 5. 475) Codd. coli. o. pr. B 476) Codd. coU. o. Edd. Arg. Bas.; Hisp. ColL tr. P. 477) Codd. et Edd. coU. o. 478) Impositam: EGH 479) et...
displic. : deest : ColL tr. P. 480) Codd. colL o. 481) Codd. coU. o. pr. C — Ed. Bas. Hisp. CoU. tr. P. 482) ut: Hisp. II can. 39. 483) c. 90. Cone. Carthag. in
Dionys.; c. 96. i» Cod. eccl. Afric. ap. Bruns 1, 184. 484) Codd.coU.o. 485) ib. pr. A (non licet provocari)
481
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. c. 40. 41.
482
dices, et486 cum eo ille487', contra quem prouocauerit, ut
ab ipsis deinceps nulli liceat prouocare.
Gratian. Post secundam prouocationem intelligendum est:
tertio enim in una eadem que causa super hisriem4330 capitulis
prouocare non licet. Undein VII. libro Codicis430, titulo non400e
liceat in una eademque causa tertio prouocare , [lege
unica], inperator Iustinianus scribit: „Si quis in quacumque lite
iterum prouocauerit , non liceat 491 ei tertio in eadem lite super
hisdem capitulis prouocatione uti, uel sententias 492 excllentissimo-
rwn prefectorum pretorio retractare, licentia danda498 litigatori-
bus, arbitro dato, ipsius audientiam, qui eum dedit, ante litis
contestationem inuncare, et494 huiusmudi petitione400 minime pro-
uocationis uim obtinente. §. 1. Cum autem in causa capitali uel
status interpellatum fuerit, non per procuratores, sed per se ipsos
appellantes causam suam agere oportet.
Unde Adrianus Papa ait [in capitulis a se collectis,
cap. 44.] 496 :
C. XL. Appellationem in causa capitali uel status interpositam
per procuratorem exequi non licet.
Si quando in causa capitali uel497 causa status498 inter-
pellatum fuerit, non per exploratores499, sed per se 590 ipsos801
est agendum.
Gratian. Tempus autem exequendae appellationis annus est,
uel, si iusta causa intercesserit, biennium.
Unde in Autenticis constitui. II. collat. V. legitur:
[C. XLI.] 802 a
„Si quis0030 appellat, inquiratur004 c annus, intra quem se-
cundum se communit erue000 A litem 800 e exequatur, aut, si iusta
intercesserit causa, antius alius indulgetur007 f, quo transacto lite
non conple/a008 manetis sententia. §. I. Appellatore cessante,
cum unus mensis superest ex biennio, licet uictori ingredi ut reus
queratur, quo siue inuento sive non, suas afferat allegationes,
t,(5ioh ttei confirmetur uel rescindatur sententia, omni 811 casu
absente 812 in expensas 818 ' condempnando0l4K Neutro 5181 occu-
rente0i0m post secundum 817 fatalem permanet010" sententia .“819°
Constitutione secunda0*0, in collatione /F.821: §. 2. „ Sed
lis, que speratur in consistorium principis inferri, absque dampno
morae manet intacta, donec ipse faciat 822 eam introduci, et a
proceribus secundum morem dirimi.11
[Gratian.] Si uero is, qui appellauit, penilentia ductus ab
appellatione desistere uoluerit, non prohibetur, sicut in 7. libr. 823
Codicis, Iit. de appellationibus et consultationibus 824P,
[1. 28.] Inpp. Arcadius et Honorius statuisse leguntur: „Si quis
libellos* appellatorios ingesserit, sciat se habere licentiam arbi-
trium828 conmutandi et suos libellos recuperandi, ne iuslae peni-
tudinis humanitas amputetur .“ §. I. Est autem quando appella-
tionem interponi necesse non est. In eodem namque libro, et
eod. 820 tit. [1. 27.] idem Inpp. decreuertmi: „ Nominationes 827 <1
libellis uel edictis factae 828, citra concilium 829 publicum non ua-
lent a880r quibus nec appellare necesse est 531 5.
VIII. Pars. §. 2. Diffinitiua 832 quoque sententia, que con-
dempnationem uel absolutionem non continet, pro nulla habetur.
§. 3. Item sententia 833 citra solitum ordinem iudiciorum a preside
prolata auctoritatem rei iudicatae non obtinet. §. 4. Item m*34
sententia lata fuerit contra res prius iudicutas, a quibus provoca-
tum non est, sententiae auctoritatem non obtinebit, et ideo ab ea
appellari0304 non est necesse. §. 5. Item si 880 sententia contra
ius scriptum feratur, ueluti dum defunctus et minor XIV. annis
fuisse, et testamentum iure fecisse dicitur, nullas vires obtinet, nec
contra eam est necessarium prouocationis auxilium. §. 6. Si uero
contra ius litigatoris sententia dicatur, ueluti dum minor XIV.
annis, annum XIV. inpleuisse, ac per hoc testamentum iure
fecisse pronunciatur , ad prouocationis remedium oportet con-
fugere. §. 7. Item si037 plures iudic.es dati fuerint 838 “, et unus
tantum ex Jus 839 v pronunciasse proponit ur, non uidetur appellandi
necessitas esse 840w, cum sententia iure0llx non teneat04*?. §. 8.
Item 843 cum certa ratione et fine 841 mulctare indices possunt, si
aliter contra legis statutum modum mulctum 848 irrogaverint, quod
contra ius gestum uidetur firmitatem non tenet, et sine appellatione
potest rescindi. §. 9. Venales 840 quoque sententias, que in mer-
cede047 2 a corruptis indicibus proferuntur, et043"" citra inter-
positae prouocationis auxilium infirmas esse decretum est. §. 10.
Item si849 propter infirmitatem elatis ad honorem, ad quem
nominatus es, inhabilem te esse probaveris-’00, pretermissa ap-
pellatione iniqua nominatio removebitur. §. 11. Sunt etiam,
quorum appellationes non recipiuntur. Non001 enim potest recipi
eius appellatio, qui per contumaciam absens, cum ad agendam
causam negotio prius summatim perscrutato uocutus esset, coti-
dempnatus00*00 est. §. 12. Nullus 888 etiam homicidarum, vene-
ficorum, maleficorum004, adulterorum, itemque eorum, qui mani-
festam uiolentiam commiserunt, argumentis convictus, testibus
superatus, voce etiam propria vicium scelusque confessus audiatur
appellans. Et hoc in notoriis. §. 13. In occultis autem: Si000
testibus productis, instrumentis prolatis, aliisque argumentis
prestitis sententia contra eum lata 886 sil, et ipse, qui condempnatus
est, aut minime voce sua confessus sit, aut formidine tormentorum
territus contra se aliquid dixerit, prouocandi licentia ei non
denegatur007. §. 14. Nulli000 quoque uffilialium a sententia
proprii iudicis provocatio tribuatur, nisi in eo tantum negotio,
quod ratione ciuili super patrimonio forte apud proprium iudicem
inchoaverit. §.15. Quocums001' etiam fiscalis calculi satisfactio
postulatur aut tributum exposcitur, aut publici, uel etiam privati
debiti evidentis atqne00Ucc convicti redibitio flagitatur, ap-
pellatione exclusa necessario in contumacem vigor iudicianus
exercetur. §. 16. /16 801 exccutione sententiae appellari non potest,
nisi forte cxccutor sententiae modum iudicationis excedat. §. 17.
Si quis etiam 802 ausus fuerit prouocare, ne 803 voluntas defuncti
testamento scripta reseretur 804 uel ne hii, quos scriptos patuerit
heredes, in possessionem 808 mittantur, et is, cuius de ea re notio 800
erit, appellationem receperit007 , et iudex, qui tam ignave003 AA
conniuentiam adhibuerit 809, et litigator, qui tam inportune ap-
pellaverit070, uiginti libris argenti 7nulctctur071ee. §. 18. I)e°7'-
possessione etiam et eius momento si causa dicatur, que sententia
interlocutoria appellatur, quamuis prouocatio interposita fuerit,
tamen lata sententia sortiatur effectum. §. 19. Quandoque 873
unam eandemque 874 condempnalionem plures simul reportant,
nec diuersitas factorum separationem accipit, quo casu, si omnes
appellauerint, et uno ex his agente eorum appellatio iusta pronun-
ciata fuerit, emolumentum victoriae etiam ad alios pertinebit.
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VI. c. 39. c) et ille d) eisdem e) ne — c. 41. a) XLI. De eodem b) Ei qui c) impertitur
d) communiter e) cum aduersario litem f) indulgeatur g) rata man. h) et i) impensis k) cond. secundum tempora
fatalium dierum. 1) Neutro vero m) concurrente n) permaneat o) sent. rata p) et consuit. : deest q) Nom. vero r) de
s) est, si solennitas deest t) ideo appellare u) sunt v) eis w) fuisse x) firmitatem iure y) obtineat z) mercedem
aa) etiam bb) condemnandus cc) et dd) ignavam ee) mulctentur ff) et eandem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLI. * Si quis libellos: Bine usque a<l finem huius capitiB varias leges Codicis Gratianus refert, quarum non retulit eadem omnino
verba, sed quao ad quaestionem suam facere indicavit.
Causa H. Quest. VI. can. 39. 486) et: deest: EH 487) Codd. et Edd. coU. o. 488) ADEFOH; Post sccund. vero.. tertio in: AD 489)codemque: EQH —
Cod. /«st. lib. 7. tit. 70. 490) Codd. coli. o. pr. C 491) licet: ABEGH; licebit: orig. 492) sententiam: EQH 493) data: Edd. coli. o. pr. Arg. 494) ot: deest: AB
495) petitionem .. obtinere: EGE Ed. Baa.; obtin.: deest: AB\\ can. 40. 490) cx interpret. ad Paul, recept. sent. in Leg. Rom. Wisig. ed. Haencl. V, 37. — Ana.
tM fine lib. III. c. 42. 497) similiter in: orig. 498) add. : servilis: H; add.: id est ingenuitatis vel servitutis: orig. 499) procuratores: orig. 500) se: deest:
ABD Ans.; semet ipsos: CF 501) sed ipsis praesentibus: orig. || can. 41. 502) ADEFU ; ex Eoe. 47. Auth. Ei, qui; Cod. t. 63. lib. 7. 503) Codd. coli. o. 504) ib.
505) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. (comm. vel) ; — orig. 506) Codd. et Edd. coli. o. 507) «6. 508) inconpleta : AB 609) Codd. coU. o. pr. C 610) Codd. et Edd. coli. o.
511) in omni: orig. 512) absentem: F Edd. coli. o. pr. Par. Lugdd. II. III. 513) Codd. coli. o. pr. H; in expensis: H Edd. coli. o. Corr. orig. 514) Codd. et Edil.
coli, o.; consumendo: AB 515) Codd. et Edd. coli. o. 516) Ed. Bas. orig.; in Codd. coli. o. per errorem legitur: lioc curante; — curanti: Ed. Arg. 617) add.:
annnm: Edd. coli. o. pr. Bas. 518) Codd. et Edd. coli. o. orig. 519) Codd. et Edd.coU.o. pr. F 520) Codex novus: EGH; per errorem scribae qui c. II., (cum II.
et n m m$c. discerni nequeat ) Codex novus legerat 521) coli, (in: deest) IV.: EH — ex Nov. 23. Anth. Sed et ei; Cod. lib. 7. tit. 63. 522) faciet: EGH 523) add.:
de eodem: ib. 524) Codd. colL o. — L 28. Cod. luet. (7, 62.) 525) arbitrum: AB 526) eodemque: EGH 527) CF orig. 528) stricte factae: EH 529) cou*
silium: FH 530 ) Codd. coli. o. 531) ib. 632) c. 3. Cod. (7, 45.) 533) ib. c. 4. 534) c. 1. Cod. (7, 64.) 535) Codd. coli. o. 630) c. 2. ib. 537) c. 4. »6. 538) Codd.
coli. O. 539) ib. 540) CEQH; deest: B 541) AB orig. 542) Codd. coli. o. pr. D — orig. 513) c. 5. ib. ; it. contra rationem: AB 544) Bententia: Ed. Bas.;
flue certo: Edd. coli. rei. 545) mulctamque : ADEQH 516) c. 7. ib. 647) Codd. coli. o. 548) ABCEGH orig. 549) c. 8. il>. 550) probaverit : EGH 551) c. 1.
Cod. (7, 65.) 552) Codd. coli. o. orig. 553) c. 2. ib. 554) mal.: deest: AB; maleficorum: EH 555) ib. 550) data: AB 557) denegetur: ABDE 55 8) c. 3. ib.
559) c. 4. ib. 560) Codd. coli. o. orig. 5G1) c. 5. ib. 562) et.: deest: ABF 563) c. 6. ifc. 504) reservetur: ABCDEF 565) possessione: ABEGH 566) noticla: AB
667) reperit: AB; recipit: CEQH 668) Codd. coli, o.; continentiam: AB 569) adhibuit: Edd. coli. o. pr. ABE 670) appellavit: CDF 571) Codd, . coli. o.
672) c. nn. Cod. (7, 69.) 573) c. 1. Cod. (7, 08.) 574) Codd. coli. 0. pr. D
Corpus lur. can. Ed. Friedbcrg .
31
483
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VI. VII. c. 1-9.
484
Simantem unus tantum appellaverit676 ts eiusque appellatio iusta
prnnuneiata est677, ei quoque prodest, qui non appel/auit. §. 20.
Quod si elatis auxilio unus contra sententiam restitutionem in-
petrauerit 578, maiori, qui suo iure non appellauit6791'6, hoc re-
scriptum non prodest. §. 21. Iudicibus »80 autem non solum
suscipiendae appellationis necessitas uidetur inposita, uerum etiam
XXX. dierum spatia ex die sententiae difflnita sunt, intra que
gesta una cum relatione litigatoribus conuenit prestari. §. 22.
Similiter 581 arbiter appellationem suscipere et relationem dare
conpellitur, si delegatus fuerit. §. 23. IMigaioribus 582 uero copia
est etiam non conscriptis 583 >* libellis illico uoce appellare, cum
res iudicata poposcerit, tam in ciuilibus quam in criminalibus
causis. §. 24, Ab66-1 eo autem, qui de appellatione cognoscit, non
potest fieri recursus ad iudicem, a quo fuerit prouocatum.
Quapropter remittendi litigatores ad prouincias remotam sibi
occasionem atque exclusam penitus mtelligant, cum super omni 585
causa interpositam prouocationem uel iniustam tantum liceat
pronunciure, uel iustam. §. 25. Hec omnia in VII. 666 lib.
Codicis inuenies, a til. de appellationibus et consulta-
tionibususque ad tit. ne liceat in 588 una eademque
causa.
QUESTIO VII.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero laiciin accusatione episcoporum non
sint audiendi, Eu aris tus Papa testatur, dicens [Episcopis per
Aegyptum, epist. II.] 1
C. I. Laici in accusatione 2» episcoporum recipiendi non sunt.
Non est3 a plebe4 aut uulgaribus hominibus arguendus
uel accusandus episcopus, licet sit inordinatus, quia pro me-
ritis subditorum disponitur a Deo uita rectorum5. IdeoGb ista
dico, quia insidiator bona7 sepissime solet conuertere in
malum, et in electis ponit8 maculam.
C. II. Laieus clericum non accuset.
Item Silvester Papa [in epilogo Concilii Romani.]9
Nullus laieus crimen audeat clerico inferre 10.
C. III. De eodem.
Item Marcellus11* Papa [ad Episcopos orientales, ep. II.]
Laico non liceat125 quemlibet clericum accusare.
C. IV. Anathematizatus 13 sacerdotes 14 accusare 15 non potest16.
Item lulius Papa [in decretis, c. 36.]17
In sancta Nicena sinodo statutum est, ut nemo anathe-
matizatus18 in nostra19 suscipiatur accusatione, nec illi, qui
nos in sua80 accusatione nolunt recipere 21 *, cum nos super
illos sciamus a Domino constitutos, non illos super nos, et
sicut maior non potestaminore22 iudicari,ita nec colligari 23 b,
quia rarum est omne quod magnum est. Portamus24 onera
omnium, qui grauantur, quin imo hec25 portat in nobis B.
Petrus apostolus, cuius uice fungimur legatione, et cuius
regula informamur, quatinus eius fulti auxilio nunc26 et in
perpetuum ab omnibus tueamur aduersis.
C. V. De eodem.
Item Eusebius [ad Episcopos Galliae, epist. I.]27
Laicos non accusasse28» episcopos hactenus obseruatum
et constitutum est, quia non sunt eiusdem conuersationis, et
oppido eis quidam29 existunt infesti, quippe cum uita eo-
rum30 et conuersatio debeat esse secreta et a laicorum acti-
bus remota, nec ab his31b inpeti debent32', qui33 eorum
castitatem et grauitatem nolunt imitari, maxime cum eos 34,1
in suis nolunt35' recipere accusationibus.
C. VI. Nec clerici in accusatione laicorum, nec laici in
accusatione clericorum sunt recipiendi 36 ».
Item Fabianus Episcopus urbis Romae cunctis
fidelibus 37 b.
Sicut sacerdotes uel reliqui clerici a secularium laico-
rum38 excluduntur accusatione, ita illi ab istorum39 sunt ex-
cludendi et alienandi criminatione, et sicut illi ab istis40',
ita et41<* isti ab illis42' non recipiantur, quoniam sicut
Domini sacerdotum segregata debet esse conuersatio ab
eorum conuersatione43, ita et44f litigatio, quia seruum
Dei 45 8 non oportet litigare46.
[PALE A47.
C. VII. De eodem.
Item ex Concilio Maguntino4S*.
Decretum49 est, ut presbiteri suos plebeios50 et accusare
et attestimoniare51 possint. Si autem neglexerint, sui gra-
dus periculo subiacebunt.]
C. VIII. Laici clericos accusare non debent.
Item Clemens [ad Iacobum, epist. I.]52#
Sacerdotes et reliqui ministri ecclesiae omnisque plebs53»
episcopos suos diligere debent, et eorum preceptis obedire,
etiamsi54 aliter55 (quod absit) agant, nisi in fide erra-
uerint.
[C. IX.]56»
Idem 57 b.
Qualis condempnatio eis inmineat, qui in patres peccant,
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VI. c. 41. gg) appellavit hh) appellaverit ii) scriptis kk) et consuit. : deest — Qu est. VII.
c. 1. a) accusationem b) Et infra: Ideo — c. 3. a) Marcellinus b) licet — c. 4. a) rec. querela vel accusat, b) obligari —
c. 5. a) accusare b) eis c) debeant d) nec hi eos e) volunt — c. 6. a) suscipiendi b) Papa ad Episcopos Orientales,
epist. II. c) isti ab illis d) et: deest e) illi ab istis f) et: deest g) Domini — c. 8. a) omnesque plebes — c. 9.
a) C. IX. De eodem b) Item ad eundem, epist. II.
NOTATIONES CORKECTOKUM.
Quo st. VII. C. VII. * Caput hoc abest a plerisque antiquis exem- C. VIII. * In hoc et sequenti capite non referuntur ipsa prorsus verba
plaribus Gratiani, nequo hic recte collocatur, sed exstat apud Burchardum, S. Clementis,
qui pro voce: plebeios habet: plebesanos.
Causali. Quest. VI. can. 41. 575) c. 2. ib. 576) ABDEH orig. 577) fuerit: ABF 57 $) CEFH orig. 579) Codd. coli. o. pr. AF — oiig. 580) c. 24.
C. (7,62.) 581) c. 31. ib. in fine 582) c. 14. ib. 583) Codd. coli. o. orig . 584) c. C. ib. 585) cum superiori causa: Codd. coli, o.; sed in orig. est ut correctum esi.
536) VI.: EQH 587) Codd. coli o. 583) in: deest: AB
Causa II. Quest. VII. can. 1. 1) Caput Pseudois., sumtum ex Jsid. Hisp. Sent. III, 39. — apud Hinschius p. 91. — Jaffe no. XX. — Ans. III, 11. (can.
contin.) ; Ico Pan. IV, 37. ; Coli. tred. P. I, 2G5. 2) ABCDF 3) add. : itaque : orig. Ivo 4) pleb. aut: deest: Ito 5) subditorum : ABCD ; finis canonis: Ico 6) Codd.
coli. o. 7) bona: deest: orig. 8) ponere: Codd. et Edd. coli. o. pr. AB || can. 2. 9) add.: ait: EQH— caput Pseudoisid., confectum nd lib. pontif. — ap. Hinschiu 6
p. 449. — Jaffe post. no. CXXXII. — Bttrch. I, 151. (ex C. Carthae.; can.: in consensu); Ans. III, 23.; Ico Decr. V, 264. («f ap. Burch.) 10) episcopo vel
alicui in ordinibus posito cr. aliquod possit inferre: Burch. Ivo || can. 3. 11) Codd. coli, o.; Caput Pseudoisid., sumtum ex vita Silvestri in Ub. pont.; Marcellini
Ep. II. o. 3. ap. Hinschius p. 221. — Jaffe no. CXVII. ; Ans. III, 22. (can.: quacunque contentione inter) 12) Codd. coli. o. pr. F ; — nec . . liceat: orig.
13) ab anathematizatis: AB; anathemizatos : EQH; anathematizati: C 14) sacerdos: AB 15) accusari: ABC 16) possunt: C: licet: EQH 17) Caput
Pseudoisid., confectum ex conc. Carth. VII. c.l., conslit. Silvestri, ep. 1. Zosimi et ep. 1. Siricii. — ap. Hinschius pag. 474. — Jaffe no. CXL. — Coli. tr. P. I, 32, 7.
(can.; est insuper iu) 18) anathoraa: orig. Coli. tr. P. ID) vestra: Coli. tr. P.: nostram accusationem: D Edd. coli. o. pr. Bas. 20) suam accusationem:
DQH Edd. coli. o. 21) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 22) minori: EQH 23) CDF Corr. orig. Coli. tr. P. 24) portemus: Edd. coli. o. orig. 25) hoc: AB CoU.
tr. P. 26) nunc et . . . perp.: deest: B; perpetuo: orig. || can. 5. 27) add. : Papa: EQH — Caput Pseudoisid., confectum ex constituto Silvestri. — ap. Hinschius
p. 230. — Jaffe no. CXXI. — Ans. III, 25. (can.: de accusationib. ; can. contin.) 28) Codd. coli. o. pr. E — orig. Ans. 29) quidem: orig. 30) et secreta eorum
a laicorum actibus debeant (debent: Ans.) osse remota: orig. Ans. 31) Codd. coli. o. orig. Ans. 32) ABCDF 33) quorum caat.: orig. Ans. 34) Codd. et Edd.
coli, o.; cum In cos hi: orig.; cura nec eos: Ans. 35) Codd. et Edd. coli. o. || can. 6. 36) Codd . coli. o. pr. AB; accipiendi: AB 37) Codd. coli. o. — Caput
Pscttdoisid., confectum ex vita Silvestri in libro pontif., et constituto Silvestri — apud Hinschius c. 13. pag. 162. — Jaffe no. LXXVI. — Ivo Decr. VI, 320. ; Ivo Pan.
IV, 61.; Coli. tr. P. 1, 18, 5.; can. ap. omnes contin. 38) laic.: deest: CEGH Ivo Decr. 39) add. : accusatione: EQH Ed. Bas. 40) Codd. coli. o. 41) CDF orig.
ho Decr. Pan. CoU. tr. P. 42) Coda. coli. o. 43) conv. : deest; orig. Coli. tr. P. 44) Codd. coli. o. orig. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 45) ABEFGH orig. Ivo Decr.
46) add. : sed mitem esse ad (quoad.: Ed. Bas.) omnes: Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. CoU. tr. P. || can. 7. 47) Haec Palea deest in Codd. coU. o. Edd.Arg. Ven.I. il.
Nor. Par. 48) in conciliis Mogun tinis, Quae exstant, haec non leguntur.; Burch. XV 1,7. 49) in s. concilio decr. : Burch. 50) plebesanos: ib. 51) testimoniare:
ib. |j can. 8. 52) item Clem. : deest: AB — caput Pseudoisid. ap. Hinschius p. 35. — sumtum ex regula Benedicti c. 4. et 5. — Jaffe no. IX. 53) Codd. coli. o.
Turrecrem. 54) add.: episcopi: ABF; ipsi episcopi: EQH 55) add.: quam debent: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. Veti. I.Jj can. 9. 56) Codd. coli. o. 57) ib. —
Caput Pseudoisid., sumtum ex confessione Instiniani adversus tria capitula (Hausi IX, 676.) — ap. Hinschius p. 50. — Jaffe no. X. — CoU. tr. P. I, 1, 19. (cton
Oiigin. consonat.)
485
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. io-i 6.
48C
diuina scriptura ostendit. Si enim Cham, quia non operuit
pudenda patris, maledictus est, multo ampliori condem-
pnatione aigni sunt qui patribus legatione Dei fungentibus
contumeliam inferunt.
Gratian. Personae inferiorum ordinum in superiorum ac-
cusa/ume58 0 recipiendae non sunt.
Unde Siluester Papa [in epilogo Concilii Romani]59:
C. X. Minores non debent accusare maiores.
Clericus aduersus exorcistam, exorcista aduersus acoli-
tum, acolitus aduersus subdiaconum, subdiaconus aduersus
diaconum, diaconus aduersus presbiterum, presbiter ad-
uersus episcopum accusationem dare90 aut testimonium
ferre61* non ualet62.
C. XI. De eodem.
Item Zepherinus Papa [ad Episcopos Siciliae, ep. I.]63*
Summorum64* quispiam minorum65 accusationibus
non66 inpetatur07.
C. XII. De eodem.
Item Anacletus Papa, [epist. III.]68
Sententia69 Cham filii Noe dampnantur qui suorum do-
ctorum70 uel prepositorum culpam'1 produnt, ceu Cham,
qui uerenda7-* patris non opueruit, sed73b ridenda740 mon-
strauit.
C. XIII. Oues pastorem suum, nisi a fide exorbitauerit,
accusare non possunt"1 ®.
Item Eusebius Papa [ad Episcopos Alexandriae, ep. II.]70
Oues77, que suo pastori commissae sunt78, eum nec re-
prehendere (nisi a fide79» exorbitauerit)801’, nec ullatenus
accusare possunt, quia facta pastorum oris81 gladio ferienda
non sunt, quamquam reprehendenda recte uiaeantur.
II. Pars. Gratian. His auctoritatibus probatur, quod
subditi, siue sint laici siue clerici, prelatos suos accusare non
possunt. Verum de criminosis et de82 infamibus hoc intelligcndum
est, qui uitam prelatorum suorum parati 83 sunt reprehendere, non
imitari: quod ex uerbis Anacleti datur intelligi , qui ait9**.
C. XIV. Quare laici non audiantur in accusatione
episcoporum.
Laici in accusatione episcoporum audiendi non sunt,
quia oppido quidam eis infesti sunt, et indignum est ut ab
eis accusentur, qui eorum grauitatem nolunt imitari.
C. XV. Sacerdotes non nisi a uiris idoneis et probatis
accusari possunt.
Item [Anacletus ad Episcopos Italiae, epist. II.]85
Accusatio quoaue eorum86, super qua nos consulere
uoluistis, non nisi aD idoneis87 et probatissimis uiris, qui et
suspicionibus et sceleribus careant88», fieri debet, quia et89b
Dominus sacri corporis sui tractatores a uilibus et90 reprobis
et91c non idoneis personis infamari noluit, nec calum-
pniari926, sed ipse proprio flagello peccantes sacerdotes a
templo eiecit93. Unde liquet91, quod summi sacerdotes, id
est episcopi, a Deo sunt iudicandi, non ab humanis, aut
prauae uitae hominibus lacerandi, sed potius ab omnibus
fidelibus portandi, ipso Domino exemplum dante, quo-
niam95 8 per se ipsum, et90 non per alium uendentes et
ementes eiecit de templo sacerdotes977. §. I.®9» Nullus enim
(ut reor) inuenitur inter nos, qui uelit seruum suum ab alio
quam99 a se iudicari. Quod si presumptum fuerit, aut multa
indignatione ipse irascitur, aut potius uindictam1001' querit
super eum. §. 2.101i Unde ctDominus aitlu2k per Prophetam.
„Qui uos tangit, tangit pupillam oculi mei.“103 Et paulo
post. §. 3. Si detractores quorumcumque 104 grauiter iudi-
cantur, et in perditionis laqueum cadunt, multo magis lacera-
tores et detractores atque accusatores1051 famulorum106"1
Dei107 dampnantur, et in baratrum (nisi se correxerint, et
per eorum satisfactionem condignam egerint penitentiam)
indubitanter uadunt108", et uindicibus flammis exuruntur.
§. 4. 1090 Hec et alia periculosa110 considerantes apostoli
constituerunt111?, ne facile conmouerentur, aut lacerarentur,
uel112 accusarentur113 columpnae114 sanctae ecclesiae Dei,
que apostoli et successores eorum non115 inmerito dicuntur.
Sed si116 quis aduersus eos uel ecclesias eorum conmotus
fuerit aut causam117 q habuerit, prius ad eos recurrat karitatis
studio, ut118 familiari colloquio ea sanent^ conmoniti, que
sananda sunt, et karitatiue119 emendent que luste emendanda
agnouerint. Si autem aliqui eos prius, quam hec]20r egerint,
lacerare, accusare uel 1218 infestare presumpserint, excom-
municentur et minime absoluantur, antequam per122 satis-
factionem (ut iam dictum est) condignam egerint peniten-
tiam123, quoniam iniuria eorum ad Christum pertinet121,
cuius legatione funguntur.
C. XVI. Communione priuetur, qui primati™* aduersus
episcopum conqueritur prius, quam eum familiariter
conuencrit 12°.
Item Alexander, [epist. I. c. 3.] 127
Si quis erga episcopum uel auctores1281’ ecclesiae quam-
libet querelam iustamse129 habere crediderit, non130 prius
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. VII. c. 9. c) accusationem — c. 11. a) Maiorum — c. 12. a) pudenda b) sed magis
c) deridenda — c. 13. a) recta fide b) exorbit.) debent, — c. 15. a) carent b) et: deest c) ac d) calum. permisit
e) quando f) sacerd. : deest g) Et paulo post: §. 1. h) ultionem i) Et infra : §. 2. k) inquit 1) acc. memoratorum
m) famul, atque persecutores n) cadunt o) Et infra: §. 4. p) statuerunt q) causas r) hoc s) aut — c. 16. a) publice
b) actores
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. # Aut testimonium ferre: Haec non sunt in originali,
neque In aliis locis indicatis, ac totus etiam ordo in enumeratione est im-
mutatus: ita enim in concilio et apud ceteros: Fecit hos gradus in gremio
synodi, ut non presbyter adversus episcopum, ctc.
C. XI. * In originali, quemadmodum et apud Ivonem, est: nec sum-
morum quispiam minorum accusationibus impetatur aut dispereat.
C. XIV. * Apud Anaclotura, ex quo citatur, non exstat. Eadem tamen
fere verba habentur in epist. Eusebii, supra cad. c. Laicos.
Causa H. Quest. VII. can. 9. 58) Codd. coli. o. || can. 10. 59) Caput Fscudois., haustum ex constituto Silvestri. — ap. Hiuschius p. 419. — Jaffc post
>io. CXXXn. Rurch. 1, 151. (ex C. Carth.); lvo Decr. V, 264. (ap. utrumque can. iucip. : in consensu et subteript); Polyc. V, 1,28. (can. i ouot testibus) G0) <let.:
orig. Durch. Ito ; accusationem aliquam: Rurch. lvo; dare praesumat accusationem : Polyc. 61) inferre: ABEOH 62) valent: CEUH\ Ican. 11. 63) Caput
Pseudois., desumtum ex eodem. — ap. Hiuschius p. 131. Jaffe no. LXVII. — Ans. III, 62. (can.: detractores qui; can. coniin.); lvo Decr. V, 215. (can. : patri-
archae vel ; can. contin.) 64) ABF orig. Ans. lvo 65) inferiorum: AD 66) nec : orig. Ans. lvo 67) imputatur : AB || can. 12. GS) Capti t Pseudois., confectum
ex Isid. Hisp. Sent. III. 39. — c. 38. ap. Hiuschius p. 85. — Jaffe no. IV. — Ans. III, 37.; lvo Decr. V, 3. (can.: accusatores et testes); Coli. tr. P. I, 2, 23. §. 1.
(can. contin.) — Deusded. III. a Corr. ei R. citatur . 69) add. : quippe: lvo Coli. tr. P. 70) doct. vel: deest: ib . 71) culpas: orig. Ans. 72) Codd. et Edd. colt.o.
lvo 73) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Ans. Iro Coli. tr. P. 74) Codd. coli. o. pr. A (risione); irridenda: Edd. coli. 0. || can. 13. 75) debent: AD 76) Caput
Pseudoisid., sumfntn ex Isid. 1. 1. et Greg. M. past. HI. c. 5. — ap. Hiuschius p. 237. — Jaffe no. CXX1I. — - Ans. ded. III, 73. (can. cont.); Rurch. I, 39. (ex decr.
Oalt P.); Aws. IU, 414. (can. contin.); lvo Pan. IV, 139.; Polyc. V, 1, 27. (can.: errorem vestrum) 77) add. : vero : Ans. ded. Rurch. lvo; oves . . . sunt: deest :
Polyc. 78) fuerint: Ans. ded. Ans. lvo 79) Codd. coli. o. Turrecrem. 80) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 81) oris vel ovis: Ed. Arg.; ovis: Ed. Das.; eorum: Rurch.
82) do: deest: F.QH 83) praeparati: ib. II can. 14. 84) cf. supra c. 5. |) can. 15. 85) Idem: CDFGH — Caput Psetidois. — ap. Hinchius y. 76. — Jaffe no. III. —
Ans. ded. III, 37. : Ans. III, 31. ; lvo Decr. V, 238. (can. contin.) ; lvo Pan. IV, 58. ; Coli. tr. P. 1,2, 11. 12. 13. ; Polyc. V. 1. prope finem ; cf. Alger. II, 24. 86) episco-
porum: Polyc. 87) verba Consi. M. in ep. ad Ablavivm ct Cone. Carthag. (hab. ao.42l.) c. 6. et 1 sidor. Hisp. Sent. III, 39. 88) Codd. coli. o.Collat. citt. o. 80) Codd.
coli. o. pr. D ; et Dom. corp. tract. : AB 90) ac : Codd. coli. o.pr. AB ; — CoU. tr. P. ; et a : Ans. 91) Codd. coli. o. ot io. Coli. tr. P. 92) Codd. et Etld. coli. o. lio Decr. Pan .
Coll.tr.P. 93) finis canonis: Ico Pan. 94) reliquit: orig.; liquet: Codd. orig. 95) ABF Coll.tr. P. 96) et: deest: Ans. ded. 97) Codd. coli. o. Turrecrem. lvo Decr.
Coll.tr. P. finis canonis : Ans. Polyc., apud quem alia sequuntur 98) Codd. coli. o. Coli. ir. P. 99) nisi: Ans. ded. 100) Codd. ct Edd. coit. o. Iro Decr. Coli. tr. P.
101) Codd. coli. o. CoU. tr. P. 102) Codd. coli. o. lvo Decr. CoU. tr. P. — Zach. c. 2. v. 8. 103) inde ab hoc loco verba coli. Ans. ded. non consonant cum Gratiani
104) quoramque : orig. 105) Codd. et Edd. coli. o. Iro Decr. CoU. tr. P. 106) Codd. coli. o. Iro I)ccr. CoU. tr. P. 107) eius : orig. 108) DE orig. Iro Decr. Coli. tr. P. ;
cadant: EH 109) Codd. coli. o. Iro Decr. Coli. tr. P. 110) perpericuloea: orig. 111) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 112) aut: AB 113) accusontur: orig.: sed
accusarentur est in varietate lectionis. 114) phrasis conc. Paris, hab. ao. 829. c. 3. 115) nec: Coli. tr. P. 116) haec confecta sunt sec. cone. Aurei. V. c. 17. —
Alger. II, 31. 117) Codd. et Edd. coU. o. 118) aut: AB Iro Decr. 119) caritati: orig.; karitative: Codd. orig. 120) ABCFH ort.g. 121) Codd. coli. o. yr. AB (et);
deest: Alger. 122) per: deest: Alger. 123) penit.: deest: ib. 124) cx ep. 1. Anosfas. II. — cf. Conc. Aquisgian. hab. ao. 836. c. 3. 7. || can. 16. 125) EFGH Corr. :
prlvmtlm ner errorem legit : CD; deest: AB 126) conveniat: CDEFH 127) add. : Papa: EQH : Caput Pseudoisid., sumtum ex C. Aurei. V. c. 17. — ap. Hiuschius
p. 98. — Jaffe no. XXIII. — Ans. ded. III, 46. (can.: quod autem; conhw.); Burch. I, 132.; Ans. III, 85. (36.): lvo Decr. V, 242.; lvo Pan. IV, 35.; Coll. tr. 1\
1, 4, 2.; Alger. H, 31. 128) ABDEFQH Cod. orig. (Dst.): Burch. Alger.; accusatores: Ans. ded, 129) te: deest: Ans. ded. lvo Decr.; se hab.: deest: Burch.
130) nisi: Ans.
31*
487
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 17-24.
488
primates aut131 alios adeat iudices, quam ipsos, a quibus se
lcsum existimat1320 familiariter conueniat, non133d semel,
sed sepissime 134, ut ab eis aut suam iustitiam accipiat133,
aut excusationem 130 c. Si 137 f autem secus egerit, ab ipsis et
ab aliis communione priuetur tamquam apostolorum Patrum-
que aliorum contemptor.
C. XVII. Nisi opinione discussa non audiantur accusa-
tores episcoporum.
Item Euaristus Papa [Episcopis per Aegyptum, ep. II.]138
Si qui sunt uituperatores aut accusatores episcoporum
ucl139 reliquorum sacerdotum, non oportet eos a iuaicibus
ecclesiae audiri, antequam eorum discutiatur estimationis140
suspicio uel opinio, qua intentione, qua fide, qua temeritate,
qua uita, qua conscientia, quoue merito, si pro Deo, aut pro
uana gloria, aut pro141 a inimicitia, uel odio, aut142 cupiditate
ista presumpserint143b.
C. XVIII. Maiores natu non accusent qui non sunt 144 a
rectae fidei et conuersationis.
Item Calixlus Papa [ad Episcopos Galliae, ep. II.]145
Querendum143 est in iudicio, cuius sit conuersationis
et147 fidei is, qui accusat, et is14», qui accusatur, quoniam
hii, qui non sunt rectae fidei ac conuersationis149, et130
quorum uita est accusabilis151, et 1525 quorum fides ct153
libertas nescitur, non154 permittuntur maiores155 natu ac-
cusare. Neque156 uiles personae in eorum recipiantur ac-
cusatione157.
C. XIX. Absque duobus uel tribus testibus non recipiatur
episcoporum accusatio 158 a.
Item Sixtus Papa [II. ad Episcopos Hispaniae, ep. II.]159
Accusatio episcoporum non est facile recipienda, dicente
Domino169: „Non suscipias 161 *> uocem mendacii.1' Et Apo-
stolus inquit162, aduersus presbiterum inscriptionem non re-
cipiendam163 absque duobus uel tribus idoneis testibus. Si
hec164 de presbiteris uel ceteris fidelibus sunt165 precauenda,
quanto magis de episcopis?
C. XX. Pro sola conuentione episcopi non submoneatur
aliquis a communione.
Item ex Concilio Aurelianensi [I. c. 8.] 166
Si quis ab episcopo167», uel de163 ecclesiae1695, uel de
proprio iure crediderit aliquid repetendum, si179nichil con-
uicii aut criminationis obiecerit171, eum pro sola conuentione
a communione ecclesiae non liceat submoueri.
C. XXI. Quare subditi prelatos suos reprehendere
non possunt.
Item Euaristus Papa, [epist. II.]172
Sunt nonnulli, qui prepositos suos peruerse reprehen-
dunt, si uel parum ipsis173 molesti extiterint.
Gratian. Ex his omnibus datur intelligi, quod illi ab ac-
cusatione remouentur, qui non affectione karitatis, sed prauitate
suae actionis ui/am eorum diffamare et reprehendere querunl.
§. 1. Quod uero premissis auctoritatibus criminosi prohibeantur
ab accusatione prelatorum, testatur Augustinus in lib.Soliloqui-
orum 174, ita dicens:
C. XXII. Non omnes subditi, sed criminosi tantum
prohibentur accusare prelatos.
Presumunt prelati non debere se reprehendi uel accusari,
pro eo, quod canones non eos passim constituunt accusandos.
Quod tamen negatur solum1751 criminosis, cum de176 re-
prehendendo ueritas ipsa constituat177: „Si male locutus
sum, testimonium perhibe de malo.“17Sb
Gratian. Opponitur huic distinctioni: Ipsi sacri canones
distinguunt,in quo casu pastores sint accusandi a subditis, dicentes:
„ Oues 179 pastores suos non accusent nec 189 reprehendant, nisi a
fide exorbitauerint.'1 Ecce in quo casu sint 181 c accusandi a sub-
ditis: in aliis autem minime.
III. Pars. §. 1. Huic oppositioni sic respondetur: Di-
stinctio illa canonum de criminosis et infamibus intelligitur. Oues
enim criminosae et infames pastorem suum accusare uel repre-
hendere non possunt, nisi a fide exorbitauerit 132. Ceterum sia
fide exorbitauerit 133, tanta est labes illius criminis, quod ad eius
accusationem et 134 serui aduersus dominum, et quilibet criminosi
et infames aduersus quemlibet admittuntur.
Unde Dionisius Papa [ad Seuerum Episcopum,
epist. II.]135*
C. XXm. Infames hereticos accusare non possunt 186 a.
Alieni erroris socium, uel a sui uoluntarie propositi tra-
mite recedentem, aut sacris Patrum regulis et constitutio-
nibus non137 obedientem suscipere non possumus nec debe-
mus, nec inpetere recte credentes uel sanctorum Patrum
sanctionibus obtemperantes permittimus, quia infames omnes
esse censemus, qui suam133 aut Christianam legem preuari-
cantur 139, aut apostolicam uel regularem190 postponunt liben-
ter auctoritatem.
C. XXIV. Christianos accusare vel in eos testificari non
possunt qui fidem acceptam deseruerunt.
Item ex Concilio Tolletano IV. [c. 63.]191
Non potest erga homines esse fidelis qui Deo extiterit
infidus192. Iudei ergo, qui dudum Christiani effecti sunt, et
nunc193 in 194 a Christi fide preuaricati sunt195, ad testimo-
nium dicendum admitti non debent, quamuis esse196 se
Christianos annuncient, quia, sicut in fide Christi suspecti
sunt, ita 1975 in testimonio humano dubii habentur. Infir-
mari1980 oportet eorum testimonium, qui in fide falsi docen-
tur, nec eis est199 credendum, qui ueritatis a se fidem abie-
cerunt200.
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. VII. c. 16. c) aestimat d) et non e) iustam excus! f) Et infra: Si — c. 17. a) pro: deest
b) praes, nec ne — c. 18. a) nisi qui sint b) vita et — c. 19. a) recipiantur ... accusationes b) suscipies — c. 20.
a) ep. suo b) ecclesia — c. 22. a) solis b) malo, etc. c) sunt — c. 23. a) heretici homines bonae famae accusare non
possunt — c. 24. a) nunc Christi fidem b) ita et c) infirm. ergo
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIII. * In multis vutustls exemplaribus rubrica huius capitis sic habet: Infames accusare possunt haereticos. In aliis vero nonnullis: Infames
non possunt accusare catholicos.
Causali. Quest. VI. can. 16. 131) vel : .tus. ded. 132) Codd. rt Kdd. coli. o. pr. C — Iro Dccr. Ooll.tr. P. Alger. 133) Codd. coti. o. Ans. ded. Burch.
Jlns. ho Dccr. Pan. Alger. 134) saepe: Coli. tr. P. 135) excipiat: -Ius. Alger. 136) Codd. et Mi. coli. o. Dnrch. leo Dccr. Pan. (aut: deest); Coli. tr. P. Alger.
137) Codd. coli. o. Ans. ded. Burch. Ico Dccr. Pan. Alger. )| can. 17. 138) Caput Pseudoisid. Ep. II. c. 10. ap. Binscliins p. 02. — Jaffc no. XIX. — cf. Cone.
Carth. III. c. 8. — Ans. III, 11. (can.: non est a plebe; cont.) Ico Dccr. VI, 312.; Ico Pan. IV, 50. 139) aut aliorum: EQH Ed. Das. 140) existimationis: EQH
Edd. Arg. Das. Lugdd. II. III. 141) Codd. coli. o. 142) vel: DEOH ho Decr. 143) Codd. et Edd. coli. o. Ico Pan. — sumserint: orig.; praesumserint: Cod.
Par. 3852. origin. || can. 18. 144) Codd. coli. o. 145) Caput PseudoiS., confectum ad c. 53. Statt. eccl. antiq. — Ep.ll. c. 17. ap. Sinschius p. 140. — Jaffc no. LXX. ;
Burch. I, 171. (can.: omnes ergo: can. contin.); Ans. III, S. (can.: omnes qui in recta fide); Ico Dccr. V, 289.; (ut ap. Burch.); Coli. tr. P. 1, 14, 13. (ut ap.
Burch.); cf. Ico Pan. IV, 57. ubi similia a Pseudo-Feticis ep. imeuiuntur. 146) add.: nobis ergo: Coli. tr. P. add.: ergo: Ans. Ico Decr. 147) ac: Burch. Ans.
Ico Dccr, ' 148) is: deest; AB Cod. Dst. orig. Coli. tr. P. — is . . . quorum: deest: Burch. 140) et caritatis: AB; et: Ans. 150) et: deest: Ico Decr.
151) culpabilis: Edd. coit. o. pr. Arg. Bas.; add.: nou permittuntur eos accusare: Burch. 152) et . . . nescit.: deest: Ans. 153) ABFQH Edd. coli. o. pr. Bas.
lugdd. II. III. 154) non .. aecus.: deest : Burch. 155) eos quorum Udes, vita et libertas nescitur: Ico Decr. 156) nec quorum fides vita ac libertas nescitur
neque: Burch. Ans. 157) accusationem: orig. Burch. Ans. ||can. 19. 158) Codd. coli. o. pr. AB (accipiatur) 159) Caput Pseudoisid. c. S. ap. Hinschius p. 193. —
Jaffc uo. XCVII. 160) Exod. c. 50. c. 1. 161) Codd. coli. o.pr. A (suscipiamus) — Ed. Bas. orig.; accipias: Edd. rcl. 162) I. Thn. c. 5. '. . 19. 163) recipienda:
orig. ; recipiendam : Codd. orig. 164) hoc: ACEO ; sed haec : B 165) sunt: deest: AB || can. 20. 166) Couc. Aurei. I. hab. ao. 511. ap. Bruns II, 162. c. 9., ia
Hisp. c. 4. — Coli. tr. P. II, 29, 4. 167) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 168) vel de: deest: AB; vel ab : CD 109) ABII orig. 170) si: deest; Hisci.
171) obilciens: ib. || can. 21. 172) Caput Pscudois. — Ep. II. c. 10. ap. Hinschius p. 32,— Jaffc no. XX.; Ans. III, II. (can.: non est a plebo; contin.) 173) illis:
AB; ipsi: orig.; ipsis: Cod. Sg. origin. || can. 22. 174) Capnf incertum. — Algor. II, 10. 175) ABDF Alger. 176) de: deest; Alger. 177) lotum, c. 18. t). 23.
178) Codd. coli. o. 179) supra c. 13. 130) non: EGH 181 ) Codd. coli. 0. 182) exorbitaverint: ABFO 183) exorbitaverint: ib. 184) etiam : AB II can. 23.
W5) Caput Pseudoisid. ap. Hinschius c. 4. pag. m. — Jaffc no. XCIX. — Ans. III, 65. Cacs. V, 31. 186) ABCDF Edd. Yen. I. II. Par. Lngtl. I.; non: deest:
Ed. Bas.; infames accusare non possunt: Ed. Nor. 187) inobedientem: orig. Ans. 188) add.: fidem: CEOH Edd. coli. o. 189) praevaricant : orig. prae-
varicantur: Codd. orig. 190) popularem : AB || can. 24. 191) hab. ao. 633. — ap. Bruns I, 239. et in Hisp. est c. 64.; Coli. tr. P. II, 37, 23. 192) infidelis: C
Edd. coli o. pr. Bas. 193) nunc: deest: Edd. Lugdd. Veuelt. Par. 194) Codd. ct Edd. coli. o. pr. D (in fidem) 195) praevaricantur: AB 196) quamv. sese:
orig. Hisp. ; quamv. esse se : Codd. orig. 197) Codd. coli. o. 198) Ivo Dccr. XIII, 96. ; Codd. et Edd. coit. o. Ivo Coli. tr. P. 199) esse : orig. Hisp. ho Coli. tr. P
200) amiciunt: orig. Hisp.; abicccrunt: Codd. orig.
489
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 25-27.
490
C. XXV. Heretici, Iudei uel pagani Christianos accu-
sare non possunt*.
Item Gaius Papa [Felici Episcopo]201:
Pagani, uel heretici, siue Iudei non possunt Christianos
accusare, aut uocem infamationis eis202 inferre.
Gratian. In hoc capitulo 206 a decernitur, ut heretici non in-
petant recte credentes. Unde econtra intelligitur, quod heretici
ab hereticis inpeti possunt. Item a tramite sui propositi uoluntarie
recedentes non possunt inpetere seruantes limitem suae professionis.
Ex hoc datur intelligi, quod recedentes a suo proposito similiter
recedentes criminari possunt. Item non obedientes sanctionibus
Patrum saniorum non possunt accusare obtemperantes sacris con-
stitutionibus. In quo similiter intelligitur , quod inobedientibus in-
obedientes accusare licet. Unde generaliter colligitur, quod in ac-
cusatione equalitas /ulei et conuer sationis inter accusantem et
accusatum semper consideranda est, ut is, qui accusat, uel par, uel
superior inueniatur.
[PALE A2<*.
C. XXVI. Hereticus hereticum accusare et contra eum
testificari potest205.
Item Nouellarum constit. nouella 45. in fine206.
Si hereticus contra hereticum litiget, liceat cuiuis eorum
hereticum testem adducere. Sin autem orthodoxus contra
hereticum litiget, pro orthodoxo quidem etiam207 heretici
testimonium ualeat: contra206 orthodoxum autem solius or-
thodoxi testimonium ualeat. §. i.200 Orthodoxis autem litigan-
tibus ad testimonium nulli210 heretico211 pateat aditus.]212
Gratian. Sed queritur, si flagitiosissimus catholicus possit
conuenire hereticum de alio crimine, quam de heresi? Huic que-
stioni ita respondetur: In quo hereticus inferior est, uidelicet in
regula fidei, in eo a malo catholico accusari potest. In quo autem
superior fuerit, uidelicet in conuersatione uitae, in eo a flagitiosis-
simo conueniri non potest. §. 1. Item quod dicitur, pastores pro
suis actibus magis sunt tollerandi quam corrigendi 213a, dupliciter
intelligitur, uel quia a211 criminosis tollerandi sunt et non corri-
gendi, unde ibi21* subinfertur , quia pro meritis subditorum de-
prauatur sepe uita rectorum. Quorum ergo merito {Deo per-
mittente) uita rectorum deprauatur, ab eis potius sunt tollerandi,
quam corrigendi. Vel quia sunt quidam, qui sepe deseruntur
publicis documentis, et crimen, quod intendunt, probare non
ualent.
De quibus Augustinus ait2le in omelia de penitentia [c. 12.]
C. XXVII. Que publicis documentis probari non
possunt tolleranda sunt.
Plerique217 a* boni uiri218 propterea sufferunt aliorum
peccata212, et tacent, quia sepe deseruntur publicis220 docu-
mentis, quibus221 ea, que ipsi sciunt, iudicibus222 probare
non possunt.
IV. Pars. Gratian. De his etiam illud Anacleti intel-
ligitur 223 : „ Sententia Cham filii Noe dampnantur, qui suorum
doctorum uel prepositorum culpam produnt ceu Cham, qui patris
pudenda non operuit, sed224b ridenda'*2* c monstrauit.11 Hac
enim auctoritate subditi non prohibentur ab accusatione, sed a
proditione. Aliud enim est prodere, aliud accusare. Prodit qui
non probanda defert: accusat qui reo presente crimen iudici offert,
probaturus quod intendit. Cham solus uidit pudenda patris, et
ideo per eum intelliguntur, qui, cum sint soli conscii criminum
suorum prelatorum, atque ideo eos2268 accusare non possunt,
uitam tamen eorum infamando aliis ridendam offerunt. §. 1. Item
obicitur, quod subditi et 227 c religiosi pr elatos suos accusare non
possunt. Legitur enim in Exodo22*, quod Maria soror Aaron, que
prima post transitum maris rubri sumpto tympano ymnum can-
tare meruit, postea murmurans in Moysen, eo quod Ethiopissam
duxerat 229 in uxorem, a Domino lepra percussa est. §. 2. Item in
lib. 230 Regum legitur, quod cum Dauid fugeret a facie Saul,
latuit in spelunca, in quam cum Saul diuertisset ad purgandum
uentrem, Dauid precidit oram clamidis eius, quod se fecisse postea
grauiter doluit et uehementer penituit. Saul 251 a Domino erat
reprobatus, et ex inuidia Dauid persequebatur , ut eum morti
traderet. Dauid erat uir-3- humilis et mitis, Sattli a Domino
substitutus, per Samuelem unctus in regem , sed tamen, quia pre-
cidit oram clamidis Saulis233{, grauiter fleuit, cum a Saule sola
amministratione unctionis superaretur. Unde datur intelligi, quod
subditi, quamuis religiosi sint, prelatos suos criminosos 231 ac-
cusare non possunt. Nam 235 per Saulem, qui uentrem purgabat,
prelati intelliguntur, qui malitiam 236 corde-6"1 s conceptam in opus
producunt. Item legitur in libro Regum, quod cum 236 archa
Domini reduceretur de Gabaa in Hierusalem, bubus recalcitran-
tibus archa inclinata est, cui dum Oza Leuites239* manum ad-
hiberet, ut eam erigeret, a Domino percussus interiit. Per arcliam
intelliguntur prelati, per Ozam subditi, per inclinationem archae
casus prelatorum intelligitur, per illum, qui manum adhibuit,
intelliguntur reprehendentes uel accusantes uitam doctorum, qui a
Domino percussi intereunt. §. 3. His ita respondetur: Verum
est 210, per archam significari prelatos, et per Ozam subditos.
Illud uero falsum est, quod per inclinationem archae significetur
casus prelatorum. Aliud est enim inclinari uel244 descendere,
aliud cadere. Legitur 212 enim quod saluator noster se inclinciuerit,
sicut quando digito scribebat in terra; et de montibus frequenter
descenderit , in quos ascendebat, ut uel pernoctaret in oratione, uel
ut discipulos in monte altiora doceret precepta, uel ut 213 turbas266
fugiens ex altitudine montis eas respicere et libere posset docere.
Inclinatio uel descensio humilitatem significat, qua spirituales
nonnumquam carnalibus condescendunt , et eorum infirmitati
conpatiuntur, iuxta illud Apostoli 215 ; “ Quis infirmatur, et ego
non infirmor ?“ Hos etiam signi ficauerunt angeli, quos24* lacob
uidit in scala descendentes. De his etiam per Prophetam 217
dicitur: „inclinauit celos, et descendit. “ Per archam ergo in-
clinatam intelliguntur24*', qui subditorum culpas 2i2b misericordi-
ter portant, et eorum infirmitati humiliter conpatiuntur. Unde
bene dicitur, quod 250 bubus recalcitrantibus archa inclinata est.
Boues quippe recalcitrantes subditos significant suis doctoribus
non obedientes, quibus dum prelati conpatiuntur, quasi bubus
recalcitrantibus archa inclinatur. Lenita, qui manum adhibuit,
significat illos, qui misericordiae conpassionem in prelatis suis
reprehendunt, eosque in seueritatis amaritudinem erigere uo-
lunt. Unde bene Leuita ille2*1 1 Oza dicitur; Oza quippe
robustus interpretatur2*2 m. Illi enim robusti dicuntur, quia 252 n
dum 2510 de sua iuslitia presumunt, misericordiam peccantibus
negandam putant , et inpendentes reprehendunt. Unde a Do-
mino percussi intereunt, quia 255 sine misericordia iudicium erit
illis, qui nolunt fieri2** p misericordiam delinquentilnts. Cui
per Salomonem dicitur 237 : „Noli esse nimis iustus, quia est
iustus qui perit in iustitia sua2**.11 Sic et illud Moysi2*2 '1
intelligitur. Per Moysem enim prelati intelliguntur, per Ethio-
pissam peccatores designantur. Moyses Ethiopissam uxorem
ducit, cum 260 quilibet predicator peccatorem sibi copulat, ut ex eo
EDITIO ROMANA.
Causali. Que st. VII. c. 25. a) capite — c. 26. a) corripiendi — c. 27. a) Plerumque b) sed magis c) deri-
denda d) eos : deest e) etiam f) Sauli g) mal. suam corde h) Levita i) intell. praelati k) culpam 1) iste m) dicitur
n) qui o) quum p) facere q) Moysis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXV. * Verba epistolae sunt: fYwio quidem acias, paganos et haere - i plerique, quemadmodum et apud Bedam, et la originali, cuius taraon non
iicos non posse Christianos accusare, ete . Ipsa prorsus verba hic referuntur.
C. XXVIL * Plerumque: lu aliquot vetustis codicibus legitur: |
Causa n. Queat. VIL ean. 25. 201) Caput Pseudois., sumtum ex Cone. Carth. VII. c. 2. — c. 2. ap. ffinschius p. 214. — Jaffe no. CXV. — Ans. in, 46.
(cun. cowtot.) ; Ito Pan. IV, 63. 202) eis: deest: lvo Pan. 203) Codd. coli. o. || can. 26. 204) Hunc canonem paleam esse censemus ; deest: ABFH; in F nianu
posterioris saeculi in marg. script. est. 205) rubrica: deest: CDF; in DF legitur: De eodem ; m E: titul. haer valet. 206) nov. 45. Iu fine: deest: CDEF —
Inlian. nov. 41. c. 2. in Ed. Huenel. c. 172. — lvo Decr. XVI, 131. ; lvo Pan. V, 28. ; CoU. tr. P. IU, 29, (30,) 75. 207) et: deest : Codd. et Edd. coli. o. 208) contra . . .
val.: deest: 0 209) add.: item: Codd. coli. o. 210) nullus: oiig. lvo Decr. Pan. Coli. tr. P. 211) hereticorum: C 212) auditus: D 213) Codd. coli. o. pr. 11
214) deest: FOH 215) Ibi: deest: AB |] can. 27. 216) Sermo 351. no.10.Ed. Maur. Alger. I, 41. — Beda in I. Cor.c. 5. 217) Codd. coli. o. pr. A (plurixnique) ; —
orig.Alger. 218) Christiani: orig. Alger. 219) add.: quae noverunt: ori g. Alger, 220) pubi, i deest: ib. 221) et: ib. 222 ) add.: ecclesiasticis: orig. Alger.
223) supra eadem c. 12. 224) Codd. coli. o. 225) ABCDF; irridenda: EOH; rid. monBt. Hac auct.: AB 226) Codd. coli. 0. pr. D 227) ABDF 228) Exod. c. 15.
229) in: deest: AB; Nnm. c. 12. 230) I. Reg. c. 24. 231) ib. c. 16. 232) vir: deest: AB 233) ABDFGH 234) suos: deest: CF; crim.: deest: EOH 235) glossa
ordin. in I. Reg. c. 24. 236) maculam : AB 237) Oodd.coll.o. pr. D 238) dum : ABCQ ; H. Reg. c. 6. 239 ) ABCF 240) add. : enim : ER; quidem : O 241) aliud:
AEQH; aliud est: B 242) loann. c. 8. 243) at: deest: EOH 244) turbam: AB 245) II. Cor. c. 11. 246) Oen. c. 28. 247) Psalm. 17. 248) Codd. coli. o.
pr. C. (hi) 249) Codd. coli. o. 250) quia: ABF 251) Codd. coli. o. 252) ib. pr. D 253) ABDEF 254) Codd. coU. 0. 255) lac. c. 2. 256) ABCEFH
257) Eccles. c, 7. v. 16. 258) add. : etc. : AB 259) Codd. coli. 0. 260) dum : E; duxit dum ; AB
491
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 27-31-
492
subolem bonorum operum Deo gignere ualeat. Hanc copulam
dum Maria, id est subditi, reprehendunt, lepra peccati inficiuntur.
Vel per Mariam synagoga intelligitur, que in Moysem, ia est in 281
Christum, murmurauit, quia Etkiopissam, id est ecclesiam, de
gentibus sibi copulauit, quos lepra perfidiae et erroris sordidos
fecit. Non 282 ergo his auctoritatibus subditi prohibentur ab ac-
cusatione prela/orum263 % sed monentur, ne reprehendant miseri-
cordem conpassionem eorum. §. 4. Item per Saulern prelati
intelliguntur, et per Dauid subditi. Saul purgans uentrem eos
significat, qui malitiam corde conceptam foras in opus producunt.
Sed in precisione clamidis non significatur iBir** reprehensio
peccati. Per clamidem enim regni potestas intelligitur. Hanc
precidit, qui prelattm sententia dampnationis ferit, quod mdli
subditorum licet. Facta enim36 3 pastoris oris gladio, id est
sententia dampnationis, a subditis ferienda non sunt. Hinc est206,
quod Ieronimus ait super Marcum 287 de pontifice, qui scidit
vestimenta sua. Scissio uestis scissionem significat sacerdotii,
quod in proximo erat scindendum, et auferendum ludeis. Vel
per Dauid significantur , qui, nequiciam suorum prclatorum
videntes, maiora eorum peccata coniempmmt, minima uero et
leuia, quasi extremam oram clamidis precidentes, reprehendere et
lacerare satagunt. Vel quia Saul solus diuertit in speluncam, in
qua Dauid solus*** latebat. §. 5. Idem 203 s super hoc'269 potest
intelligi, quod de 270 Cham dictum est, qui solus vidit pudenda
patris, que non operuit 271 *, sed ridenda monstrauit. Hac itaque
auctoritate non inhibetur subditis 272 accusare prelatos, si ac-
cusabiles fuerint. §. 6. Item probatur, quod subditi prelatos suos
accusare non possunt, etiam si religiosi fuerint. Infames enim
sunt eo ipso, quod suorum doctorum uitam reprehendere conantur.
Infames enim-’'9" sunts‘9v (ut canonum tradit auctoritas) omnes,
qui in patres armantur, et qui doctorum suorum uitam reprehen-
dunt uel accusant. Nullus autem infamis in accusatione pre-
latorum est audiendus, nisi forte a fide exorbitaverit-’'", ut supra
dictum est. Cum ergo subditi eo ipso, quod 2,6 in accusationem 277
prclatorum prosiliunt, infames efficiantur, infamibus autem copia
accusandi denegetur-™, patet, quod subditi prelatos suos accusare
non possunt. §. 7. His ita respondetur: Omnes prelati non pro
prelatis habentur; nomen enim non facit episcopum, sed itita.
Unde Gregorius lanuario Episcopo scribit, [lib. VII.
Indict. 2. epist. i.]279:
C. XXVIII. Quem e/as, non uita seniorem facit,
graviter increpandus est.
Paulus280 dicit: „ Seniorem ne increpaueris." Sedliec281
eius regula in eo282 est obseruanda2S3 ", cum culpa senioris
suo284 exemplo non trahit ad interitum corda iuniorum. Ubi
autem senior iuuenibus exemplum ad interitum prebet, ibi
districta increpatione feriendus est. Nam scriptum est285:
«Laqueus iuuenum288 omnes uos," et rursus2871' «Male-
dictus puer* centum annorum.'1
C. XXIX. Dignitas non facit episcopum, sed uita.
Item Ieronimus ad Eliodorum, [epist. I. de laude
uitae solitariae.]288
Non omnes episcopi sunt episcopi. Attendis289 Pe-
trum29Ua, ludam 2918 considera. Stephanum suscipis292**, Ni-
colaum2938 respice. §. l.294c Non facit ecclesiastica dignitas
Christianum. Cornelius293 centurio adhuc ethnicus dono
sancti Spiritus mundatur, presbiteros Daniel206 puer297 iudi-
cat. §. 2. 2987 Non est299 facile stare in loco Petri, et Pauli 300 K
tenere301 locum302h, iam3u3i cum Christo regnantium.
§. 3.:,04k Infatuatum803 sal ad nidulum398 prodest, nisi ut
proiciatur foras et a porcis conculcetur.
C. XXX. Vita episcopi, non nomen reuerentiam meretur 307 ".
Item Augustinus in omelia VI. 308 8
Non omnis309, qui dicit: Pax uobiscum310, quasi311
columba audiendus est. Corui312c de morte pascuntur.
Hoc columba non habet; immo313d de frugibus terrae uiuit,
innocens311 est eius uictus.
C. XXXI. Docti ab indoctis, clerici a laicis quandoque
merito reprehenduntur.
Item Beda in II. epistola Petri3™".
Secuti sunt uiam Balaam ex3168 Bosor, qui mercedem ini-
quitatis amauit, correptionem uero habuit suaeuesaniae. Sub-
iugalc mutum quod317 c hominis uoce318 loquens prohibuit319
prophetae insipientiam. Plerumque heretici tam stulta dog-
mata, tam exeeranda proferunt sacramenta, ut etiam hebetum
sensus3208 paganorum321, et qui ratione diuinae agnitionis322
omnimodis carent, illorum detestentur323' insaniam, illo-
rum3247 distorta et Deo contraria itinera sanius sapiendo
redarguant 323s. Et (quod peius 320 h est) nonnumquam multi
catholicorum327 in tantum mercedem amant iniquitatis, ut
etiam docti ab indoctis, clerici a laicis merito redarguan-
tur328, qui iure329 conparantur prophetae, qui uerbis asinae
contra naturam loquentis corripitur, nec tamen a proposito
praui itineris retardatur. Quibus etiam aptissime330 nomen
congruit duitatis, de qua Balaam uenisse perhibetur. Bosor
namqueearneus siue in tribulatione331 * interpretatur. Neque
enim alia magis332* causa luxuriosis333 existit, uerbum ue-
ri tatis amore pecuniae uel desideriorum3341* temporalium
adulterare, quam quia3351 camis se concupiscentiis338*11
manciparunt 337 n. Sed338 0 et nomen ipsius Balaam, qui
uanus populus, siue precipitans eos, interpretatur, talibus
conuemt. Qui enim agnitam uiam ucritatis sponte339 dese-
runt310?, quid nisi uanus populus sunt? Quia341 etiam342*}.
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VII. c. 27. q) suorum praelat. r) sig. nisi repreh. s) Item t) cooperuit u) etiam v) fiunt —
c. 28. a) servanda b) rursus Propheta dicit — c. 29. a) Petrum sed b) et ludam c) suspicis d) sed et Nicol. e) Et
infra: §. 1. f) Et infra: §. 2. g) stare loco Pauli h) gradum i) Petri iam k) Et infra: §. 3. — c. 30. a) Non ep. nom. sed
vita b) tractatu VI. in c. 1. Ioannis c) Et infra: Corvi — c. 31. a) ad c. 2. epistolae II. b) et c) in d) sens. et
c) detestetur f) et illor. g) redarguat h) peius, quia frequentius i) maior k) desiderio rerum 1) quod m) concu-
piscentiae n) mancipauerunt o) Et infra : Sed p) ipsi deserunt q) etiam: deest
NOTATIONES C
** Non signi fi catur: In aliquot vetustis exemplaribus legitur: non
significatur reprehensio peccati; in aliis vero nonnullis: significatur vepre-
ta usio precati.
*** David solus: Primo Regum cap. 2*1. legitur: Porro Duvid ct viri
cias in interiore parte speluncae latebant.
C. XXVIII. * Maledictus puer: In codicibus B. Grcgorii partim
isto fere modo legitur, partim vero [ita in Ed. Maur.J ct peccator centum an-
ORRECTORUM.
Horum maledictus est, quemadmodum et apud loannem diaconum, et in vul-
gata, nisi quod haec habent non: est, 6ed erit. Septuaginta autem, ut est
apud B. Hieronymum, habuerunt: et qui moritur peccator centenarius, male-
dictus erit.
C. XXXI. * Tribulatione: Sequobatur: pos;Y«s3ni ; quae dictio
sublata est, quia neque apud Bcdam, neque apud B- Hieronymum in nomi-
num Hebraeorum iuterpretatione habetur.
Causali. Quest, VII. e an. 27. 201) in: deest: AB 2G2) Orrg. past. p. S. c. 5. 263 ) ABCF 264) Coild. coli. o. 2C5) supra c. 13. 266) arid. :
enim: EGH 207) ad c. 14. 2681 Coild. coli. o. 263) sup. hoc: deest: AB 270) supra c. 12. 271) Cudi. coli. o. 272) prohibentur subditi: KOI! 273) Codtl.
coU. a. pr. J) (cteniin) 274 ) Codd. coli. o. pr. F 275) exorbitaverint: ACEH 276) quo: CEFO 277) accusatione: AttG 278) denegatur: C: negetur: h;
negatur: <1 1| can. 23. 279) Ep. 1. scr. ao. 59S. lib. IX. Ed. Muur. — Jtiffevo. 1150. — Alger. I, 47.; II, 18. 280) adi. : apostolus: orig. — cf. I. Tim. c. 5. v. 1.
liSl) et haec: Alg. I. 282) tunc est: DF Edd. coli. o. pr. Bas.; — Corr. ; tuuc in eo: Ed. Bas.; ea re: orig. Alg. II. 283) Codd. et Edd. coli. o. 284) s. exempl..
deest: AB 285) Es. c. 42. 286) venantium: EH 287) Codd. ct Edd. coli. o. Turree.rcm. Alg. I. H. — Es. c. 65. || can. 29. 2s8) in EI. Migne Ep. XIV. no. 9. —
Algcr.U, 19. 289) attende : E Edd. coli. o. pr. Lugdd.ll. IIT. 290) ABCDF Ed. Bas. 291) Codd. et Edd. coli. o. pr. D Ed. Bas. — Alge r. 292) Codd. coli. o. : — suspice :
Edd. Lugdd. II. III. 293) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 294) Codd. coli. o. Algcr. 295) Act. c. 10. 296) Dan. c . 13. 297) adhuc puer: EQHEd. Bas.
298) Codd. coli. o. Algcr. 299) cf. Dist. XL. c. 2. 300) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd.ll . III. — Alg er. 301) et tenero: AB; scilicet tenere: DEFQH
302) lodd. ct Edd. coli. o. 303) Codd. coli. o. Algcr. 301) ib. 305) Lnc. c. 14. v. 34. 306) nihil est utile: orig. || can 30. 307) Codd. coli. o. pr. B
308) Codd coli. o. Alger. — tract. VI. in c. 1. ioannis no. 4. EI. Jlaur. — Algcr. U, 19. 309) add. : ergo: orig. 310) vobis: Edd. coli. o. 311) sicut: Alger.
312) Lodd. coli. o. 313) Codd. coli. 0. 311) et innoc.: ib. J| can 31. 315) Codd. coli. 0. pr. O , ubi inscr. deest — Coli. ir. P. II, 50, 15. 16. 316) Codd. coli. 0.
Coli. tr. P. 317) Codd. ct Edd. coli. 0. — Corr. 318) vocem: CoU. tr. P. 319) probavit: orig. 320) Codd. coU. o. Coli. tr. P. 321) Iudaeorum: D: add.:
2 ti*a»e5,rU7? : -k"/, "as- a*-) cognitionis: orig. 323) Codd. ct Eld. coli. 0. pr. Bas. (detestantur); Tnrrecreni. orig. 324 )Codd. coli. 0. orig. Coli. tr. P. 325) Codd.
<t Eld. coli, o.lurrccrcm. orig. 326) Codd. ct Edd. coli . 0. CoU. tr. P. 327) catholici: orig. 328) lacerentur: orig. 329) vero et iure: Edd. Par. Lugd. I. ;
vere et iure : Edd. rtl. pr. Das. Lugdd. II. III. 330) apertissime : Eld. coli. o. 331) add. : positus CDEGH Edd. coli. 0. 332) Codd. et Edd. coli. 0. 01 ig. Coli. tr. P.
333) luxurioris : CoU. tr. P. 334) Codd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 335) ABDEH; qui : CO Eld. Bas. Yen. n. Par. — 336) Codd. coli. 0. Coli. tr. P. 337) Codd.
eoi 0. 338) 'b ColLtr P ; Sed . . Bal. quia : AB 339) sp. : deest: EGH Ed. Bas. 340) Codd. ct Edd. coli. 0. Coli. tr. P. 341) Codd. et Edd. coli. 0. pr. AB; —
toll. tr. P. 342) Codd. et Eld. coli. 0. Coit. tr. P.
493
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 32—37.
494
in 343 r precipitium suos mergunt344 auditores, quibus non
salutaria, que corrigant, sed que illos delectent erronea pre-
dicant? De quibus apte3455 subditur: ,,Hii sunt fontes sine
aqua, et nebulae turbinibus exagitatae3,45, quibus caligo
tenebrarum reseruatur.“
Gratian. Quia347 ergo non omnes343 episcopi sunt episcopi,
presbiteri a Daniele puero indicantur, sal infatuatum a porcis
conculcatur, et qui dicit: Pax uobiscum, plerumque 349 non
columba350, sed coruus reputatur: patet, quod non361 semper pro
offitio ucl 362 1 auctoritate personae ab accusatione est cessan-
dum353, imo334 contra prauos est agendum, cum omnis persona
criminaliter peccans alteretur, et (ut ita dicam) capite minor
legibus censeatur. Qui enim facit peccatum senius est peccati
tam in pena quam in culpa.
Unde Augustinus355*:
C. XXXII. Qui' susceptum offitium non administrat, non
est episcopus, sed canis inpudicus.
Qui nec regiminis in se rationem habuit, nec sua delicta
detersit, nec filiorum crimen correxit, canis inpudicus355 di-
cendus est magis, quam episcopus.
Gratian. Quibus ergo 357 Ieronimus, Augustinus, Gregarius
auferunt nomen columbae, episcopi353, senioris353, nonne et
priuilegium est auferendum dignitatis300, ut possint a subditis361
reprehendi ? Unde scriptura 352 dissimulans priuilegium prauae
senectutis ait: „ Maledictus “ 353, non senior, sed ,,puer centum
annorum Aparet ergo, quod i7&'354a ex accusatione pre-
latorum infames fiunt, qui eorum uitam reprehendere et lacerare
conantur, qui locum sui regiminis non nomine tantum, sed uita et
moribus tenent. Alii autem potius laudabiles fiunt ex accusatione
prelatorum suorum365, quam infames. Item, quod dicitur: ,, Maio-
rum366 quispiam minorum accusationibus non inpetatur ,“ minores
non intelligendi sunt dignitate, sed uita.
Unde Ieronimus ait de Paulo super epistolam ad
Galatas *:
C. XXXIII. Maiores et minores non dignitate 367 , sed
uita intelligi oportet.
Paulus358 Petrum reprehendit, quod non auderet, nisi se
non inparem sciret.
Gratian. Hoc non de offitio ecclesiasticae dignitatis, sed de
puritate uilae et sanctitate conuersationis intelligitur. Solus enim
Petrus inter apostolos primatum gerebat.
Hinc Augustinus ait ad leronimum, [epist. XIX.
prope finem]359:
C. XXXIV. Non episcopi nomen, sed uita maiorem facit.
Quamquam379 secundum uocabula371 a, que372t> usus
obtinuit, episcopatus373 sit presbiterio maior, Augustinus
tamen374 Ieronimo375c minor est.
C. XXXV. Episcopi licet sint pares meritis, gradu tamen
dignitatis differunt.
Idem lib. II. de unico baptismo [contra Donatistas,
cap. i.]37Ca
Puto, quod sine ulla sui contumelia Ciprianus episcopus
Petro apostolo conparatur, quantum attinet ad martirii coro-
nam. Ceterum magis uereri debeo, ne in Petrum contume-
liosus existam. Quis enim nescit illum principatum aposto-
latus377 cuilibet episcopatui preferendum? Sed etiamsi3731’
distat cathedrarum gratia, una est tamen martirum379 gloria.
Item380c: Cum Petrus334 a Paulo posteriore corrigitur382, et
pacis atque unitatis383 uinculo custodito334 ad martirium
promouetur385, quanto facilius et fortius quod per uniuersae
ecclesiae statuta firmatum est uel unius episcopi auctoritati,
uel unius prouinciae concilio preferendum est?
C. XXXVI. Non in honore, sed in ueritate 3SG filius equatur
uel preponitur patri.
Idem [tractatu XXX. in Ioannem, in fine.]387
Queritur pater de malo filio, queritur 388:1 filius de duro
atre. Seruamus honorificentiam, patri que debetur a
lio3895. Non equamus filium patri in honore, sed preponi-
mus390c filium patri3n4d in ueritate, et sic tribuimus392 ho-
norem debitum, ut non perdat equitas3930 meritum.
C. XXXVII. Equales fuerunt meritis, licet gradu
differentes, Petrus et Paulus.
Item Ambrosius [sermone LXVI. de natali Petri et
Pauli.]394*
Beati Petrus et Paulus eminent inter uniuersos aposto-
los, et peculiari quadam prerogatiua precellunt; uerum inter
ipsos quis cui preponatur incertum est. Puto enim illos
equales esse meritis, qui 395:1 equales sunt passione395, et
simili eos fidei deuotione uixisse, quos simul uidemus ad
martirii gloriam peruenisse. §. 1. Non enim sine causa
factum putamus 397 b, quod una398 die, uno loco399c, sub uno
persecutore4004 passi sunt404e. Una die402f, ut ad Christum
pariter peruenirent; uno in loco, ne alteri Roma deessct;
sub uno persecutore, ut equalis crudelitas utrumque constrin-
eret. Dies ergo pro merito, locus pro gloria, persecutor
ecretus est pro uirtute. Et in quo loco martirium403 e tan-
dem pertulerunt? In urbe Roma, que principatum et caput
obtinet nationum, scilicet ut404 ubi caput superstitionis erat,
illic caput quiesceret sanctitatis, et ubi gentilium principes
habitabant, illic ecclesiarum principes morerentur405 h.
V. Pars. Gratian. Item pendentes, bigami, sacerdotes
accusare non possunt. Unde generaliter colligitur, quod quicum-
que sacerdotes non sunt uel esse 405 * non possunt, in sacerdotes
accusationem uel testificationem proferre non possunt.
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VII. c. 31. r) nisi in s) bene t) atque — c. 32. a) hi — c. 34. a) honorum vocab. b) quae
iam ecclesiae c) in multis rebus Hieronymo — c. 35. a) unico: deest b) etsi c) Item infra — c. 36. a) aut queritur
b) fil., quae deficit a filio c) praepon., si bonam causam habet d) aequamus patri c) aequalitas — c. 37. a) quia
b) putemus c) in loco d) sub uno pers. : deest e) unius tyranni toleravere sententiam. f) die passi sunt g) iiaein
martyrium h) morarentur i) esse sacerdotes
NOTATIONES CORREOTOHUM.
C. XXXII. * Caput hoc apud B. Augustinum, ex quo citatur, non ost
inventum. BurcharduB et Ivo citant ex Gregorio, ot eadem fere verba ipse
quoque Gratianus sup. dist. 83. subnectit capiti Nemo quippe, quod ost Gro-
gorii. Simile quiddam Burchardus 1. 1. c. 13. et Ivo p. 5. c. 67. afferunt ex
Origine.
C. XXXIII. * Caput hoc, quod citatur in picrisque exemplaribus ex
B. Hieronymo, et in aliquot ex B. Augustino, in neutrius libris inventum
©Bt, sed in glossa ordinaria ad ea verba ipsius epistolae ad Galatas: In
/ aciem eius restiti, additur haec interlinoaris explanatio: quod non auderet,
nisi se non imparem sentiret. Et in commentariis (B. Ambrosii in illuin
eundeiu locum haec leguntur: Nam quis eorum auderet Petro primo aposL.lo,
cui claves regni coelorum Dominus dedit, resistere, nisi alius talis, qui fiducia
electioms suae sciens se non imparem, constanter improbaret, quod ille sine con-
silio fecerat.
C. XXXVII. # Sermo, unde hoc caput sumtura ost, inter sermones
B. Ambrosii est 66., inter sermones B. Augustini do sanctis 27. ct apud
Maximum Taurinensem 5. in fGBto eodem, qui num. 5-1. est.
Causa II. Quest. VII. can. 31. 343) Codd. et Edd. coli. o. 344'! mittunt: orig. 343) BDFO Coli. tr. P.; aperte: Codd. coli. rei. Edd. coli. o.
346) agitatae: AEQH 347) Alger. II, 19. 348) omn.: deest\ Alger. 349) ntld. : quidem: AB; pier.: deest: Alger. 350 ) add.: ost: Alge*'. 351) reput.: non
ergo semper: (b. 352) Codd. coli. o. Corr. 353) sit agendum: A; sit (eoas.: deest): B; est agendum: Alger. 354) imo . . . agend.: deest: Alger. || can. 32.
d t C0^‘ LXXXIU. c. 2. — Burch. I, 203. ; Ivo Decr. V, 317.: Alger. II, 20.; ap. omnes: Grogorius canonis anrfor dicitur. — Coli, tredec.
j inpud.: deest: Alger. 357) autem: AB: hacc ad verbum ap. Alger. I. c. leguntur 358) vel ep. : Alger. 359) son.: deest: ib. 360) dign.:
“J"*-* */• «ubiecto: »6. 362) ot script.: ib. 363) c f. supra c. 28. 364) Codd. coli. o. 365) suor.: deest: ABF 366) c f. supra c. 11. || can. 33.
3U7) aetate: AB 368) Gal. c. 2. || can. 34. 369) Non est ut R. notavit Ep. 40. in Ed. Maur., quae quidem et ipsa ad Bieronym. scripta est, imo Ep. 82. no. 33.
^9er' 21. 370) add.: enim: orig. 371) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 372) ib. 373) episcopus . . . presbytoro: Alger. 374) tamon: deest: ib.
375) collo. Alger. || can. 35. 376) Codd. coli, o.; in libro: EOH; no. 2. m Ed. Maur. — Ivo Decr. V, 24.; Coli. tr. P. Ul, 8, (9,) 4. 377) principatu:
ivo 378) C F Ivo Coli. tr. P.; Bi enim: AB 379) martyrii: Ivo 330) Codd. coli. o. Coli, tr, P. 381) add.: illud faciens: orig. 382) corrigatur: DH Ivo:
383) vorltatis: CD Ed. Bas. 384) custoditus: oriq. 385) provocetur: AB; provehitur: orig. || c a n. 36. 386) virtuto: AB; unitate: CD
387) m hd. Maur.no. 9. 388) Codd. et Edd. coU. o. 389) ib. orig. 390) Codd. et Edd. coli. o. 391) ib. 392) tribuemus : orig. 393) Codd. et Edd. coli. o. orig.
can; 37. 394) Ambr. universis: EOH; — Non desunt qui hunc sermonem vel Augustino vel Maximo Tanrinensi tribuant. Inter Serm. August. exstat m
Ad Jfnur. Appdx Sernw 202. no. 1. 2. — Ans. I, 71. (can.: dicito mihi si non) 395) AB DF orig. 396) add.: in: BEQH 397) Codd. et Edd. coli. o. Ans.
3J8) uno : 399) Gocta. et Edd. coU. o. 400) Codd. et Edd. coli. o. Ans. ; sed in AB omnia desunt usque: parit. pervon. 401 )Codd. el Edd. coU. o. pr. AB : —
406)" Codd coli opr /f*' C°U’ °’ pr' DaS’ ~ A,,s' 403^ JlBcE0H ori9- 404) ut : deest: AB ; et post pro ot legit, ut : ABDF 405) ADEFOH Edd. coli. o. orig .
496
495 DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 38-41.
Unde Fabianus ait [epist. II. ad Episcopos orientales]407:
C. XXXVIII. Qui sacerdotes esse non possunt, sacerdotes
accusare non ualent.
Ipsi apostoli, et eorum successores statuerunt408», ut
sacerdotes Domini non accusent, nec in eos testificentur, qui
sui ordinis non sunt nec esse possunt.
C. XXXIX. Sacerdotes accusare uel in eos testificari non
ualent, qui ad sacerdotium eligi prohibentur.
Item Damasus Papa [ad Stephanum Archiepiscopum,
epist. III. c. 3.] 409
Testes* absque ulla infamia aut suspicione, uel mani-
festa macula, et uerae fidei plenitudine** instructi esse
debent, et tales, quales ad sacerdotium eligere diuina iubet
auctoritas. Quoniam410 sacerdotes (ut411 antiquorum412»
tradit auctoritas) criminari413 non possunt, neque414 b in eos
testificari, qui ad eundem non debent, nec possunt prouehi
honorem.
Gratian. Sic et illud Siluestri intelligitur: „Laicusil-> non
accuset clericum, ctc.“ id est, qui in inferiori gradu constituti
ad superiorem ascendere non possunt, in superioribus agentes
accusare non debent. §. i. Ecce, ostensum est, quid respondea-
tur auctoritatibus et argumentis, quibus subditi ab accusatione
praelatorum uidebantur repellendi 41°. Nunc demonstrandum est,
quibus rationibus probentur recipiendi, et quid contra respondea-
tur a prelatis. Christus, qui erat pastor pastorum, ouibus suis,
de quibus ait11'1 : „Non sum missus, nisi ad oues, que perierunt,
domus Israel, e/c.“418 inter obprobria et uerbera, que patiebatur
ab eis, ait119: „Si male locutus sum, testimonium perhibe de
malo 420 c. Item*-*: „Quis ex twbis arguet me de peccato ?“
Ai quicumque ad testificandum in aliquem uel ad*29 arguendum
admittuntur , ad eundem accusandum admitti possunt. Cum ergo
oues, ut aduersus pastorem suum testimonium ferant, et ut ipsum
(si possunt) reprehendant, admittantur, patet, quod subditi possunt
accusare prelatos suos. §. 2. Ilis ita respondetur: Christus,
quamuis esset pastor suarum ouium, quas uerbo et exemplo pasce-
bat, tamen quantum ad offitiorum distributionem (ex qua hodie in
ecclesia alii presunt aliis, unde quidam prelati quidam subditi
vocantur ) in populo illo 423 pastorale offitium non gerebat.
Mistica enim et uisibili unctione nec in regem, nec in sacerdotem
uncius erat, que solae 424 c in illo populo personae prelaturae
nomen sibi uendicabant Non ergo ex hac auctoritate subditi
probantur admittendi in accusatione prelatorum, sed tantum
ostenditur, quod auditores eos reprehendere possunt 42“, et in eos
testificari, qui cum offitia ecclesiastica non habeant, uerbo tamen
et exemplo quoscumque ualent lucrari Deo satagunt. §. 3. Re-
spondetur et aliter. Aliud est, quod de rigore cogimur seruare
disciplinae, aliud, quod admittitur ex perfectionis consideratione.
Christus ludeos ad se arguendum admisit perfectione humilitatis,
non seueritale iuris. Si enim legis rigore essent admissi, hac
auctoritate criminosi et infames in accusatione religiosorum essent
recipiendi, cum essent sceleratissimi, qui, de Christi nece tractan-
tes, innocentem condempnare uolebant. Hoc ergo exemplo prelati
non coguntur recipere subditos in accusatione sui, sed permit-
tuntur. §. 4. Item Paulus 426 Petrum reprehendit, qui princeps
apostolorum erat. Unde datur intelligi, quod subditi possunt
reprehendere prelatos suos, si reprehensibiles fuerint. Sed hoc
facile refellitur, si, unde sit reprehensus, aduertitur. Petrus
cogebat gentes iudaizare, et a veritate eudngelii recedere, cum
Iudeis gregem faciens, et a cibis gentilium latenter se subtrahens.
Par autem est in se a fide exorbitare, et alios exemplo uel uerbo
a fide deicere. Hoc ergo exemplo non probantur prelati accu-
sandi a subditis, nisi a fide forte exorbitauerint, uel alios exorbi-
tare coegerint. §. 5. Item cum 427 Petrus intrassel ad Cornelium,
conquesti sunt fratres, qui erant in Iudea, et reprehenderunt eum,
quia 428 1 ad gentilem diuertisset. Ecce, quod prelati iure possunt
reprehendi a subditis.
Sed huic oppositioni B. Gregorius respondit, dicens
[Theoctistae Patriciae, lib. IX. epist. 39.J4*9*:
C. XL. Petrus a fidelibus interrogatus, cur ad gentes intrasset
non ex potestate respondit, sed humiliter rationem reddidit.
Petrus potestatem regni430 acceperat, et tamen idem
apostolorum primus querimoniae contra eum a fidelibus
factae, cur ad gentes intrasset, non ex potestate offitii, (qua
osset dicere, oues pastorem suum non accusent nec repre-
endant,) sed auctoritate431» diuinae uirtutis, qua gentiles
acceperant Spiritum sanctum, respondit.
Gratian. Cum ergo Petrus potuit ex offilio repellere quere-
las, sed noluit, non hoc exemplo coguntur prelati suscipere repre-
hensionem subditorum. Ex hac etiam humilitatis dispensatione
intelligitur illud Leonis I V. 432 * Lodouiico Augusto*99*:
C. XLI. Inperiali iudicio Aposlolicus emendare 43411 promittit,
si quid erga subditos iniuste commisit.
Nos, si inconpetenter aliquid egimus, et in subditis
iustae legis tramitem non conseruauimus, uestro ac misso-
rum uestrorum cuncta uolumus emendare iudicio, quoniam
si nos, qui aliena debemus corrigere peccata435, peiora com-
mittimus, certe non ueritatis discipuli, sed (quod dolentes
dicimus) erimus pre ceteris erroris magistri. Inde magni-
tudinis uestrae magnopere clementiam inploramus, ut tales
ad hec436, que diximus, perquirenda missos in his partibus
dirigatis, qui Deum per omnia timeant, et cuncta (quemad-
modum si uestra presens fuisset inperialis gloria) diligenter
exquirant, et non tantum hec sola, que superius diximus,
querimus ut examussim exagitent, sed siue minora, siue
etiam maiora illis sint de nobis indicata negotia, ita eorum
cuncta legitimo terminentur examine, quatinus in posterum
nichil sit, quod ex eis437 indiscussum uel indiffinitum re-
maneat.
VI. Pars. Gratian. Item, cum 438 Balaam ariolus iret
ad maledicendum populum, angelus Domini asinae, cui insidebat,
in uia se obposuit, euaginatoque gladio eam ab itinere conpescuit,
quam dum ille uerberibus affligeret, in vocem prorupit, et pro-
phetae vesaniam redarguit. Hi ergo animal mutum angelica vir-
tute prophetae insipientiam reprehendit *", multo magis subditi
possunt accusare prelatos suos. §. I. His ita respondetur. Verum
est, quod per asinam subditi significantur **°, et441 per Balaam
prelati; non tamen hocexemplo probantur prelati accusandi a sub-
ditis, sed subditis tantum forma datur humiliter renitendi prelatis,
si forte eos ad malum cogere uoluerint; Balaam namque asinam
urgens, ut ad maledicendum populo 442 Dei eum ueheret, significat
eos, qui uerberilms et cruciatibus a subditis exigunt, ut eis in malo
fautores et coadiutores existant. Secl quia angelus, quilibet vide-
licet predicator, euaginato gladio, aperte scilicet preaicato timore
et horrore**9 futurae uindictae, a consensu alienae maliciae illos
reuocat, licet eis in uocem 444 c conquestionis prorumpere et prelatis
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VII. c. 38. a) olim statuer. — c. 39. a) antiqua b) nec c) malo etc. d) suo e) solae duae
f) quod — c. 40. a) ex ratione — c. 41. a) Aug. dictum b) se emend. c) huiusmodi vocem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXIX. * Testes: Damas: verba haec sunt: Accusatores autem
episcoporum, et testes, super quibus rogitastis, absque ulla infamia aut suspi-
cione, etc. ei eque referuntur a Burchardo et Ivone ; Pnnormia autem habet
ut Gratianus.
** Plenitudine: In epistola ipsa [et ap. Polyc.] legitur: pleniter.
Burchardus vero et Ivo [Decr.; nec tamen Pan.] habent: sera fide pleniter.
C. XL. * Operae pretium fuerit ad ipsum B. Gregorium adire: copiose
enim exponit quae hic a Gratiano concise referuntur.
C. XLI. * Apud Ivonem huius capitis haec est inscriptio: Quod in
praesentia legatorum imperatoris Leo Papa causam suam examinari voluerit.
Idem Nicolaus Imperatori.
Causa II. Quest. VII. can.38. IQTjadd.: Papa: CF.GR Hoc caput, quod Pseudoisidori est, in orig. et Collation. paulo aliter legitur.; Ep. II. c. 13. ap.
Hinscmus pr. 162.; Jaffe no.LXXVI. — Ans. ded. III, 57. ( cun . contin.); diis. 111,47. (14. can. contin.); Polyc. V, 1, 16. i Coli, tredec. P. IX, 86.: Caesaraug. V, 32.
408) Codd. et Edd. coti. o. ]| can. 39. 409) Cap. Psendoisidor., confectum ad cone. Carth . VII. c, 2. — Ep. III. c. 10. ap. Hinscbins p. 503. — Jaffe no. CLXII. —
Hurch. I, 172. Ans. III, 41. (47. can.: accusatores episcoporum contin.)', Ivo Decr. V, 290. (can.: accusat, aut. episcop.) Ivo Pan. IV, 86. (can. contin.); Polyc.
V, 1, 30. (can. contin ) 410) Quon.: deest: ABH 411) ut . . . auct.: deesl: ib. 412) CDEFO Edd. coli. 0. Collat. ciit.; tradidit: Ivo Pan. 413) cf. c. 88.
414) Codd. coli. o. 415) cf. supra c. 2. — cf. Alger. 11, 1«. 416) iuboantur repelli: AB 417) Mattii, c. 15. r. 24. 418) etc.: deest: AJIG 419) ait: deest: EOH;
Ioann. c. 18. ». 23. 420) Codd. coU. o. 421) loann. c. 8. v. 46. 422) ad: deest: AB 423) Codd. coli. o. pr. DE — Corr.; illo: deest: F 424) Codd. coli. o.
425) non poss.: AB 426) Qal. c. 2. 427) Ad. c. 11. 428) Codd. coli, 0. pr. P|| can. 10. 429) Ep. 45. ser. ao. 601. lib. XI. Ed. Maur. — Jaffe no. 1395. - cf.
Alger . II, 22, qui quidem cum orig., neque tamen cum Orat, consentit. 430) regendi : C Ed. Bas. ; regendo : D 431) Codd. et Edd. coU. o. t| c a u. 41 . 432) fragm.
Leonis IV. scr. a. 850-55. — Jaffe no. 2005. — Ivo Decr. V, 22. (Nicolaus) ; CoU. tr. P. I, 60, 22. 433) ABCDF 434) Codd. coli. o. pr. D 435) peco. : deest:
Iro 436) hoc: EQH 437) his: Ivo 438) Num. c. 22. 439) add: redarguit ac : AB 440) intelliguntur: ABD 441) et; deest: AB 442) populum : ib.
443) honor e: EOH 444) Codd. coli. o. 'e /no
497
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 41-44.
498
suis dicere: Cur nos uerberibus affligitis ? cur nobis iniuste irasci-
mini? numquid uobis aliquando innbedientes fuimus , nisi nunc ,
cum ad malum cogimur? Videte illum, qui prohibet ab incepto.
Non ergo hinc prelati probantur accusandi a subditis. §. 2. Item
cum Dauid 449 adulterium et homicidium commisisset, missus est a
Deo Nathan propheta, ut eum redargueret. Ecce, quod prelati sunt
arguendi et reprehendendi a subditis. §. 3. Sed notandum est, quod
duae sunt personae, quibus mundus iste regitur, regalis uidelicet et
sacerdotalis. Sicut reges presunl in causis seculi, ita sacerdotes
in causis Dei. Regum est corporalem inrogare penam, sacerdo-
tum spiritualem inferre uindictam. Dauid ergo, etsi ex regali
unctione sacerdotibus et prophetis preerat in causis seculi, tamen
suberat eis in causis Dei. Unde 446 reges a447 prophetis et sacer-
dotibus ungebantur et eorum oblatione peccata regum expiaban-
tur. §. 4. SVcuf448 ergo AcAai449d a Domino lepra percussus
est, qtii*b0e sacerdotum offitia usurpare uoluii, sic sacerdotibus et
prophetis regum offitia usurpare non licuit. Nathan ergo pro-
pheta, cum regem redarguit, suum exeeutus est ofjptium , in quo
erat rege superior, non usurpauit regis offitium, in quo erat rege
inferior; monuit eum, ut per penitentiam peccata sua expiaret, non
tulit in eum sententiam, qua tamquam adulter et homicida morti
addiceretur. §. 5. Sic et B. Ambrosius 491 f inperatorem 452 E ex-
communicauit, et ab ecclesiae ingressu prohibuit. §. 6. Sicut
enim non sine causa iudex gladium portat, ita non sine causa
claues ecclesiae sacerdotes accipiunt. Ille 453 portat gladium ad
uindictam malefactorum, laudem uero bonorum, isti claues habent
ad exclusionem 454 excommunicandorum et reconciliationem peni-
tentium IIoc ergo 455 exemplo subditi probantur reprehendendi a
prelatis, non prelati a subditis. §. 7. Item Daniels nulla legi-
tima potestate functus iudices a populo constitutos de falso testi-
monio conuicit, et conuictos dampnauit. Constat ergo, quod
nullam potestatem habentes possunt redarguere dignitatibus 457
sublimatos. §.8. His ita respondetur. Miracula {et*66 maxime
ueteris testamenti) sunt admiranda , non in exemplum nostrae
actionis trahenda. Multa enim tunc concedebantur, que nunc
penitus prohibentur. Tunc enim Samuel Agag *60 pinguissimum re-
gem Amalech in frustra*601' conscidit; nunc nulli ecclesiasticorum
iudicium sanguinis agitare licet. Tunc Finees* 61 ludeum coeun-
tem cum Madianita interfecit, et reputatum est ei in*62' iustiliam;
hodie sacerdotibus 463,1 in perniciem sui uerteretur offitii. Exemplo
ergo Danielis non solum accusandi uel redarguendi, sed etiam
iudicandi potestatem subditi sibi in prelatos uendicarent, si illud
in argumentum nostrae actionis liceret assumi, quod nulla um-
quam auctoritate permittitur. Magis ergo ex hoc facto datur
intelligi, quod in nonissimis temporibus suscitaret Deus 4(54 spiritum
pueri iunioris, illius uidelicet*66, de quo per Prophetam*66 dicitur:
„Pucr natus est nobis," 467 et iterum: „Ecce puer meus," qui
iudices iniquitatis, scribas scilicet 468 et Phariseos, falsis criminibus
Susannam, id est ecclesiam, accusantes et ream adulterii pronun-
ciantes, eo quod Christum sequeretur, conxdnceret et condempnaret.
§. 9. Item 469 lerontmus** refert in libro uirorum illustrium,
quod Damasus Papa a subditis de adulterio accusatus cum qua-
draginta duobus episcopis se purgauit*16. §. 10. Item Simacus
Papa, in Romana sinodo dignitate sua expoliatus*'1* , prius
statui 472 pristino*'131 reddi decernitur, ut tunc ueniret*?* ad cau-
sam, et si ita recte uideretur, accusantium 475 propositionibus
responderet. Digna res uisa est*?6 maximo numero sacerdotum,
atque*?? m mereretur effectum, et*?6 cum postmodum ordinaretur,
quomodo esset accusandus, prefatus Papa, ut causam diceret,
occurrebat ; sed ab emulis est 479 inpeditus.
Item Gregorius Papa*66"* ait de se ipso:
C. XLII. Redarguendi se licentiam B. Gregorius aliis prestat.
Si quis super his nos redarguere4811’ uoluerit.uel482 extra
auctoritatem nos489 facere contenderit, ueniat ad sedem apo-
stolicam, ut489c ibi ante confessionem B.488d Petri487 me-
cum488 iuste decertet, quatinus ibi4S9c unus ex nobis sen-
tentiam suscipiat suam.
Gratian. Ex his omnibus colligitur, quod subditi possunt
reprehendere et accusare prelatos suos. Sed sicut de Christo
dictum est, quando ludeis dixit: „Simale locutus sum, etc." ita
de istis intellig entium est, quod suo exemplo prelatis dederunt
facultatem recipiendi subditos in accusatione 490 f sui, sed non
coegerunt.
[C. XLIII.]491a Item*62*.
Paulus Deaclinae*966 duitatis episcopus accusatur a sub-
ditis de lapsu carnis, conuincitur, deponitur, alter 494 c loco eius
substituitur. Hoc 495 an ex dispensatione accusati, an ex*06 rigore
iuris sit factum , ex registro 497 Gregor ii ad Iohannem Epi-
scopum [primae Iustinianeae] cap. CCXVII.*06", potest per-
pendi499 ', ubi ait660*:
C. XLIV. Paulus Deaclinae 591 a duitatis episcopus subditorum
accusatione conuictus deponitur.
Lator Nemesion ad nos ueniens indicauit, quod Paulus
Deaclinae 502 b duitatis episcopus, inter alia mala incorporali
crimine lapsus, a suis clericis accusatus atque 503 c conuictus,
episcopali sententia depositus est; postea, cum auxilio secu-
larium ueniens, episcopatum more predonis ingressus est,
ablatisque rebus ecclesiae dilectissimum Nemesion latorem
presentium sibi substitutum ab eo 9048 proiecit, et503 ad
summam iniuriam ac necem pene perduxit. Fraternitas
itaque uestra hec omnia curet addiscere, et queeumque
ecclesiae abstulit omni mora uel excusatione cessante red-
dere conpellat. Si uero nichil ecclesiae, sed proprium se
dixerit abstulisse, (quamuis graue et iniquum fuerit, ut non
a uobis "6, uel a metropolitano eius hoc petierit, sed teme-
rario ausu agere presumpserit,) uerum tamen si quid pro-
prium tulit, sub fraternitatis uestrae debet examine constare
si uerum est. Sed et907 illud diligenter querendum est, si
quid male de rebus dilapidauit ecclesiae, ut ex eo, quod
nunc abstulit, illud reformare ac satisfacere modis omnibus
conpellatur.
Gratian. Hoc dicto 508 e non in accusatores uel depositores
ulciscitur, sed in depositum idterius prosequitur, ut si ultra ad
episcopatum aspirare temptaueril 509, modis omnibus repellatur,
et ad agendam penitentiam perennem in monasterio 5104 detruda-
tur61*. Quem ergo Gregorius ad episcopatum aspirantem modis
omnibus repellit, quem grani penitentiae subidi , patet, non sua
dispensatione, sed canonum censura a subditis accusatum612 fi et
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. VII. c. 41. d) Ozias e) quia f) Ambr. Theodosium, et B. Innocentius g) imp. Arcadium
h) frustra dividendo i) ad k) sac. huiusmodi actus 1) suo m) atque: deest — c. 42. a) Papa : deest b) arguere
c) quo omnia ecclesiastica-negotia, de quibus quaestio habetur, confluere iussa sunt484, ut d) S. Petri e) inibi f) accu-
sationem — c. 43. a) C. XLIII. De eodem b) Dyaclinae c) alius d) regesto e) lib. X. epist. 35. f) deprehendi —
c. 44. a) et b) Dyaclinae c) et d) eo episcopatu e) edicto f) monasterium g) esse accusatum
NOTATIONES
** Ilieronymus: In catalogo B. Hieronymi, aut aliis ipsius libris nihil
tale legitur ; in vetustis tamen Pontificalibus in vita D&masi hoc refertur.
C. XLII. * Est Gregorii IV. in epistola citata Bup. ead. q. 6. c. Decreto
nostro, ct dist. 19. 2 Vulti fas. in qua epistola quum multa dixisBet de privi-
legiis et primatu Romanae ecclesiae, ista adiungit.
CORRECTORUM,
C. XLIIT. * Verba sunt Gratiani, qui proponit sutninam aequontis
capituli, quod saepe lacero solitum esse multis locis est notatum.
C. XLIV. * In boc capito non referuntur ipsa omnino verba Gregorii
(quod a Burchardo et Ivono Ut) sententia tamen satiB expressa est.
Causa II. Quest. VII. can. 41. 445) II. Reg. c. 12. 446) ib. c. 8. 447) et a: ABH 448) II. Paral. c. 26. 4*19) Codd. coli. o. 450) ib. pr. C(quod)
451) Codd. coli. o. 452) ABCF 453) I. Petr. c. 2. 454) exclusiones: EQH 455) igitur: »5. 456) Dan. c. 13. 457) potestatibus: AD. 458) et rnax. : deest : ib. ;
ct: deest: C 459) Agab: AD ; Agaz: C; Agatt: QH; Agad: E : — I. Reg. c. 15. 4G0) Codd. coli. o. 461) M<m. c. 25. 4G2) ABEFH 4G3) Codd. coli. o.
464) Dominus: AB 465) scilicet: ib. 46G) Es. c.9. ».6. 467) add.: etc.: EQH 468) scii.: deest: ib. 469) Alger. II. 13. 470) expurgavit: EQH; est purgatus:
Alger. 471) spoliatus: Alger. 472) In etatum: EQH 473) ABCDF Alger.; pristinum: EQH 474) veniat: AB; conveniret: EQli 475) acc. prop. : deest: Alger.
476) eat: deest: ib. 477) Codd. coli, o .; ut: Alger. 478) ut: AB 479) nisi .. .fuisset: Alg. || can. 42. 480) ABDF; —ait: deest: AB; ait. ..ipso: deest: l); — scr.
ao. 833. ap. Mabillon vet. anal. p. 298. — Jaffe no. 1958. — cf. supra Dist. XII. c. 2. —Ans. II, 20. (22.); Polyc. It 18,(19), 14. (can.: nulli fas ost) 481) Codd. coli. o.
pr. AF 482) aut: orig. Ana. Polyc. 483) no»: deest: orig. Polyc. 484) lussum est: orig. 485) Codd. et Edd. coli, o . 486) Codd. coli. o. pr. Q (beatissimi) ;
Polyc. 487) add.: apostoli: AEQH 488) nobiscum: orig. 489) Codd. et Edd. coli. o. 490) Codd. coli. o. pr. C || can. 43. 491) Codd. coli. o. pr. I)
492) Alger. II, 13. 493) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 494) Codd. coli. o. Alger. 495) quod quomodo Greg. approbaverit ex registro eius ad loauu. ep. cap. 217.
videamus: Alger. 496) de: AB 497) Codd. coli. o. 498) »6. 499) ib. || can. 44. 500) Ep. 31. scr. ao. 602. lib. XII. Ed. Maur. — Jaffe no. 1163. — Bnrch. I, 182.
(ruti.; quando mala); Ito Decr. V, 298. (uf ap. B.),* Alger. II, 13. Gratianus cum nullo neque cum originali concordat. 501) Codd. coli. o. pr. AB; Accliuae: .4;
Aclynae: B; — Docleatinae: orig. 502 ) Codd. coli. o. ; Doclcatinae: orig. • D ocie a est enim urbs in Illyria sita, vulgo A?itivari vocata ; Dcclanuanno: lvo;
Doclavenae: Burch. 503) Codd. coU. o. 504) ib. pr. D (episcopis). 505) et: deest: AB 506) nobis: Edd. Arg. Bas. 607) et: deest: AB; ot . . . Inqulreu-
dum: EQH 508) ABCFR Corr. 509) attentaverit: EQH 610) Codd. coli. o. 511) retrudatur: ABF 512) Codd. coli. 0. pr. EU
Corpus lur. can. Ed. Friedberg. 32
499
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 45 — 52.
500
c.onuictum. Et ut iam non exemplis, sed legibus agamus, uiden-
dum est, quid Gregorius scribat Innocentio* et reliquis Epi-
scopis Sardiniae, (lib. VII. Indict. 2. epist. 8.] ita313 dicens:
C. XLV. Quod subditi prelatos suos accusare possunt61**.
Metropolitanum615 uestrum in aliquo postponere non
presumatis, excepto si (ut 516 b non optamus) contra eun-
dem617 uos habere aliquid causae contingat61®, ut ob hoc
sedis apostolicae iudicium519 petere debeatis.
C. XLVI. Vitam°m prelatorum subditi nulla521 simulatione622*
negligant.
Item323 6 uniuersis Episcopis Concilii Vizachii’J~ic
[lib. X. epist. 37.] 525
Sicut (inquit526 laudabile discretumque est reuerentiam
et honorem 527 d exhibere prioribus, ita rectitudinis et Dei
timoris est, si qua in eis52®0 indigent correctione, nulla
dissimulatione postponere629, ne totum (quod absit) corpus
morbus inuadat5304, si languor non fuerit curatus in capite.
Quedam* enim de primate uestro Clementio531 ad nos per-
lata sunt, que quoniam ita grauia sunt, ut transire indis-
cussa nullo modo 532 e debeant, fraternitatem uestram horta-
mur, ut cum omni sollicitudine ac uiuacitate ueritatis 553 ’>
indagare multis modis debeatis illata534, et si sunt ut audita
sunt, ultione canonica resecentur. §. 1. Ammonemus autem,
ut non cuiuscumque535' personae gratia, non fauor, non
quodlibet blandimentum quemquam uestrum53Gk ab his5371
que nunciata sunt nobis molliat, uel a ueritate excutiat, sed
sacerdotaliter ad inuestigandam ueritatem uos propter Deum
accingite. Nam si quis in hoc piger aut negligens esse pre-
sumpserit, dictis criminibus apud Deum se nouerit esse par-
ticipem, cuius zelo ad perscrutandas subtiliter nefandi facino-
ris causas non53® mouetur.
Gratian. Ilee si quis specialia , et ex539 liis generalem regu-
lam colligi non oportere contendit, audiat, quid Gelasius
c. XX F/i. 540:1 * dicat, omnibus clericis cuiuscumque ordinis ita
scribens:
C. XLVII. Clerici excessus sui episcopi auribus 541 deferant
Romani Pontificis.
Quapropter nec clericorum quisquam apostolicae542
offensae se confidat futurum inmunem, si in his, que salu-
briter sequenda deprompsit513 auctoritas apostolica, siue
episcopum, siue544 presbiterum, seu diaconum uiderit515
excedentem, et 6465 non protinus ad aures Romani Ponti-
ficis547 deferre curauerit, probationibus dumtaxat conpe-
tenter exhibitis, ut transgressoris 548 c ultio fiat ceteris649'1
interdictio delinquendi. Sin550 uero, modis omnibus erit
unusquisque pontificum ordinis et honoris sui651 elisor552,
si cui 0530 clericorum uel auditui totius ecclesiae hec654 puta-
uerit subprimenda.
C. XLVIII. De eodem.
/tem555».
Si quid in ecclesia656 dampni557, aut in his, que sunt
preceptionis55® nostrae5595'*' prohibita, pontificem uestrum
uideritis500 admittere, mox nostris auribus relatione signate,
ut quid fieri debeat censeamus.
C. XLIX. Clerici aut laici sine examinatione ad episcoporum
accusationem non admittantur.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 21.]561
Clericos aut laicos passim502* accusantes et sine proba-
tione episcopos aut clericos ad accusationem non recipien-
dos563 decernimus, nisi prius discutiatur eorum estimatio-
nis564a opinio565**.
C. L. Quelibet persona episcopos 566 aut alios accusans,
monstranda documentis inferat.
Item ex Sinodo Romana 501 .
Si quis episcopus 588 a, aut diaconus, uel quilibet cleri-
cus5695 apud episcopos670 (quia alibi non oportet) a qualibet
persona571 accusati fuerint072, quicumque fuerit ille uir573c,
siue574 sublimis575d honoris, siue alterius576® dignitatis, qui
hoc genus illaudabilis577 intentionis arripuerit57®, nouerit
dicenda5795* probationibus, monstranda580 documentis se
debere inferre.
C. LI. Sacerdotes non accusent^*- qui ad eundem ordinem
prouehi non possunt.
Item Damastts Papa Stephano Archiepiscopo,
[epist. III. cap. 3.] 532
Sacerdotes (ut antiqua533 tradit auctoritas) criminari
non possunt, nec in eos testificari, qui ad eundem non534
debent nec possunt prouehi honorem.
C. LII. Nisi inreprehensibiles in maiorum accusatione non
recipiantur.
Item Yginus Papa, [epist. I.] 585
Criminationes maiorum natu per alios non fiant, nisi per
EDITIO ROMANA.
Causali. Ouest. VII. 0.45. a) possint b) quod — c. 46. a) dissimulatione b) Item idem c) Bizacii d) hon.
debitum e) inter eos f) incipiat morbus invadere g) ullo modo non h) mentis i) cuiusquam k) vestr. vel ad discutiendum
1) ab his: deesl — c. 47. a) XV11I. b) et: deest c) transgressionis d) et ceteris e) cuiquam — c. 48. a) Idem b) nostrae
auctoritate — c. 49. a) existimationis — c. 50. a) ep., presbyter b) clerici c) vir: deest d) subi, vir e) ullius alter,
f) docenda*
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLV. * Innocentio: In originali improsso est: Yincentio atque
quamplurimis episcopis. In vetusto autem exemplari Vaticano exprimuntur
nomina episcoporum, ad quos haec epistola scribitur, hoc ordine: Yincentio,
Innocentio, Mariniano, Libertino, Agathoni, ct Victori Episcopis Sardiniae.
C. XLVI. * Quaedam: Et hic summatim referuntur verba B. Gre-
garii. Quaro pauca tantum quaedam sunt additat quao necessaria vide-
bantur.
C. XLVII. * C. XXVIII.: Hic citatur numerus capitum, ut est in
codice canonum, do quo in praefutiono dictum est.
C. XLVIII. * Auctoritate: Abest ista dictio a plorisquo vetustis
exemplaribus, et ab aliis collectoribus, qui etiam Golasium citant.
C. XLIX. * Passim: utt/cuc xccl ador.ifxuotui c, quae Dionysius [imo
Isidorus] vertit: temere atque indifferenter, possuntquo etiam coniungi cum
sequenti membro. Id voro copiose oxponitur in concilio Constaut. I. cap. U.
** Existimationis opinio: t) vnuJq^uc, id est: existimatio .
C. L. * Docenda: Sic Apud Sixtum III., et in Capitulari; apud
Caiuin vero et Hadrianum paulo aliter, quemadmodum et aliis locis huius
capitis nonnullae, sed non magni ponderis, sunt variotates.
Causa II. Que st. VII. can. 45. 513) ita: deest: AB; Ep. 8. scr. ao. 598. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffe no. 11G4. — Algcr. II, U. — snmniaftm referuntur
Gregarii verba. 514) ABCDE; — postponere non debent: EGH 515) metropolitam ; C Algcr. 516) ABCDF Alger. 517) eum: -A/? 518) contigerit: ib. 619) iud.
requiratis: Corr.; iud. ii, qui potero festinant, habeant licentiam: orig. ]| can. 46. 520) ut vitam: EQH 521) sine: ib. 522) ABDEGll 523) Codd. coli. o.
624) CD Alger.; Zizachfi: AB; Lucachii: EGH; legendum est: Bgsachii a provincia Bgzasina in Africa. 525) Ep. 32. scr. ao. 602. lib. XII. Ed. Maur. — Jaffe
no. 1463. — Algcr. U, 14. 52G) inq.: deest: orig. 527) Codd. coli. o. Algcr. 528) Codd. coli. a. Edd. Arg. Nor. Ven. I. Corr. orig. Alger. — si qua in eis sunt quae:
Edd. rei. 529) postp.: deest: Alger. 530) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas.; Alger. 531) Crementio: orig. 532) ABCDEFH Alger. 533) Codd . coli. 0. Alger.
534) substantiam: Algcr. 535) Codd. coli. 0. Alger. 536) Codd. et Edd. coli. o. Alger. 537) Codd. coli. o. Algcr. 538) non: deest : AB 539) ex: deest: ib. ||
cau. 47. 510) Codd. coli. o. — Ep. ad Epn. Lucaniae scr. aa. 494. ap. Thicl p. 378. — Jaffe no. 391. — Ans. VII, 147. (165. can.: non confidat quisquam);
Coli. tr. P. I, 4G, 19. (can.: quatuor autem); Alger. II, 15. 541) ad aures: AB 542) huius: orig. Coli. tr. P, Alger. 543) dopromsimus: (ap. auct.: deest:) ib.
644) sive presb.: deest: Coli. tr. P. 545) vidoat: EGH Ed. Bas. 546) ABCDFH Edd. coli. o. Ans. 547) aur. nostros: orig. Coli tr. P. Alger. 548) AB Ans.
Coli. tr. P. Alger. 549) Codd. d Edd. coli. o. orig. Ans. Coli. tr. P. 550) sui: orig. Ans.; sic: Coli. tr. P.: sui vero modi (omn.: deest: Alger.) 55l) sui: deest:
orig. Ans. Coli. tr. P. Algcr. 552) illisor: EGH 553) Codd. ct Edd. coli, o.; cuique: Algcr. 554) hoc: EG || can. 48. 555) ABCDF: ex ep. Gelasii (492 — 96.) ad
Respectum ct Leoninum ap. Thicl p. 496. — Jaffe no. 448. — summatim verba referuntur, quae ex coli. card. Deusd. II, 96. primus protulit Holsteuius — Ans. VII,
16-1.; ho Dccr. III, 151.; Polgc. III, 12, 2.; IV, 18, 19. 554») ecclcsiao vestrae: Polgc. IV. 557) damno: Polgc. III.; damnum: ib. IV. 558) praeceptioni: Ans.
559) Codd. ct Edd. coli. o.pr.Bas. Lugdd.U.ill. Ans. Jvo Polgc. III. IV. 560)quis viderit: Polgc. IV.; iud. amittere: ABD || can. 49. 561) Cartaginensi: ABEFGIl —
Uab. ao. 451. inter pret. Diongs. — Ans. ded. III, 82. ; Coli. tr. P. II, 10, 21. ; Coli. trrd. Part. IX, 157. Algcr. II, 17. 562) add. et: Alger. 563) recipi non debere (dec. :
deest): Ans. ded. Coli. tr.P. Algcr. 564) ABCDF Edd. coit. o. pr. Bas. Lugdd. II. III. — Alger. 565) hoc loco in C repetitur can. 6. supra tttyiie ad vocem: recipian-
tur. || can. 50. 506) episcopum: ABC 567) Ex Ep. Pscudoisid. Sixti l\l. ap. Hinschius p. b&2. — Jaffe no.CXCU. — Ans. III, 22. Jbi.fG&ius; can. contin.); Coli. tr.
P . I, 2G, 1. (Gaius; can.: huic Gaius a Potro; contin.) ; cf. capit. Angilr. c. 24. ap. Hinschius p. 762. — Bened. Levita III, 438. — S-uain fecit canonis auctor
Honorii const., quae legitur in Thcod. Cod. c. 41. de epp. ct cler. 568) presbyter: A; Codd. ct Edd coli. rei. 5G9) Codd. et Edd. coli, o.; clorl: Ans. 570) episco-
pum: orig. 571) add.: quae rite accipienda ebt: Coli. tr. P. 572) ille: deest: orig. Ans. 573) Codd. coli. o. 674) sive ille: orig. Ans. 575) Codd. coli. o.
576) Codd. ct Edd. coli. o. 577) laudabilis: Coli. tr. P. 578) arripuit: Bcn. Lev. 579) ABCDEF Ans. ; sed in Ans. cod. Vatie. : docenda; dic. proh.: deest:
Coli. tr. P., ubi legitur: probationis argumenta 580) monst. doc.: deest : Coli. tr. P. || can. 81. 581) incusent: AB 582) Caput rseudois . c. 10. ap. Hinschius
p.503. — Jaffe «o.CLXII. — Burch. I, 172. (can.: accusatores autem); Jvo Decr.V , 290. — cf. supra c. 38. 39. 583) antiquorum: Ivo. 534) noc: ABF |j can. 52.
685) Cap. l*seudois. c. 3. ap. Hinschius p. 114. — Jaffe no. XXXII. — Ans. ded. III, 97.: Jvo Dccr. VI, 320. (can.: constitui placuit ut ordinatores); Coli. tr. 1 \
I, 32, 5. (Iuli us) ; ib. I, 20, 1. (Lucius); cf. interpret. ad c. 15. L 1. 1. 9. Cod. Theod. — Bened. Lev. III, 246.
501
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. QUEST. VII. c. 53-60.
602
ipsos, qui crimina intendunt, si tamen ipsi digni et inrepre-
hensibiles aparuerint, et actis publicis docuerint omm se
suspicione carere et5*® inimicitia, et537» inreprehensibilem
fidem habere538 ac539 conuersationem ducere.
Gratian. Colligitur itaque ex his omnibus, quod subditi in
accusatione prelatorum sunt admittendi Nunc videndum est, an
monachi in accusatione episcoporum sint audiendi? Adrianus
Papa [in capitulis c. 31.] uidelur eos ab accusatione remouere,
ita dicens:
C. LIII. Monachi sacerdotes accusare uel in eos
testificari non possunt690.
Placuit591 eorum592 accusandi sacerdotes et testificandi
in eos593 uocem obstruere, quos non humanis594* uocibus,
sed diuinis mortuos esse scimus595, quia funestam uocem
potius interdici596 quam audiri oportet.
Gratian. Item in 597 a Concilio Calcedonensi [c. 4.]598
precipilur, ut ecclesiasticas actiones monacld 599 attrectare non
presumant.
C. LIV. Monachi in accusatione non sunt audiendi.
Item Pelagius Papa600* [II. Episcopis Italiae.]
Nullus601 monachus talia usquam 602 b arripiat, nec secu-
laria aut ecclesiastica negotia perturbare presumat, quia
mortua est in talibus vox eorum.
Gratian. Sed aliud est, quod ex presumptione assumitur 603
temeritatis: aliud, quod ex necessitate geritur /caritatis. Monachi
enim ex presumptione episcopos accusare non possunt : ex /caritate
possunt. Unde et in cantmibus precipilur, ut cubicularii episcopi
sint uel religiosi clerici, uel electi monachi, ut de eius uita testi-
monium dicere possint.
VII. Pars. §. x. Item illud Eleuterii Papae [in epist.
ad Galliae prouincias] omnibus generaliter dicitur 60i:
C. LV. Consentire conuincilur, qui, cum possit606,
peruersis 606 negligit obuiare 601 .
Negligere, peruersos cum possis perturbare608®, nichil
est609 aliud quam fouere610. Nec caret scrupulo societatis
occultae qui manifesto facinori desinit obuiare.
Item Ieronimus tam de se, quam de aliis monachis in
primo prologo bibliotecae 611 »* scribit, dicens 612 :
C. LVI. Ecclesiae parum prodesse convincitur eius uita, qui
destruentibus non resistit6136.
Sancta quippe rusticitas solum sibi prodest, et quantum
ex uitae merito edificat ecclesiam Christi, tantum nocet, si
destruentibus non resistat.
C. LVII. Subditi uicia611 prelatorum reprehendere studeant.
Item Gregorius616*.
Ammonendi sunt subditi616, ne plus quam expedit sint
subiecti, ne, cum student plus quam necesse est hominibus
subici, conpellantur eorum617 uicia uenerari618.
Idem generali Sinodo presidens dixit, [c. 2.]619a:
C. LVIII. Clerici siue electi monachi sint cubicularii
episcopi.
Cum620 pastoris uita in exemplo621 debeat6226 esse dis-
cipulis, plerumque clerici qualis in secreto sit uita sui ponti-
ficis623 nesciunt, quam tamen 624c, seculares625d pueri sciunt.
De qua re presenti626 decreto constituimus627', ut quidam
ex clericis, uel etiam ex monachis electi, in6281 ministerio
cubiculi pontificalis obsequantur, ut is629, qui in loco regi-
minis est630, tales habeat testes, qui ueram631s eius in secreto
conuersationem6326 uideant, et633' ex sedula uisione exem-
plum profectus sumant.
Item Virgilio Episcopo Arelatensi, [lib. IX. ep. 49.] 634 :
C. LIX. Prauos in sua societate episcopus habere
non debet.
Peruenit ad nos, fratrem et coepiscopum nostrum Sere-
num Masiliensem prauos homines omnino635 in societate
sua habere636®, ita denique, ut presbiterum quemdam, qui
post lapsum637 in suis adhuc dicitur iniquitatibus uolutari633
familiarem habeat. Quod a uobis subtiliter est requirendum,
et si ita constiterit, curae uobis sit nostra eum6396 sic uice
corrigere, ut qui640c talem recipit641 non familiaritate fouere,
sed discat642 potius ultione conprimere, et qui receptus est
discat643 lacrimis 0446 peccata diluere, non iniquitatem in-
mundiciis cumulare645'.
C. LX. Viros boni testimonii episcopi semper
secum habeant.
Item Pascalis Papa 616 .
Episcopi lectioni et orationi uacent, et semper secum
resbiteros et diaconos, aut alios boni testimonii clericos
abeant, ut secundum apostolum647 et sanctorum Patrum
instituta possint inreprehensibiles inueniri.
Gratian. Item lohannes Baptista, cum heremiticam uitam,
duceret, scribas et Phariseos, sacerdotes et Leuitas Iuleorum ad
se venientes aspera increpatione redarguit. §. I. Item ex013
canonibus diffinitur619: „Illi sacerdotes accusare possunt, qui ad
eundem gradum conscendere ualenl." Cum ergo monachi ad
sacerdotii gradum laudabiliter pertingere valeant, patet, quod
et650 ipsi sacerdotes libere accusare possunt.
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. VII. c. 52. a) atque — c. 53. a) in: deest — c. 54. a) Papa: deest b) unquam — c. 55.
a) deturbare — c. 56. a) bibliae* b) Quantum ex vitae merito quis ecclesiam aedificat, tantum nocet, si destruentibus
non resistat. — c. 58. a) Item b) semper debeat c) tamen : deest d) ut dictum est, saeculares e) constituo f) in: deest
g) vitam h) secreta conversatione 1) qui — c. 59. a) recipere b) hoc c) et qui d) idem discat e) cum lacrimis
f) maculare
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LITI. # Non humanis: In epistola Stephani ©st: quos humanis et
divinis vocibus damnatos vel mortuos esse cognoscimus. In epistola autem
Melchiadis est quemadmodum hic restitutum eat ex vetustis exemplaribus
Gratiani, et capitulo Hadriani; sed sublungitur: Quoniam infidelis homo
mortuus est in corpore vivente, et fortasie significatur locus Matthaei 8.:
Dimitte mortuos sepelire mortuos suos; aut locus Pauli I. Tim.5.: vivens mor-
tua est. Quamobrem quod proprio pertinet ad homines infamos, maximis*
que fiagitiis obnoxios (ut est infra 3. q. 5. c. Canonica) non bene videtur bic
referri ad monachos; sed minime id malitiose factum est, quum Gratianus
monachus esset.
C. LVI. # Bibliae: In plcrisqne vetustis Gratiani codicibus legitur:
bibliothecae.
C. LVII. * Collecta e6t haec sententia ex verbis B. Gregorii tertia
parte Pastoralis, admonitione 18., ubi de elatis et humilibus loquitur.
Causa D. Quest. VII. can. 52. 586) atque: Jt>o Coli. ir. P. 20. 32. 587) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 32. 588) hab. : deest: Ans. ded. Jvo Coli. tr.
P. 20. 32. 589) et: orig.; et ad: AB || can. 53. 590) Capit. Angilr. ap. Hinschius p. 763. — c/. LexRom. Wisig. Cod. Theod. IX, 3, 2. cd. Haenel. — Ans. III, 88.;
in fine lib. III. c. 29. ; Jvo Decr. XVI, 332. (can. : Si quis ex familiaribus) ; lvo Pan. V, 45. (ut in Decr.) 591) plac. : deest: Ivo Decr. Pan. 592) add. : vero : ib.
593) os obstruimus: ib. 594) ab humanis: Kdd. coli. o.pr. Bas. Lngdd. II. III.; — hum. voco tantum, aed et: Edd. J/ugdd.Tt.TII. 595) finis canonis: Jvo Decr.
Pan. 596) intercidi: orig. 597) Codd. coli. o. 598) c. 12. C. XVI. qu. 1. 599) mon.: deest: ABCD ; attractare: CEFGH || can. 54. COO) Codd. coli. 0. — Caput
Pseudoisid. ap. Hinschius p. 731. — Jaffe no. CCXXIX. — Ans. III, 63. (can.: canonica; contin.); Polyc. IV, 34, (35,) 1. (can.: contin.) 601) add.: quoque:
Pofyc. 602) ACDFH oria. Ans. Polyc. 603) sumitur: AB || can. 55. 604) Caput fteudoisid., sumtum ex ep. Felicis IU. c. 1. — c/. c. 3. Dist. LXXXIII.; c. 3.
Dist. LXXXVI., — ap. Hinschius p. 127. — Jaffe no. LXI. — Alger. I, 29. 605) cum poss.: deest v CF 606) perversos .. perturbare: ib. 607) resistere: AB
608) Codd. et Edd. coli. o. Turre erem. Alger. 609) eat. deest: orig., sed exstat m Codd. origin. 610) favere: Edd. Par. Jmgdd. II. III. || can. 5G. 611) Codd.
coU. o. Edd. Arg. Bas. - Ep. ad Paulinum in Ed. Higne Ep. 14. no. 3. 612) add.: ita: CEQH 613) ADEOH || can. 57. 614) vitam : AB 615) Alger. I, 32.
616) humiles: Alger. 617) eorum: deest: ib. 618) per adulationem scilicet numerari (?): Alger. jj can. 58. 619) Codd. coli. o. — hab. ao. 595. — Jaffe post
no. 997. — Ans. VI, 134. (139.); 620) dum: AC 621) semper debeat: Codd. ct Edd. coli. o. 622) exemplum: Edd. Bas. Lugdd. II. III. Turrecrcm.
623) pastoris: ABF 624) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. 625) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 626) Polyc. IV, 5, (6.) 10. 627) Codd. et Edd. coli. o. 628) ABEOJl
Edd. coU. o. 629) is: deest: AB 630) est: deest: Polyc. 631) Codd. et Edd. coli. o. Ans.; vitae: Polyc. 6 32) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 633) Codd. et
Edd. coli. o. orig.; quique: Ans. Polyc. || can. 59. 634) Idem : BDF; de Virgilio: A; de Vigilio: EOH: Ep. 55. scr. uo. 601. lib. XI. — Jaffe no. 1405. — Ans.
ded. II, 256. (can..- cum divinae lectionis; contin.); Ans. VI. 141. 635) omnino: deest: AB 636) Codd. ct Edd. coli. o. Turrecrem. ; in societatem suam: orig.
637) add.: carnis: DEQH Edd. coli. o. G38) voluptari: DEQH 639) Codd. et Edd. coli, o.; deest: Aws. 640) ABCDE 641) add.: excessus: Ans. ded.
642) add.: se: EOH Edd. coU. o. 643) Codd. et Edd. coll.o. Turrecrem. Ans. ded. Ans. 644) ib. G45) CDFO Edd. coli. o. orig. Ans. ded. Ans.; conmacularo:
ABEH || can. 60. 646) Pascasius: EOH; — Caput incertum; Berardus II, 2, 209. quem R. secutus est, ex synod. Regiaticinae (hab. ao. 850. c. 1. excerptum esse
censet; sed inspicienti Ubi canonem istum, qui m Jfon. Oerm. LL. I, 396. exstat, minime persuasum erit, rem ita se habere. 647) I. Tim. c. 3. 648) ut ex: CDEFJf
619) c/. supra c. 51. 650) et; deest: AB
32*
603
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA II. III. QUEST. VIII. c. 1-5.
604
QUESTIO vm.
GRATIANUS.
I. Pars. De accusationibus la nero, qualiter fieri debeat2 b,
in canonibus aperte discernitur 3c.
Ait enim Calixtus Papa [ad Episcopos Galliae, ep. II.]4*:
C. I. Accusatio semper fiat in scriptis.
Accusatorum personae sine scripto numquam recipian-
tur nec absente eo, quem accusare uoluerint, quibuslibet
accusare permittatur.
[C. II.] 5»
Cod. lib. IV. tit. De probationibus, [1. fin.]
Sciant cuncti accusatores, eam rem se deferre debere
in publicam notionem, que munita sit testibus idoneis, uel
instructa apertissimis documentis, uel indiciis ad probatio-
nem indubitatis et luce clarioribus expedita.
C. III. Accusatio semper debet fieri in scriptis.
Item Euticianus Papa [Episcopis Siciliae, ep. II.]6
Quisquis ille est, qui crimen intendit, in iudicium ueniat,
nomen rei indicet, uinculum inscriptionis arripiat, custodiae
similitudinem* (habita7 tamen dignitatis estimatione) potia-
tur6», nec3 b sibi1Uc nouerit licentiam mentiendi, cum calum-
pniantes ad uindictam poscat similitudo suplicii11. 5. i.12d
Qui uero13 ad sortilegos magosaue concurrunt140, nullatenus
ad accusationem sunt admittendi.
C. IV. De eodem.
Item Sixixts Papa [III. in epist. ad Episcopos
orientales, cap. 4-]1Sa
Qui crimen obicit16, scribat se probaturum 17b*. Et13
qui non probauerit20 quod obiecit, penam, quam21 intulerit,
ipse patiatur.
Sed Steplianus Papa contra uidetur scribere, dicens 22
[ep. II. c. 4.]23:
C. V. De eodem.
Per scripta21 nullius accusatio25 suscipiatur, sed propria
uocc (si legitima et condigna accusatoris persona fuerit)
presente uidelicet eo, quem accusare desiderat, quia nullum
absens accusare potest, nec ab aliquo accusari 26 ».
Gratian. Sed Calixtus Papa precepil 21 b, ut accusator pre-
sente eo, quem accusat, in scriptis accusationem indici offerat, et
propria uoce litteras suae accusationis legat. Stephanus autem
prohibet, ne absens aliquem per epistolam accusare audeat.
II. Pars. §. 1. Que uero sit forma accusationis, quis 28 c
modus concipiendorum libellorum, Paulus in Digestis, libro 29
de publicis iudiciis, titulo30 de accusationibus et inscriptionibus,
[lege 3.] ostendit, dicens: §. 2. „ libellorum inscriptionis con-
ceptio talis est: Consul et dies. Apud illum pretorem uel con-
sulem31’1 Lucius Titius professus est, se Meuiam lege Iulia de
adulteriis ream deferre, quod dicat eam cum Gaio Scio 32 in dui-
tate N33*, domo illius **, mense N33{, C07isulibus N36 e, commi-
sisse adulterium. Utique enim et locus designandus 37 est, in quo
adulterium commissum est, et persona , cum qua admissum dicitur,
et mensis. Hoc enim lege Iulia publicorum33^ cauetur, et gene-
raliter precipitur omnilnts, qui aliquem reum deferunt33. Neque
autem diem, neque horam inuitus 40 conpreliendant 4Ii. Quod si
libelli inscriptionum 42 legitime ordinati 43 non fuerint, rei nomen
aboletur, et ex integro repetendi reum potestas fiet. §. 3. Item
subscribere debebit is, qui dat libellum se professum esse, uel
alius pro eo, si litteras nesciat. Sed si 45k aliud » crimen obiciat,
uelutpt quod 48 domum suam prebuit, ut stuprum materfamilias
pateretur, quod adulterum deprehensum dimiserit, quod pretium
pro conperto stupro acceperit, et sii3 quid 50 simile, id ipsum
libello 51 conprehendendum erit. Si accusator decesserit, aliaue
causa 521 eum inpedicrit, quo minus accusare 53 possit, et si quid
simile 54 m, nomen rei aboletur postulante reo, idque et 55 lege Iulia
de vi, et senatusconsulto 56 n cautum est, ita t/( liceat alii ex in-
tegro repetere reum. Sed intra quod tempus, videbimus; et utique
XXX. dies utiles obseruandi sunt."
CAUSA III.
GRATIANUS.
Quidam episcopus a propria sede delectus est1, petit restitui;
post restitutionem ducitur in causam, inducias postulat, tandem
ad eius accusationem procedit quidam non legitime coniuncius,
et duo infames, et tres religiosi; accusatores testes de domo sua
producunt, et alios sibi inimicos extra suam prouinciam; reus
criminoso indici offertur ab uno tantum audiendus et iudicandus.
Quidam 2 de accusatoribus et testibus absentes per epistolam illum
accusare, et in eum testificari contendunt; cum multa capitula ei
obicerentur, in primo accusatores deficiunt; demum accusatio in
accusatorem vertitur. (Qu. I.) Ilie primum queritur, an resti-
tutio danda sit quibuslibet expoliatis ? (Qu. II.) Secundo, de
induciis, an post restitutionem tantum, an etiam post vocationem
ad causam quibuslibet concedendae sint? (Qu. III.) Tertio, quo
spatio mensium utrique sint concedendae? (Qu. IV.) Quarto,
EDITIO ROMANA.
Causa II. Que st. VIII. a) accusatione b) valeat c) decernitur — c. 2. a) C. II. De eodem — c. 3. a) patiatur
b) nec impunitum c) fore sibi d) Et infra: §. 1. e) concurrerint — c. 4. a) Papa : deest b) prob. Reuera16* ibi semper
causa agatur, ubi crimen admittitur. — c. 5. a) nullus ..aut accusari potest, aut accusare b) praecipit c) et quis d) procon-
sulem e) illa f) illo g) illis h) pubi, iudiciorum i) comprehendet k) et si 1) quae causa m) simile est n) senatusconsultis
NOTATIONES CORRECTORUM.
Queat. VIIT. C. I. * In epistola Callxtl, itemque apud Burchardum
et Ivonera sic habetur: Rimandae [add. : vero: orig. Burch.] euuclcatim
personae accusatorum, quae [Icg.: qui: orig.] sine scripto difficile, per scriptum
autem nunquam recipiantur, quia per scripturam nullus accusare vel [acc. vel:
deest: orig. Burch.J accusari potest, sed propria voce et praesente co, quem ac-
cusare voluerit, [suam quisque agat accusationem ncc abscute co, quorn ac-
cusare voluerit quicumquo (quisquam: Burch.) accusator credatur: orig.
Burch.J cuicnmque accusatori credatur. Quorum verborum bona pars refer-
tur infra, 3. q. J. c. Absente, quod sumtum est ex hoc coden» epistolae loco.
C. III. * Custodiae similitudinem: In originali impresso [ Aos.
Ivo Pan.] est: custodiat similitudinem, habita tamen dignitatis aestimatione
potiatur, nec forte sibi noverit ctc. Itemque apud Hadrianum, nisi quod ha-
bet: nec sibi fore noverit. Itemque apud lvoncm, et in aliquot vetustis Gra-
tiani codicibus, in quorum uno est: habitae tamen dignitatis. In Panorinia
autem legitur: custodiat similitudinem supplicii, habita tamen dignitatis aesti-
matione. Nec forte sibi noverit, etc. In codice est eadem lectio, quae hic
retenta est.
C. IV. It e ver a: Addita est haec clausula cx originali, quae est etiam
apud Fabianum, infra 3. q. C. c. 1.
Causa If. Qucst. VIII. 1) Codd. coli, o. 2) Codd. coli. o. pr. A (debeant) 3) Codd. coli. o. pr. C (dinoscitur) SI can. 1. 4) Caput Pseudoisid., cf.
inter pret. ad 'Thcod. cod. I. IX. t. 1. c. 15.; — c. 17. ap. Hinschius p. 141. — Jaffe no. LXX. — Bnrch. 1, 171. (can.: omnis ergo qui; contin.); Ans. m, 55.
(can.: rimandae sunt; contin.; ut colhtt. aliae omnino a Grat. discrepat.) Ivo Dccr. V, 2S9. (ut ap. Ans.) ; Coli. tr. P. I, 14, 13.; Coit, tredec. P. IX, 73. 5 )AIiDF:
in A canon deest et in Jinc quaest. alia manu scriptus exstat. — 1. fin. Cod. lust. (4, 19.) dat. ao. 382. || can. 3. 6) rubr. : deest, et legit.: de eod.: ABD; Caput
Pseudoisid., sumtum ex Lege Rom. I Yisig. Cod. Theod. lib. 9. tit. 1. c. 11. Ed. Haeucl. — c. 6. ap. Hinschius p. 211. — Jaffe no. CIV. — Ans. in fine lib. III. c. G. (ca». :
accusationis ordinem) Ivo Dccr. Vi, 332. (ut ap.Ans.): Ivo Pan. IV, 7G. («t ap. Ans.) 7) habitao: ABCDH; habitam . . aestimationem: Ans. 8) ACEFG simili-
tudine.. potiatur: Ed. Das. orig. Ivo 9) ABCDF orig. Ans. Ivo Dccr. Pan. 10) ABCDF 11) finis canonis: Ans. Ivo Pan. 12) Codd. coli. o. — Ivo Decr. VI, 333.
13) vero: deest : orig.; ad: Ivo 14) Codd. et Edd. coli. o. pr. C (currunt); consuluerint: Ivo || can. 4. 15) Codd. coli. o. — Caput Pseudoisid., cf. Fabian. ep. 3. ;
c. 18. C. III. g». G. et Lex Rom. 11 ’isig. c. 5. 1. 9. tit. 1. Cod. Thcod. cd. Huenel. — iota epistola exstat ap. Hincm. Opp. II, 369. sqq. — ap. Hinschius p. 563. — Jaffe
no. CXCII. — Burch. XVI, 3. (cx Cone. Arausico); Ans. III, S7. (Fabian. ; can.: si quis iratus); Coli. tr. P. I, 42, 4. (can.: pulsatus autem ; contin.) Coli, trcdec.
P. IX, 149. — Ico Pan. III, 75. a Corr. ct R. immerito laudatur.; — 16) aliquod obiecerit cuilibet: Ans. 17) Codd. et Edd. coli. o. 18) add.: ut: Burch. Ans.
19) Et: deest. C.; ut: Burch. Ans. — cf. c. 1. C. III. qu. 6. 20) add.: crimen: EQH Ed. Bas. 21) quod: orig.: quam: Hincm. J| can. 5. 22) ita dic.: EQH; Sed :
deest: AB 23) Caput Pseudoisid., haustum ex Stalutt. cccl. aut. ct L.liom. Wisig. Paul. rcc. sent. V, 5, 9 .Ed. Haeucl, — cf. Calixti cp. 2. — c. 8. ap. Hinschius p. 185.
— Jaffe no. XCV. — Aiis. dcd. III, 105. (can. contin.); Rcgin. Appdx. III, 195. (can. contin.); Bnrch, I, 177. (can. contin.) ; Ans. IIT, 55. (56.) Ico Decr. V, 293.
(ca«. contin.) ; VI, 328.; Ivo Pan. IV, 53. (cf. ib. 55.); Coli. tr. P. I, 21, 5.; Polgc. V, 1, 21.; Coli, tredec. P. IX, 104. 24) add. : enim: orig. Ans. dcd. Rcg. Burch.
Ivo Dccr. V. VI. 25) add.: accusato (accusatoris: Ivo) et (deest: Ivo) eo qui accusatur absentibus: (absente: Ivo) Bnrch. Iro Decr. V. 26) Codd. et Edd.
coli. o. ; absens: deest: Ali 27) Codd. coli. o. pr. D — Turrecrem. 28) Codd. coli. o. 29) l. 3. (4S, 2.) 30) in tit. : EGH 31) Codd. ct Edd. coli. o. 32) Sergio :
CE 33) Codd. coli. o. 34) N: Codd. coli. o. pr. AB 35) Codd. coli. o. 36) ib. pr. AB 37) designatus: ABCD 38) Codd. coli. o. orig. 39) offerunt: AB
40) inviti: A5 41) ABCFG; comprehendatur: DEGH 42) inscriptione: Eli; inscriptiones: G 43) ordinatae: EGH 44) libellos: orig. Ab) Codd. et Edd.
coli. o. 46) add.: aliquod: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. Yen. I. 47) vel utique: AB 48) quod: deest: ib.; qui: C 49) si: deest : AB 50) quod : ABDF
51) libellis : oiig. ; in libello : EGH 52) Codd. et Edd. coli. o. 53) accusari : AB 54) Codd. coli. o. orig. 55) et : deest : AB; ex ; EH 56) Codd. coli. o. orig.
Causa UI. 1) est; deest: AB 2) add.: vero: EGIl
505
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. I. c. 1-6.
50G
an infames et non legitime coniuncti ad accusationem sint admit-
tendi, (Qu. V.) Quinto, an testes de domo accusatorum sint
producendi, uel inimicorum uox sit audienda? (Qu. VI.) Sexto,
an extra prouinciam reus sit producendus? (Qu. VII.) Septimo,
an sit audienda eius sententia, quem cum reo par inficit malicia?
(Qu. VIII.) Octauo, an ab uno tantum episcopus sit audiendus
uel iudicandus ? (Qu. IX.) Nono, an accusatores uel testes in
absentem uocem accusationis uel testificationis exhibere u oleant?
(Qu. X.) Decimo, an deficientes in primo capitulo sint admit-
tendi ad sequentia? (Qu. XI.) Undecimo, an accusato liceat
accusationem in accusatorem vertere?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
Quod restitutio quibuslibet danda sit, multis auctoritatibus
probatur.
Ait enim Gaius Papa, [epist. unica ad Felicem
Episcopum, cap. 3.]3:
C. I. Expoliatis uel eiectis omnia sunt redintegranda.
Episcopis suis4 rebus expoliatis uel a propriis sedibus
eiectis omnia, que eis ablata sunt, legibus sunt5 redinte-
granda, quia priusquam factum fuerit hoc, nullum crimen
eis obici0 potest.
C. II. De eodem.
Item Fabianus Papa, [ep. II. Episcopis orientalibus.]7
Episcopi5, si a propriis sedibus aut ecclesiis sine aucto-
ritate Romani Pontificis* expulsi fuerint, antequam ad sino-
dum vocentur, proprius9 locus et sua omnia redintegranda 10 a
sunt. Nulla enim ratio permittit, dum ad tempus eorum
bona, uel ecclesiae, atque res ab emulis aut a quibuscumque
detinentur, ut aliquid illis11 obici12 debeat. Nec quicquam
potest eis13b quilibet maiorum uel minorum obicere, dum
suis 14 c ecclesiis 15, uel 10 d rebus, uel 17 e po testatibus carent 18 f.
Gratian. Sed notandum est, quod restitutionis sententia sola
non sufficit, nisi presentialiter omnia iudicis offitio restituantur,
ut eiectus uel expoliatus I9e etiam naturalem possessionem reci-
piat, siue animo suo et corpore alieno 20, ueluti per procuratorem,
siue animo et corpore suo. Cuncta quoque, que sibi ablata fue-
rant quacumque conditione, in eodem loco, unde suirepta fuerant,
sunt reuocanda.
Unde Iohannes urbis Romae Episcopus scribit Zachariae
Arckiepiscopo, [epist. I.] 21 :
C. III. De eodem**.
Redintegranda sunt omnia expoliatis uel eiectis episco-
pis presentialiter ordinatione pontificum, et in eo loco*,
unde abscesserant, funditus reuocanda, quacumque23 con-
ditione temporis, aut captiuitate, aut dolo, aut uiolentia-’4
malorum 25 a, et201' per quascumque iniustas causas res eccle-
siae, uel27 proprias, id est280 suas substantias perdidisse
noscuntur 29 “**.
C. IV. De eodem30.
Item Eusebius apostolicae sedis Episcopus, omnibus
episcopis 31 a.
Redintegranda sunt omnia expoliatis uel eiectis epi-
scopis, etc. usque 32 funditus reuocanda, eodem modo, ut
supra.
C. V. ATon est sacerdos, sed scismaticus, qui fratrum se
obsequio33* subtrahit.
Item Alexander Papa, [epist. II. in princip.]34
Nulli dubium est, quia35 boni a malis semper persecun-
tur et tribulantur. Propter quod nos oportet humiliari 30 b
sub potenti manu Dei, ut liberet nos in tempore tribulatio-
nis. Nam diabolus37 c non cessat circumire, querens quem
deuoret38d, et querere quos ex fidelibus perdat, et maxime
illos, quos ardentiores in seruitio saluatoris eique familiares
inuenerit. Familiares dico eos, quos sacrari 3!,c, et in ordine
apostolatus constitui40 uoluit. Ipsi41 enim pro populo inter-
pellant, et peccata populi42 comedunt, quia suis precibus et
oblationibus ea delent atque consumunt. Et infra 43 : Qui
autem ex uestro fuerit44 collegio, et ab auxilio uestro se
subtraxerit, magis scismaticus quam sacerdos esse probabi-
tur45. „Ecce“ (inquit Propheta)40 „quam bonum et quam
iucundum habitare fratres in unum.“ Illi ucro non habitant
in unum, qui17f fratrum se solatio subtrahunt, aut (quod
deterius est) fratribus insidias48 s aut laqueos ponunt. Et
?n/ra19h: Dominum crucifigunt, qui eum in sacerdotibus suis
persecuntur, quia50 crux a cruciatu dicitur. Magnum ucro
cruciatum sustinet qui uim patitur51.
C. VI. Excommunicentur qui obprobrium et calumpnium
inferunt sacerdotibus.
Item Fabianus Papa [ep. II. ad Episcopos orientales]52.
Deus ergo, fratres, ad hoc preordinauit uos et53 omnes,
qui summo sacerdotio funguntur, ut iniusticias remoueatis,
et presumptiones abscidatis 54 a, et in sacerdotio laborantibus
succurratis, et551’ obprobriis et calamitatibus eorum locum
non prebeatis, sed ei, qui calumpniam uel500 obprobrium
patitur, adiutorium feratis; illum uero, qui calumpniam uel
obprobrium facit, abscidatis 57 d, et Domino in suis sacerdo-
tibus opem feratis.
Gratian. Patet ergo, quod expoliati prius sunt presentialiter
restituendi, antequam ad causam sint vocandi. Sed obicitur, ubi
non fuit legitima institucio, ibi non58 potest esse restitucio. Non
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. I. c. 2. a) eis redintegranda b) eis quoquo modo c) suis: deest d) vel: deest e) aut
f) carent suis g) spoliatus — c. 3. a) maiorum b) et c) aut d) noscuntur ante accusationem** aut regularem ad syno-
dum vocationem eorum, et reliqua — c. 4. a) Episcopus, ep. II. ad Aegyptios — c. 5. a) obsequiis b) quod humiliemur
c) sicut leo rugiens circuit, quaerens quem devoret sic diab. d) quaerens quem devor. : deest e) sibi sacrari f) qui a
g) insidias praeparant h) Et in fine epist. III. — c. 6. a) abscindatis b) et: deest c) et d) abscindatis
NOTATIONES CORRECTORUM.
Causa III. Quest. I. C. II. * Sine auctoritate Romani Pon-
tificis: Sunt haec verba etiam apud Anselmum, licet non sint expressa in
originali, cuius hic sententia potius, quam ipsaraet verba referuntur usque
ad vera. Nulla.
C. IIT. * In eo loco: Apud Ioannem et Symmachum legitur: et in
eontm, unde abscesserunt, potestatem funditus revocanda. Apud Euscbium
vero: in eorum, unde abscesserunt, loen funditus revocanda.
** Ante accusationem: Hacc usquo ad finem addita sunt ox
originali, quibus oratio absolvitur, et quorum pars in flue huius questionis
a Gratiano repetitur.
Causa ITI. Quest. I. can. 1. 3) Caput Pseudois. an. Hinschius p. 215. — Jaffeno. CXV. — Ans. HI, 46. (can..* pagani vel haeretici; coni.) — i nutatis
verbis sed incolumi sententia; — 4) do suis: orig. 5) sint: Ans. C) oblccro: ovig.; obici: Cod. Dst orig. || can. 2. 7) Caput Pscudoisid., confectum secundum
Nisi. trip. 1.7. c. 12. — c.20. ap. Hinschius p. 165. — Jaffeno. LXXVI. — Ans. 111, 50.; (can.: statuimus ne op.) 8) neque (no: Ans.) ep. . . a pontif. ciecrcntur
(eiciantur: orig.) quod si quoquo modo praeaumtum (fuerit: Ans.) antequam et proprius locus et sua omnia cis legibus redintegrarentur, nullatenus a
quoquam accusarentur aut criminarentur ct nisi sponto elegerint cuiquara pro talibus responderent, sod postquam ut praefixum est, restituti fuerint et sua
omnia eis legibus redintegrata [anteq...redint. : deest .Ans.] ad synodum convocentur: orig. Ans. 0) prius: Aws. 10 )ABBF; redintegrantur: Ans. Cbd, Vatie.;
redintegrata (sint: Ans.) dispositis ordinatisque suis magnum spatium tractandi cauBa (causam : Ans.) eis concederetur (concedatur : Ans.): orig. Ans. 11] cis:
AD 12) obicere: orig.; obici: Cod. Mut. origin. 13) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 14) Codd. coli. o. 15) ecclesias: orig. ; ecclesiis: Cod, Mut. orig. Ili) Codd. coli. o.
orig. Ans. 17 ) Codd. coli. o. 16 )ib. 19) i&. 20) suo: AB; suo alieno: EH; uel. p.proc. suum : AB || can. 3. 21) Cap. Pscudoisid., confectum ad Theod. cod. I. IX.
t. 10. c. 3.- ap. Hinschius p. 694. — Jaffe no. CCX1. —Ans. III, 44. (Eusebius P. — in Cod. Vat.: Joannes P. — can.: ovesquo pastori). 22) Quod onm ia sunt
redintegranda expoliatis : Codd. coli. o. pr. AB. ; in EQH antecedit : De eodem 23) quocunquo : orig. 24) virtute : Ans. — Corr. 25) Codd. coli. o. pr. F 26) Codd.
ct Edd.coll.o. 27) aut: EQH 28) Codd. et Edd. coli. o. pr.F. ; in AB pro id est legitur: idem. 2») Codd.ct Edd. coli. o. || can. 4. 30) add. : Quod expoliatis omnia
redintegranda sunt: EQH 31) Codd. coli. o. — Caput Psendois. (cf. caput antecedens) ap. Hinschius p. 237. — Jaffe no. CXXII. — Cacs. III, 51. 32) add. : ad :
AB 1| can. 5. 33) Codd. coli. o. pr. G (officio) 34) Caput Pseudois. ap. Hinschius p. 102. — Jaffe no. XXIV. — 35) quod: AB 36) Codd. ct Edd. coli. o.
Turrecrem. orig. — cf. I. Petri c. 5. o. 6. 37) Codd. ct Eda. coli. o. Turrecrcm. 38) Codd. coli. o. Turr ccrcm. 39) Codd. ct Edd. coli. o. ; sacr. in : MI 40) add. :
Deus: EOH Edd. Bas. Intgdd. 41) c/. c. 91. C. I. qu. 1. 42) cf. Osea c. 4. r. 8. 43) Burch. I, 129. ; Jvo Bccr. V, 229.— 14) fugerit: Ivo 15) probatur: ABEGH
40) Psalm. 132. v. 1. 47) Codd. et Edd. coli. o. 48) ib. 49) Codd. coli, o. — ap. Hinschius p. 105. 50) phrasis, ex Greg. M. Itoni. 37. in evaug. petita 51) qui com-
patitur: orig.; sed vim patit. est in varietate lectionis || can. 6. 52) Caput Pseudois., petitum ex Procli ep. ad Domnum Antiochenum ( rid . art. 14. cone. Cluite.)
ap. Hinschius c. 16. p. 163. — Jaffe no. LXXXVI. — 53) et: deest: AB 54) Codd. coli. 0. 55) Codd.coll.Q. pr.D ; add.: in: AB 56) Codd.coll.o. pr. AB. — orig.
57) Codd. coli. o. 58) nec: ABEFQH
607
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. II. c. 1-8.
608
raliter rebus reinuestire24' faciatis, quia nec nudi conten-
dere, nec inermes inimicis nos debemus obponere.
C. IV. Deiciantur a clero et infames fiant, qui loca expulsorum
adulterina feditate inuaserunt 25.
Item Euaristus Papa, [epist. II.]26.
Audiuimus27 quosdam a uobis28 infamatos et dilacera-
tos episcopos291 a30b duitatibus propriis pulsos31 (quia32
alibi constitui episcopi non possunt, nisi in duitatibus non
minimis), et alios ipsis33' uiuentibus34 constitutos. Ideo
hec35 uobis scribimus, ut sciatis hoc36 fieri non licere, sed
proprios reuocari37 et integerrime restitui debere. Illos
uero, qui adulterina feditate suas38 sponsas (quas et39 uxores
eorum prefixo tenore esse intelligimus) tenent, eici, et40d
adulteros atque infames fieri, eosque ab ecclesiasticis hono-
ribus arceri lubemus. Si autem41 aduersus eos42 aliquam
querelam habueritis43, his peractis inquirendum erit et
auctoritate huius sanctae44 sedis terminandum.
C. V. Induciae 45 sex mensium eiectis uel expoliatis
prestanturie *.
Item Gaius [epist. I. ad Felicem]47.
Eiectis48 uel expoliatis post integram restaurationem 49 b
anniuersariae induciae uel sex mensium indulgendae sunt.
C. VI. Post restitutionem induciae prestandae sunt.
Item Eusebius [Papa epist. II.]50
Prius ergo oportet omnia expoliatis511 legibus redinte-
grari, et ecclesias, que sibi 52 b sublatae sunt, cum omni priui-
legio sibi53 restitui, et postmodum non sub angusto tempore
spatium5411 eis indulgeatur, sed55d quantum expoliati uel
expulsi56' uidebantur57f ante, quam ad sinodum conuo-
centur.
C. VII. De eodem.
Item Felix Papa [II. in rescripto ad Episcopos Egipti,
cap. 8.] 58
Tamdiu59 in sede propria pacifice et potestatiue cuncta
acta001 disponens resideat, quamdiu expulsus uel expoliatus
suis61 carere uisus est rebus.
C. VIII. Ante restitutionem aliquis ad causam uocari
non debet.
Idem [Felix Papa I. epist. II. ad Episcopos Galliae]621.
Si episcopus suis fuerit aut63 ecclesiae sibi commissae
rebus expoliatus, aut (quod absit, quod alienum ab omnibus
esse debet fidelibus) a sede64 propria eiectus65 aut in deten-
tione aliqua a66 suis ouibus fuerit sequestratus, tunc cano-
EDITIO ROMANA.
Causa III. Que st. II. c. i. a) videbuntur — c. 2. a) definito b) pref. : deest — c. 3. a) Papa V. b) Girardo
c) Leodicensi d) quam de e) redinvestiri — c. 4. a) episcopos ac b) e c) in eis ipsis d) ut — c. 5. a) praestentur
b) restitutionem — c. 6. a) illis exspol. b) eis c) angusti temporis spatio, sed tantum temporis spatium eis d) sed :
deest e) expulsi esse f) videntur — c. 7. a) acta: deest — c. 8. a) Item
NOTATIONES CORRECTORUM.
Queat. II. C. III. * Quintus: Addita est haec vox ex vetustis I Nam mansi, de quibuB in Bubiecto capite agitur, ostendunt non ad Graecum
codicibus, et restituta vox: Leodiensi, quum antea lcgoretur: Laodicensi. | episcopnm, sed Germanum, vel Gallum haec fuisse scripta.
Cauea IIT. Questi, can. 6. 59) quia: EH 60) cf. c. 9. List. LXXIX. 61) pop. vel: deest: AB 62) abiecerit: ib.
Causa III. Qu est. II. can. 1. I) Caput Pseudoisid. — cf. infra c. 6. — ap. Einschius p. 694. — Jaffe no. CCXI. — An?., m, 44. (Iohann. : Cod. V at. ;
Eusebius: Cod. Par.; can.; ovesque pastori suo.) 2) rubr. : deest: AB S) sed tantum temporis spatinm eis indulgeatur quantum (quanto: 4«s.): orig. Ans.
4) Codd. et Edd. coli. o. pr. C.; videntur: orig. Ans. 5)etante: Ans. 6) inde ab hac voce canon neque cum orig., neque cum Anselmi verbis concordat j| can. 2.
i) idem supra (rubr. deest): A 8 ) Caput Pseudois., confectum ex hist. trip. l.VH.c. 12. — ap. Einschius p. 731. — Jaffe no. CCXXIX. -- Ans. III, 63. (cnn..- canonica
6. patr. statuta) 9) dum: orig. Au?. 10) eccl. : deest : Ans. 11) non: deest: orig. A»is.; non deb- nec: AB 12) omn. : deest : AB IS) Codd. et Edd. coli. 0. orig.
Ans. 14) Codd. coli. o.pr. C. — Ed. Ras.]| can. 8. 15) Iidem supra (rubrica deest) : A 16 ) ABCDF 17) BEO 18) C; in ABEOH et Coit. tr. P. legitur per errorem
scribae: Laodicensi; in BF: LeodiceUBi; at Ger ardus Ep. Laudensis conciliis Ticin. et Bavennensi sub eodem papa habitis subscripsit. — imoStephan. VI.
(885 — 91) — Jaffe no. 2657 — Coli. tr. P. I, 62, 2. 19) add.: vero: EGE 20) et: A B 21) nos: Coti. tr. P. 22) et: deest: ib. 23) ABF Coli. tr. P.; quam et: B
21) Codd. et Edd. coli. o. pr. EGE (inveBtire) Lugdd. n. III. — Coli. tr. P. || can. 4. 25) Idem supra (rubr. deest): A 26) Caput Pseudois., confectum ad Cone.
Sardie, c. 4—6 et Aurei. V. c. 12. — ap. Einschius c. 7. p. 91. — Jaffe no. XX. — Ans. dei. III, 139. (145.) ; Burch. I, 140. ; Ans. III, 45. ; Iro Decr. V, 204. ;
Coli. tr. P. I, 3, 6.; Polyc. II, 11, 1.; Coli, iredcc. P. IX, 95.; Car?. V, 53. 27) add.: et: orig.; enim: Codd. orig. An?, ded. Ico CoU. tr. P. 28) a vob.: deest:
-'»S- Polyc. 29) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 30) Codd. coli. o. Burch. Ans. Polyc. Ivo; deest: CoU. tr. P. 81) expulaos: Edd. coli. o. 32) qui: Ahs. ded. ;
quia . . . minimis: deest: Ans. Polyc. 33) Codd. ct Edd. coli. 0.; in ipsis: Ans. ded. Coli. tr. P. ; episcopis: D Ed. Bas. 34) add.: ibidem: EOE Ed. Bas.
35) hoc: FQ Coli. tr. P. 86) haec: Ans. Ivo 37) revocare: Polyc. 38) add.: id est ecclesias: Ans. Polyc.; quas . intellig.: deest: ib. 39) et: deest : Edd.
coli. o.pr. Bas.; quasi: orig.; quas et: Codd. orig. 40) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. ded. Ans. CoU. tr. P. Polyc. 41) add.: aliquis: Ans.; aliqui: Polyc.
42) episcopos: Polyc. 43) habuerit: Ans.; habuerint: Polyc. 44) sanet. : deest: Ans. || can. 5. 45) add. : anniversariae vel : CEO 46) ABCDFE 47)Gelasius:
AB Edd. coli. o. pr. Bas. Corr .; Caput Pseudoisid. ap. Einschius p. 215. — Jaffe no. CXV. 48) deiectis: EE 49) Codd. coli. 0. pr. CB; — Turrecrem.
orig. || can. 6. 50) Cap. Pseudois., confectum ex hist. trip. I. 7. c. 12. ap. Einschius c. 11. p. 287. — Jaffe no. CXXII. — Ans. III, 44. (in Cod. Vatie.: Iohannes;
can.: ovesquo pastori; cont.) Ivo Beer. V, 249. (can. : in scripturis: conf.); Ivo Pan. IV, 50. (can. contin.) 51) Codd. et Edd. coli, o.; expol.: deest: orig. Ans.
Ico Beer. Pan. 52) Codd. et Edd. coli. 0. Codd. orig. Ans. Iro Beer. Pan. 58} suo: Edd. coii. 0. orig. Coli at. citt. 54) Codd. et Edd. coli. o. 55) ib. 56) rt. ;
pulsi : Ivo Beer. 57) Codd. et Edd. coli. o. j| can. 7. 58) Papa : deest: CB ; — Caput Pseudois. ap. Einschius c. 9. p. 486. — Jaffe no. LVHI. ; Ans. III, 53. (can. :
ei quis episcopus: contin.); Ivo Pan. IV, 52. 59) add.: et: Ivo 60) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 61) suis: deest: orig. ; sed exstat in Cod. Sg origin. ||
can. 8. 62) Codd. coli. o. — Caput Pseudois. (cf. hist. trip. I. 7. c. 12.) — ap. Einschius c. 10. p. 201. — Jaffe no. CI. — Ans. III, 84. (m. in fine post c. 123.;
can.: haec sunt quae ; contin.) Ivo Beer. V, 218. (can. contin.); Ivo Pan. IV, 41. 63) aut,. .commiss. ; deest: Ans. 64) civibuB: Ivo Pan. 65) detectus: Ans.
66) a: deest: AB; de: Edd. Arg. h’or, Ven. I,
enim probatur destitutus qui prius non fuit institutus, ac per hoc
nec restaurationem postulare potest. Illi ergo, quorum electio
uiciosa est, uel qui a clero non sunt electi, uel a populo expetiti,
uel quibb per symoniam inrepserunt, non sunt habendi inter epi-
scopos, et ideo , si a sedibus, quas tenere uidebantur, expulsi
fuerint, non possunt restitutionem petere ante, quam nocentur ad
causam. Unde supra 60 in tractatu ordinandorum: „Si quis
pecunia uel gratia humana, seu populari uelel militari tu-
multu, etc.“ Sed hoc in eo tantum casu intelligitur, quo aposto-
lica sedes per uiolenliam occupatur, quo casu iudex non inuenitur,
cuius offilio ille apostalicus possit excludi. In aliis autem locum
non habet, cum uiolenta possessio, nisi per iudicis sententiam,
uiolento detentori detrahi non possit. Si autem vertis dominus,
bello non continuato, sed renouato, ui illum eiecerit de posses-
sione62, iudicis auctoritate prednni possessionem restituet. Si
ergo episcopi a sedibus, quas qunquomodo tenere uidebantur, non
per iudicem, sed uiolcnter eiecli fuerint, post eiectionem restituendi
sunt ante regularem ad sinodum uocationem.
QUESTIO n.
GRATIANUS.
I. Pars. De induciis autem post restitutionem prestandis,
et quo spatio temporis concedendae sint, scribit Iohannes Papa
[epist. I. ad Zachariam Archiepiscopum]1, dicens:
C. I. Secundum tempus expoliationis conceduntur
induciae restitutionis 2.
Quanto3 expoliati tempore uel expulsi esse uidebantur41
ante5, quam ad sinodum conuocentur6, sub eodem spatio
temporis eis induciae indulgeantur.
C. II. Dum possessiones uel res episcopi detinentur, aliquid
sibi obici non potest'.
Item Pelagius Papa [II. Episcopis Italiae]8.
Cum9 ecclesiae10 alicuius episcopi, aut possessiones uel
res ab emulis eius uel a quibuscumque aliis non sua sponte
detinentur, aliquid illi non11 debet aut potest a quoquam
ante redintegrationem omnium12 suarum rerum obici. Sed
prius illi legibus redintegranda sunt omnia, et postea tem-
pore a Patribus prefinito131 prefinita145 negotia sunt venti-
landa.
C. III. Ante litem contestatam uiolenter ablata
restituantur 15.
Item Stephaniis V. 16 1 * Gerar do 17 b Lodicensi 13 c.
Oportet19, ut20 primum uos21 tam de inuasis ciuitatibus,
et22 monasteriis, et mansis, quamque et23d de reliquis gene-
609
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. II. III. c. 1—4.
610
nice* ante67 in pristino statu68b restituatur cum omni
priuilegio sui honoris, et sua omnia, que insidiis69 inimico-
rum suorum ei ablata fuerant, legibus70 redintegrentur.
Non enim71 conuocari uel preiudicari7-' poterit73, nisi ipse
pro sua necessitate (minime tamen iudicandus74) aduenire
sponte elegerit. Nullatenus ergo76 a quoquam76 c cogatur77
ante, quam integerrime omnia, que per suggestiones73 suo-
rum inimicorum amiserat, potestati eius ab honorabili con-
cilio legali79 ordine redintegrentur80. §. 1. Presul81 uero
cum omni honore statui pristino82 reddatur, et ipse dispo-
sitis ordinatisque libere ac secure diu83 suis848, tunc35 regu-
lariter infra366 quatuor, uel quinque, uel sex87, aut septem33
menses, iuxta quod possibilitas ei fuerit, et non ante con-
uocatus, ad tempus in legitimo concilio et canonico89 con-
ueniat901 ad causam, et si ita iuste uidetur, accusantium
propositionibus respondeat.
II. Pars. Gratian. Quod si male xiiuenrlo ecclesiae facul-
tates dispersit episcopus, quousque ab eius patrimonio, de dila-
pidatione rerum ecclesiasticarum cognoscatur, submouendus est,
exemplo tutorum et curatorum, qui, dum sunt 91 s suspecti, a tutela,
uel cura remouentur, donec de suspecto cognoscitur ®h.
Unde Pelagius Papa Petro Presbiterom.
C. IX. Ab admimstratione remoueatur qui res ecclesiae
male uiuendo dispergit 94 ».
Quia95 ea, que de fraudibus Maximiliani96* flebili ad
aures nostras suplicum relatione uenerunt, non facile se-
cundum ueritatem agnosci potuerunt976, nisi facultas eccle-
siae, quam in usus suos male conuertendo dispersit, ab
eius potestate, donec causa cognoscatur, seponatur: idcirco
uos930 eum a supradictae" ecclesiae patrimonio uolumus
interim submouere1008, et in uestro101 discussionis ipsius
tempora102' moderamine detineri.
QUESTIO m.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero post uocationem uenienti ad indicium
induciae negandae non sint1, idem2* Felix Papa [II. in epi-
stola ad fratres Egipti cap. 8.] testatur, dicens 3:
C. I. Venienti ad iudicium induciae non negentur.
Cum accusatus4 ad iudicium uenerit, si uoluerit5**,
induciae ei6 petenti a Patribus constitutae absque inpedi-
mento concedantur, et iudices a se electi sibi7 tribuantur.
C. II. Quot mensium induciae episcopis prestandae sint.
Item ex epist. Felicis II. fratribus Egipliorum, [c. 20.]Sa
De induciis uero episcoporum, super quibus consu-
luistis, diuersas a Patribus regulas institutas inuenimus9.
Quidam enim10 ad repellenda machinamenta inpetitorum11,
et suas preparandas responsiones, et testes confirmandos,
et consilia episcoporum atque12 amicorum querenda, annum
et sex menses mandauerunt concedi. Quidam autem annum,
in quo plurimi concordant. Minus uero quam sex menses
non reperi, quia13 et laicis liec indulta sunt, quanto magis
Domini sacerdotibus? Et infra: §. i.14 Induciae156 non sub
angusto tempore, sed sub longo spatio concedendae sunt,
ut accusati se16 preparare, et uniuersos17 communicatores
in prouinciis positos conuenire, et testes preparare, atque
contra insidiatores se pleniter armare ualeant.
C. III. De induciis prostandis.
Item Eleuterius Papa [in epist. ad Galliae prouincias] 18.
Induciae non modicae ad inquirendum19 dandae sunt, ne
aliquid prepropere20 agi a quacumque parte nideatur, quia21
per subreptionem multa proucniunt.
[PALE A22.
C. IV. De eodem.
Item Damasus Papa epist. III. ad Stephanum
Archiepiscopum23.
Induciae24 accusatis in criminalibus causis25 sex men-
sium uel eo amplius, si26 necesse fuerit, concedendae sunt.]
II. Pars. Gratian. Spatium uero dilationum, sicut in
III. lib. Cod. iit. [11.] de dilationibus inuenitur 27, hac ratione
moderandum est, ut, si ex ea prouincia, ubi lis agitur, uel per-
sona, uel instrumenta poscentur26*, non amplius quam Ires men-
ses indulgeantur. Si uero ex continentibus prouinciis, sex menses
custodiri iustitia2ab est. In transmarina autem dilatione nouem
menses conputari oportebit. Indicantes autem* hac ratione non
sibi concessum intelligant dandae dilationis arbitrium, sed eandem
dilationem (si rerum urgentissima ratio [lagitauerit, et necessitas
desideratae instructionis exegerit) non amplius facile quam semel,
nec ulla trahendi arte sciant esse tribuendam. §. 1. Ei autem30
dilatio penitus est deneganda, qui rescriptum ad extraordinarium
iudicem reportauerit 31c. Illi uero3-d, qui in iudicium vocatur,
danda est ad probanda 33 precum mendacia, uel proferenda aliqua
instrumenta uel testes, quoniam 31 instructus esse non potuit qui
preter spem ad alienum iudicium trahitur. §. 2. Cum 33 uero
ad appellationem siue consultationem 30 ' a principe rescriptum
fuerit, siue sit primo iudicio petita dilatio nec 37 f tribulans, siue
EDITIO ROMANA.
Causa III. Que st. II. c. 8. b) pristinum statum c) quoquam respondere d) suis rebus e) intra f) veniat
g) fuerint h) cognoscatur — c. 9. a) removeantur . . . dispergunt b) poterunt c) nos d) submoveri e) tempore —
Que st. III. a) idem: deest — c. 1. a) voluerit et necesse fuerit* — c. 2. a) Item ex eadem epist. ad fratres Aegypti
b) Induciae namque — c. 4. a) poscantur b) iustitiae c) deportaverit d) autem e) consultationemve f) et ea
g) tributa non sit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VITI. # Tunc canonice: In originali sic legitur: tunc canonice
(antequam in mistino statu [statu: deest: Ed. Hinsch.] restituatur cum omni
privilegio sui honoris [suo honore: Ed. Hinsch.], et sua omnia, quae insidiis
inimicorum suorum ei ablata fuerunt, legibus redintegrentur) ticc convocari,
nec indicari poterit, nisi ipse etc. Nec inulto secus habent Ivo ot Panormia,
nisi quod loco: antequam, legunt ut Gratianus: ante.
C. IX. # Maximiliani: In vulgatis sequebatur: presbyteri, quae vox
inducta est, quia in nullo vetusto codice Gratiani ex iis, qui collati sunt,
habetur. Gratianus autem caput hoc do opiscopo, uon do presbytero
accepit.
Queat. III. C. I. * Et nocosse fuerit: Haec addita sunt ex epi-
stola ipsa, Ivone et Panormia, habonturquo infra cadum cap. Induciae.
C. IV. # ludi cantes autem: In codice Iustiniani legitur: (Jnod ita
constitutum indicantes sentire debebunt, ut in hac ratione etc.
Causa III. Quest. II. can. 8. 67) antequam : orig. Ans. G8) BCDF Ivo Decr. Pan.: in prist. restit. honore: .4>i*. 69) ab insid.: An*.
70)legib.: deest: ib. 71) nec conv. : Ans. Ivo Decr. Pan. 72) debet: Ans. 73) diiudicari: Ans. ; iudicari: Jvo Decr.; aut iudicari: Ivo Pan.
74) diludic&nd.: Ans. 75) nec omnino: ib. 76) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. 77) cogetur: orig. ; cogatur: Cod. Dst origin. 78) quae suggestiono:
AB ; quae super gestiones: in*. 79) leg. ord. : deest: Ans. 80) finis canonis: Ivo Pan. 81) Ivo Pan. IV, 48. — et praesul prius (vero c. oran. hon. :
deest): Ans. 82) primo: CKOH 83) diu: deest: Ans. 84) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Jvo Pan. 85) tunc . . . convoc. : deest: Ans. 86) Codd. coli. o. orig.
Ivo Decr. Pan. 87) aut: Jvo Decr. Pan. 88) vel sex: deest : CDE Ivo Decr.; aut: FH 89) in legitima et canonica: Ans. ; temp. couc. lc£. et can. destinatum:
Ivo Pan. 90) Codd. et Edd. coli. o. 91) ABEQH; fiunt: C 92) Codd. coli. o. pr. D |j can. 9. 93 ) fragm. Ep. Pelagii I. (555 — 60) — Jaffe no. 652. — Coli. tr.P.
I, 54, 24. 94) Codd. coli. o. 95) qui: CoU. tr. P. 96) add. : presbyteri: E<ld. coli. o. pr. Bas. 97) Codd. coli. o. Coli. tr. r. 98) CDF Ed. Bas. Coli. ir. P.;
deest: AB 99) Bupradicto patrimonio: AB 100) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 101) nostro: AB 102) ABCD Edd. Arg. Bas. Nor, Ven. I. II.
Causa III. Quest. III. 1) sunt: EH 2) Codd. coli. o. pr. .4 || can. 1. 3) Caput Psendois.; ap. Hinschtus c. 9. p. 486. — Jaffe no. CLVIII. — Ans.
III, 55. (53. can.: si quis episcopus): Ivo Decr. VI, 335. (can. contin.); Ivo Pan. IV, 98. 4) quis: Ito Decr.; add.: autem: Ans. 5) Codd. et Edd. coli. o. Ans.
6) add. : et: orig.; et: deest: Codd. orig.; — ind. expetenti: EOII 7) sibi: deest: orig. Ans. Ico Pan. || can. 3. 8) Codd. coli. o. — Caput Pscudois., — cf.
cone. CaiViag. III. c. 7.; hist. trip. I. 7. c. 9. Theod. Cod. I. 2. t. 7. c. 1. 2. - ap. Hinsch itis c. 15. p. 489. — Jaffe no. CLVIII. — Burch. I, 180. (can. contin.);
Ans. III, U8. 119.: Ivo Decr. V, 296. (can. contin.); Alger. II, 52. 9) constitutas: CD Ivo Decr. 10) en.: deest: Algtr. 11) inperitorum: ADF Edd.
coli. o. pr. Bas.; Turrecrem. — Ivo Dccr.; inperatorura: B Ed. Lugd. II. Alger.; inimicorum: EOH Ed. Bas.; add.: inproborum: Eli; omnium: O
12) et: Alger. 13) quia . • . sacerd. : deest: ib. 14) Ivo Pan. IV, 102. (can. contin.) 15) ABCF Ivo Pan.; add.: vero: DEOH Edd. coli. o. 16) so plenitor
armare contra insidiatores valeant et preparare: Alger., ubi hic est finis canonis. 17) prep. unlveraosque: leo Decr. || can. 3. 18) Caput Pscudois. ap.
Htnschius c. 3. p. 126. — Jaffe no. LXI. — Burch. XVI, 30. (can.: litigantibus iudex; can. cont.); Ans. III, 56. (54. contin.); Ito Decr. VI, 317. (ut ap. Burch.) ;
Jvo Pan. IV, 103.; Ooll. tr. P. I, 11, 2. (ut ap. Burch.); Alger. II, 60. 19) quirendum: AB; quaerendum: Burch. 20) propere: orig. Iro Pan. ; proproporo:
Codd. orig. 21) phrasis ex c. 34. Apost. desumla |( can. 4. 22) Haec Palea deest: Codd. coli, o.; in P manu post seculi in mara. scripta est 23) Caput Pseudois.
ap. Hinschtus c. 19. p. 505. — Jaffe no. CLXIl. An*. II, 7G. (can.: monentes instruere; contin.); Ito Decr. V, 287. (can. cont.); Ivo Pan. IV, 101. 24) add. *
enim: orig. Ana.; autem: Jvo Pan. 25) in criminalibus (criminales: Ans.) episcopis: orig. Ans. 26) si nec. fuer. : deest: Ivo Decr. Pan. 27) l. 1. Cod. (3, 11.)
28) A CBFOH orig.; poscerentur: 21; posceretur: D 29) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. 30) ibid. c. 2. sed mutata verborum serie 31) Codd.
coli. o. pr. D Ed. Bas. 32) Codd. coli. o. 33) improbanda: orig. 34) quia: AB; deest: C 35) ib. c. 5. 36) Codd. coli. o. 37) Codd. ct Edd. coli. o. ;
sive ea : orig. 38) Codd. coli. o.
611
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. III. IV. c. 1—5.
612
nec petita quidem , eam dare336 cuiquam non licebit eadem ratione,
qua nec40' in iudiciis cognitionum inperialium dilatio tribui solet.
§. 3. A indice 41 procedente dilationem postulari non conuenit 42,
etiam si utraque parte presente tribuatur, cum non alias, nisi
causa cognita, indxdgeri queat, et cognitio causae non interpella-
tione plenaria434-, sed considente4*1 magis iudice legitime colliga-
tur, ut si forte dilationis peticio inprobata fuerit, suscepta questio
per sententiam iudicis dirimatur. Constitutione nouell.45m
septima, in collatione VIII.*6" §• 4- Libellum uero non
alias actor dirigat, nisi prius et in ipsum, quem dicit obnoxium,
et in negotii executorem exponat cautionem, se uel intra duos
menses litem contestaturum, uel omne dampnum ei, qui conueni-
tur, contingens restituturum*'10. In coli. E48?:
III. Pars. §. 5. Offeratur ei, qui uocatur in 49 'i iudicium,
libellus, et exinde pr ebitis sportulis, data 50 fideiussione, XX. die-
rum gaudeat induciis, m51r quibus deliberet, an cedat 52 5, an con-
tendat, atque alium iudici 631 petat sociari, «e/34»1 recuset eum,
nisi sit ille, qucm6bv ipse 50 iam alio recusato petiuil 57 w. Denique
presens interrogetur, an hoc tempus 58x transierit t Quod non
modo ipsius 59 v responsione, sed etiam 30 libelli641 manifestetur
subscriptione, quam in initio facere debet. Litis ergo 63 contestatio
contra hoc indultum63 habita pro nichilo est. Constit. nou. VI.
in Coli at. VI. 64 aa : §.6. Quod fieri non debet, nisi actor satis-
dederit, certam promittens quantitatem se daturum, st651»1» non
excquatur, aut exequens non uincat causam. Si ergo66cc post
tempus61 dd pr est itulum66 ee intra decem dies reo presente non
occurrat, dimittatur reus exacto eo, quod promissum est, et si
quid plus circa litem inpendisse cum taxatione 63 iudicis iurauerit.
[§. 7. Exceptio fori70** dilatoria est, atque ideo in initio litis
debet opponi et probari. Peremptorias autem exceptiones,
ut sunt prescriptiones longi temporis, sufficit in initio litis
contestari.]
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Quod ucro infames et non legitime cnniuncti ad accusationem
admitti non debeant, et qui generaliter ab accusatione remouendi
sint, multorum auctoritatibus claret.
Ait enim Iginus Papa, [epist. II.]1:
C. I. Infames eos, qui sunt bonae famae, accusare
non possunt..
Alieni erroris societatem sectantem3, uel a sui propositi
tramite recedentem3, aut apostolicae sedis iussionibus4
inobedientem suscipere non possumus5, nec inpedire6a
recte credentes, uel sanctorum Patrum iussionibus obtem-
perantes permittimus, quia inter fideles et infideles magna
debet esse discretio.
C. II. Qui legem suam sponte transgreditur, ante suam
reuersionem recte agentes accusare non potest.
Item Anacletus in primo decretali 7a.
Beatus8 predecessor noster Clemens, uir apostolicus et
spiritu Dei9 plenus, una cum reliquis sanctis collegis suis
statuit dicens : Accusandi10 uel testificandi licentia denegetur
his11, qui Christianae religionis et nominis dignitatem, et
suae legis uel12 sui propositi normam aut regulariter13 pro-
hibita neglexerint14. Transgressores enim sponte legis suae,
eiusque 15 uiolatores16b, apostatae nominantur. Omnis
enim17 apostata refutandus est ante18 reuersionem suam,
nec19c in accusationem20'1 recte agentium aut21 testimo-
nium220 suscipiendus est23.
C. III. A suo proposito discedentes fiunt24*- infames.
Item Pius Papa, [epist. I.]25
Si quis28 uero a suo proposito retrorsum exorbitauerit,
et iussa27 b apostolicae sedis libenter28 transgressus fuerit,
infamis efficitur. Reprobari ergo oportet eorum29 redargu-
tiones, qui in recta fide suspecti sunt. Fides30 autem et
conuersatio primum31 scrutanda est, et denuo32c qui inre-
prehensibiles aparuerint sunt recipiendi, et non prius.
C. IV. Incestuosi non33* legitime coniuncti sacerdotes uel344>
legitime coniunctos accusare non possunt.
Item Calixtus Papa [ad Episcopos Galliae, ep. II. c. 4.] 35
Consanguineorum36 coniunctiones nec legitimae sunt,
nec manere possunt, sed37 sunt repellendae. §. i.38c Quis-
quis ergo non legitime coniunctus 39, uel absque dotali titulo
ac benedictione sacerdotis constat40 copulatus, sacerdotes
uel legitime coniunctos criminari, uel in eos testificari
minime41 potest, quoniam omnis incesti macula pollutus
infamis est et accusare supradictos non permittitur. Non
solum ergo42 hii repellendi4311 sunt et infames efficiuntur,
sed etiam omnes eis consentientes44. §. 2. Similiter de
raptoribus, uel eis, qui seniores inpetunt, fieri censemus.
Hos45 enim460 seculi leges interficiunt, sed nos47 misericor-
dia preeunte sub infamiae nota ad penitentiam recipimus.
C. V. Qui non sunt recipiendi in accusatione.
Idem [in eadem epistola]48.
Conspiratores in nullius accusatione sunt recipiendi,
nec eorum uel anathematizatorum49 uox ullum nocere aut
ledere50a potest.
EDITIO ROMANA.
Causa III. Que st. III. c. 4. h) dari i) ne ... quidem k) planaria 1) considerante m) novell. : deest n) VII.
o) restit. in duplum p) coli. V. const. 6. q) ad r) in: deest s) delib. cedatne t) iudici ne alium u) an v) ille sit is
w) petierit x) tempus litis y) ex ipsius z) ex libelli aa) Ibidem bb) si litem cc) igitur dd) tempus a se
ee) constitutum — Qu est. IV. c. 1. a) impetere — c. 2. a) prima b) violat., et recedentes, c) non d) accusatione
e) testimonio — c. 3. a) sunt b) iussum c) deinde — c. 4. a) et non b) et c) Et infra cap. 5.: §. 1. d) reiiciendi
e) ergo — c. 5. a) vel accusare
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Exceptio fori: Postrema haec pars abest a picrisque vetustis J Eadem autem verba leguntur iufra ead. q. 6. c. Si quis episcoporum. §. Ex-
oxemplaribus. Iu uno autem est in margine cum hoc titulo: Olossa Ioaimis. \ ceptio. et ibi sunt in omnibus antiquis codicibus.
Causa III. Quost. III. can. 4. 39 ) Codd. coli. o. — orig. 40) Ut. 41 ) I. c. c. 4. 42) postulare : EH 43) Coid. coli. 0. 44) Codd. et Edd. coli. o. pr. D
45) Codd. coli. o. 46) ib. — Xov. 96. c. 1. — Cod. Ut. de litis contest. (3, 9.) Audi. Libellum 47) Codd. et Edd. coli. 0. pr. Lugdd. 48) Codd. coli. o. ; VI. : EOH. —
Nos. 53. c. 3. — Cod. ib. Anlh. : Offeratur. 49) Codd. coli. o. Turrecrem. 50) aid. : vel: EOH; add.: ot: orig. 51) Codd. coli. 0. 52) Codd. ei Edd. coli. o.
03) Codd. coli, o.; iudici ve: orig. 54) ib. orig. 55) ib. 56) ipse: deest: AB; et ipse: D Edd. coli. o. 57) Codd. et Edd. coli. o. 58) ib. 59) ib. 60) et:
deest: EOH 01) Codd. et Edd. coli. o. 62) vero: Edd. coli. o.pr. Eas. 63) privilegium: oi-ig. 64) Codd. coit. o. Nos. 53. c. 1. Cod. Ut. de iilat. (3, n.)
Auth. Quod fieri 65) Codd. et Edd. coli. o. 66 ) Codd. coli. o. 67) Codd. et Edd. coli, o.; temporis: EOH 68) BDEFOH Edd. coli. o. : constitutum : C;
pristinum: A 69) testatione: AB 70) S- 7. deest: EFH
Causa III. Quest. IV. can. 1. 1) Caput Psendois. — cf. supra c. 23. C. II. m. T. — ap. Hinschius c. 6. p. 115. — Jaffe no. XXXIU. — Ans. II, 16, (17.);
Jvo Pan. IV, 70. 88.: Coli. ir. P. I, 7, 3. 2) acet.: deest; orig.; sed exstat in Coti. orig. Est; — societate maculatam: Ans. 3) add.: voluntarie: lvo 88.
4) institutionibus : EOH Ed. Eas. ; sacris patrum regulis ot constitutionibus t Jvo Pan. 70. 88. 6) add. : nec debemus : Jvo 70. 88. : finis canonis : ib. 6) AEDF
orig. Ans. Coli. tr. P. " »"•" — l .... . - • - - — ' -
Coii. tr. P. 1, 2, 1. -
II) omnibus: orig.,
eiuequo: deest: lvo Pan. 16) Codd. et Edd. coli. o. orig i Ans. Jvo Coli. tr."p. ~17) autem: Ans.; deest: lvo ~ 18) ante . . .'suam:' deest: orig. Ans. lio
IJ) Codd. coli. o. Codd. orig. Jvo Coli. tr. P . 20) AB DEO lvo Coli. tr. P. 21) add.: in: EO; aut teat. : deest : Ans. 22) Codd. coli. 0. lvo Coli. tr. P. 23) est:
deest: orig. \\ can. 3. 24) Codd. coli. o.pr.D 25) Pelagius: ABC; Caput Psendois., cf. Statutt. eccl. an t. c. 52. — ap. Hinschius c. 4. p. 117. — Jaffe no. XL. —
Coli. tr. r. 1, 8, 2. — Ans. III, 4. a Corr. et Jl. citatur, sed in cod. coli, nihil invenimus. 26) si quis a vero prop. : Edd. coli. o. pr. Bos. — Corr. 27) Codd et
Edd. coli. 0. tny. 28) violenter: AH; deest: orig. 29) eteor.: AB 30) Fides ... prius : d«s(: ib. 31) prius: COH Ed. Bas. 32) CDF orig. Coli tr. P. —
Coir- Jl can' 4- 33) Codd. coli. o. pr. DF 34) Codd. coli. o. 35) Caput Pseudois. — cf. couc. Aurei. IIX c. 10.; conc. Turon. II. c. 20. ; Statutt. eccl. ant. c. 101.;
conc. Cai th. VII. c. l — ap. Hinschius c. 16. p. 140 .—Jaffe no. LXX. — Burch. VII, 1. (can.: coniunctiones autem); Coli. tr. P. I, 14, 7. 8. (can.: leges ergo
infames) 30) talium euim : ong. Burch. Coli. tr. P. 37) sed : deest: AB 38) Codd. coli. o. orig. Burch. Coli. tr. P. - lvo Decr. IX, 23. - 39) add. : est : orig.
Burch. Coll.tr. P. 10) add : iv.se. - Burch. 41) non: iro; deest: AB 42) ergo: deest: Burch. 43) Codd. et Edd. coli. o. pr. D (pellendi) 44) finis canonis:
- 1100 <?> :„CoU\ tr- P- „ 46> Codd- et Edd. coli. o. ; vero : lvo 47) add. : tales : EOH Ed. Bas. || can. 5. 48) Caput Pseudois. — cf. conc. Carth. hab.
secus1- orig hoF FFl>isd"u‘ c' 9' p' 138, — Iv0 D,cr' VI> S46‘ conspirationum vero) 49) anathematum: oi-ig. 50) Codd. et Edd. coli. o. Corr.; aut
513
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. IV. V. c. 1-3.
514
C. VI. De eodem.
Item Stephanus Papa, [epist. II.] 51
Nullus anathematizatorum52 suscipiatur, nec a quoquam
credantur53 que ab eis dicuntur54 uel conscribuntur. Eos
dico anathematizatos esse, quos episcopi suis55 scriptis ana-
thematizauerunt, aut eorum statuta anathematizant.
C. VII. Anathematizati fideles accusare non possunt.
Item Fabianus Papa, [ep. I. ad ecclesiae ministros]56.
Omnes, quos sanctorum Patrum statuta tam preteritis
quamque57 1 futuris temporibus anathematizant, submoue-
mus, et ab omni58 fidelium accusatione alienamus.
C. VIII. Clericus, qui episcopum accusauerit, infamis efficitur.
Item Stephanus Papa, [epist. II. c. 8.] 69
Clericus uero60, qui episcopum suum accusauerit, aut61
ei insidiator extiterit, non est recipiendus, quia infamis
effectus est, et a gradu debet recedere, ac62 curiae tradi
seruiturus63.
C. IX. Infames et exules fiant qui episcopos persecantur6*.
Item Alexander Papa, [epist. I. c. i.]65
Hii qui episcopos661* persecuntur et amouere67 nitun-
tur iniuste contra apostolicam auctoritatem, etsi68 a morte
prohibentur69, dicente Domino70: „Nolo mortem peccatoris,
sed71 ut conuertatur et uiuat,“ perpetua tamen procul du-
bio725 notantur infamia, et exilio digni iudicantur finitimo;
de quibus a temporibus apostolorum et infra73 c tenemus,
atque decreta habemus, eorum 74 d accusandi episcopos uel75
testificandi in eos uocem obstruimus, quos non humanis76,
sed diuinis actibus mortuos 77 e scimus.
C. X. Detractores et inimicorum auctores episcopos
non accusent™.
Item Zepherinus Papa [ep. I. ad Episcopos Sicilienses]79.
Detractores80, qui diuina auctoritate eradicandi sunt, et
auctores81 inimicorum ab episcopali submouemus accusa-
tione uel testimonio.
C. XI. 82 Infamis uel sacrilegus religiosum Chmtianum
accusare non potest.
Item Euticianus Papa, [ep. II. ad Episc. Siciliae]83.
Nulli umquam34 infami aut851 sacrilego de quocumque
negotio liceat aduersus religiosum Christianum (quamuis
humilis86 seruilisque persona sit) testimonium dicere87, nec
de qualibet ratione880 uel89 inscriptione Christianum90 in-
petere.
Gratian. Notandum uero est91 c, quod aliud sit excommu-
nicatio, et aliud anathematizat io.
Unde Iohannes VIII. scribit cuidam Episcopo "a*:
C. XII. Aliud est excommunicatio, aliud anathematizatio.
Hengiltrudam uxorem Bosonis93 noueris non solum ex-
communicatione, que a fraterna societate separat, sed etiam94
anathemate, quod ab ipso corpore Christi (quod est ecclesia)
recidit, crebro percussam955.
Gratian. Unde datur intelligi, quod anathematizati intelli-
gendi sunt non simpliciter a fraterna societate omnino separati ,
sed961 a corpore Christi ( quod est ecclesia).
QUESTIO V.
GRATIANUS.
Quod uero testes de domo accusatorum producendi non sint,
et quod inimicorum uox audienda non sit, multorum auctoritati-
bus monstraturi a.
Ait enim Calixtus Papa , [ep. II. ad Episcopos Galliae]'-:
C. I. Consanguinei uel9* familiares aduersus extraneos
testimonium non dicant.
Consanguinei accusatores45 aduersus extraneos5 testi-
monium non dicant, nec6 familiares, uel7 de8 domo9 pro-
deuntes, sed, si uoluerint et inuicem consenserint, inter se
parentes testificentur10c, et non in alios11.
C. II. Nuper inimici accusatores uel testes esse non possunt.
Item Anacletus Papa, [epist. III. c. 5.] 12
Accusatores 13 et testes14 esse non possunt, qui ante15
hesternum diem aut nudius tertius inimici fuerint161, ne
irati nocere cupiant, ne175 lesi se18 ulcisci uelint. Inoffensus
igitur19 accusatorum et testium affectus querendus est, et
non suspectus.
C. III. De eodem.
Item Simacus Papa, [in V. Sinodo Romana, sub
ipso habita]20.
Accusatoribus21 uero inimicis, uel de inimici domo pro-
deuntibus,uel qui cum inimicis morantur221, aut suspectis235,
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. IV. c. 7. a) quam — c. 9. a) ep. suos* b) procul dubio : decst c) infra ista d) quibus eorum
e) mortuos esse — c. 11. a) atque b) re actione c) est: deest — c. 12. a) Ioannes Papa b) percussam esse —
Quest. V. a) probatur — c. 1. a) et b) accusatoris c) tantummodo testific. — c. 2. a) fuerunt b) vel — c. 3. a) im-
morantur b) suspecti
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. IV. C. IX. * Suos: Vox ista abest a pleriaque manuacrlptia
et originali, sed ob glossam non est sublata.
C. XII. * Epistola haec Ioannis VIII. non est inventa. Verum Nico-
laus I. in concilio a se Romeo habito de Metensi synodo penitus abolenda,
cap. ult. narrat, hanc Engeltrudam bis & se fuisse anathemate percussam.
Cuius mulieris Angitia, ob quae iustisslme hanc poenam tulit, refert Regino
lib. 2. Chronicorum. Potuit autom tempore Ioannis VIII. vivere haec
femina, quoniam Hadrianus IT., qui inter Nicolaum I. et Ioannem vrn .
intercessit, quintum sui Pontificatus annum non implevit.
Causa III. Quest. IV. can. 6. 51) Caput Pseudoisid., cf. conc. Carth. VII. c. 1. — ap. Hinschius c. 7. p. 185. — Jaffe' no. XCV. — Ico Pan. IV, 71.
62) enim anathema: orig. 53) credatur: orig. Ivo; credantur: Codd. orig. 54) vel dic.: orig. Ivo 55) sui: Ivo\\ can. 7. 55) Caput Pseudois. — ap. Hinsch.
c. 5. p. 158. — Jaffeno. LXXV. — Ans. III, 16. {can.: omnes qui rectam; cont); Polyc. V, 1, 15. (ut ap. Ans.) 57) ABCEFH Polyc.; tam: 0; quam*
cunque: orig. 58) omnium: ABD || can. 8. 69) idem (item: 0) Fabiauus: EOH; Caput Pseudoisid., cf. Thcod. Cod. I. 16. t. 2. c. 39. — ap. Hinschius c. 11.
p. 186. — Jaffe no. XCV. — 60) ergo: orig.; vero: Cod. Dst oria. 61) vel: AB 62) aut: orig. G3) serviendus: orig.; serviturus: Cod. Det orig. ||
can. 9. 64) qui episcopos iniuste persecuntur infamia et exilio digni iudicantur: C 65) Caput Pseudois., ap. Hinschius c. 5. p. 96. — Jaffe no. XXIII. —
Ans. III, 7. (can.: si modo quisquam; cont.) 60) ADCDF Edd. Arg. Aor. Ven.; hi qui eos: orig. Ana. 67) admovere: orig.; amovere: Codd. orig. 68) ai:
orig. Ana. 69) prohibeantur: ABEOH 70) Eeech. c. 33. v. 11. 71) add.: magis: H Ed. Bas. 72) Codd. et Edd. coli. o. 73) ib. 74) (b. orig. Ans.
Ib) et: AB 76) ab humanis: D Edd. coli. o. pr. Lugdd. IT. III. 77) Codd. coli. o. |l can. 10. 78) Detract. ab episcopali submoveantur accusatione vel
testimonio: C 79) Caput Paeudoiaid. — cf . Statutt. eccl. antiq. c. 46. — ap. Hinschius c. 3. p. 131. — Jaffe no. LXVII. — Awa. ded. III, 44. (49. cont.); 89.
(104. cont.); Ana. III, 35. (62. cont.); Ivo Decr. V, 245. (can.: patriarchae vel: contin.) 80) add.: quoque: Ivo 81) auctoritate: AB: actores: CE Edd. Lugdd.
Corr.; fautores: Ans. 82) in AB ordo canonum sequentium talis est ; in AD sequitur canon qui infra qu. 5. c. 9. invenitur cum rubrica: Quos leges saeculi
non admittunt episcopos accusare non possunt; deinde in A: can. 9. infra l. c Item Euseb. papa: constituimus cum omn. etc. ; rubrica omissa; in B tamen :
can. 7. infra l. c. cum rubrica: accusationes quas leges saeculi non asciscunt a clericis repelluntur.; deinde c. 9. 1. c. cum rubrica: Infames qui ad sortilegos
et divinos concurrunt nec accusatores nec testes esse possunt. Tunc demum in AB exstat can. XI. sequens |[ can. 11. 83) Julianus: A; deest: B; — Caput
Pseudois. — cf. Paul. Sent. I. 1. t. 2. §. 1. cum inter pr. — ap. Hinschius c. 6. p. 211. — Jaffe no. CIV. — Regin. Appdx. III, 31. (ex conc. Carthag. c. 7.); Burch.
XVI, 11.; Ans. HI, 25. (24. contin.); Ivo Decr. VI, 333. (can.: haeretici omnes); Iro Pan. IV, 92.; Caes. V, 35. 84) quandoque: Reg. Burch. 85) Codd. et Edd.
coli. o. Ivo Decr. 86) add. : abiecta : Edd. coli. o. pr. Arg. 87) dare : Ivo Pan. 88) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. 89) aut : Reg. ; deest: Burch. 90) eundem : Rea.
91) Codd. coli. o. H can. 12. 92) BCDF — fragm. ep. deperditae Ioannis VIII. scr. ao. 878. Liutperto AE. Mogunt. — Jaffe no. 2391. — Ito Decr. XIV, 51.; Coli,
tr. P. I, 63, 3. 93) Bonosis: AB; Bolonis: Ivo 94) et: Iro Coli. tr. P. 95) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 96) Codd. coli. o.
Causa III. Queat. V. 1) Codd. coli. o. || can. 1. 2) Caput Pseudoisid. ; cf. conc. Carth. h. a. 427. c. 7. — ap. Hinschius c. 17. p. 141. — Jaffe no. LXX. —
Burch. I, 171. (can.: omnes ergo qui; conto:.): Ans. III, 55. (can.: rimandae sunt; cont.); Ito Decr. V, 289. (ut ap. Burch.; cont.); Ivo Pan. IV, 85. (can.
contin.); Polyc. V, 1, 13. (ut ap. Ans.) 9 ) ABCDEF 4) Codd. coli, o.; accusatores vero: orig. Burch. Ans. Ivo Decr. Polyc.; deest: Ivo Pan. 5) eos: Burch.
Ivo Decr. 6) add.: eorum: ib. 7) nec: td. Bas.; deest: Ivo Pan. 8) add.: eadem: Ivo Pan. 9) domibus eorum: Burch. Ivo Decr. 10) Codd. et Edd. coli. o.
Burch.; add.: tantum: Ivo Decr. n) alienos; Iro Pan. J| can. 2. 12) Caput Pseudoisid., cf. Ambrosii Ep. 64. — ap. Hinschius c. 35. p. 84. — Jaffe no. IV. —
Burch. I, 162.; Ans. III, 13.; Ivo Decr. V, 239. (can. contin.); Ivo Pan. IV, 84. 13) acc. et: deest: Ivo Pan. 14) add.: autem: ib. 15) aut hestorno die: orig. ;
ante hesternum diem: Cod. Par. 3852 orig.; in proximo facti sunt inimici: Burch. 16) A orig. 17) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. (aut ne): — Burch. Ans.
Ico Pan. 18) se: deest: orig. Ito Pan. 19) ergo: EOH Ito Decr. |[ can. 3. 20) Caput Pseudoisid., petitum ex Paul. Sent. I. 6. t. 15 f. 1.; conc. CJialced. c. 27. et
syn. Symm. L c. 6. — ap. Hinschius p. 676. — Jaffe post no. CCIH. — 21) De accus. ; BD 22) Codd. et Edd. coli. 0. or*y. 23) Codd. coli. o.
Corpus iur. can. Ed. Friedberg . 33
515
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. V. c. 4—10.
516
non credatur, ne irati nocere cupiant, ne lesi ulcisci se uelint.
$>. t.2Jc Si quis hec, que hodie in25 hac26 sancta sinodo
prohibita sunt, infringere temptauerit27*1, aut uoluntarie
transgredi presumpserit28®, si clericus est, gradu proprio
penitus29 careat, si uero monachus aut30 laicus fuerit, com-
munione priuetur, et si non emendauerit uicium, anathemate
feriatur. Secretas uero insidias uel manifestas pontificibus
a quibuscumque illatas, uel ea, que huius sanctae sinodi
sententia conplectitur, si quis ad ecclesiasticam31 ( pertulerit
noticiam, potiatur honore, et hi, qui aduersa eis moliuntur,
sicut a sanctis Patribus dudum statutum est, et hodie sino-
dali et apostolica auctoritate firmatum32®, penitus abician-
tur, et exilio suis omnibus33 sublatis perpetuo tradantur.
C. IV.34 Qui non possunt esse accusatores uel testes.
Item Pontianus sanctae e/35 uniuersalis ecclesiae Episcopus,
[epist. II. omnibus Christianis]36.
Suspectos, aut37 inimicos, aut facile litigantes, et eos,
qui non sunt bonae conuersationis, aut quorum uita est
accusabilis, et qui rectam non tenent et38 docent fidem,
accusatores esse39 et testes antecessores49* nostri41 apo-
stoli42* prohibuerunt et nos eorum43 auctoritate submoue-
mus atque temporibus futuris excludimus.
C. V. Ab accusationibus 44 clericorum repellantur, quos leges
seculi non arhhnittunt.
Item Eusebius Episcopis Galliarum, [epist. I.]45
De accusationibus46 clericorum47, super quibus man-
dastis18, scitote, a tempore apostolorum in hac sancta Urbe
seruatum esse48, accusatores et accusationes, quas extera-
rum59 consuetudinum leges non asciscunt, a clericorum ac-
cusatione submotas51. Et infra: Idcirco et52 nos sequentes
Patrum uestigia pro saluatione seruorum Dei quascumque
ad accusationem personas leges publicae non admittunt63,
his inpugnandi alterum et nos licentiam submouemus, et
nullae accusationes a iudicibus audiantur ecclesiasticis, que
legibus seculi prohibentur54.
C. VI. Alienigenae, et quos diuinae uoces mortuos appellant,
episcopos accusare non possunt.
Item Pelagius Papa [II. Episcopis Italiae]55.
Canonica sanctorum Patrum statuta56 sequentes57* ac
roborantes, omnes infames, cunctosque suspectos, uel inimi-
cos, et eorum585, qui non sunt eorum gentis, uel quorum
fides59, uita et libertas nescitur, et qui non sunt bonae con-
uersationis, uel quorum uita est accusabilis, ab omni accusa-
tione episcoporum funditus submouemus. Similiter et
omnes, quos diuinae leges mortuos appellant, submouendos
esse ab eadem accusatione et publicae penitentiae submit-
tendos iudicamus.
C. VII.60 A clericis repelluntur accusationes, quas leges
seculi non adseiscunt61.
Item ex Sinodo Romana, sub Adriano Papa habita 62*.
Accusationes et accusatores, atque eorum63 negotia,
que seculares non adseiscunt leges, diuina ac sinodica
funditus a clericis repellere64* auctoritate censemus, quia
indignum est superiores65 pati ab inferioribus que inferiores
ab eis pati66 despiciunt.
C. VIII. Nec seruus, nec libertus, nec infamis episcopos
accusare presumant.
Item Stephanus Romanae ecclesiae Episcopus omnibus
Episcopis, [ep. II. de accusationibus sacerdotum, c. 3.]67
Accusatores68 et accusationes, quas leges seculi non
admittunt69*, et antecessores nostri prohibuerunt, et nos
submouemus. Nullus alienigena705 aut accusator fiat eorum,
aut iudex71. Unde et de Loth scriptum est72: «Ingressus
es ut aduena, numquid ut iudices?" Accusator autem
nostrorum73 nullus sit seruus aut libertus, nullaque suspecta
aut infamis persona.
C. IX. Infames, qui ad sortilegos 74 et diuinos concurrunt 75,
nec accusatores, nec testes esse possunt.
Item Eusebius Papa, [epist. III. ad Episcopos Thusciae]76.
Constituimus77 cum79* omnibus, qui nobiscum sunt,
episcopis805, ut homicidae, fures, malefici, sacrilegi, ra-
ptores81, adulteri, incesti82, uenefici, suspecti, criminosi,
domestici, periuri83, et qui raptum fecerunt, uel84 qui850
falsum testimonium dixerunt86, seu qui ad sortilegos87
diuinosque88 concurrerint896, similesque90 eorum, nulla-
tenus ad accusationem uel ad testimonium sint91 admittendi,
quia infames sunt et iuste repellendi, quia funesta est
eorum uox.
C. X. Suspecti aut gratiosi ad accusationem non admittantur.
Item Iulius Papa, [in rescripto ad Orientales, c. 33.] 92
Similiter in93 prefixa94* sinodo est decretum, ne su-
specti, aut infames, aut95 criminosi, aut96 gratiosi, aut975
calumpniatores, uel affines, aut scelerati, aut facile litigantes
suscipiantur accusatores, sed tales, qui careant omni98
suspicione99.
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. V. c. 3. c) Et infra: §. 1. d) praesumserit e) tentaverit f) ecclesiae g) firmatur — c. 4.
a) et antecess. — c. 6. a) stat, ne columnae sanctae ecclesiae vacillent sequentes b) eos — c. 7. a) repelli — c. 8. a) re-
cipiunt b) enim alienigena — c. 9. a) iterum, firmantes cana78 Patrum statuta, cum b) episc., sicut dudum decretum
reperimus c) qui: deest d) concurrerunt — c. 10. a) iam praefixa b) vel
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. V. C. IV. * Apostoli: Sic est emendatum ex Vaticanis
codicibus. Antea enim legebatur: Aposiolici Originale autem impres-
sura sic habet: et antecessores nostri apostolica repulerunt auctoritate et nos
submovemus, atque futuris, ctc.
C. VII. * Caput hoc et c. Neminem, infra ead. q. 6., qnae citantur ex
synodo Romana, exstant in capitulis Hadriani; ea autem expressiuB etiam
appellatur synodi nomine infra 5. q. 3. in pr.
Causa III. Q u 68 1 V. c a n. 3. 24) Codd. coli. o. — Hinsch. p. 677. 25) in : deest: orig. 26) hac : deest: Edd. coli, o., ita ut R. immerito a Corr. inser-
tum esse putaverit. 27) Codd. coit. o. 26) ib. 29) pcn. : deest: AB 30) vel : EGH 31) Codd. coli. o. orig. 32 ) Codd. et Edd. coli. o. 33) add.: sibi: EQH Ed. Bas.
34) hoc loco in AB sequitur c. 10. infra || can. 4. 35) et: deest: ABH 3G) Caput Pseudois., haustum ex Pauli Seut. I. 5. tit. 15. §. J. ct conc. Carthag. hab. ao. 421.
c. 6. — ap. Hinschius c. 9. p. 149. — Jaffti no. LXXIH. — III, 16. (15. can. contin.); Coli. tr . P. I, 16. c. unie, (conti n.') 37) et: orig.; aut: Codd. orig .
33) aut: orig.; ct: Codd. orig. 39) esse et test.: deest: orig Ans. Coli. tr. P. 40) Codd. coli. o. 41) nostri: deest: Edd. coli. o. pr. Bas. 42) apostolici: Edd. coli.
- - V- ' — * - ...V .V. liy IU JIVOH o. 1*. |l UUU.U. ,lO) movi. •»» .X UCCOl , w u,
unde Nycolaus scribit Michaeli Inp. — Caput Pseudois., cf. conc. Carth. hab. ao. 421. c. 6. — ap. Hinschius v. 730. — Jnffe no. CCXXIX. — A«s. III. 59. (63
mu. contin.) 50) instituta: AII 57 iCodti. ci Edd. coli. o. 58) Codd. coli. o. pr. D (et eor. : deest} ; et: deest: /B ’ 59) addi cuEH~W) hoc locoin B segunnilir
can. qni m/ra exstant c. 15. ei seqq. || can. 7. GI) admittunt: EO 63) c. 11. inter capituln Hadriani ap. Hinschius p. 760. — cf. Bcned. Lee. III, 307. et cap.
Herardi Taran, c. 102. “■ * “ ,a‘ — <■ - • ' - C — — - — . r — 1 . - - r
ilis. III. in fine c. 9. (Stephanus; can.: nitra prnv. termin.) cf. ib. III, 20. (19. ex C. Nicaeno). 63) earum : orig. Bcned. Lee.; eorum :
517
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. V. c. 11-15.
518
C. XI. Qui inimicitiis studet et 100 a facile litigat, nec accusator,
nec testis esse potest.
Item Felix Papa, [II. epist. I. c. 14.] 101
Nullus seruus, nullus libertus, nullus infidus1023, nullus
criminibus inretitus, nullus calumpniator, nullus, qui inimi-
citiis studet, nullus frequenter litigans 103 c, et ad accu-
sandum104 uel detrahendum facilis1053, nulla infamis per-
sona, uel omnes, quos ad accusanda106 publica crimina leges
publicae non admittunt, permittantur episcopos accusare.
C. XII. Familiares, suspecti, de domo 107 prodeuntes, nnn
recipiantur in accusatione.
Item Calixius Papa, [epist. II. ad Episcopos Galliae]108.
Accusatores109 uel testes suspecti non recipiantur, nec110
familiares uel de domo prodeuntes111, nec etiam con-
sanguinei accusatoris aduersus extraneos testimonium
dicant, quia propinquitatis et familiaritatis ac112 domina-
tionis affectio ueritatem inpedire solet119. Amor carnalis et
timor114 atque auaritia plerumque sensus hebetant humanos,
et peruertunt opiniones, ut questum pietatem putent, et
pecuniam quasi mercedem prudentiae.
C. XIII. Qui inimici uel suspecti sunt, et qui odio quoslibet
insequuntur, ab accusatione remoneantur ll°.
Item Gelasius [Papa II. epist. VIII. c. 4.]1161
Omnes, qui aduersus Patres armantur, ut Patrum in-
uasores117b infames esse censemus. Horum118c igitur1193
uiciorum auctores uel patratores non sunt in accusatione120
pontificum recipiendi, sedm penitus repellendi122, quoniam
iubent canonica decreta Patrum, ut accusatio uel testimoni-
um eorum, qui odio quoslibet secuntur1230, uel qui inimici
aut suspecti habentur, nullo modo recipiantur.
[PALEA124.
C. XIV. De eodem.
Item Pascalis Papa125*:
Nulli episcoporum ab accusatione sua repellere liceat,
quos ante, quam** ab eis inpeteretur126, a sua communi
familiaritate neglexerit separare.]
Gratian. Quod uero inimici ab accusatione prohibentur^ a,
inde est, quia eorum calliditate innocentia frequenter obprimi solet.
Sed cum Athanasius suae cathedrae reddi precipitur, quia de
inimicitia sui patriarchae conquestus est, patet, quod etsi mani-
festa sunt crimina alicuius, non tamen accusatione inimici con-
dempnandus est.
Unde Nicolaus scribit Michaeli Inperatori [in epistola,
quae incipit: „ Proposueramus."] 123 a
C. XV. Qui inimici sunt, iudices esse non possunt.
Quia1290 suspecti et inimici iudices esse non debeant,
et ipsa ratio dictat, et plurimis probatur exemplis.
§. 1. Nam quid gratius et amabilius dare quis inimico potest,
quam si ei ad inpetendum commiserit, quem ledere forte
uoluerit? Quod prouide Constantinopolitana sinodus cano-
num suorum sexto* dinoscitur prohibere capitulo. §. 2. 1300
Veniamus1313 et ad S. Calcedonensem sinodum, et quid
nobis de132 Athanasio133 Pcrenorum134® referat episcopo
audiamus. Is enim antistes tertio euocatus135f, quia non
occurrit, a patriarcha suo canonice136 condempnatus ex-
titerat, sed solum quia, cum uocaretur ad sinodum, quod
inimicus 137 g esset ipse, qui iudicabat, clamauit, a S. Calce-
donensi sinodo ad causas illatas sibi examinandas reseruatur,
et nisi denuo conuinceretur133h, recipere ecclesiam propriam
iudicatur. Si 139 ■ Athanasius a patriarcha suo depositus, quia
de inimicitia eius140k conquestus est, iterato141 ad iudicium
renouandum142 dirigitur, etsi143 manifesta** sibi crimina
officiant, suae1141 ecclesiae reddi precipitur: quanto magis
Ignatius, qui non a145 patriarcha, sed ipse potius existens
patriarcha, minime debuit ecclesia propria priuari et116m ini-
micis et suspectis iudicibus decernentibus expoliari ?§. 3-147n
Veniat et facundissimus Papa noster Gelasius, hereticorum
expugnator fortissimus, et quod de Constantinopolitanis epi-
scopis143 more solito tunc egrotantibus dixit, etiam149 nunc
nobis edisserat. ,,Quero,“ inquit15"0, „ iudicium 151 p, quod
pretendunt, ubinam152 possit agitari? an apud ipsos, ut idem
sint inimici testes153*! et iudices? Sed154 tali iudicio nec
humana debent committi negotia." Quod si iudicio, ubi
idem sunt inimici qui iudices, nec humana debent committi
iudicia 155 r, quanto minus diuina, id est ecclesiastica? Qui
sapiens est intelligat. §. 4. Et reuera hinc Iustinianus
inperator pius156 legibus suis promulgasse dinoscitur,
dicens157: „Liceat ei, qui suspectum sibi153s iudicem
putat159, antequam lis inchoetur, eum recusare, ut ad alium
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. V. c. 11. a) vel b) infidelis c) qui frequent. litigat d) est facilis — c. 13. a) Pelagius
b) invas. et mactatores c) Et infra: Horum d) ergo e) persequuntur — c. 14. a) prohibeantur — c. 15 a) Nicolaus
Papa b) Quod c) Et infra: §.2. d) Veniamus ergo e) Paraenorum f) evocatus ad synodum g) inimicus suus
h) convincatur i) Quod si k) ipsius 1) tamen suae m) propria n) Et paulo post ;§. 3. 0) inquit, tamen p) ab his
iudicium q) et testes r) negotia s) sibi: deest
NOTATIONES
C. XIV. * In uno pervetusto exemplari Gratiani, a quo pleraeque
Paloao absunt, caput hoc habetur non hic, sed sup. 2. q. 7. post c. B. Petrus
et Paulus, ubi etiam citatur ex Paschali n.
** Quos ante, quam: In eodem codice legitur: quos et aute, quam
ab eis impeterentur, a sua communi familiaritate neglexerunt separare. In
aliie vero nonnullis, in quibuB haec Palea habetur hoc loco, legitur: quos
atite, quam ab eis se impetendos cognoscerent, a sua, ete. In decretalibus au-
tem non multo secus: aute, quam sc ab cis impetendum cognosceret, a sua ctc.
C. XV. # Sexto: Hic canon est sextus concilii Constantinopolitani I.
apud Graecos, qui in conciliis in quatuor volumina coniectis (nam in aliis
editionibuB abest) tomo I. bis affertur, primum in concilio ipso Constan-
tinopolitano, deinde in libello synodicarum constitutionum. Doquo capitulo
et aliis canonibus huius concilii supra dist. 22. est notatum, ot itura 4.
quaest. 1. c. Quod autem, aliquid dicitur.
** Etsi manifesta: Vera lectio est: et nisi manifesta sibi officiant
crimina, suae reddi ecclesiae praecipitur. Estque idem, quod antea retulerat
ex ipso concilio: et nisi denuo convincatur, recipere ecclesiam propriam iudi-
CORHECTORUM.
catur. Verum non est emendatum ob glossam, et quia Gratianus in verbis
Bequentibus manifeste ostendit, falsa lectione se usum esse, qui etiam quod
hic dicitur de inimicitia iudicis ad accusatoris inimicitiam transtulit. Nec
vero (quod ex tota illa actione 14. facite constat) Athanasius in ca causa
erat actor, qui restitutionem peteret, (quippe quum, licet in concilio Antio*
cheno depositus, postea tamen per Dioscorum episcopatum recuperasset,
tunequo possideret), sed Savinianus, qui post Atlianaslt dopositionem in
oius locum a mctropolitano et comprovincialibus episcopis suffectus, ab
eodem Dioscoro electus fuerat, idcoquo restitui sibi episcopatum petebat.
Iu ipso autom concilio Chalcedonensi statutum fuit, ut (quando Athanasius
diceret, so ad concilium Antiochenum ter vocatum ideo non venisse, quod
Domnus eo torapore patriarcha Antiochenus sibi inimicus esset) Savinianus
quidem maneret in episcopatu, iutcrim vero causa Athnnasii apud Maximum
tunc Antiochiae patriarcham ageretur, atque inter octo menses cognoscere-
tur, an Athanasius crimen depositione dignum commisisset, ac, nisi com-
misisse coustarct, suus illi episcopatus redderetur. Ex quo toto facto Nico-
laus partem illam accepit, quao ad rem suam optimo faciebat.
Causa HI. Quest. V. con. 11. 100) Codd. coli. o. pr. E 101) Caput Pseudois., cf. conc. Carth. VII. c. 1. 2. — an. Hinschius c. 15. p. 487. — Jaffe
no. CLVIU. — Ans. III. 62. (66. can. contin.); Coli. tr. P. I, .43, 4. ( can . contin.) 102) BCEQH orig. Ans. 103) Codd. et Edd. cok. o. Ans. 104) causandum : orig.
Coli. te. P.; aecus.: Codd. orig. 105) ABCDFH 106) causanda: Coli. tr. P. || can. 12. 107) eadem d orno: AB 108) Caput Pseudois., confcct. ex Pauli 'Seni.
I. 5. t. 15. §. 1. iuncta interpret. et Ambros. ep. 44. ap. Hinschius c. 17. p. 141. — Jaffe no. LXX. — Burch. I, 171. (can.: omnes ergo); Ans. III, 57. (55.) ;
cf. Ivo Decr. V, 289. cmtis tamen verba etim Grat. minime consonant. — cf. supra eadem c. l. 109) aecus, consanguinei adversus extran. teatim. non dicant nec
famll.: Ans. 110) nec. . . . quia: deest: Burch. 111) inde ab hac voce usque ad quia Gratianus neque cum originalis neque cum Anselmi verbis consonat.
112) et: OH 113) finis canonis: Burch. Ivo Decr. 114) add.: carnalis? AEGH |f c an. 13. 115) inimici hereticorum patrmn et qui suspecti habentur aut ab
accua. vel testimonio repellantur: C 116) Codd. coli. o. Ans. — Caput Pseudois. Ep. Pelagii ad omnes cpp., confectum ex Procli cp. ad Domnum Antioch. in net. J4.
ctmc. Chalc. — ap. Hinschius p. 724. — Jaffe no. CCXXIX. — Ans. III, 6. (can. : sanet, pat. statuta; cont.) 117) Codd. ct Edd. coit. o. 118) Codd. coli. o. Ans.
119) Codd. coli. o. orig. Ans. 120) accusationem: Edd. colL o. pr. Bas. 121) sed . . . rcpcll.: deest: AB 122) expellendi: EG 123) Ccdd. coli. o. Ans. ; in-
sequuntur : on^. j| can. 14. 124) Haec Palea deest : Codd. coli, o.; in F manu posterioris sacculi in mari/, scr. exstat. Jam Hugucc. paleam esse notavit (cf.
SchulU p. 150 125) Caput incertum. — cf. c. 3. Comp. 1. de acc. c. 5. X. h. t. 126) impetretur: Edd. Ten. L II.; auteq. ab eis so impetrandos cognoscerent: F
M. Das. 127) Codd. coli. o. || can. 15. 128) ACDF — scr. ao. 865. — Jaffe no. 2111. 129) ACDF Ed. Bas. orig. — Corr. 130) Codd. coli. o. — ho Decr. V, 55.
(can..- placuit s. synodo) 131) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrcm. Ivo. 132) add. : ipso: D Edd. coli. o. 133) Anastasio: D Edd. coli. o. pr. Bas. 134) Codd. coli. o.
^1'evj JTe"enofum) 5 — B*0 135) Codd. et Edd. coli, o.; m ABEQH add. : est 136) can. : deest : AB 137) Codd. coli . o. Ico; enim eius: Edd. coli. o. 13$) Codd.
et Edd. coli. o. Ivo 139) Codd. et Edd. coli. o. 14o) Codd. et Edd. coli. o. pr. G (sua) ; — Ivo 141) quia non occurrit: AB 142) renov. : deest: ib. 143) et nisi :
Ivo 144) ABDFlvo 145) a: deest: AB 14C) Oodd. et Edd. coli. o. 147) Codd. coli. o. 148) ep.: deest: orig. 149) et: AB E 150) Codd. et Edd. coli. o. Ivo; - m
commiuotorioad Faustum; 151) Codd. et Edd . coli. o. pr. Lugdd. II. III. (ab eis iud.) 152) ubi non: Edd. Arg. For. Vnt. II. ; ibi non: Ed. Veti. I.; ubi: ho
153) BCkFGU orig. Ivo.; add.: rei: C Edd. Bas. Lugd. I. 154) Sed et: orig. 155) ABFQH orig. 156) prius: Edd. Lugdd. U. III.: piis: Ix o 157) t. 16. Cod. de
miic. (a,l.) 158 ) Codd. ,t Edd. coli. o. 169) bibet : Ivo
33*
519
520
DECRETI SECUNDA PARS
recurratur." 160 Nam quodammodo naturale est suspectorum
iudicum insidias declinare et inimicorum iudicium uelle161]
refugere162. §. 5. Hinc163" S. Iohannes, os aureum, concilii
contra se congregati renuit intrare collegium.
Gratian. Patet 164 v quod, etsi manifesta sunt 165w crimina
alicuius, non tamen accusatione inimici condempnandus est.
Q U E S T I O VI.
GRATIANUS.
I. Pars. Extra prouinciam autem reus nullatenus est
producendus.
Unde Fabianus Papa scribit Ylario Episcopo, [ep. III.
cap. 4.]1
C. I. Ubi crimen admittitur, ibi causa uentiletur2.
Ibi3 semper causa agatur, ubi crimen admittitur, et4
qui non probauerit quod obicit5a, penam, quam intulerit,
ipse6 patiatur.
C. II. Accusatus nonnisi in foro suo audiatur.
Idem [eadem epist. c. 2.]7
Si quis3 episcoporum super certis accusatur3" crimini-
bus, ab omnibus audiatur, qui sunt in prouincia sua10, epi-
scopis, quia non oportet accusatum alibi11 quam in foro suo
audiri. _ ......
Gratian. Exceptio fori dilatoria est, atque ideo in imcio
litis debet opponi et probari. Peremptorias autem exceptiones
(ut sunt prescriptiones longi temporis) sufficit in micio litis
contestari.
C. III. De eodem.
Idem [Fabianus ibidem]12.
Pulsatus ante suum iudicem causam13 dicat, non14a
ante suum iudicem pulsatus, si uoluerit, taceat. Pulsatis15
uero, quociens appeuauerint16, induciae dentur17.
Gratian. IIoc autem, quod de loco dictum est, tunc in-
telligendum est, cum ueritas causae nonnisi in loco admissi
criminis deprehendi potest, aut nisi altera pars iudicium maioris
personae interpellauerit, siue declinando iudicium, siue releuando
sententiam.
Unde Stephanus, sanctae et apostolicaels atque uniuersalis
ecclesiae Romanae Episcopus, scribit omnibus Episcopis,
[epist. II. cap. 7.]19:
C. IV. Intra prouinciam, et a conprouincialibus
tantum causa est audienda 20.
Ultra prouinciarum21 terminos accusandi licentia22 non
progrediatur, sed omnis accusatio intra prouinciam audiatur,
CAUSA III. QUEST. VI. c. 1-8.
et a conprouincialibus23 terminetur, nisi24 tantum ad apo-
stolicam sedem fuerit appellatum.
C. V. A conprouincialibus accusatus uel iudicatus2'>
apostolicam sedem appellet.
Item Sixtus Papa [II. ep. I. ad Gratum Episcopum]26.
Accusatus uel iudicatus a conprouincialibus in aliqua
causa episcopus licenter appellet, et adeat27 apostolicae
sedis Pontificem, qui aut per se, aut per23 uicanos suos re-
tractare29* eius305 negotium procuret31. Et dum iterato
iudicio Pontifex causam suam agit32, alius in eius loco non331:
ponatur34 aut ordinetur episcopus, quoniam, quamquam
conprouincialibus episcopis accusati causam episcopi3*3
scrutari liceat, non tamen diffinire36 inconsulto Romano
Pontifice permissum est.
[PALE A37.
C. VI. De eodem.
Item Dama sus Papa Stephano Archiepiscopo,
epist. II. c. 2.38*
Discutere39 episcopos et summas40 ecclesiasticorum
negotiorum41 causas metropolitano una cum omnibus suis
conprouincialibus, ita ut nemo ex eis desit, et omnes in
singulorum concordent42 negotiis, licet) sed diffinire eorum
atque ecclesiasticarum43 summas querelas causarum, uel
dampnare episcopos absque huius sanctae sedis44 auctoritate
minime licet, quam45 omnes appellare, si necesse fuerit, et
eius fulciri auxilio oportet.]
C. VII. Conprouinciales et metropolitani episcoporum
causam46 audire, sed diffinire non possunt.
Item Eleuterius Papa [scribens ad Galliae. prouincias,
cap. 2.] 47
Quamuis liceat apud prouinciales43*, etmetropolitanos,
atque primates episcoporum49 uentilare accusationes uel505
criminationes51, tamen non licet52 diffinire* sine huius san-
ctae sedis auctoritate, sicut ab apostolis eorumque succes-
soribus multorum consensu episcoporum iam diffinitum est.
Nec in eorum ecclesiis alii aut preponantur, aut ordinentur,
antequam hic eorum iuste terminentur negotia. Reliquo-
rum uero clericorum causas apud conprouinciales530, et
metropolitanos, et54*1 primates et55 uentilare, et iuste
finire56 licet57.
C. VIII. Ante apostolicam censuram in causis episcoporum
non est diffhiiliua sententia ferenda.
Item Leo Episcopus urbis Romae Anastasio Episc. Tes-
salonicensi, [ep. LXXXII. al. LXXXIV. c. i.]53
Multum stupeo, frater karrissime, sed59a plurimum
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. V. c. 15. t) semper velle u) §. 5. Hinc S. Athanasius inimicorum saepe declinavit insidias.
Hinc v) Patet ergo w) sint — Quest. 6. c. 1. a) obiecit — c. 2. a) accusetur — c. 3. a) et ante non — c. 5. a) re-
tractari b) eiusdem c) nullus alius in eius loco pon. d) pontificis — c. 7. a) comprovinciales b) et c) provinciales
d) ac — c. 8. a) sed et
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. VI. C. VI. * Caput hoc in aliquot vetustis exemplaribus non
habetur, neque in ipsum adest glossa.
C. VII. * Diffinire: Ju epistola ipsa [et in Ivou. Decr. et Pan.] se-
quitur: secus quam praedictum est, reliquorum vero ctc. Superius vero haec
praedicta fuerant: finitiva episcoporum tantum indicia huc deferantur, ut
huius sanctae sedis auctoritate finiantur, sicuti ah apostolis ctc. usque ad ver-
bum: Reliquorum.
Causa III. Quest.
Causa III. Quest.
qu. 3. ; c. 4. C. II. qu. 8. ct infra c. fin.
V. can. 15. ICO) recurrat: AB 161 ) Codd. et Edd. collo. Ivo 162) fugere : Ito 1 63) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo 164 ) Codd. coli. o.
• VI. can. 1. 1) Ianuario: EO H — Caput Pseudois., cf. Lex Rom. msig. Cod. Theod. IX, 1, 5. et 6. interpr. Ed. Har.nel. cf. c. 3. C. II.
•**/™ ' *" —apud Hmschins c. 28. p. UiS.—Jnffe «o.LXXVII. — * — •*. „ — — — • , c . '
165) ib.
Aiis. 11. Iro Pan. 1«) appellaverit: EOH 17) cedantur: oriflr. : dentur: Codtl. oritj. || can. 4. 18) ndd. : sedis- OU ‘ ' UPvLZi XJ7Y
t. l. c. 10. ,1 16. - Hinschms c. 10. p. 185, - Jafi »o,XCV. - Ans. IU. in file c. 9..- Iro Idn? iv, 33 : Coli. tV. P.^iZn ffnt^ ^
1/1 nrin oo\ _ .. U * \ * *
audiatur: AB 21) vero provinciae orig. Ans. Coli. tr. P.; provinciarum : Ccdd.orig. 22) ficentiani ^or/o^Ticen tin •' Codd * mO?" '
Ito Pan. 24) nisi ... ape».: deest: Ans., nhi alia exstant. || can. 5. 25) ndd.: episcopus: AD 26) Cannt Psnfdoiv a ,23) PI0vi>'cial‘5;;
c. 2. 190. - Jaffo no. XCV1. - Ans. drd. I, 15. (Victor; can.: placuit ut aecus. ; contin.): Burchl lJZtufiZZnf. ".'tl V' 5’-7’ ~
(vt m Ans. ded.); Ivo Vccr.Y, 4. (can.: placuit ut: cont.): ib. 257. Uit an. Burdi.1: hn Pnn. iv ior’ tlZi, .ii”.'. 'J1 “““o^optscopi; COilfcii.): ;5. 1
tredec. n w -* • -*
Ifurch .
35) Cod
posterioris i
ergo; coni.) — ivo J'an. IV, 134. 136. (ut in Decr .) 48) Codd. coli. o. pr. ABC: — oria Ivo IW /w um “ VA* (can.: do accusanonioua
orig. Jco Decr. Pan. 51) terminationes: Ivo Pan. 52) liceat: AB 53) Codd. et Edd coli o *»• r * ku r»e°;!>nm ^l0 Decr. 50) Codd. et Edd. coli. 0.
56) diffinire: F Ed. Das. 57) liceat: Ivo Pan. j| can. 8. 58) Ep. 14. Ed. Baller, scr. ao. 44 e. (?) -Suffeno. 5S fwicXo. M.^as.
521
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. VI. c. 9-12.
522
doleo, quod in eum, de quo nichil amplius iudicaueras, quam
quod euocatus adesse differret et excusationem00 infirmitatis
obtenderet01, tam atrociter et tam uehementer potueris02
conmoueri, presertim cumos, etiam siG4b tale aliquid mere-
retur, expectandum tibi fuerat quid ad tua consulta rescri-
beremus05c. Sed00d etiam si quid graue intolerandumque
conmitteret07 e, nostra erat expectanda censura, ut nichil
prius03 ipse decerneres quam quid nobis placeret agnosceres.
Vices enim nostras ita tuae credidimus00 karitati, ut in
partem sis uocatus sollicitudinis, non in plenitudinem pote-
statis. Unde, sicut multum nos ea, que a te pie sunt curata,
letificant, ita nimium700 ea, que perperam sunt gesta, con-
tristant.
C. IX. Pveter conscientiam 71a Romani Pontificis nec concilia
celebrari, nec episcopum dampnari 72 oportet.
Item Iulius Papa orientalibus Episcopis, [ep. I.]73
Dudum74 a sanctis apostolis successoribusque eorum75
in antiquis70 decretum est77b statutis, que hactenus sancta
et itniuersalis apostolica78 tenet ecclesia, non oportere790
preter sententiam80 Romani Pontificis concilia celebrari
uel81d episcopum dampnari, quoniam sanctam Romanam
ecclesiam primatum 8-’e omnium ecclesiarum esse uoluerunt;
et sicut B. Petrus apostolus primus fuit omnium apostolo-
rum, ita et hec ecclesia suo nomine consecrata (Domino in-
stituente) prima83 sit et caput ceterarum, et ad eam quasi
ad matrem atque34 apicem omnes maiores ecclesiae causae
et iudicia episcoporum recurrant, et iuxta eius85 sententiam
terminum sumant, nec extra Romanum quicquam ex his
decerni Pontificem debere.
II. Pars. Gratian. Aliquando inconsulto Romano Pon-
tifice plerique episcoporum dampnati mueniuntur, et alii in eorum
subrogati locum, quorum dampnationem et subrogationem pro
bono pacis ex dispensatione lollerasse legitur ecclessia.
Unde Nicolaus 801 Papa Salomoni Regi^b
Urit torum 880 :
C. X. Quorumdam ssd depositionem, extra conscientiam
Romani Pontificis faciam, pro pace tollerauit ecclesia.
Hec quippe est ordinatio Dei90 patris tui, et hec est lex
ecclesiae matris tuae, uidelicet ut omnes episcopos regni tui
ad Turonensem archiepiscopum mittere non detrectes,
ipsiusque iudicium postulare non dedigneris. Ipse enim est
metropolitanus91, omnesque92 e episcopi tui regni eius suf-
fraganei93 sunt, sicut conscriptiones predecessorum meorum
euidenter ostendunt, qui predecessores tuos, quia illos ab
ipsius cura91 subtraxerant, forti950 inueetione corripere90
studuerunt, quamuis nec nostra scripta super hac re missa
deesse97 uideantur. Cumque coram designato Turonicae98
ecclesiae presule et integro numero collegarum, id est duo-
decim episcoporum99, celebrato conuentu fuerint eiecti epi-
scopi regulariter examinati, aparueritque quod canonice
fuerint eiecti, ipsis100 in sua deiectione manentibus, qui101
in locis eorum consecrati sunt poterunt 102 s utique episcopa-
tus honore potiri. Quod si eiecti103 episcopi insontes fuerint
declarati101, his amotis105, qui illis subrogati sunt, ecclesias
suas ipsi100 recipiant. Nam cum antecessores mei presules
eiectiones107*1 eorum108 episcoporum, qui ab ecclesiis suis109
expulsi sunt, nec admiserunt110, nec approbauerunt, nec
ipsos, qui eis111 subrogati sunt1121*, uiuentibus illis legiti-
mos episcopos dixerunt. Sane si ad Turonensem forte
archiepiscopum mittere prefatos113 episcopos dedignaris,
stude duos episcopos de expulsis et duos de subrogatis una
cum ecclesiae114 tuae legato ad apostolicam B. Petri sedem
transmittere, ubi, digna examinatione premissa, qui legitimi
episcopi sunt115 apareat 11<ik, et suas ecclesias inregulariter
non amittant. Nichil enim117 queo118 aliud in presenti
negotio diffinire. Quia uero magna quis119 sit metropolita-
nus apud Brittannos est contentio, licet nullius120 memoria
teneat121 uos in uestra regione ullam habuisse metropolita-
nam122 ecclesiam, tamen si libet (postquam Deus omni-
potens 123 pacem inter uos et dilectum filium nostrum, Karo-
lum regem124 gloriosum, constituet)1251 facile hoc poteritis
aduertere. Quod si adeo contentiosius120™ agere127 creditis,
ad nostrum apostolatum destinare contendite, quatinus no-
stro libramine que fuerit apud uos antiquitus123 archiepisco-
palis ecclesia129 luce clarius innotescat, et deinceps omni
ambiguitate recisa quem130" sequi episcopi uestri debeant
incunctanter agnoscant. Neque enim ecclesias Domini 131 0
per discordias 132 regum diuisionis133 aliqua pati dampna
necesse est, cum (quantum ex se est) pacem, quam predi-
cant, seruare studeant inuicem et in omnes.
III. Pars. Gratian. Alias autem irrita erit episcoporum
sententia et a sinodo retractanda.
Unde Felix Papa [I. epist. I. ad Paternum]134:
C. XI. Dampnatio iniusta inrita est et in 135 a sinodo retractanda.
Inritam esse episcoporum dampnationem et iniustam*
censemus et130 idcirco a sinodo retractandam, ita ut ob-
pressis ab137 omnibus in cunctis subueniatur causis.
Gratian. Quod autem melropolitanum suuni133 contem-
pnere, et aliorum iudicium alicui expetere non liceat, Sixtus
Papa [III.]139 testatur [in epist. ad orientales Episcopos, c. 3.]
dicens:
C. XII. Peregrina iudicia sunt submonenda.
Peregrina140 iudicia, salua in omnibus apostolica141
auctoritate, generali sanctione prohibemus, quia indignum
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. VI. c. 8. b) etsi c) rescriberem d) Et infra : Sed e) gessisset f) nimirum — c. 9. a) sen-
tentiam b) fuerat c) oporteret d) nec e) primatem — c. 10. a) Ioannes b) tertio et ultimo Regi c) Britonum
d) Quorund. episcoporum e) et omnes f) forte g) potuerunt h) eiectionem i) post sunt* k) appareant 1) consti-
tuerit m) contentiose n) quam 0) Dei c. 11. a) a
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Subrogati pOBt sunt: Sic restitutum est ex aliquot vetu-
stis ct valdo emendatis codicibus. Autea legebatur: subrogari possunt.
C. XI. * Et iniustam: Sic in originali, et antecedit vox: aliter, sed
in decretis Iulii, et in concilio CarthoginenBi IV. (undo citatur infra 11.
q. 3. c. hritam) et in capitulis Hadriani, et apud Anselraum est: irritam esse
iniustam episcoporum damnationem etc. quae lectio videtur magis convcniro
cum rubrica huius capitis.
Causa m. Quest. VI. can. 8. 60) exeeutionem: Coli. tr. P. 61) ostenderet: ABF 62) poteris: Coli. tr. P. 63) cnm: decst: AII 64) Codd.
coli. o. orig. Coli. tr. P. 65) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 66) ib. 67) Codd. et Edd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 68) prius: deest: AB 69) credebamus: ABF; credimus:
Coli. tr.P. 70) Codd. et Edd. coli. o. vr. Ven. II. (minimum) ; — orig. Coli. tr. P. || c a n. 9. 71) Codd. coli. o. Tumerem . 72) deponi : AB 73) Caput Pseudois., c/. hrst.
trip. l. 4. c. 9., donationem Const. At. et Inuoc. I. ep. 2. — ap. Hiuschius c. 6. p. Ab9.—Jaffe no. CXXXIX. — Aw*. II, 41. (can. contin.) 74) porro dudum : orig. Ane.
7o) eorumque successoribus : GH 76) add. : praefatis : orig. Ans. 77) Codd. coli. o. Turrecrem. 78) ap. : deest : ABG 79) Codd. et Edd. coli. o. orig. Atis. 80) con-
scientiam: Edd. coli. o. pr. Bas. 81) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 82) ib. orig. Ans. 83) primatum (?): Ans.; pr. sitet cap. sit: AB 84) et: ib. 85) oiusquo
iuxta: orig. Aus.; oiusque iniuBta sent.: Corr. J| can. 10. 86) Codd. et Edd. coli. o. 87) Codd. coU. o. 88) Codd. coli. o.pr. EO (Brittanorum) — Ep. scr. ao. 86 5. —
Jtiffeuo. 2110. — Coli. tr. P. I, 62, 58. 89) Codd. coli. o.pr. D 90) quippe suat Dei: AB; Bunt praecepta: orig. Coli. tr. P. 91) add.: episcopus: AB 92) Codd.
coli. o. orig. Coli. tr. P. 93) ciusque: EU 94) eius iure: EGH 95) Codd . et Edd. coli. o. orig. 96) corrigere. Edd. Nor. V en. I. II. 97) deesse: deest: AB
98) praesignato Turonensis: orig. 99) colleg. LXXU. ep.: AB 100) et ipsis: EGH 101) quicunque: orig. 102) Codd. coli. o. pr. H (potuerint) 103) eiecti:
deest: orig. 104) declar. : deest: AB 105) ainonitis: CoU. tr. P. 106) episcopi: C; illi: EG 107 ) ADEQH 108) suorum : AB 109) sacris : ib.
110) admiserint . . . approbaverint: Coli. ir. P. IU) ei : EG Coli. tr. P. 112) ABC Ed. Bas. orig. Coli. tr. P.; subrogAri possunt: Codd. et Edd. rei. 113; pref.
ep.: deest: orig. 114) gloriae: ib. 115) sint: ib. 116) ABCDF o,ig. CoU. tr. P. 117) ergo: AB 118) quaero: ABH Edd. coli. 0.; peto: G; quaeso: E; nihil
cnjm aliud est, quod iu praesenti negotio penitus definiri possit: orig. 119) qui: EGH CoU. tr. P. 120) nulla: orig. CoU. tr. P. 121) sit: orig. 122) metro-
polim: CDEFGH Coli. tr. P. 123) omnip. : deest : orig. 124) reg.: deest: Coll.tr. P. 125) ABCovig. CoU. tr. P. ; statuerit: G 126) A orig.; contentius: BU:
contemptiosius: EH: contemptiose: F; contentiones (?): CoU. tr. P. 127) agentibus: orig. 128) antiquitas: CoU. tr. P. 129) eccl.: deest: ib. 130) AttDF
haa. Bas. Yen. I. Lugdd. orig. ColL tr. P. 131) Codd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 132) discordiam: orig. CoU. tr. P. 133) divisiones aliquas pati vel : orig. ||
J.J® * 15l* Caput Pseudois., cf. Statuti, eccl. ant. c. 51. — ap. Hiuschius c. 4. p.198. — Jaffe no. C—Ans. in fine lib. ITL inter cap. Hadriani; CoU. tr. P. 1.24.3.
135) Codd. coli. o. pr. C 136) cena, et: deest: orig. Ans. CoU. tr. P.; ct: Codd. orig. 137) ab: decst: AB; inde a voce retract. seqg. ap. Aus. desunt, ubi alit i
&*t: AJ?C|| can. 12. 139) Caput Pseudois.. cf. Thcod. Cod. lib. 9. tit. 1. c. 10. — ap. Hiuschius p. 562. — Jafft no. CXC1I. — Ans. ded. III,
I73.(l<8. Hyginus; can..* nec non et peregr.; can. cont/n.); Burch. I, 147. (ex C. Spalonsi; can.: peregrina iudicia; contin.); Aus. III, 77. (76. can.: statueutes
decernimus; contin.) m fine lib. III. inter cap. Hadriani; Ico l)ccr. V, 2G0. (can. contin.); ib. VI. 331. (con. .* infamis enim persona); CoU. tr. P. I, 42, 2. (c«w.
contin.); rolyc. V, 1, 17. (Fabian. ; can.: statuentes decernimus); CoU. tredec. P. IX, 59. Caes. V, 25. 140) add.: vero: orig. Burch. Aus. Ico V. VI. CoU. tr. 1\
lolyc. 141) apostoli; Polgc.; salv. . . . sanet.: deest: Ans. ded.; aalv. auct. : deest: Ivo VL
623
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. VI. VII. c. i.
524
est ut ab extraneis142 iudicentur143 qui conprouinciales 144 et
a se electos145 debent145 habere iudices 147 a.
C. XIII. De eodem.
Item Anacletus [Papa, epist. I. c. 3.] 148
Leges ecclesiae apostolica auctoritate firmamus, et pere-
grina iudicia submouemus. Unde et149 Dominus150, mentio-
nem faciens Loth151, per Moisen loquitur, dicens: «Ingressus
es quidem158 ut 153:1 aduena, numquid ut iudices?"
C. XIV. Nulli liceat aliarum provinciarum indicium expetere.
Item Innocentius [Papa ad Victricium Rothomagensem
Episcopum, epist. II. c. 3.] 154
Non liceat cuiquam155, sine preiudicio tamen156 Roma-
nae ecclesiae, cui* m omnibus causis reuerentia157» debetur,
relictis his sacerdotibus, qui in eadem158 prouincia Dei
ecclesias nutu diuino gubernant, ad alias conuolare prouin-
cias uel159 aliarum160 prouinciarum episcoporum iudicia
expeti1615 uel pati. Quod162 si quis163 presumpserit164c,
ab offitio cleri submotus et iniuriae165d reus ab omnibus
iudicetur.
Gratian. Reverentia autem, que aposlolicae debetur eccle-
siae, et eius auctoritas intelligenda est, cum uel ad ipsam appella-
tum fuerit, uel ab ea iudices electi conceduntur166. Unde Sixtus
Papa, cum diceret: „ Conprouinciales et a se electos debent 167
habere iudices ,“ statim subiungil 168 : „nisi fuerit appellatum .“
C. XV. Absque aposlolicae sedis decreto extraneos iudices
adire non possumus169.
Item 170 Anacletus [Papa, epist. I. c. 3.] 171
Unaqueque 172 prouincia tam iuxta ecclesiasticas 173 a
quam iuxta seculi leges suos debet iustos et non iniquos
habere iudices, et non extraneos174, nisi apostolicae huius
sedis decreuerit auctoritas.
C. XVI. Super1’16* appellationem alterius prouinciae iudices
adire non oportet.
Item ex Romana Sinodo 176.
Neminem exhiberi177 de prouincia ad prouinciam uel de
comitatu1785 ad comitatum oportet, nisi ad relationem iudi-
cis179c*, ita180 ut actor181 rei forum sequatur. Et infra162:
§. r. Illa, que** sunt per unamquamque prouinciam, ipsius
prouinciae sinodus dispenset, sicut in183 Niceno constat esse
decretum concilio. §. 2. Ultra184 prouinciae terminos accu-
sandi licentia non progrediatur. Omnis accusatio intra pro-
uinciam audiatur et a conprouincialibus terminetur1858***.
[C. XVII.]1861
Item 187 5 *.
Si quis clericus super quibuslibet criminibus accusa-
tus188 fuerit, in189 prouincia, in qua consistit ille, qui pulsa-
tur1900, suas exerat1918 actiones, nec estimet192' eum accu-
tor suus alibi aut longius ad iudicium pertrahendum193.
C. XVIII. Ubi crimen admittitur, ibi causa uentiletur.
Item ex decreto Adriani Papae191.
Qui1»5 crimen obicit sciat196 se probaturum. Reuera
ibi 19‘ causa agatur 198 ubi crimen admittitur 199.
QUESTIO vn.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod iudex esse non possit quem cum reo par aut
maior macula inficit1*, multis auctoritatibus probatur.
Dicit enim sancta Romana Sinodus2*:
C. I. Infames iudices esse non possunt.
Infamis3 persona nec procurator potest esse, nec
cognitor.
Gratian. Tria sunt1, quibus aliqui inpediuntur ne 51 iudices
fiant6: Natura, ut 7 surdus, mulus 85 et perpetuo furiosus9c, et
inpubes, quia iudicio carent19. Lege, qui senatu motus 41 8 est.
Moribus, feminae et serui, non quia non habent 12 8 iudicium, sed
quia receptum est ut civilibus non fungantur offitiis. Verum 13 f,
si seruus, dum putaretur liber, ex delegatione sententiam dixit,
quamvis postea in seruitutem depulsus sit, sententia ab eo dicta
rei iudicatae firmitatem 14 tenet.
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. VI. c. 12. a) iudices, nisi fuerit appellatum — c. 13. a) inquiunt ut — c. 14. a) reverentia
et auctoritas b) expetere c) praesumserit et d) iniuriarum — c. 15. a) ecclesiae — c. 16. a) Nisi per b) de comi-
tatu: deest c) iudicis, ad quem fuerit appellatum* d) terminetur, nisi praelatus sit qui accusatur*** — c. 17. a) C. XVII.
De eodem b) Item Sixtus* c) accusatur d) exercent e) existimet — Quest. VII. a) inficiat — c. 1. a) non b) et
mutus c) et qui perp. fur. est d) amotus e) habeant f) Verumtamen
NOTATIONES COKEECTOEUM.
C. XIV. * Cui: In epistola et Marcelli et Innocenti! [in Hisp. et ap.
Ans.] legitur: sine praeiu dicio tamen Romanae ecclesiae, cui in omnibus causis
debet reverentia custodiri; quamvis a postrema conciliorum in quatuor tomis
editione absint illae duae voces: sine praenidicio, quemadmodum et paulo
iuferiua istae : vel aliarum provinciarum episcoporum indicia expetere vel pati,
quae tamen habentur in aliis locis indicatis.
C. XVI. * Ad quem fuerit appellatum: Haec sunt addita ex
Hadriano, epistola synodica Felicis et Ivoue.
** Illa, quae: Hinc usque ad finem in capitulis tantum Hadriani sunt
inuenta.
*** Nisi praelatus sit qui accusatur: Verba baec neque in ca-
pitulis Hadriani, neque in antiquioribus Gratiani exemplaribus leguntur; in
aliis vero loco ipsorum sunt haec: nisi ad sedem apostolicam fuerit appellatum.
C. XVn. * Caput hoc, quod citatur ex Sixto, in nulla epistola Ponti-
ficum huius nominis est inventum. In aliquot vetustis exemplaribus C6t
tantum: Item, ut videatur citari eadem synodus Romana, quao in superiori
capite, id est quae continetur in capitulis Hadriani. Ivo autem part. 6.
cap. 31S. citat ex Eleutherio, cap. autem 329. citat ex Felice I.
Quest. VH. C. I. * Prior pars huius capituli U6que ad vers. cognitor,
habetur in epistola 2. Felicis I., in qua refert synodum a se habitam, quod
In principio epistolae commemorat bis verbis: Nos vtro ad supplementum
\iestmm fratres ct cocpiscopos nostros vocavimus amplius qvam septuaginta,
cum gtfibus hacc, quae subtus habentur inserta, regulariter tractanda decrevi -
mus. Eadem pars habetur in capitulis Hadriani, quae (ut superius ead.
q. 5. c. Accusationes aduotatum est) nomine Romanae synodi interdum
citantur. Reliqua vero huius capitis videntur esse Gratiaoi, sumta tamen
fere ad verbum ex 1. Quum praetor, versic. Quidam enim ff. de indiciis,
quemadmodum et in sequeuti capite multa colliguntur ex variis legibus
Digestorum et Codicis. Quamobrem in antiquioribus codicibus omnia haec
usque ad c. Qui sine peccato, coniuncte habentur.
150) Gcn. c. 19. v. 9.
v £ Quest. V1- c a n. 12. 142) externis : or,g. jliis. ded. leo Decr. VI. Polgc. ; exteris : Burch. Ivo Beer. V. 143) iudicetur : orig. Ans. ded. Ans.
o;“Sla?S : n'9' 8"?' ho v- f°n- ir- p- p«bic. 145) lectos: hio Beer. V. 146) debet: orty. Jus. Ivo V. VI. Coli. tr. P.
ollo. Ans. ded.; leo Decr. VI. .|| c a n. 18. 14S) Caput Pseudois., ap. Himchius e. 15. p. 73. Jaffi no. II.: Coli. tr. P. I. 2, 6. 149) et:
151) de Loth: Edd. coit. o. 152) quid.: deest: CEGH; quidam: orig. 153) ABCDF; inquit ut: EO H Coli. tr. P. 1|
' t: CEFGHEd. Bas.
. prius : Ans.
165) Codd. et
' 171) Caput
: orig.
orig. Collut. citt.
c an. 18.
Decr. VI,
IX, 149.
198) terminetur
,.„^1
Burch. XVT, 3. (ex C. Arausico; contm.) Ico
. can.: pulsatus ante; cont.); Coli, trede.c. P.
199) committitur: Ivo Pan. 7 c*ui: ran‘ ^u.tr.r. 196) scribat: Ico Decr. Pan . 197) ut ibi: Burch.
Coli. tr. P. II, 24, 7. (can. contin.); Polgc V, 1, 24. (Felix: can 3)add ^enta? /I.’ ^ P ^ S,8U3 foer*)i VI, 331. (Felix); leo Pan. IV.78. :
7) ut: deest : CDEFO 8) ABDE oriq. 9) Codd. 4) “ L £&<5- ?•> 5> ABCBOH 6) sint: CEGH orig.
coti. o. 14) infirmitatem: AB,- habet: CEGH 3 11 ) Codd. coli. o. Ed. Bas. or,g. 12) Codd. coU. o. pr.D; - Turrecrem. 13) Codd.
525
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. VII. c. 2. 3.
526
[C.II.] i®
In Digestis iit. de postulando*.
Infames 1® non possunt esse procuratores uel patroni causa-
rum. Sunt autem tres1"1 ordines eorum, qui postulare prohiben-
tur. §. 1. Est autem postulare desiderium suum uel amici sui in
iure apud eum, qui iurisdictioni preest, exponere, uel alterius
desiderio contradicere. §. 2. Non postulantium 18 a, ut premisi-
mus, tres ordines sunt. Quidam prohibentur omnino postulare
uel propter etatem, ut minores decem et septem 19 annis, uel
propter casum, ut surdus, qui prorsus non audit. Alii ‘pro-
hibentur ne pro aliis postulent uel propter sexum, ut feminae,
uel propter casum, ut utroque lumine orbati, uel propter
notam turpitudinis, ut Mi, qui corpore suo muliebria passi
sunt, nisi forte ui predonum uel hostium stuprati probentur.
Similiter qui capitali crimine uel calumpniae903 publici iudicii 21 c
sunt dampnati, uel qui operas suas locauerunt ut cum bestiis
depugnarent in arena, pro aliis postulare prohibentur. His per-
sonis pro se allegare 21 permittitur, pro alio233 prohibetur 24 c,
nisi forte tutelam inpuberum uel curam adolescentium non affecta-
tam, sed necessariam administrent. Pro his enim, quorum curam
gerunt, eis postulare conceditur. Alii enim omnes, qui ut 25
infames notantur, nisi pro se et pro 26 certis personis postulare
non possunt, nisi in integrum restitutionem acceperint. §. 3.
Permittitur autem eis postulare pro parente, pro 27 patrono 23,
patrona291, liberis et3°e parentibus patroni31 et patronae32*1; pro
liberis etiam33 suis33, fratre, sorore 35 socero 36 k, socru, genero,
nuru, uitrico, nouerca, priuigno, priuigna, pupillo, pupilla,
furioso, furiosa, fatuo3"*, fatua, surdo33*, prodigo, et adolescente.
§.4. Item39 pro hisi0m, quibus propter infirmitatem curatores dari
solent, et qui negotiis suis aliquo perpetuo morbo superesse non
possunt. §. 5. Omnes'*2 autem, qui non sponte, sed necessario
funguntur of/itio, sine offensa 4311 postulare possunt, etiamsi Mi
sunt, quibus non nisi pro se 41 0 postulare permittitur. §. 6. Affi-
nitates15 uero non eas accipere debemus, que quondam fuerunt,
sed presentes. §. 7. Nurus et generi appellatione et soceri, et
socrus, et ulteriores , quibus pro33 prepositio solet accedere, con-
tinentur.
II. Pars. §.8. Arcentur etiam a professione aduocatorum
(sicut in secundo libro Codicis, titulo de postulando inuenitur)
qui sub nomine honorariorum ex ipsis negotiis, que tuenda susce-
perint 47, emolumentum sibi certae partis cum graui dampno litiga-
toris et depredatiohe poscentes inueniuntur. §. 9. Item33, si
quis adeo procax fuerit, ut non ratione, sed probris 49 putet esse
certandum, opinionis suae inminutinnem patietur 50 p. §. 10.
Preterea31 non licet aduocato ullum contractum inire, ullam
pactionem conferre cum eo litigatore, quem in propriam recepit 52
fidem, nec ex industria iurgium protrahere. §. 11. Apud urbem
Romam etiam honoratis33, qui hoc 33 putauerint eligendum, eous-
que liceat33 orare, quousque maluerint, uidelicel ut non ad turpe
conpendium et33 stipem 57 deformem hec arripiatur occasio.
Nam si lucro pecuniaque capiantur, ueluti abiecti atque33* de-
generes inter uilissimos numerabuntur. §. 12. Si 59 uero in uno
auditorio duo tantum uel plures pre ceteris fuerint, quorum fama
sit hilarior, in indicantis ofplio sit ut par causidicorum distributio
fiat, et 60 exequetur proeis partibus auxilium singulorum. §. 13.
Si quis uero monitus a iudice ea excusatione32, que nequeat con-
probari, cuicumque parti patrocinium denegauerit, careat foro ;
sciat etiam sibi numquam agendi*'31 copiam posse restitui. §. 14.
Si quis autem ex litigatoribus detectus fuerit separatim tractasse
cum pluribus3*'1, et aduersario suo63v subtraxisse paris defen-
sionis copiam, ostendet66 prociddubio iniquam a se litem foueri,
et auctoritatem iudiciariam a se elusam6"* experietur. §.15. Item63,
quamuis illi, qui causam fisci egissent, prohibeantur aduersus
fiscum patrocinium prestare, tamen hodie etiam69 aduersus fiscum
patrocinium possunt exhibere priuatis, dum eam causam declinent
suscipere, quam tractauerant , dum fisci aduocati fuerunt"*0.
§. 16. Item, sit* contra patrem pupilli causam egisti, tutor uel
curator 12 datus eandem causam defendere non prohiberis. §. 1 7.
Cognitores 73 uero ex offitio intelliguntur, non ex arbitrio. Nicliil ‘4
enim refert**, eum13™, qui arbitrium suscipit, an sit integrae
famae, an ignominiosus. §. 18. Filius16 etiam in re patris arbiter
esse potest. Nam et iudicem eum esse posse plerisque placet.
§. 19. Si 11 quis uero iudex sit, arbitrium recipere eiusdem13 x
rei, de qua iudex est, et in se conpromitti iubere prohibelur19y ,
et si sententiam dixerit, non est danda penae persecutio. Scrutis 8U
arbiter esse non ualet, libertinus potest. §. 20. Porro infamia
multipliciter irrogatur. Aliquando enim contrahitur genere de-
licti declarati per sententiam, ueluti cum iudex pronunciat : iniu-
riam 81 fecisti, hereditatem expilasti, calumpniatus es. Aliquando
genere penae, sicut illi, qui32 dampnantur in opus publicum, qui
pristinum quidem statum oblinent, sed dampno infamiae etiam post
inpletum tempus subiciuntur. Aliquando genere penae, et delicti
declarati per sententiam, ueluti dum fustibus33 ceso per pre-
conem dicitur : sicophantis,idest: ,,calumpniator.i,3iz Aliquando
ipso genere facti, ut exercentes inprobum3 3 fenus et illicite
exigentes usuras usurarum, et que36x:* intra tempus, quo moris
est lugere maritum, matrimonium contrahit, et qui sciens eam
uxorem 31 duxit3333.
[Gratian.] Idem testatur Felix Papa, et eisdem39 uerbis.
§. 1. Item in euangelio 90 ille9lcc qui trabem gestat in oculo pro-
batur non posse educere festucam de oculo fratris sui92. §. 2.
Item Dauid in lib. Psalmorum93: ,, Peccatori autem dixit Deus:
quare tu enarras iusticias meas ? e<c.“91dd §. 3. Item Grcgo-
rius93: „Cuius uita despicitur, restat, ut eius predicatio con-
tempnaturp
C. III. Qui aliorum uicia puniunt sua prius96
corrigere studeant.
Idem in Moralibus91 [lib. XIV., in Iob. cap. 15.]
III. Pars. «Qui93 sine peccato est uestrum, primus99
in illam lapidem mittat. “ Ad aliena quippe100 peccata
punienda ibant, et sua reliquerant. Reuocentur wla itaque
intus ad conscientiam, ut prius propria corrigant, et tunc
aliena reprehendant. Hinc est, quod cum tribus109 Benia-
min in carnis scelere fuisset obruta, collectus omnis Israel
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. VII. c. 2. a) Nam, ut praemis., non postul. b) calum. causa c) publico iudicio d) aliis
e) postulare prohib. f) patronave g) (et: deest) parentibusque h) patronaeque i) fratribus et sororibus k) uxore,
socero 1) muto, surdo m) iis n) offensa edicti o) se ipsis p) patiatur q) comp. stipemque r) abiecti atque: deest
s) pro : deest t) ad agendum u) plurimis v) suo tali fraude w) is x) eius y) proh, lege Iulia z) : eovxoyxirrqoas,
id est calumniatus es aa) mulier quae bb) duxerit cc) ille: deest dd) et assumis testamentum meum? etc. —
c. 3. a) Revocantur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. II. * Caput hoc (quemadmodum In superiori notatione significatura
est) in vetustioribus exemplaribus non est seiunctum a superiori, et est
collectio variarum legum facta a Gratiano. Sed quoniam pleraque verba
sunt ipsorummet auctorum, et iu vulgatis est distinctum caput, ideo iisdem
caracteribus impressum est, quibus cetera auctorum capita.
** Nihil onim refort: Vorba legis, ex quibus hunc et versiculum:
Servus arbiter, Gratianus accepit, sunt haec: Paediut libro nono, ct Pom-
ponius libro trigesimo tertio scribunt, parvi refer re, ingenuus quis an libertinus
sit, integrae famae quis sit arbiter an ignominiosus. In servum Labeo com-
promitti non posse libro undecimo scribit, ct est verum.
Causa III. Qaest. VII. can. 2. 15) w Codd. coli. o. hoc caput cum anterioribus Gratiani verbis coniunctum est. 16) ex l. 1. Dig. (3, 1.) verbis alio modo
aptatis. 17) et tres: AB 18) ABCDH 19) octo: DEPH 20) Codd. coli. o. Ed. Arg calumnia: EGH Corr. 21) Codd. et Edd. coi', o. Corr. 22) alligaro: AU
23) Codd» coli. 0. Ed. Bos. 24) Codd. coli. o.pr.ABD (prohibentur) 25) ut : deest : AB 26)pro : deest: CEGH 27)pro: deest: ABC 28) add. : pro : DEFGH 29) Codd.
coli. o. p r. AB (pAtr.: deest) 30) Codd. coli. o. pr. D; add. : suiB: C; otiatu suis: D Edd. coli. o. 31) add. : vol : EGH 32) Codd. coli. o. 33) autem : EQ 34 ) add.:
fratribus ot parentibus patroni et patronae: Edd. Arg. Nor. Ven. 1. 35) Codd. coli. o. pr. D; — Ed. Bas. 36) Codd. et Edd. coli, o.; socoro Bocru: deest: EG
371 l. 2. A.Diq.ib. 38) Codd. coli. o. 39) L 4. 5. Dig. ib. 40) Codd. coli, o . 41) ut : A BCDF 42) l. G. Dig. ib. 43) Codd. et Edd. coli. o. 44) ib. orig. 45) l. 3. Dig. ib.
46) pro: deest: ABD 47) susceperunt: ABEGH;— l. 5. Cod. (2, 6.) 48) l. 6. %. 1. ib. 49) add. : verbis: D Edd. coti. o. pr. Bas. Lugdd. II. UI. 50) Codd. et Edd.
coli. o.pr.AB; — orig. 61) l. 6. <j.2.i6. 52) recipit: F; receperit: CEGH 53)ot. honor. : deest: AB, — l.G.%.5.ib. 54) haec: H; hic: EG 55) licet : AB 6 6)Codd.
coli. o. 57) stipendium : ABCD Edd. Bas. Vtn. I. 58) Codd. coli. o. pr. AB (deiecti atque) ; — Ed. Bas. orig. 59) l. 7. Cod. eod. 60) etenim aequetur: Edd. Arg.
Aor. Ven. II. exaequatur: CF 61) ABCDFG Edd. coli. o. 62) accusatione : AB 63) ABCDFH Edd. coli. o. ; ad agenda : G 64) Codd. coli. o. orig. 65) Codd. et Edd.
coU. o.; adversarios suos: EGH 66) ostenderet: BD; ostendit: H Ed. Bas. 67) elisam: EH 68) l. 1. Cod. (2, 9.) 69) etiam: deest: AB: et: D 70) fuerint:
CE; fuerant: OH 71) 1 10. Dig. (3, 1.) 72) procurator: ABDG 73) cf. I. 3. Dig. (4, 8.) 74) l. 7. ib. 75) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 76) l. 6. »6. ;
filius enim : EGH 77) /. 9. §. 2. ib. 78) Codd. coli. o. 70) Codd. et Edd. coli. o. 80) l. 9. pr. ib. 81) cf. L 5. 12. Cod. (2, 12.) 82) l. 6. Cod. eod. 83) l. 16. 17.
vln 'ooiVno™ et c0^’ °’ Pr' Lugdd. II. UI. (ouxofpavrilc I. e. calumniaris) 85) l. 20. Cod. eod. 86) Codd. coli. o. — l. 15. Cod. eod. 87) add.: iu:
88> ABBFO; ducit: CD 89) supra qu. 5. c. 11. 90) Matth. c. 7. v. 5. 91) Codd. coli. o. 92) sui: deest: EH 93) Ps. 49. t. 16. 94) Codd. coli. o.
95) Hom. 12. tu evang . H can. 3. 96) prius: deest: AB 97) Item : AB; in libro moralium: EGH — lib. XIV. c. 29. — Ed. A (aur. — in Iob. c. 19. v. 5.
98) loan. c. 8. v. 7. 99) prius : D Ed. Bas. 100) quidom ; ABG 101) Codd. et Edd. coli. o. 102) Iud. c. 20.
527
528
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. VII. c. 4—7-
ulcisci iniquitatem uoluit, sed tamen semel et iterum in
belli 103 certamine ipse prostratus est. Consulto enim104
Domino, si ad ulciscendum ire debuissent1055, iussum est
ut 106 irent 107 c, qui iuxta diuinae uocis inperium perrexit, et
semel et secundo perdidit108, et tunc demum peccatricem
tribum ualde feriens pene funditus extinxit. Quid est109,
quod in ultione 110d sceleris inflammatur, et tamen ipse prius
prosternitur, nisi quod prius ipsi purgandi sunt, per quos
aliorum culpae feriuntur 111 e, ut ipsi iam mundi per ultio-
nem ueniant, qui112 aliorum uicia corrigere festinant?
C. IV. Ille de uita alterius iudicet, qui non habet in
se ipso quod puniat.
Item Ambrosius super: „Beati inmaculati [sermone XX.
ad uers. Miserationes tuae, DomineJ a3.
Iudicet ille de alterius errore, qui non habet quod in se
ipso condempnet. Iudicet ille, qui non agat1141 eadem, que
in alio putauerit punienda, ne, cum de alio iudicat, in se
ferat 1,50 sententiam. Iudicet ille, qui ad pronunciandum
nullo odio, nulla offensione, nulla leuitate116 ducatur. Et
post pauca: §. i. Bonus iudex nichil ex arbitrio suo facit et
domesticae proposito117 uoluntatis, sed iuxta leges et iura
pronunciat, scitis 118 c iuris119 obtemperat, non inaulget pro-
priae uoluntati, nichil paratum et120 meditatum de 121 d domo
defert122, sed sicut audit, ita iudicat, et sicut se habet na-
tura12311, decernit; obsequitur legibus, non aduersatur,
examinat causae merita, non mutat. Discite iudices seculi,
quem in indicando tenere debeatis affectum, quam sobrie-
tatem, quam sinceritatem. Et paulo post 124 : §. 2. Qui iudi-
cat, non uoluntati suae obtemperare debet, sed tenere quod
legum est. Et post pauca: §. 3. In iudicando cordi magis
est125f custodia ueritatis, quam obedientia uoluntatis.
C. V. Granatus criminibus aliena1-6* iudicare
non ualet 127.
Item G regorius [praefationis in Iob c. 3. al. 6.] 123
In grauibus peccatis quis positus, dum suis premitur,
aliena non diluit. §. 1. Cunctis 1295 enim liquet 180 c, quia131,
cum is 132 displicet, qui ad intercedendum mittitur, irati ani-
mus proculdubio 133 ad deteriora prouocatur. §. 2. Scri-
ptum134 quippe135 est: „Victimae inpiorum abhominabiles
sunt130 Deo, uota iustorum placabilia137. Neque enim in
omnipotentis Dei iudicio quia138, sed a quo datur139, inspi-
citur. §. 3. Hinc est enim quod scriptum est140: „ Respexit
Deus 141 d ad Abel et ad munera eius, ad Cain uero142e et ad
munera eius non respexit.11 Dicturus quippe, quia Dominus
respexit ad munera, premisit sollicite, quia respexit ad Abel.
Ex qua re patenter ostenditur, quia non offerens a muneri-
bus, sed munera ab offerente placuerunt. §. 4. „Dona*
quippe143 iniquorum non probat altissimus, nec respicit in
oblationibus 144 f eorum, nec in multitudine sacrificiorum 145 e
eorum14® propitiabitur peccatis. §. 5- Item: Longe147 est
Dominus ab inpiis, et orationes iustorum exaudiet.
C. VI. Primum nosmetipsos1*8, deinde proximos debemus
corrigere1*9.
Idem 150 a.
Postulatus Dominus de peccatrice iudicare non statim
dat iudicium, sed prius se inclinans deorsum digito scribebat
in terra, ac sic demum quod1515 obnixe152 rogatur iudicat153,
nos uidelicet typice instituens, ut, cum quelibet proximorum
errata conspicimus, non hec antea1541: errata 155d reprehen-
dendo iudicemus, quam ad conscientiam nostram humiliter
reuersi digito eam discretionis solerter exculpemus et
quid in ea conditori placeat, quidue displiceat, examina-
tione1571 dirimemus 158 e, iuxta illud Apostoli159: «Fratres,
etsi1®01' preoccupatus161 fuerit homo in aliquo delicto etc.“
x 1 1621 Qui sine peccato est uestrum:“153 id est, primo
uos ipsi iustitiam164 legis inplete, et sic innocentes manibus
ad i65k lapidandam ream concurrite.
C. VII. Sacerdos prius166* sua peccata167, deinde aliena
detergat 168.
Item Augustinus ad quemdam Comitem169*.
Sacerdos ut sapiens medicus et perfectus primum sua
peccata diluere1705 sciat, et postea171 aliena1725 detergere173
et sanare174, et non175 publicare.
Gratian. Item, in euangelio 176 sal infatuatum ad nichilum
utile esse dicitur, nisi ut proiciatur foras et ab hominibus 177 con-
culcetur. Ex quibus omnibus datur intelligi, quod criminosus
alterius criminis iudex esse non potest, et se ipsum condempnat,
dum 178 in alterius crimen sententiam profert. §. I. Sed obicilur:
Saul 179 cum a Domino esset reprobatus, populum Dei iudicabat,
et eius iudicium uniuersus populus expetebat160. Item, Dauid,
cum esset adulter et homicida interrogatus a propheta, sententiam
in diuitem dedit, qui ouem pauperis 181 rapuit, dicens 182 : „ Iudi-
cium mortis est uiro huic.u Item, Salomon186, cum amore mu-
liercularum deos gentium coleret, tamen uniuersa plebs Israelitica
ad eius iudicium confluebat. Sic 184 et Achab, quamuis coleret
Baal, tamen decem tribus iudicabat. Multi etiam alii tam in
ueteri testamento quam in nouo 185 inueniuntur, quorum uita cum
esset blasphemabitis, tamen eorum186 sententia, quia 187 ex offitio
suo seruata iudiciarii ordinis integritate processit, inuenitur
seruata. Unde et188 Dominia ait in euangelio189. „ Super
cathedram Moysi1908 sederunt scribae et Pharis ei 191 etc.“ Hinc
liquido constat, quod mali pastores, dum sententia iusti examinis
aliorum crimina feriunt, sibi ipsis nocent, dum sine exemplo
suae emendationis aliorum uicia corrigere curant; subditis uero
prosunt, si, eorum increpatione correcti uel sententia coherciti,
uitam suam in melius commutare didicerint. Ac per hoc, dum
ab ecclesia tollerati 192 fuerint, eorum iudicium subterfugere
non licet193.
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. VII. c. 3. b) debuisset c) iret d) ultionem e) feriantur — c. 4. a) agit b) ferat ipse c) statutis
d) de:deesf e) negotii natura f) sit — c. 5. a) aliena: deest b) cuncti c) liquido nouimus.;, d) Dominus e) autem
f) oblationes g) sacrificium — c. 6. a) Item Beda in c. 8. Ioannis de iudicio adulterae, b) quam c) ante d) errata: deest
e) exculpamus f) sedula exam. g) dirimamus h) si i) Et infra: §. 1. k) et mundo corde ad — c. 7. a) primum
b) curare c) aliena vulnera d) Moysis
NOTATIOENS CORRECTORUM.
C. V. * Dona: Haec non leguntur ibi apud B. Grogorium, sunt ta-
men Eccles. c. 34. et repetuntur infra 14. quaest. 5. cap. Scriptum.
C. VIL * In votusta impressione epiBtolarmn B. Augustini exstat epi-
stola longissima ad Iulianum comitem, in recentioribns autem omnium
operum editionibus habetur quarto tomo sub titulo De salutaribus
documentis, in cuius libelli cap. 52. hoc est caput.
Causa III. Quest. vn. can. 3. 103) belli: deest: AB 104) autem: oria. 106) Codd. coli. o. vr. 0. — oria. — voluissent consultum est ut- 0
112! F]°'n li°7^ °0ddi 108) c®ci^it: 0r'9- 109) add.: hoc: Edd . coli. 0. vr. Das. 110) Codd. et Edd. coli. 0. 111) Codd. coli. 0. orxg .
112) qui et. EGH Ed. Bas. || can. 4. 113) Comme nl. m Psalm. 118. vera 156. no. 31. Ed. Mian e — Aus. IU. 34. IU"! CDFnrin 4»»« — - - -
141 ) Coid. coli. 0 eoll.tr. P. M, jj ^
15oj mlToil. o,- imoiedainc^tioau». ° ^ifiACDFE^coU^feim i 152J obn^xle^OR l^tadTcP •idSsi°£Oa “Vtn di8C“n
deest: ABF 167) add.: defleat: EGH 168) detegat: tb. — sua scire debet peccata diluere qui aliena uult sanare* C ifiQl Fr °i C;a?‘ 7/ ^ DEGH,
quem Paulini Foroiuliensis esse censent VVr. DD. Exstat tamen in Maur. Ed. August - cfltemdp'* ? “ » * llbro de salutaribus documentis,
coli. o. Edd. coi ’
174) iurare(?):
bat: CH 181)
eor. : deest:
529
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. VIII. IX. c. 1-7.
530
QUESTIO VUL
GRATIANUS.
Quod autem episcopus ab -uno tantum audiri uel iudicari1
non debeat 2, Zepherinus Papa testatur, [epistola I. ad Epi-
scopos Siciliae,] dicens 3:
C. I. Episcopus non nisi a pluribus audiatur et indicetur.
Accusatores episcoporum4 omni careant suspicione,
quia columpnas suas Dominus firmiter stare uoluit, non a
quibuslibet» agitari. §. i.6 Nullum namque eorum sententia
a suo iudice non dicta constringat, quia et leges seculi id-
ipsum fieri precipiunt7a*. §.3. ludices8 duodecim quilibet
episcopus accusatus (si necesse fuerit) eligat, a quibus eius
causa iuste iudicetur. Nec prius audiatur, aut excom-
municetur uel iudicetur, quam ipsi per se eligantur, et regu-
lariter uocato9 ad suorum primo10 conuentum episcoporum,
per eos eius causa jpste audiatur et rationabiliter discerna-
tur11. Finis uero causae eius ad sedem apostolicam defera-
tur, ut ibidem terminetur12. 4. 1311 Absens uero nemo
iudicetur14»**, „quia et15 diurnae et humanae leges hoc
prohibent."
Item Felix Episcopus dixit in Cone. Cartaginensi /7/.16a
[cap. 10.]:
C. II. A quot episcopis audiatur episcopus, qui in
reatum inciderit 17 .
Suggero18 secundum statuta ueterum conciliorum, ut, si
quis episcopus (quod non optamus19) in20 reatum aliquem
inciderit21 b si22c fuerit ei nimia necessitas non posse pluri-
mos congregare23, ne in crimine remaneat24, a duodecim
audiatur episcopis*.
QUESTIO IX.
GRATIANUS.
I. Pars. De accusatoribus uero uel testibus, quod in ab-
sentem uocem accusationis uel testificationis exhibere non ualeant,
multorum auctoritatibus liquet.
Ait enim Teles forus Papa, [epistola unica]1:
C. I. Nisi reo presente accusator non audiatur.
Accusatori omnino non credi decernimus2, qui absente
aduersario causam suggerit3, ante utriusque partis iustam
discussionem.
C. II. Absente aduersario sententiam ferri* 1 non licet5.
Item Eleuterius Papa [in epistola ad Episcopos Galliae]6.
Caueant7 iudices ecclesiae, ne absente eo, cuius8 causa
uentilatur, sententiam proferant, quia irrita erit; imo9 et10h
causam in sinodo11 pro facto12 dabunt13. Proditoris uero
nec calumpnia, nec uox audiatur.
C. III. Absente reo accusator non audiatur.
Item Calixlus Papa, [epist. II. ad Episcopos Galliae]14.
Absente eo, quem accusare uoluerit, quicquam15» accu-
satori non credatur, qui 10 b sine scripto difficile17, per scri-
ptum autem numquam recipiatur18; quia per scripturam
nullus19» accusari potest, sed propria uoce, et presente eo,
quem accusare uoluerit, suam quisque agat accusationem.
C. IV. Que in absentes geruntur omnino 20 euacuentur.
Item Cornelius Papa [ad Rufum, ep. II. c. 2.]21
Omnia, que aduersus22 absentes in omni negotio aut
loco aguntur aut iudicantur, omnino uacuentur23*, quoniam
absentem nullus addicit nec ulla lex dampnat.
C. V. Non iudicetur qui presentialiter non accusatur
uel conuincitur.
Item Marcellus Papa [ad Maxentium, epist. II.]24
Non oportet quemquam iudicari25 uel dampnari prius,
uam legitimos habeat presentes accusatores, locumque
efendendi accipiat ad abluenda crimina.
C. VI. De eodem.
Item Damasus Papas 6a [ad Stephanum Archiepiscopum,
ep. III. cap. 8.]
Habetur quoque in decretis sanctorum27 Patrum sanci-
tum, non fore canonicum quemquam sacerdotum iudicare28
uel dampnare ante, quam accusatores canonice examinatos
presentes habeat locumque defendendi accipiat, id est in-
ducias29 ecclesiasticas ad abluenda crimina etc.30b
[PALEA.
C. VII. Idem Damasus ibidem continenter31.
Nec32 extra propriam* fiat prouinciam primo33 discus-
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. VIII. c. 1. a) praecipiunt, ut Codice* libro septimo, titulo de sententiis et interlocutionibus
omnium iudicum, lege penultima: §.2. Cuius in agendo quis observat arbitrium, eum habere etiam contra se iudicem
in eodem negotio non dedignetur. b) Nec antea finiatur (sicut ab apostolis vel successoribus eorum olim statutum est)
quam eius auctoritate fulciatur. Et paulo superius: §. 4. c) iudicetur, nisi ex contumacia absens fuerit,** —
c. 2. a) Carthag. II. b) incurrerit c) et — Quest. IX. c. 2. a) ferre b) imo etiam et — c. 3. a) quispiam b) quia
c) nullus accusare vel — c. 4. a) evacuentur — c. 6. a) Papa : deesl b) etc. : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. VUL C. I. * Ut Codice: Hinc usque ad vera, ludices, non
sunt in epistola Zepbyrini, neque in vetustis Gratiani codicibus.
** Nisi ex contumacia absens fuerit: Haec absunt a plerisque
manuacriptis, et epistola ipsa, et AnBelmo et Ivone. Infra vero ead. q. 9. c.
Absens, habentur tanquam Gratiani verba.
C. IL * Episcopis: Quae hoc loco in capite decimo concilii Cartha-
ginensis II. adduntur, referuntur Infra 15. q. 7. c. Felix, et ibi notabitur
varietas.
Quest. IX. C. VII. * Propriam: Sic emondatum ex epistola ipsa,
Anselmo ct Ivone. Antea legebatur: Nec extra patriam fiat provinciam.
Addita autem et nonnulla sunt ex epistola.
Causa III. Quest. VIII. 1) vel iudic.: deest: AB 2) debet: FjH; potest: t?||can. 1. 3) Caput Pseudoisid. c/. Statt. eccl. ani. c.63. Cone. Paris, hab.
ao. 829. Cod . Theod. I. IV. t. 1. ; Lex Rom. Wisigoth. C. Theod. IV, 15, 1. ed. Haenel. — c. 5. ap. Hinschius p. 131. — Jaffe no. LX VII. — Ans. ded. III, 98. ; lvo
Dccr.V, 245. (can.: patriarchae vel primates) ; Coti. tr. P. I, 13, 1. («t in Ivon. Decr.); Coli, tredec. P.1X, 65. 4) eorum: orig. Ivo Coli. tr.P. ; add.: autem: orig. Ans.
ded. Ivo Coli. Ir. P. 5) quolibet: ABC 6) An 8. III, 38. (41.) 7) CDF; verba omissa in F manu posterioris aetatis in marg. scripta sunt ; in AB ad finem canonis reiecta.
81 Idem: Iudic.: KG; — Christi enim iudic. (XII.: deest): Ans. ded.; Duodecim enim: Ito — c/. C. V. qu. 4. c. 2. cf. Qreg. M. ep. 53. 54. l. V. Ed. Maur.
9) vocatus: D Edd. coli. o. orig. Ans.: Corr. vocati: EG; vocatis: H 10) primum: Coli. tr. P. 11) finis canonis: Ans. ded. Coli. tr. P. 12) determinetur:
BEOR; finis canonis: Ico. 13) Codd coli, o.; nec antea finiatur quam eius auctoritate fulciatur. §. 4. Edd. coli. o. Ans., ubi hic est finis canonis; tormin. nisi
ex contumacia absens fuerit. Absens vero nemo iudicetur, quia etc.: Edd. Arg. Ven. II. 14) CDEF 15) et: deest: AB j| can. 2. 16) Codd. coli. o. pr. CG;
Cart. IV.: C; Cone. Carth. II. c. 10. hab. ao. 390. (irn Diongs. c. 12.) — ap. Bruns I, 121. — Burch. I, 149. (can. contin.); Ans. III, 4G. (121. can. contin .); Ico
Decr. V, 262. (can. contin.) 17) incidit: CDEFQ 18) adiicio: orig. Hisp. 19) opinamur: orig. 20) in: deest: Hisp. 21) Codd. etEdd.coll.o . 22) /6.,* et si : Ans.
23) add.: opiscopos: DF Edd. coli. o. ; congregari: Hisp. 24) maneat: EGH Edd. coli. o. Ivo
Causa III. Quest. IX. can. 1. 1) Caput Pseudoisid., sumtum ex rnterpr. Cod. Theod. l.X I. tit. 39. c.9« — c.4. ap. Hinschius p. 111. — Jaffe no. XXX I. —
Ans. ILI, 12. (can.: Ipsi enim qui; can. contin.) 2) decrevimus: AB 3) suggesserit: Ans. |1 can. 2. 4) Codd. coli. o. 5) valet: EGH 6) Caput Pseudoisid., cf.
Statt. eccl. ant. c. 63. — c. 5. ap. Hinschius p. 126. — Jaffe no. LXI. Capit. Angilram. 53. ap. Hinschius p. 766.; Bened. Lenita III, 219.; Ans. ded. III, 184. (can.
contin.); Burch. XVI, 14. (ex decr. Hadriani P.); Ans. IU, 27. (can. : de accusationib. ; caw. contin.); Ivo Decr. VI, 319. (ex C. Carthag. IV. ; can. contin.)
Coli. tr. P. I, li, 4. (can. contin.) 7) cav. etiam : orig. Ans. ded. ; Ans. Ivo Coli. tr. P. 8) cuius . . . quia: deest: orig., sed erstut in Cod. orig. Dst 9) imo . . .
synod.: deest: orig., sed exstat in Cod. orig. Dst; — quippe: Ans. ded.; quin: Ans. 10) ABD Angilr. Ben. Lev. Ans. ded. Burch. Ans. Ivo Coli. tr. P.; imo etiam :
Codd. coli. rei. Edd. coli. o. 11) in sin.: deest: Ans. 12) perfectam : A; profecto: orig.; pro facto: Cod. Dst orig. 13) finis canonis: Angiir. Bened. Burch. |j
can. 3. 14) Caput Pseudoisid., cf. interpr. ad Cod. Theod. I. 9. t. 1. c. 15. et Statt. eccl. ant c. 53. — c. 17. ap. Hinschius p. 141. — Jaffe no. LXX. — Burch. I, 171.
(can.: omnes ergo qui; can. contin.); Ans. m, 55. (can.: rimandae sunt; can. contin.); Ivo Decr. V, 289. (can.: omne» ergo qui ; can. contin.) —cf. C. H.
qu. 8. c. 1. 15) Codd. et Edd. coli. o. pr. AB (quisqu&ro); cuicunque accusatori : Coit. 16) Codd. coli. o. pr. AB (qui: deest); — Edd. Arg. Bas.; rimandao vero
Aws- Ivo) accusatorum personae qui (qoae: Bu rch. Ivo): orig. Burch. Ans. Ino 17) add.: est: Edd. coli. o.pr. Ara. Bas. 18) recipiantur: orig.
Burch. Ans. 19) Codd. et Edd. coli. o. otig. Burch. Ans. |l can. 4. 20) omnia: AB 21) Caput Pseudois., sumtum et Cone. Chalcea, aet. 10. — c. 6. ap. Hinschius
VA A7t* ~r,3a?e wo’ — Ans. ded. m, 186. (can. contin.) ; Ans. III, 62. (61.); CoU. tr. P. I, 19, 3. 22) ln: EGH Ed. Bas. 23) ACDKFG orig. Ans. ded.
CoU. tr. P. H can. 5. 24) Caput Pseudoisid., petitum ex Aci. ap. c. 25. v. 16. — c. 9. ap. Hinschius p. 227. — Coli. tr. P. I, 29- unie. (caw. contin.) 25) iudicare:
Edd. Arg. Nor. V»». II.; iudicare... damnare: can. 6. 26) Codd. eoll. o. — Caput Pseudoisid., sumtum ex Act.ap.c. 25.r. 16. — c. 19. ap. Hinschius p. 505. —
Jaffe no. CLXII. — Ans. H, 89. ( can. contin.); Ivo Decr. VI, 347. 27) sanet. : deest: orig. Ans. 28) iudicare . . . damnare: Aws. 29) acc. et lod.: AB ; id . . .
eccl. : deest: C 30) Codd. coli. o. orig. Aws. Ivo |j can. 7. 31) Haec Palea deest in Codd. coli. o. — in F manu posterioris aetatis in marg. scripta est. — Aws. Ito
io. — c/. Lex Rom. Wisigoth. C. Theod. EX, 1, 5. interpret. ed. ffaenel. 32) ne: F Edd. Bas. Veu. I. 33) prima: Ivo; Corr. — cf. Intioc. I. Ep. 2.
Corpus iur. can. Ed. Friedberg 34
531
632
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. IX. c. 7—15.
sionis accusatio, sine apostolica preceptione, cui in omnibus
causis debet34 reuerentia custodiri, quoniam et antiqua
docet hoc Patrum regula, in qua et35 inperialiter36 pariter
statuta concinunt37. „ Criminum, 1,38 inquiunt, „discussio
ibi agenda39 est, ubi crimen admissum est. Nam alibi40
criminum reus prohibetur audiri." Et41 alibi in canoni-
bus prccipitur42: „Quecumque negotia in suis locis, ubi
orta43 sunt, finienda sunt/*44 et reliqua talia, et his similia45,
salua tamen in omnibus apostolica auctoritate48, ut nichil in
his diffiniatur prius, quam ei placere cognoscatur, qua omnes
suffultos esse oportet.]
C. VIII. De eodem. 47
Idem [ad Episcopos Italiae, epist. VI.]48a
Qui accusare alium elegerit, presens per se, et non per
alium accuset, inscriptione uidelicet premissa. Neque ullus
umquam iudicetur ante, quam legitimos accusatores 49 pre-
sentes habeat, locumque defendendi accipiat ad abluenda
crimina.
C. IX. De eodem.
liem ex Concilio Tolletano 50 VI. [c. 11.]
Dignum est, ut uita innocentis51 nulla62 maculetur per-
nicie accusatoris53»; ideo54 quisquis555 a quolibet crimi-
natur, non ante56 accusatus suplicio detur, quam accusator
presentetur, atque legum57 et58 canonum sententia59 ex-
quiratur. Quod60 si indigna ad accusandum persona inue-
nitur, ad eius accusationem non iudicetur610*.
C. X. Sententia feriatur qui causae suae 62 negligil adesse.
Item Bonifacius Papa ad Gallos [epist. II.]63
Decreuimus64» uestram65 debere intra prouinciam esse
iudicium, et congregare665 sinodum ante kalendarum diem
nouembrium, ut, si adesse uoluerit, presens67, si confidit, ad
obiecta respondeat; si uero adesse neglexerit, dilationem
sententiae de absentia non lucretur. Nam manifestum est,
confiteri eum de crimine, qui induito et totiens delegato
iudicio purgandi se occasione non utitur68. Nichil enim
interest, utrum in presenti examine non69 omnia70*, que
dicta sunt, conprobentur, cum ipsa quoque professio710
ex72d procurata '3 totiens constet absentia74.
C. XI. Absens nec accusari, nec iudicari potest™3-.
Item Felix Papa [ad Episcopos Galliae, epist. II.]76
Absente aduersario non audiatur accusator, nec sen-
tentia absente parte alia a iudice dicta ullam obtinebit775
firmitatem.
C. XII. Altera parte absente diffmitiua sententia non feratur™.
Item Nicolaus Papa Gallinoni Senensi Archiepiscopo™*.
Reuera iustus mediator non est, qui uno litigante et altero
absente amborum emergentes lites decidere non formi-
dat. His ita80 premissis, uolumus81 et auctoritate apostolica
monemus, ut, si presbiter, de quo agitur, post excommuni-
cationem suam apostolicam sedem adire uoluerit, nullus iter
eius inpedire presumat.
C. XIII. In absentem non est ferenda sententia.
Item Zepberinus Papa [ad Episcopos Siciliae, epist. I.]82
Absens83» nemo iudicetur, quia et diuinae et humanae
leges hoc prohibent.
Gratian.84 Nisi fuerit absens ex85 contumacia. Pro pre-
senti namque contumacia eum haberi facit.
C. XIV. De eodem.
Item Nicolaus Papa Gallinoni 864 Senensi Archiepiscopo.
Indicas87 Hermannum episcopum super quibusdam88
frequenter fuisse accusatum, pro quibus (quia ex parte ipsius
persona deest) nos uni parti ad discrimen alterius credere
proculdubio non possumus, quamuis nec usque adhuc qui
fuerint illi excessus dixeris, nec utrum sanae mentis89 erat
idem antistes, nec ne, cum ipsos90 excessus perpetrabat,
euidenter ostenderis, satiusque arbitramur91, quamlibet
interim infirmitatem ad penam peccati, quam ad ipsum per-
tinere peccatum, cui magis consulendum et conpatiendum
sit, quam puniendum uel etiam925 aliquo modo feriendum.
C. XV. Testes non dicant testimonium, nisi de his, que
presentialiterW a nouerunt.
Item Calixtus [Papa ad Episcopos Galliae, ep. II.]94
Testes per quamcumque scripturam testimonium non
proferant95, sed presentes de his96, que97 uiderunt et noue-
runt98, ueraciter testimonium dicant. Nec99 de aliis causis
uel negotiis testimonium dicant, nisi de his, que sub eorum
presentia acta100 esse noscuntur.
II. Pars. Gratian. De his etiam, que 1015 audierunt, si
ad hoc conuocati102 sunt, in ciuili causa testimonium dicere pos-
sunt, unde in coli. 103 0 VII. iit. de testibus, legitur: §. 1. „ Si
debitum scriptum sit, et probatio solutionis proferatur a litiganti-
bus per testes sine scriptura, tunc susceptibilem eam apud iudi-
cem 104 esse uolumus, dum ad hoc ipsum105 testes assumantur , ut
perhibeant testimonium pro facienda solutione, aut pro memoria
facta106 d alicui iam solutionis factae, et pro confessione eius, qui
pecunias accepit. Hec autem testimonia inania et ex transitu
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. IX. c. 8. a) Item idem — c. 9. a) accusatorum b) si quis c) iudic., nisi* ubi pro capite
regiae maiestatis causa versatur — c. 10. a) Decernimus b) congregari c) pro confessione d) ex: deest — c. 11.
a) Absentes .. possunt b) obtineat — c. 12. a) Gallioni — c. 13. a) Absens vero — c. 14. a) Gallioni b) etiam: deest —
c. 15. a) praes, et veraciter b) qui c) ut in Authenticis coli, d) facta: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IX. * Nisi: Haec sunt addita ex originali. | uno pervetusto Gratiani codice eat: omnia; sed quia idem Renaus elicitury
C. X. * Non omnia: In originali, et apud ceteros collectores, et in | ot adest glossa, non est mutatum.
Causa III. Quest. IX. can. 7. 34) debetur: Ans. 35) et: deest: Edd. coli. o. pr. Bas, 36) imperialia: orig. Aris. Ivo 37) finis canonis: Ivo
38) cx iuterpr. ad Theod. Cod. I. IX. t. 1. c. ult. 39) agitanda: F Edd. coli. o. Ans. 40) alicubi: orig.; alibi: Cod. Dst origin. 41) Et . . . procip. : deest: F
Edd. coli, o ot alicubi: orig.; et alibi: Cod. Dst origin. 42) ex ep. Africanorum ad Coelestinum P. 43) absorpta: Edd. Nor. Lugd. Lngd. I.; — absorta:
F Edd. rcll. pr. Lugdd. II. III.; oborta: Edd. Lugdd. II. HI. 44) sunt: deest: Ans. 45) et .. similia: deest: F Edd. coli. o. 46) fluis canonis: F Edd. coli. o. ||
can. 8. 47) de eodem: deest: ACEO; in F canon deest et mantt posterioris saeculi in marg. scriptus est 48) Codd. coli. o. — Caput Pseudois., confectum ad Act.
ap. c. 25. v 16. — ap. Hinschiusp. 520. Taffe no. CLXIV. — Ivo Decr. VI, 348. 49) add.: vel tutores: EH\\ can. 9. 50) Tol. VII.: ABFH; IV.: CD ; hab.
ao. 638. — ap. Bruns I, 255. — Regino Appdx. I, 58. (can. contin.) ; Burch. XVI, 5. (ex decr. Felicia P.); Coli, tredec. P. IX, 156. 51) innocentum: Hisp. Reg.
52) non: Hisp. Reg. Burch. 53) Codd. coli. o. pr. C; accusationis: C; accusantium: Hisp. Reg. Burch. 54) adeo: Reg. Burch . 55) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig.
Hisp. Reg.; ut quisquis: Burch. 56) antea: orig. Hisp. 57) log.: deest: Burch. 58) ut ot: ib. 59) sententiae exquirantur ut si: orig. Hisp. Reg. 60) ut:
Burch. 61) Codd. et Edd. coli. o. Burch. || can. 10. 62) suae: deest: ABH 63) scr. ao. 419. — Jaffe. no. 141. — Ans. dcd. III, 33. (can.: Valentinae nos;
contin.); Burch. 1, 161. (ut m coli. Ans. dcd.): Ivo Decr. V, 271. (ut ap. Burch.); ib. VI, 338.; Ivo Pan. IV, 105. 64) Codd. coli. o. orig. Coli. cilt. 65) vostrum:
orig. Ivo Decr. 5.; ot vestrum: Ivo Pan. 66) Codd. coli. o. Ans. ded. Burch. 67) add.: Maximus: Ivo Decr. 6. 68) finis canonis: ib. 69) non: deest: C
70) omn iaque : Ans. dcd. 71) Codd. et Edd. coU. o. ; professione: Ivo Decr. 5. Ivo Pan.; add. : rei : EOH 72) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugd. II. ; est procurata:
Ed. Lugd. II.; procurato: Burch.; deest: H 73) add. .-vel (deest: H) expectata: EOH 74) in C hoc loco inseritur: „In lege Theodosii: probat illa vera esse,
quo adversus se dicta sunt, qui ad ea confutanda, minime vult adesse. Unde in secularibus legibus invenitur scriptum: iniuste victus que adversus eum
collata fuerit sententia perseveret, si infra tres menses causam reparare neglexerit. u |[ can. 11. 75) Codd. coli. o. pr. D 76) Caput Pseudois., cf. Paul.
f>cnt. I. 5. t. 5. §. 6. iwicta tnterpret. — c. 11. ap. Hinschius p. 202. — Jaffe no. CI. — Capit. Angilr. 4. ap. Hinschius p. 759. Ans. in fine l. 3. (can.: haec sunt
quae; contin.); Ivo Decr. V, 248. (can.: si Buis fuerit; contin.); ib. VI, 331. (can.: infamis enim; contin.) Ivo Pan. IV, 54. (can. contin.); Poluc. V, 1, 24.
(can.: m tamis persona) 77) ABCDF orig. Coli. citt. || can. 12. 78) iuscr. deest: A; diffinitiunin non ferat sententiam: EO 79) A; Gualiinoni: DF;
Guaniloni: C: Senens.: deest: AF; Senonensi: EOH Turrecrem. Corr.; Caput incertum; similia parti priori habentur in ep. Nicolai (858 — 62.) 32. ap. Mansi
dajfe no. 2096. — CoU. tr. P . I, 62, 46. 80) itaque: EO Coli. tr. P. 81) voluin.: deest: AB ]| can. 13. 82) Caput Pseudoisid., cf. Statuit, eccl. ant.
l:rc-4* aP' LXVII.— Re9- Ir> 306. (can. contin.) 83) Codd. coli. o. Reg. 84) in H hoc dictum
!>9) proferant: D Edd. coli. o. 100) facta: Ivo Pan. ' 101) Codd. coli. b. ' 102) uocati: AB 10S) Codd. coli, o.; add.: Cod.1 ABDE: Jouc.: OH;
collat. : E; — Novella 90. c. 2. mutatis rnbis. 101) mdicea : EGS 105) ipa. : deest : Ali 100) Codd. coU. o.
533
534
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. QUEST. IX. X. c. 1-3.
perhibita ( aut ab eo qui 107 e propter aliud opus adueniens audiuit
aliquo dicente 108 f, se accepisse ab aliquo aurum, aut debere
alicm)nulla ratione ualere censemus
III. Pars. §. 2. Simul autem necesse est, ut uideant. Quod
si alius uno tempore et 109 k alius alio uiderit, diuersitas temporum
eorum testimonium non admittit.
Unde Leo Papa 110 :
C. XVI. Non admittuntur t-11* ad testimonium quos non
eidem negotio 118 b adfuisse 118 c constiterit.
Nichilominus quoque puniendi sunt testes, qui ad ca-
lumpniam aliquid testificantur, nec eorum uoces tamquam
plunum admittuntur, quos temporum quidem diuersitas
simul interfuisse114 prohibuit.
C. XVII. Ad seriem gestorum testis ex suo nichil adiciat 115.
Item Ambrosius in libro de Paradyso, [c. 12.]116
Pura et simplex* testimonii series intimanda est. Ple-
rumque testis, dum ad seriem gestorum aliquid ex suo
adicit, totam testimonii fidem partis mendacio decolorat.
Nichil igitur, quod 111 a bonum uidetur, addendum est.
C. XV11I. ylisensll8a nec accusare, nec accusari potest.
Item Felix Papa [ad Episcopos Galliae, epist. II.]119
Absens per alium accusare aut accusari non120 potest,
nec affinis testis admittatur12115.
IV. Pars. Gratian122. Nisi in crimine incuriarum, in quo
illustris persona etiam1*3 per procuratorem intendere et excipere
potest, seruatis ceteris solempnibus 124 c, ut Cod. tit. de iniuriis,
l. ult.
C. XIX. Reo absente libellus accusationis frustra offertur.
Item Pelagius Papa Sinduae1*6** Magistro militum1*6.
Cartae l27, quas dedit nobis Lucidius 128, si illo tempore
aduersarius ipsius129 illic presens fuisset, ualidae erant. Sed
quia aduersario absente gesta, que nobis recensuit, facta
leguntur, talia leges non recipiunt.
C. XX. Testes corporaliter prestito sacramento136*
testimonium dicant.
Idem 131 Decorato Patricio.
Hortamur, ut, sub timore Domini consuetam conscien-
tiae uestrae sinceritatem in hoc quoque negotio conseruan-
tes, omnem personis132, que ueritatem causae istius scire
possunt, faciatis amputari133 formidinem, et uestris presen-
tati134b conspectibus, tactis135 sacrosanctis euangeliis, pre-
bito etiam legaliter136 sacramento, que137 in rerum ueritate
norunt professione suae testificationis aperiant, ut, patefactis
omnibus, que secundum leges et iustitiam138 censenda
sint139c cognoscatis, et conuenientem110d legibus et ueritati
terminum aetis.
C. XXI. Accusator et accusatus simul debent adesse.
Item Nicolaus Papa 141 Igmaro 142a Remorum Archiepiscopo.
Necesse est secundum sacrarum scripturarum docu-
menta143 ac secundum iustitiae trutinam14415, et accusatum
et accusatorem simul adesse, et145 unam partem, quanta-
cumque et qualicumque predita sit auctoritate, sic prorsus
audiri, ut alteri parti nullum preiudicium inrogetur.
QUESTIO X.
GRATIANUS.
Quod uero deficientes1* in primo capitulo non sint admit-
tendi ad sequentia , ex Concilio Cartaginensi VII.* confir-
matur, in quo sic [cap. 3.] statutum legitur:
C. 1. Qui in primo capitulo deficit ad cetera non
admittatur 3.
Placuit, ut4 quotiescumque clericis ab accusatoribus
multa crimina obiciuntur, et unum ex his5, de quo prius
egerint6, probare non ualuerint7, ad cetera iam non admit-
tantur.
Gratian. Probatur illud idem auctoritate Arelatensis
Concilii III.**, in quo sic [c. 24.] diffinilum est.
C. II. Qui falsa fratribus obiciunt usque ad exitum
non communicent.
Eos, qui falsa9 fratribus10 capitula11 obiecisse conuicti
fuerint, placuit12 usque ad exitum non communicare (sicut13
magna sinodus14 ante constituit), nisi digna satisfactione
penituerint.
C. III. Qui quod obicit probare non ualet, de cetero ad
arguendum non admittitur, nisi propriam causam chiilem
dumtaxat asserere uoluerit.
Item Felix 15 a in secundo 16 b decretali, Episcopis
Galliae 11 .
Si accusatorum18 personae in iudicio episcoporum culpa-
biles aparuerint, ad arguendum 19 c de cetero20* non admit-
tantur, nisi21 proprias causas asserere (non22 tamen crimi-
nales uel ecclesiasticas) uoluerint23.
Gratian. Cum ergo qui falsa fratribus obiciunt usque ad
exitum uitae a communione prohibeantur ; cum illi, qui in epi-
scoporum iudicio culpabiles inueniuntur, ad arguendum de cetero
admitti prohibeantur 24: aparet, quod in primo capitulo defi-
cientes tamquam falsorum obiectores ad sequentia 25 procedere
non u alent26.
EDITIO ROMANA.
Causa IU. Quest. IX. c. 15. e) perhibita testomonia ut si f) aliquem dicentem g) uno alius alio tempore —
c. 16. a) admittantur b) eodem tempore negot. c) interfuisse — c. 17. a) vel quod — c. 18. a) Absens per alium
b) admittitur c) solemnitatibus — c. 19. a) Sindulae — c. 20. a) iuramento b) praesentari c) sunt d) competentem —
c. 21. a) Hincmaro b) tramitem — Quest. X c. 2. a) Cone. II. — c. 3. a) Fel. Papa b) secunda c) arguend. episcopos*
NOTATIONES CORRECTORUM.
0. xvn. * Simplex: Integer locna B. Ambrosii est: Pura [enim] et
simplex mandati forma servanda, vel testimonii series intimanda est.
C. XIX. # Sindulae: Iyo p. 8. c. 67 refert aliud quoddam caput
epistolae a Pelagio ad Sindulaxn magistrum militiae scriptae.
Quest. X. * Deficientes: In vulgatis codicibus1 legobatur: testea
deficientes, sed expuncta est vox: testes, quae abest a plerisque vetustis
codicibus. Quae enim in hac quaestione afferuntur, non ad testes, sed ad
accusatores pertinent. Et superius initio causae in propositione huius
quaestionis 10. nulla est mentio testium.
C. m. # Episcopos de cetero: Voces istae absunt ab omnibus
vetustis codicibus, et ceteris locis indicatis. Auctor tamen casus eos habuit
et ponderavit.
Causam. Quest. IX. can. 15. 107) Codd. coti. o. 108) «6. 109) ib. || can. 16. 110) Caput incertum, referendum fortassis ad Leonem III. (795— 81C.)
111) Codd. coli. o. 112) ABC 113) Codd. coli. o. pr. AB; adease: AB 114) interesso: CEQH || can. 17. 115) testes . . . adiciant: EQH; de suo: AB 116) It. :
deest: ABC; c. 12. no. 66. Ed. Uigne. — Ans. m, 58. 117) Codd. cl Edd. coli. o. || can. 18. 118) ABCF 119) Caput Pseudoisid. c. 11. ap. Hinschius p. 202. - Jaffe
no. CI. — Capit. Angilr. c. 4. ap. Hinschius p. 759. — Ivo Beer. V, 248.; ib. VI, 331. (can.: infamis enim: contin.); Polyc. V, 1, 24. (can.: infamis persona).
120) nec: EH orig. Angilr. IooDecr. 5. 6. Polyc.; nemo: Ed. Bas. 121) BDEH orig. Angilr. Ivo Beer. 5. 6. Polyc.; nec aff. . . . adm. in AB exstant post dictum
Gratiani. 122) Sequentia verba tamquam canonis pars, neo a Gratiano dicta reperiuntnr in ABH ; in F desunt et manu posterioris saeculi in marg. scripta sunt
123) etiam: deest: ABC 124) BCBEFH || can. 19. 125) Codd. et Edd. coU. o. CoU. tr. P. 126) Ep. Pelagii L (555-60), ut videtur. - Jaffe no. 671. — Coli. tr. P.
I, 54, 9. 127) cartas : C CoU. tr. P. 128) Lucidus: Coli. tr. P. 129) Illius : EGH || c an. 20. 130) Codd. coU. o. 131) item : AB B EQH; Ep. Pelagii I. (555—560.) ;
— Ja#o no. 639. — CoU. tr. P. I, 54, 8. 132) a pers.: Edd. Bas. Lugdd. 133) amputare: EFGH 134) ABCBF Coli. tr. P. ; presentaro: EGH 135) tacto: AU
52?/ l?*ltiino: *. W7) ut quae: Edd. Bas. Lugdd. n. IU.; quae ut: Ed. Lugd. I. 138) add.: iura: AB. 139) AB F CoU. tr. P. 140) Codd. coli. o. Ed. Bas.
— Corr' U 21. 141) fragm. F.p. Nicolai I. (858—67),* — Jaffe no. 2146. — CoU. tr. P. I, 62, 33. 142) Codd. coU. o.; Ismaro: Edd. coit. 0.
143) add. : omnia: CoU. tr. P. 144) ABCFG CoU. tr. P. 145) oportet etiam : CoU. tr. P.
_ , v^ij8***** QUGBt- X. 1) testea defle. : Edd. coU. o. pr. Bas. || can. 1. 2) hab. ao. 419. — Raban. poenit. c. 10. (ap. Canisius); Burch. If, 198. (199. m
God. Fnb.; Ex Cone. Africano) ; Ivo Beer. VI, 271.; Ivo Pan. IV, 64.: CoU. tr. P. U, 21, 3. 3) est admittondus: AB 4) ut: deest: Uisp. Burch. CoU. tr. P.
5) ipsis: Ivo Beer. CoU. tr. P. 6) primo eg. : ABC; egerit . . . ualuerit . . . admittatur: Raban. Coli. tr. P. 7) uoluerint: D Ed. Bas. jj can. 2. 8) Codd. coli. o.
pr. AH — c. 24. C.Arelat. II. hab. o. 492. et 606. (cf. tamen ad BisL XVUI. c. 12.) ap. Bruns U, 133. — Regino U, 344. (ex C. Agath.); Burch. XVI, 34. (ut ap.
ST1.# d • tredec. Pari. IX, 134. 9) falso : orig. Hisp. ; false : Reg. ; deest: Burch. 10) add. : «uls : orig. Hisp. Reg. Burch. 11) capitalia : i b.
12) add. : sos: Reg. 13) sicut ... constil.: deest: Reg. Burch. 14) Cone. Arelat. L c. 14. U can. 3. 15) ABCBF 16) Codd. coli. o. 17) Caput Pscudoisid., cf. conc.
, *S’ e ' **• T * u* °P* hinschius p. 202. — Cap. Angilr. 4. ap. Hinschius p. 759. — Ben. Levita I, 395. ; An». UI. in fine; (can. : haec sunt quae ; coni.) ;
Ico Ifecr.V 1,418.; CoU. tr. P . III, 10, (11,) 49. 18) accusatoris: et sic deinceps numerus singularis : Ben. Lev. 19) Codd. coU. o. orig. Angilr. Ben. Leo. An*. Ivo
CoU. tr. P. 20) de cet.: deest: Ed. Bas. orig. Collat. citL 21) nlsl de propriis causis: Ben. Lev. 22) et non: Ans. CoU. tr. P. 23) vol.: deest: Ans. 24) cetero
non admittuntur: AB 26) sub sequentia : CBEFH 26) valeant: AB
34*
535
536
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA III. IV. QUEST. I. c. i.
QUESTIO XI.
GRATIANUS.
I. Pars. Ab accusato uero accusationem in accusatorem
verti , multorum auctoritate la prohibetur *.
Ait enim S tephanus Papa, [epist. II. c. 7.J3
C. I. Accusati, nisi prius se purgauerint , alios accusare
non possunt.
Neganda4 est accusatis licentia criminandi, priusquam
se crimine, quo premuntur, exuerint, quia non5 est creden-
dum contra alios eorum confessioni, qui criminibus inpli-
cantur6», nisi se prius probauerint innocentes, quoniam
periculosa est et non7 debet admitti rei8 aduersus quemcum-
que professio.
[C. II.]»»
Lib. IX. Cod., tit. [I. 19.] Inppp. Valentinus,
Valerius et Gratianus10b.
Neganda est accusatis nisillc suas suorumque iniurias
persecuntur12 licentia criminandi in pari uel minori crimine,
priusquam13 se crimine, quo premuntur, exuerint 14 d: ita
tamen, ut et ipsi inscriptionem10' contra eos etiam pendente
accusatione deponere possint.
C. III. De eodem.
Item ex decreto Adriani Papae, [c. 33.] 16
Non est credendum contra alios eorum confessioni, qui
criminibus inplicantur, nisi se prius probauerint innocen-
tes, quia periculosa est et admitti non debet rei professio
aduersus quemcumque.
Gratian. Hoc autem intelligendum est in pari uel minori
crimine. Ceterum si de maiori crimine eum accusare voluerit
(ueluti, si accusatus de fornicatione, de periurio, uel 17 » homi-
cidio, uel symonia, uel alio quolibet huiusmodi crimine accusatorem
suum inpetere uoluerit), his auctoritatibus non prohibetur. §. 1.
Aliquando enim criminalis questio preiudicat ciuili, aliquando
criminali*. Unde in III. lib. Coa. tit. de ordine iudiciorum,
[lege, 4.], legitur: „ Ciuili questione 18 intermissa sepe fit, vt
prius de crimine iudicetur, quod, utpote maius, merito minori
pre fertur
[C. IV.]
Item lib. IX. [Cod. tit. de his, qui accus. non
possunt.] I. i.1»
,, Prius est, ut tu respondeas20» criminibus cedis atque uulne-
rum que tibi ut grauiora ab adversario tuo obiciuntur, et tunc ex
euentu causae iudex estimabit, an tibi permittendum sit eundem
accusare, tamen e/st211> prior inscriptionem deposuisti .“
II. Pars. [Gratian.] Aliquando ciuilis preiudicat ciuili,
aliquando criminali. Sicut enim in septimo lib. Codicis, tit.
de ordine cognitionum, legitur ric: „Si de hereditate et libertate
controversia est 23, prius debet agi causa libertatis.'1 Iiem3id:
§. 1. „Si crimen aliquod inferatur ei, qui ingenuus esse dicitur*,
liberalis causa suo ordine ante debet agi cognitionem suam pre-
side prebente, quoniam si delictum probatum fuerit, ante sciri,
necesse est, utrum ut in liberum et ingenuum 25 an ut in seruum
constitui oportet*31."
III. Pars. Item: §. 2. „ Qui*] confitetur se pati contro-
versiam status, frustra postulat dari sibi potestatem accusandi
eum, qui se suum dominum esse fatetur*3. Causa uero liberali
terminata, si seruus pronunciatus fuerit, dominum suum accusare
non poterit." §. 3. „Si29e quis enim30* ex familiaribus uel ser-
uis 31* cuiuslibet domus cuiuscumque criminis delator atque accu-
sator emerserit, eius existimationem, caput atque 33 fortunas
petiturus, cuius familiaritati 33 inheserit uel dominio , ante exhibi-
tionem3*' testium, ante 35 k examinationem iudicii in ipsa exposi-
tione criminum atque accusationis 30 exordio ultore gladio
feriatur 37. Vocem enim funestam intercidi 38 oportet potius quam
audiri. Maiestatis autem crimen excipimus." Similiter 391 ; §. 4.
„ Si liberti accusatores manumissorum heredumue esse presum-
pserint, eodem quo serui suplicio tenebuntur , luituri penas ante
prohibitae delationis 40 exordium."
CAUSA IV.
GRATIANUS.
Quidam in excommunicatione constitutus episcopum accusare
disponit; adolescentem infra decimum et quartum elatis suae13
annum ad assertionem suae causae adducit ; prohibitus ab accu-
satione adolescentem accusatorem et se testem facit; adolescens
personam accusatoris et testis gerere cupit; die statuta ad electo-
rum iudicum iudicium episcopus minime occurrit; a communione
suspenditur ; tandem renouato*b iudicio accusator culpabilis in
accusatione inuenitur; demum ad assertionem propriae causae
procedit 3. (Qu. I.) Hic primum queritur, an in excommunica-
tione constitutus alium accusare ualeatl (Qu. II.) Secundo, an
infra decimum quartum annum in criminali causa testari quis
possit ? (Qu. III.) Tertio, utrum*c ab accusatione prohibitus
personam testificantis possit assumere f (Qu. IV.) Quarto, an
idem possit esse accusator et testis ? (Qu. V.) Quinto, an die
constituta non occurrens a communione sit remouendus?
(Qu. VI.) Sexto, si in episcoporum iudicio accusatoris persona
culpabilis inuenta fuerit, an ad assertionem propriae causae de
cetero sil admittenda?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
De prima questione sic statutum legitur in Concilio Carta-
ginensi 5» VII. , cui interfuit Faustinus Romanae ecclesiae
legatus:
C. I. Ad accusandum non admittitur cb qui in excommu-
nicatione perseuerat.
Diffinimus, eum rite7c ad accusationem non admitti,
qui posteaquam8d excommunicatus fuerit, in ipsa adhuc ex-
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. XI. a) auctoritatibus — c. 1. a) implicati sunt — c. 2. a) C. II. De eodem b) Valentinianus,
Valens et Grat. AAA. c) qui non d) exuerint secundum scita veterum iuris conditorum: e) inscriptiones — c. 3. a) de —
c. 4. a) tu respond.: deest b) tametsi c) 1. Si de hereditate legitur d) Item lege sequenti e) et ingen .: deest
f) oporteat iudicium g) Codicis lib. IX. tit. 1. 1. penultima: §. 3. Si h) enim: deest i) ex servis k) atque 1) Simi-
liter 1. ultima: — - Causa IV. a) suae: deest b) revocato c) an — Quest. I. c. 1. a) in primo et secundo capite
Concilii Carthaginensis b) accusationem non admittatur c) recte d) postquam
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. XI. C. III. * Aliquando criminali: Antea legebatur:
aliquando civilis criminali; expuncta est dictio civilis auctoritate veterum
codicum. Nam hic tantum agitur, quando causa criminalis civili aut crimi-
nali praejudicet. In sequenti autem c. §. Aliquando civilis, exponitur,
quando civilis et civili et criminali praeferatur.
C. IV. * Ei, qui ingenuus esse dicitur: In lege ipsa est: quam
ingenuam esse dicis. Mulierem enim alloquitur. Quaro paulo etiam in-
ferius, ubi apud Gratianum legitur: utrum ut tu liberum et ingenuum, an ut
in sartum, in lego est: utrum ut in liberam et iugoiuam, an ut in ancillam.
Duas etiam, quas proxime recitat leges, Gratianus suo modo in Bumm&m
redegit.
. h ,1) CotM. coli 0. 2) probatur: Alt || can. 1. 3) Caput Pseudoisid., petitum ex Cod. Theod. I. IX. 1. 1. c. 12. cum tutem' et. cf.
i?'nl 7' -c-n'aP' «inschius p. 186. - Jaffi no. XCV. - A«s. ded. III, 58. Bnrch. I, 164. ; An s. III, 74. ; Ito
274' > "* f*"/ I')'67: Caeeang. V, 50. ; apud omnes can. contin. 4) et neg. : 4»is. ded. Burch. ; quod neg. : ho Beer. Pan. 5) cf. infra c. 3. 6) Codd.
et bdd. coli. 0. pr. AB (multiplicati ®unt); incriminati sunt: leo Pan. 7) nec : BCEOH 2) eU Ans. ded. || can. 2. 9) ABCDQ ; in F deest canon, et manu
poster, saec. nl mara. scriDta est 101 Crutil er.ll „ n\ rwj .t vj.i —n e ,o\ ’ „ . " " ‘
Causa IV. 1) Codd. coli. o. 2) ib. pr. C 3) proceditur: X; producitur: OH 4) Codd. coli. o.
e. „ ,uea ”• Quest. 1. can. 1. 5) c. 1. 2. C. Carihag. hab. aa. 419. — ho Dea. XIV 69 • Iro Pati IV 72 • Coti tr P ir oi i ‘ ee.. .
6) Codd. coit. o. 7) Codd. ct Edd. coli. o. Bisp. lvo Dea. Pan. Coli. tr. P. 8) BCDPO Bisp. Iei Z&r Pan Coli tr K ’ ' ^ pl,lCUlt omnibu!l)
587
538
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IV. QUEST. I. II. et III. c. 1—3.
communicatione constitutus, siue sit clericus siue laicus,
accusare uoluerit9. §. 1. Omnes10 etiam infamiae maculis 11
aspersi, id est histriones aut12' turpitudinibus subiectae
personae, heretici etiam, siue pagani siue Iu dei, ab accusa-
tione prohibentur*.
C. II. Heretici probantur qui scismale uel excommu-
nicatione ab ecclesia sunt separati13.
Item Nicolaus Papa [in epistola ad Michaelem Impe-
ratorem, cuius initium est: „ Proposueramus14."]
Quod autem hi10, qui iam16 a fato17 fratre et18 con-
ministro nostro19 Ignatio depositi uel 20 a excommunicati
uel21 anathematizati fuerant, nullam aduersus eum intor-
quere dampnationem potuerunt828, ex prolato23* secundae
uniuersalis sinodi capitulo declaratur, cum dicitur: „Si
uero24 ecclesiasticum fuerit crimen, quod episcopo illatum
fuerit25', tunc probari oportet accusantium personas, ut
primo quidem nereticis26 non liceat accusationes contra
orthodoxos facere episcopos pro ecclesiasticis27 negotiis.
Sed ne hos hereticos esse denegemus28d, audite sequentia:
„Hereticos autem29 (inquiunt)30 dicimus tam eos, qui olim
ab ecclesia** proiecti sunt, quam qui post hec31 a nobis
anathematizati sunt." Porro, si adhuc nec sic creditis, audite
quod subditur32: „Preter hos autem (aiunt) et eos, qui
fidem33 simulant sanam34 confiteri, scismaticos esse35'
etiam36*** eos37f qui seorsum a communicantibus nobis
episcopis collectas faciunt. Deinde uero, et si quidam ab
ecclesia super causis quibusdam reprehensi sunt 38 k, et pro-
iecti aut excommunicati , siue ex clero siue ex laicali ordine,
nec his licere accusare episcopum ante, quam crimine pro-
prio exuantur primitus. Similiter autem et eos, qui sub
accusatione priori existunt398, non ante esse acceptabiles in
episcopi accusatione40 aut aliorum clericorum, quam innoxios
semetipsos illatorum sibi ostenderint41 criminum." Quid42
autem periculi regulae huius contemptoribus inmineat, non
ignoratis.
QUESTIO H. et m.
GRATIANUS.
I. Pars. Secunda autem et tertia questio eodem Concilio
[Cartaginensi VII.], uno eodemque capitulo la terminatur.
Illud uero est huiusmoai 2;
C. I. Qui ab accusatione repelluntur , aut3 ad annum XIV.
nondum peruenerunt, testes esse non possunt.
Testes autem4 ad testimonium non admittendos esse5
censemus, qui nec ad accusationem admitti iussi6a sunt, uel
etiam7 quos ipse3 accusator de domo sua produxerit. Ad
testimonium autem intra98 annos quatuordecim etatis suae
constituti10' non11 admittantur.
[PALEA12.
C. II. De eodem.
Item ex Concilio Maticensi, c. 6. 13
Placuit sancto14 conuentui, ut testes ad testimonium
dicendum precio15 non conducantur, et16 ut quique optimi et
fideliores in testimonium assumantur, ut is, contra quem
testimonium17 ferre debent, nullam eis possit afferre18
calumpniam, et ut nullus testimonium dicat19 nisi ieiunus.]
II. Pars. Gratian. Item in criminali causa: „ Produci
testis non potest , qui ante m eum reum testimonium dixit, “ sicut
in 22. lib. Dig. tit. de testibus , [lege 23 ] inuenitur. Item tit. eud.
[1. Ob. carmen. §. Si testes:]
[C. III.]20*
Si 21 testes omnes eiusdem honestatis et existimationis 22 sint,
et negotii qualitas , ac iudicis motus cum his 23 concurrit 24 a, se-
quenda sunt omnia 25 8 testimonia. Si uero ex his quidam eorum
aliud 20 dixerunt, licet inpari^c numero, credendum s8d est,
quod'10c naturae negotii conuenil, et quod inimicitiae 30 aut gratiae
suspicione caret, confirmabitque iudex motum animi sui ex argu-
mentis ei testimoniis, que rei aptiora «se311 conpererit. Non
enim ad multitudinem respici oportet, sed ad sinceram testimoni-
orum fidem, et testimonia, quibus potius lux ueritatis assistit.
Item [ lege 2., ff. eod.] : §. 1. In testibus3- fides, dignitas, mores,
grauitas moderanda "s est, et ideo testes, qui aduersus fidem suae
testationis uacillant, audiendi non sunt. Item [lege 3.]: §. 2.
Testium fides diligenter examinanda est, ideoque in persona eorum
exploranda erunt inprimis conditio cuiusque, utrum quis decurio,
an plebeius sit, et an honestae et inculpatae uitae, an uero notatus
quis et reprehensibilis, an locuples, an 31 8 egenus 351 sit, ul3B lucri
causa quid facile admittat, uel an e/37 inimicus sit, aduersus quem
testimonium fert, uel amicus ei 33 sit 33 k, pro quo testimonium dat.
Nam si careat suspicione testimonium , uel propter personam , a
qua profertur*0* , quod honesta sit, uel propter causam, quod
EDITIO ROMANA.
Causa IV. Quest. I. c. 1. e) ac — c. 2. a) vel : deest b) potuerint c) exstiterit d) denegetis e) esse : decst
f 1 et eos g) fuerunt h) consistunt — Quest. II. et III. a) cap. quarto terminantur. — c. 1. a) praecepti b) infra
c) constit. : deest — c. 3. a) concurrat b) omnino c) in pari d) credendum quidem e) sed quod f) et vero proximiora
esse g) examinanda h) vel i) egens k) sit: deest 1) fertur
NOTATIONES
Causa IV. Quest. I. C* I. * Ab accusatione prohibentur:
A concilio absunt haec verba; subinteliiguntur enim illa ex principio ca-
pitis: ad accusationem non admittantur.
C. II. # Ex prolato: Nicolaus hic citat canonem, qui apud Graecos
est 6. concilii I. Constantlnopolitani, cuius canonis priorem partem paulo
superius in eadem epistola recitarat, et significatur supra 3. q. 5. cap. fin.
Eo autem loco Nicolaus de isto capitulo haec verba addiderat: Quod tamen
noti apud nos invenitur, sed apud vos haberi perhibetur. Nam non modo hic
canon, nequo in versione Dionysii, neque in prisca habetnr, sed de omnibus
illius concilii canonibus haec scribit B. Gregorius ad Eulogium, lib. 6.
cplst. 31.: Romana autem ecclesia eosdem canones uel gesta synodi illius hacte-
nus moh habet, nec accipit. In hoc autem eandem synodum accepit, quod est
per eam contra Macedonium definitum.
** Olim ab ecclesia: Statuitur in hac parte canonis perinde pro
haereticis habendos esse Macedonianos et Eudoxianos, qui in isto primo
Constantinopolit&no concilio damnabantur, atque habendi erant Pauliani*
OltltECTORUM.
stao et Ariani, quos olim Nicaena synodos a catholica ecclesia absciderat.
Quamobrem non de quolibet excommuuicato haec sententia pronunciatur,
quod putavit auctor glossae.
*** Schismaticos etiam: Ita in epistola Nicolai et apud Ivonom.
Graece autem est: rtaog di tovrotg xal tovg tt)v nlotiv uiv ti)v vytfj rtQog-
noiovptvovg bftoXoytiv, dnoa/t]aavxag di xal ctvnovvuyorzag tolg xavon -
xolg i/ftiuv Imoxdjto tg; Id est: Praeterea vero et illos, qui fidem quidem sanam
simulant confiteri, schisma autem faciunt , et adversus regulares nostros episco-
pos conventum habent, ut nihil mirandum sit, istos etiam pro bacrcticis cen-
seri, quemadmodum et Balsamon interpretatur. Simulant enim illam tueri
fidem, quam oppugnant.
Q u o 8 1. n. et ICI. C. in. * In hoc capito varias leges Digestorum
et Codicis ita refort Gratianus, ut interdum eadem prorsus aflernt verba,
interdum vero mutet, ac transponat, et in summam redigat. Ac plura qui-
dem sunt ex originali emendata, nisi ubi Gratianus de industria mutaverat.
Causa IV. Quest. I. can. 1. 9) finis canonis: Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 10) Ivo Decr. XVr, 64. (can.: omne9 servi; contin.) 11) macula: Hisp.
12) Codd. et Edd. coli. o. Ivo || can. 2. 13) separantur: ABC 14) scr. ao. 865. — Jaffeno. 2111. — .Ans. I, 75.; ho Decr. XIV, 70. 16) hi : decst: Ans.; aut.:
Jj° a i&m: deest: Edd. Arg. Ven. I. Nor. Ivo 17) praefato: ABEO Edd. coli. o. deest: ho 18) et . . . nost. : decst: Iro 16) nost.: decst: EGH
20) Codd. et Edd. coli. o. 21) uel anath.: deest: Ivo 22) Codd. coli. o. 23) praelato: Ed. Bas.; praefato: D Kdd. relL; ex secunda universali synodo: ho
24) vero: deest: Ivo 25) Codd. et Edd. coli. o. J»is. Ivo; fuit: Turrecrem. " ‘ ~ ' - ,*“i- r~~
30) add. : esse : H Ivo 31) hoc : AD Edd . coli. o. ; deest : F 32) subicitur : j
negant uel : Edd. coU. o. pr. Arg. 35) AB DEGE Edd. coli. o. 36) et : EGH 37) ABDEFGH 38) Codd. et Edd. coli. o. pr.
cou. o. Ans. Jvo 40) accusationem: Ans. Ivo 41) ostendunt: AB 42) quod: EFGH Ed. Bas. ; aut.: deest: Ed. Bas.
Causa IV. Quest. IL et m. can. 1. 1) Codd. coli. o. — hab. ao. 419. — Bened. Lcvita m, 101.; Burch. XVI, 20. (ex ood. concil. : Antecedit can. C.
/Vi&ur.),* Jvo Decr. VI, 364.; Ivo Pan. IV, 83.; CoU. tr. P. II, 21, 4. 2) Codd. coli. o. 3) add.: qui: CDEG 4) aut. : deest: Ben . Lev. Burch. 5) esse: dfest:
88®feni*: deest: Hisp. Ben. Lev. Burch. Ivo Coli. tr. P. 6) Codd. ct Edd. coli. o. 7) et.: deest: Bened. Leo. Burch. Jvo Pan. 8) ipse: deest: Jio Decr.
9) Coda. coli. o.pr. AB; Edd. Bas. Lugdd. II. III. Hisp. Ivo Pan. Coli. tr.P. 10) Codd. coli. 0. ; constitutus: Edd. coli. o. 11) nullus admittatur: Ben. Lev. Ilurch. |j
^ r nrT c» n°ec deest: Codd. coli. o. ; in F manu posterior, saec. in marg. scnpta est. — 13) Imo ex Capit. Aquisgrun. ao. 809. c. 6. in Mon. Genti.
. Hi 1j6* — Hegino D, 342. (can. contin.); Burch. XVI. 35.; Coli, tredec. P. X, 48. 14) sacro: Burch.; plac. s. conv.: deest : orig. Reg, 15) praemio :
orig. Keg. 16) et . . . calumpn.: deest: orig. Reg. 17) testimoniare: Burch. 18) auferre: Ed. Bas.; infamiam inferre: Burch. 19) add.: aut sacramentum
" can. 8. 20) Hic canon in Codd. coli. o. est pars antecedentis Gratiani dicti. 21) l. 21. Dig. (22, 5.) 22) estimatiouis: ABH 23) omnibus: AB
£4> ?5> Codd- et colL o. Turrecrem. orig. 26) aliud : deest: AB 27) ABDF Edd. Arg. Das. Lugdd. n. III. orig. 28) Codd. et Edd. coli. o. orig.
iil in?;? “\c£t °': id orig. 30) inimicitiis: AB 31) ABCDF; apt. et ueritati proximiora esse: EGH Edd. coli. 0. 32) testimoniis autciu: orig.
33) ABCDF SA) ABC; et au: D; vel an : H; an etiam: Edd. Ven. n. Par. Lugdd. 35) Codd. coli. o. 36) ut: deest: DF; uel ; Ed, Das. ; i ~ ‘
37) eius: AB 38) eius; ib. 39) Codd . coli. o. Turrecrem. orig. 40) Codd. et Edd. coU. o .
; aut: Edd. Arg. Nor. V«i. I.
639
540
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IV. QUEST. II. et III. c. 3.
neque lucri, neque gratiae , neque inimicitiae causa sit41m, admit-
tendum42 est. Item (eadem lege paulo inferius:]
III. Pars. §. 3. Lege Iulia de ui cauetur, ne4* hac lege in
reum testimonium dicere liceret 440 qui 460 se ab eo parenteue eius
liberauerit, quiue impuberes erunt46 P, quiue iudicio publico dam-
pnatus erit, qui eorum in integrum restitutus non erit, quiue47 ‘i
eorum 48 in umculis custodiaue publica erit, quiue ad bestias, ut
depugnaret4* r , se locauerit, quiue 505 palam questum faciet 97t
feceritue, quiue ob testimonium dicendum uel non dicendum pecu-
niam accepisse iudicatus uel conuictus erit02. Item [1. 4.]53: §. 4.
Lege Iulia iudiciorum publicorum cauetur, ne inuito denuncietur,
ut testimonium*4 u dicat aduersus socerum 55 , generum, uitricum,
priuignum °6, sobrinum, sobrinam, sobrino*7 y natum, eosue, qui
priore 58 gradu 69 sunt 00 w. §. 5. 61 Item, ne liberto ipsius, libe-
rorumue62 eius , parentum63 uiri uxoris64*. §.6. Item patroni
patronae ®y, et ut ne66* patroni patronae67 ** aduersus libertos,
neque liberti aduersus patronum66 cogantur testimonium dicere.
§. 7. Cum 69 autem excipitur, ne gener aut socer inuitus testimo-
nium dicere cogatur, generi appellatione sponsum70 quoque filiae
contineri placet. Item soceri sponsae patrem. Item [lege 6.] :
§. 8. 71 Idonei non uidentur esse testes, quibus inperari potest ut
testes fiant. Item [lege 7.] : §. 9. Serui responso tunc credendum
est, cum alia probatio ad eruendam ueritatem non est. Item
[lege 8.]: §. 10. Inuiti testimonium dicere non cogantur 72bb
senes, ualitudinarii, uel milites, uel illi, qui cum magistratu reip.
causa absunt, uel quibus uenirenon licet. Item [lege 19.]: §. 11.
Publicani etiam non dicunt testimonium inuiti. §. 12. Item is,
qui non73 delractandi74 cc testimonii causa aberit. §. 13. Item is,
qui 76 exercitui prehendam76 dd conduxerit. Sed nec pupillis testi-
monium denunciari77 potest73. Item [1. 20. :] §.14. In testimo-
nium accusator citare non debet eum, qui 79 ee publico iudicio reus
erit60, aut qui minor uiginti annis erit. [1. 2i.]:slff §. 15. Ob
carmen famosum dampnatus intestabilis erit62ss. Item: §. 16.
Si res exigit6301', non tantum priuati, sed etiam magistratus, si in
presenli sint, testimonium dicant. Pretor quoque testimonium
dare debet in iudicio de64" adulterii causa. §. 17. Si autem60
ea conditio rei sit, ubi66 arenarium testem uel similem personam
admittere cogimur6711, sine tormento66 mm testimonio eius cre-
dendum non est. Item \ I.24.]: §. 18. Testes60 nn, quos accu-
sator de domo 90 produxerit6100, interrogari non placuit.
[1. as.]92??: §. 19. Patroni quoque in causa, cui patrocinium
prestant63W, testimonium non dicant, quod etiam64 rr in exeeu-
toribus negotiorum obseruandum est. Item [lege 16.]:
IV. Pars. §. 20. 25 Qui falso 96 uel varie 67 dixerunt66,
testimonia uel utrique parti prodiderunt66 a iudicibus conpetenter
puniuntur100 ss. Item [1. 1 7.] • §« 21. 797 Pater et filius, qui in
potestate eius est, item duo fratres, qui in eiusdem 10271 potestate
sunt, utrique in eodem testamento uel eodem negotio testes
possunt fieri104, quoniam nichil nocet ex una domo plures testes
adhiberi alieno negotio. Item [1. 1 5.] : §.22. Hermafroditus an
ad testamentum100 uu adhiberi possit, qualitas sexus incalescentis
ostendit. Item [1. 9.] : §. 23. 706 Testis idoneus pater filio, aut
filius patri non est. [1. io.] 707vv: §.24. Nullus idoneus testis in
re sua intelligitur. Item [1. 11.]: §. 25. Ad fidem rei gestae
faciendam etiam non rogatus testis intelligitur. Item [1. 1 2.] : §. 26.
Ubi numerus testium non adicitur, etiam106 duo sufficient106.
Pluralis enim elocutio110ww duorum numero contenta est. Item
[I.3.]: §.27. In testibus considerandum est, qui111 simpliciter
testimonium dicant116** , utrum unum, eundemque113 yy medita-
tum114zz sermonem afferant110***, an ad ea, que interrogantur,
ex tempore uerisimilia116 respondeant lnbbb. hem §. 28. Sepe 718
sine publicis monumentis 779 cuiuscumque160 ccc rei uerit as depre-
henditur; alias numerus testium, alias dignitas et auctoritas, alias
ueluii consentiens fama confirmat rei, de qua queritur, fidem.
Non ergo ad unam probationis speciem cognitionem suam 727 ddd
iudex alligare 722 debet, sed ex sententia animi sui estimare 123 ecc,
quid aut a-edat, aut parum sibi probatum opinetur. Item124{{{
§. 29. Alia est auctoritas presentium testium, alia testimoniorum,
que recitari solent. Item Codicis lib. IV. tit. de testibus.
[1. 2.]12°bbb: §. 30. Soli testes ad probationem ingenuitatis non
sufficiunt, nisi instrumentis et argumentis adiuuenlur. Item
[1. 3.]: §.31. Etiam iure ciuili domestici fides1661'1'1' inprobatur.
Item [1. 4.]: §. 32. Solam testatione127 prolatam, nec aliis
legitimis amminiculis causa approbata 728kkk nullius esse mo-
menti certum est. Item [1. 5.] : §. 33. Eos testes ad adiuuandam 729
ueritatem adhiberi oportet, qui omni gratiae et potentatui fidem
religioni iudiciariae debitam possunt 1907,7 preponere. Item [1. 6.] :
§. 34. Parentes et liberi inuicem aduersus se nec volentes ad
testimonium admittendi sunt. Item [1. 7.] : §.35. 137 Qui intendit,
suae intentioni 162 mmm proprias debet afferre probationes, non
petere aduersarium cogi ad exhibitionem eorum, per quos** sibi
negotium fiat. Item [1. 8.]: §. 36. Herui neque pro domino, neque
aduersus dominum, sed pro facto suo interrogari possunt. Item
[1. 9.]: §. 37. lurisiurandi religione testes prius, quam perhibeant
testimonium, cohercentur166nnn***, et honestioribus potius testi-
bus fides adhibeatur 734 °o°. §. 38. Unius uero testimonium nemo
iudicum in quacumque causa facile patiatur admitti; imo unius
testis responsio omnino non audiatur, etiamsi presidiali16°PVP
EDITIO ROMANA.
Causa IV. Que st. II. et III. c. 3. m) fiat n) liceat o) ei, qui p) erit q) qui eorum in integr. restitutus non
erit, quive in vinculis custodiave publica erit r) depugnet s) quaeve t) faciat u) test. litis v) sobrinove w) sint
x) uxorisve y) patroni patronae : deest z) ut nec aa) patronaeve bb) coguntur cc) detrectandi dd) praebenda
ee) qui in iudicio ff) Item 1. 21. gg) fit hh) exigat ii) de: deest kk) ut 11) cogamur mm) tormentis nn) Testes eos
00) produxit pp) Item 1. 25. qq) praestiterunt rr) et ss) puniantur tt) eiusdem patris uu) testimonium vv) Item 1. 10.
ww) locutio xx) simpl. visi sunt dicere, utrum yy) eundemque et zz) praemeditatum aaa) attulerint bbb) responderint
Item paulo inferius ccc) cuiusque ddd) statim eee) existimare fff) Item paulo inferius ggg) IX. hhh) domestici
testimonii fides iii) sola attestatione kkk) causam approbatam 111) possint mmm) intentionis nnn) coarctentur***
000) habeatur ppp) praeclarae
NOTATIOTES COKRECTORUM.
** Per quos: In vulgatis [P et Edd. coli, o.] legebatur: per quae. *** Coarctentur: Sic in aliquot mannscriptis, quae lectio cum his
Emendatum vero est ex manuscriptis et lego ipsa, in qua agitur de exhibi- verbis legis: arctari praecipimus, magis convenit quam vox: coerceantur ,
tione testium, non autem de editione instrumentorum. quao erat in impreB&is,
Causa IV. Quest. IT.etm. can. 3. 41) Codd. et Edd. coli. 0. pr. Arg.; fit: Ed. Arg. orig. 42) admittendus: Edd. coli. o. orig. 43) neque: ABE
44) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. ; — orig. 45) Codd. et Edd. coli. o. orig. 46) Codd. coli. o. pr. AB; — Ed. Bas. orig. 47) ABCDFB 48) eorum : deest: AB
49) Codd. ctEdd. coli. 0. orig. 50) Codd. coU. o. Edd. Arg. Bas. Vcn. I.U. lugdd. 51) FG Ed. Bas. orig.; faceret: A B; facit: Edd. rei. 52) fuerit: AB Edd. coli. o.
53) lvo Fan. V, 32.; Coli. tr. P. IU, 29, (30,) 114. 54) Codd. ctEdd. coli. o. 55) tidd.: vel: EOH 56) add.; priuiguam: Edd. coli. o. pr. Bas. 57) Codd. coU. o.
/W7 P . coke!»..... 1’CI/ VJ.1 11 ~ i .. _ IT... TT lr... . X. - ' . * _ . . . .i, .
priusquam do causa interrogentur sacramento debent constringi, ut iurent se nil falsum esso dicturoB. 65) lvo Pan. Coll.tr. P.ll. U. ; — EQE orig.; patronae:
ABCDF Coli. tr. P.; ut patronae : lvo Pan. 66) Codd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 67) Codd. coli. o. orig. Ico CoU. tr. P. 68) patronos: lvo Pan. 69) l. 5. Diq. ib.
70) sponsumque (quoque : deest): orig. 71) lvo Decr. XVI, 181. ; lvo Pan. V, 33. ; CoU. tr. P. I. I. 72) Codd. coli. o. 73) non : deest: AB 74) Codd. coli. o. orig. ;
detr. test. c. abierit: AB 75) qui quid exerc. praebendum : orig. 76) Codd. et Edd. coli. o. 77) pronunt. : AB 78 )hoc loco in C inseritur: Item lib. Constantinop.
Testium productio nou alitor babotur nisi presente quoque aduersaria parte vel contumaciter non uoniente, scii, ut salua eius proscriptio ei competit quam
obponcuaam exi6timauerit. Contumaciter autem non uidetur abesse qui ex necessitate abfuit. Fortasse enim inter loca sanctorum fugerat. 79) Codd. coli
hdd'™lL °' PVm Bas- SiKwW. coU. o. 82) Codd. et Edd. coU. o. 83) ib. 84) ib. pr. EQ 85) aut. : deest: orig. 86) I) Edd. coli o. orig.
* 89) Codd et Edd. coli. o. 90) add.: sua: BEd.Bas.; propria; Edd. rell 91 ) Codd. et Edd. coli o.
iv AvUFrr Efd\Cilk °\. WMCDfG; deest: E 95) Im Decr. XVI, 181.; Coli. tr.P.Xll, 29, (30.) 114. 9«) falsa: Edd. Bas. Ven. II. 97) uaria:
iBD,J h!r,"nt C „?9) P™d7d?rint: AB 100) Codd. et Edd. coli. 0. orig. lvo CoU. tr. P.; conpet. : deest; lvo CoU. tr. P.
}S| i10 p0 , ’ ' f' " - V, 35. 102) ABCDF 1031 test. vel in eod. : AB; add. : esBO : Edd. coli. o. pr. Bas. 104) eBse : DFEd. Bas. 105) CBF orig.
106) lvo Pan. V, 34. Coli. tr. P. 1. 1. 107) Codd coU. o. ; lvo Decr. I. I. 108) et. : deest: AD 109) sufficiunt : ABCD Edd. coU. o. pr. Ba<. ; Buffieiant • <7 110) Codd.
T,0”17' ^ H1)s£,; EE; ; f, 01U2) *<“■ ‘‘ Ed?.:,C0‘l- 773)*-<»V7- 774) «6. 115) Codd. coli. o. 116) uerisimile : AB 117) Codd.
fsw Br ttnh ei am "f» ; pr- •S.“s- H9) “inimcntis: Ba*- ; documentis : Edd. reU. 120) Codd. coli 0. 121) suam : Codd. et Edd. coU. o.
122) aUegare iy 123) Md. coU. o .pr. AB (examinare); - or,g. 124) Codd. coli. o. 125) ib. - l. 2. Cod. (4, 20.) 126) ABCDF 127) EO orig.; sola testatione
PF?A rni) ' ^ m) Aii t Vn’ ES ! *"*• 13U) °'odd et Edd. coU. o. 131) §§. 35. 36. 38. 41. non cum originalis uerbi, consonant. 132) Codd. d
Vm. i. Pa^} Lugdd. ' Fiw! Ko^ZT^lugdd ' dl,dU“ ^ CDF; “beatur: AB 135) ACDFEdd. coU.o. pr.
541
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IV. QUEST. IV. V. c. i.
542
curiae honore pre fulgeat. Item [1. io.l : §. 39. Omnibus in re
propria dicendi testimonia 136 191 facultatem iura submouerunt.
Item [1. 11.]: §. 40. Liberi testes ad causas postulentur™7 rtr
alienas, si socii et participes criminis non dicantur, sed fides ab
hiis 138 S5S notitiae postuletur. Venturis autem ad iudicium per
accusatorem139, aut1*0"1 ab his 141 ,mu, per quos fuerant1*2 po-
stulati, sumptus competentes 143 vvv ministrentur, etiamsi1** in pe-
cuniaria causa ab alterutra parte testes sint producendi. Item
[1.12.]: §.41. Liberti aduersus patronos sponte prodire1*3 non
audeant, sed nec i*»'™ uocali quidem in iudicio1*7 xxx venire
cogantur. Item [1. 17.] §.42. Si quis testibus usus fuerit, iidem-
que testes aduersus eum in alia lite producantur, non licebit ei
eorum personas excipere , nisi ostenderit, inimicitias inter se et illos
postea emersas fuisse1*8 yyy, ex quibus testes repelli leges preci-
piunt, non adimenda scilicet ei licentia ex ipsis1*9 depositionibus
testimonium eorum arguere. §. 43. Sed et si liquidis probationi-
bus1^ datione «e/151 promissione pecuniarum eos corruptos 162 esse
ostenderit, eam etiam allegationem integram ei seruari oportet .“
[Gratian.] Sed obicitur illud beati Bricii193, qui uoce pueri
triginta dies ab ortu habentis innocens probatus est. Sed miracula
diuina sunt admiranda, non in exemplum humanae actionis tra-
henda.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
I. Pars. De quarta uero questione Fabianus Papa
[epist. II. 1 ad Episcopos orientales] constituit, dicens :
C. I. Accusator, testis 2a uel3 iudex aliquis simul esse
non potest.
Nullus umquam presumat accusator simul esse et iudex
uel4 testis, quoniam in omni iudicio5 quatuor personas
semper esse 6 b necesse est, id est iudices electos, et7c
idoneos* accusatores, defensores8 congruos atque legitimos
testes. Iudices9 autem** debent10 uti equitate, testes ueri-
tate, accusatores intentione ad amplificandam causam, de-
fensores extenuatione ad minuendam causam.
C. II. Quilibet in causa duas personas gerere11 non ualet 12 a.
Item Damasus Papa, [epist. IV. c. 7.] 13
Nullus introducatur personaliter ad causam148, sed ac-
cusatores et accusati equa audiantur ratione, iuxta quod 15 c
ordo exigit. Accusatores 16 uero et iudices non iidem sint,
sed per se accusatores, per se iudices, per se testes, per se
accusati, unusquisque in suo 17 d ordine.
II. Pars. §. 1. Inscriptio18' semper191 fiat ut talionem
calumpniator recipiat20, quia ante inscriptionem nemo debet
iudicari uel dampnari, cum et seculi leges hec eadem re-
tineant.
Gratian21. Codice99 s libro IX. titulo de accusationibus 23 h
[I.7.] Codice9*', libro IX." \ de adulteriis, [1. 6.] titulo 201 de
abigeis 97 , [1. unica]. §. 1. Aliquando etiam sine inscriptione ac-
cusatio fieri potest. „Ea 28 enim, que per officiales" presidibus
nunciantur30m, et 31 citra solempnia accusationum posse perpendi
incognitum non est." §. 2. Item [Codice de adulteriis, 1. 6.] :
Si maritus iure mariti, hoc est infra39 n sexaginta33 dies utiles,
adulterium uxoris3* suae accusare uoluerit, quam ex suspicione
sola ream facere ualet, non continetur uinculo inscriptionis. §. 3.
Item [Cod. de abigeis, 1. unica]: Abacti animalis accusatio non
solum cum 36 inscriptionibus, seil etiam33 sine ea 31 0 obseruatione
proponitur. §. 4. Item [Cod. de accusat. 1. 8.] : Si quis se in-
iuriam ab aliquo passum pulauerit , et querelam deferre uoluerit ,
non33 ad stationarios decurrat, sed presidialem adeat potestatem39,
aut libellos offerens, aut querelas suas apud acta deponens. §. 5.
In aliis autem * criminalibus causis dignum est, ut inscriptiones
preponantur, que magnitudinem uidelicet criminis tempusque
designent , ut alterutram partem digna legum possit terrere au-
ctoritas**.
III. Pars. Gratian. De 40 domo etiam iudicis accusator
uel testis produci non debet, ne in causam suspicionis inci-
dat iudex.
Unde Nicolaus Papa [ad Michaelem Inp., epistola,
cuius initium est: ,, Proposueramus/*] 41 *
C. III. Suspicionis incidet in 42 crimen iudex, de cuius domo
uel accusator uel testis producitur.
Contra ritum ecclesiasticum, contraqueuenerandas leges
producitur accusator de inperialibus edibus, et43 cui inperari
otest ad44 falsum dicendum45 testimonium adhibetur46,
iunt suspecti iudices 47 a, et lupi custodes488.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
De quinta uero questione in Concilio Cartaginensi1 III.
[c. 7.] sic inuenitur difjinitum:
C. I. Non9 est a'communione suspendendus, qui die statuta
ad causam pervenire3" non potuit*.
Quisquis episcoporum accusatur, ad primates58 prouin-
ciae ipsius6 causam deferat accusator. Nec a communione
suspendatur7 cui crimen intenditur, nisi ad causam suam
dicendam electorum8* iudicum9, die10 statuta, litteris11
EDITIO ROMANA.
Causa IV. Que st. II. et III. c. 3. qqq) testimonii rrr) postulantur sss) iis ttt) vel uuu) iis wv) competens
www) ne xxx) iudicium yyy) emersisse — Quest. IV. c. 1. a) et testis b) adesse c) et: deest — c. 2. a) debet
b) ad causam : deest c) quod gestorum ordo d) suo ordinabiliter ordin. e) Nam inscript. f) primo semper g) Ut
Codice h) acc. et inscriptionibus i) et Codice k) eodem 1) et tit. m) denunciantur n) intra o) ea: deest — c. 3.
a) iudices et mercenarii b) custodes qui videbantur esse pastores. — Quest. V. c. 1. a) caus. venire b) primatem
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. IV. C. L * Idoneos: Apud Fabianum et Burchardum et
Ivonem [Reg. Coli. tr. P.] hic locus ita habet: iudices electos, et accusatores,
ac defensores, atque testes. Verum quia voces illae: idoneos, congruos, legitis
mos, sunt in omnibus vetustis codicibus Qratiani et Panormiae, nihil est
mutatum.
** Iudices autem: Haec neque in epistola sunt, neque apud alios
collectores, nisi in Panormia.
C. II. * In aliis autem: Lex 16. Cod. de aecus, sic habet: In causis
criminalibus, cetera vero eodem plane modo atque a Gratiano inferuntur.
** Auctoritas: In vulgatis hic repetebatur versiculus: Inscriptio, ex
capitulo Damasi, sed abest a vetustioribus codicibus, et frustra repetitur.
C. III. # Caput hoc emendatum est ex ipso originali Romae Impresso.
Quest. V. C. I. Electorum iudicum: Istao duao voces absunt
ab editione Coloniensi conciliorum ia quatuor tomis.
Causa IV. QueBt. II. et III. can 3. 136) Codd. et Edd. coli. o. orig. 137) Codd. et Edd. coli. o. 138) Codd. coli. o. orig. 139) accusatores: AEFQ
140) Codd. colL o. 141) ib. orig. 142) fuerint: EOH Edd. Bas. Lugdd.; orig. 143) Codd. et Edd. coli. o. orig. 144) etsi: AB 145) procodere : DEFOH Edd.
coli. o. 146) Codd. coli. o. orig. 147) Codd. et Edd.coll.o. 148) ln person. : Edd. Bas. Ve». I. Lugdd. 149) Codd. et Edd. coli . o. orig. 150) quibus: AB
151) add. : de : AB; add. : uel : EOH 152) eas corruptas : AB 153) Brictii : ACGH; add. : episcopi : AB ; — Sulpicius Severus l. 3. vitae S. Martini.
Causa IV. Quest. IV. can. 1. 1) Caput Pseudoisidor. c. 22. ap. Hinschius p. 165. — Jaffe no. LXXVI. — Regino Appdx. IIT, 62. (ex C. Africano);
Bm ch. XVI, 15. (Alexander ; can. : nemo simul sit) Ana. III, 75. Ivo Decr. VI, 321. ; Ico Pan. IV, 81. Coli. tr. P. 1, 18, 6. : cf. Bened. Levita III, 152. 339. 2) ABCEF;
vel testis : DO 3) et : AB 4) et: Burch. Ico Decr. 5) loco iudicii : Reg. Burch. 6) ABCDFH Edd. coli. o. Coli. tr. P. 7) Codd. coU. o. orig. Reg. Ivo Decr.
8) aec. congr. atq. leg. test. ac congruos defena. : AB D) Haec desumta sunt ex Pseudocapitulan quod (a. 744. c. 18.) ap. Baluzium exstat, in Mon. Oerm.
deudeiatur. — cf. Bened. Invita HI, 339. — Ivo Pan. I. c. 10) iudex debet: Capitul.; autem debent: deest: Bened. Lee. |j can. 2. 11) agere: AC 12) Codd.
coU. o. pr. B 13) Caput Pseudoisid ., cf. Cod. Theod. I. 2. t . 2. c. 1. et L 9. 1. 1. — c. 15. ap. Hinschius p. 504. — Jaffe no. CLXO. — Aus. III, 47. (can.: accusa-
tores episcoporum; cont.) Ito Decr. VI, 337. 14) Codd. coli. o. Ivo Decr.; in causam : Edd. coli. o. 15) Codd. et Edd. coU. o. 16) Ans. ded. HI, 138. (««».
CiT}ennB%]i0s^f>*x' ***’ ^3. (ex C. Africano; coni.) Burch. XVI, 13. (can. cont ) 17) Codd. et Edd. coU. o. 18) Codd. et Edd. coti. 0. — §. 1. deest: V; in
aurum exstat post verba possit auctoritas. 19) Codd. et Edd. coli. o. 20) accipiat : Burch. 21) Scqq. in Codd. coli. o. non ut Gratiani dicta sed pars canonis
scripta sunt. 22) Codd. coli. o. pr. D 23) Codd. coli, o.; accusatoribus: AB En 24) ABEFGH 25) Codd. coli. o. 26) ib. 27) add.: et inscriptionibus :
Codd. coll.o. pr. EG 28) L 7. Cod. (9, 2.) 29) officium : orig. 30) Codd. coli. o. 31) etiam : ABEGH 32) Codd. coU. o. 33) XL : ABCDE 34) ujcori : AB
35) cum: ««b CEO 36) et.: deest: AJ3G 37) Codd. coti. o. 38) non . . . sed: deest: AB 39) presidem adeat: ib. 40) De . . . iudex: deest: AD, ei exstat
tu jute ouest. VI. cum rubr.: susp. incidit in crim. iud. . . accus. et testis prodeunt J[ can. 3. 41) scr. ao. 865. — Jufftf no. 2111. — CoU. tr. P. I, 62, 71.;
in fine quest. VI. 42) in : deest: CEO 43) et : deest: EGH 44) cum ad : GH Edd. coU. o. 45) dicend. : deest: Edd. coU. o.
46) add.: quis : ib.vr. Edd. Arg. Nor . Ven. n. 47) Codd. coU. o. Coli. ir. P. 48) Codd. et Edd. coU. o. CoU. tr. P.
j £au®a £& 9a«Bt* V* can- *) Cart. iv.: CDGH — hab. ao. 391. ap. Bruna. I, 123. Burch. I, 160. (can.: Aurelius ep. dixit); Ans. IU. 122. (121.)
ito X»«cr.V, 270.; Iso Pan. IV, 106.: CoU. tr. P. n, 17, 123. — can. r» omnibus contin. 2) non: deest: AB 3) Codd. coU. o. 4) voluerit: AB; contem-
pserlt: EGH 5) Codd. «t Edd. cou. o. Hiap. Dionya. Coli. tr. P.; primatum : Ivo Pan. 6) eius ipsius : B Edd. Baa. Lugdd. ; eius ipse : Edd. rell. Ivo Pan .
i) privetur: Ito Pan. 8) et ad elect.: Ana. 9) elect. iud.: deest: Hiap.: ( exstat : Dionua.); iudicio: Ivo Decr. Pan. 10) dio stat.: deest: orig. 11) add.;
primatis : oug. ; primae sedis : Hiap. Ins.
043
544
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IV. V. QUEST. I. c. i. 2.
euocatus minime occurrerit, hoc est infra 12c spatium mensis
ex ea die 1S, qua eum litteras accepisse constiterit. Quod si
aliquas ueras 14 necessitatis causas probauerit, quibus occur-
rere i5d non potuisse manifestum sit, suae causae dicendae
intra alterum mensem integram habeat facultatem. Verum16
tamdiu post mensem secundum non communicet, donec
purgetur17. Si18e autem ad uniuersale 19** concilium oc-
currere noluerit20*', ut uel ibi causa eius21 terminetur, ipse
in sedampnationis22^ sententiam dixisse iudicetur. Tempore
sane, quo non communicat, nec in sua ecclesia*** uel 28
parrochia communicet. Accusator autem24 eius, si numquam
diebus causae dicendae defuerit subtrahens se25h, a26 com-
munione non remoueatur27. Siuero aliquando defuerit sub-
trahens se, restituto in communione28' episcopo, remoueatur
a29 communione accusator, ita tamen, ut30 nec ipsi adimatur
facultas causae peragendae, si se ad 31 diem constitutam 32 k
occurrere non33 uoluisse341, sed non potuisse probauerit.
QUESTIO VI.
GRATIANUS.
Sexta uera questio eodem 1 capitulo 21 terminatur in quo
sequitur:
C. I. In ciuili et proprio dumtaxat negotio ad arguendum
admittitur , qui in episcopi accusatione culpabilis inuenitur s.
Illud uero placuit, ut cum agere ceperit in4 episcopo-
rum iudicio, si fuerit accusatoris5 persona dampnabilis68,
de cetero7c ad arguendum non admittatur8, nisi proprias
causas, non tamen9 ecclesiasticas uel criminales10*, asserere
uoluerit11.
C. II. Propriam causam agere ualet cui accusare non licet 12.
Item ex Concilio Carlaginensi VII. [c. 2. prope finem]13.
Omnibus, quibus accusatio denegatur, in causis propriis
accusandi licentia non est neganda14".
C. III. In accusatione episcoporum deficiens ciuiliter
tantum experiri poterit 15.
Item Felix Episcopus 10 " omnibus Episcopis [per Galliae pro-
uincias constitutis, epistola Il.J
Si accusatorum personae in episcoporum iudicio culpa-
biles aparuerint, ad arguendum non admittantur, nisi pro-
prias causas asserere, non17 tamen criminales uel ecclesia-
sticas, uoluerint.
[C. IV.]18»
Item Adrianus Papa [in capitulis, c. 5-] 19
Quod si20 accusatorum personae in21 iudicio episcopo-
rum etc. ut supra eisdem uerbts2ib.
CAUSA V.
GRATIANUS.
In infamiam cuiusdam episcopi cartula accusationis occulte
conscribitur ; tandem accusator procedit in publicum. Episcopus
semel1* litteris euocatus, causae suae die statuta adesse non
ualens, per procuratorem iudici se representauttib ; absque smo-
dali audientia dampnatur. Demum iudicio per appellationem
renouato, de accusatoris inimicitia episcopus conqueritur ; tandem
in probatione Sc deficit accusator. (Qu. I.) Primo 4 queritur,
qua pena sit feriendus, qui, famosum libellum clanculo scribens,
probare negligit que litteris mandauit ? (Qu. II.) Secundo ,
quotiens sit uocandus ad causam ante, quam sententiam dampna-
tionis ex cipiatbd? (Qu. III.) Tertio , an per procuratorem
causam suam agere ualeat qui per se ipsum causae suae adesse
non potest? (Qu. IV.) Quarto, an absque sinodali audientia
sit dampnandus ? (Qu. V.) Quinto, an ideo aliquis sit habendus
inimicus, quia crimen alterius indicat? (Qu. VI.) Sexto, qua
pena sit plectendus, qui quod intulit6 probare non ualet?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
De prima questione Adrianus Papa scribit [in capitulis,
cap. 49. al. 50.J dicens"1:
C. I. Flagelletur qui scripta in alterius famam
probare neglexerit.
Qui in alterius famams publice9* scripturam aut uerba
contumeliosa confinxerit, et repertus scripta non probauerit,
flagelletur, et qui eam10" prius inuenerit rumpat, si non uult
auctoris facti11 causam incurrere.
C. II. De eodem.
Item Gregorius [1. V. epist. 30.] 12
Quidam 13 maligni spiritus consilio repletus, contra Ca-
storium notarium ac responsalem nostrum nocturno silentio
ini4"* ciuitatis loco contestationem posuit in eius crimine15
loquentem16, mihique etiam asserebat eum17b de facienda
EDITIO ROMANA.
Causa IV. Quest. V. c. 1. c) intra d) eum occurrere e) Sin f) nec ad conc. occurrere voluerit g) damna-
tionis suae h) subtrahens se: deest i) communionem k) constit.: deest 1) noluisse — Quest. VI. c. 1. a) eod. septimo
capit. Conc. Carthaginensis III. b) culpabilis c) de cet.: deest — c. 2. a) deneganda — c. 3. a) Papa — c. 4. a) C. IV.
De eodem b) ep. culpabiles apparuerint, ad arguendum non admittantur, nisi proprias causas habuerint, non tamen
criminales vel ecclesiasticas. — Causa V. a) autem semel b) praesentavit c) ipsa probatione d) accipiat —
Quest. I. c. 1. a) ea — c. 2. a) in publico* b) assereb. eum: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Universale: In concilio [ap. Dionys. ct Ans.] ipso additur: anni-
vcrsariitm, quod in Africano concilio c. 62. ostenditur de universali concilio
Africae esse intelligendurn.
*** Nec in sua ecclesia: Sic in ceteris conciliorum editionibus et
codice canonum, ot apud ceteros collectores. Sed in editione quatuor
tomorum est [et in od. Bruns]: ncc in sua plebe communicet. Graece c. 19.
legitur: fOjAi ir tfj Iditf ixx?.t]ol(f, iv jtaooix.lq; xoiruinjot] ; id est:
neque in propria ecclesia, neque in parochia communicabit.
Quest. VI. C. I. * Vel criminales: Abest hoc a concilio et ce*
teris collectoribus, sed retentum est ob casum, et reperitur in c. Si accu-
satorum.
Causa V. Quest. I. C. I. * Publice: Hadrianus, Capitularo
Caroli, et Ivoliabcnt: *w publico.
C. II * Publico: Haec vox abest a manuscriptis14 et originali et
Ivono, sed ob casum est retenta, et in aliquot vetustis est glossa inter-
linearis.
Causa IV. Quest. V. can. 1. 12) Codd. et Edd. coli . o. pr. Lugdd. II. III. — Burch. Ans. Jtio Decr. Pan. Coli. tr. P. 13) add.: numerandum: Ans.
14) verae: Ivo Dccr. Pan, 15) Codd. el Edd. coli. o. 16) tamen diu: A A>is.; verum tamen post: BG; verum tamen tam diu: Ed. Bas. 17) examinetur:
Burch. Ivo Decr. ,* presentetur: Aws., apud quem purget, est in varietate lectionis. 18) Codd. coli. o. Burch. Ans. Ivo Decr. Pan. 19) add. : infra anni spacium :
Burch. Ivo Decr. Pan. 20) Codd. coli. o. Burch. lio Decr. Pan. Coli. tr. P. 21) eius: deest: Ivo Pan. 22) Codd. et Edd. coli. o. orig. Collat. citt. 23) nec vel: D
hdd. coll.o. pr.Bas. 24) vero : Jvo Pan. 25) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Pan. 26) a . . . defuerit ; deest : AD 27) separetur : EC,H 23) Codd. et Edd. coli. o. Burch.
Decy' Ian' 2<J add' •' : ori(l' B»ych- A Jis. Ivo Pan. Coli. tr. P.; a . . . accus. ; deest: orig. 30) tam. ut : deest: Ans. 31) ante : Edd. Ara. Nor. Ven. II.
i ax' constitutum : "o Decr. Pan. ; statutam ; C; statutum: Codd. coli. reU. Edd. coli. o. 33) non : deest: H Burch. 34) ABDH Edd. Arg. Nor. Ven. I. II.
Lngd. 1. Par. ; Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P.
. PC»U,? a «X* ,Qu05t; V- O «<>d- ; Ea II <="“• !• 2) Codil. coli. o. — Concit. Carth. III. hab. a. 397. ap. Bruns. I, 124. Burch. Ans. ivo Decr. Pan. Coli.
n. r. u. «. 8) ad arg. admittatur de cetero qui iu ep. acc. culpab. inv., nisi propriam solummodo causam asserere voluerit: F 4) in: deest: oria. Burch.
5) accusatorum : Ivo Pan. G) Codd. ct iAd. coli. o. 7) ib. 8) admittitur: AB; add.: vel agendum: orig. 9) add.: si: Hisp. 10) vol crim.: deest: orip. Hisp.
Causa V.
Causa V.
8) in publico
Ravennatem
15) crimen
545
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA V. QUEST. II. c. 1-4.
54G
pace callide contradicentem180**. Qui196 si non exierit,
neque publice confessus fuerit, quisquis ille sit, qui hoc20
agere presumpserit21c, uel consensum tantae22' iniquitatis
consilio prebuit, ex Dei et Domini nostri Iesu Christi
spiritu23 diffinimus, ut sancti eius corporis ac24 sanguinis
participatione priuatus sit. Sin uero, quia latet, et quoniam
nescitur, teneri25 ad disciplinam26 non ualet, tanti27® mali
conscius, et2Sh prohibitus, corpus et29' sanguinem Domini80
percipere presumit31, anathematis ultione percutiatur32k***,
ut331 fallax ac pestifer a sanctae ecclesiae corpore sit31
diuisus. Sin35m autem in eandem duitatem36" ingressus37 0
publice38P potuerit39 docere40 que dixit41, uel certe42 sciens
se non posse que43 scripsit ostendere, errorem suum fuerit
aperte confessus, dominici corporis et44'! sanguinis partici-
patione non sit priuatus, neque a sanctae ecclesiae corpore
alienus existat.
C. III. Anathematizentur & qui famosos libellos in
ecclesia ponunt*6.
Item ex Concilio Eliberilano, [c. 52.]47a
Hii485 qui inuenti fuerint libellos famosos49 in ecclesia50
ponere51, anathematizentur52.
[Gratian.]53 Codice54" lib. IX. tit. de famosis libellis,
Inpp. Valentinianus et Valens 55d: Si quis famosum
libellum siue560 domi, siue in publico, siue5' f quocumque
loco ignarus repererit, aut corrumpat prius, quam alter inue-
niat, aut nulli confiteatur58 inuentum. Sin59 uero non statim
easdem cartulas uel corruperit, uel igni60® consumpserit61,
sed uim earum02 manifestauerit, sciat, se quasi auctorem03
huiusmodi delicti capitali sententiae subiugandum. Huius-
modi64 h autem libellus alterius opinionem non ledat.
QUESTIO n.
GRATIANUS.
Vocatio autem eius, qui inpetitur, non semel, sed bis et tertio
per congruum spatium rationabilibus scriptis fieri debet.
Unde Damasus Papa [Stephano Archiepiscopo epist. III.]
scribit, dicens1:
C. I. Vocatio ad sinodum eius, qui inpetitur, i'n2a scriptis,
et per spatium fiat congruum.
Vocatio ad sinodum iuxta decreta Patrum canonica eius,
ui inpetitur, rationabilibus scriptis3* per spatium debet
eri congruum atque canonicum, quia, niii canonice uocatus
fuerit suo4 tempore et canonica ordinatione, licet uenerit ad
conuentum quacumque5 necessitate, nisi sponte uoluerit,
nullatenus suis respondebit insidiatoribus.
C. II. Quibus temporum spatiis reus uncetur ad causam.
Item Siluesier Papa6.
Presenti decreto censemus, ut inprimis paternaliter7
uocentur, et per septem dies expectentur, nullius ecclesiasti-
cae rei interdicta licentia. Huic uero expectationi iterum
addantur dies septem, interdicta licentia ecclesiam intrandi
et omnia diuina offitia audiendi. Post uero adiciantur8" duo
dies, quibus9 a pace et10 communione sanctae ecclesiae sint
suspensi11. Deinde uero iterum aliis duobus diebus sub
eadem expectatione deportentur12*. Quibus uno13 die su-
peraddito, omni expectatione ueluti iam desperata, reus mox
anathematis gladio feriatur.
C. III. Nullius accusatio per scripta suscipiatur 14.
Item Damasus Papa [ad Episcopos Italiae, epist. VI.]15
Relatum16 est ad sedem apostolicam, uos accusationes
fratrum per scripta17 suscipere absque legitimo accusatore.
Quod deinceps in omni terrarum orbe fieri apostolica au-
ctoritate prohibemus, et quod nuper factum est absque ulla
retardatione corrigere curamus18, nec umquam prius per
scripta eorum, qui accusantur, causas19" discutere201’ quam
per querelantium institutionem21 uocati canonicead sinodum
ueniant, et presens per presentem agnoscat ueraciter et in-
telligat22 que ei obiciuntur. §. i.23c Leges enim seculi ac-
cusatores presentes exigunt, et non per scripta absentes.
Unde canonica Patrum constituta non semel, sed sepissime
clamant, nec accusationes, nec testimonia246 ullum25 per
scripta proferre posse, nec de aliis negotiis quicumque testi-
monium dicant, nisi de his, que sub eorum presentia acta26
esse noscuntur. Similiter et27 qui accusare alium elegerit
presens per se, et non per alium accuset, inscriptione uide-
licet premissa. Neque28 ullus umquam iudicetur ante, quam
accusatores legitimos presentes habeat, locumque defen-
dendi accipiat ad abluenda crimina. Curandum quoque29"
est, ne ira cuiquam 301 subripiat31, faciatque citius omne
quod non licet32.
C. IV. Vi aut timore eiecti, aut suis rebus expoliati, ad
sinodum non euocentur 33 a.
Item Felix Papa [II.] Athanasio31, et omnibus
orientalibus Episcopis, [epist. I. c. 3.] 35.
Si primates accusatores episcoporum cum eis pacificare
EDITIO ROMANA.
Causa V. Que st. I. c. 2. c) contradic.** Et quia quisquis veraciter loquitur, semetipsum innotescere non debet
formidare, oportet, ut publice exeat, et quaecunque in contestatione sua loqui praesumsit ostendat, d) Quod e) prae-
sumsit f) in tantae g) si tanti h) etiam i) ac k) percussus sit*** 1) et ut m) Et infra: Sin n) eadem civitate
ol egressus p) ad publicum q) ac — c. 3. a) in b) Si c) Item Cod. d) Valens, AA. e) sive: deest f) vel g) igne
h) Et infra: Huiusmodi — Quest. II. c. 1. a) et in — c. 2. a) addantur — c. 3. a) causam b) discutere liceat
c) Et infra: §. 1. d) testimonium e) namque f) quenquam — c. 4. a) vocentur
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Contradicentem: Quae sequuntur usque ad vera.: Quod si, ad-
dita sunt ex ipsa epistola, et referuntur etiam ab Ivone.
*** Percussus sit: Antea legebatur: percutiatur, sed quum ea, quae
antecedunt, ipso facto ligent, quia ad occultum delictum referuntur, emen-
datum boc est, quemadmodum alia multa, ex epistola ipsa. Apud Ivonem
vero legitur: anathematis ultione percussus ut fallax etc.
Quest. II. C. I. * Rationabilibus scriptis: In epistola Damasi
loco horum verborum legftur: tam sua praesentia, quam et scriptis, atque
apocrisariis ; verum Anselmus, Burchardus, auctor Polycarpi et Ivo cum
vulgata lectione convontunt.
C. II. * Deportentur: Antea legebatur : exspectentur. Emendatum
est ex Polycarpo, Anselmo et vetustis Gratiani exemplaribus, in quorum
nonnullis haec est glossa interlinearis: id est exspectentur.
Causa V. Quest. I. can. 2. 18) Codd. et Edd. coli. o. 19) ib. 20) hcc: EO; deest: D 21) Codd. et Edd. coli. o. 22) ib. 23) consilio: 0; deest: E;
sententia: Ivo 24) et: AB Ivo 25) add. : et: AB 26) a disciplina: orig. Ivo 27) CDF orig. 28) Codd. coli. o. Ivo; et iam: orig. 29) Codd. coli. o.
30) Christi: AB 81) presumat: EOH Ed. Bas.; presumserit: D Edd. rell. 32) Codd. et Edd. coli, o .; ult. percussus: Ivo 33) Codd. coli. o. pr. D — Ivo
34) sit: deest: orig. 35) Codd. coli. o. 36) ABCD Edd. bugdd. II. III. 37) Codd. et Edd. coli. o. 38) Codd. coli. o. 39) poterit: D Edd. coli o. pr. Bas.
40) dicere: AB 41) dixerit: EOH Ed/l. Bas. Ven. I. bugdd. 42) forte: Edd. coli. o. 43) quem: Ivo 44) Codd. coli. o. Ivo || can. 3. 45) anathematizetur: AB
46) proposuerit: AB; conponunt: EQ 47) ABCEOH ; — hab. ao. 305. aut 306. — np. Bruns II, 9.; Ben. Levita II, 316.; Burch. III, 199. (er decr. Adriani P.);
Ans. in fine lib. III.; Ivo Decr. III, 25.; IV, 154.; Coli. tr. P. II, 30, 10. — Polyc. III, 21. a Corr. et R. citatur, sed in Cod. coli, canonem nostrum ibi non invenimus.
48) Coda. coli. o. Edd. Arg. Bas. orig. Hisp. Burch. 49) lib.: deest: Hisp.: libros: Ans. Ivo i.; add.: et ignotos: Burch. Ivo 3. 50) in eccl.: deest: Ans. Ito 4.
61) legere: Ivo 4.,- legere vel cantare: Burch. A>»s. Ivo 3. 52) excommunicentur: Burch. Ans. Ivo 3. 4. 53) in nullo Codice signum quo Qratiani dicta distingui
loco invenitur. 54) Codd. coli. o. pr. D 55) ib. — l. un. Cod. (9. 36.) 56) Codd. et Edd. coli. o. orig. 67) Codd. coli. o. ; add. : In : DEO 58) fateatur ;
EOH Ed. Bas. 59) si: AEQH 60) ABC orig. 61) conbusserit: D Edd. coli. o. pr. Bas. 62) add.: dolose: CD Edd. coli. o. 63) actorem: EOH 64) Codd. coli. o.
a 7 9^U8a Y’ Quest* II- can. 1. 1) Caput Pseudoisid., cf. cotic. Carthag. IV. h. a. 419. c. 24. — c. 11. ap. Hinschim p. 503. — Jaffe no. CLXII. — Ans.
ded. m, 129. (can.: vocatio enim; cont.); Burch. I, 156. (ut in coli. Ans. ded.); Ans. III, 60. (can.: accusatores eplscopor.; cont.) Ivo Decr. V, 266. (can. cont.) ;
rolyc.Wi 1, 30. (ut ap. Ans.) — tu C antecedit : Theodosius. Quicunque tribus actoribus vel auctoritatibus ludicis conventus, vel tribus edictis a iudice fuerit
evocatus, et preaentiam suam apud eum iudicem a quo ei denunciatum est, exhibere noluerit, adversus eum, quasi in contumacem iudicari potest. Quin imo
k\0C Jatr^ctai1 per aPPeN**ionera nogotia possunt, quotiens in contumacem fuorit iudicatum. 2) Codd. coli. o. pr. A; 3) scripturis: Ans. Polyc. 4) et suo: Ico
5) add.: in: Ans. ded. can. 2. 6) Caput incertum — Jaffe no. CXXXVII. — Ans. III, 120. (can.: constituimus et praesenti); Polyc. V, 3, 3. (ut ap. Ans.)
7) personaliter: Ans. 8) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. Polyc. 9) quib. : deest: Ans. Polyc. 10) add.: a: CDF; pacis communione: Ans.; a pacis comm.: Polyc.
11) suspensis: (sint: deest) Ans. Polyc. 12) oxpectentur: Edd. coli. o. pr. Arg. 13) una . . . supperaddita: EGH j| can. 3. 14) accipiatur: AB 15) Cupiit
rtsMrfomd ap. Hinschins p. 519.— Jaffe no. CLXIV.— Ans. III, 48. ; Polyc. V, 1,31. 1C) delatum: ABH 17) scripturas: Polyc. 18) rogamus : o» ig. Ans. Polyc.
v n* C0H* °' P°tyc- 20) Codd. et Edd. coli. o. orig. 4ws. Polyc. 21) institutiones: orig. Polyc. 22) add.: ea: D Edd. coli. o. 23) Codd. coli. o.
Ans. Polyc. 25) ulla: orig. Ans. 26) acta: deest: Polyc. 27) et: deest: AB: — cf. c. 8. C. III. qu. 9. 28) cf. Act. ap. c. 25. v. 16. 29) Codd. et
Md. cou. o. orig. Ans. Polyc.: namque est quoque: Turrecrem. 30) Codd. et Edd. coli. o. Corr. Turrecrem. ; quempiam: Polyc. 31) subrepat: II Edd. coli. o.
Turreaem. 32) liceat: ABBQH Ed. Bas. H c a n. 4- 33) ABCD; revocent: F 34) Anastaaio : ABDE 35) Caput Pseudoisid., cf. Cone. Carthag. hab. ao. 419. c. 24. —
c. 4. ap. Uinschius p. 485. - Jaffe no. CLVm. — Burch. I, 221. ; Ivo Dccr. V, 335.
Corpus iur. can. Ed. Friedbag.
35
547
648
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA V. QUEST. III. IV. c. 1—3.
familiariter minime potuerint, tunc tempore legitimo eos ad
sinodum30 canonice conuocatam37 non infra88b angusta
tempora canonice conuocent39, et40 non prius, quam41 eis
per scripta significent quid42 eis opponitur43, ut ad respon-
sionem preparati adueniant. Nam si aut ui, aut timore eiecti,
aut suis44 rebus expoliati fuerint, nec canonice uocari ad
sinodum possunt, nec respondere emulis debent ante, quam
canonice restituantur, et sua omnia eis legaliter45 reddantur.
Gratian. His auctoritatibus 40 euidentissime datur intelligi,
quod nisi quis canonice uocalus fuerit , etiamsi aliqua occasione
ad sinodum ueniat, suis nullatenus cogitur respondere insidiatori-
bus. Canonica autem uocalio est, quando seruato dierum inter-
stitio, secundum auctoritatem D. Siluestri, causae suae litteris
adesse iubetur, quibus quid ei obiciatur auctoritate Felicis Papae
significari oportet.
QUESTIO m.
GRATIANUS.
Quod autem per procuratorem causam suam 1 3 agere ualeat
qui inpeditus causae suae adesse non ualet, auctoritate Ro-
manae Sinodi, que tempore Adriani Papae celebrata est, pro-
bari uidelur, in qua [c. 5.] sic statutum legitur 9:
C. I. Pro se legatum ad sinodum mittat quem grauis
necessitas premit.
Si3 egrotans fuerit episcopus, aut aliqua eum grauis ne-
cessitas detinuerit, pro se legatum ad sinodum mittat4, nec
a communione suspendatur cui crimen intenditur, nisi ad
causam suam5 dicendam, electorum iudicum8 die statuta
litteris euocatus, minime occurrerit7, hoc est (nisi aliena pre-
occupauerit necessitas) infra8 spatium duorum uel trium
mensium, uel9a eo amplius, prout10 causa dictauerit.
[Gratian.] Codicis 11 lib. IX. tit. de accusat, et inscript. [1. 3.]
Inp. Alexander 12b; Reos capitalium criminum absentes
etiam per procuratores130 defendi leges publicorum iudicio-
rum permittunt.
Gratian. §. 1. Ecce episcopus st' 140 inpeditus et causae
suae adesse non ualens, legatum pro se iubetur mittere ad sino-
dum. Sed legatus iste non ad causam agendam, sed ad neces-
sitatem sinodo exponendam mittitur, qua inpeditus episcopus
sinodo presentiam suam exhibere non ualuit 15. Causam autem
0 maxime criminalem) nulli nisi per se agere licet.
Unde Adrianus Papa 16 a [c. 38.] ait:
C. II. Criminaliter accusans uel accusatus per se experiatur 17.
In criminalibus causis nec accusator, nisi per se, ali-
quem accusare potest, nec accusatus per aliam personam se
defendere18 permittitur.
C. III. In omnibus causis, preterquam in criminalibus,
episcopi et sacerdotes pro se aduocatum habeant.
Item Anaclelus Papa19*.
Quia episcopus20 uniuersique sacerdotes ad solam lau-
dem Dei bonorumque operum actionem81 * constituuntur22,
debet23 unusquisque eorum tam pro ecclesiasticis, quam
etiam24 pro suis actionibus (excepto publico uidelicet cri-
mine) habere aduocatum, non malae famae suspectum25,
sed bonae opinionis et laudabilis artis inuentum, ne, dum
humana lucra attendunt, eterna premia perdant.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Quod autem 1 absque sinodali audientia dampnari non debeat
auctoritate Iulii Papae9 probatur, qui [epist. I.] ait:
C. I. Nisi in legitima sinodo episcopus iudicari uel audiri
non debet.
Nullus episcopus, nisi in3 legitima sinodo et suo tem-
pore apostolica auctoritate conuocata, super4 quibusdam
criminationibus pulsatus audiatur, uel5 iuaicetur uel dam-
pnetur6. Sin aliter7 presumptum a quibusdam fuerit, in
uanum deducatur quoa egerint, nec inter ecclesiastica sta-
tuta8* ullo modo reputetur9.
C. II. Episcopus accusatus a duodecim audiatur, finis
uero causae ad apostolicam sedem deferatur 10>
Item Zepherinus Urbis Romae Episcopus11*, [epist. I.]
omnibus Episcopis 12 b.
Duodecim iudices quilibet episcopus accusatus, si ne-
cesse fuerit, eligat, a quibus eius causa iudicetur180, nec
prius audiatur, aut excommunicetur uel iudicetur, quam ipsi
per se eligantur, et regulariter uocatus 14 ad suorum conuen-
tum primo episcoporum, per eos eius causa iuste audiatur,
et rationabiliter discernatur. Finis uero eius causae ad
sedem apostolicam deferatur, ut ibidem terminetur15, nec
ante 10 d finiatur17 e, quam eius auctoritate fulciatur.
Gratian. Quod uero absque sinodali audientia episcopus
dampnari prohibetur, sine preiudicio Romanae sedis intelligi
oportet, que sua auctoritate quosque ualet dampnare uel dampna-
tos absoluere. Unde Gelasius 18f: „Ipsi sunt canones etc.11
infra causa 19 8: „ Sententia excommunicationis notatus.11 99 §. 1.
Item Adrianus 21 [c. 8.]: „ Salvo Romanae ecclesiae in omnibus
primatu, manifestum est, quod illa, que sunt per unamquamque
prouinciam ipsius prouinciae sinodus dispenset, sicut Niceno991'
constat esse decretum concilio Cum uero accusatus ad conci-
lium uenerit, quicquid considentium consultationibus agitur, aut
ab accusantium parte proponitur, non contentiosis uocibus, sed
mitissima uerborum relatione proferatur.
Unde in Tolletano Concilio XI. [c. 1.] legitur93:
C. III. In cognitione causarum contentiosi locum
non habeant9*.
In loco benedictionis considentes Domini sacerdotes
nullus debet25a aut indiscretis uocibus perstrepere26, aut
EDITIO ROMANA.
Causa V. Quest. II. c. 4. b) intra — Quest. III. a) suum — c. 1. a) et b) Alex. A. c) procuratorem
d) quod — c. 2. a) Papa in capitulis — c. 3. a) actiones — Quest. IV. c. 2. a) Archiepiscopus b) Episcopis Siciliae
(onm. : deest) c) iuste iudicetur d) antea e) finiatur, sicut ab apostolis, vel successoribus eorum olim statutum est, quam
f) Gelasius Papa g) causa nona h) in Nicaeno — c. 3. a) debent
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quost. IU. C. IU. * Hoc capitulum, quod ex Anacloto citatur, ha-
betur in concilio Eugenii P. II., tempore Ludovici ac Lotharii imperatorum
habito, cap. 19. Quod etiam a Leone IV. est repetitum. Ex quo canone
Lotharius, lib. 2. legum Longobard. tit. de advocatis et vicedominis, octa-
vam capitulare composuit.
Quest. IV. C. I. * Statuta: Abest haec dictio ab originali, et
ceteris locis indicatis.
Causa V. Quest. H. can. 4. 36) add.: ante: D Ed. Bas. ; antea: CEdd. coli. rei. 37) convocatos: Burch. 38) Codd. et Edd. coli. o. oria. Coli. dtt.
39) provocent: GH 40) etiam priuB: F; et non: deest: Burch. Ivo 41) quam: deest: Burch. 42) quod: Ivo 43) opponatur: orto.: opponitur: Cod. Dst oria.
44) a suis: EGH hd. Bas. 45) regulariter : AB 40) auct. apparet: EGH
Causa V. Qu est. III. l) Codd. coli. o. pr. F, ubi deesi. [| can. 1. 2) Cap. Angilr. ap. Hinschius p. 759. — c f. c. «m. 7«. 6. C. IV. — Burch. I. 51.; Jvo
Beer. V, 101. 5 Ivo Pan. IV, 19.; Poljjc.V , 1, 33. (can . : s. rom. synod. dixit; cont.) 3) quod si: Burch. Ivo Decr. Pan. Poluc. 4) mittat suscepturus salva fidei
ventato quicquid svnodus 7.,« d~.. i.- — * a. • ^ ~ -----
7) occurrit: ib. 8) intra:
distingui solent hoc loco desideratur. _ _ , .
10) ABCDF; - adi.: idem: EOS; Cafi. Angilr. ap. Hinschius p. 764. -i AnZinfine c. 36. ■ Ivo Pan. 17) experietur: AB: experiantur: C
18) defensare: orig. || can. 8. 19) imo ex C. Romano hai. oo.826. c. 19. in Mon. Oerm. DA. II. Appdx. p. 16. 20) episcopi: ABCFQ 21) Codd. coli. o.M. Bas. oria.
22) constituantur: orig. 23) add. : ergo: tb. 24) et. : deest: AB oi‘ig. 25) suspectos ... inventos : orig.
Causa V. Quest. IV. 1) aut.: deest: EGH\\ can. 1. ~ ‘ ~ “ —
quaecumque; cont. ; can. multo amplior est quam i " “ '
4) et 6uper: Coli. tr. P. 5) Id est: oriq. 6) c
c*n*V A#,/E wtar n EHs, AuVUt'\r ST" t*seitdoieid., c}. Oreg. Jt. Ep. 53. M. I. V. - 0. 5. do. Hinschius p. 182. - Jaffe i ■
V;„245- (ca‘ki- V’ 4- 3- 13> Codd- " ¥M- coU- u) vocato: 15) deterainetur: Rho. ap. quem hic
ot/nJd p! " s\n-n M' "u-' °ifl' DFnc}^ SStS „ «• Pol«e- 18) Codd. coli. o. — c. 16. C. IX. qu. 3. 19) Codd. coU. o. 20) add.: e tc.: EQH
IV vf r" Hinsch,usp. 760. 22) ABCmg. , || can. 3. 23) legit.: deest: AB; — hab. ao. 675. ap. Brutis I, 308.: Ans. ded. III, 252.; Jvo Decr.
dlbent:^ 26) £r»trcpi f ^ Aus fepr^lr^ph Hkp ' C°“' <~m ibin0n **“"■ 24) b350111: M 25) CDFU Md. coU. o.; nulli
549
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA V. QUEST. IV. V. c. 1-5.
550
quibuslibet tumultibus perturbare271’, nullus 28 c etiam uanis
fabulis uel risibus agi, et29 (quod est deterius) obstinatis
disceptationibus80 tumultuosas uoces effundere. „Si quis
enim (ut Apostolus31 ait) putat se religiosum esse, non
refrenans linguam suam, sea seducens cor suum, huius uana
est religio." Cultum enim suum32 iustitia perdit, quando
silentia38 iudicii obstrepentium turbo34*1 confundit, aicente
Propheta35: „Erit cultus iustitiae silentium." Debet ergo
quicquid aut considentium consultationibus 30 agitur, aut
ab37 accusantium parte proponitur, sic mitissima38 uerborum
relatione proferri, ut nec contentiosis uocibus sensus39
audientium40 turbent, nec iudicii41 uigorem de42 tumultu
eneruent. Quicumque ergo43 in conuentu concilii hec, que
premissa sunt, uiolanda crediderit, et contra hec interdicta
aut tumultu, aut contumeliis uel risibus44 concilium pertur-
bauerit45*’, iuxta diuinae legis edictum, que467 precipit47®:
„Eice derisorem43, et exibit cum eo iurgium," cum49*1 omni
dedecore50 de consessione51 abstractus a communi cetu
secedat, et trium dierum excommunicationis sententiam
ferat52'
QUESTIO V.
GRATIANUS.
Nunc autem queritur, an sit aliquis iudicandtis maliunlus,
quia crimen alterius indicat. De hoc ita13- scribit Augustinus
[serm. III. de communi uita clericorum, seu regula 3.,
dicens] :
C. I. Magis nocet qui crimen celat quam qui amicabiliter
indicat.
Non uos iudicetis2* maliuolos, quoniam31’ crimen alte-
rius indicatis. Magis quippe nocentes40 estis, quam 5 d si
fratres uestros, quos indicando corrigere potestis, tacendo
perire permittitis. Si enim frater tuus uulnus habet® in
corpore, quod uelit occultari, cum7e timet secari, nonne
crudeliter a te siletur et8f misericorditer indicatur? quanto
ergo potius debes manifestare 9 s, ne deterius putrescat in
corde?
C. II. Nec qui parcit est amicus, nec qui verberat inimicus.
Idem ad Vincentium Donatistam et Rogatistam,
[epist. XLVIII.] 10
Non omnis, qui parcit, amicus est, nec omnis, qui uer-
berat, inimicus. „ Meliora sunt11 uulnera amici quam uolun-
taria oscula inimici." Melius est12 cum seueritate diligere
quam cum lenitate decipere. §. 1. Utilius esurienti panis
tollitur, si de cibo securus iustitiam negligebat, quam esu-
rienti panis frangitur13, ut iniustitiae seductus acquiescat.
§. 2. Et qui freneticum ligat, et qui lethargicum excitat,
ambobus molestus ambos amat. §. 3. Quis nos potest am-
plius amare quam Deus? Et tamen nos non solum docere
suauiter, uerum etiam salubriter terrere non cessat. Fomen-
tis lenibus, quibus14 consolatur, sepe etiam mordacissimum
medicamentum tribulationis adiungit15*, exercet fame pa-
triarchas16, etiam pios et religiosos; populum contumacem
penis grauioribus agitat; non aufert ab Apostolo17 stimulum
camis tertio rogatus, ut uirtutem in infirmitate perficiat.
Et infra18: §. 4. Noueris* aliquando19 furem auertendis pe-
coribus pabulum spargere, et pastorem aliquando flagello
ad gregem pecora errantia reuocare.
C. III. Non odio habetur, sed diligitur, qui castigatur
et corripitur 20.
Item ex sermone [LXXXIV.] Ambrosii213, „ Amarior
fortasse
Non osculatur pater filium semper, sed aliquando 22 5
castigat. Ergo quando castigatur qui diligitur, tunc circa
eum pietas exercetur. Habet enim et amor plagas suas,
que dulciores sunt, cum amarius230 inferuntur. Dulcior est
enim24 castigatio religiosa quam blanda remissio. Unde
ait Propheta25: ,, Dulciora sunt uulnera26 amici quam uolun-
taria oscula inimici."
Gratian. Ex his uerbis datur intelligi, quod magis contu-
lerit 27 d utilitati fraternae, qui crimen accusando uel indicando
persequitur, quam qui celando fouere nititur. Eusebius au-
tem280 contra statuere uidetur, dum aliorum crimina sponte con-
fitentes in episcoporum accusatione recipi prohibet dicens [epist. I.
ad Episcopos Galliae]29:
C. IV. Ad accusationem non admittantur aliorum crimina
sponte confitentes.
Illi, qui aut in fide catholica, aut inimicitia30* suspecti
sunt, ad pulsationem episcoporum31 non admittantur321*.
Nec illi850, qui aliorum sponte crimina confitentur. Et ideo
replicanda sollicite37 est ueritas, quam sponte prolata38 in
illis39 habere uox40 non potest. Hanc diuersis cruciatibus e
latebris suis religiosus tortor exigere debet, ut dum penis
corpora subiciuntur41, que gesta sunt fideliter et ueraciter
exquirantur.
C. V. De eodem.
Item in Prouerbiis 4S, [c. 11.]
Qui ambulat fraudulenter, reuelat archana; qui autem
fidelis est, celat animi43* commissum. Ei445 in/l-a [c. 25.3 : §. 1.
Que uiderunt oculi tui ne proferas in iurgio cito, ne postea
emendare non possis, cum dehonestaueris amicum tuum.
Gratian. Sed aliud est ex karitate aliorum crimina deferre,
ut quos secreta ammonitione corrigere non possumus conuictos
indicis sententia corripiat, atque aliud insidiando falsa obicere ,
uel insultando uera facile exprobrare. Illud autem karitatis,
hoc uero45c inpietalis est ofplium. §. I. Unde in eisdem Prouerbiis
[cap. 12.] dicitur 46 : „ Verba inpiorum insidiantur sanguini: os
tustorum liberabit 47 eos.li Et infra: „ Qui18 quod nouit loquitur,
EDITIO ROMANA.
Causa V. Quest. IV. c. 3. b) perturbari c) nullis d) turba e) conturbaverit f) quo g) praecipitur h) et
cum i) perferat — Quest. V. a) 1 ita: deest; B. August. — c. 1. a) iudicetis esse b) quando c) innocentes non estis d) si
e) dum f) ac g) manifestare crimen —- c. 2. a) adiungens — c. 3. a) Ambrosii, qui sic incipit: b) et aliq. c) amarissime
d) confert e) autem Papa — c. 4. a) in inimicitia b) admittantur, quia veritatem professionis33 infidelitas et inimicitia
impedire34 solet c) illi credendi sunt36 aut admittendi — c. 5. a) amici b) Item infra c) Illud vero caritatis, hoc autem
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. V. C. n. * Noveris: Apud B. Augustinum legitur: tl neturis, pendetquo haec parB ex superiore periodi parte: et putos unitam vim
adhibendam esse homini etc.
Causa V. Quest. IV. can. 3. 27) ABCDF Bdd. coli. o. Corr.; proturbari: Hisp. 28) CDF Atts. ded. ; nulli : AB 92) et : deest: AB 30) decoptatloni-
bus: A, ' deceptionibus: B ; concertationibus: Hi&p. .Ans. ded. 31) lac. c. 1. v. 26. 32) suum: deest: .Ahs. ded. 33) silentium: AB; silentium perdit iudicium:
Ahs. ded. 34) Codd. et Edd. coit. o. Corr. Coli. tr. P. 35) Esa. c. 32. t>. 17. 36) collationibus : orig. Hisp. 37) ab : deest: orig. Hisp. Iro Coli. tr. P. 38) ponitur mlt. :
59) sensus: deest: orig. Hisp. Ivo; aures: Ans. ded. Aws. 40) audientiam: orig. Hisp.; audientium: Atia. 41) Justi iudicii: Ed. Arg.; iudlciorum:
* ‘ j, ludic*btium: orig . Hisp. Ana. ded. Ans.; iudicum: lio Coli. tr. P. 42) de tum.: deest: Ans. ded . 43) ergo: deest: ib. 44) rebus (?): ib. 45) Codd.
e* Edd. coli. o. pr.F - Turrecrem. ; orig. Hisp. Ans. ded. Coli. tr. P. 46) ABCD Ed. Bas. : quod : EG Ans. ded. 47) ABCD Ed. Bas. ; precepi t : EO ; — Prov. c. 22. v. 10.
1 1 pj ,on®m ; ,*9) Codd. et Edd. coli. o. Ivo CoU. tr. P. 50) add. : confusionis: Hisp.; cum omni confusione et dedecoro: Ant, ded. Ans. 61) confessione:
AH Add. Bas. Lugd. L ; de con*.: deest : orig. Hisp. Ans. ded.; 52) Codd. et Edd. coli. o.
J7.aua* V* Que#t- V. can. 1. 1) ABCDF; hoc scrib. B. Ang. ita dic.: EGH; ex Regula ad servos Dei no. 7. quae ab incerto auctore ex Aug. Ep. ad
t^!inp>nialea E?’ Maur.), — non ut R. Berardum secutus ceti suit Ep. ad Seleucianam — confecta est. 2) Codd. coli. 0. 3) ABCDF 4) Codd. et Edd. coli. o.
:S pj?0llifatia '-add.: indicando crimen: ABD; non indicando crimen: EGH 5 ) Codd. coli. o.pr.C 6) haberet. . .timeret. . .indicaretur: orig.
t) Loaa. ei Edd. coU. o. * 8) Codd. coli. o. orig. ^ 9) CodiL coli. o. Ed. Bas. ; eum : orig. ; — Indicare vel manif. : AB || c a n. 2. 10) Ep. 93. Ed. Maur. no. 4. ecr. ao. 408. —
4. ii) add.: enim: DEFGH Edd. coli, o — c/. Prov. c. 27. v. 6- 12) add.: enim: CFG 13) frangatur i AB EG 14) add.: Deus: DH Edd.
V qSt *'♦ om“e,: Edd. Lugdd. Ven. I. II. Nor. Par. 15) Codd. et Edd. coli. o. 16) Oen. c. 42. 17) II. Cor. c. 12. 18) ib. no. 5. 19) aliquem : CD Ed. Arg. ||
y otcorrip.: deest: AB 21) ABC; Item Ambrosios: EG; — &Twu>44.t»o. 2. Ed. Migne. 22) Codd. coli. o. 23) CPony. ; amaris: APC; amatiB amarissime :
fSf* . m 1 L^KTi*. “narlBsimo: Turrecrem. 24) en. : deest : EGH 25) Prov. c. 27. v. 6. 26) verbera: EGH Ed. Bas. 27) Codd. coli. o. pr. CD 28) Codd.
~ ’ * * * * ” Theod. l. IX. iit. 1. c. 18., Enuodii
. Ans. 81) praedictorum: Au$.
oa\ pjj f.v.uao.umw . ui ty. tn; uuuoumi utff. dtrta. «tii w/tia. ct «ia. tw*. i». «wy «*“»• Ati 8. 37 ) add.: illorum: E(f
"‘[Edd. coli. o. 39) eorum: EGH; In 111.: deest: C 10) add.: ullius: CDFH Ed. Bas. 41) soluuntur: orig. Ans. || can. 5. 42) ex Prov. :
EGH; — Prov. c. 11. v. 13. ; c. 26. v. 8. 43) Codd. coU. 0 . 44) Codd. coU. 0. pr. F 45) Codd. coli, o . 46) c. 12. v. 6. 47) Uberat: AB; Hboravit: EQ 48) ib. v. 17.
35*
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA V. QUEST. VI. c. 1-6.
552
551
in, lex* iustitiae est: qui autem mentitur, testis est fraudulentus .“
Item*0: „ Labium veritatis firmum erit in perpetuum: qui autem
testis est repentinus, concinnat linguam mendacii Item [c. 13.]50:
Qui custodit os suum, custodit animam suam: qui autem incon-
sideratus est ad loquendum51 d, sentiet mala. Verbum5-* mendax
iustus detestabitur: inpius autem confundit et con fundetur. “ §. 2.
Item Augustinus in Psal. 34. 53 f: „Si aliquando** humana in-
firmitate pedes nostri in alitjuod peccatum mouentur, insurgunt
linguae iniquissimae5* E inimicorum55-, cum fuisset miserendum,
irrident inpii, unde dolent pii.
QUESTIO VI.
GRATIANUS.
I. Pars. Qui autem quod intulit 1 3 probare non ualet,
puniendus est.
Unde Adrianus Papa ait [in capitulis, c. 4 1 -J 2 :
C. I. Puniatur qui aliis falsa intulerit.
Omnis, qui aliis3 falsa intulerit, puniatur, et pro falsitate
ferat infamiam.
C. II. De eodem*.
Item Gregarius53-*.
Qui calumpniam illatam non probat, penam debet incur-
rere, quam, si probasset, reus utique sustineret.
C. III. Qua pena feriatur qui crimen illatum non probat.
Idem53 in Registro 7b*.
Ouia iuxta canonicas Patrum sententias qui calumpniam
illatam non probat penam debet incurrere3 c, ac per hoc,
quia subdiaconus crimen diacono probare non potuit, quo-
niam inpositionem manus (qua carere potuisset)9“non habuit,
non solum 10** sacerdotio, sed offitio caruit, et 11 e tamquam
reuera infamis meruit uerberibus castigari. Nam cui cum
tribus testibus ueluti laico crimen quodlibet approbatur, non
est mirum, quod obiecit 12 dum probare non sufficit, si cor-
porali infamiae quemadmodum laicus ex iuris similitudine
subiugatur. Quod enim esset13 diacono gradum amittere,
hoc fuit subdiacono famae plenitudine caruisse.
Codice 11 f libro /., titulo de episcopis et clericis, [1, 8.] In-
perator Theodosius:
II. Pars. §. x. Presbiteri citra iniuriam questionum 15s
testimonium dicant, ita tamen, ut falsa non simulent. Ce-
teri uero clerici, qui eorundem 16 h gradum1 1 uel ordinem
secuntur, si ad testimonium dicendum18 petiti fuerint,
prout leges precipiunt, audiantur. Salua193 tamen sit litiga-
toribus falsi actio, si forte presbiteri, qui suo nomine supe-
rioris loci testimonium dicere citra aliquam corporalem
iniuriam sunt precepti, hoc ipso, quod20 nichil metuunt211,
uera suppresserint. Multo magis etenim 22 m pena sunt
digni, quibus cum23 0 plurimum honoris per nostram iussio-
nem delatum est 240 occulto26P inueniuntur26<i in crimine.
Eadem IX. in coli. IX.”*: §. z. Presbiteri, diaconi285, si
falsum testimonium dixerint, si quidem in re pecuniaria,
diuino ministerio duntaxat per XII.291 annos separati mona-
sterio tradantur: si in criminali, clericatus honore nudati
legitimis penis subiciantur. Ceteri30 clerici31'1 sine 32 v***
delectu causae33 legitime coherceantur.
C, IV. Ad sanctae communionis ministerium non accedat 34
qui crimen illatum non probat.
Idem lanuario Episcopo, [lib. III. ep. 24.]35a.
III. Pars. Epiphanium* presbiterum quorumdam sa-
cerdotum36 litteris criminaliter accusatum, cuius nos, ut
ualuimus, causam discutientes, nichilque in eo obiectorum37
reperientes, ut ad locum suum reuerteretur absoluimus.
Criminis ergo eius38 auctores39 uolumus te perscrutari, et
nisi qui eandem transmisit epistolam403 paratus fuerit hoc,
quod obiecit41, canonicis atque districtissimis probationibus
edocere, nullatenus ad sanctae communionis ministerium42
accedat.
C. V. Qua pena feriendus sit delator.
Item ex decreto Adriani Papae, [cap. 49.]13*.
Delatori autem lingua capuletur44, aut conuicto caput
amputetur. §. 1. Delatores autem sunt qui inuidia45 pro-
dunt alios.
[PALE A46.
C. VI. De eodem.
Item ex Concilio Eliberitano47.
Delator48 si quis extiterit fidelis, et per delationem
eius aliquis49 fuerit proscriptus50 uel interfectus, placuit,
non51 nisi* in fine accipere communionem52. Si leuior53
EDITIO ROMANA.
Causa V. Quest. V. c. 5. d) inconsiderate loquitur e) Et infra: Verbum f) 37. g) iniquissimorum —
Quest. VI. a) intendit — c. 2. a) Greg. Papa — c. 3. a) Item b) Regesto* c) incurrere, quam si probasset, reus utique
sustineret d) non potuisset e) et : deest f) Gratian. Codice g) quaestionis h) eorum i) deinde gradum k) audiantur,
ut salva 1) metuant m) enim n) quam o) est si p) occulte q) inveniantur r) Item constitutione tertia s) seu diaconi
t) tres u) ceteri vero clerici v) communi *** iure ab officio ecclesiastico pulsi sine — c. 4. a) Item Gregorius b) eas-
dem . . . epistolas
NOTATIONES i
C. V. f Iu dex: Sic in Bibliis etiam Compluti et Antverpiao impressis.
Sed in nonnullis manuscriptis habetur: index. Graece autem: inid&ixvv-
ptvi\v 7 tlonv uvayyO.li t dlxaiog, 6 di pdQtvg ttHv adlxoiv duXiog; id est:
clarum testimonium dat iustus, testis autem in/nstorum dolosus.
** Si aliquando: Hic versiculis videtur sumtus partim ex verbis
B. Augustini, partim ex glossa marginali et interlincari in eundem locum
ex eod. B. Augustino et Cassiodoro.
Quest. VI. C. II. * Hic Gratianus partem sequentis capituli quasi
quandam per se sententiam, quod non raro solet, proponit.
C. III. * In regesto B. Gregorii haec non sunt inventa, sed habentur
omnia in vita ipsius a Ioaune Diacono scripta 1. 4. c. 31. Is enim, postquam
citavit epistolam 66. 1. IX., Anthemio subdiacono scriptam, inde ista colli-
git: Idcirco Gregorius uon probantem quod obiecerat subdiaconum officio iubet
privari , quia iuxta canonicas Patrum sententias qui calumniam etc. usque ad
tinem. Sicut autem caput hoc ex Ioan. Diacono sumtum est, ita in Decre-
talibus caput 1. tit. de caluinuiat. ex ipsa Gregorii ad Anthemium epistola
est acceptum.
** Solum: Vox ista abest ab originali, sed ob glossam non eBt inducta.
OERECTORUM.
*** Communi: Haec omnia vorba: communi iure ab officio ecclesiastico
pulsi , absunt a manuscriptis, sunt tamen in translatione, quae habetur in
codice. Nec vero Gratianus ipsa omnino verba aut veteris interpretationis,
aut Iuliani, aut Irnerii retulit. Quare operao pretium fuerit Novellam ipsam
graecam et vulgatas interpretationes consulere, exstant enim aliquae varie-
tates non contemnendae.
C. IV. * Epiphanium: In epistola haec antecedunt: Praeterea nosti
latorem praesentium Epiphanium presbgterum quorundam etc.
C. V. * Habetur inter capitula Hadriani c. 49., allatum, quantum
coniicere licet, ex legibus saecularibus. Nam in Codice Theod. lib. X.
tit. 10. 1.2. fere idem, in libro autem 7. Capitul. c.360. prorsus idem habetur.
C. VI. # Non nisi: In concilio ipso et capitularibus legitur: nec in
fine, quod in multis eiusdem concilii decretis repetitur. Quomodo autem
hic, et apud Burchardum atque Ivonem legitur, convenit canoni 13. Nicaeni
concilii, in quo sic statutum est: De his, qui ad exitum veniunt, etiam nunc
lex antiqua rcgularisque servabitur, ita ut, si quis egreditur e corpore, ultimo ct
necessario viatico minime privetur. Hanc controversiam copiose explicat
Iunoc. I. epist. 3. c. 2. Exsuperio episcopo Tolosano.
«u,ost-,V- can .. 5. 49) >6 v. 19 50) *. 0 13. ». 3. 51 ) Codd. coli. o. Ed. Arg. Tvlg. 52) Codd. coli. o. - ib. v. 5.
G (33.) — tino m Psalm. 37. 54) ABCH hdd. Arg. Bas. 55) inim. : deest : FG
Causa V. Qu * • ' • •• - - -
l.UI.c.30. 3) alii:
can. 3. 6) ABCDQK
AMD 13) esset: deest:' AB
17) Codd. ct Edd. coli. o. orig.
23) ib. 24) ib. Edd. Arg. lior.
Epitome no. 459. ed. Haenel.
53) Codd. coli. o. pr
553
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA V. VI. QUEST. I. c. 1-5.
551
causa fuerit54, infra55 quinquennium accipere poterit com-
munionem. Si catecuminus fuerit, post quinquennii56 tem-
pora admittatur57 ad baptismum.]
C. VII. De eodem58'1.
Item ex VIII. Sinodu 59 *.
Si quis falsum dixerit, uel personam innocentis falso
crimine maculauerit, iuxta sacerdotis60 arbitrium diuturna
penitentia expurgetur.
C. VIII. A communione coherceatur secularis 61 a, uel laicus
qui ecclesiam uel clericum per calumpniam fatigauerit.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 32.J ca.
Si quis uero63 secularium per calumpniam64 ecclesiam
aut clericum fatigare presumpserit0511, et conuictus66 fuerit,
ab67 ecclesiae68 liminibus et catholicorum00" communione,
nisi digne penituerit, coherceatur70.
CAUSA VI.
GRATIANUS.
Duo fornicatores et infamia notati quendam religiosum epi-
scopum de symonia accusare nituntur; reus alterius prouinciae
archiepiscopi iudicium expetit; tandem in probatione deficit ac-
cusator; reus cogitur ad innocentiae suae assertionem. (Qu. I.)
Primo13- queritur, an crimine irretiti uel infamia notati ad
huiusmodi accusationem sint admittendi? (Qu. Ii.) Secundo, si
episcopus in eos accusationem uertere uoluerit, an simplici asser-
tioni suae sit fides habenda 2? (Qu. III.) Tertio, si liceat sibi
expetere iudicium archiepiscopi alterius prouinciae ? (Qu. IV.)
Quarto, cuius iudicium sibi sit expetendum 8, si circa suam sen-
tentiam episcopos suae prouinciae discordare contigerit ? (Qu. V.)
Quinio, si in probatione deficit accusator, an reus sit cogendus
ad probationem innocentiae suae?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
'I. Pars. Quod autem crimine irretiti alios accusare non
possunt 4, Anacletus Papa testatur, [epistola II., Episcopis
Italiae] dicens 5:
C. I. A criminosis sacerdos accusari non permittitur 6.
Si sacerdos sine crimine eligi precipitur, nullatenus a
criminosis7 a accusari autcalumpmari permittitur, nec abaliis,
quam ab his8b, qui sine crimine sunt, et iusta electione9"*
sacerdotes ordinari possunt, et tales per omnia inueniuntur,
quales eligi sacerdotes iubentur.
C. II. Infames et qui culpis exigentibus ad sacerdotium
prouehi non possunt, sacerdotes non accusent.
Item Adrianus Papa [in capitulis, cap. 21.]10.
Omnes uero infames esse dicimus, quos leges seculi
infames appellant, et omnes, qui culpis exigentibus ad sacer-
dotium non possunt prouehi. Indignum enim11 est, ut illi
eos accusent, qui esse non possunt quod ipsi sunt, quoniam
sicut maiores a minoribus non iudicantur, ita nec criminari
possunt.
C. III. Infames sunt qui regnum Dei consequi non ualent.
Item Fabianus Papa, [epist II. Episcopis orientalibus]12.
Illi, qui illa peccata perpetrant, de13 quibus Apostolus 14
ait: „ Quoniam qui talia agunt regnum Dei non consecun-
tur,“15a ualde cauendi sunt, et ad emendationem16, si uolun-
tarie noluerint, conpellendi 17, quia infamiae maculis sunt
aspersi, et in barathrum dilabuntur181’, nisi eis sacerdotali
auctoritate subuentum fuerit. §. 1. Similiter et illi, de qui-
bus ipse ait19: „Cum huiusmodi20" nec 21 d cibum sumere, “
quia infamia sunt notati, antequam sacerdotali auctoritate
sanentur22, et gremio23" sanctae matris24 ecclesiae red-
integrentur, quia qui extra nos sunt nobiscum communicare
non possunt.
C. IV. Ante satisfactionem excommunicati ad accusationem
non admittantur.
Item Fabianus Papa, [epist. II.]25a.
Omnes illi sunt ab accusatione repellendi, quos Aposto-
lus conmemorat, dicens26: ,,Cum his2'b nec cibum sumere,“
et ante satisfactionem ecclesiae non sunt suscipiendi28.
C. V. Sacerdotes non nisi a coequalibus accusari debent 29.
Item Clemens 30a Iacobo, Ierosolimontm*
Episcopo, [epist. I.]31.
Beatus Petrus homicidas et adulteros, ac32b cunctos
criminalibus nexibus obligatos33", et qui eis34 coequales non
erant, ab episcoporum uexatione et accusatione, docente35'1
Domino, prohibebat, et non nisi a36" coequalibus aliquid
sibi37 f inferre3^ debere docebat. §. i.39b Infames etiam40
omnes, et quos primates et leges seculi non suscipiunt41,
sed et48 laicos ab eorum accusatione et uexatione semper
repellere431 debere rogabat, et cunctos sibi44k subditos
esse precipiebat, cunctorum4" sacerdotum uitam superiorem
sanctioremque, ac discretam a secularibus et46 laicis homini-
bus esse, et spirituales471 atque sacerdotes super carnales
ac laicos semper constituere et fore debere48"1 docebat49,
quoniam pro minimo nobis esse debet, ut a talibus argua-
E DITIO ROMANA.
Causa V. Que st. VI. c. 7. a) Qui innocentem falso crimine maculaverit, sacerdotis arbitrio poena diuturna pur-
getur. — c. 8. a) vel saecularis b) tentaverit c) a catholicorum — Causa VI. a) Hic primum — Que st. I. c. 1.
a) ab hominibus criminibus irretitis b) iis c) iuxta electionem — c. 3. a) consequentur b) delabuntur c) huiuscemodi
d) hominibus nec e) in gremio — c. 4. a) Papa: deest b) eis — c. 5. a) Clemens Papa b) et c) alligatos d) dicente
e) a -.deest f ) eis g) inferri h) Et paulo post: §. 1. i) repelli k) illis 1) spirituales quosque m) semp. constituendos
docebat
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Capiti huic in vulgatis erat propositum nomen Paleae, quod
sublatum est auctoritate omnium vetustorum exemplarium, quotquot coilata
sunt. Exstat autem in regula monachorum B. Isldori, c. 17.
Causa VI. Quest. I. C. L * Iuxta electionem: Sic im omni-
bus collatis raanuscriptis codicibus, praeterquam in uno, in quo est: iusta
electione. Invulgatis erat: iuxta electionem canonicam. In epistola autem
ipsa legitur: et iuxta electionem, si necessitas /nevit, aut ipsi rolcndo Domino
servire degerint, sacerdotesque sine crimine fieri et ordinari jiossint, ct tales per
omnia fuerint, quales eligi sacerdotes iubentur.
C. V. * Hierosolymorum: Antea erat: Metropolitano foxe. Edd.
Arg. Bas. Nor. Ven. I. n.j. Emendatum est ex plerisque manuscriptis codi-
cibus. Nam et Clemens In epistola sic ipsum Iacobum vocat.
Causa V. Quest. VI. can. 6. 54) est: Burch. 55) intra: Ed. Bas. otig. Hisp. Burch. 5G) quinquenium: Edd. coli. o. 57) admittitur: eaed. pr. Bas.-;
admittetur: orig. Hisp. || can. 7. 58) ABF; infames sacerdotes non accusant: OH; in C repetitur rubiica capitis seq. 59) imo ex Isidori regula monachorum
c. U.no. 3.; Coli. tr. P. II, 14. (de sentent. graocor. doctor.), 26. 60) patris: Coll.tr. P. || can. 8. 61) CDF; in ABEO legitur : de eodem; in H rubr. deest
62) Cartagln. : EQH — Aa6. ao. 506. ao. Bruns. II, 152.,* — Burch. XV, 5.; Jvo Decr. VI, 367. (can.: clericus nec quemquam); ib. XVI, 6. Coli. tr. P. II, 28, 31. —
Ans. IU, 116. a Corr. et R. citat., sed in Cod. coli, hoc loco canon non invenitur. 63) vero: deest: EQH Ed. Bas. Burch. G4) pro calumnia: Ivo 16. 65) Codd.
et Edd. coU. o. 66) victus: orig. Jvo 6. Coli. tr. P.; evictus: Hisp. Burch. Ivo 16. 67) ab: deest: Hisp. 68) add. : suae: Edd. coli. o. pr. Bas. 69) ABDEGll
Burch. Jvo 6. 16. 70) arceatur: orig. Hisp. Burch. Jvo 6. 16. ; — in C hoc loco sequuntxvr infra C. VI. qu. 1. c. 3. ct 4.
Causa VI. 1) Codd. coU. o. pr. D 2) adhibenda: EQH 3) habendum: AB
Quest. I. 4) possint: EQH 5) dic.: deest: EH ; — Caput Pseudoisid., cf. conc. Carth. n. c. 6. — c. 21. ap. Hinschius p. 78. — Jaffe no. III. || can. 1 .
j ,,bet: V Codd. et Edd. coU. o. 8) Codd. coli. o. 9) ABH Codd. orig.; qui iusta: H; et quod iusta: Ed. Bas.; iuste electione: orig. f| can. 2. 10) Cap.
Augilr. ap. Hinschius p. 762. — Ans. in fine lib. III. c. 19. («m.: placuit ut nullus); Polgc. V, 1, 34. (can. cont); cf. Btn. Invita III, 437. 11) en.: deest: Edd.
Arg. Nor. Ven. I. II. || can. 3. 12) Caput Pseudoisid., c. 18. ap. Hinschius p. 164. — Jaffe no. LXXVI. — Ans. ded. III, 58. (can. cont.); Ans. XI, 33. 13) do:
deest: Ans. ded. 14) GaL c. 5. v. 21. 15) ABF orig. Ans. ded. 16) add. : sui: EQH Ed. Bas. 17) add.: sunt: ABF 18) Codd. coU. o. pr. F: Ans. — damna*
b“n?Sia-.d*Ubuntur: Ar9- 19> L Cor. c. 5. v. 11. 20) Codd. coU. o. Ans. ; his: Ed. Arg. 21) Codd. et Edd. coU. o. 22) curentur: Edd. coli. o. pr. Bas.
°' A)t8, ded‘ 24) mat.: deest: AB || can. 4. 25) ABCD; Idem: EQH; — Caput Pseudoisid.; c. 18. ap. Hinschius p. 1G4. — Jaffe
«O.L1XVL — Gratiani canon non cum orig. consonat. 26) I. Cor. c. 5. v. 11. 27) Codd. coli. o. 28) recipiendi : Edd. coU. o. pr. Bas. J| can. 6. 20) possunt :
EQH 30) Codd. coU. o. 31) Caput I*seudois., cf. cap. Aquisgran. ao. 789. c. 34. Constit. Silvestri c. 3., conc. Carthag. VII. c. 2., cap. ripini A. 755. c. 9., vitam
Silvestri c. 3. — c. 31. ap. Hinschius p. 40. Jaffe no. IX. — Ans. III, 1. (can. : notum tibi facio) 32) Codd. coli. o. orig. Ans. ; ac ceteros: ABF 33) AB Ans.
34) eius .AB 35) ABCDPH Codd. Dst Bb. orig. Ans. 36) Codd. coli. o. orig. (ab) ; Ans. 37) Codd. et Edd. colL o. Turrecrem. orig. Ans. 38) ABD Turrecrem.
orig. Ans. 39) Codd. coU. o. 40) namque: orso. Ana. 41) recipiunt: Edd. coli. o. pr. Bas. 42) otiam: AB 43) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. 44) DH Ed.
Bas. orig. Ans.; deest: ABRFG; eia: C 45) add.: etiam: AB 46) ac: Ana. 47) Codd. et Edd. coU. o. Assa. 48) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. 49) dicebat;
Edd. Lugd. I. V«i. I.
656
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VI. QUEST. I. c. 6— u.
mur et iudicemur uel ab humano die. Maiores uero a
minoribus nec accusari, uel50" iudicari nullatenus510 posse
dicebat, quoniam non solum hoc52 diuinas53, sed et leges
seculi inhibere docebat54.
C. VI. Qui criminosus fuerit sacerdotes accusare non potest 55.
Item Atlrianus Papa [in capitulis, c. 68.]
Qui crimen intendit, agnoscendum est, si ipse ante51
non fuit58a criminosus, quia periculosum595 est et admitti
non debet rei aduersus quemcumque professio, [c. 72.]C0c:
§. i. Testes autem sine aliqua sint infamia, uxores haben-
tes et filios, omnino61 d Christum predicantes.
Gratian. Non solum autem criminosi , sed etiam quilibet
alii ab accusatione episcoporum repelluntur.
Unde Anacletus Papa, [epist. I.] ait6'2:
C. VII. Deo non placet qui suos seruos accusat.
Si omnia in hoc seculo uindicata63 essent, locum diurna
indicia non haberent. Superuacuis64a laborat inpendiis,
qui solem certat facibus adiuuare. Ideo si aliquis putat
se «5 Deo in hoc placere, quod seruos suos 60 accusat, et ut
meliores fiant dicit se hoc agere, in uanum laborat, et plus
inuidiae stimulis agitatur quam karitatis, quoniam gratiae
plenitudo adiectione non indiget, nec ulla1’7 requirit con-
mendationis augmenta.
C. VIII. Popidus sacerdotes arguere 88 uel increpare non ualet.
Item Telesphorus Papa [epistola unica, c. 3.]69a.
Sacerdotes, qui70 proprio ore corpus Domini conficiunt,
ab omnibus sunt obediencli et71b timendi, non72 dilacerandi
aut detrahendi, quia a73 quibus se Domini populus benedici,
saluari74 et instrui75 cupit, nullatenus eos debet arguere,
nec uulgus in eorum accusatione76 suscipi. Populus enim
ab eis docendus est et corripiendus, non ipsi ab eo, quia
non77 est discipulus super magistrum. §. i.78c Dei ergo
ordinationem accusat, qui eos, qui ab eo constituuntur79
sacerdotes, accusat80 uel dampnare 81 d cupit. IdemSSe: §. 2.
Hi83, qui* non sunt idonei, non suscipiantur ad accusationem;
et84 7 omnes, qui aduersus Patres i. e. sacerdotes85^ arman-
tur, infames esse censemus. Patres enim omnes 80 h i. e.
sacerdotes uenerandi sunt, non respuendi aut accusandi
uel87' insidiandi.
C. IX. De eodem.
Item Pius Papa, [epist. I.]88.
Oues pastorem suum non reprehendant ; plebs89 episco-
pum non accuset, nec90 uulgus eum arguat91, quia92a non
est discipulus super magistrum931’. Episcopi enim94c a
Deo95 sunt iudicandi, qui eos sibi oculos elegit. Nam96 a
subditis aut prauae uitae hominibus non sunt accusandi
aut98d arguendi aut lacerandi99. Et infra : §. i. Nemo
bonum faciens alteri uerbo 101 aut facto nocere uult ; quanto
minus102 in suspicionem103 debet uenire fidelis homo, ut
dicat aut faciat ea, que pati non uult? quia omnis suspicio
potius est repellenda quam approbanda uel recipienda.
Gratian. Ipsa au/ewt104 detractio, licet ex utcio detrahen-
tium, tamen iusto Dei iudicio nonnumquam aduersus bonos excita-
tur, ut quos uel domestica presumptio, uel aliorum fauor in altum
extulerat, detractio humiliet.
finde Ambrosius fad c. 22. Lucae!105:
C. X. Ne quis* de se presumat, linguae malorum ex Dei
precepto contra eum excitantur 10°.
Imitare Petrum tertio dicentem 107 a: „ Domine, tu scis,
quia amo 108b te.“ Etenim, quia tertio negauerat, tertio con-
fitetur; sed negauit in nocte, confitetur in die. Hec au-
tem ideo dicta109 sunt, ut sciamus110c, neminem iactare se
debere. Nam etllld si Petrus lapsus est, quia dixit112: „Et
si alii113 scandalizati fuerint1140, sed115 non ego,“ quis alius
iure de se presumat? Denique et Dauid, quia dixerat110:
„Ego dixi in habundantia mea, non mouebor in eternum,“
eam sibi iactantiam obfuisse confitetur1177, dicens: „Auertisti
faciem tuam a me, et factus sum conturbatus."
C. XI. Ut boni salubriter humilientur, linguae 118 malorum
contra eos insurgunt.
Item Oregorius [lib. IX. epist. 39. ad Theoctistam
Patriciam] 119.
Sunt plurimi, qui uitam bonorum fortasse120® amplius
quam debent laudant, et ne qua elatio de laude subripiat 121 b
permittit omnipotens Deus malos in obtrectationem 122 et
obiurgationem prorumpere, ut si qua culpa ab ore laudan-
tium in corde nascitur, ab ore uituperantium suffocetur. Hinc
est 123 c, quod doctor gentium se in predicatione currere
testatur inter 124 d infamiam et bonam famam, qui etiam
dicit125: „ Ut seductores et ueraces."
Gratian. Verum hac auctoritate prohibentur spirituales a
carnalibus accusari, non carnales a spiritualibus. Quod ex
uerbis eiusdem datur intelligi, quibus in eodem capitulo * subiunxit,
dicens 120 : „ Capite languescente facilius reliqua corporis membra
inficiuntur, sicut scriptum es?127 : Omne caput languidum, et omne
cor merens; a planta pedis usque ad uerticem non est in eo sani-
tas.11 Quapropter manifestum est, diabolum (gui128 sicut leo 129
rugiens circuit, querens quem deuoret ) 130 ° cordibus plebium sua-
dere, ut doctoribus atque pastoribus suis detractiones irrogent , uel
accusent1317, ut plebes languescentes ( non tenentibus pastoribus
frena eorum ) lasciuiatit, atque in ima ruant, ut saltim sic peri-
clitari possint. Midtum uero 132 distant dampna morum a dam-
EDITIO ROMANA.
Causa VI. Quest. I. 0.5. n) nec o) ullatenus — c. 6. a) fiat b) periculosa c) Et infra c. 72. : d) et Chr.
omn. — c. 7. a) Supervacuis enim ad beneficia — c. 8. a) Papa: deesi b) audiendi atque c) Et infra: §. 1. d) damnari
e) Idem infra: f) et: deesi g) et h) i. e. sacerdot.: deesi i) respuendi aut insid. — c. 9. a) quoniam b) magistrum,
neque servus supra dominum c) autem d) vel — c. 10. a) tertio alibi b) diligo c) sciatis d) et: deesi e) fuerint
in te f) profitetur ■ — c. 11. a) fort. : deesi b) surrepat c) est ergo d) per e) possit devorare f) eos accusent
NOTATIONES CORRECTORUM.
HI, qui: In aliquot vetustis codicibus est caput distinctum
c. vni.
a superiore.
C. X. * Ne qui6: Rubrica liacc non valde convenit subiecto capiti,
et pie est interpretanda ; nam simili locutione utitur Davld 2. Regum 16.,
loquens do Semei.
C. XI. * Capitulo; Quae subiungit Gratianus: capite languescente etc.
sunt in epist. 3. Anacleti et apud Isidorum de summo bono, lib. 3. c. 38.
Causa VI. Questi, can.5. HO)Codd.coU.o. 51). 7). pr. C 52) hec : B; deest; Ans. 5S) divina: Alt 54) dlcobat: errig.; sed: docebat: Cod.
Bb.ongm. || can. G. 55) ralot: 56) Cap. Augdr. ap. Bmschmsp. 7C7. — Ans. iu fine lib. m. — cf. supra c. l.S. C. III. qu. 11. 57) ante: deesi: AB;
Utuoa: or,g.;_. sato -. Codd. ong. 58) DEFOong. Ans.; fuerit: ABCll Edd. coli. o. 59) Codd. et Edd. coli. 0. orig. Ans. 60) Codd. coli. 0. - ap. HinsiMus p. 768.
3 S
100) »1. c. 6.
97) sunt: deest: Ppljc. 98) ABCDF Iro Decri et
. MI JJ nvirtnt* iAO\ ! . ; nn nr. . . /i. j
132) enixu: LuH '
iMu.. viHt. o. pr. Ilus. ; eat etiam:
128) quia: EGH 129) I. fetr. c. 5. 130) Codd. coli. o. 131) ili.
557
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VI. QUEST. I. c. 12-17.
558
pnit rerum temporalium, cum ista extra nos sint, illa uero in
nobis. Et infra: „ Peius** malum fore non existimo, quam
Christianos suis inuidere sacerdotibus
Hinc etiam133 Felix II. ait [Episcopis in Alexandrina
Sinodo congregatis]134:
C. XII. Deo recte, famulantes 135 persequi non licet.
Quiescite, inquit sancta136» sinodus Nicena, et nolite
persequi eos, qui recte137 Deo famulantur, et sincera uolun-
tate superna 133 b Dei mandata custodiunt, et nostris legibus
subiugantur; quia non decet 139 c, utuod carnales spirituales
persequantur.
C. XIII. Subditi prelatos suos accusare non debent 141.
Item AnteriijS* Papa, [epistola unica]142».
Ex merito plebis nonnumquam episcopi deprauantur,
quatinus procliuius cadant qui secuntur. Capite langue-
scente cetera corporis membra inficiuntur. Deteriores14^
sunt, qui uitam moresque bonorum corrumpunt, his 144, qui
substantias aliorum prediaque145 diripiunt. Caueat 146 unus-
quisque, ne aut linguam, aut aures habeat prurientes, id est,
ne aut ipse aliis detrahat, aut alios detrahentes audiat. «Se-
dens,"147 inquit148, «aduersus fratrem tuum loquebaris"
detrahendo14'3, „et aduersus filium matris tuae ponebas
scandalum," etc. Parcant singuli detractioni150 linguae,
custodiantque sermones suos, et sciant151, quia cuncta152,
que de aliis loquuntur, sua sententia iudicabuntur. Nemo
inuito auditori libenter refert. Offitium1535 singulorum sit,
dilectissimi, non solum oculos castos seruare, sed et linguam,
nec151 quid in cuiusquam domo agatur alia domus umquam
per eos nouerit. Habeant omnes simplicitatem columbae,
ne155c cuiquam machinentur dolos et serpentis astutiam, ne
aliorum subplantentur insidiis.
Item Lucius Papa [epist. unica, Episcopis Galliae et
Hispaniae scribens] 150 :
C. XIV. Bonus 157 » nocere non cupit.
Sapiens non est omnis qui nocet 15S.
C. XV. Raptoribus deteriores episcoporum sunt detractores.
Item An a cie tus Papa, [epist. III.]159.
Deteriores160 sunt, qui doctorum161 uitam moresque
corrumpunt, his, qui substantias aliorum prediaque diri-
piunt162. Ipsi enim163 ea, que extra nos, licet nostra sint,
auferunt; nostri quoque164» detractores160, et morum corru-
ptores nostrorum166, siue qui167 aduersus nos armantur,
proprie nos ipsos168 decipiunt1695*, et ideo iuste infames
sunt, et merito ab ecclesia extorres fiunt170. Pro meritis ergo
plebis sepe pastores deprauantur171 ecclesiae, ut procliuius
corruant qui secuntur.
C. XVI. De eodem.
Itepi Alexander , [epist. III.]172».
Summa iniquitas est fratres173 detrahere et accusare.
Unde scriptum est174: «Omnis175, qui detrahit fratri suo176,
homicida est, et omnis homicida non habet partem177 in
regno Dei."
Gratian. Patet ergo, ut premissimi est, quod carnales pro-
hibentur ab accusatione spiritualium, non spirituales ab accusa-
tione carnalium.
II. Pars. §. 1. Cum itaque criminosi et infames ab accusa-
tionibus prohibeantur, uidendum est, quos canonum sacra auctori-
tas infames appellet 178
De his Stephanus113 Romanae Ecclesiae Episcopus scribit
Ylario, [ep. I. c. 1.] dicens:
C. XVII. Que personae infames habeantur.
Infames180 esse181 eas182 personas dicimus, que183 pro
aliqua culpa notantur infamia, id est omnes18,1, qui Christianae
legis185 normam abiciunt, et statuta ecclesiastica contem-
pnunt; similiter fures, sacrilegos et omnibus186» capitalibus
criminibus irretitos ; sepulcrorum quoque uiolatores 187 b, et 188
omnes, qui aduersus Patres armantur, qui in omni mundo
infamia notantur; similiter139 et190 incestuosos, homicidas,
periuros, raptores, maleficos, ueneficos, adulteros, de bellis
publicis191 fugientes, et qui indigna sibi petunt loca tenere,
aut facultates ecclesiae auferunt I92c iniuste, et qui fratres
calutnpniantur, aut accusant193 et non probant, et 191(1 qui 195
contra innocentes principum animum 1960 ad iracundiam 197
prouocant, et omnes anathematizatos uel pro suis sceleribus
ab ecclesia repulsos1986, et omnes, quos ecclesiasticae uel
seculi leges infames pronunciant. Hii199 nimirum omnes,
nec serui200 ante legitimam libertatem, nec penitentes, nec
bigami201, nec illi202, qui curiae deseruiunt, uel203 non sunt201
integri corpore, aut sanam non habent mentem uel intelle-
ctum, aut inobedientes sanctorum205 decretis existunt, aut2,xi
furiosi manifestantur, hi omnes, inquam207, nec ad sacros
gradus debent prouehi208, nec209 isti, nec liberti210 neque
suspecti, neque rectam fidem uel dignam211 conuersationem
non212 habentes, summos sacerdotes possunt213 accusare,
nec ad accusationem seu ad testimonium ullatenus iuste
recipi possunt 214 e*.
EDITIO ROMANA.
Causa VI. Quest. I. c. 12. a) sancta et magna b) superni c) nec decet, nec ordo patitur d) ut iniqui et —
c. 13. a) Anterus b) Officii c) nec — c. 14. a) Sapiens — c. 15. a) autem b) diripiunt* — c. 16. a) Alex. Papa —
c. 17. a) omnes b) violatores, apostolorum atque successorum eorum reliquorumque Patrum statuta libenter violantes,
c) abstrahunt d) vel e) animos f) pulsos g) nec . . . possunt: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
** P cius: Sunt in prima epist. Alexandri I.
C. Xm. * Auterus; Sic restitutum est ox plerisquo vetustis. Nam
antea [In Edd. coli. o. pr. Bas. Nor.] erat: Gregorius. Confectum autem
caput hoc est magnam partem ex Anacleti sententiis, in epist. 3.
C. XV. * Diripiunt: Antea legebatur: non ipsos decipiunt Emen-
datum est ox Isidoro, libro 3. de sutnmo bono, cap. 38., Anacleti verba,
quantum coniici potest, referento, et optime convenit cum iis, quae antece-
dunt. Verum in duobus antiquis exemplaribus epistolarum Anacleti, altero
Vaticanae, altero Florontinao bibliothecae, habetur: non nos, sed proprie sc
ipsos decipiunt.
C. XVn. * Accusaro: In vulgatis codicibus soquobatur: ncc ail
accusationem, seu ad testimonium nullatenus iuste possunt recipi, quae sunt
expuncta, quoniam absunt a manuscriptis (uuo excepto), et originali, ct
Burchardo et Ivono. In Panormia tamen haec postrema pars post verbum :
manifestantur, 6fc habet: Hi omnes nusquam nec ad sacros gradus debent
provehi, nec ad accusationem, scu ad testimonium ullatenus iuste possunt recipi.
Causa VI. Quest. I. can. 12. 133) et.: deest: EOH 134) add.: Papa: ADEQH; — Caput Pscudoisid., c.lb. ap. Jlinschtus p.189. — Jaffe ho.CLVIII. —
135) add.: nullos: AJB 136) Codd. et Edd. coli, o.; inquiunt (s. synod. : deest): orig. 137) porlocto . . . ministrant: orig. — sqq. in orig. non exstant.
138) Codd. et Edd. coli. o. — Corr. 138) ib. 140) ib. j| can. 13. 141) possunt: EOH 142) Codd. coli. o. — Caput l*seudoisul., cf. IsitL Sint. I. 3. c. 38., Ilieron.
ep. 2. ad Nepot., ep. 13. ad. Paulinum — c. 5. ap. Hinschius p. 1M. — Jaffe no. LXXIV. 143) doterioresquo : ABF; — infra c. 15. et c. 15. C. IX. qn. 3. 114) his . . .
diripiunt: deest: AB; quam hii: EOH 145) aliorumque praedia: ib. 146) caveatquo: ABDEGH 147) Psalm. 49. v. 20. 148) add.: propheta: Edd. Bas.
Ven. I. Lugdd. 149) detrah.: deest: AB 150) detrahendo: orig. ; detractioni: Codd. orig. 151) suos sciantque: EOH 152) cuncti qui: Edd. hugdd. II. III-
153) Codd. coli. o. 154) ne: AH 155) ABCDFH orig. || can. 14. 156) Caput Pscudoisid., cf. Sixti Pglhug. seutent. 292. — c. 6. ap. Hinschius p. 178. — Jaffe
»«o. XCIII. — Ivo Beer. III, 140. (can. cout.); Coli. tr. P. I, 20, 1. (can.: constitui placuit) 157) Codd. coli. o. 158) nocens est: EOH |l can. 15. 159) Caput
Pscudoisid. cf. supra c. 13. — c. 36. ap. Hinschius p. 85. — Jaffe no. IV. — Burch. I, 138. (Eusebius; can.: necesse enim est); ins. III, 11. (10.) Ico Dccr. V, 239.
(can. : accusat, et testes) Coli. tr. P. 1, 2, 23. (can. : inoffensus ergo) ; — cf. Deusded. IV, 156. 160) add. : quippe : orig. Burch. Ivo Coli. tr. P. 161) praopositorum :
Jvo Coli. tr. P. 162) corrumpunt: Ivo Coli. tr. P. ; in his seqq. desunt, ct alia sequuntur. 163) autem: orig. Ans. ; quidem : Burch.; enim : Cod. Par. 3852. origin.
164) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Burch. Ans. 1C5) add.: sunt: AB 166) nostr. : deest: ib.; add.: vel coutemtorcs: C 167) qui: deest: AB 168; ipsi: Burch.
109) Codd. et Edd. coli. o. orig. Burch. Ans. 170) finis canonis : Burch. 171) deviantur: orig. ; depravant.: Codd . Dst Par. 3852. origin. || can. 16. 172) Codd.
coli, o.; — Captit Pscudoisid., c. 17. ap. Hinschius p. 104. — Jaffe no. XXV. — Ans. XI, 43. 173) confratres: AB 174) I. Ioann. c. 3. 1. 15. 175) omnes: orig.
176) fratrem suum: orig.; fratri suo: Codd. Sg Dst origin. 177) add.: aut hereditatem: orig. 178) prohibentur: AB; ... appellat: ABC\\ can. 17. 179) Undo
Steph.: EOH; — Caput Pscudoisid., c. 2. ap. Hinschius p. 182. —Jaffe no. XCIV. — Burch.l, 173.; Ans. III, 5.; JvoBccr. V,29l.; Jto Pan. IV, 66.; CoU.tr.P.l, 21,1.;
Polyc.y , 1,20. ; cf. Deusded. IV, 156. 180) add. : autem: orig. Burch. ; — cf. interpret. ad Pauli Scnt. 1. 1. t. 2. 181) esso: deest: Ans. Deusded. 182) illas: Jvo Pan.
183)qul: orig.; quae: Cod. Mut. orig. 184) inf. et omnes: Ivo Pan. 185) religionis: EGH; add.: religionis: Jvo Pan. \3G)Codd. coll.o.pr.G ; — Ans. 187 )Cwld.
ct Edd. coli. o. 188) cf.ep. Procli ad Domnum Antiochcn. 189) cf. Cod. IhcodJ.lX. tit.SS.c.S. cum interpret. 190) et: deest: orig. 191) pubi.: deest: orig. Burch.
Coll.tr. P.;— cf. conc. Arei. I. c. 3. 192) Codd. et Edd. coU. o. Ans. Jvo Pan. J‘olyc. 193) cf. c. 75. Cone. Eliber. 194) Codd. coli. o. — cf. interpret. ad Cod. Thcod.
lib. IX. tit- 39. c. 3. 195) qui: deest: Polyc. 196) Codd. et Edd, coli. o. 197) add.: concitando: Ivo Pan. 198) CEGH Edd. coli, o.; depulsos: AB; expulsos*.
Burch. Ivo Decr. 199) Hos vero non ordines: orig. Coli. tr. P.; hos vero non ad sacros ordines licot promovere: Jvo Dccr.; Hii . . . oinuos: deest: Burch.;
cf. Gelasti ep. 9. 200) servos: orig. Burch. Ivo Decr. Coli. tr. P. 201) digamos: orig. Burch. Coli. tr. P.; bigamos: Jvo Decr. 202) illos: orig. ; eos: Burch. ho
Coli. tr. P. 203) vel qui: orig. Burch. 204) sunt: deest: AB 205) add.: Patrum: EGH Edd. coli. o. Ivo Pan. 20G) aut . . . mauif. : deest: Burch. 207) Imi.:
deest: Burch. Ivo Decr. Coli. tr. P.; nusquam: Iro Pan. 208) provehere: orig.; provehi: Codd. Db. Dst origin. 209) ncc . . . accusaro: deest: F Ans. J»o
Pan. rolyc. 210) cf. conc. Carth. VII. c. 2. 211) condignam: Coli. tr. P. 212) non: deest: Burch. 213) add.: non: ib. 214) ABEFQU Edd. coU. o. pr. lias. —
Ans. ho Pan. Polyc.
559
560
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VI. QUEST. I. c. 18 23,
C. XVIII. Infamis efficitur qui sciens2ib deierare216* presumit.
Item Fabianus Papa217.
III. Pars. Quicumque sciens se318 periurauerit2191’,
quadraginta230 dies in pane et aqua, et septem sequentes221
annos peniteat222, et223 numquam sit sine penitentia, etnum-
quam m testimonium recipiatur; communionem224 tamen225
post hec226 percipiat.
C. XIX. Accusatores et personas, quas leges seculi non
admittunt, ecclesiasticae quoque repellunt 227 .
Item Eusebius Papa, [epist. I. ad Episcopos Galliae]228.
Nos sequentes Patrum uestigia pro saluatione seruorum
Dei, quascumque ad accusationem personas leges publicae
non admittunt339, his inpugnandi alterum nos230a licentiam
submouemus, et231 nullae accusationes a iudicibus audiantur
ecclesiasticis, que legibus seculi prohibentur.
Gratian. Sed licet infames ab accusatione episcoporum
prohibeantur 232, non tamen isti ab huius 233 9 accusatione prohi-
bendi sunt, tlereticos namque accusare infamibus non prohibetur,
ut supra patuit in ea 234 causa, ubi de accusatione minorum ad-
uersus maiores disputatum est.
[C. XX.]
Item*.
Cum maiores scientia et moribus a minoribus accusari pro-
hibeantur, non equales ab equalibus, uel minores a maioribus, ab
huius239*** accusationibus 338 b non sunt Ilii prohibendi, cumhere-
licus catholico minor sit.
Sed hoc an generaliter accipiendum sit, Augustinus non
diffinit 237 a, [lib. IV. de Baptismo contra Donatistas,
c. 5.] dicens 238 :
C. XXI. Dubium est, an sciens auarus, an nesciens
hereticus grauius peccet.
Quero ergo, quis peccet grauius, qui239b nesciens here-
sim249c incurrerit, an qui sciens ab auaritia, id est ab ydo-
Iatria24ld non recesserit? Secundum 242 c illam regulam,
qua peccata scientium peccatis ignorantiae 243 f preponuntur,
auarum conscientia244s uincit in scelere. Sed si345h, forte
hoc faciat246' in heresi ipsius sceleris magnitudo, quod
facit in auaritia scientis admissio, hereticus24711 nesciens248
auaro scienti coequatur249 *. Item [c. 20. eiusdem libri]:
$. 1. Utrurn250m catholicum pessimis moribus alicui heretico,
m cuius uita, preter id, quod hereticus est, non inueniunt
homines quod reprehendant, preponere debeamus251, non
audeo precipitare sententiam.
IV. Pars. Gratian. Verum hoc Augustini, et illud de
infamium accusatione, de his intelligendum est, quos constat esse
hereticos, non de his, qui se negant in heresim lapsos. Hic autem
in omnibus religiosus292 aparens, dum se negat hereticae com-
munionis aliquando macula infectum, infames atque alios huius-
modi a sua accusatione ipse repellit. §. }■ Hec licet ratione niti
uideantur, exemplo tamen lesae molestatis uana mtdUguntwr, ad
c ius accusationem dum socius initae factionis admittitur non
n eritur an cogitare contra animam principis sit maiestalem
federe, sed an aliquis de nece eius tractauent.
Unde Inpp. Honorius™* et Arcadius in nono libro Codicis
titul. ad ligem Miam maiestahs, [leg. 5-,] scripsisse leguntur 254 *
[XXII.]
Si nuis 255 cum militibus uel priuatis, barbaris™* etiam,
scelestam inierit factionem, aut factionis ipsius susceperit sa-
cramentum uel dederit, de nece etiam utrorum illustrium, qui
consiliis et consistorio nostro intersunt senatorum etiam ( nam et
insi pars nostri corporis sunt) uel 357 cuiuslibet postremo, qui
nobis militat, cogitauerit, ( eadem enim seuentate uoluntatem
sceleris, qua effectum 258 puniri tura noluerunt)™, ipse quidem,
utpote maiestatis reus, gladio f enatur™, bonis eius omnibus fisco
nostro addictis. Filii uero eius, quibus uitam mperatona specia-
liter261 lenitate concedimus, ( paterno enim deberent 363 perire
suplicio, in quibus paterni, hoc est hereditarii, liminis exempla
metuuntur)263, a successione omnium proximorum™ c habeantur
alieni, testamentis extraneorum nichil capiant, sint perpetuo egentes
et pauperes, infamia eos semper paterna comitetur, ad 265 nullos
umquam honores, nulla™ d prorsus™ e sacramenta perueniant,
sint postremo tales, ut his perpetua egestate sordentibus et sit mors
solatium 268 et uita suplicium. Denique iubemus etiam nota-
biles2691 esse infamia 270 S sine uenia, qui pro talibus umquam
apud nos interuenire temptauerint. §. I. Sane21ih, si quis ex
his in exordio initae factionis, studio uerae laudis accensus,
ipse 272 ' prodiderit213* factionem, et2741 pnemio a nobis et honore
donabitur213. Is uero, qui usus fuerit factione, si sero 276 m, tamen
incognita adhuc consiliorum 277 archana patefecerit, absolutione
tantum ac 278 uenia dignus habebitur1'219.
[Gratian.] Porro symoniae accusatio ad instar lesae236 n
maiestatis procedere 281 debet, sicut Leo inperalor in 1. lib.
Codicis decreuisse legitur, tit. de episcopis et clericis, l. Si quen-
quam procedere debet232°. Quod de accusatione, non de pena
intelligi oportet.
Unde Inppp. Valentinianus, Valens et Gratianus
lib. IX. Cod. tit. ad l. Iui. maiest. fl. Nullus] 283 a:
[C. XXIII.]
„ Nullus omnino, cui inconsultis ac nescientibus nobis fidi-
cularum tormenta offeruntur23**, militiae, uel 285 generis, aut
dignitatis defensione uti prohibeatur, excepta tantum maiestatis
causa, in qua sola equa omnibus conditio est.u
Gratian. Sed cum omnes illi assumuntur236 c in accusa-
tione237 d symoniae, qui possunt accussare de crimine maiestatis,
constat™, quod sicut ibi non dubitatur de crimine maiestatis,
sed an reus commiserit illud, sic et hic non negatur heresis, sed
inpetitur accusatus, an conmiserit heresim.
EDITIO ROMANA.
Causa VI. Quest. I. c. 18. a) pejerare b) pejeraverit — c. 19. a) et nos b) huiusmodi — c. 20. a) huius
ergo** b) accusatione — c. 21. a) definivit b) an qui c) in haeresim d) idololatria e) Secundum quidem f) igno-
rantium g) avarus eum scientia h) ne i) fiat, facit k) ut haereticus 1) coaequetur m) Utrum autem — c. 22. a) Arcad.
et Honorius AA. b) vel barbaris c) a materna vel avita, omnium etiam proximorum hereditate ac successione habeantur
d) ad nulla e) prorsus : deest f) eos notabiles g) infam. : deest h) Et infra : 1. Sane i) ipse : deest k) initam perdiderit
1) et: deest m) vel sero n) publici criminis laesae o) procedere debet: deest — c. 23. a) Grat. AAA. b) inferuntur
c) assumantur d) hac accusatione
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XX. * Caput boc in plerisque vetustis exemplaribus (in Codd. coli. o.J
coniunctum est superiori. Quare coniicere licet haec esse verba Gratiani.
** Ab huius ergo: Locus hic emendatus est ex manuscriptis. In
impressis legebatur: ab accusatione huiusmodi sunt prohibendi. Ex qua
lectione vix apta sententia elici poterit.
C. XXII. * Hoc et sequens caput in vetustis exemplaribus [in Codd.
coli, o.] sunt conluneta antecedenti, quare nec rubricas habent.
561
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VI. QUEST. II. III. c. 1-3.
562
QUESTIO n.
GRATIANUS.
Quod autem queritur , si episcopus accusationem in accusa-
torem uertere uoluerit, an suae simplici assertioni fides sit
habenda 1 »? facile soluitur, si sanctorum Patrum auctoritas dili-
genter inspiciatur. Ut enim sancti Patres diffiniunt, nullius per-
sonae, quantumlibet exercitatae, confessioni fides est adhibenda, nisi
conpetenies probationes adhibeat.
Unde in IV. Cartaginensi Concilio [c. 29.] legitur 2:
C. L Episcopus crimen alicui obiciens, in sinodo
probet quod obicit.
Episcopus, si clerico uel laico crimen inposuerit3», de-
ducatur ad probationem in sinodum.
Gratian. Sed obicituri: Si se solum alieni sceleris conscium
nouerit, probare illud testibus non ualet; quid ergo tunc sibi
faciendum sit, ex Concilio Vas ens i [I. c. 8.] 5 sic diffinitur:
C. II. Episcopus non6 proferat quod probare non potest.
Si tantum episcopus alieni sceleris se conscium nouit7,
quamdiu probare non potest, nichil proferat, sed cum ipso
ad conpunctionem eius secretis correctionibus8» elaboret.
Quod si forte9 correptus10 pertinacior fuerit, et se com-
munioni publicae11 ingesserit, etiam si episcopus in redar-
guendo illum 12 b, quem reum iudicat13, probatione14 deficiat,
indempnatus* (licet150 his16d, qui nichil sciunt17, secedere
ad tempus pro personae18 maioris auctoritate 19 iubeatur)
ille20 tamen, quamdiu nichil probare21' potest, in com-
munione22 omnium, preterquam eius, qui eum reum iudicat,
permanebit28.
C. III. De episcopo, qui sibi soli dicit aliquem suum
crimen fuisse confessum.
Placuit24», ut si quando episcopus dicit aliquem sibi soli
proprium crimen fuisse confessum, atque ille neget25, non
putet ad iniuriam suam episcopus pertinere, quod illi soli26
non creditur. Et si scrupulo27 propriae conscientiae se dicit
neganti nolle communicare*, quamdiu excommunicato non
communicauerit suus28 episcopus29, eidem80 episcopo ab
aliis non communicetur episcopis, ut magis caueat episcopus,
ne dicat in quemquam31 quod aliis documentis conuincere
non potest.
QUESTIO HI.
GRATIANUS.
Iudicium uero archiepiscopi alterius prouinciae alicui ex-
petere non licet.
Unde Gregorius ait [respons. IX. ad Augustinum
Anglorum Episcopum] 1 :
C. I. Alterius parrochianum alicui indicare non licet.
Scriptum est in lege2: „Per alienam messem transiens
falcem mittere non debes3», sed manu spicas conterere et
manducare.1' Falcem enim4b iudicii mittere non debes50 in
ea segete6d, que alteri uidetur esse conmissa, sed per affe-
ctum7' boni operis frumenta dominica uiciorum suorum paleis
expolia8, et in ecclesiae corpus admonendo97 et10 persua-
dendo, quasi mandendo11, conuertere 12 8.
C. II. Quot duitates unaqueque prouincia habeat 13 ».
Item Pelagius Papa [II. ep. VIII.] omnibus Episcopis 14.
Scitote certam esse prouinciam, que habet X. aut15 XI.
ciuitates, et unum regem, et totidem16 minores potestates
sub se, et unum metropolitanum 17, aliosque suffraganeos 18
X. uel XI. episcopos iudices, ad quorum iudicium omnes
causae episcoporum19, et20 reliquorum sacerdotum, ac duita-
tum21 referantur, ut22 ab his omnibus iuste23 consona uoce
discernatur245, nisi ad maiorem auctoritatem fuerit ab
his250, qui iudicandi sunt, appellatum. Unde non oportet,
ut26 degradetur uel dehonoretur unaqueque prouincia; sed
apud semetipsam habeat iudices, sacerdotes2' et episcopos,
singulos28 uidelicet secundum29 ordines suos, et quicumque
causam habuerit a suis iudicibus80 iudicetur, et non ab
alienis, id31 est a suae iustis32 iudicibus prouinciae, et non
ab extraneis33, nisi (ut iam est prelibatum) a iudicandis fuerit
appellatum.
C. III. Non aliorum, sed primatis sui'34» iudicio quisque se
subiciat episcopus.
Item Nicolaus Papa36.
Denique si Suffredus, tale in se crimen nouerat, quo
recte posset episcopatu priuari, uel infirmitate se sentiebat
forsitan pregrauari, qua inpeditus nullis36 posset37 pro-
ximis38 sua prelatione prodesse, primatis sui debuerat et
nonaliorum39 dioceseon 40 5 antistitum prestolari41 iudicium.
Quod si quelibet ambiguitas, uel aliqua fortasse super eius13
examinatione, uel43 episcopatus abrenunciatione44 oborta
fuisset45 contentio, ex more ad apostolicam sedem referri
conuenerat, et nostra in his46 omnibus debuerant17 cuncti18
decreta penitus expectare49. Quod quia omissum50* hacte-
nus dolemus, dilectissimam51 mihi gloriam uestram uehe-
menter efflagito, ut52 iam dictus Suffredus episcopus proprio
restituatur episcopio, et53 si quid reprehensione dignum
essit, postea uel correctione, uel digna animaduersione54
iffinietur55.
EDITIO ROMANA.
Causa VI. Quest. II. a) adhibenda — c. 1. a) impegerit — c. 2. a) correptionibus b) illo c) licet ab d) iis
e) probari — c. 3. a) inscr.: Item ex Concilio Africano c. 99. et 100. — Quest. 3. c. 1. a) debet b) ergo c) potes
d) eam segetem e) effectum f) monendo g) converte — c. 2. a) habe? b) discernantur c) iis — c. 3. a) sui : deest
b) dioeceseos
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. D. C. II. * Indemnatus: In originali legitur: indemnatus
licet ab his, qui nihil sciunt, secedere ad tempus pro persona maioris auctoritatis
iubeatur, illo, quamdiu probari nihil potest, in communione omnium, praeter-
quam eius, qui eum reum iudicat, permanente.
C. III. * Communicare: Sic in Carthaginensi VII. cap. 5., cui ad
verbum respondet boc caput. In Africano autem hic sequitur: secrete tamen
interdicat ei communionem, donec obtemperet, quemadmodum ot apudLurelmr-
dum. Sequentia autem verba: Quamdiu etc. sunt initium capitis centesimi.
Quest. III. C. III. * Omissum: Locus hic emondatus est cx pleris*
que vetustis Gratiani codicibus.
Causa VI. Quest. II. l) Codd. coU. o. pr. DQ || can. 1. 2) c. 89. Stait. eccl. ant. — c/. ad Dist. XVIII, c. 9. — ap. Bruns I, 144. — Cacs. IV, 90.
3) Codd. et Edd. coli, o.; inflgerit: Hisp. 4) add.: illud: EQH || can. 2. 5) Varensi: Codd. coli. o. — hab. ao. 442. ap. Bruns IT, 129.; — Iro Beer. V, 361.;
Coli. tr. P. II, 27, 3. 6) ntl: EQH 7) novorit: EQH Edd. coli. o. 8) Codd. coli. o. 9) forto: deest: A orig. Hisp. Iro Coli. tr. P. 10) correctus: BEQH Edd.
coli. o. pr. Arg. 11) publice : Hisp. ; sed advertendmn est in ifss. publice et publicae non posse distingui. 12) ABCDF Edd. coli. o. 13) indicat : ABD Edd .
coli. o. pr. Bas. 14) in prob. : Edd. coU. o. pr. Arg. ; probationibus: otig. 15) Codd. et Edd. coli. o. ; licet do: Hisp. Coli. tr. P. 1G) Codd. coli. o. orig. Hisp. lvo
CoU. tr. P. 17) sciverint: Ed. Arg.; is sciverit: Edd. Ven. II. Nor.; sciverunt: Edd. Ven. I. Lugdd. Par. 18) persona: Hisp. Coli. tr. P. 19) auctoritatis:
Hisp. lvo. 20) illo (tamen : deest) : Hisp. Ivo. Coli. tr. P. 21) Codd. et Edd. coli. o. pr. F; — Hisp. 22) commune : Coli. tr. P. 23) permanente: orig. Hisp. Jio
CoU. tr. P. II can. 3. 24) inscr. deest; Codd. coli. o. pr. CD; — c. 5. Cone. Carthag. VII. hab. ao. 419. — Burch. XIX, 127. ; lvo Beer. V, 363.: CoU. tr. P. II, 21, 5.
25) postea negat: Burch. 26) soli: deest: ib. 27) scripulo: Hisp. 28) suus ep.: deest: ib.; suus: deest: A 29) add.: tam diu: CFGH 30) ci: Hisp.: idem
episcopus: CoU. tr. P. 31) aliquem : EQH Ed. Bas.
Causa VI. Quest. III. can. 1. 1) ait; deest: DEQH — Ep.Gi. scr. ao.G 01. I.XI. Ed. A taur. — (cf. ad Dist. V.c. 1.); Jaffe no. 1414. 2) Beut. c. 23. v.25.
3) Codd. et Edd. coli. o. 4) Codd. coli. o. 5) ABCD Ed. Bas. ; potes nec debes : Edd. rell. 6) Codd. coli. 0. pr. CH: — Ed. Arg. 7) Codd. et Edd. coli. o. pr.
Lugdd. — orig. 8) exspoliare: ABC Edd. Bas. V$n. I. Par. Lugdd.; — exspoliata: Edd. Arg. Nor. Ven. II. 9) Codd. et Edd. coli, o.; add.: convortere: Edd.
Arg. Nor. Ven. II. 10) et: deest: AB; et persuad.: deest: C 11) manducando: F Edd. Arg. Nor. Ven. n.; mandando: Etld. Bas. I.ugd. I. 12) Codd. el&ld.
coli. o. pr. EF Edd. Arg. Nor. Ven. II.; conterere: Edd. Arg. Nor. Ven. U. || can. 2. 13) Codd. coU. o. 14) Cuput Pseudoisid. (c/. Grcg. M. ep. 65. I. 11. ,• ronc.
Carth. III. c. 10.; Cod. Theod. I. 9. t. 1. c. 10. 16.) — ap. Hinschins p. 724. — Jaffe no. CCXXX. — Aus. VI, 107. (112.) ; Ivo Pan. IV, 24.; Polyc. V, 1, post c. 34.
15) vel: enig. lvo Polyc. 16) quotidie: AB 17) ot. . . . metr.: deest: ib.; episcopum: orig. 18) suffragatores: orig. 19) epp. . . . civit.: deest: lvo
20) vel: Ans. 21) add.: causae: orig. Ans. Polyc. 22) et ut: Ito 23) add.: et: Polyc. 24) Codd. coli. o. .4ws. Polyc. ; — decernatur: Edd. Arg. Bas.
Lugd. I. Par. Corr.; decernantur: Edd. Lugdd. U. m. Ivo 25) Codd. coli. o. orig. Ans. Ivo Polyc. 26) unde oport. ut non : EQH 27) add. : et: AB 28) alng. :
deest: orig.; sed exstat in Cod. origin. Par. 3852. 29) iuxta: orig. Ans. Ivo Polyc. 30) add.: provinciae: Edd. Arg. Nor. Ven. II. ; a suae provinciae: Ivo Pan. ;
iudiclb. : deest: Polyc. 31) id. . . . extran.: deest: lvo 32) iust. : deest: AB 33) extornis: orig. ; alienis: Polyc. || can. 3. 34) Codd. coli. o. 36) Non repentur
tuter epistolas Mcolai I, quare immerito ut Berard. quidem censet (IL 2, 279.) ad Cone. Rom. VII. retulit Jfansius'. — Coli. tr. P. I, 62, 30. 36) nullus: FH Ed. flas.
37) possit: Coli. tr. P. 38) prox. : deest: ib. 39) aliarum: EQH Coli. tr. P. 40) ABEQH Coli. tr. P. ; dioceaeorum : C 41) postulari : BEQH Edd. Arg. Nor.
Ven. IL; postulare: A 42) eius: deest: Edd. Arg. Nor. Ven. II. 43) vel: deest: AB 44) reuuntiaL : ib. 45) aborto: BD Edd. Arg. flas. Nor. Ven. I. U. Lugd. I.
46) his: deest: AB 47) deb.: deest: ib. 48) cuncta: »6. 49) operiri: CoU. tr. P. 50) add.: est: H Edd. coli, o.; — dolendo: Kd. Bas. 61) diloctissimi : Edd.
Nor. Vrti. L II. Ijugdd.; add.: Igitur: Edd. coli. o. 52) add. : paulo remotus; Coli. tr. P. 63) et bic si: Edd. coli. 0. pr. Bas. 54) animi adversiouu: AB
55) diffiniatur: EQH Ed. Bas.
Corpus iur. can. Ed. Fricdberg.
36
063
664
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VI. QUEST. III. IV. c. 1—5.
Gratian. Est tamen casus, in quo epistopus alterius parro-
chianum excommunicare ualet.
Unde in Concilio apud Conpendium, [c. S-]56:
C. IV. Quando episcopus parrocftianum alterius excom-
municare ualet.
Placuit57 procommuni utilitate 58 a, ut nullus episcoporum
grauiter ferat, si eius parrochianum pro59 depredationis causa
alter episcopus excommunicauerit.
[PALE AG0.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Meldensi, c. 2.61.
De illis autem03, qui intra®3 parrochiam beneficium aut®1
hereditatem habent, et alterius episcopi parrochiani sunt,
et®5 de loco ad locum iter faciunt, et06 rapinam67 et depre-
dationes68 peragunt, placuit69, ut excommunicentur, nec70
ante ex parecia exeant, quam que perpetrarunt71 digne73
emendent. Quorum excommunicatio seniori eorum73 et pro-
prio episcopo71 significanda est, ne75 eos recipiat76 ante,
quam illuc redeant, ubi rapinam fecerunt77, et ibi78 omnia
pleniter emendent] 79.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Porro cuius indicium sibi1 expetendum sit, si iudices electi
inter se discordare ceperint, in Laudicensi 2a Concilio [c. 14.],
sic inuenitur diffinitum* :
C. I. A quo sit ferenda sententia, quando 3 conprouinciales
episcopi discordant.
Si quis episcopus criminaliter1 in5 iudicio episcoporum
fuerit accusatus, contingat autem episcopos® prouinciae, qui
conuenerint7, diuersas habere sententias, et alios quidem
innocentem eum pronunciare. alios8 reum, propter huius-
modi9 controuersiam amputandam placuit sanctae sinodo
metropolitanum** episcopum alterius uicinae prouinciae
aduocari, et aliquantos cum eo episcopos alios, qui pariter
residentes queeumque 10 fuerit11'' dirimant questionem 12 c,
propter hoc, ut sit firmum iudicium, quod ab unius prouinciae
episcopis fuerit promulgatum.
C. II. Quando electi 13 iudices inter se de sententia discordes
extiierint1*, de uicina prouincia archiepiscopus advocetur.
Item ex Concilio Mar tini Papae15*.
Si quis episcopus in aliquibus166 iudicatur, et uiderit
ipsos episcopos, qui in prouincia sua17 sunt, inter se iudicio
discrepare, ut18c alii uideantur eum, qui iudicatur, lustificare,
alii19 condempnare, pro diffinitione huius dissensionis hoc
placuit sanctae sinodo 39d, ut de prouincia uicina alter metro-
politanus conuocetur episcopus, ut per eum confirmetur quod
secundum rectum placuerit canonem.
Gratian. Nisi eadem prouincia primatem habuerit, ad quem
negotia, que per metropolitanum terminari non ualent, referenda
sunt 21 c.
Unde Boni fatius Papa, Episcopis 22* Galliae:
C. III. Primati deferantur negotia, que metropolitanus
explicare non ualet.
Si inter episcopos eiusdem concilii23 dubitatio emerserit
de ecclesiastico iure uel de aliis negotiis, primum21 metro-
politanus eorum cum aliis quibusdam25a in concilio con-
siderans26 rem27 diiudicet28, et si non adquiescat29 utraque
pars iudicatis30, tunc primas31 regionis inter32 ipsos audiat33,
et quod ecclesiasticis canonibus et legibus nostris311' con-
sentaneum sit, hoc diffiniat35, et nulla pars calculo eius ualeat
contradicere.
[PALE A36.
C. IV. De eodem.
Item Alexander Papa37.
Si metropolitanus a quocumque conprouinciali epi-
scopo*' in causa propria appellatus eum38 audire distulerit,
in39 proxima sinodo negotii40 sui habeat11 licentiam exer-
cendi, et quicquid per13 iustitiam a conprouincialibus suis13 •
fuerit statutum debet11 custodiri]15.
Gratian. Sed16 si17 omnium conprouincialium concordi
sententia fuerit dampnatus, manebit erga eum inmobilis censura.
Unde in Laudicensi*5* Concilio, [cap. 15.] legitur:
C. V. Episcopus, qui ab episcopis suae prouinciae consonam
sententiam reportauerit, ab aliis iudicari non poterit*5.
Si quis episcopus criminaliter accusatus ab omnibus, qui
sunt intra prouinciam, episcopis exceperit506 unam con-
EDITIO ROMANA.
Causa VI. Ouest. III. c. 4. a) utilitate et instante necessitate — Que st. IV. c. 1. a) Antiocheno b) fuerint
c) quaestiones — c. 2. a) Papae id est Episcopi Bracarensis, c. 13. b) aliquibus causationibus c) ita ut d) sancto
concilio e) sint — c. 3. a) quibusd.: deest b) vestris — c. 5. a) Antiocheno b) acceperit
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. IV. C. I. * Caput hoc in multis etiam vetustis Gratiani ex-
emplaribus citatur cx concilio Laodicono. In uno tamen perantiquo est ex
concilio Antiochcuo, in quo etiam exstat, et ost antiqua vor9io.
** Metropolitanum: Graecum exemplar hic valde dissentit ab hac
versiono. Nam ex his verbis colligitur, concilium illius provinciae, in quo
necesse est adesso proprium metropolitanum, poHae advocaro vicinae pro-
vinciae metropolitanum cum aliquot episcopis. Quod Martinus etiam Bra-
carensis in sequenti capito, quod ex concilio Antiocheno accepit, confirmat.
Graeco vero locus ita habot: tdogs itj aylq avvodip ter tfjg fUTQonoXdng
inioxonov «.-ro ii\g 7tiijaio/oj()uv IxaQ/lag peraxaj.eiufrai tzlQovg rirag
tovg iitiXQivovwctg, xal rt)v JtaAuorrag, 70v flefliuwoai ovp
toig rije IjuzqxIci; ro naoiotaucvov. Quod Dionysius, quemadmodum etiam
est in Codice canonum, sic vertit: Sanctae synodo placuit, ut metropolitaybus
episcopus a vicina provincia iudices alios convocet, qui controversiam tollant, ut
er eos simul (t per comprovinciales episcopos quod iustum visum fuerit appro-
ctur. Ac sane, quod metropolitanus ad alterius xnctropolitani vocationem
deberet venire, atquo in eodem concilio duo metropolit&ni futuri essent,
vix videtur convonire.
C. III. * Episcopis: Sic est emendatum ex aliquot vetustis codici-
bus, Burcbardo, Ivono et Polycarpo. Autea erat: populis. Simillima vero
huic capiti leguntur Novella 123. cap. 34. apud Iullanum antecessorem.
C. IV. * Episcopo: Burcbardus et Ivo [orig. Rcgin.] addunt: 6is
fuerit iit causa, etc.
Causa VI. Qucst. III. can. 4. 5G) imo cx capitulari Car olonmmi, vel Cone. ao. 884. ih Vuniis palatio habito — Mon. Germ. LL. I, 552. — Reg.U, 292.;
*I, 12:«* I10 Hecr. XIV, 82. 57) add. : nobis et fidelibus nostris: orig . Reg.: add.: etiam: Jtio 58) Codd. et Rdd. coli. o. 59) pro: deest: Edd. Arg. Nor.
»• nrin tir./r si can. 5. 60) Hacc Palea deest: Codd. coli, o.; in F manu poster, saec. in marq. scripta est. — 61) imo ex eod. Capit.
. VI AS. fo:.,* .‘..«..i. \ . D... vnr ia» . /-»-/» d v i'- .x A -r v a _ . _
Ven. I. II.; add.: huiusmodi: orig. Reg.
Jlurch. Ivo 79) emendentur: orig.
Causa VI. Quos t. IV . 1) sit : deest : |j c a n. 1. 2) Codd. coli. o. — imo c. 14. Concil. Antiocheni hab. ao. 332. ,• Versio Hispana. — CoU. tr . P II, 6, 9. — c/.
Jlurch. I, loO. (ex decr. eiusd. [Silvestri] ad Hilarium ep. ; sed in ed. impr. : ex C. Antioch.) Ivo Decr. V, 263. 3) in quem : A ; in quam : BCD : in qua : F 4) de ali-
nl in • /fwje/ • J R 61 Hn ineiu onicnAnte. J7.‘en /W7 h- t> Hi *-.•«. _i» J T. ,,
9; add. : itaque:
) discordant: AB
colt.o oriq.ap Mansi 17) sila: deest: orig. Hisp. CoU. tr. R. exstat in orig. ed. Mansi’ 18) Codd.folh o7oriq?Hisp'.‘toiLb 'T '^'aTusque: ofig^Hitpri 2if:
ong. ed. Mansi 20) Codd. et Eld. coli. o. 'Tur recreo,- 21) ABCDF ; referantur: d || can. 3. 22) populis: CDF - „»o « Noe. 123. c 22 .io, tamenadverbm
consonans. -Jaffe no. LXXXIl. - llurch. I, 57.; Ivo Dea'. V, 1C7.; lea Pan. IV, 22.; Polyc. V, 4,(5,) 9.; Caes. V, 21. 23) consilii- i ira VorV«, II
?TUr f0Hp coll-°- M- Sns- or‘l, B,‘rch- 110 Decr- Pa,<- Pul!!c- 26) consideratis: BEO: considorantis: F 27) alk: vidMiiotf/ro Decr.
7?! ludlcet- Pan.; Polyc. 29) acquiescet: leo Pan. 30) iudicantium : Edd. Arg. Nor. Yen. I. II. Par. ; iudicauti: Jio Pan 31) add • alius- Polue
32) add. .- vel: ,b 33) audiatur: /ro Decr. Pan. 34) Codd. coli. o. pr. FH; - Ed. Bas. Burch. leo Dcer. Pan. Polyc. 3?) flat : leo Pan || eau i "m Haec PaTea
CoL 0 ' poster, oris saec. m marg. scripta est in F - 37) imo c. 17. Cone. Aurei. V. hab. ao. 519. - ap Bimis II 213 —errorimiam
Barchardo Beg.no praebuit. Atg. Appdx. III, 47. ; Burcl,. I 59. ; leo Decr. V, 169. ; CoU. tredec. P. IX, 64. 38) add. : et : orig* Reg Burch /ro Dea W ad
proximaui syuodum ( : Reg.), quao constituetur : orig. 40) negotium suum : orig. Keg. 41) habebit: /ro fleer. - - ' - - - -
pro iustitia: orig,; deest: Rea . «ni«? de.es t.- F : AniRP.mnn: Ren Ji] ahwlnot AhaaM»t.A. . «i. a r»
46)i ' ’ •
49) .... .... ,,.ue injiue.u. aniepusuu. rai; puiesi; c; vaiet: u au/ A BUV Edd. Aro. Nor. len.I. II. Ia, ad T P„,- /w —Bisp.t
Jf? iustitia ; °a'!l-: ' 13> Buis: E; episcopis: Reg. 44) studeat observare: orig. ; observetur: Reg. 45) hoTlocftii flinscritu, ^n/ia.
jb sed-, deest: EO 47) si omn. : deest: AB || cis. j. 48) Codd. coli. o. — imo c. 15. Concilii Antioch. hab. ao. 332. — versio Hisp — Coli (i P II 6 10.
19) AB hoc loco exstat rubrica quae mfra c.6. anteposita est; potest: E; valet: 0 50) ABCD Edd. Arg. Nor. 1'oh.LII. Lugd.l. Par. Corr'. - Hisp. CoU. ii .P. Coii .
565
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. i. 2.
566
sonamque sententiam, ab aliis ulterius iudicari non poterit51,
sed manere circaeum oportet tamquam conuenientem, que
ab omnibus prolata est, firmam ratamque sententiam.
Gratian. Subintelligendum uero est, nisi ad iudicem maioris
auctoritatis fuerit prouocatum. Tunc enim per appellationem
soluta sententia firmitatem non obtinet.
Unde Nicolaus Papa ait [in epist. ad Carolum Regem,
cuius initium: ,,Numquam dolorem generat.14]5*:
C. VI. Semel diffinitum retractari non licet, nisi ubi
maior auctoritas fuerit S*.
Quod51 bene semel diffinitum est et interpositis jura-
mentis deliberatum, nulla debet iteratione55, nisi fortassis
ubi fuerit5® maior auctoritas, retractari.
C. VII. In renouatione iudicii memoria B. Petri est habenda.
Item ex Concilio Sardicensi, [c. 4.]57.
Osius episcopus dixit: «Quod58 si aliquis episcopus
adiudicatus59 fuerit in aliqua causa, et putat®0 se bonam
causam habere®la, alterum62b iudicium renouetur, si uobis
placet, S. 63 Petri apostoli®1 memoriam honoremus, ut®5 scri-
batur uel ab his, qui examinauerunt®®, uel etiam®7 ab aliis
episcopis, qui in prouincia proxima morantur, Romano epi-
scopo. Et si iudicauerit®8 renouandum esse iudicium, reno-
uetur et det iudices. Si69 autem probauerit talem causam70,
ut ea non refricentur71, que acta sunt, que decreuerit 72
Romanus episcopus confirmata erunt. Si hoc ergo omnibus
placet, statuatur." Sinodus78 respondit: Placet.
Codicis lib. IV. tit. de probationibus 74 c : Actor75®, quod as-
seuerat7® profitendo se probare non posse, reum necessitate
monstrandi contrarium non astringit, cum per rerum naturam
factum negantis probatio nulla sit.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
Quod autem deficiente accusatore reus non sit cogendus ad
probationem, auctoritate Gregorii probatur, qui [lib. V.
epist. 25.] scribetis Maximo ait1:
C. I. Onus probationis reo non incumbit.
Quod autem2 postulas, ut illuc personam dirigere debea-
mus, qua8 de his, que dicuntur, possit esse probatio, esset
utcumque excusabile4, si umquam ratio ei, qui accusatur,
necessitatem probationis inponeret. At postquam non tibi,
sed accusantibus5 hoc onus incumbit, ad nos, sicut prefati
sumus, dilatione cessante uenire non desinas.
Gratian. Accusatus ®a non negationem 7, sed exceptionem
probare debet:
[C. II.] 8 a.
[Gratian.] Hoc autem seruandum 9 est, quando reum publica
fama non uexat. Tunc enim auctoritate eiusdem 10 Gregorii
propter scandalum remouendum, famam suam reum purgare
oportet.
CAUSA VII.
GRATIANUS.
Quidam longa inualetudine1* grauatus episcopus alium sibi
substitui rogauit, cuius precibus summus Pontifex annuit, et quod
rogauerat ei concessit 2. Postea uero conualuil idem episcopus ,
et quod prius fecerat cupit rescindi; aduersus eum, qui sibi
accesserat 8b, questionem mouet , suamic cathedram tamquam
sibi debitam reposcit. (Qu. I.) Hic primum queritur , utrum
uiuente episcopo alius possit in ecclesia eadem ordinari ? (Qu. II.)
Secundo , an iste ualeat reposcere cathedram, quam sua inter-
cessione alter accepit?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod5* uiuente episcopo alius superponi aut
superordinari non possit, ex concilio apudAluerniam ® 5 * celebrato
diffinitum est, in quo legitur: „ut nullus uiuente episcopo alius
superponatur aut superordinetur episcopus, nisi forsitan in eius
locum, quem capitalis cidpa deiecerit.u
C. I. Pro molesti corporis suo honore non priuetur episcopus.
Item ex Kegistro C rcqorii Papae, [lib. IX. epist. 41.] ad
Anatolium Consi an tinopolitanum Diaconem 7il*.
Scripsit mihi dilectio tua8b, me9c reuerentissimo fratri
meo 10 Iohanni primae lustinianae 11 d episcopo pro egritudine
capitis, quam patitur, episcopum 12 c precipere succedi18, ne
fortasse141, dum episcopi iura eadem ciuitas non habeat,
(quod absit) ab hoste depereat 15 e. Et quod1®11 nusquam
canones precipiunt, ut pro egritudine episcopi episcopus
succedat17', et ideolsk iniustum est, ut, si molestia corporis
irruit19, honore suo priuetur egrotus201. Sed suggerendum
est, ut si quis 21 m, in regimine22, egrotat28, dispensator illi
talis requiratur24, qui possit eius curam25 omnem agere, et
locum illius in regimine ecclesiae (ipso non deposito)2®»
conseruare27 0, ut neque28P Deus omnipotens offendatur,
neque ciuitas neglecta esse inueniatur.
C. II. Flagellatis a Domino afflictio addi non debet.
/dem29» [lib. II.] m805 epist. [5.] ad Candidum'310*.
Cum percussio corporalis inminet32, utrum pro purga-
EDITIO ROMANA.
Causa VI. Que st. IV. c. 7. a) habere ut b) iterum c) Codic. lib. IV. etc. positum est infra post c. l. Quest. V. —
Quest. V. c. 1. a) Item accusat. — c. 2. a) hoc loco exstat posterior pars can. 7. qu. 4. supra — Causa VII. a) aegritudine
b) successerat c) suamque — Quest. I. a) Quod autem b) Arverniam* — c. 1. a) ex Regesto b) tua dilectio piissimum
domnum nostrum c) m e: deest d) Iustinianeae e) episcopum: deest f) forte g) hostibus depereat h) quidem i) epi-
scopo (episcopus: deest) succedatur k) omnino 1) aegrotus. Atque ideo hoc per nos fieri nullatenus potest, nec peccatum
in mea anima ex eius depositione veniat m) is, qui est n) deposito) ac in custodia civitatis o) implere p) nec —
c. 2. a) Item b) in: deest c) Cand. Episcopum*
NOTATIONES CORRECTORUM.
Causa VJ1. Quest. I. Pars I. * Arverniam: Burchardus etiam j C. II. * Iu Decretalibus tit. de cler. aegrotant, c. 1. affertur initium
et Ivo citant ex Arvernensi, c. 13.; exstat autem in Aureliancnsi V. cap. 12. tantummodo huius capitis, et ox ipso quid ageuduin sit deficitur.
C. I. * Caput hoc emendatum et locupletatum est ex originali.
Causa VI. Quest. V. can. 5. 51) potest: AB; possit: D ]| can. 6. 52) scr. ao. 867. ap. Mansi XV, 315. — Jaffe no. 2174.; Burch. IX, 49. (can.:
scribit nobis Thietberga) 53) rubrica deest et legit. : de eodem : AB 54) add.: quia: Burch. 55) reiteratione: EQll 56) sit: ib. Ed. Bos. || can. 7. 57 ) hab.
ao. 343. — versio Misp. — Ans. II, 77.; Coli. tr. P. II, 5, 4. 58) ait: ot: EGH 59) iudicatuB: AB 60) putaverit: Aus. 61) Codd. coli. o. — add.: ot petierit:
Ans. : add.: et: Hisp. 62) Codd. et Edd. coli. o. 63) add.: et: Ans. 64) ap.: deest: Edd. Arg. Nor. Ven. II. 65) et: AB 66) examinaverint: ib. 67) ot. :
deest: ABE 68) ad i udi caverit: EGH Ed. Bas. 69) Si approbaverit: AB 70) add.: esse: Ans. 71) reficiantur: AB; refringantur: CH; replicentur: Hisp.;
refricentur: Codd. Hisp. 72) decrevit: H Ed. Bas. Aus.; decernit: Etld. Arg. Nor . Ven. II. 73) add.: tota: EGH Ed. Bas. 74) Hic canon qui in Ed. Itom.
est II. Quacsf. V. in Codd. coli. o. pr. D ( videas supra not. 45.) hoc loco invenitur. Bickel. paleam esse immerito censuit. — l. 23. Cod. (A, 19.) ao. 301. 75) Codd.
coli. o. Ed. Bas. orig. — cf. Schulte Beitr. m, 16. 76) observaverat: AB
Causa VI. Quest. V. can. 1. 1) Ait enim Max.: EGH — Ep. 25. scr. ao. 601. lib. XIX. Ed. Manr.; — Jaffe ?io. 1397. — 2) nam quod: orig.
3) quo: ABH; quas: E; quae praesente: orig. 4) accusabile: AB 5) accusantibus: AB; accusatoribus: G orig. C) Codd. coli, o.; in CF totum Gratiani
dictum deest, et postea additum est. 7) negationes . . . exceptiones: AB EGH ; exc. negare: AB || can. 2. 8) Codd. coli. o. — can. 2. videas supra post c. 7.
9) observand. : EGH 10) ipsius: ib.
Causa VII. 1) CDEQH Corr.; infirmitate: AB 2) rogavit concess.: AB 3) ABCDF — Corr. 4) Codd. coli. o.
Causa VII. Quest. I. 5) Codd. coli. o. 6) Codd. coli. o. — ap. Bruns H, 211. — |f can. 1. 7) ABCDF; ex Kegistro Gregorius Papa: KGH—Ep. 47. scr.
ao. 601. K6. XI. Ed. Maur. — Jaffe no. 1397. — Ans. ded. II, 246. (can. contin.) ; Heg. Appdx. III, 78. (can. cont.); Burch. I, 188.; Ivo Dccr. V, 304.; Coi/, trrdcc.
P. III, 85. 86. 8) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Jvo 9) Codd. coli. o. Burch. 10) tuo: AB 11) Codd. coli. o. Tttrrecrem. — add.: civitatis: AB 12) Codd. coli. o.
Burch. Ivo. 13) succedere: ACFQ Edd. coli. o. pr. Arg. 14) ABCGH Ans. ded. Heg. Burch. Ivo 15) Codd. ct Edd. coli. o. Burch. Jvo. 16) Codd. coli. o. pr. AB;
vel quidem ot quod: AB 17) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Ivo 18) Codd. et Edd. coli. o. 19) irruat: EGH Edd. coli, o.; irruerit: C 20) Codd. et Edd. coli. o.
Burch. Ivo. — Bickel. immerito verba a Corr. inserta Paleam esse ccnsuit. 21) Codd. et Edd. coli. o. Aus. ded. Rcg. Burch. Ivo 22) add.: penitus: EGH
23) aegrotet: Rcg. 24) acquiratur: DEFGH 25) causam : AEQH 26) Codd. ct Edd. coli. o. Burch. Ivo 27) »6. 28) ib. Reg. || c a n. 2. 29) ACEIOH 30) Codd. coit. o.
31) ib. — Ep. 8. scr. ao. 591. lib. II. Ed. Maur. — Jaffe no. 797. — 32) iinmin.: deest: orig.
36*
5G7
5G8
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. 3—7.
tione, an pro uindicta contingat, Dei in hoc iudicium ignora-
tur, et ideo non debet a nobis flagellatis addi afflictio, ne
nos culpae (quod absit) offensa respiciat.
C. III. Infirmitatis causa loco suo quis priuari non debet.
Item33* Gregarius Clementio ***>♦ Episcopo Primati
Vizanzeno33c.
Presentium latoris Adeodati36 querelam, qui se 37 d sui
presbiteratus loco incongrue dicit expulsum, licet subditae
tibi textus explanet petitionis, tamen paulo38® iudicauimus
apertius397 retexendam. Asserit namque a Quinciano fratre
et coepiscopo nostro in loco suo quibusdam 4°s se suis ordi-
nandis negotiis relaxatum, egritudinisque causa per duorum
mensium spatium suae se ecclesiae defuisse; cuius rei occa-
sionem captantem predictum fratrem nostrum alium loco
eius presbiterum illic ordinasse41. Hortamur itaque42 frater-
nitatem tuam, ut causam eius sollicite districteque perquiras,
et431', si manifestae egritudinis causa, sicut dicitur, ecclesiae
suae eum defuisse repereris, nullum ei ex ordinatione alterius
presbiteri permittas preiudicium generari, sed in loco suo44'
eum fac sine aliqua dubietate45 restitui. Et infra: §. 1. Illud
autem karitatem tuam specialiter ammonemus, ut, si uera
fuerit huius suggestio, atque insuo ordine48k fuerit restitutus,
de presbitero, qui in loco eius ordinatus est, subtiliter distri-
cteque esse sollicitus debeas. Et si quidem sine datione
aliqua ad eundem ordinem uenit471, ut in symoniacam here-
sim non potuisset incidere, in aliam quamcumque ecclesiam
uncantem48"1 eum uolumus ordinari. Sin autem in eum49"
quippiam (quod auertat Dominus) tale fuerit repertum, ipso
etiam presbiteratus priuetur ordine59, quem non causa51
replendae necessitatis ecclesiae, sed sola conprobatur ambi-
tione suscepisse.
C. IV. Pro infirmitate tiel 52 egrituiline pontifices non sunt
alliciendi, nec in eorum loco33* alii substituendi.
Item Nicolaus 545 Aluino33 louauiensi 55(1 Archiepiscopo.
Pontifices, qui aliqua occupantur infirmitate uel egritu-
dine, abiciendi non sunt, nec alios in eorum loco consecari
oportet, nisi ex hac fuerint luce subtracti. Quod si de
ministerio sibi concesso conqueruntur, que licita sunt sacer-
dotes expleant. In his uero, que his57 presumere non licet,
uicinorum usque ad recipiendam58 sanitatem episcoporum
auxilia subrogentur, et hoc cum cautelae studio peragant59d,
ne per necessitatis occasionem presumptionis pullulet am-
bicio. Episcopos80 uero, qui dominici gregis suscipiunt81 e
curam atque sollicitudinem, ab amministratione eorum disce-
dere non oportet, ut accepti talenti pulcritudo non deleatur,
sed certamine62 eorum salubriter augeatur et triplicetur631.
C. V. Viuente episcopo alius sibi64 succedere non ualet.
Item ex cpist. Cipriani Episcopi ei Hlartiris33*.
Factus est66 Cornelius episcopus de Dei et Christi eius
iudicio, de clericorum pene omnium testimonio, de plebis67,
que68 tunc affuit, suffragio, de69b sacerdotum antiquorum et
bonorum uirorum consensu70®*, cum nemo ante71 se factus
esset, cum Fabiani72 locus, id est cum73 locus Petri et gradus
cathedrae sacerdotalis74 uacaret, quo occupato et7°d de76
Dei uoluntate, atque omnium nostrum77 consensione78 fir-
mato, quisquis79 iam80 episcopus fieri uoluerit, foris fiat81
necesse est, nec82 habeat83 ecclesiasticam ordinationem, qui
ecclesiae non tenet84 unitatem. Quisquis85 ille fuerit, licet
de se multum iactans et plurimum sibi uendicans, profanus
est, alienus est, foris est. Et cum post primum80 esse87®
non possit88, quisquis89 post unum, qui90 solus esse debet91 f,
factus est, iam non secundus ille, sed nullus est.
C. VI. Non est episcopus qui in locum 92 irrepserit uiuentis.
Item eiusdem 93 a.
Nouatianus* episcopus non est, qui Cornelio episcopo
in ecclesia a sedecim coepiscopis facto, adulter atque ex-
traneus episcopus fieri a desertoribus per ambitum nititur,
et cum sit a Christo una ecclesia per totum mundum in
multa membra diuisa, item episcopatus unus94, multorum
episcoporum concordi numerositate diffusus, ille95 post Dei
traditionem, post connexam et ubique coniunctam98 catho-
licae ecclesiae unitatem, humanam conatur97 ecclesiam
facere, et per plurimas ciuitates nouos suos apostolos mittit,
ut quedam recentia institutionis98 suae fundamenta consti-
tuat; cumque iampridem per omnes prouincias et per99 urbes
singulas ordinati sint episcopi in etate antiqui, in fide integri
in pressura probati, in persecutione proscripti, ille super
eos creare alios pseudoepiscopos audet100, quasi possit aut
totum orbem noui conatus obstinatione peragrare, aut ec-
clesiastici101 ordinis1021» conpaginem 103 ** discordiae suae
seminatione rescindere, nesciens scismaticos semper inter
initia104 feruere, incrementa uero habere non posse, nec
augere quod illicite ceperint, sed statim cum praua sua
emulatione deficere. Ei infra: §. 1. Qui ergo nec unitatem
Spiritus, nec coniunctionem pacis obseruat, et se ab ecclesiae
uinculo atque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec
potestatem potest habere, nec honorem, qui episcopatus nec
unitatem uoluit habere105®, nec pacem.
C. VII. Non est in ecclesia qui cum episcopo pacem
non habet.
Idemloe adw 7a Pappianurnmh, [eodem lib. IV. epist. 6.]
Scire debes episcopum in ecclesia esse, et ecclesiam in
episcopo, et si quis109 cum episcopo non sit, in ecclesia non
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 3. a) Idem b) lib. III. epist. 13. Maximiano* Ep. Syracusano c) Primati Viz.: deest
d) se a e) paulo latius f) apertiusque g) pro quibusdam h) discutias et i) locum suum k) suum fuerit ordinem
1.) pervenerit m) in alia quacunque vacante ecclesia n) eo — c. 4. a) locum b) Nic. Papa c) Ianuensi d) peragatur
e) susceperunt f) triplicetur fructus. — c. 5. a) ex lib. IV. epist. z. . . . Martyr, ad Antonianum b) et de c) collegio*
d) et: deest e) primum secundus esse f) debeat — c. 6. a) It. in eadem epistola inferius, b) corporis c) tenere —
c. 7. a) ad Florentium b) Puppianum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IIT. * Maximiano: Sic est emendatum ex originali tam impresso
quam inanuscripto; nara antea erat: Clcmcntino episcopo, Primati Byzauccno.
C. V. * Collegio: Sic legitur in codicibus Cypriani impressis et
manuflcriptis, et Polycarpo. Ac similis fere locutio est in sequenti capite,
et 23. q. 8. Si quis membrenum. Antea erat: conscnyu.
C. VI. *Novatianua: Recto aptatum est a collectoribus hoc initium,
ne superiora etiam afferenda essent. Nam apud Cyprianum sic legitur post
multa: nisi si episcopus Ubi videtur, qui episcopo in ecclesia, etc.
** Corporis compaginem: Sic emendatum eat ex aliquot vetustis
ct Anselmo et originali; antea enim legebatur: ordinis compagem.
Causa VII. Quest. I. can. 3. 33) Codd. coli. o. 34) CDH Ans.; Clementi: AB; Clementino: EO Edd. coli. o. 35) Codd. et Edd. coli. o. pr. C; —
; add‘ ** in : 4? * 7“ ?Pm 13, 3cr- ao • 593- IV. Ed . Maur. — Jaffe no. 917. — Ans. VII, 124. ; Coli, tredec. P. IV, 158. 36) Deodati : AB 37) Codd. et Edd.
coli. o. Ans. ; se: deest: AB 38) ib. otig. 39) ib. 40) Codd . et Edd. coli. o. Ans. 41) ordinare: Ans. 42) igitur: orig. 43) Codd. ct Edd. coli. o. Turre erem.
ong. An 8. 44) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 45) dubitatione: ABG 46) Codd. et Edd. coli, o.; suam ordinationem: Turrecr . 46) Codd. coll.o. pr. J)F Ans. • per-
ISr V colh ¥49^ ib‘ bonore: AD; hon. vel ordine: Ed. Bas. 51) cura: AB || can. 4. 52) et: AB 53) Codd. coli. o. 54) ib.
ionanm : tbii 56) Iouamensi : ABCJJF Ed. Bas. Jvo, quod errore scribae pro Io (Iu) vaviensi positum esse videtur ; nam/ragm. epistolae est Nicolai ad Adal-
vtnum Iuvuvtais. aep. (sar.ao. 858—67.) — cf. ad Dist. XXXIV. c. 8. — Viennensi: H Corr. — Jaffe no. 2154. — Ivo Beer. V, 352. 57) cis: Ivo 58)
dam: ib. jj) Codd. ct Edd. coli. o. 60) episcopi: BFH Ivo 61) Codd. et Edd. coli. o. 62) in certamine: Ed. Bas , ; certamen: Edd. relL Corr. 63) C
Jurrecretn. Corr. Ivo |j can. 5. 64) sibi: deest: AB --*» . ... m .. • ‘ ** — ~ — - 7
Jeo Beer. V, 359. ; Cati. tr. P. m, 9, (10, ‘ “ ~
Coit. tr. B. 68) quae . . . aff. : deest: i
(ante te: desit): Ivo C°ll. tr. P. 12) Pob. ... et: deest: Ivo Coli tr.P. n) cum: deest: AB 74) aac.: deest: Ivo Coli. tr. P. 75) Codd. coli. o. orig. Jvo Coti. tr. P.
Polyc. 70) de.. . atque: deest; Coli. tr.P 11) noBtrorum : hQH; vestrum : Jvo CoU. tr. P. 78) concessione: AI! 79) quisque: orig. Ans. 80) iamiam: Ans.
deest): Ivo Coli. tr. P. 82) ut non : «6. 83) Codd. coll. o. pr. ABF Edd. Ary. Bos. Nor. Ven. I. II. Par. 84) quisque : oria. : add. : per
85) Quisq Et: deest: t b. 86) cum primas: AB 87) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. 88) potest: Ivo Coll.tr. P. 89) quisque:
91) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Poli/c. || can. 6. 92) loco:
recuperan-
63) Codd. coli. o.
81) omnimodis (for. fiat
consensum : Ivo Coli. tr. P. __
oriy. Ans. 90) qui per electionem consecratus est esse voluerit iam non secundus -“ivo Coll.tr. P.
c.i.inCorp.SS.^ct.-lvoBecr.y,^.-, Coli. tV. 'p. ri I, 9° (ibi ) Tl~ 107) CoeU. coli. o. m)BIvo; Papinlanuti: DEO H Edd colfo"
Pompinianum : C; Pompianum: F; Puppianum: oriy. 109) qui : orig.
106) Ep.
Pomponianum: A;
569
570
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. 8 — n.
esse, et frustra sibi blandiri eos, qui pacem sacerdotibus1™*:
Dei non habentes obrepunt, et latenter 111 d apud quosdam
communicare se credunt, quando ecclesia, que catholica una
est, scissa non sit neque diuisa.
C. VIII. Suo ture quis cedere non debet.
Idem [ad Iubaianum]112.
Quam periculosum sit in diuinis rebus ut quis cedat
iure113 suo et potestate111, scriptura sancta115 declarat, cum
Esau11Ga primatus117 suos inde118 perdidit1191», nec reci-
pere120*: postmodum potuit 121 d, quoa semel cessit.
C. IX. Perditionem sibi adquirunt qui ab episcopis
recedentes unitatem ecclesiae scindunt.
Idem [lib. I. epist. 6. ad Magnum]122.
Denique quam sit inseparabile unitatis sacramentum, et
quam sine spe sint, et perditionem sibi maximam de indi-
gnatione Dei adquirant qui scisma faciunt et relicto episcopo
alium sibi foris pseudoepiscopum constituunt, declarat scri-
tura diuina in libris Regnorum123, ubi a tribu Iuda et
eniamin decem tribus scissae sunt, et relicto rege suo121
alterum sibi foris constituerunt125. „Et indignatus est,“
inquit, „ Dominus semini 126 » omni Israel, et demoliuit1275
eos, et dedit eos in direptionem128, donec abiceret eos a
facie sua, quia dissipatus est Israel a domo Dauid, et con-
stituerunt sibi regem Ieroboam, filium Nabath.“ 129 Indigna-
tum esse Deum dixit 130c, et eos in perditionem dedisse,
quia131*1 ab unitate dissipati 132e alterum sibi regem consti-
tuissent. Et tanta indignatio Domini extitit aduersus illos, qui
scisma fecerunt1331, ut etiam cum131 homo Dei ad Ieroboam
missus esset 135s, qui ei peccata sua exprobraret atque
ultionem futuram prediceret, panem1361» apud illos edere et
aquam bibere uetaretur. Quoa cum non custodisset et contra
preceptum Domini137' prandisset138, statim diuina cen-
sura1391* percussus est, utinde110regrediens inpetu ac morsu
leonis in itinere necaretur. §. i.1111 Sed142m* adhuc in euan-
gelio suo Dominus143", maiorem111 suae 1150 intelligentiae
lucem manifestat, quod idem11GP, qui tunc se a tribu luda 117
et Beniamin sciderant, et Ierosolimis relictis118*1 Samariam
secesserant, inter pseudoprophetas 149r et gentiles conpu-
tarentur. Nam cum primum discipulos1505 in ministerium
salutis mitteret, mandauit et dixit: „ In 151 uiam gentium1521
ne abieritis153", et in151 duitates 155 v Samaritanorum ne in-
traueritis.“156w Ad Iudeos prius mittens gentiles adhuc
preteriri iubet. Addendo autem et157 ciuitatem Samaritano-
rum debere omitti158, ubi erant scismatici, ostendit scisma-
ticos gentibus 158 * adequari. Et post pauca160: §. 2. Quod
tiero eundem, quem 161 y nos Deum162 Patrem, eundem
Filium1632, eundem Spiritum sanctum nosse dicuntur, nec
hoc adiuuare tales potest. Nam161 et Chore, et Dathan, et
Abiron cum sacerdote Aaron et Moyse eundem Deum
nouerant, pari lege et religione uiuentes unum et uerum
Deum, qui colendus atque inuocandus fuerat, inuocabant:
tamen quia loci sui ministerium transgressi etlc5aa contra
Aaron sacerdotem, qui sacerdotium legitimum dignatione
Dei atque ordinatione perceperat166, sacrificandi sibi licen-
tiam uendieauerunt, cliuinitus percussi penas statim pro
illicitis conatibus penderunt1071»1», nec potuerunt rata esse et
proficere sacrificia irreligiose et illicite contra ius diuinae168
dispositionis 169 oblata. Thuribula quoque ipsa, in quibus
incensum illicite fuerat oblatum, ne in usu170 de cetero
essent sacerdotibus, sed potius indignationis et ultionis
diuinae memoriam corrigendi 171 cc posteris exhiberent, iussu
Domini172 conflata atque igne 173 purgata, in laminas ductiles
producuntur, et affiguntur altari, secundum quod loquitur
diuina171 scriptura: „Memoriale,“ inquit, ,, filiis 175 Israel,
ut176 non accedat quisquam alienigena, qui non est ex semine
Aaron, inponere incensum ante Dominum177, ut non sit178
sicut Chore.“ Et tamen illi scisma179 non fecerant, nec
foras egressi contra Domini 130dd sacerdotes inpudenter atque
hostiliter rebellauerant131, quod nunc hi ecclesiam scin-
dentes, et contra pacem atque unitatem Christi rebelles,
cathedram sibi constituere, et primatum assumere, et
baptizandi atque offerendi licentiam uendicare conantur
etc. 182 ee,
C. X. Non est defendendus qui uiuentis locum inuadit.
Item Leo IV. Nomenio 183a, Duci 181 Britanniae 185.
Non furem, et1861» latronem, qualem Gislardum ,S7 r esse
sentimus in Nannetica188 sede, qui uiuentis (quod non licuit)
non timuit locum usurpare, pro cuiuscumque muneris do-
nis 189 ultra debes defensare.
C. XI. Non licet episcopo ecclesiam suam dimittere 19°.
Item Euaristus Papa, [epist. II.] omnibus Episcopis161.
Sicut uir non debet adulterare uxorem192 suam, ita nec
episcopus ecclesiam suam, id est ut illam dimittat, ad quam
consecratus193" est1911». Et195 sicut uxori non licet dimittere
uirum suum, ut alteri se uiuente eo matrimonio societ ut196c
eum adulteret, licet fornicatus sit eius uir, sed iuxta Aposto-
lum197 aut uiro suo debet reconciliari, aut manere innupta,
ita ecclesiae non licet dimittere episcopum suum, aut se ab
eo198 segregare199, ut alterum uiuente eo accipiat; sed aut
ipsum habeat, aut innupta maneat, id est alterum episcopum
suo uiuente non200 accipiat, ne aut201*1 fornicationis aut
adulterii crimen incurrat. Si uero202 adulterata fuerit, id est
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 7. c) cum sacerdotibus d) latentes — c. 8. a) in Genesi Esau b) perdiderit c) recipere id
d) potuerit — c. 9. a) in omne semen b) dimovit c) Dominum dicit d) quod e) dissipati essent atque f) fecerant
g) erat h) panem quoque i) Dei k) divinae censurae maiestate 1) Et paucis interiectis: §. 1. m) Satiat* n) Dornin. et
oi suae : deest p) iidem q) derelictis r) profanos s) discip. suos t) nationum u) ieritis v) civitatem w) introieritis
x) gentilibus y) et nos z) Filium Christum aa) et: deest bb) rependerunt cc) corrigendis dd) Dei ee) etc.: deest —
c. 10. a) Vernoni b) nec c) Gillandum — c. 11. a) sacratus b) est, absque inevitabili necessitate, aut apostolica vel
regulari mutatione, et alteri se ambitus causa coniungat c) aut d) aut: deest
NOTATIONES 00 lt RECTORUM.
C. IX. * Satiat adhuc: Antea legebatur: Sed adhuc. Emendatum i precationes solas parum calere, nisi factorum ct operum accessiones sntientur.
est ex vetustis codicibus Cypriani, quos Romana editio hoc loco secuta eat. Ita onlra habent vetusti codices, et cetorao editiones praetor Romanam, in
Hoc verbo utitur etiam in libro de oporo et eleemosynis, sic scribens: de - 1 qua operarum culpa eius verbi loco positum est: adiuccntnr.
Causa VII. Queat. I. can. 7. 110) Codd. coli. o. 111) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Jvo Coli. ir. P. || can. 8. 112) ndd.: de eodem : EGH — Fp. 73. c. 5.
m Corp. SS. eccl. scr. ao. 256. — Caes. V, 27. 113) iuri : EGH Edd. coli. o. Turrecrem. 114) potestati: ib. F lio) sacra: Edd. coti. o. 11G) Codd. ct Edd. coli. o.
117) primateH: AB 118) iure: EGH. 119) Codd. et Edd. coli. o. 120) ib. 121) ib. Tttrrecretn. || can. 9. 122) Id.: deest: AB; — Ep.6 9. c.6. in Corp. BB. eccl. scr.
ao. 255. 123) Regum: Edd. coli. o. 124) constituunt: orig. 125) IV. Rcg. c. 17. v. 19. 12G) Codd. et Edd. coli, o.; in omni semine: orig. 127) Codd. rt Edd.
coli. o. 128) derisionem : EGH 129) Naboth : ib. 130) Deum : Codd. coli. o. ; dixit : Codd. ct Edd. coli. o. orig. 131) AttCDF; qui : EGH 132) Codd. et Edd. coli. o.
133) t'6. 134) III. ita;, c. 13. v. 9. 135) Codd. et Edd. coli. o. orig. 136) Codd. et Edd. coli. o. 137) Codd. coli. o. pr. G 138) pransus fuisset: AB 139) Codd. ct Edit,
coll.o . 140) est unde: orig. 141 )Codd. coll.o. 142) Codd. et Edd. coli. o. 143) t'5. 144) maiore ... luce declarat: AB 145) Codd. ct Edd. coli. o. pr. I) li6)Codd.
coli. o. orig. 117)Iudae: AB 148) Codd. coli. o. 149 ) Codd. et Edd. coll.o. 150) ib. \b\)Mutth. c. 10. 152 ) Codd. et Edd. coli. o. pr. AB 153) ib. ; orig. 15*1) in:
deest: AB 155) ABCEQH 156) Codd. et Edd. coli. o. orig. 157) et : deest: AB 15S) obmitii : EGH 159) Codd. coli. o. pr. F 1 60) Et . . . pauca : deest: AB: — c. 8.
ib. — c/. c. 31. qu. 1. C. XXIV. 161) Codd. ct Edd. coli. o. 162) Deum: deest: AB 163) Codd. et Edd. coli. o. 164) Nuru. c. I G. 165) Codd. coli. o. 166) per-
fecerat: CDF Edd. coli. o.; pererat: H; preerat: G 167) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. HI.; pependerunt: Edd. Lugdd. H. HI. orig. 168) dominicae: AB
169) dispensationis: F; dispositionis vel dispensationis: Ed. Bas. 170) usum: Edd. coll.o. orig. 171) Codd. coU. o. pr. DF; corrigeudao : D 172) dominico: EGH
173) Domini igne: AB; indigne: EGH; in igne: C Kdd.coll.O. 174) Num.c. 16. v. 40. 175)fil. Isr. : deest: AB 176)et: AB; quod: G 177)Dcuw: CBFGMd.coU. o.
178) sint : F; fiat: EGH 179) schismata: EH 180) Codd. coli. o. Edd. Vcn.l.Lugdd. Par.; Deum: Edd.Arg.Ba9.Eor. Ven.IL 181) repugnaverant: EGll 182 )Codd.
coll.o. ]| can. 10. 183) AB; Nonnoni: C Ed. Bas.; deest: EGH 184) ducibus: EGH 18b) fragment. epist. deperd. scr. c. a. 850. ad Eotneneium ducem Britanniae —
Jaffe no. 1978. — CoU. ir. P. I, 60 20. (Vomino duci Brit.) 186) Codd. coli. o. CoU. tr. P. 187) ACF Edd. Arg. Bas. Nor. Vrn. I. II. Coli. tr. P. ; Gisclandum: B;
Glslandum: D 188) Ametica: AB; Mannetica: EGH; Annetica: C; Arneticam sedem: D 189) dono: AB || can. 11. 190) add.: ct ad aliam tranBlro
(transcendero: C): ACE 191) Caput Pseudoisid., c. 4. ap. Hinschius p. 90. — Jaffe no. XX. - Bnrch. I, 76. (can.: sacerdotis vero vicem)} VI, 102. (107.);
ho Decr. V, 182. lui ap. Burch.) 192) ux. suam : deest: orig., sed exstat in Cod. origin. Bb 193) Codd. coli. o. Ed. Bas. Jturch. Jvo 194) Codd. coli. o.
195) antecedit: ut uxor uiro suo reconciliet: orig., sed deest in Codd. origin. 196) ABEGH Codd. origin. Bnrch.; et: Ito 197) I. Cor. c. 7. 198) oa: orig.
199) segregari (so: deest): lvo 200) ne: orig. Burch. Aus. Ivo 201) Codd. coU. o.; ut: Burch. 202) Nam si: ong. Burch. Ans. Jvo
571
672
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. n 14-
si se alteri203' iunxerit201, aut super se alterum205 episcopum
adduxerit200, aut esse fecerit uel207 desiderauerit, per acerri-
mam penitentiam aut suo reconcilietur episcopo, aut innupta
permaneat208. §. i.2091 Episcopum uero oportet oportune et
fnportune, atque sine intermissione ecclesiam suam docere,
eamque210 prudenter regere et amare, ut a uiciis se abstineat
et salutem consequi possit etemam. Et illa cum tanta re-
uerentia eius doctrinam debet suscipere, eumque amare et
diligere ut legatum Dei et preconem ueritatis.
Gratian. Ecce his auctoritatibus patenter ostenditur , quod
episcopo uiuente alius superordinari non-11 potest, nec etiam pro
eius egriludine. Sed illud Gregorii intelligendum est, quando ille,
qui egrotai, alium sibi substitui non rogat. Ceterum, quando
aliquis uel senectute, uel infirmitate grauatus susceptum offiiiwn
amministrare non ualet, si alium sibi substitui petierit, rationabiliter
fieri potest. Unde in eodem capitulo 212 sequitur: „Si uero idem
Ioliannes* fortasse pro molestia sua petierit, ut ab episcopi -1
honore debeat uacare, eo petitionem dante scripto 211, conce-
dendum est; aliter id faccre-1!>s non ualemus21<ih. Hinc etiam
11. Augustinus episcopo suo nondum defuncto, sed senectute
granato, cathedram episcopalem suscepit.
Unde in ep. Paulini [unica] ad Romanum legitur 217 a:
C. XII. Augustinus non tam successit quam accessit.
Non autem hoc tantum scripsimus2180 gratulandum,
quod episcopatum Augustinus acceperit219, sed quod hanc
curam Dei gratia220 meruerit221' Anricanae222 ecclesiae, ut
uerba cclestia Augustini ore perciperet 223 d, qui ad maiorem
dominici muneris gratiam nouo more prouectus ita con-
secratus est, ut non succederet in cathedra episcopo, sed
accederet. Nam incolumi Valerio Ipponensis ecclesiae epi-
scopo coepiscopus Augustinus est.
Gratian. Hoc idem probatur auctoritate 13. Gregorii, qui
Ariminensi episcopo, dolore capitis laboranti, alterum subrogavit,
ita scribens in [VII. Iibr.] Regislro suo22-1», [ Indici . 2., ep. 49.]
capitulo 238.220:
C. XIII. Episcopo graualo infirmitate alius subrogari potesG-0.
Qualiter ordinati a nobis sacerdotis, corporis 227, quia228 b
notum est229', inpediente molestia, Ariminensis ecclesia
pastorali hactenus ac sacerdotali2303 sit regimine destituta,
dudum fraternitas uestra cognouit. Quem dudum231 ' habita-
torum illius loci precibus permoti sepius hortati sumus2321,
ut si de eadem capitis, qua detinebatur233, molestia, meliora-
tum esse se sentiret, ad suam auxiliante Deo 233s reuerteretur
ecclesiam. Qui2351' datis induciis in hoc quadriennio ex-
pectatur230'. Quem, dum237 k cleri238, uel cimum2391 huc210"1
uenientium, nosque211 precibus arguentium21211 instantius
hortaremur, ut, si ualeret, cum eis auxiliante Domino213
remearet, datis scriptis2110 suplicatione nos petit215?, ut
quia ad eiusdem ecclesiae regimen uel susceptum offitium
pro eadem, qua detinetur210, molestia assurgere nullatenus
posset217, ecclesiae Christi 218 ^ episcopum ordinare debere-
mus. Unde, quia cunctarum ecclesiarum miuncta cura solli-
citudinis nos constringit, ne diutius gregi fidelium desit
pastoralis custodia, illorum precibus219, huius250' ex sui
m possibilitate251 renunciatione conpulsi, uisum"2 est nobis
eidem Ariminensi ecclesiae debere253 episcopum ordinari,
et datis ex more preceptis, clerum plebemque eiusdem
ecclesiae non destitimus251 ammonere, quatinus ad eligen-
dum sibi antistitem concordi prouisione concurrant. Horta-
mur ergo 255 s, ut fraternitas uestra eum250, quem uno con-
sensu omnes257 elegerint, sicut et ipsi a nobis poposcisse
noscuntur, ad se faciat euocari, quem cauta ex omnibus exami-
natione discutite, et si253t, in eo, que in textu Eptatici259"*
continentur2*»0 v, minime Domino opitulante fuerint reperta,
atque fidelium personarum relatione eius quoque201 uita
uobis placuerit, ad nos eum cum decreti uestri202w pagina,
addita quoque testificationis epistola destinate, quatinus
eiusdem a nobis ecclesiae Domino disponente consecretur
C. XIV. De eodem.
Item ex eodem capitulo 233. ad Eleutherium Episcopum 203a.
Quamuis triste nobis sit ualde quod loquimur, atque fra-
terna nos conpassione2010 potius2050 arguat200'1, quam ali-
quid de auditis diffinire permittat, suscepti tamen sollicitudo
regiminis cor nostrum instanti pulsat aculeo, magna nos
ecclesiis cura prospicere267, ne268' qua earum possit utilitas
deperire2091. Peruenit igitur270 ad nos quibusdam referen-
tibus, quemdam episcopum ita passionem capitis incurrisse,
ut quod271 mente alienata agere soleat gemitus et fletus
audire sit. Ne ergo languente272 pastore grex (quod absit)
insidiatoris laniandus dentibus exponatur, uel ecclesiae
ipsius utilitates depereant, cauta nos necesse est prouisione
tractare. Et ideo, quia uiuentem278 episcopum ab offitio
suo necessitas infirmitatis, non crimen abducit271, alium loco
eius (nisi recusante eo) nulla sinit ratio ordinari; sed275 si
interualla egritudinis habere est solitus, ipse data petitione
nonse ulterius ad hoc ministerium276 e subuertente infirmitate
posse fateatur assurgere, et alium loco suo expetat278 ordi-
nandum. Quo facto omnium solempniter electione alter, qui
dignus fuerit, episcopus 279 h ordinetur, sic tamen, ut quous-
que eundem episcopum in hoc seculo uita tenuerit289, sum-
ptus ei debiti ae eadem ecclesia ministrentur. Enimuero si
nullo tempore ad sanae mentis redit offitium, persona fidelis
ac uitae probabilis est eligenda, que ad regimen ecclesiae
idonea possit existere, atque de animarum utilitate cogitare,
inquietos sub disciplinae uinculo constringere281', ecclesia-
sticarum282 rerum curam gerere, et maturum atque efficacem
EDITIO ROMANA.
CausaVII. Quest. I. c. 11. e) alteri episcopo f) Et paulo post: §. 1. g) autem facere pro omnipotentis Dei timore
omnimodo h) audemus — c. 12. a) ad Romanianum b) scribimus c) meruerint d) perciperent — c. 13. a) Regesti
sui . . . ad Marinianum, Episcopum Ravennae b) qua c) nostis d) ac sacerd.: deest e) dum f) hortaremur g) Domino
h) Qui: deest i) exspectatus est k) dum monitu I) civiumque m) illinc n) urgentium o) data in scriptis p) petiit
q) ipsi r) huiusque s) igitur t) si ea u) Heptateuchi* v) morte mulctata sunt w) decr. pagina, vestrae —
c. 14. a) ex eodem Regesto lib. XI. epist. 7. ad Etherium b) compassio c) flere potius d) urgeat e) et ne f) de-
perire, quod fieri debeat Deo auctore disponere g) ministerium intellectum277 habere, nec ad alia officia h) ep. solenniter
i) restringere
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XI. * Si vero idem Io an nos: Haec sunt in regesto B. Gregorii,
lib. IX. epist. 41. et sequuntor post c. Scripnit. sup. ead.
C. XIII. * Heptatouchi: Apud B. Gregorium in bac epistola, et in
multis aliis locis legitur: Eptatici, sicut est etiam in Burcbardo et Ivone, et
aliquot vetustis Gratiani exemplaribus. Et de hac voce notatum est supra
distinet. 15. c. Sancta Bomana. in vorsic. Pentateuchum.
Causa VII. Quest. I. can. 11. 203) Ctodd. ci Edih coli. o. Ana.; alfcoro: orip. sed altori ep. est in varietate lectionis. 204)
ninxerit: Cod.Bat origin . 205)altero episcopo: ori//.: alterum episcopum: CodDst orif/iu. 206)duxerit: AB: addiderit: Ivo 207)
Jimrh.ho 209) Coda, coll.o. Ans. -* 1 ” ' •* ' * '
coniunxerit: Ed. Bas, orig.;
207) aut : AB 208) Jinis canouia :
BM roU n d9.il\ rf.fi Irfi : *«uc: S1 "i l h<r/l'° nos '1U(K1UC : Ico 242) Codd. coli. o. Kdi. Arg. Nor. Voi.II. Coit. Surcli.; arguentes: Ivo 243) Deo:
Ut) CM coli o Z F - EJ CBas 1 'ia) a Jd 1 ! %'L ““Z C0‘l‘ Bu^‘ 246> <tclil'el,aUlr = F0 FM- coli. o. 247) possit : KH Ivo ; potest: O
ABCOB Buri'. 2?4) desistit Bur 2 i cl). S?/ T„ ku°«n Kft iu“u“ * uobi.8 : . *»!«!*•?•
573
574
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. 15-17.
in omnibus se exhibere, qui etiam 283 k episcopo, qui nunc
egrotat, superstes2841, loco eius debeat consecrari.
II. Pars. Cratian. Ne autem huiusccmodi288 passionibus
sacerdotibus subito occupatis ceptumoffitium inexpletum remaneat ,
institutum est, ut sacerdos, siue psallens siue sacrificans, alios
secum habeat, qui, si286 huiusmodi casus interuenerit m) inchoata
misteria288" perficere ualeant.
Unde in Tolletano Concilio XI. [c. 14.] 289 ;
C. XV. Quisque sacrificans sacerdotem sibi uicinum habeat,
qui cepta sacramenta expleat, si ei aliqua necessitas
ingruerit.
Illud290* diuini oraculi mente291 a singuli precauentes292,
quo scribitur293: „Vae soli, quia, cum ceciderit, non habet
subleuantem,“ summopere nobis uerendum294 est et cauen-
dum, ne horis illis atque temporibus, quibus295 Domino290
psallitur uel sacrificatur, unicuique diuinis offitiis singulariter
insistenti perniciosa passio uel quelibet corporis ualitudo297b
occurrat, que aut corpus subito obrui298' faciat, aut mentem
alienatione uel terrore confundat. Huiusmodi2990 ergo casi-
bus 800 precauentes301 necessarium duximus302 instituere,
ut303 ubi temporis, uel loci, siue clerici3046 copia suffragatur,
habeat305 quisquis306 ille 3076 canens Deo atque sacrificans
post se uicini solaminis adiutorem, ut si aliquo casu ille, qui
offitia inpleturus accedit, turbatus fuerit uel ad terram elisus,
a tergo semper habeat qui eius uicem exequatur intre-
pidus308®**.
C. XVI. Si sacerdos necessitate preoccupatus fuerit, cepta
sacramenta per alium expleantur.
Item ex Concilio Tolletano VIII. [c. 2.]309a.
Nichil contra ordinis310 statutum311 temeritatis ausu pre-
sumatur312, neque illa, que summa ueneratione censentur,
ulla presumptione313b* soluantur314, cum ad hoc315 tan-
tum316** fieri iussa sunt, ne317 interrupta noscantur318,
ne319c languoris prouentu robore salutis natura priuetur. Non
ergo solum fragilitati consulitur humanae, sed sacris3200***
etiam ministeriorum321' Dei prouidetur3226 sollicitudine323.
Censuimus324 ergo325 conuenire320, ut cum a sacerdotibus
missarum tempore sancta misteria consecrantur, si egritu-
dinis accidat327® cuiuslibet328h euentus, quo ceptum nequeat
consecrationis explere3291 ministerium 330 k, sit liberum epi-
scopo uel presbitero alteri331 consecrationem exequi cepti
offitii. Non enim aliud ad supplementum332 initiatis miste-
riis333 conpetit, quam aut incipientis aut subsequentis334
benedictione 335 ■fconpleta sint 336 m sacerdotis, quia nec per-
fecta uideri possunt, nisi perfectionis ordine conpleantur.
Cum enim simus337 omnes in Christo unum, nichil contrarium
diuersitas 338 " format, ubi efficaciam prosperitatis unitas
fidei representat. Quod etiam consultum cuncti ordinis
clerici indiuiduum339++ sibi esse non ambigant, sed, ut
premissum est, precedentibus alii libenter340 pro con-
plemento341 succedant. Nec342» tamen quod naturae lan-
guoris causa consulitur in presumptionis perniciem conuer-
tatur, nullus post cibum potumque313quemlibet344P minimum
sumptum missas facere315, nullus340 absque patenti 347 <1 pro-
uentu molestiae minister uel318 sacerdos, cum349 ceperit,
inperfecta offitia presumat relinquere omnino. Si quis350
hoc351r temerarie352s presumpserit, excommunicationis sen-
tentiam sustinebit.
III. Pars. Gratian. Ecce, quod episcopo petente, precibus
etiam populi, infirmitate grauato alius possit subrogari, patenter
monstratur. Senectute autem grauato 383 non successor, sed
coadiuior dari debet, qui ei decedenti in locum regiminis succedat.
Sic Augustinus dicitur 351 accessisse, non successisse Ypponensium
episcopo.
Hinc etiam Zacharias Papa scribit Boni/atio,
Maguntino A rchiepiscopo 355 a * :
C. XVII. Senectute grauato coadiutor esi dandus, qui
morienti succedat.
Petisti, ut cum nostro consultu3561’ pro superueniente
tibi senectute357 atque corporis inbecillitate, si858 inuenire
poteris359 alium in eandem sedem360', in qua precs, pro
tua3610 persona debeas collocare. Nos uero adiutore Deo
consilium prebemus tuae sanctitati362, ut pro salute anima-
rum rationabilium fautore Christo sedem, quam obtines,
Maguntinae 363 ecclesiae nequaquam relinquas. Sin uero
Dominus dederit iuxta tuam petitionem hominem perfectum,
qui possit sollicitudinem habere, et curam pro salute anima-
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 14. k) etiam si 1) superst. exstiterit, m) interveniat n) ministeria — c. 15. a) monentis
b) invaletudo c) subrui d) Pro huiusmodi e) cleri f) illic g) intrepidus. Sed si hoc** sacrificandi frequens acciderit,
tunc omnimodo ab oblatione prohibeatur. — c. 16. a) Tol. VII. b) vel minimo praesumtionis actu* c) vel d) sacro
honori*** e) mysteriorum f) provida cavetur g) acciderit li) quilibet i) expleri k) mysterium 1) benedictio f
m)sint:dees< n) personarum diversitas o) Ne p) quamlibet q) patentis r) haec s) temerare — c. 1 7. a) Moguntino
b) consulto c) eadem sede d) tui
notationes correctorum.
C. XV. * Illud: In conciliis impressis legitur: Et illud. In codice
vero Lucensi regio : Vae illud. In duobus autem Vaticanis: Vt illud, et sic
©Bt infra de consecr. dist. 1. c. Ut illud, et apud Burchard. et Ivonem.
** Sed si hoc: Haec sunt ImpresBa aliis characteribus, quia non sunt
In concilio Toletano, neque in plorisque vetustis Gratiani exemplaribus.
In codice perantiquo sunt glossae ad verbum: vicem, et post verbum: pro-
hibeatur, additur ut infra ead. q. 2. c. Jtt literis tuis. Apud Burchardum
vero et Ivonem, qui citant decreta Soteris Papae, et infra de cons. loco
citato horum verborum loco leguntur haec: et officium incoeptum adimpleat.
C. XVI. * Actu: Sic est emendatum ex codice regio; nam in impres-
sis conciliorum codicibus, ot apud Burchardum et Ivonem [et Rcgin.j est:
tactu.
** Quum ad hoc tantum: Magna est hoc loco varietas. In codice
regio legitur: quum ad hoc tantum quaqua fieri iussa sunt interrupta noscun-
tur, ne languoris etc. Apud Burchardum: quum adhuc tantum fieri tussa
sunt, nec interrupta noscuntur, ne languoris etc. Apud Ivonem : quum ad hoc,
ot nec languoris, cetera eodem modo.
*+* Sed otiam sacro: Hic quoque magna varietas. In codice regio
[in Hisp. ap. Reg.[ plenior est oratio: sed etiam honori mysterio* mn [mini-
steriorum : Hisp. Reg.] Dei providetur abunde, dum ab offensionis casu pro-
curatur etiam caveri solicite.
+ Completa bone dictio: Sic restitutum est cx codice regio, cum
quo aliquot editiones conveniunt, multaque etiam alia in hoc capito
emendata.
■frf Individuum: In codice regio est: indultum.
C. XVII. * Prior pars huius capituli usque ad versic. Idem si eundem,
sumta est ex epistola Zachariao Papao, cuius initium eet: Sacris liminibus,
quao exstat Romae manuscripta in bibliotheca Dominicaria, quam etiam
edidit frater Laurentius Surius in vita B. Bonifacii, sed ex codico parum
emendato. Reliqua habentur in epistola ultima in tomis conciliorum.
28-4) ib. 285) ab huiusmodi: EGH 286) ubi: AB 287) Codd. coli. o. pr .
Causa VII. QuobL I. can. 14. 283) Codd. et Edd. coli. o. Burck. Ivo
DF (intervenerint) 288) Codd. coli. o. || can. oortX *"* *',T* 1
Burch J ; Coli. tr. P. H,42, 6. — c/. Dist. I. de consecr.
mp.BurdJho &T frR11 29a“ eolL o. Tnnecrnn. 'C0U.fr. P. 299) Codd. 'et Edd.coil.o.; - ergo ■dmt.AB 300) casus: AB 301) praocavondfs :
oria hisn diximus- ABE 303} ut: dent 9 Coli. tr. P. 304) clerici: Codd. coli. o. pr. C; — Edd. Bas. leugdd. 30o) add.: semper: ong. Hisp. 300) quis-
Tue- ABH Burk ^TcedieolloprAB;- CorrBisp. Burch. Ivo CoU. tr. P.; \U.- deest: AB 308) Codd. eo U. o. Ed. Boo. ong. Hi,p. Burch. Ivo Coli. tr. P |
2«. 1« mdod^cMoB^ck - .*• «* C. ToUt. VU. c. 2. hab. ao. 64G. ap. Jnmol. M. - keglKoAppJz.nl, 2 - Burch. III. 70. ; Ivo Beer. II, 121.
SIO) ordines : Burch. ; ordinem statutum : Ivo Sil) statum : HUp. ; statutum : Codd. Hisp. 312) prosumttur : ong. 313) Codd. et idd coli o. ; rurrecnm
314} soluuntur* His» 315} adhuc’ Burch.: deest: Iro 31 6) add.: quae: Hisp. 317) no . . . nosc. : deest : orig.; ne: deest. Hisp. Reg., nec. Burch.
318 noscuntur- hZ' Rea Burch Ivo 319) Md et Edd. collo. pr. AB - orig. Hisp. Burch. ; nec: AB leo 320) Codd. ct Edd.coil.o. Burch. Ico; .ac.: deest: Rrg.
“5 vj, rJSi « ’ Jterdk 9^) Codd et Edd. coli, o.; providetur abunde dum ab offensionis casu procuratur otiam caveri sollicito:
321) Codd. et Edd. coli, o.; sacris myster.: Burch. W-JLoaa.eiMa.cou. v, p . ceCRemiia: nyJ His„ w 325} Witur: CD His».
coli. o. orig. Hisp. Reg. Burch. Ivo 339) indultum: orig. Hisp.
341) pro conp.: deest: AB 342) ABCDF Turrccrem. Iro; non: EGH Edd . coli. o.
T ..... . T> » _ r fltJ niilliiootlA •
343) cibi potusue: orig. Hisp. 344) Codd. et Edd. coli o. orig. ; quodlibot:
B^.lvo; .'lv. qnodlibet: Bcg.
301 ) isoaa. ei £Ma. cou. u. fi . v j i e*_ ^ „ i«y er-r no 7AH. Jaffe Rc •»« 17r-‘
350) add. : autem : Edd. coli. o. 351) Codd. et Edd. coli o. pr. C 352 uoaa. eitaa couo.^ircn. _
stsjS fsnssitsii ?=«'“» fg-SrSi™ » ■■ «*
300) ABCDF 361) Codd. ei Edd. coli o. Turrecrem. 3C2) add.: revorondao: orig. 3G3) add.. sanctae, to.
- Jaffe Ilfg. no. 1754. —
359) potueris : ib.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. 18—23.
nim pro tui persona ordinabis illum episcopum, eritque in
euangelio tibi credito et ministerio 364 Christi portando in
omni loco requirens et confortans ecclesiam Dei. Ilem360e:
§. 1. Si eundem uoluerit diuina366 clementia post diem tui
transitus superesse, si eum aptum cognoueris, et in tua
uoluntate fuerit diffinitum, ea hora, qua te de presenti seculo
migraturum cognoueris, presentibus cunctis tibi successorem
designa, ut huc ueniat ordinandus. Hoc nulli alii367 con-
cedi patimur, quod tibi karitate cogente largiri censuimus.
Item 37,8 f : §. 2. De eo autem, quem368» tibi successorem con-
stituere dixisti, ut370 te iubente87lh in tuo loco eligatur epi-
scopus, hoc nulla ratione concedi patimur, quia contra omnem
ecclesiasticam regulam uel instituta873 Patrum esse monstra-
tur; sed uolumus, ut tibi ministret, et sit in euangelio3781
Christi adiutor374. §. 3-3761< Nimis enim reprehensibile376
esse manifestum est, ut te uiuente alium tibi substituamus ;
sed hoc conmonemus, ut3771 orare non cesses, ut tibi Deus
illum successorem concedat, qui ei possit esse placabilis, et
populum irreprehensibiliter regere ualeat.
C. XVIII. Non successor, sed coadiutor 378 uiuenti
episcopo datur.
Item Pelagius Papa Clero Narniensi310.
Quia frater et coepiscopus noster Iohannes, ecclesiasticae
utilitatis studio suadente, et naturae suae simplicitate lau-
dabili consideratione tractata, ob hoc, quod se in gerenda
patrimonii gubernandi cura uel in disciplina ecclesiastica380
conseruanda381 minime fatetur idoneum, Constituti presbi-
teri ad hec explenda382 sibi poposcit3883 adhiberi personam,
ut ea, que sunt necessaria, conpetenti disponente384 sollici-
tudine8851’, nichil indecens uel inutile fieri permittatur. Ideo-
que presenti386 uobis iussione precipimus, ut seruata primo
in337 loco memorato episcopo reuerentia388, quam nos3890
conuenit 390 inculpabiliter exhibere, in omnibus, que ad diuini
cultus obsequium pertinent, uel381d ecclesiasticae utilitatis392
cura peragere suaserit, prebeatis obedientiam conpeten-
tem393c, ut in894f nullo dispositionibus eius spiritu contumaci
resultantes, imo conpetenti uigilantiae uestrae studio, que
pro ecclesiastica utilitate gerenda monuerit395», adinplen-
tes386, ut his ita dispositis et consueta uobis397 stipendia
ministrentur, et quecumque in prefato388*1 ecclesiae patri-
monio uel de rebus ad eam pertinentibus repetendis sunt
necessaria, conpleantur.
Gratian. Illud uero300 Cipriani de hereticis inteUigendum
est, qui catholicorum ecclesias sibi usurpare contendunt. §. 1.
Illud uero*00 Euaristi Papae tunc intelligendum est, quando nec
ineuitabilis necessitas (persecutorum uidelicet) nec apostolica aut
regularis mutacio, sed sola ambicio episcopum, de ecclesia ad
ecclesiam transire cogit. §. 2. Unde cum in principio sui capituli
diceret: „ Episcopus non debet dimittere ecclesiam suam,11 sub-
sequenter adiunxit: „ Absque*01 ineuitabili necessitate, aut aposto-
lica uel regulari mutacione, ei alteri se ambitus causa conjungere.11
IV. Pars. §. 3. Ambicionis enim causa quicumque eccle-
siae402 'suae mediocritate despecta ad maiorem ecclesiam transire
uoluerit, debet reuocari ad propriam. Quod si redire contem-
pserit, careat aliena et propria.
Unde in Niceno Concilio [cap. 15.] legitur*00*.
XIX. Episcopus uel quilibet clericus relicta sua ecclesia
non debet ad aliam transire.
Non oportet episcopum uel reliquos ordines de ciuitate
ad duitatem migrare; non episcopus, non presbiter, non dia-
conus transeat. quis autem post diffinitionem sancti
et magni concilii tale quid405 agere temptauerit, et se huius-
modi negotio mancipauerit, hoc factum prorsus in 406 irntum
ducatur, et restituatur ecclesiae, cuius fuit40’ episcopus,
aut408 presbiter, aut diaconus ordinatus.
C. XX. In monasterio deputetur episcopus, qui in ecclesia
sua residere contempnit.
Item Gregorius Anthemio Subdiacono [lib. V. epist. 23.]409.
Peruenit ad nos, Pimenium4103 Amalfitanae duitatis
episcopum in ecclesia4118 residere non esse contentum, sed
foris per diuersa loca uagari. Idcirco4128 hac tibi auctoritate
precipimus4138, quatinus hoc de cetero facere non presumat,
sed in ecclesia sua sacerdotali more resideat. Quem si forte
non emendare414e post tuam interminationem cognoueris,
in monasterium 415 f eum416» deputare, et nobis curabis modis
omnibus indicare417, ut quid facere debeas nostra iterum
preceptione cognoscas 418.
C. XXI. Episcoporum 419a nulli conceditur principalem cathe-
dram relinquere, et ad aliam ecclesiam se conferre*20b.
Item ex Concilio Cartaginensi V. [c. c.]421.
Placuit422, ut nemini sit facultas, relicta principali cathe-
dra ad aliquam ecclesiam in diocesi423 constitutam424 se
conferre, uel in re propria diucius, quam oportet4258, con-
stitutum curam uel frequentationem propriae cathedrae
negligere.
C. XXII. Intercessori cathedram, cui datus est, tenere
non licet.
Item ex eodem [Cartaginensi V. c. 8.]420.
Constitutum est, ut nulli intercessori sit licitum, cathe-
dram, cui intercessor datus est, quibuslibet populorum
studiis427 uel seditionibus retinere, sed dare operam, ut in-
tra annum eisdem episcopum prouideat. Quod si neglexerit,
anno exempto 4283 interuentor alius tribuatur.
C. XXIII. Excommunicentur clerici, qui relicta sua
ecclesia ad eam redire noluerint*20.
Item ex eodem*30 a.
Si qui uero sine respectu Dei431b agentes, et timorem
Dei432 ante oculos non habentes, neque ecclesiastica statuta
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 17. e) Item ad eundem epist. ultima: f) Item ibidem paulo superius: g) quod
h) vivente i) evangelium k) Et infra: §. 3. 1) ut, quamdiu te divina iusserit clementia superesse, sine intermissione —
c. 18. a) exposcit b) solicit. fiant c) vos d) vel quae e) conpet. : deest f) Constituto competentem in g) Constitutus
monuerit h) praefatae — c. 20. a) Pigmenium b) eccl. sua c) Et infra: Idcirco d) praecip., ut supradicto episcopo
interminari non desinas e) emendari f) monasterio g) eum : deest — c. 21. a) Episcopo b) transferre c) oporteat —
c. 22. a) expleto — c. 23. a) ex Concilio Nicaeno c. 16. b) Dei: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIX. * Ex daobus codicibus collectionum Anselmi in uno emen-
datiore caput hoc ita habet, ut verba haec: Quod non oporteat episcopum vel
reliquos ordines demigrare, sint rubrica, et capitulum hoc modo incipiat: Ut
de civitate ad civitatem non episcopus^ non presbyter , non diaconus transeat.
In altero vero eadem rubrica est nigris literis scripta, et est initium capi-
tuli, unde videtur caput hoc esso concinnatum , quemadmodum est apud
Gratianum, salva sententia ipsius canonis.
Coli lr P 'iq, i S °°U- *r- P\. 390^°nv®,“oriv F Ed- *«*■', 391 ) coU. »• W- D; ~CoU.tr. P. 392) dignitatis ; AB 393) Codd. coli. 0.
c 1 Vom tlt If VmA\: L" ^i,ms ei in null°- 395) Codd- cM- °' CM- tr- A; ille constitutus mos.: Edd.
300> }P\P^ntes._ EOH 397) nobie: OS 398) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 399) autem : EOH 400) vero: deest: AB 401) sine : AB 402) ecclesiis: GR[|
~~tsp. : Coli. tr. P. n, 1, 15. 404) Inde
— - — Tnrrecrem. Burch. Ivo 408) vol: K0H\\
.,,, „ .. ,, , Jaffeno. 1034. - Xus. VI, 178. (187.); Caes. IV, 69. 410 ) Codd. coli. a. mm. Ans. 411) Codd. et Edit.
f131 coB- °- Ans' 414> Codd- et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. IU. ; — dns. 415) Codd. et Edi. coli. o. 416) Codd. coli. o.
causam . EO II 418) noscas: AB || caa. 21. 119) Codd. coU. o. 420) ABCDF; transire (se: deest): EOH
coli. o.
can
ab hac
can.
coll.o. 412 ) Codd. coli. o.
orig- Ans. 4J7) add.
ii6 L, noma: uu 393) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 399) autem x EOH 400) vero: deest: AB 401) .
• 403).Aa5- 32S- — mterpretaUo Dionysmna. - Burch. U, 97 ; Akb. VI, 112. (109.) Ivo Beer. VI, 174. : versio Hispi:
Vd «?) EGli Burch. 406) in: deest: Iro 407) fuerit : EOH Tnrrec;
.20. 409) E». 29. scr. ao. 596. lib. VI. Ed. Uaur. —Jaffeno. 1034. — Ans. VI. 178. C187.).- Caes. IV. 69. 4101 r.ndd. mll n
577
578
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. 24—33.
custodientes, recesserint433 ab ecclesia sua, siue presbiter434
siue diaconus, uel433 in quocumque ecclesiastico ordine positi
fuerint, non436* debent suscipi in ecclesia4376, sed omni «3 e
necessitate cogantur, ut redeant ad ecclesiam439 suam.
Quod si permanserint, excommunicare4401 eos441 oportet.
C. XXIV. De eodem,
liem ex Concilio Antioceno, [c. 3.] 442
Si quis presbiter, uel diaconus, uel quilibet clericus, de-
serta sua ecclesia, ad aliam transeundum esse443 crediderit,
et ibi paullatim temptet, quo migrauit444, perpetuo perma-
nere 440 a, ulterius ministrare non debet, presertim si ab
episcopo suo ad reuertendum fuerit exhortatus. Quod si 446
post euocationem sui episcopi non obedierit, sed inobe-
diens447 perseuerauerit, omnimodis4481’ ab offitio suo44» de-
oni debere, nec aliquando spem restitutionis habere48».
i451 uero propter hanc culpam depositum alius episcopus
susceperit, et ipse a communi sinodo penam merebitur in-
crepationis* tamquam ecclesiastica iura dissoluens.
C. XXV. Non ffcef432 episcopo ecclesiam suam relinquere et
ad aliam transire.
Item ex eodem [Antioceno, c. 21.]433
Episcopum de diocesi ad diocesim4341 non debere
tansire, neque si se ipsum ingesserit, neque si a populis
fuerit uiolenter attractus, neque si etiam hoc ei453 ab epi-
scopis suadeatur43»; manere autem eum debere in ecclesia
Dei, quam ab initio sortitus est, et non ab ea alibi demi-
grare, secundum regulam super437 hoc olim a Patribus con-
stitutam438.
C. XXVI. De eodem.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 5.] 439
Propter eos episcopos siue clericos, qui de duitate ad
duitatem transeunt, placuit diffinitiones datas a sanctis Pa-
tribus460 habere propriam firmitatem.
C. XXVII. Alienae plebes ab episcopo non usurpentur.
Item ex Concilio Cartaginensi III. [c. 20.]461
Placuit, ut a nullo episcopo usurpentur plebes alienae,
nec aliquis468 episcoporum463 supergrediatur in diocesim4641
collegam suum.
C. XXVIII. Alienos clericos ordinare ue/463a altaria
consecrare episcopo 466 non licet.
Item Anacletus^l.
Episcopus in diocesi 468 b aliena ad alienos clericos ordi-
nandos uel altaria consecranda inruere non debet. Quod si
fecerit, amotis his, quos ordinauit, altaris tantum4Gyc con-
secratione manente, transgressor canonum4706 anno471 a472
missarum celebritate473* cessabit.
C. XXIX. Diebus solempnibus clericus ecclesiae suae deesse
non debet.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 64.]474
Si quis in clero constitutus ab ecclesia sua diebus so-
lempnibus defuerit, id est Natiuitate Domini, Epiphania473,
Pasca, uel Pentecoste476, dum potius secularibus477 lucris
studet478 quam seruitio Dei479 parere, conuenit, ut triennio
a480 communione suspendatur. §. 1. Similiter diaconus uel
presbiter, si per481 tres ebdomadas ab ecclesia sua defuerit,
huic dampnationi succumbant4821.
C. XXX. Remonendus est episcopus ab ecclesia, cui inrepserit 483,
et ad suam redire cogendus^ a.
Item Ylarius Papa [Episcopis Tarracon. c. 3.] 483
Remoto486 ab ecclesia Barchinonensi atque ad suam487
remisso Yreneo episcopo, sedatis per sacerdotalem mo-
destiam uoluntatibus488, que per ecclesiasticarum legum
ignorantiam desiderant quod non licet obtinere, talis protinus
de clero proprio489 Barchinonensibus ordinetur episcopus,
ualem te precipue, frater Ascani490, oporteat491 b eligere et
eceat492* consecrare, ne si aliter forte493 factum sit494, non
sine obiurgatione maxime tui493 nominis496 retundat nostra
preceptio, quod in 4976 iniuriamDei (a quo specialiter sacer-
dotalium est gratia dignitatum)498 didicerimus admissum.
C. XXXI. Qui alienam cathedram appetit, ah ea expulsus
etiam propria1™ careat.
Item Leo Episcopus urbis Romae Anastasio, Thessalonicensi
Episcopo, [ep. LXXXII. al. LXXXIV. c. 8.] 300
Si quis301 episcopus suae302 duitatis mediocritate de-
specta amministrationem celebrioris loci ambierit, et ad
maiorem se plebem quacumque ratione transtulerit, a393a
cathedra quidem pellatur aliena, carebit etiam 304 b propria,
ut nec illis presideat, quos per auariciam concupiuit303, nec
illis, quos per superbiam spreuit306. Suis igitur307 terminis
quisque contentus sit, nec308 supra mensuras309* iuris sui
affectet augeri.
C. XXXII. Qui contemptu minoris ad310a maiorem aspirat
utraque careat ecclesia.
Item ex Concilio Meldensi, [c. 30.]311
Si quis de ordine sacerdotali contemptu minoris ecclesiae
ambitiose et inprobe ad potiorem aspiraverit, canonica erga
eum diffinitio conseruetur, hoc312 est ut utraque313 careat*.
Gratian. Qui uero 314 precio ecclesiam uacantcm ingressus
fuerit, ab offitio suo deponendus est, sicut 513 in Rotomagensi
Concilio legitur 316 :
C. XXXIII. Deiciatur a clero qui muneribus ecclesiam
adquirere temptat 317.
Sancitum est atque omnibus318 modis prohibitum, ut
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 23. c) hi non d) alia ecclesia e) cum omni f) excommunicari — c. 24. a) manere
b) omnimodo — c. 25. a) dioecesim alteram — c. 27. a) dioecesi — c. 28. a) et b) dioecesim alienam c) tamen
d) canonum uno e) celebratione — c. 29. a) succumbat — c. 30. a) cogendus est b) oportet c) decet d) ad —
c. 31. a) non solum a b) sed carebit et c) mensuram — c. 32. a) ecclesiae ad
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIV. * Increpationis: Graece est: liUTifilos Tuy/umr,
quod in aliis vergionibus est: arguatur, vel coerceatur, vel puutatur.
C. XXXII. * Hoc est ut utraque careat: Ilace non aunt in Mol-
densi impresso, habentur tamen apud ceteros quoquo collectores.
Causa VII. Quest. I. can. 23. 433) receGfioruut: A Coli tr. P.
Coli. tr. P. 437) ib. 438) ib. 430) ecclesias suae : Hisp. 440) ABCDF Coli.
43*1) presbyteros sive diacones: Hisp. 433) ai
ww- >r.jr. v>i)to. «os aio. occicsiaa bu»o i Aaroy/. «y ~ — .tr.F. 441) eos ; deest.Htsp. || c an. 24. 442)
Ans. VII, no. a Corr. et R. citatur, sed nos can. nostrum in Cod. coli, tbi non genimus. 443) esse: dccst. AB 4 44) migraverit:^ Eddt
Hisp. CoU. tr. P 446) si et: Hisp. Coti. tr. P. 447) inob.: dcest; Hisp. 448) ABC Hisp. Cf. tr. PamaMimmo, i.s -.Si EOH -140) suo: *
decrevimus: EOH; decernimus: Edd.coll.o.pr. Bos. 451) si quis: Hisp. || can. 25. 4o2) liceat. EOH tSS) CoU tr. P H, 6, 15. ; — vnsio Dtt
/»o Beer. V. 179. d- tf. c. 6. cu. 2. C. IX. — 454) C<kM. coit. o. 455) eis: AIICD 45b) suadetur: CD Edi. coll.o.pr. Bos. (suaderetur) . .
deest; Hisp. 4581 add • ceDsemus: AB; add.: decernimus: Edd. coli. o. )) can. 26. 459 ) hab. ao. 4ol. Coll. tr. P. II, 10, 6. 460) r/. supra c. 19. ||
can. 27 461) IV* CEU- hab ao 397 ap Brutis 1,126.; Surdi.I, 64.; Ico Deo'. V, 173.; Coti. tr. P. It. 17, 1-.: CoU. tredee. P. I, 103. 462) quisquam : ABD
II ... 28. tas) Codd. co. o. 466) en.: irect: AB 4K71 ima ex rottr.
aivo: AB 43C) Codd. et Edd. coli. o.
p. I| can. 24. 442) hab. ao. 332. — CoU. tr. P. II, G, 1. ;
.* AB 444) migraverit: AB Edd. coli. o. 443) ABCDF
: deest: AB 450) add. :
. , Dionys. : Burch. I, 72. ;
45U) suadetur: CD Edd. coli. o. pr. Bas. (suaderetur) 457) aup. hoc olim :
Al7^ni-C -Aaconi : Edd. coli. 0. pr. Bas. 491) ABEGH Edd. coli. o. orig. 49*) Codd. et Edd. coli. o. orig. An».
add': C°1!; °' ■ ^ - EGHEdd. collo. 496) honoris timorem: EQH 497) Codd. coll.o.pr. DF(deest); - An*.
«8 ulS °oSi „ 404t5nnt: icul ..m ifl SOO&HcSWiioHrr. - ecr. oo. 446. (?) - Jaffeuo. 189. - Burch. 1, 74.; A,„. VI, 104. (101.);
498) add, : sacerdotalium: EH can. 31. 499) 6ua. AB _ooo; js>p. c o ^ „ „r.„ n„rri. i*.» J,n Pnlur arui /w** •* kja rnii n
/eo D
605) <
coli
Jvo J
?>• «iv. — aenea, aeaut aa», *w. , insm»-../' y « r r.„
17) adtemptat: AB 6l8) omnimodis: orig.: xnod.: deest: Ben. Ltv.
Corpus lur. can. h'J. FrUdherg.
580
579
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST.
I. c. 34—37*
si519 qUis presbiter inuentus580 fuerit alicui clerico uel3
laico munera dare uel522 dedisse, aut aliam553 pecuniam tri-
buere, ut alterius presbiteri ecclesiam uacantem 551 a* precm
redimat, pro hac cupiditate, seu rapina, seu presumptione
turpis lucri gratia, deiciatur a clero et alienus existat a
V. Pars. Gratian. Quod uero 526 communi consilio3^
atque aliorum 528 utilitate mutationes episcoporum fleti possint 2a,
et in ecclesiis, a quibus recesserint 53°, eis uiuenlibus alii substitui
ualeant, Anterius331* Papa demonstrat, [epistola VII.], scri-
bens omnibus 5325 Episcopis:
C. XXXIV. Necessitatis uel utilitatis causa episcoporum
mutationes fleri possunt.
Mutaciones533 episcoporum scitote534 communi utilitate
atque535 necessitate fieri licere, sed non536 propria cuius-
quam uoluntate537 aut dominacione. Petrus sanctus magi-
ster noster533 et princeps apostolorum de Antiochia ciui-
tate533c utilitatis causa est translatus Romam, ut ibidem
proficere potius540 posset. Eusebius quoque de quadam
ciuitate parua apostolica541 auctoritate mutatus542 est in
Alexandriam. Similiter Felix de ciuitate, in544 qua ordinatus
erat545, electione ciuium propter doctrinam et bonam
uitam546 ', quam habebat, auctoritate huius sanctae547 sedis
et543* communi episcoporum et reliquorum sacerdotum ac
populorum consilio translatus est Ephesum. Non enim
transit de ciuitate ad540 ciuitatem550, nec551 transfertur de
minori552 ad maiorem, qui hoc553 non ambitu, nec551 propria
uoluntate facit, sed aut ui a555 propria sede pulsus556, aut357
necessitate coactus, aut utilitate loci uel5534 populi, non
superbe, sed553 humiliter ab560 aliis translatus a61 e est.
§. t.5625 Nam sicut episcopi habent potestatem ordinare
regulariter episcopos et reliquos sacerdotes, sic quociens
utilitas aut necessitas exegerit563' supradicto modo et mu-
tare et intronizare potestatem habent564, non365 tamen sine
sacrosanctae Romanae sedis auctoritate et licentia. §. 2.566k
Alia etenim567 causa est utilitatis5631, alia auariciae et569"1
presumptionis atque570" propriae uoluntatis.
C. XXXV. Causa necessitatis mutaciones episcoporum
fleti possunt.
Item Pelagius Papa [II.] Benigno Archiepiscopo,
[epist. II.]571
Scias, frater dilectissime, aliud esse572 causam necessi-
tatis et utilitatis, aliud373 presumptionis574» ac575 propriae
uoluntatis. Non ergo mutat sedem qui non mutat mentem,
, • „„„ luariciae causa, aut dominacioms, aut pro-
id est qj“ *u*b76 dilectionis5775 suae migrat de ciuitate
sed causa necessitatis et579» utilitatis mu-
ad573 auitateim sed utilitas unius utilitati uel531*
tatur. Nam et^ plurim ^ enim6g2 mutare> ct583
uoluntati preferenda f aliud535 est530 sponte transire,
SE? SudW* coacte aut necessitate uenire. Unde non isti
flntciuitatem589h, sed mutantur, quia non sponte, sed
mutant ciuita 2<690i Non ergo bene intelligunt ec-
coacte hoc ao • “ , j oc negant causa utilitatis uel 55 1
fie^ posse^quocienF communis n.ccssi.ns „„
utilitas persuaserit.
r XXXVI Christum negare conuincilur qui necessitatem
patientibus misericordiam non impendit.
Idem ad eundem592».
Omnis593, qui gemebat et qui5945 uexabatur a Saul595,
fugiebat et uen.ebat ad Dauid. Si rex596» pnssimus atque597
iustissimus Dauid sciret peccatum esse, p rsecutionem
r,. cientes 593 et transeuntes de loco ad locum et de ciuitate
ad ciuitatem recipere599, tales nequaquam reciperet, nec
secum teneret, neque in alus ciuitatibus eos600 collocaret.
Oui enim persecuntur Domini episcopos, eosque de ciui-
tatibus ad duitates transire conpellunt, non eos tantum per-
secuntur quantum Dominum nostrum Iesum Christum,
cuius legatione funguntur. Nec ipsi in hoc peccant episcopi,
quoniam non sponte, sed coacte hoc agunt, sed ipsi«i-i,
qui602 eos persecuntur, nec ipsis episcopis hoc mputari
potest, sed illis, qui hoc agere eos cogunt. §. T.603" Qui
autem negant misericordiam faciendam fugientibus et6047
necessitatem patientibus, ipsum Christum negant, qui est
misericordia et ueritas. §. 2. 6053 Negant606»’ misericordiam
necessitatem patientibus, qui populis indigentibus diuinis
ministeriis607, et non habentibus proprium episcopum, qui
eos instruat, causa utilitatis atque necessitatis ut603' ex alia
ciuitate, licet minor sit, in ea60911, que non habet episcopum
doctiorem610 uel utiliorem, meliori consilio, non sponte
transeuntem, sed maiorum exhortacione mutare, aut episco-
pum eiectum611 et persecutionem patientem causa utilitatis
aut612 necessitatis intronizare0131 nolunt014"1.
C. XXXVII. Non ambitione, sed sinodali auctoritate de
ecclesia ad ecclesiam episcopus transeat 615 .
Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 27.]616
Episcopus617 de loco ignobili ad nobilem per ambicio-
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 33. a) ecclesiam surripiat* aut — c. 34. a) Anterus b) Ep. Baeticae et Toletanae
provinciae c) civit. : deest d) in: deest e) vitamque bonam f) aut g) transi, et inthronizatus est h) Et infra: §. 1.
1) coegerit k) Et infra: §. 2. 1) utilitatis et necessitatis m) ac n) aut — c. 35. a) aliud causam pres. b) delectationis
c) aut d) et: deest e) aut f) Et infra: §. 1. g) aliud est h) civitates i) Et infra: §. 2. — c. 36. a) in eadem epistola
paulo inferius b) qui: deest c) ergo d) illi e) Et infra: §. 1. f) ac g) Et infra : §. 2. h) Negat i) ut: deest
k) eam 1) inthronizari m) non permittit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXIII. * Surripiat, aut: Additae sunt istae duae voces ex \
Bnrchardo. Nam vivente presbytero possessore non potest dici vacans
ecclesia. In lib. 7. Capitulorum, c. 206. est verbum : surripiat, sed deest
alterum membrum : aut vacantem pretio redimat. Ivo et auctor Pauormiae
habent, ut antea Gratianus: ecclesiam vacantem pretio redimat.
C. XXXIV. * Auctoritate huius sanctao sedis et: Haec verba j
nou leguntur in epistola Anteri, neque in Panormia, neque apud Burch. et
Ivonem. Sunt tamen apud Anselmum, et in Polycarpo, et vetustis Gratiani
exemplaribus. Idem quoque est de verbis illis prope finem capitis: non
tamen sine sacrosanctae Romanae sedis auctoritate et licentia, quae propter
hanc causam virgulis sunt inclusa.
567) enim: CEGHIvj^Pan. ;quo^uej orig.' 568) Codf^BM.[c^ '0\ ecclesiae: AB W)Oodd. coli. o.Ans.
574) Codd.
579) Codd.
sium . ivu jcun. ; uuouue : ung. o oo) wua. Ct &da. COII o fyt/i/i /*n/7 n » n — " . uw; wm».
Caput Pscudoisid., (r/. c. 34.) ap. Hinschius p. 726. Ans. VI, 1)7. (102. can contin ) • Polur f q* tinfS*' Codd‘ coil’ °' 0ii9- An8- •' et: Ico Pan' Jl can. 35.
Codd. et &H. coti. o. 575) et: ony. 570) aut: ABO ; et: C 577) Codd coli o Edd I™ vl,9’ v10’\6.- „572) e9t cau9a: E0 073) udd.: et: orig. Ans. Potyc.
Codd. ct Edd. coit. o. Ans. Potyc. 530) Codd. coli. o. Aiis. Potyc. 581) Codd. coli o^Am' vfiVf1' Ij1- tfrri’,eIectloni*: <”'9- Ans. Potyc. 578) ia : ABEOH
collo. 602) a quibus 'rmrsea -oria’ 0r!?' bS7) et: EGH 598) patientes: AB 599) recip. :
608) Codd. ct Edd. colfo ■ aut- ori. 6041 ,5- 605) ib. 600) ib. ; add. : autem: Edd.
Cll) delectum: Edd. coU. o. 012) et -.ADEO 613) Codd. et Edd. collo. Turrocrenfliin3' 01°) «dd.: vel potiorem: Edd. Bas. Lugdd-
orig. j|can. 37. 615) episc.: deest: I)FH: episcopi transeant: C 616) III ■ BRGH* 'i' i, }vv?“ Edd. coli. o.; voluerint: ABF; voluit: Turreaem.: deest:
hv beer, V, 125.; ho Pan. III, 70. Coli. h. P. IT, 18, 26. 617) ut ep.: orig. Hisp. Ivo De^PwColl ™clpa)lUq‘ W- aJ c-9- D,st- XVIII.) -up. Bntna 1, 144.;-
581
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. OUEST. I. c. 3S -42.
582
nem non transeat, nec quisquam inferioris ordinis clericus.
Sane si618 utilitas®1® ecclesiae®*®1 poposcerit, decreto pro
eo®*1 clericorum et laicorum episcopis porrecto, in presen-
tiam®22b sinodi transferatur, nichilominus alio in loco 623 c
eius episcopo subrogato. Inferioris uero gradus sacerdotes
uel alii clerici concessione suorum episcoporum possunt ad
alias ecclesias transmigrare®21.
C. XXXVIII.®2®1
Item ex eodem [Cartaginensi IV. c. 33.]®*®
Episcopi uel presbiteri si causa uisitandi®27 ad ecclesiam
alterius episcopi®*8 uenerint®29, in63® gradu suo suscipiantur,
et tam ad uerbum faciendum quam ad oblationem conse-
crandam inuitentur.
C. XXXIX. Ecclesia unius episcopi ab alio disponi non debet ®31.
Item Calix tus Papa omnibus Episcopis os*1, [epist. II. c. 3.]
Sicut®33 alterius uxor nec adulterari ab aliquo®31, uel635
iudicari, aut disponi, nisi a proprio uiro eo uiuente permitti-
tur, sic nec uxor episcopi®3", que eius ecclesia uel parrochia
indubitanter intelligitur, eo uiuente absque consilio®3713 eius
et uoluntate alteri®38 iudicare, uel disponere®39", aut eius
concubitu, id est ordinatione, frui®40, non®11® conceditur.
Unde ait612 Apostolus®13: „Alligata est uxor legi uiri644 ",
quamdiu uir eius uiuit, eo uero defuncto soluta616 est a lege
uiri.“ Similiter sponsa®1®1 episcopi (quia®17 sponsa uxor-
ue®18 eius dicitur ecclesia) illo uiuente ei®19*: alligata, eo 660,1
efuncto soluta est. „Et®61 cui uoluerit®62 nubat, tantum653
in Domino, “ 661 id est regulariter. Si enim eo uiuente alteri
nupserit, adultera iudicabitur666. Similiter et ille, si aliam®6® *
sponte duxerit, adulter estimabitur®67 k, et communione pri-
uabitur. Si autem persecutus in sua fuerit ecclesia, fugien-
dum est illi ad alteram®68, eique6691 sociandum 600 ra, dicente
Domino®61: ,,Si persecuti uos fuerint in una duitate, fugite
in aliam.“ Si autem utilitatis causa fuerit mutandus, non®62
per se hoc®®3 agat, sed fratribus inuitantibus, cum®®4n au-
ctoritate huius sanctae sedis faciat, non tamen®65» ambitus
causa, sed aut®®®P utilitate aut necessitate M7 1*, ut dictum
est 668 r.
VI. Pars. Gratian. Eoe non solum de episcopis uerum
etiam de quibuslibet ecclesiae ministris intelligitur, ne uidelicet in
locum uiuenlis alter ob repat ®69.
Unde 670 B. Gregarius scribit Salonituno 671 » Episcopo, de eo,
qui in archidiaconatum alterius se promoueri consenserat,
[lib. II. Indict. 10. epist. XIV. et XVI.]®72:
C. XL. Deponatur qui locum alterius inttadere non timet.
Eum, qui contra iustitiae regulam in archidiaconatum®73
alterius se prouehi consensit®71, ab eiusdem archidiaconatus
honore deponimus®76. Qui®7® si ulterius in loco eodem mini-
strare presumpserit, se®'7 participatione sacrae communionis
nouerit esse priuatum®78.
C. XLI. In una ecclesia duo prelati esse non debent.
Idem&Q* «d®8®13 Rusticum Monachum, [ep. IV.]
In apibus princeps®31 unus est; grues®32 unam secuntur
ordine litterato®33"; inperator unus, iudex unus®81 prouin-
ciae. Roma condita®3»® duos fratres simul habere reges
non potuit et parricidio dedicatur. In Rebeccae®36 utero
Esau et lacob bella gesserunt; singuli ecclesiarum episcopi,
singuli archiepiscopi®37', singuli archidiaconi, et omnis ordo
ecclesiasticus suis rectoribus nititur.
VII. Pars. Gratian. Ecce6*® in quibus casibus episcopo
uiuente alius potest ei substitui, quamquam secundum reiueritatem
non uiuente MO episcopo talis probetur succedere. Translatus
enim ab una duitate ad aliam desinit 699 esse episcopus illius
duitatis, a qua transfertur, atque ideo qui huic succedit non
uiuenti6al {, sed defuncto quodammodo episcopo probatur substitui.
Sed inter eum, qui hostilitatis necessitate , et eum, qui utilitatis
causa transfertur, hoc interest, quod ille, qui metu hostilitatis ad
aliam transit, si priorem contigerit aliquando ab hostibus liberam
fieri, ad eandem illum redire oportet.
Unde Gregorius Papa scribit /acofto®92» Episcopo
Squillatino 603 b, cap. "S-®94":
C. XLII. Qui metu hostilitatis ad alium locum transierit
postea ad suam ecclesiam redire oportet.
Pastoralis offitii cura nos ammonet, destitutis ecclesiis
proprios constituere sacerdotes, qui gregem dominicum696
postorali sollicitudine gubernare debeant. Propterea te
Iohannem ab hostibus captiuatum®9®® Lesimanae®97' duita-
tis episcopum in Squillitana®981 ecclesia cardinalem necesse
duximus statuere®99^ sacerdotem, ut et 700,1 susceptam semel
animarum curam intuitu futurae retributionis inpleas. Et
licet 701‘ tua sis702k hoste inminente depulsus, aliam, que a7®31
pastore uacat, debes701 ecclesiam gubernare, ita tamen, ut
si duitatem illam hostibus7®»1» liberam effici7®6 et Domino
protegente ad priorem statum contigerit reuocari, in707“
eam, in qua prius7®3 ordinatus es, ecclesiam reuertaris;
sin autem predicta ciuitas continua captiuitatis calamitate
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 37. a) eccl. fiendum b) praesentia c) locum — c. 38. a) C. XXXVIII. In proprio gradu
episcopi vel presbyteri in aliena suscipiantur ecclesia. — c. 39. a) Galliarum Episcopis b) iudicio c) iudicare vel
disponere d) non \ decst e) uiri : deest f) et sponsa g) ei est h) eo vero i) alteram k) existimabitur 1) eique est
m) associandus n) et o) tam.: deest p) aut.: deest q) utilitatis aut necessitatis* r) ut dict. est: deest — c. 40. a) Natali
Salonitano — c. 41. a) Item b) Hieronymus ad c) literario d) ut condita est e) archipresbyteri f) vivente —
c. 42. a) Ioanni b) Scyllatino _ c) lib. II. Indict. 10. epist. 25. d) captivatae e) Lissitanae f) Scyllatina g) constituere
h) et: deest i) licet a k) ecclesia sis 1) a: deest m) ab hostib. n) ad eam
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXIX. # Aut d ecessitatis: Haec non sunt in ipsa epistola, sed habentur apud Ansclmum. Necessitas autem praebet iustam causam
translationi, supra ead. c. Scias.
C a u s a VH. Q u e s t. I. c a n. 37. 618) udd. : id : orig. ffisp. Ico Decr. 613) pro utilitate (eccl. : deest) : Coli. tr. P. 620) Codd. ct Edd. coli. o. Turrecrem.
Coli. tr. P. ; eccl. faciendum : Hisp. Jvo Dccr. Pan. 621) eorum : H; eis episcoporum et laic. : O 622) Codd. coli. o. ; — per sententiam : Hisp. Ivo Dccr. ; in poeni-
tentiam (?) : Jvo Pan. 623) Codd. et Edd. coli. o. pr. C Edd. Lugdd. II. III. ; — orig. Hisp. Jvo Pan. Coli. tr. P. 624) transire : AB || c a n. 38. 625) rubr. quae in Ed.
Rom. legitur in nullo Cod. coli, invenitur.; — in AC hoc loco exstat rubrica quae infra legitur ad c. 39.; in DD legitur : de eodem; in DEOH rubr. deest, et canon cum
anteriore coniunctus est. 626) c. 56. Statutt . eccl. antiq.; ap. Bruns I, 145. — Coli. tr. P. II, 18, 32. 627) visitandae ecclesiae: orig. Hisp. Coli. tr. P. 628) ep. :
decst: orig. 629) veniant: orig. Hisp. 630) add.: et: Coli. ir. P. |j can. 39. 631) rubr. deest, ct legit.: de eodem: A; singuli episcopatus a singulis episcopis
regantur non ab alienis: C 632) Codd. coli. o. — Caput Psettdoisid., — c. 14. ap. Hinschius p. 139. — Jaffe no. LXX. — Reg. I, 254.; Burch. III, 49.; Ans. VI,
103. (108.): Ico Decr. IU, 53.: ib. V, 101. (can.: sl quis vero metropolit.) G33) add. : quoniam: Reg. Burch. Jco V. 634) altero: Ico III. 635) nec: ib. 636) add.:
ipsius: EOH Edd.colLo.pr. Bas.;vc 1 presbyteri: Burch. Ivo Decr. III. 637) Codd. et Edd. coli. o. 638) ab altero: Burch. Ico V.; altor: Ans.; episcopi vel pres-
byteri: Corr. G39) ABEFOH orig. Reg. Ans.; diudicari: Burch. 640) perfrui: Ico III.; id ost ord.: deest: Reg. Burch. Jvo Decr.lll. 641) Codd.coll.o.; ullatenus:
orig. Ico Decr. V. ; nullatenus : Cod. Dst origin. Ans. 642) ait : deest : Reg. 643) I. Cor. c. 7. r. 39. 644) Codd. et Edd. coli. o. 645) sol. . . . voluer. : deest: Burch.
646) Codd. coli. o. 647) simii, et eccl., quae tutor sacerdotis dicitur eo vivente: Reg. Ivo III. 6-18) sp. et uxor: orig. ; sed sp. uxorque est in varietate lection.
649) Codd. coli. o. 650) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. III. 651) ut: C; ct: dei st: orig. Ans.: — I. Cor. c. 7. c. 39. 652) vult: EOH 653) tant. : deest: H Reg.
Burch. Ico m. 654) Deo: EH G55) finis canonis: Reg. Burch. Jco III. 656) Codd. et Edd. coli. o.Aus. 657) Codd. coll.o. Edd.Arg.Bas. Ven.I.II. Nor. orig. Ans.
658) add. : ecclesiam : Edd. coli. o. 659) ABCDF Turrecrem. 660) DF orig.; sociandam : AB; sociandus : CEOH Edd. coli. o. 661) Mattii, c. 10. v. 23. 662) add. ;
tamen : Edd. coli. o. 663) hoc se: AB 664) Codd. /t Edd. coli. o. Ans. 665) Codd. coli. o. Turrecrem. Ans. 666) ib. 667) Codd. coli. o. 668) Codd. et Edd. coli. o.
An s.; add.: faciendum est: EOH Edd. coli. o. exc. Bos. • 669) surrepat: EOH j| can. 40. 670) inde: AB 671) Codd. coli. o. 672) ex ep. 18. (scr. ao. 592.) et
ep. 20. (scr. eod. ao. Antonio subdiacono) lib. II. Ed. Maur. — Jaffe no. 810. 812. — Iro Decr. VI, 342. G73) ad locum: orig. ep. 18. 674) consenserit: AB
675) deponi praecipimus: orig. ep. 20. 676) quem : ib. 677) se: decst: ib. 678) com. sac. privamus: ib. |l can. 41. G79 ) Codd.coll.o. pr.C 680) Codd.coll.o.—
Ep. 125. no. 15. Ed. Mignc scr. c. a. 400. — Ico Decr.X, 350. 681) principes suut: orig. 682) add. : ct: Edd. coli, o.: grues unum: Ivo 683) Codd. et Edd. coli. o.
orig. Ivo 6«1) unius: CEQH 685 ) Codd. coli. o. 686) add.: vero: Edd. coli, o.; — cf. Gcn.c. 25. 687) Codd. et Edd. coll.o. pr. AD ; — Ito 688) add. apparet : EOH
689) viventi : CFH 690) desiit: EOH 691) Codd. coli. o. pr. D || can. 42. 692) Codd. coli. o. — cf. Schulte Bcitr. I, 37. 693) F: Squillitano : A ; Quilllclno : B:
Squlllaclno: EO; Quillita.no: D ; Squillmceno: Corr. 694) Codd. coli. 0. pr. EH (35.); — Ep. 37. scr. ao. 592. lib.U. Ed. Maur. — Jaffe no. 827. — A«s. ded. II, 285.
(can. contin.); Burch. I, 123. (Agnello ep.); Ans. VI, 99. (104.); Ico Decr. V, 223. (ad Angelum ep.); Polyc. II, 14. c. unie, (a Corr. et R. citatur Polyc. I, 8, ubi
in cod. coli, canonem noti invenimus); Coii, tredec. P. 1, 118. ; Caes. III, 49. 695) domini: Burch. 696) Codil. et Edd. coli. o. Ito 697) CDEOH: Lissimauae: Ans. .
Lesldlanae: AB: Lesinianae: F; Lesianae: Ed. Das.: Lcsmianao: Edd. relL 698) Codd. et Edd. coli, o.; Squillicina: orig. Burch. Ans. Polyc. 699) Codd. et
Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 700) CEOH Ans. ded. Burch. Ans. Jco Polyc. ; ct ut: DF Edd. coli. o. 701) ABCF Ans. 702) ABF Ans. ded. Dtt-ch. ftuo si*-
Ans. Polyc. 703) Codd. coli. o. orig. Ans. Iro 704) debeas: Ans. ded. ; Burch. Ans. Polyc. 705) Codd. coli, o, Ans. 706) effectam: Ito 707) Codd. co i. u. Ah>
ded. ; Burch. Ans. Ivo Polyc. 708) add.: et: Burch. Polyc.
37*
584
583
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. QUEST. I. c. 43- 44-
premitur, in hac, in qua es incardinatus709* a710 nobis, de-
beas711 ecclesia permanere.
Gratian. Qui veru causa utilitatis transfertur nequa-
quam ad priorem redire cogitur 712. Est etiam alius casus, in
quo episcopus uiuente7130 episcopo substituitur. Cum enim ali-
quis relicta priori cathedra sua auctoritate ad aliam transierit, si
alius ei substitutus fuerit, licet ille prioris ecclesiae episcopus esse
non desierit, substitutus tamen episcopatum habebit.
Unde Dama sus, urbis Romae Episcopus, scribit omnibus
episcopis"13*:
C. XLIII. De715 sacerdotibus, qui relictis ecclesiis suis
ad alias migrarunt 71G.
Eos717 sacerdotes, qui de718 ecclesiis ad ecclesias718
migrauerunt7-0, tamdiu a721c communione habuimus 722 d
alienos728, quamdiu ad eas724 redierint725 duitates, in qui-
bus726* sunt constituti. Quod727 si alius7287 alio transmi-
grante in locum uiuentis est ordinatus, tamdiu uacet a728s
sacerdotii dignitate qui suam deseruit731 duitatem, quam
diu 731 h successor eius quiescat in Domino.
Gratian. Episcopalium etiam sedium mutaciones metu hosti-
litatis intcrueniente nonnumquam fieri solent.
Unde Gregarius scribit Iohanni, Episcopo Belitrano™*,
[lib. II. epist. ii.]:
C. XLIV. Necessitate temporis episcopalium sedium
mutaciones fieri possunt.
Temporis733 qualitas nos 734 b ammonet episcoponim se-
des, constitutas antiquitus certis735 cmitatibus, ad alia, que
securiora putamus, eiusdem736 d.ocesis787 loca transponere,
quo et habitatores securi ualeant-38* degere, et barban-
cum738 possit 740d periculum facilius declinari741*. Pro-
pterea te Iohannem fratrem et742/ coepiscopum nostrum Be-
litrensis743s duitatis, sedemque744 tuam in loco745 quondam
Arenata746 ad S. Andream apostolum precipimus747* trans-
migrare718 ‘ , quatinus ab74'3 hostilitatis incursu liberior
existere uaieai, et illic consuetudinem* solempmum756
festiue751 disponas. .
VIII. Pars. Gratian. Item cum aliquis causa humilitatis
apostolica concessione de episcopali sede ad monachalem descen-
derit sublectionem, alius loco eius subrogari potent; ille nero ad
pontificatum resurgere~‘bi nequaquam ualebd 1 Undemoum-
ta ** actione Constantinopolitanae bmodi, CC C LAAAlll.
Patrum, sub VIII. Iahanne Papa, cui prefuit Petrus preslnter
cardinalis, ei Paulus Anchoniianus episcopus, et Eugenius Hosti-
ensis episcopus, apocrisarii Papae dixerunt 751 * ;
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 42. 0) viventi — c, 43. a) scrib. ad Paulinum Antiochenum dicens b) ab c) a nostra
d) habemus e) quibus primitus f) quis alius g) a : deest h) donec — c. 44. a) Vellitrano b) nos : dees t c) nunc (sec.
val. : deest ) d) possint e) declinare f) et: deest g) Vellitrensis h) praecip rxinde i) transmigrari k) ulterius valebit
NOTATIONES <
C. XLU. * Incardinatus: Supra distinet. 71. c. Fraternitatem, de
huius vocis notione est notatum.
C. XLIV. * Consuetudinem: Apud Ioannem Diaconum legitur:
consuetudine solatu i festa disponas. Apud Burcbardum et Ivonem: consue-
tudinem solennium festorum. In variis B. Gregorii epistolarum editionibus:
consuetudinum solantium festa disponas.
** In quinta: Apud Ivonem part. 7. c. 149. pro indice liuius capituli
leguntur haec: Ex actione ouintae synodi Constantinopolitanae CCCLXXXIJ1.
rutrum, sub Joanue Papa VllJ., cui praefuit Petrus presbyter cardinalis, et
Paulus Ancon itanus episcopus, et Eugenius Ostiensis episcopus. Initium vero
ipsius capitis est: Apocrisarii Papae dixerunt. Hoc nequaquam ctc.
C. XLV. * Haec synodus sub Ioannc VIII. exstat graeca in Vaticana
bibliotheca. Cuius 6ynodi tres tantum canones cum explanatione Balsa-
monis editi sunt Lutetiae, et apud ipsum inscribitur synodus in templo
sapientiae habita sub Photio patriarcha. In secundo autem trium illorum
capitulo habetur sententia huius capitis. Visum autem est, ut omnia melius
percipiantur, locum hunc graece et cum nova interpretatione esse adseri
bendum. 'fituztog o TtazotcxQ/qg elnv lia tg vplv tioxel rzepi zdiv dnd zov
un/itQattxov tay/xarog tavzovg tig zqv ziov pova/uiv xazakeyorzojv xoigav ;
uoct tig vizoxayijv tccvzovg nuqad6\ztg dvvavzai izt ol avzol zijg ai.ti]g
TtoifivtttQxlag i/to9ai; ol ayiojzazot zortozqqqtul zijg TtQzafivziuug^ojpqg
ilnov zovzo 7Zuq q.uiv ovx ioziv ovdk oaiCtzcu. ooztg yuq tuv and uQXli~
Qctxixov zetypatog tig zi\v x&v uova/itir, zovriazt ztuv /uezavoovvziov xaza-
Qi9uq9fi x<d(Jav, ov dvvazat tzi zo zijg aqx^^oovrqg tuvzui dtexdtxtlr
dghvua. BuoD.tiog y.al flklag ol zonoztjqqzai zdiv dvuzol.ixtov 9quv cor
tlnov ovdi 7iQQ jjjulv iipujQuift] zovzo nozt ytvAptvov, zovvcn-zlov piv ovv
povd^ovttg ngottoiv tig uQ/iegiag, ano Si UQxitqt(ov tig /xova/ot/g y.aztqxd-
fitrot do/itQtlg fxlvttv ov Svvavzai. i) ayla avvoSog tlntv, bQio9ijt(o y.al
ntql zovzov y.avtur. nol.Xuxig ydp xal iv qpiv apupifioXlcu ylrovzai rupi
zijg vno&iottag zavrt)gt zdiv pev Xtydvxoiv pij xtu/.utoOai zovg uQXuQeI$
pova/ovg ytvo/xlvovg zu zdiv aQ/ttniiov ztXtir , rtuv Si ov avvtvSoxom-zojv
ini zovztp. ol ayuozazot zonoztjqqzal tinov ixztfhjzu) zanuv . uyla
avvoSog tlntv ht Si dgiovptv ixzt9i]rai xavovag ntoi zdiv tig zovzo pavlag
xal anovolag iX&ovz uiv Xuixuiv, d tozt aq/ttqttg i/ itotig Otuv zvnztiv ij
tpvXaxi^nv, xal zd Xomu.
<I>txtxiog d llcnQidqxqg tlntv tt xtXtvtt q vutzlqa uyioavrq, dvayvto-
(j&tjzwoav ol xavovtt xal Xaflutv lllzqog d StoepiXtoxazog Stdxovog xal
nqoiTOVozdqiog uviyvoj' El xal pixQivvv hriot ztHv ciQ/noiiov tig zd zdiv
tiova/div xauovztg oxq.ua ini zip zijg dfjxttQoovvtjg i[ltu^ovzo Siaixiveiv
vxptt, xal zovzo nQeiztovztg naotiDOuivzo, dXX ovv »/ dyla xal olxovfievixij
aihq avvoSog y.al zovzo (jv&fil^ovoa zd naQ6gapa,xai nQog zovg zqg IxxXq-
otaozixtjg xazaozdotuig 9tauovg tijv dtaxzov zavztjv inavayovou nnagtv
ORRECTORUM.
wQiotv, Xva ei tig loxonog i/ uXXog zov uQ/itpaziy.ov uiuuuazog rtQog zdv
liovaStzdv Xrjofte xaztX&eir filor, xal zdv ztjg / itzavolag zdnov uvanXqqtii-
aat, /tiqxizi zovzov zqg dQxieQtttlil!tl » avzinoitlo9at uglag. ul yag tuiv
f,torax*»v ovt&ijxat vnozayijg l/ouat Xoyov xal pa&qzelag, dXX' ov^l StSa-
ozaXtag ij nootSQlag, oi/Si noiiialvtiv uXXovg, aXXa 7Zoi/.ialvto9at vnayytX-
Aomn. dio xa9a nQotlfjqzai 9tonl&utv, ntjxlti zlva zuiv h otQXitQCtzixqi
zazaXdyio xal noiptuov egeza^o,uivujv tig zrjv zdiv noi/uatrojnlnav xal f,uza-
voovvzmv /ai qov iauzdv ptzafitfia^tir. el Si zig zovzo zoXuijaag nqagti
(.itza zijv ixfpoivrjoiv xul Stdyvojatv tr/<r vvv ixntepojvqfxtvqg \pt\(pov, avzdg
iavzov uQxttQaztxov unooztQijoag fia9^oH, ovx iri nQog zd ngoztgov, vnio
Sia, zdiv tyyojv i)9izqatv, agito ua inavaaz(iiif'tt. Id est: Photius Patriarcha
dixit: Quid censetis de iis, qui ex antistiti m ordine se ipsos in monachorum
locum conferunt? Eum qui se ipsos subtectos esse voluerunt possunt adhuc
Udem idem in gregem imperium tenere ? Sanctissimi locum tenentes antiquioris
Romae dixerunt: ld apud nos minine fit, neque in more est positum. Quicunque
enim ex antistitum ordine monachorum, id est pocnitcntinm, ordini annumera-
tus fuerit, is antistitis dignitatem non potest sibi amplius vendicare. Rasilius
ct Helias locum tenentes orientalium sedium dixerunt: Neque apud nos id
unquam evenisse observatum est. Eam contra quidem monachi ad antistitum
ordinem provehuntur, at qui ex antistitiUus ad monachos descendunt, hi anti-
stites manere non possunt. Sancta sjpiodus dixit: De hac etiam re canon
constituatur. Eam ft apud nos saepe liac de causa dubitationes exoriuntur,
nonnullis quidem ita dicentibus, non prohiberi antistites, <pio minus, quum
monachi facti fuerint, antistitum muneribus fungantur, nonnulli* vero hanc
sententiam minime probantibus. Sanctissimi locum tetientes dixerunt: Feratur
canon. Sancta synodus dixit: Praeterea vero aequum ducinnts ferri canones
de laicis illis, qui eo insaniae ac superbiae devenerunt, ut antistites vel sacerdo-
tes Dei verberent aut custodiae tradant, et reliqua. §. 1. Photius patriarcha
dixit: Si icstra sanctitas rubet, legantur canones, eosque tn manus sumens
Petrus. Deo amicissimus diaconus et protonotarius, legit: Quamvis hucusque
nonnulli antistites ad monachorum habitum descendentes conati sint in antisti-
tum fastigio manere, quumque id facerent, ea res neglecta est, sancta tamen et
oecumenica haec synodus, hanc quoque neglegentiam corrigens, atque inordina-
tam hanc actionem cui leges, quae de statu ecclesiastico sunt, revocans, statuit,
ut si quis episcopus, sive quis alius antistitis dignitatem obtinens, ad vitam
monasticam descendere et poenitentiae locum implere voluerit, hic antistitis
dignitatem amplius non retineat. Monachorum enim instituta ad obedientiae ac
disciplinae rationem pertinent, minime vero ad magisterii vel praefecturae, atque
eorum sunt, qui non alios pascere, sed pasci profiteantur. Quo circa, quem-
admodum dictum est, decernimus, ne quis posthac eorum, qui in antistitum
catalogo sunt, atque in pastorum numero censentur, in eorum, qui pasctnitur ac
poenitentiam agunt, locum sc transferat. Quod si nuis post promulgationem ac
notitiam huius, quae nunc pronunciatur, sententiae id facere ausus fuerit ,
quando ipse se ipsum antistitis gradu privavit, pristinam, quam factis contemsit,
dignitatem amplius non recuperabit.
1 w3.11/ , A? “ ?;s '■ V ,can;4v . 7,?9) or,<?i"a,t,us: C; cardinatus: D; ordinatus es cardinalis: Edd. Par. Ltigd. I.; ordin. cs vel incardin.: JSdd. Bas.
idPpLlL}m'yn1lrla™'vT J12lc°s?t,,ir; EGH 71S) Codd.coU.0. fr. D II can. 43. 714) Cadi. coli, o .: adi.: dicens: CDF; immo
ad 1 aultnum bp. scr. ao. 378. — Juffeno.bl. — m coli. Pseudoisid. haec cp. particula SPnn*'ni'"' »«•**<**•*-**• «—* a.m..»-.. v-. ^
migrant. — up. Hinschius p. 516. — Exstut etiam in Coit. Htsp. — Ans. VI, D5. (100.)
7111) t .y ... . AD 117) tl... .1 i . n/tT1 n.n\ n i i 1 . t. i . <■ 1 ... ' — '
79i\ minniam. V pm n~~* T **«»**««•• ««a* Ii»; gou«. ct jMu.cou.o. rseuaots. ; aua. : prunum: Hisp.
73l| iU fidd. *uT--: CM ‘ t A"?- • “?“«> : «»T- - 73«) aes^r«erit= ABKOH
hb. II. Ed. Munr. — Jaffe no. 80G. — Durch. IU, 89.; Ans. VI,
784) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 735) ceri. civit.: deest: 1IU11
’■ -tsecuri“s : lcoI)ca: Pan. 739) barbarici hostis : Ans'. ’ 740) Codd. coli. o. Burch.Aus. 'ho Pan. 741) Codd.
742> Co?d- eJ eoeplaaopumque: Burch.Aus. ho Pan. 743) Codd. coli. o. Turrecrem. Ans. ; Bellitransis: Burch. ■ liollitranenais :
G ' Jvo Pan. 745) locum: ortg. 740) Arenato : AB: Arenatarum : CEQH Edd. Bas. Lugid. ; Arenatam : D ■ quem Harcnsta dicunt-
torr. . qu Harenata dicitur : ortg.; appellatur Kenati : Bttrch. Ico Dccr. Pan. 747) Codd. ct Edd. coli. o. 748) AD Turrecrem orin Bmch /m 7W P™ ' ««( I;
ab: ortg. Ans. Jvo Beer. 750) aolcmnitatum dierum: ho Pan. 751) festa: otig.; festorum: Burch Ico Decr - deest- ho Pan ’ 75a) m-na '
valet: Alt 754) Ex pseudosgttoio Pholtma hab. ao. 879. - c/. Berard. I, 407) - ho . VII, 149 5 } aurgerc: DhQE ASCDF-
585
586
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. OUEST. I. c. 45-4S.
C. XLV. Episcopus, qui causa humilitatis monachus
efflatur, ad pontificatum redire non ualet.
Hoc nequaquam apud nos habetur, ut quicumque de
pontificali ordine ad monachorum7551 descenderit uitam
ulterius possit ad755 pontificatum reuerti. /tem757 : §. 1. Pre-
cepit sancta sinodus, ut quicumque de pontificali dignitate753
ad monachorum uitam et penitentiae7595 descenderit73» lo-
cum, nequaquam7310 ad pontificatum resurgat. Monacho-
rum enim uita subiectionis uerbum habet et discipulatus702
non docendi, uel presidendi, uel pascendi alios.
Gratian. . Hoc ad pemtentiam agendam, non ad quietem
seruandam quibusdam conceditur.
Unde Liberius Papa scribit omnibus Episcopis, [ep. II.]703:
C. XLVI. Pro infestationibus malorum non licet episcopo 701
susceptum 705 a gregem relinquere.
Suggestum ,co nobis est, quod pro preteritis laboribus
et infestationibus nonnulli uestrum assignatas707 sibimet
et703 a Deo conmissas relinquant709 plebes et in futurum7705
plures relinquere uelint ecclesias eas, quas tueri debent, et
pro ouibus sibi conmissis laborare negligant, et monasterio-
rum se quieti771 tradere7720 festinent, et uacationem773 ab
episcopatus laboribus eligere, et silentio atque otio uitam
ducere 77Jd magis appetant, quam in his, que sibi conmissa
sunt, permanere, dicente Domino775: „ Beatus qui perse-
uerauerit usque in770e finem." Unde777 namque est beata
perseuerantia, nisi de uirtute patientiae? quoniam secun-
dum apostolicam773 predicationem, „ omnes, qui uolunt779
pie in Christo uiuere, persecutionem patiuntur." Ideo730,
fratres karissimi, non uos afflictionum amaritudo a pio men-
tis uestrae proposito coartet731 recedere. Considerantes7327,
quanta 783 £ pro absolutione nostri 731 h et liberatione crea-
tor735 noster dominus ac730i redemptor pertulerit, quibusue
se contumeliis afficiendum tradiderit, ut nos a uinculis737
potestatis dyabolicae liberaret. Attendite itaque uobis et
omni gregi733, in quo uos Spiritus sanctus constituit episco-
pos regere ecclesiam Dei, quam acquisiuit proprio sanguine,
ut non sit qui uos decipiat aut seducat739 in790 subtilitate
sermonis, ut plebes uobis conmissas relinquatis, et alicui
propter obprobrium791 malorum hominum793 quieti uos
tradatis, ut793k uos solummodo saluetis, et filios orphanos
relinquatis.
C. XLVII. In persecutionibus episcopus ecclesiam suam
non deserat.
Item Nicolaus 7911 Unifredot^b Moriensis 790 0
ecclesiae Episcopo 797.
Sciscitaris itaque per Galdagarium793'1 presbiterum,
utrum, cum a Normannis episcopio7990 depelleris80^7, debeas
de cetero in monasterio conuersari601. In quo scias, frater
karissime, quia802e, si perniciosum est proretam in tranquil-
litate nauim deserere, quanto magis in fluctibus? Ubi non
dicimus, quod persecutorum non fugiamus (maximeque3035
paganorum) insidias, cum ad tempus seuiunt301, et ob mul-
titudinem delictorum nostrorum nocendi facultatem diuini tus
assccuntur, presertim cum eis prodire ultro non debeamus,
et multos prophetas, et apostolos, ipsum quoque 3051 Domi-
num300 huiusmodi fugisse insecutores luce clarius constet,
sed quod precipue nos, qui tamquam arietes ducatum gregi-
bus prebemtts, imo qui et horum pastores sumus, Deo au-
ctore cum eis in periculis pro uiribus persistere pro certo
conueniat, et cum tranquillitas reddita diuina fuerit pietate,
sopitaque furentium infestatio807, mox gregem requirere308,
in»ook unum colligere, et eius310 animos celestis patriae pace
ac potissimum securitate predicata sursum erigere debe-
mus311. Et tamdiu super eorum cautela oportet nos esse
sollicitos, ut, si Dei iudicio presentis temporibus commoda
fortassis amittunt, futurae uitae sperent se gaudia absque
ambiguitate percipere sempiterna.
C. XLVIII. Non est reprobatio, sed uirtutissi 2 probatio
bonorum aduersitas.
Item Gregarius [lib. VII. epist. 126. ad Recaredtim
Regem.] 313
Aduersitas, que bonis uotis obicitur, probatio uirtutis
est, non811 iudicium reprobationis. Quis enim nesciat, quam
prosperum fuit quod 13. Paulus apostolus predicaturus ad
Italiam ueniebat815, et tamen ueniens naufragium pertulit?
Sed tamen81®1 nauis cordis in maris fluctibus integra stetit.
IX. Pars. Gratian. Hoc tuncsl7 5 seruandum intelligitur,
quando inter subditus aliqui inueniuntur, quibus prelatorum uita
proficiat 813, quando ne c819 specialiter prelatus queritur, nec per
alios tuta potest esse ecclesiae salus, ne, si deserere incipiat qui-
bus prodesse potest, dicatur de eo: „ Mercenarius^'-0 autem, et
qui non est pastor, cuius non sunt ottes propriae, uidet lupum
uenientem, et dimittit 321 0 oues et fugit.'1 Cum uero specialiter
queritur, fugiat exemplo Christi, qui a facie Herodis fugit in
Egiptum; fugiat exemplo Pauli, qui a fratribus per murum sub-
missus est in sporta822. Unde Augustinus6-3* ait: „ Fugiat
minister Christi , sicut Christus 331 8 in Egiptum fugit; fugiat
quiSSoe specialiter queritur, dum per alios firmatur6'Mt ecclesiae
salus." Hinc etiam ait327 discipulis &liB: ,,6'i329 uos persecuti
fuerint in unam duitatem 830 •>, fugite in aliam." Hinc etiam
idem abscondit se, et exiuit de templo, quando Iudei tulerunt
lapides, ut iacerent in eum. Hinc etiam Augustinus 831 ait de
eodem in Psal. 3:12 54.: „Ecce elongaui fugiens 833 illud
tangit, quod uitabal^1 persequentes, ut occasionem irae demeret,
et manebat in desertis orans, in quo docebat nos in secreto con-
scientiae quiescere 8"k) cum a malis premimur." Cum uero non
prelatorum lanium, sed totius ecclesiae salus queritur, fides 830
inpugnatur, necesse est, ut ex aduerso ascendant, et in die belli
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 45. a) monachorum, id est poenitentiam b) ad poenitentiae c) nequaquam iam —
c. 46. a) suscept. : deest b) futuro c) contradere d) degere e) ad f) considerate g) namque quanta h) nostra
i) creat, dominusque et red. k) et ut — c. 47. a) Nic. Papa b) Humifrido c) Morinensis d) Guldagarium e) de
episcopio f ) depellaris g) quod h) maxime i) ipsumque (quoque : deest) k) et in — c. 48. a) tamen : deest b) etiam
c) deserit d) ipse Christus e) et qui f) firma est g) Dominus discip. h) una ciuitate i) Christus vitabat k) orare et
quiescere
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLVm. * Unde Augustinos: Multa in liac disputatione citat
Gratianus ex Augustino, quorura sententia quidem apud illum habetur, sed
verba ipsa sunt in glossa ordinaria locis indicatis. De hac vero quaestione,
quando liceat episcopo recedere ab ecclesia sua, disserit beatus Augustinus
epist. ISO., Honorato episcopo scripta.
75G) in: Edd. coli. o. 757) in: ADDEGH hic nonts incipit canon, in DEII cum
769) relinquunt: EQRorig. Pol)/c.;
sed deest in Codd. origin. 772) Codd. coit. o. Coli. tr. V. 7
775) Matth. c. 10. 776) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrcm.
760) ideo — - — ” - J-
Edd. coli.
deat:
coli.
773) vagationem: orig.; vacationem: Codd . origin. 774) Codd. et Edd. coli. o. Cod. Dst origin. Coli. tr. P.
mia Coli tr P Pohtc. 777) Unde . . . patiunt.: deest: Polyc. 776) II. Tim. c.3. 779) votuerint: orig.
602)
Coli . tr. P. 806)
caa. 48. 812) veritatiB
5J5) C. 27. 816) Loaa. ti jxiu. cvtt. v. *»*•/ • , , • . .
mj dimittit: BCQ; in DFabbreviatum cst i. utJMupn »s3usai ut™"Wi|el<Mt q.__ ABEF0H
!*• *• 8’ SOlJ infestationo: /.^!/ » ) perqm .- . 599 < 4 ix. Ed. Ataur. — Jaffe no. 1273. — S14) add.: est: AB: non Indicium : COrr.
f&em tuee: Ap totum tunc: EGH 818) proficit: AB 819) vero: EK 820) loann. c. 10. 12.
J „ty?.lL„i'ne™e at utrum legerint dimittit an deserit. S22) sportam \EQ1I SIS) Glos,* ord,n. ad c. 11. .II. ad Cor
... ■ ; ,2;; „ ‘ 82SW& 8-<b') ii. 827 ) ABEFGH 828) discipulus : EOH 8291 Atnttti. c. 10. c. 23. 831) ABUF/f
882ii Zf&t' « 833J ' 01 “ -“o : ^ «"”• : C ^ C°M' cM
°SC) add.: et: CB
decreti sf.cunda TARS CAUSA VII. QUEST. I. n. C. I
r>88
se ipsos murum**' obfonant pro domo Domini, animas 888 suas
ponant pro ouibtis suis, ut exemplo suae passioni» accendaiUquns
sermone doctrinae diutius confirmare non ualent. Et hoc qui-
dem de manifestis persecutionibus. §. i. Est et aliud aenus per-
secutionis, quo 810 m Apostolus laborabat M1, dicens ,, Quis
infirmatur, et eqo non infirmor f quis scandalizatur , et ego non
urorf etc."3*3 Hinc etiam*** n Aiigust.3*3 in Psal. ioi.: ,, Ossa,
id est 846 fortes, quorum frixorium sunt qui scandalizantur ; tan-
tum frigitur 8470 bonus qua. itum amat.“ Hinc idem 8,18 m
Psal. 30.: „ Irascitur itistus peccatis9*9? palearum, non tamen
odit, in quo exstingueretur oculus; et 850 'l t lenter pro interioribus,
que turbantur, quando nec corripi possunt inpii, quibus non
clamat, quia defecit 854 in dolore uita, uidens non proficere quod
predicat .“ §. 2. Hinc idem i»*Wr Psal. 69. utrumque 8535 genus
persecutionis distinguens 351 : „ Vox contribulatorum3331 Christo,
id est martirum, inter passiones periclitantium, sed de capite
presumentium. Cum illis 366 nox omnis iusti, cui ex karitate
habundans iniquitas 857 11 Christianorum est passio, ut Loth cor-
poralem persecutionem a nullo in Sodomis sustinuit, sed a malis
eorum3336, cum quibus habitabat. Est ergo persecutio iusti, uel
a leone in inpetu, uel a dracone in insidiis, unde omnes clament 858 :
Deus in adiutorium meum intende.“ 3. Cum autem a366w
viciis subditorum prelatus affligitur, aliquando omnium est una
et insanabilis 861 * obstinatio, aliquando inveniuntur mali bonis 862
admixti. Quando boni simul cum malis habitant, non sunt de-
serendi boni propter malos, ne peruerse malos euitando vinca-
mus363 quos fugimus ad gehennam, sed potius mali tollerentur
propter bonos. Unde Gregorius331: „Abel esse rennuit quem
Cain malicia non exercet;11 ferrum quippe nostrae mentis ad acu-
men non potest pervenire363 ueritatis, nisi hoc alterius eraserit
lima prauitatis. Hinc etiam Augustinus366 : „Tu bonus tollera
malum etc.li infra361, de tollerandis malis, in prima causa**
hereticorum. Hinc366y idem ait366: ,, Maius malum in separa-
tione bonorum conmittimus, quam in coniunctione malorum
fugimus. §. 4. 870 z Tali non inputat Deus peccata sua, quin non
fecit ; aliena311**, quia non approbavit ; negligentiam31-"3, quia
non tacuit ; superbiam313 cc, quia in unitate permansit Hinc
idem in Psal. 5 4. 874 : „Qui$ dabit michi pennas sicut columbae3
non 31366 sicut coruo. Columba a molestiis 316 querit anulare, sed
non dilectionem amittit, et311 semper gemit. Sic313 bonus utt/l
se separare corpore, non amore, ab his, quibus non potest pro-
desse. §. 5.s,8ec Sed aliquando ligatur non uisco cupiditatis,
sed cura e> offitio, ut deserere non possit336 {r. Tunc dicat:
„„ Cupio331 dissolui, ct esse cum Christo: Sed manere 339 ee ne-
cesse est propter uos: “ “ et sic est meritum ex desiderio. §. 6.
„ ,, Ecce333 elongaui fugiens," “ non loco33*, ne rumpatur lar itas
bonorum, ne perdat33ihh exercitium malorum, quos Deus ad-
miscet, ut ludam apostolis ,“ quem336 quamuis sciret furem 331
esse, tamen ad preaicandum misit, et ei eucharistiam dedit, do-
cens, in ecclesia 333 tollerari malos, nec obesse bonis consortia
malorum. Quando uero otnnium subditorum est obstinata ma-
heia, nec prodest eis prelatorum presentia, tunc etiam corpore
licet ab eis recedere, ne et illorum nequicia semper in deterius
proficiat, ct isti quidem339 fructum amittant396, quem de aliorum
m ofretu possent invenire. Sic II. Benedictus deseruisse legit, lr
quos in necem suam unanimiter viderat conspirasse.
Hinc etiam B. Gregarius Petro Diacono interroganti,
.• n/»/ fm.icmtum ncnrreret
C XLIX. Quando 898 liceat prclatis subditos deserere, uel nun.
Ibi adunati equanimiter portandi sunt mali, ubi inue-
niuntur aliqui, qui adiuuentur boni. Nam ubi omnimodo8»8
fructus de bonis deest, fit aliquando de malis labor super-
uacuus, maxime si e uicino causae suppetant884, que fructum
Deo ualeant ferre meliorem. §. 1. 88811 Sepe agitur in animo
perfectorlim quod silentio pretereundum non est, quia, cum
laborem suum sine fructu esse considerant888' in loco8»7*!
alio cum fructu ad laborem migrant. Unde ille quoque888
egregius predicator888, qui dissolui cupit888 et esse cum
Christo, cui Christus est uiuere et mori lucrum, nui cer-
tamina passionum non solum ipse appetiit, sed ad tolle-
randa hec etiam881' alios accendit, Damasci888 persecu-
tionem passus888, ut potuisset8047 euadere, murum, funem
sportamque quesiuit, seque latenter deponi uoluit. Num
quidnam885* Paulum mortem timuisse dicimus, quam se888
ipse887 pro Iesu amore testatur appetere? Sed cum in eodem
loco minorem sibi fructum adesse conspiceret, grauem ad
laborem se alibi cum fructu seruauit; fortis enim808 Dei
preliator teneri intra claustra noluit, certaminis 988 campum
quesiuit.
Gratian. Multorum 810 auctoritatibus apparet, quando uiuen-
tibus episcopis alii possint911 substitui, ct quando non.
QUESTIO n.
GRATIANUS.
Quod autem iste ualeludiue recepta suam repetit1 a cathe-
dram, nulla auctoritate ratum habetur. Celebrationem uero
sacrificiorum, si causa infirmitatis dimiserit, ualitudine recuperata
excqui non prohibetur.
Unde Alexander II. scribit Gebonardo Iuuauiensi
A rchicpiscopo 8 a :
C. 1. De quodam presbitero, qui caduco morbo laborabat.
In litteris tuis continebatur sic: Hic clericus ordinem
habet presbiteri Jb; sed quia caduco morbo laboratj et ipsi
hoc in presentiarum agnouimus, non ausi fuimus sibi conce-
dere4 ut offerret5 uel missam celebraret. Quia uero languor
non in8 culpa est, super hac re auctoritatis nostrae decreto
consulendum7' deliberauimus. Consulimus8 itaque, ut, si
frequenter hoc morbo tangitur, ab oblatione et missarum
celebratione omnimodis88 prohibeatur. Indecens enim est
et periculosum, ut in18 consecratione eucharistiae morbo
uictus44 epilentico12' cadat. Si uero Dei misericordia con-
ualuerit, quandoquidem48 non culpa, sed infirmitas est in
causa, eum sacrificare iam non interdicimus.
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 48. 1) et animas m) in quo n) et.: deest o) enim frigit, p) pro peccatis q) et: deest
r) ait m s) utrumque hoc t) tribulatorum u) iniq. etiam v) factis eor. w) a: deest x) insatiabilis y) Hinc: deest
2) Et infra: §.4. aa> non aliena bb) non neglig. cc) non superb. dd) non ait ee) Et infra: §. 5. ff) possit nisi solvatur.
Quod si non solvitur gg) manere in carne hh) perdatur - c. 49. a) in: deest b) Et paulo post : Saepe c) considerent
d-j locum alium e) et f) posset g) Numquid - Quest. II. a) possit repetere — c. 1. a) Vivariensi b) presbyterii
c) consulendo d) modis omnibus e) epileptico ' r
NOTATIONES CORRECTORUM.
**ln prima causa: Indicat causam 23., in qua primum de haereticis ex proposito agitur, qui moa citandi habetur etiam l.q.7. X ««sario et alibi.
589
590
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VII. VIII. QUEST. I. c. 1—4.
C. II. A regimine ecclesiae suspendatur qui in terram «
frequenter eliditur.
Item Gelasius Papa Rustico et Fortunato EpiscA »
. . «T/d® ,Fo.ropop.ulensis17 ecclesiae clerici una cum Sa-
bino1®» et Pelagio laicis 19 b propria suggestione reserarunt20
presulem suum graui quadam necessitate uexari, cuius eum
dicerent incursione frequenter elisum. Quod ne scandalum
fidelibus umeretur ingerere, et ecclesiam Dei ubique posi-
tam hac offensione turbare, precipue cum« eodem ipso22
uolente huc se perrexisse firmarent, ad dilectionem uestram
scnpta direximus, ut ecclesiae, cuius rector tali casu tenetur
astrictus, uisitationem congruam redderetis 23 c. Verum
quia nunc idem ipse uenit huc21 pontifex, falsaque25 omnia
de se iactata disseminat, sub diuini contemplatione iudicii,
uestraeque conscientiae estimationisque^®^ respectu} rerum
fide sollertissime perquisita, scilicet22 si aliquando’ uel in
domo, uel in processione, uel in alio quocumque loco pro-
batur repente collapsus, uocesque dedisse confusas, et spu-
mas ore iactasse, quanta fieri potest examinatione queratur.
Quod tamen28 sine non29 possit aliquorum factum30 testifica-
tione firmari31 siue numquam contigisse dicatur, non putan-
dum est posse sufficere, sed certum manifestumque docu-
mentum, quia32 de tanta re non segnius agendum est. Faciat
rem tua dilectio, frater Rustice, sui moris, et aptam magno
pontifici, ut eum uel33' triginta* diebus tecum esse consti-
tuas, eumque carnibus indifferenter uti necessaria proba-
tione conpellas.
CAUSA VIIJ.
GRATIANUS.
In extremis 1 agens quidam episcopus successorem sibi ex
testamento 2 instituit; inde suorum amicorum patrocinio in eundem
episcopatum eligitur; post electionem pro indempnitate ecclesiae
canonicis iuramentum prebuit; accusatur de symonia, tamquam
munus ab obsequio prestiterit; ante tempus sententiae a clericis
suis derelinquitur ; sine litteris apostolici 3a ad ecclesiam suam
episcopus reuertitur. (Qu. I.) Hic primo*b queritur, an liceat
episcopo successorem sibi5 instituere ’1 (Qu. II.) Secundo, an
amicorum patrocinia in electiorye debeant conualescere ? (Qu. III.)
Tertio, an habendus sit symoniacus qui post electionem huiusce-
modi0c iuramentum canonicis prestafi (Qu. IV.) Quarto, an
liceat clericis ante sententiae tempus ab episcopo suo discedere ?
(Qu. V.) Quinto, jm sine litteris apostolici1 d debeat redire ad
propriam ecclesiam f
archiepiscopo permisit adiulorem sibi statuere, qui ei defuncto in
plenitudinem 9 succederet potestatis. §. 1. Item ex uerbis Symachi
Papae dicentis: „Sil° transitus Papae inopinatus euenerit, ut de
sui electione successoris non possit ante decernere “ 11 * apparet,
quod episcopi successores 12 sibi instituere possunt. §. 2. Item
exemplo B. Petri illud idem probatur, qui B. Clementem sibi suc-
cessorem instituit.
Unde Iohanncs III. scribit Episcopis Germaniae et Galliae ,
[epistola unica, c. 3.]13:
C. I. Quod Petrus sibi adiutores asciuit Linum
et Cletum 14 ».
Si 15 Petrus princeps apostolorum adiutores sibi asciuit
Linum et Cletum, non tamen potestatem pontificii, aut1,!
ligandi aut soluendi normam eis tradidit, sea successori suo
Clementi175, qui sedem apostolicam post eum et potestatem
pontificalem tradente sibi B. Petro tenere promeruit. Linus
uero et Cletus ministrabant exteriora; princeps autem18
apostolorum Petrus uerbo et orationi instabat190.
[PALEA.20 C. II.
Unde ipse Clemens in epistola ad Iacobum lero-
solomitanum missa inter cetera scribit, quod Petrus adhuc
uiuens Clementem in episcopum elegit21:
„Simon Petrus in ipsis diebus, quibus uitae finem sibi
presensit22, apprehensa manu mea repente consurgens23, in
auribus totius ecclesiae hec protulit uerba : Clementem hunc
episcopum uobis ordino, cui soli meae predicationis et do-
ctrinae cathedram trado, quem pre ceteris expertus suin
Deum colentem, homines diligentem, castum21, discendi25
studiis deditum, sobrium, benignum, iustum, patientem, et26
scientem ferre nonnullorum etiam ex his, qui'-’7 in uerbo Dei
instituuntur, iniurias.]
Gratian. Sed in Antioceno Concilio hoc omnino 28 fieri
prohibetur in quo [c. 23.] sic statutum legitur30:
C. III. Episcopus successorem sibi constituere
non debet 31 ».
Episcopo non licere decernimus325 pro33 se alterum31
sibi successorem constituere, licet ad exitum uitae35 per-
ueniat. Quod si tale aliquid factum fuerit, irritum sit30
huiusmodi37 constitutum. Seruetur autem ius ecclesiasticum,
id continens, non aliter oportere fieri, nisi cum sinodo et
iudicio episcoporum* et electione clericorum3®0, qui post
obitum quiescentis potestatem habent eum39, qui dignus ex-
titerit, eligere et40d promouere.
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem episcopo successorem sibi instituere
liceat, ex uerbis Zachariae Papae ® conicitur, quibus Maguntino
C. IV. De eodem 11 .
Item ex Concilio Martini Papae, [c. 8.] 12
Episcopo43 non liceat44 ante finem uitae alium in loco
suo constituere successorem. Si quis autem hoc45 usurpare
temptauerit, talis46 constitutio irrita erit. Non ergo aliter
EDITIO ROMANA. •
Causa VII. Quest. II. c. 2. a) Sabino episcopo b) et laicis c) reddatis d) existimationisque e) vel : deest —
Causa VIII. a) apostolicis b) primum c) huiusmodi d) apostolicis — Quest. I. a) decernere etc. — c. 1. a) ascivit,
sed Clementem successorem b) sancto Clem. c) insistebat — c. 3. a) Episcopo . . . licet b) decem. : deest c) et elect.
cler.: deest d) elig. et: deest
NOTATIORES CORRECTORUM.
Quest H C II * Trieinta- In duobus vetustis codicibue legi- I Gratiani etiam manuscriptis sequebatur: et electio» c clericorum, quae «mit
tnr: octuaginta 33 8 expuncta, quia neque in originali, neque apud ceteros collectores leguntur.
Causa vm' Quest. I. C. III. * Episcoporum: In codicibus I
Causa VII. Quest. II. can. 2.
Minturnensi et Rustico Foiiunato Fulginat,
BCDF 17)Foropopulienai8: EOH; Foropopili»
p- 19) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig. Coli tr
Turrecrem. orig. Coli. tr. P. 24) huc: deest:
31) flra«2“jLfln32)n^d: £ffkSl33) Codd^lu^EdTBMltfiaArffiCorrKtores erraaruut, annotat, te* in duobus utnetis codiabus octuaginta U<ji; cum I.XXX
m 3) .* te.t.-. dr«<: AB 8) Codd. coli. o. - Con. 4) ABEGH; hie: dent: EGH ; hic primo: deest: CF 3) add,
a* * ..a .. i > ° i. . n\ ju n • Prtrv
*•; uaes. ui, 01. j muiprci. • y ... . e. £Qf[ 3^ esso: oru.
35) per: 4ws. IvO W)alt.: f Tfff’ »» „ rltrrrcrem 11 can. 4. 41) de eod. : deest, et cau. cum super, connwctus est: C 42> idem canon
'tEdd. coli. 0 39) eum: deest: Ah,. 40) Codd. Xcspaon.i" Ico Decr. V. 303. (ut «p. Bnrcb.); Coli. tr. P. II, 47, 8.; folyc. II, 18, r. (ut
« enterpret. MaOini Bracar. a,,. Brun» II .45.; - <*• 187, £ gj, 4 5/i0c: deest: lloCoU.tr.fi. 40) Illa: leo
UP- Bureh.) 43) episcopum: ony. Hisp. Jmrch. Coli. 1,ce 1
m
MU DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VIII. QUEST. I. c. 5-9-
ficti oportet, nisi cum consilio47 et judicatu48 episcoporum,
oui post exitum prodecessoris49 potestatem habent6* dignum
eligere.
C. V. De eodem.
Item Ylariut Papa [in Synodo Romana, c. 5.]®1
rierique sacerdotes in mortis confinio constituti in52
locum suum feruntur alios designatis nominibus subrogare,
scilicet ut non53 legitima cxpectetur electio, sed defuncti
gratificatio54 pro55 populi habeatur assensu. Quod quam
grane sit estimate Ab58 uniuersis acclamatum est: Hec
presumptio numquam fiat. Que Dei sunt ab homine dari
non possunt.
C. VI. Dc eodem.
Item leronimus [ad Titum, c. i.]59
Moises amicus Dei, cui** facie ad faciem locutus est
Deus, potuit utique successores*1 principatus*2 filios suos
facere, et posteris propriam relinquere dignitatem ; sed ex-
traneus de alia tribu eligitur Iesus®3, ut sciremus, principa-
tum in populos*4 non sanguini deferendum esse, sed uitae.
Ac*5* nunc cernimus plurimos** •> hanc rem beneficium®7
facere, ut non querant eos®8 in ecclesia columpnas erigere®9,
quos plus cognoscant7* ecclesiae prodesse, sed quos uel ipsi
amant, uel quorum sunt obsequiis deliniti71, uel pro quibus
maiorum quispiam rogauerit, et (ut deteriora taceam) qui72
ut clerici fierent muneribus inpctrarunt73.
C. VII. De eodem 74.
Item Innocentius Paparii, [in Concilio Romano,
c. 1G.7®.
Apostolica auctoritate prohibemus, ne quis ecclesias et77
prebendas, preposituras, capellanias78, aut aliqua ecclesia-
stica offitia hereditario iure ualeat79 uendicare aut expostu-
lare presumat. Quod si quis inprobus aut ambitionis reus
attemptare presumpserit8*, debita pena mulctabitur et po-
stulatis carebit.
Gratian. His omnibus auctoritatibus prohibentur episcopi
successores sibi instituere. Sed aliud est de sui successoris ele-
ctione cum fratribus 81 deliberare , et&2n aliud est33 ex testamento
tamquam suae dignitatis heredem sibi querere. Illud fieri per-
mittitur: hoc autem penitus prohibetur. Illud autem B. Petri 8411
ab illis ualet in argumentum assumi , qui tales sibi substituunt,
qualem sibi successorem B. Petrus questui t. Verum, quia oflitium
non uitae, sed sanguini cepit deferri, atque ad episcopatum tales
quisque 85 successores sibi querere cepit, qui uel odiosi populis 8®,
vel a plebe docendi invenirentur, sacris 57 c canonibus constitu-
CS(t ne quisquam sibi sui ofjitii querat successorem, setl
populi electione queratur qui eorum utilitati digne deseruiat, qui
illorum 89 utilitatem, non sua lucra querat, qui Christo semen
velit suscitare, non sibi divitias congregare. Quod qui facere
contempserit iure ab ecclesia repudiatur^ .
t'ndc Auaustinus in libro contra Manichcosm *,
[lib. XXXII. c. io.]92*:
C. VIII. Qui sibi et ecclesiae33 prodest utroque pede cal-
datus intelligitur.
II. Pars. Olim iussus94 est frater premortui95 fratris
uxorem ducere, ut non sibi, sed illi suscitaret sobolem, eius-
que nomine uocaret quod inde nasceretur. Quod si recusaret,
disculciatus uno pede conspui solebat in facie-1 Nunc
euangelii quisque predicator ita debet in ecclesia laboraie97,
ut defuncto fratri, id est Christo, suscitet semen, qui pro
nobis mortuus est, et quod suscitatum fuerit eius nomen ac-
cipiat. At uero qui electus ab ecclesia ministerium euangcli-
zandi98** rennuerit, ab ipsa ecclesia digne meritoque99*
contempnitur. Qui enim et sibi prodest, et ecclesiae, bene
intelligitur utroque pede calciatus. Unde illud1**: „ Quam 101
speciosi pedes euangelizantium bona.“ 102,1 Qui autem1*3
lucrandorum curam refugit aliorum, discalciati 104 illius noni*5
figuratum1** significauit107*, sed in se inpletum portauit1081
obprobrium.
C. IX. Locus regiminis sicut desiderantibus est negandus,
ita fugientibus est offerendus.
Item Gregarius in Registro, [lib. VI. epist. 5. Cyriaco
Episcopo. 1011
In scriptis1101’ ucstris uos magnopere requiem quesisse
narratis, sed per111 hoc ad pastoralem sollicitudinem uos112
congrue uenisse ostenditis, quia, sicut locus regiminis deside-
rantibus negandus est, ita fugientibus offerendus. Et sicut
scriptum est: „ Nec 11:1 quisquam sumit114 sibi honorem, sed
qui uocatur115 a Domino11®* tamquam Aaron,“ et rursus
idem egregius predicator dicit: „ Si unus117 pro omnibus
mortuus est, ergo118 omnes mortui sunt: et pro omnibus
Christus mortuus est, superest 119 J ut,2*c qui uiuunt non iant
sibi uittant121, sed ei, qui pro ipsis122 mortuus est et resurre-
xit,“ et pastori sanctae dicitur 123 ecclesiae: „Simon Iohannis
amas me? Pasce oues meas.“ Ex quibus uerbis colligitur,
quia si124 is, qui ualet, omnipotentis Dei oues pascere
rennuit125, ostendit se pastorem summum minime amare.
Si enim unigenitus Patris pro explenda utilitate12® omnium
dc secreto Patris ad publicum nostrum egressus est, nos
quid dicturi sumus, si secretum nostrum127 preponimus utili-
tati proximorum ? §. 1. Quies itaque nobis et1281 ex corde
appetenda est, et tamen pro multorum lucro aliquando post-
ponenda. Nam, sicut toto desiderio debemus occupationem
fugere, ita si desit ciui predicet129, occupationis onus libenti
necesse est humero120 subire131. Quod ex duorum prophe-
tarum opere docemur, quorum unus predicationis offitium
uitare conatus est, et alter appetiit. Nam mittenti se Domino
EDITIO ROMANA.
Causa II. Quest. I. c. 5. a) aestimate. Atque ideo*, si placet, etiam hanc licentiam generaliter de ecclesiis
auferamus57, ne, quod turpe dictu est, homini quisquam putet deberi quod Dei est. — c. 6. a) At b) plures — c. 7.
a) et: deest b) Petri apostoli c) idcirco sacris d) statutum — c. 8. a) Aug. contra Faustum Manichaeum b) faciem
c) merito digneque d) pacem evangelizantium bona e) significabit f) portabit — c. 9. a) Greg. Papa in Regesto
b) scripturis c) Deo d) superest: deest e) ut et f) et: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Atque ideo: Haec usque ad versic. : Ab universis, addita sunt ex ipso concilio, Anselmo, Polycarpo et Ivone.
C. VIII. # Hic verba B- Augustini et in summam redacta, et interdum mutata sunt, quod aliis etiam locis est adnotatum.
** E v angeli zan di: Sequebatur in vulgatis: et baptizandi, quae sunt expuncta, quia in inanuscriptis uon leguntur, sicut neque in originali.
Causa VIII. Quest. I. can. 4. 47) concilio: AB Edxl. Bas. lVw. I. Lugd. I. Pav. 4S) iudicio: CDEFGH Edd. coli. o. Burch. Iro Pol/fc. 49) praeces-
soris: oria. Hisp. Burch. Polyc. 50) hab. ordinare quem dignum elegerint: orifj. Hisp. || can. 5. 51) hab. ao. 4C5. up. Thiel p. 1G2. no. 4. — Jaffe post no. 334. —
Reg. Appdx Ifl, 15. (can.: praeterea nova: can. coutiu.); Aus. VI, 56. (60. can.: denique nonnulli episcopatum); ho Decr. V, 104. (can.: praeterea frater);
PohfC. U, lS, 3- 52) in: deest: ho 53) non: deest: AB 51) gratificati populi: Hisp. 55) pro: deest: Ans. 56) Codd. et Edd. coli. o. Poli/c. 57) finit canonis:
ho 58» ib. no. C. : haec in Coli. Hisp., ap. Reg. ct Ans. desiderantur || can. 6. 59) ad Tit. c. 1. r. 5. no. 694. ed. Mignc. 60) Exod. c. 33. 61) successorem: AB
62) add.: sui: EGH 63) add. : scilicet: Iosuae: Ed. Bas.: i. e. Iosuae: Edd. rell. 64) populum: AB; populo: Edd. coli. o. pr. Lugdd. 65) ABCDF 66) Codd.
et Edd. coli. o. orig. 67) beneficio: Edd. coli. o.pr. Lugdd. II. III. 68) ndd. : qui possunt ecclesiae plus prodesse et: orig. 69) eligere: DEGH 70) cognoscunt: AD
71) obseq. et editi deliniti: EGH 72) quod: AB 73) impetrant: Edd. coli. o. pr. Par. Lugdd. || can. 7. 74) in F can. deest, et manu poster, aetat in marg. scripta
est; nullus clericorum ecclesiastica iura hereditario iure presumat expetere: AB; ecclesias, prebendas et ecclesiastica officia hereditario iure non vendi-
cari: C; i)c eod.: deest, it can. cum superiori coniunct. est: EGH 75) Papa: deest: ABC 76) hab. no. 1139. ap. Mansi XXI, 530. — Jaffe post no. 5681. — •
Eadem ab Jnnocintio iam pridem edita fuerant in Cone. Remensi c. 15.; — ho Pan. VIII, 152. 77) aut: EGH; deest: orig. ho 78) capellas: C Coit. Ivo; add.:
et: AB 79j val.: deest: ho 60) praesumat: ib. 81) confratribus suis: AB 82) Codd. coli. o. 83) est \ deest: ABEGH 84 ) Codd. coli. o. 85) quisquam : EGH
86 }add.: a: AB 87) ABCDF 88) Codd. coli. o. pr. /^(institutum) 89) eorum: AB 90) repudietur: ib. || can. 8. 91) Codd. coli. o. pr. AB (monachos) 92)/i5.32.
c. 10. EI. Manr. 93) add.: dei : EIH 94) De uter. c. 25. 95) post mortem: EGH 96) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. 97) add. : praedicare aivo: EGH 98) add. : et
baptizandi: Edd. coli. o. eic. Arg. Bas. 99) Codd. coli. o. 100) add.: et: AIi 101) Esa. c. 52. v. 7. 102) ABCDF Edd. Arg. Nor. Ven. I. II. Par. 103) enim :
EGH 104' dccalciati : ABD 105) add. : solum : EGH 10G) figuram: ABEGH 107) Codd. coli. o. pr. C (signatum figuravit); — Tnrrecrem. 108) Codd, coli. 0. il
c a u. 9. 109) Codd. coli. o. — Ep. 4. scr. ao. 597. 1. VII. Ed. Manr. — Jaffe no. 1082. — ho Dea . V, 350. Coli. tr. P. I, 55, 44. 110) ABCDF Corr. orig. ho Coli. ir. P.
111) propter: AB 112) vos : deest: Ico Coli. tr. P. 113) Heb. c. 5. v. 4. ; — ne: BEGH 114) sumat: ABEGH Edd. coli. o. 115) vocatus: EGH 11 U) AB DEGH
3 l7y II. Cor. c. 5. t'. 14. 15. 118) add.: et: Edd. coli. o. 119) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig.; et si hoc est superest: Edd. rell. Tnrrecrem. 120) Cmld. et Edd.
coit. o. ho Coli. tr. P.; ut hi: EGH 121) vivunt: EGH 122) eis: orig . 123) Ioan. c. 21. v. 17. 124) si: deest: AD 125) ronuorit: EOH 126) unigonilua pro...
humilitate: AB 127) nost.: deest: Coti. ir. P. 128 ) Codd. coli. o. pr. C — Coli. tr. P. 129) praesidet: EGH 130) animo : ho Coll.tr. P. 131) finis canonis; il.
593
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VIII. OUEST. I.
c. to— 15.
594
Ierenuas respondit135, dicens: „A, a, a, Domine Deusi»3,
nescio loqui, quia puer ego sum." Et cum omnipotens
Deus personam ad predicandum131 quereret, dicens13»:
„ Quem mittam, et quis ibit nobis130?" ultro se Ysaias ob-
tulit, dicens: „Ecce ego, mitte me.“ En ab utrisque exterius
diuersa uox prodiit, sed non a diuerso fonte dilectionis 137
emanauitissg. Duo quippe sunt13» precepta karitatis, amor
Dei 140 h et proximi. Per actiuam igitur uitam prodesse pro-
ximis cupiens Ysaias offitium predicationis appetit111'. Per
contemplatiuam uero Ieremias amori conditoris i'- k sedule 1131
inherere desiderans, ne mitti ad predicandum debeat, con-
tradicit. Quod laudabiliter ergo unus appetiit111, hoc lauda-
biliter alter113 expauit; iste, ne tacitae contemplationis lucra
loquendo perderet, ille, ne dampna studiosi operis tacendo
sentiret. Sed hoc in utrisque est subtiliter intuendum, quia
et is, qui recusauit, plene non restitit, et is, qui mitti uoluit,
ante se per altaris calculum purgatum uidit, ne aut non
purgatus adire quisque 113m sacra misteria117" audeat, aut
quem superna gratia eligit 118° sub humilitatis specie superbe
contradicat.
C. X. Locus deiectionisu 9 in noto , dignitatis senipcr fl in
necessitate.
Idem in Moralibus [lib. XXXV. c. 13. ad c. 42. Iob.]150
Sciendum est summopere, quod obedientia aliquando,
si de suo aliquid habuerit 107 a, nulla153 est; aliquando1531', si
de suo aliquid non habuerit151, minima155. Nam cum huius
mundi150 successus precipitur157, cum locus superior inpera-
tur, is, qui ad percipienda hec obedit, obedientiae sibi uirtu-
tem euacuat, si ad hec158 ex759" proprio 100 d anhelat. Neque
enim se sub obedientia dirigit qui ad percipienda701' huius
uitae prospera libidini propriae ambicionis seruit. Rursum,
cum mundi despectus precipitur, cum probra adipisci et
contumeliae702 iubentur, nisi ex semet103f ipso animus101
appetat 105 s, obedientia sibi meritum minuit, qui100h ad ea,
que in hac uita sunt despecta, inuitus nolensque descendit.
Et jxailo superius 107 : §. 1. Obedientia108' uictimis iure pre-
ponitur, quia per uictimas aliena caro, per obedientiam uero
uoluntas propria mactatur 109k Quo170 contra ariolandi pec-
catum inobedientia1771 esse monstratur 172 m. Ex aduerso
ergo173" melius ostenditur quid de eius laude sentiatur. Si
enim „ quasi peccatum ariolandi171 est repugnare, et quasi
scelus ydolatriae1750, nolle adquiescere," sola est, que fidei
meritum possidet obedientia1'0 sine qua quisque infidelis
esse conuincitur, etiamsi fidelis esse umeatur.
C. XI. Quipreesse, non777 " prodesse desiderat 17S, non debet
episcopari.
Item Augustinus [lib. XIX. de ciuit. Dei, c. 19.]179
„Qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat."
Exponere uoluit quid sit episcopatus, quia nomen est operis,
non honoris. Grecum est enim, atque inde180 ductum181
uocabulum, quod182 ille, qui preficitur, illis1835, quibus pre-
ficitur, superintendit, curam eorum scilicet gerens181c;
oxono ; quippe135'1 intentio est. Ergo episcopos180*, si ueli-
mus, latine superintendentes187 possumus dicere, ut intelli-
gat non se esse188 episcopum qui preesse dilexerit, non
prodesse. Itaque189 a studio cognoscendae ueritatis nemo
prohibetur, quod ad laudabile pertinet otium. Locus uero
superior, sine quo regi populus non potest, etsi190 ita tenea-
tur atque administretur, ut decet, tamen indecenter191'
appetitur. Quamobrem otium sanctum querit karitas ueri-
tatis, negotium iustum suscipit necessitas karitatis, quam
sarcinam si nullus inponit, percipiendae atque intuendae
uacandum est ueritati; si autem inponitur, suscipienda est
propter necessitatem karitatis. Sed ncc sic omnimodo192
ueritatis delectatio 193 deserenda191 est, ne subtrahatur illa
suauitas, et obprimatur** iusta necessitas.
C. XII. Pro ingenio discentium doctor moderetur verba doctrinae.
Item Petrus 195.
III. Pars. Oportet eum, qui docet et instruit animas
rudes, esse talem, ut pro ingenio discentium semet ipsum
possit aptare, et uerbi ordinem pro audientis capacitate
dirigere. Debet ergo190" adprime esse eruditus et doctus,
inreprehensibilis, maturus197, pauidus, sicut ipsi probastis
fore Clementem hunc198 post me.
C. XIII. Qui omnibus preest singulos relcuare contendat.
Item eiusdem199.
Clemens tamquam200 omnibus201" preesse202 uolueris2031’
singulos, prout potueris201, iuua, et singulos releua, qui et
singulorum onus ac205c sollicitudinem portas.
C. XIV. Contra Christum faciunt qui gratiae996 (1, non meritis
gradum ecclesiasticum tribuunt.
Item leronimus [ad Titum, c. 1 . ] 207
Qui uos spernit me spernit. Ex quo manifestum est,
quod 208 5, qui Apostoli lege contempta ecclesiasticum gra-
dum non meritis209' uoluerint210 alicuius 211 d deferre, sed
gratiae212', contra Christum facere213, qui qualis in ecclesia
presbiter constituendus sit per Apostolum suum in sequenti-
bus executus est.
C. XV. Ad sacerdotium non eligatur, nisi qui ceteris et
sanctior et doctior211 habeatur-19*.
Item leronimus in libro Lcuitici 21°*.
Licet ergo Dominus de constituendo principe217 prece-
pisset, et Dominus218 elegisset, tamen conuocatur et2191’
sinagoga. Requiritur enim220 in ordinando sacerdote et 221
EDITIO ROMANA.
Causa VIII. Quest. I. c. 9. g) manavit h) Dei videlicet i) appetiit k) condit, sui 1) sedulo m) quisquam
11) ministeria o) elegit — c. 10. a) habeat b) aliq. autem c) etiam ex d) prop. desiderio e) accipienda f) se
g) haec appetat h) quia i) Obed. quippe k) mact. Tanto igitur quisque Deum citius placeat, quanto ante eius oculos
repressa arbitrii sui superbia gladio praecepti se immolat. 1) inobedientia dicitur, ut quanta sit virtus obedientiae
m) demonstretur (esse: deest n) igitur o) idololatriae — c. 11. al et non b) eis c) gerens; ini quippe super d) vero
e) non decenter — c. 12. a) ergo ipse praecipue — c. 13. a) qui omnibus b) te noveris c) et — c. 14. a) gratia b) eos
c) merito d) alicui e) gratia — c. 15. a) habetur b) etiam
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XI. * Episcopos: Apud sanctum Augustinum et Anselmum legi- C. XV. * In hoc et duobus sequentibus capitibus pro Origcno citatur
turi izntxnntiv. si retinnis, latine superintendere possumus dicere. B. Hieronymus, harum homiUarum interpres. Quod cur fiuri potuerit,
** Opprimatur: In originali est: ct opprimat ista necessitas, sed ob supra dist. 36. c. Si quis, est adnotatum.
glossam non est emendatum.
Causa VIII. Quest. I. can. 9. 132) Hier. c. 1. r. 6. 133) add.: ecce: Edd. roll. o. pr. Das. 134) add. : sibi : EGH Edd. coli. o. 135) Es. c. G. e. 8.
136) ex vobis: Kdd. coli. o. 137) dulcoris: AB 138) Codd. et Edd. coli. 0. orig. 139) sunt: deest: AB 140) Codd. et Edd. coli. o. 141) ABCDF Ed. Arg. orig.
142) Codd. coli. o. 143) ABDEFOH 144) appetit: CF 145) alius: Edd. coli. o. 146) ABCDF; quisquis: Ed. Bas.; add.: superbe: KGJI 147) Codd. et
Edd. coli. o. pr. H 148) CEFGH Edd. Arg. IVn. II. orig. || can. 10. 149) religionis: EOH 150) lib. 35. c. 14. no. 30. Ed. J faur. — 151) Codd. coit. o. pr. H
Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. ; habuit: H Edd. Arg. Bas. 152) nlchjl: AB 153) Codd. et Edd. coli. o. 154) habeat: orig. 155) add.: est: ABCD 156) huius
modi: ABCU; huiuscemodi : F 157) add. : id est: EOH 158) hoc : ABEGH 159) Codd. et 1-kid. coli. o. 160) ib. 161) Codd. roll. o. 11.2) contumelias: 7/;
contumelia: EG 163) Codd. coli. o. 164) anim. : deest: AB 165) Codd. e t Edd. coli. o. ICC) Codd. coli. o. 167) »6. no. 28. 168) Codd. ei Edd. coli. o. Tu rr cerem.
169) ib., cxc. Turrccrrm. 170) Quod : EOH Edd. coli. o. pr. Nor. 171) Codd. ct Edd. coli. 0. ; (obedientia: AB) 172) ib. 173) Co<ld. coli. o. 174) I. Beg. c. 15. v. 23.
17 b) Codd. coli. o. 176) obed. : deest: orig. || can. 11. 177 )Codd.colLo.; non prod. : deest: D 178) desiderant: DEFGH l79)Ans. VI, 33. ISO) inde: deest: DEFGH
181) dictum: DEGH; add.: est: EH 182) add. : est: EG 183) Codd. coli. o. Aus. 184) Codd. et Etld.coll.o. Ans. 185) ib. 186) imoxonein orig.: episcopi: Ans.
1*7) superintendere: orig. Ans. 188' esse: deest: ABCD 189) Ideo: EGH l90)scd: EG; si: II 191) Cotld. coli. o. orig. Ans. 192) omnino: CEOH
193) dilectio: EGH 194) desideranda: Edd. Lugdd.; deferenda (?): Ans. || can. 12. 195) ex ep. apocrypha Clementis, edita a Rufino; exstat etiam ap.
Pseudois.; — ap. Hinschius c. 13. p. 34. — JafftHO. IX. — 196) Codd. et Edd. coli. o. Tnrrecrem. 197) et mat.: CD: mat. impavidus: Corr. 198) add.: esse:
Pseudois. ; sed deest in Codd. Pseudois. {| can. 13. 199) item ex verbis eiusd.: C: it. ex eiusd.: F ; Idem ex eodem: EGH — ex eadem. — ap. Hinschius c. 16.
p. 35. — Jafft IX. — 200) si taniq. : CF Edd. coli. o. pr. Arg. 201) Codd. et Edd. coli. o. Pseudois. 202) prodesse: Pseudois. ; preesse: Cod. Dat Pseudois.
203) DCDEFU Edd. coli. o. pr. Arg.; volens: AH Ed. Arg. 204) poteris: JiEQH Edd. coli. o. 205) ABCD; ad: EG || can. 14. 206) BCDEGH 207) ad 'fit. c. 1.
i. 5. no. 694. Ed. Afigne. 208) Codd. coli. o. pr. D; quia: D Eda. coli. o. pr. Lugdd. II. ILI. 209) Codd. et Edd. coli. o. 210) voluerit: AB; voluerunt: KhXlH
211) Codd. coli. o. Edd. Arg. Nor. Yeu. I. II. 212) Codd. coli. o. 213) faciunt: C; add.: videntur: E<ld. coli. o. pr. Lugdd. II. III. || can. 15. 214) iu*tior: AH
215) Codd. coli. o. pr. F 216) ez hom. 6. Origenis ad c. 8. Levitici interprete Rufino no. 3. Ed. Afigne. 217) pontifice: orig. 218) et Dom. : drest: Edd. coli, o., ita
ut R. immerito a Corr. insert. esse censuerit. 219) ABCDF orig. 220) ergo: DEFGH Edd. roll. o. 221) etiam : Codd. coli. o. pr. AB
*>Q
Corpus iur. cau. Ed, FiieJberg,
535
590
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VIII. QUEST. I. c. 16—20.
populi prescntia, ut sciant omnes et certi sint, quia qui pre-
stantior est ex omni populo, qui doctior, qui sanctior, qui in
omni uirtutc emincntior, ille eligitur ad sacerdotium, ct hoc
astante8** populo, ne qua postmodum retractatioS8:,c cui-
quam, ne quis scnipulus resideret-81. Hoc autem est, quod
ct885 Apostolus prccipit2SBd in ordinatione sacerdotis, di-
cens2*7: „Oportet autem illum et882 testimonium habere
bonum ab his, qui foris sunt.“ Ego tamen et amplius aliquid
uideo in eo, quod dicit: „quia conuocauit Moyses omnem
sinagogam,“ 889 c hoc sit, colligere omnes animi uires830f et in
unum congregare uirtutes, ut cum sermo de sacerdotalibus
habetur sacramentis, uigifent omnes animi uirtutes, et in-
tentae sint, nichil831 s in eis sapientiae, nichil scientiae 838 h,
nichil desit industriae, sed adsit omnis multitudo sensuum,
adsit-’33 omnis congregatio sanctarum cogitationum, ut quid
sit pontifex, quid unctio, quid834 indumenta eius, confe-
rens835 intra sacrarium cordis sui possit aduertere.
C. XVI. Populi gubernatio iliuina electione piesteturi3e.
Item ex libro Numerorum 837 a.
Si ergo tantus ille ac talis Moyses non permittit233 iudi-
cio239 suo de eligendo populi principe, de constituendo suc-
cessore, quis erit qui audeat, uel ex plebe, que sepe clamori-
bus ad gratiam848 aut ad precium841 fortasse excitata8480
moueri solet, uel ex ipsis etiam843 sacerdotibus quis erit, qui
se ydoneum ad hoc iudicet, nisi si844 cui oranti et petenti a
Domino reueletur845? Sicut et Deus dicit ad Moysen84®:
„ Assume ad temetipsum lesuin847 filium Nane, hominem
qui habet Spiritum Dei in semetipso, et inpones manus
tuas843 super eum849, et statues eum coram Eleazaro sacer-
dote et precepta dato ei in conspectu totius sinagogae, ct
precipe de ipso coram eis, et dabis claritatem tuam super
illum850, ut audiant illum filii Israel." Audis cuidenter or-
dinationem principis populi tam manifeste descriptam, ut
pene expositione801 non egeat. Nulla hic populi adclamatio,
nulla consanguinitatis ratio, nulla propinquitatis habita con-
templatio 858 est. Propinquis agrorum ct prediorum relin-
quatur hereditas. Gubernatio populi illi tradatur, quem
Deus elegerit253, homini scilicet tali, qui habet (sicut scri-
ptum audistis) in semetipso spiritum Dei, ct precepta Dei in
conspectu eius sunt, et qui Moysi ualde notus et familiaris
sit, id est in quo sit claritas legis854 et scientia255, ut possint
eum audire filii Israel.
C. XVII. Non ex fauore, sed ex indicio debet uenire electio.
Item Gregarius ciuibus Neapolim-'’0*, [lib. VIII. ep. 40.]857
Nec nouum, nec reprehensibile est in eligendo episcopo
populi se uota in duas partes diuidere, sed grane est quando
m huiusmodi causis non e\' iudicio, sed ex253 solo fauore
uenit electio.
Gratian. Cum259 autem 860 gubernatio populi ei tradi iube-
tur, quem Deus eligit 801 b, datur intelligi , quoti aliquando quibus-
dam traditur , quos J)eus non elegit -*’- c.
l'nde Icronimus 8119 :
C. XVIII. Non ex arbitrio Dei aliquando datur princeps
ecclesiae.
IV. Pars. Audacter fortasse aliquid dicimus, tamen
quod scriptum est dicimus. Non semper princeps populi et
iudex ecclesiae per Dei arbitrium datur, sed prout merita
nostra deposcunt. Si mali sunt actus nostri et operamur
maligna8®45' in conspectu Dei8®51’, dantur nobis principes
secundum cor nostrum. Et hoc 800 tibi de scripturis8®7
probabo. Audi namque quid8®30 dicat 81111 d Dominus: „Fe-
cerunt sibi regem, et non per me; principem87®, ct non per
consilium meum.“ Et hoc dictum uidetur de Saule871c illo,
quem utique ipse Dominus elegerat, et regem272 fieri ius-
serat. Sed quoniam non secundum Dei uoluntatem, sed
secundum peccatoris populi meritum fuerat electus, negat
cum cum87;,f sua uoluntate uel274 consilio constitutum. Tale
ergo aliquid intelligamus etiam in ecclesiis fieri, quod875
pro meritis87®3, aut in uerbo aut in877h opere potens a Deo
tribuitur rector ecclesiae, aut si malignum faciat populus in
conspectu Domini873*, talis ecclesiae iudex datur, sub quo
famem279 et sitim populus patiatur, non famem panis, neque
sitim aquae, sed23® famem audiendi uerbum Dei2311.
C. XIX. Ah» sunt /ilii, sed mercenarii, qui honores 832a ah
hominibus appetunt*®.
Item Augustinus [tractatu XLVI. ad c. 10.
Ioannis]834.
Sunt quidam in ecclesia prepositi, de quibus apostolus
Paulus dicit835: „Sua querentes, non que Iesu Christi."
Quid est: „sua querentes?" non830 Christum gratis diligen-
tes, non Deum propter Deum querentes, temporalia com-
moda837 consequentes8331’, lucris inhiantes, honores ab
hominibus appetentes. Hec quando amantur a preposito,
ct propter hoc 831,0 scruitur Deo, quisque talis est, mcrcena-
narius est, inter89® filios891 se non conputct.
Gratian. Non ergo qui pre/iciuntur semper ceteris meliores
intclliguntur.
I iidc 298 Icronimus [ad Titum, c. 1.]:
C. XX. Ex electione non pre/iciuntur episcopi, sed
comprobantur.
Illud inferendum est aduersus eos, qui de episcopatu
intumescunt893, et putant, se non dispensationem Christi,
sed inpcrimn consecutos, quia non statim omnibus his me-
liores sint, quicumque episcopi non fuerint ordinati, et ex
eo, quod ipsi894 electi sunt, se295 magis existiment89® con-
probatos89' si autem peccata filiorum ab episcopatu iu-
stum prohibent quanto magis se unusquisque considerans,
et sciens, quia potentes893 potenter tormenta patientur,
retrahet899 se ab hoc, non tam honore quam onere, et
aliorum locum, qui magis digni sunt, non ambiget30®3 oc-
cupare.
EDITIO ROMANA.
Causa VIII. Quest. I. c. 15. c) retractio d) praecepit e) synag., et puto, quod convocare synagogam f)uir.:
deest g) ut nihil h) nichil scientiae: deest — c. 16. a) Idem b) excitatis — c. 17. a) clero et civibus Neapolitanis
b) ei c) elegerit — c. 10. a) malignum b) Domini c) quod d) dixit e) Saul f) cum: decsf g) meritis populi
h) et (in: deest) i) Domini — c. 19. a) honorem b) sectantes c) haec — c. 20. a) probatos, sed intelligant propterea
quosdam a sacerdotio remotos, quia eos vitia liberorum impedierint b) ambiet
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XVIII. * Domini: Ia vulgatis sequebatur: et taUs perseverent, quae suat inducta auctoritate tnannscriptoruxn, homlliao ipsius ot glossae
ordinariae. In uno autem manuscripto sunt glossa interlinearis.
Causa VIII- Quest. I. can. 15. 222) attestante: CDEGH Edd. coit. o. Tumerem. Coir. 223) CD orig. 224) resideat: AEOH Turrecrem. 225) otiam:
ib. pr. A 226) ABCDF Edd. coll.o. 227) I. Tiw. c. 3. t\ 9. 228) et : deest: AB Ed. Bas. 229) Codd. et Edd. coti. o. ; synag. ut hoc: EGH 230) Codd. et Edd. coit. o.
Tumerem. Sil) Codd. coli. o. orig. 232) Codd. et Edd. coli. o. orig. Sii) ct adsit: EO H 234) quae : orig. 235) conferant et: EGH )j can. 16. 236) elcct. domi-
nica prestatur: AB 237) ABCDF; in lib.: EGH ; — ex Orig. hom. 22. ad c. 27. Fumer. no. 4. Ed. Mignc 238) permittitur: F Edd. coli. o. Corr.; permittatur: E
23y) add. : in: EGH 240) aut gratia: Edd. coli. o. Corr. 241) aut pretio: orig. (aut ad pretium: Codd. orig.) C Edd. coli. o. Turrccrem. : aut premio: 6’; aut
pretium: EH 242) Codd. et Edd. coli. o. Corr. orig. 243) ct: AB 244) add. : hoc: C Edd. coli, o.; si: deest: EFQH 245) revelatur: EGH 246) Fitm. c. 27. r. 18.
247) ass. autem ad tem. etles.: EGH 248) impone manum tuam: C; manum super: G 249) ipsum: AB: illum: G 250) ipsum: AB 251) exponere: EH
252) contemplatione (est: deest) per errorem legit.: CDEFGH 253) eligit: GH Edd. Arg. Bas.: elegit: CDE Edd. rell.: e liget: 254) add. : eius: DEGH
Edd. coli, o.; eius et legis scient.: C 255) scieutiae: EGH || can. 17. 256) Codd. coli. o. 257) Ep. 62. scr. ao. G00. /. X. Ed. Maur. — Jnffe no. 1325. — Ans.
ded. II, 229. (240. can . coniin.) ; Ana. VI, 9. (13.); Poh/c. II, 1, 24. ( can . coni in.) ~ 258) de: Polgc. 259) hoc Orat. dict. deest : F ct manu post, aetut. in marg.
scriptum est. 260) ergo: EGH 261) ABCD 262) ABD; eligit: CEGH || can. 18. 263) ex Origene hom. 4. m l. Judicum c. 4. — no. 3. Ed. Migne 264) Codd. et
Edd. coli. o. 265) BCliEFG 266) haec: CH 267) add.: sanctis: Edd. coli. o. 268) Codd . et Etld. coli. o. 269) ib. — Osea c. 8. c. 4. 270) add. : ot: orig.
Sil) Codd. coli. o. 272) add.: sibi: EGH Eld. coli. o. 273) BCD orig. 274) et: EGH 275) quia: orig. 276) Codd. et Edd. coli. o. 277) Codd. coti. o. pr. U :
aut op.: G Edd. coli. o. pr. Jutgdd. II. III. 278) add. : et tales ecclesiae perseverent: D: et tales perseverent: Edd.roll.o. pr. Bas. (tales ecclesiae perseverent)
279) A mos c. 8. 280) add.: tautum: GH 281) Codd. ct Edd. coll.o. Jlcan. 19. 282) Codd. coli. o. pr. E; add.: sibi: H; vol: G 283) expetunt: AB 284) tracl. 46.
r. 10. no. o. Ed. Maur. — Ahs. VII, 146. (15G.) 285) Phil. c. 2. t*. 21. 286) non . . . Deum: deest: Ans. 287) bona: AB 288) ABDFH Ans.: sequentes: (7/
Edd. coll.o.: consedantes: orig. 2b3) CDFGH Ans. 290) inter ... conput. : deest: A 291) add.: Del: OH; Doi oius: //,• eius: Edd. coli. a. ||
can. 20. 292) Unde: deest: F; item: C; — 293) tumescunt: Alt 294) episcopi: J) Edd. roll. o. 295) ipBi se; Edd. Lugdd. II. III. 296) ostlment: AHH
Edd. roll. o. pr. I.ugdd. 11. III. 297) Codd. rt Edd. coli. o. pr. I.ugdd, U. III. 298) potens . . . patietur: AHFGH Edd. coli. o. pr. IV**. I. Par. Lugdd. 299) retrahit :
t'DG Edd. >oll. o. 3‘H* / AUJiFGlI; ambit: C Edd. For. Vtn. II. Lugdd. 11. III.; ambigit: Edd, Arg. Bas. Yeti. I. Lngd. I. Par.
597
598
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VIII. QUEST. I. II. III. c. i.
C. XXI. Pro gradu sui offitii quemque meliorem esse oportet.
Item eiusdem [ad Titum, c. 2.] 301
Qualis enim edificatio erit3»2 discipuli, si intelligat se
esse maiorem magistro? Unde non solum episcopi, presbi-
teri et303 diacones magnopere debent prouidere, ut cunctum
populum, cui president, conuersatione et 304 a sermone30»11
preeant306c, uerum etiam307 inferior308 d gradus, exorcistae,
lectores, editui309, acoliti310*, et omnes omnino, qui domui
Dei deseruiunt3116, quia uehementer ecclesiam Christi312
destruit313 meliores laicos esse quam clericos.
C. XXII. Populus iudicabit episcopum sua o/fitia3u non
agentem.
Idem [ad Titum, c. i.]315
Vereor, quomodo318* regina austri, ueniens a finibus
terrae audire sapientiam Salomonis, iudicatura est homines
sui temporis, et uiri Niniuitae acta penitentia ad317 predica-
tionem Ionae condempnabunt eos, qui maiorem etiam318b
Iona salvatorem contempserunt3190, sic plurimi in populis
episcopos iudicent subtrahentes se ab320 ecclesiastico gradu,
et ea, que episcopo321 conueniunt, non exercentes 322 d.
C. XXIII. Qui clericos suos non corrigit populum
corrigere non ualet.
Item Ambrosius m323 increpatione ad populum, [serm. 83.] 321
Quid autem ego uos arguo, cum possitis uno sermone
me conuincere? conuincor enim325, cum in hac parte clericos
uobis magis uideo negligentes. Quomodo enim possum
corrigere filios, cum fratres emendare non possim? aut qua
fiducia succenseam laicis, cum a consortibus pudoris uere-
cundia conticescam? Ego autem, fratres, non de omnibus
loquor, sunt certe qui328a deuoti sunt3275, sunt et alii negli-
gentes. Ego autem328 c neminem nomino: conscientia sua
unumquemque conueniat.
C. XXIV. Episcopo ad salutem non sufficit moribus333 et itita
populo adequari.
Item Beda super Mattheum 33°.
Nec sufficere ad salutem nobis arbitremur, si turbis331
negligentium uel quorumlibet indoctorum fide uel332 actibus
adequemur, quibus333 sacris litteris unica331 est credendi
pariter et uiuendi regula prescripta.
Gratian. Ne ergo, ut supra 335 dictum est, tales sui offitii
successores sibi aliquis quereret, prohibentur episcopi alterum pro
se successorem sibi statuere, ac designatis nominibus in locum
suum alium subrogare.
QUESTIO II.
GRATIANUS.
Quod autem amicorum patrocinia in aliquorum 1 electione
conualescere non debeant, auctoritate B. Gregor ii Papae pro-
batur, qui in tertio Wjro Regislri 2a, [Indict. 11. ep. 22.] scribit
Antonio 3 iSubdiacono, dicens 4:
C. I. In3 electione episcopi nec8a munerum datio, nec
aliquorum patrocinia conualescant.
Illud quidem pre omnibus curae tibi sit, ut in hac ele-
ctione nec datio quibuscumque7 modis interueniat premio-
rum, nec quarumlibet personarum patrocinia conualescant.
Nam si quorumdam patrocinio quisquam fuerit electus, uo-
luntatibus eorum, cum fuerit orainatus, reuerentia exigente
obedire conpcllitur, sicque fit, ut8b res illius minuantur9
ecclesiae, et ordo ecclesiasticus non seruetur10. Talem ergo
te admonente11 debent personam eligere120 que nullius
incongruae uoluntati deseruiat, sed13 uita etlld moribus
decorata tanto ordine ualeat digna inueniri.
C. II. In electione antistitis communi utilitati, non suo
lucro quisque prospicial ,5.
Idem ad Clerum Mediolanensem, [lib. II. Indict. 11. ep. 29.] 18
Dilectissimi17 filii, offitii nostri18 censura conmoniti sua-
demus, ut in19* suscipiendi20 antistitis causa nullus uestrum
neglecta utilitate conmuni suo lucro prospiciat21, ne, si
quisquam22 propria commoda appetit, friuola23 estimatione
fallatur, quia nec libero21 iudicio preferendam sibi personam
examinat mens, quam cupiditas ligat. Pensantes ergo25b
que cunctis expediunt, ei, quem uobis diuina gratia pretu-
lerit, integerrimam semper in omnibus obedientiam prebete.
Indicari namque a uobis ultra non debet semel20 prelatus,
sed tanto nunc subtiliter iudicandus27 est, quanto postmo-
dum28 iudicandus non est.
QUESTIO IH.
GRATIANUS.
Quod autem symoniacus habendus non sit qui post electio-
nem pro indempnilate ecclesiae iuramentum prestitit, facile pro-
batur. Aliud est enim ante electionem iuramentum facere, uel
se facturum pacisci ad hoc, ut eligatur: aliud est nulla precedenti 1
conuentione post electionem huiuscemodi 2a iuramentum offerre.
Illud ab offitio tamquam munus inpensum deicit: hoc autem 3
consecrando nullum inpedimentum generat. De priori casu 4
scribit Pelagius 5b Clero Catinensi 8:
C. I. Qui in episcopum 7 eligitur de rebus ecclesiasticis
aliquam 8 securitatem nulli facit.
Talia quidem iamdudum ad fratrem et coepiscopum
nostrum Eucarpum de uisitatione Catinensis ecclesiae scripta
direximus, ut in eis iudicium» nostrum potuissetis agnoscere.
Verumtamen, quia quosdam ibi non sana intentione, sed
prauis studiis dissensiones suscitare uestra etiam relatione
cognouimus, qui scientes se ad episcopatum nec etate, nec
scientia10, nec uitae meritis posse perduci, ad11 hoc tantum-
modo inquietare ecclesiam uolunt12, ut sibi de his, que ex13
ipsa presumpta14 sunt, inpunitatem15 futurus promittat epi-
scopus, et fiat rapinae securitas, episcopatus ambicio : hec 16 a
etiam uos duximus conmonendos 17, ut decretum in Elpi-
dium18 diaconum19 factum20, et subscriptum ab omnibus,
quos uestra21 relatio designauit, ad nos cum predicti uisitatoris
EDITIO ROMANA.
Causa VIII. Quest. I. c. 21. a) et: deesl b) sermone et scientia c) praecedant d) et inferior e) serviunt —
c. 22. a) Vereor, ne b) et deest c) audire contem. d) non conveniunt, exercentes — c. 23. a) quidam b) sunt: deest
c) aut.: deest — Quest. II. a) secundo libro Regesti — c. 1. a) non b) ut et c) sibi eligere d) ac — c. 2. a) in hac
b) igitur — Quest. III. a) huiusmodi b) Pelagius Papa? — c. 1. a) hoc
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXI. • Acolythi: Est haec aietto in omnibus vetustis Gratiani oneinplaribus, quae tamen apud B. Hieronymum non legitur.
Causa VIII Ouest I. can. 21. SOI) Idem: ItG; eiusd.: deest: B(iH; — ad Tit.c.2. t'. 13. «o. 728. Ed. Migne— 302) erit -.deest: ABOH 303) et: deest: QH
304 ) Codd coli o oria 305) Codd. et Edd. coli. o. pr. Par.; — oria. 306) ABCDFG 307) et. : deest: oria. 308) Ccdd. coit. o. 309) ed. : deest: 1); add.: Id est
MU) ooau. cou. o. orxg. 303) r_ ’ „ ««imo Kdd mlLa. 3131 (instruunt:
Causa vm Ouest II. 1) alio : deest : ABOH 2) Codd. coli. o. 3) Antonino: ABDF; scripsit: OH || cau. 1. 4) £p. 22. scr. uo. b»J. (io. i
r. - Jafino. 862. - Ito Beer. V. 129. ; Coit. tr. P. I, 55, 99. ; Polljc. II 3, 2. 0) rahr. deest et cauoupar, est antecedcnUs Gratiam dxcU: AD 6)
Abusque: Pol„c. 8 )Codd. etSdd.coU.O.PolVc. 9) i diminuantur: edi.JoU.o. 10 ?AB ,n
can. 1. 4) Ep. 22. scr. uo. 593. lib. III. Ed.
5) OFOH
12) AB(f
3*8)
334) una: AB
C
Jfaur.
7) quibusque
Jvo Coll.tr. P. 13)
AB; — Ep. 29. scr.
£fi. jfeUd-f Sf "»> cSVtKZKcZ %
38*
NW)
600
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA VIII. IX. QUEST. I.
epistola, et cum eodem diacono maturetis Deo propitiante
perducere. ICt post pauca: Cum**1' hic23' filius noster, uir
magnificus, Leo24 pretor uenissct, retulit nobis de singulis,
que illic 25,1 mota sunt, et quomodo prope uota totius ciuitatis
in Elpidio diacone concordarent. Unde, quia de memorati
uiri testimonio dubitare omnino non possumus, idcirco,
Klpidium sicut dictum est1'®, diaconem ad nos facite pro-
perare, nec cxpcctctis ulterius, ut ammonitio ad eum debeat
nostra destinari. Quem tamens7c per uestram dilectionem
prescnti2Sf iussione specialiter ammonemus, ne cui29 se
aliquid dare ucl daturum esse promittat, sed neque de eccle-
siasticis proteritis30 causis aliquam securitatem cuiquam
facere audeat siue promittere31, aut32 quasi factus episcopus
ea, auc direpta sunt 33 e, permanere libere patiatur, sciens,
quoct si tale aliquid fecerit uel fecit34, nec a nobis omnino33
permittitur30 ipsa ualere promissio, et cum iudicii nostri,
quod de ipso3* habuimus, aampno pastoralis consecrationis
ordinem promereri non poterit.
Gratian. De secunda ucro casu in gestis Urbani II.
legitur 33 :
C. II. Post electionem pro indempnitate ecclesiae licet electu
iuramentum prestare.
Artaldus39 Arelatensis40* episcopus, Narbonensis eccle-
siae suflTraganeus, Romam consecrandus ad dominum Papam
Urbanum uenit; suus quippe archiepiscopus eum consecrare
nolebat, quoniam post electionem suam propter bona eccle-
siae conseruanda11 canonicis iurauit43. Consecratus itaque
est a domino Papa Urbano, ante purgatus huiusmodi iura-
mento: „De iuramento, quod canonicis feci nostrae eccle-
siae post electionem, nullam conuentionem ante ut eligerer
feci. Narbonensis uero13 archiepiscopus nullius preter id
criminis causa consecrationem nostram44 omisit45, me
sciente, neque michi criminis conscius sunt, propter quod a
sacerdotio403 ntc repellat.1'
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Quod autem ante clericis tempus sententiae ab episcopo suo
discedere non liceat , probatur auctoritate Sim ac i1* 1'ajHte,
dicentis:
C. I. Ante tempus sententiae non licet clericis ab episcopo
suo discedere.
Nonne directa sunt uerba canonum3**: „Qui33 cleri-
corum ab episcopo suo ante tempus sententiae pro dubia
suspicione discesserit, manifestam in4b eunt manere censu-
ra,nf<< $. t.Bc Lex enimBd ecclesiastica pontificem ab aliis
accusatum prius, quam sub luce7 obiccta constiterint8 exigit
non relinqui.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
Sine litteris apostolict1 a episcopus accusatus, et a sancta sede
uocalus ad suam non reuertatur ecclesiam.
Unde Sixtus Papa [I.] ait [epist. II. c. 2.]2:
C. I. A sede sancta 3a apostolica t locatus episcopus ad domum 4
non reuertatur, nisi purgatus et apostolicis litteris instructus.
Quilibet fratrum pulsatus, atque ab hac sancta5 sede
uocatus, cum se nobis representauerit05 non prius reuerta-
tur, quam hinc7c litteris apostolicis uel formatis plenitcr
instructus atque purgatus sit, si fuerit unde, et8d, postquam
domum9 reuersus fuerit, cognoscant10 uicini sui qualiter
suam aliorumque causam hic11 finierit, quatinus illam 13 d
absque ulla ambiguitate13 nunciarc et predicare omnibus
possit14. Ab hac enim sancta sede a10 sanctis apostolis
tueri, defendi18 et liberari episcopi iussi sunt, sicut17' eorum
dispositione ordinante Domino primitus constituti sunt, sic
huius sanctae sedis (cuius dispositioni13 eorum causas et
iudicia seruauerunt19) protectione futuris temporibus sint ab
omnibus peruersitatibus30 semper liberi. Unde culpantur
hii31, qui circa fratres aliter egerint, quam huius sedis recto-
ribus placere cognouerint.
CAUSA IX.
GRATIANUS.
Sententia excommunicationis notatus quiilum archiepiscopus
( ilii/uol 1 clericos alterius metropolitani ordinanit; tpiendam capel-
lunum sui suffraganei illo inconsulto - deposuit, atque 3 alium
in loco cius ordinanit. (Qu. I.) Queritur**, an ordinatio, que
ab excommunicatis facta est, aliquo modo possit rata haberi 'f
(Qu. II.) Secundo, un liceat episcopo, arcliiepiscopo, primati
uel patriarchae clericos alterius sine litteris propriis ordinare l
(Qu. III.) Tertio, an archiepiscopus clericos suffraganei sui illo
inconsulto dampnarc ualeat, uel dampnatos absoluerel
QUESTIO I.
GRATIANUS.
Quoti ordinatio, que ab excommunicatis celebratur, nullas
EDITIO ROMANA.
Causa VIII. Quest. III. c. i. b) Quum igitur c) huc d) ibi e) tamen hoc f) in praesenti g) sunt, non
repetat, sed apud eos, a quibus direpta sunt — c. 2. a) sacra me unctione — Quest. IV. c. i. a) Quicunque b) in:
deest c) Et infra: §. i. d) enim: deest — Quest. V. a) apostolicis — c. i. a) sancta: deest b) repr., aa ecclesiam
tamen suam c) hinc: deest d) eam e) ut, sicut — Causa IX. a) Hic primum quaeritur
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. ILI. C. II. * A rei at ensis: In manuscriptis etiam sic ha-
betur. Sed visum est subesse mendum, quia hic episcopus vocatur suffra-
ganeus archiepiscopi Narbonensis, in concilio autem secundo Arelatcnsi
Arelate refertur ad provinciam Viennensem. Et quamvis Gulicimus
Durandi in speculo de auctor, et usu pallii hoc citet, ut ostendat, Arel&ten-
6 e id archiepiscopum subesse Narbonensi: tamen ioamies Andreac in notis
ad illum locum expresse scribit, in hoc capitulo non agi de Arelatcnsi archi-
episcopo. Et valde probabile e6t pro Electensi seu Flatcnsi. qui vere est suf-
fraganeus archiepiscopi Narbonensis, corrupte scriptum fuisse: Arelatensis.
Quest. IV. C. I. * Symmachi: Citatur libellus Eunodii nomine
Symmachi Papae, cuius rei reddita est ratio supr. diat. 31. c. Omnino.
ct 40. c. Non nos.
** Canonum: Sic emendatum est ex vetustis codicibus, Ennodio
ipso, ct Ivoue, quum prius legeretur: decreti. Citare autem Ennodius voluit
canones, qui ante Symmachum de hac re editi erant. Qui vero in glossa
citantur, sunt ex epistolis Pontificum Symmacho posteriorum. In Cartha-
ginensi quidem concilio inserto in codice canonum est undecimus canon,
qui citatur infra, II. q. 3. c. Si quis presbyter . ct decimus nonus relatus
sup. 4. q. 5. C. Quisquis episcoporum, et vigesimus quartus, citatus ibidem
c. Placuit., ad quos, et praecipue ad primum videtur spectasse Ennodius.
Causa Vni. Quest. m. can. 1. 22) Codd. coli. o. Coli. tr. P.; Cum . . . Quem: deest: Ana. Polyc. — Coli. tr. P. I, 54, 4. 23) ABDFGH Coli. tr. P.
24) ut magn. Leo: GH 25) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 26) diximus: AH 27) ABEO Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. Ven. II.; tamen ac: DF Edd. Arg. Nor. Ven. II. ;
hac: C 23} Codd. coli. o. Aus. Coll.tr. P. Polyc.: hac pres.: Edd. coli. o. Arg. Nor. Ve». U. 20) cuiquam: AB 30) pret. : deest: Aus. Pufyc. 31) permittere: Ans.
32) ut: Ahs. Polyc. 33) Codd. coli. o. 34) add. : vol: Aus. Polyc. 35) oumibus: Edd. Lugdd. II. I II. 36) permittatur: AB: permittetur: Polyc. 37) se ipso:
j V Edd. coli. o. ; se de ipso: Pllcan.2. 38) add.: post electionem : AB; — Urban. II. (1088—90.); Coli. tr. P. II, 50, 22. 39) Ortaldua: DF; Nortaidus: Ali
40) add.: ecclesiae: GH: Alanensis: Coli. tr. P.; imo legendum erit: llelenensis: etenim Helena (vulgo Elnc) civitas est Galliae Narbonensis, a qua sedes epi-
scopalis, nomine tamen manente, Perpiuianum per Clem. VIII. est translata. 41) observanda: Coli. tr. P. 42) iuraverit: AB; iuraverat: Coli. tr. P. 43) add.:
ecclesiae: AB 44) nostr. : deest: Edd. coli . o., ita nt R. immerito a Corr. insertum esse ceusuerit.; meam: Coli. tr. P. 45) obmisit: GH 46) Codd. et Edd.
coli. o. Corr. Coli. tr. P.
Causa VII L Quest. IV. can. 1. 1) Petita sunt ex Eunodii apologetico pro Syn. Rom. IV. — ap. Hinschius p. 669. — Ivo Decr. VI, 340. 341. (in V.
synod. Symmachi Pap.); Coli. tr. P. I, 48, 1. 2. 2) decreti: Edd. coli. 0 . pr. Bas. 3) ABD: quod qui: F; ut si quis: C; si quis: Edd. coli. o. 4) Codd. et Edd.
coli. o. orig. 5) Codd. coli. o. 6) Codd. ct Edd. coli. 0. 7) lucem: orig. 8) substiterint: GH
Causa VIII. Quest. V. 1) Codd. coli. o.pr. D — Corr. || can. 1. 2) Cap. Pseudoisid. ; Ep. II. c. 5. ap. Hinschius p. 108. ; — Jaffi no. XXIX. — Aus. II, 8.
(can.: si quis vestrum); inde a voce repraes. Grat. neque cum origin. neque cum Ansclmi. vnbis concordat. 3) Codd. coli. o. pr. D; apost.: deest: ABF 4) ad
cau6*m : AB; ad suam : F 5) sanet. : deest: CF 6) Codd. et Edd. coli. o. 7) Codd. et Edd. coli. o. pr. C (hic) ; orig. Ans. 8) Codd. tt Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.
urig. Ans. 9) domi: orig. 10) recognoscant: Edd. coli. o. 11) hic: deest: C; huc: orig.; hic: Codd. orig. 12) Codd. et Edd. coli, o.; ea: A/is. 13) aliqua: orig.
14) inde ab hoc loco ap. Ans. alia sequuntur, ct canotiis nostri terba desiderantur. 16) add.: et: GH Edd. Lugdd. IL III. — Rohm. 16) et def.: GH 17) Codd.
coli. o. pr. C (atque sicut); et sicut: Edd. coli. o.pr. Arg. 18) add.: ordiuante domino primitus: AB 19) reBervavoruut : GH 20) adversitatibus: AJIC
21) hii: deest: AB
Causa IX. 1) aliquos: Ali 2) illo incons. : deest: «6. 3) atque: deest: ib. \) ABCDF; primum quaer. : GH
602
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IX. QUEST. I. II. c. i. 2.
omnino utres obtineat, nec etiam consecratio appellanda sit testa-
tur Gregorius [lib. III. epist. 20.] dicens 5;
C. I. Non potest appellari consecratio, que fit ab
excommunicatis.
Nos consecrationem nullo modo dicere possumus oue®
ab excommunicatis hominibus est celebrata'. ’ M
[PALE AS*. C. II.
Excommunicati illicite manus inponunt, quia potestatem
ordinandi non habent. Ubi autem illicita est manus inpo-
sitio, uulnus infigitur. Unde reiterari necesse est quod
minime probatur esse collatum.]
[PALEA» C. III.
Unde Damasus Papa epist. IV. ait10:
Per illicitam manus inpositionem uulneratum11 caput
illi, qui uidebantur aliquid accepisse, habebant, et ubi uulnus
infixum est, necesse est medicinam adhibere, qua infixa
sanetur macula, id est, reiterari necesse est quod legitime
actum aut collatum minime probatur1», si1» perfectum esse
debebit. Nam quomodo honorem possit retinere qui ab
illo acceperit, qui potestatem dare legitime non habuit11,
inuenire non possum.]
Gratian. Sed excommunicati hic intelligendi sunt, qui in
ipsa sua ordinatione penam excommunicationis contraxerunt, qui
numquam in numero 10 catholicorum fuerunt. Ceterum, qui inter
catholicos prius deputati sunt, si postea excommunicationis sen-
tentia notati fuerint, ordinationes tamen eorum ab ecclesia miseri-
corditer tollerantur.
Unde Urbanus^* II. scribit, dicens 15 :
C. IV. Ordinationes ab excommunicatis™ non symoniace
factae ex misericordia tollerantur.
Ab19 excommunicatis quondam tamen catholicis epi-
scopis ordinatos, si quidem non symoniace ordines ipsos20
acceperunt21, et si ipsos episcopos symoniacos non fuisse22
constiterit, ad hoc230, si eorum religiosior21 uita et doctrinae
prerogatiua uisa fuerit promereri25, penitentia indicta, quam
congruam duxeris, in ipsis, quos acceperunt, ordinibus per-
manere20 permittas. Ad superiores autem conscendere27
non concedimus, nisi necessitas et28c utilitas maxima flagi-
tauerit, et ipsorum sancta conuersatio promeruerit.
Gratian. Sed et illud Gregarii de nominatim excommuni-
catis intelligitur, quorum ordinationes sunt irritae, si eorum
dampnatio non erat ordinandis incognita.
Unde idem29 Urbanus ait [in Sinodo Placentina,
cap. 9. et sequentibus]:
C. V. Qui nominatim excommunicati sunt, et qui 30 aliorum
sedes inuadunt, alios ordinare non possunt.
Ordinationes, que ab heresiarchis 31 factae sunt nomina-
tim excommunicatis, et ab eis, qui catholicorum adhuc
uiuentium episcoporum sedes inuaserunt, irritas 33 esse iudi-
camus, nisi probare ualuerint33», se, cum ordinarentur, eos
nescisse dampnatos. 1. Qui31 uero ab episcopis quon-
dam quidem355 catholice ordinatis, sed in scismate a Ro-
mana ecclesia separatis consecrati sunt, eos, nimirum cum
ad ecclesiae unitatem redierint, seruatis propriis ordinibus
misericorditer suscipi iubemus, si30c uita et scientia eos
conmendat37. §. 2. Amodo33 uero quicumque a predictis
scismaticis sanctae 39 d Romanae ecclesiae aduersariis se
ordinari10 permiserit, nullatenus hac uenia dignus habeatur.
§. 3. Quamuis11 autem misericordiae intuitu magnaque ne-
cessitate cogente hanc in sacris ordinibus dispensationem
constituerimus, nullum tamen preiudicium sacris canonibus
fieri uolumus, sed obtineant12 proprium robur, et cessante
necessitate illud quoque cesset, quod factum est pro necessi-
tate. Ubi enim multorum strages iacet, subtrahendum1315
est aliquid seueritati117*.
Gratian. Electio quoque*6, nisi a catholicis facta fuerit,
irrita esse probatur.
Unde Gregorius scribit Mediolanensibus, [lib. VIII.
epist. 65.]17 :
C. VI. Irrita sit electio, quae non a catholicis facta probatur.
Nos in hominem13, qui non a catholicis19 eligitur, nulla
prebemus ratione consensum, nec, si alicuius5011 usurpatione
factum51 b fuerit, in locum uel ordinem illum sacerdotis
suscipimus.
QUESTIO H.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem episcopus uel quilibet superiorum
clericos alterius sine propriis litteris ordinare non debeat, Calix-
tus Papa scribit, [ep. II. ad Episcopos Galliae,] dicens1:
C. I. Alterius ecclesiae parrochianum 2 nullus indicare
presumut uel excommunicare 3a.
Nullus4 alterius terminos usurpet, nec alterius parro-
chianum iudicare, uel ordinare5 aut excommunicare presu-
mat, quia talis iudicatio0, uel7 ordinatio, aut excommunicatio
uel3 dampnatio nec rata erit, nec uires ullas habebit, quo-
niam nullus alterius iudicis, nisi sui, sententia tenebitur aut
dampnabitur9. Unde et10 Dominus in Euangelio 11 ■>, loqui-
tur 12dicens: ,,Ne transgrediaris terminos antiquos, quos
posuerunt patres tui.
[PALEA13. C. II.
Unde* Urbanus Papa11:
Placuit, ut deinceps nulli sacerdotum liceat quemlibet
conmissum alteri sacerdoti15 recipere ad penitcntiam sine
EDITIO ROMANA.
Causa IX. Ouest. I. c. 4. a) Urb. Papa b) haec c) vel — c. 5. a) voluerint b) quid.: deest c) si tamen
d) sanctaeque e) ibi subtrah. f) severitati ut addatur15* amplius caritati — c. 6. a) alicuius praesumtioms b) factus —
Quest. II. c. 1. a) vel excommunicare: deest b) in Evangelio: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
CauBa IX. Quest. I. C. II. * Haec ct sequens Paloa absunt a
plerisquc vetustis exemplaribus; habentur tamen in uno valde emendato,
in quo paucae haberi solent. Prior autem haec videtur esso summa quae-
dam sequentis. t# ,
C. V. * Ut addatur, et c.: Haec sunt addita ex concilio ipbo.
Quest. IT. C. II. * Undo: Antea orat: Idem, hoc est Calixtus, quia,
quum Palea haec nondum esset inserta, sequebatur c. Fultus primas, quod
est Calixti. Hanc autem Paleam citat Gratianus ex Urbano II. infra de
poenit, dist. 6. c. fiu.
Causa IX. Quest. I. ca
itaque); Coli. tr. P. I, 55, 93.; Polyc
„ i arotr Paua’ OH: — Ep. 90. 8cr. an. 594. lib. IV. Ed. Manr. — Jaffe no. 927. — ho Dccr. V, 134. ( can . : cognoscimus
uc II 37 G (can : Licet cetera: confit i.) G) quia: orig. 7) illicite celeb.: DGH Edd. coli. o. || can. 2. 8) ilar.c Ptilcn (luent:
i/c. Li, d 7, e. i [ -- \ —a’ ii ..an r 9) Hacc Palea deext: Codd. coli. o. Huyucc. paleam esse notavit
Ivn^rnU^n^iin Aus Ico 24) r eligi o-^Ans. 25) promiseri: Ed. Rom. operarum xitio. 26) maner c: orig. 27) ascendero: Au*.
22) esse . orig. 23) \odd.et Bdd. toll. o. lcf r £ gm ilL . dc/J. OH; - hab. uo. 1095. ap. Mansi XX, 8uG. - Jaffe post no. 1147. - Polyc. VII,
-^0Lg.ratlu8 consc.: AB_ 28) CodtL coll. o. otig. A . ^,ft^cau0iu,n }IOu invenimus. 30) et: deest: DFGH; qui: deest : ABC 31) similiter etiarn et cas qua
o. orig. Polyc. 36) Codd. et Edd. coli. o.
42) obtineat: F Ed. Bas. 43) AUCDFIl
AB I! can. G. 47) lude: Ali: — Ep. 4.
48) homine: CDFJl 49) non catholice: AB; add.:
orig. roij/c. ~U)Codd'.7t 'Sii.cotCo.Codd. 'origen. Ftth/c. 45) domus-, orig.
scr. aa. 601. lib. XI. Ed. Maur. - Jaffe no. 1376. - Coi . tr. P. I, 87, 7. (Grogo'- VII.) , loigc. u, 1, 13,
et maxime a Lousobardia : orig. W) Codd. etEdd-CotloCollt, . . I ^ p 138 _ Jaffi n0 Lxx, _ Rtg , 104. . ,t„s. VI, 120. 7120.); Iro
Causa IX. Quest. II. can. 1. 1) Caput Fseetdoes t- , . . . B aitcriua i.arroch.: AB s) Codd. coli. o. •)) nemo: oiijr. Jtrg. Aiis, Ivo V. XIV.
Decr. V, 236. ; ib. XIV, 72. 2) nullus »lten“s„te™.in.°“ 5.], /r* y xiv'. 7) vel ordiu. : deest: orig. Reg. A„s. ho V. XIV. 8) aut : 0(1 H; vel
6) vel ordin.; deest: ib. 6) talo iudictum: cll ; dnudica 0. ,f' . ua litui,,, io) etiam: C; et: deest: Ivo 11) Codd. et Edet. coli. o. pr. Edd. Leegdd.
darnn. : deest: Reg. 9) fieeis cuuouis: Ivo XIV.; segq. desuut P- linee Palea deest: Codd. coli. 0.: in Peneum poster, saeculi ea enarg. scripta
SU“;r:';L & ^T^^l^elcMurlrort i ce, apud eunde,,, Aiis, ceeput guodduue Urbani (C. XVI. 2. c. C); praa, nita-
tur — Cf. Dist. IV. de pone. c. fiee. — 16) sacerdotum: Sus.
G04
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IX. QUEST. II. c. 3-8.
<503
cius consensu, cui 1,5 prius se conmisit, nisi per ignorantiam
illius, cui penitens prius confessus est. Qui uero contra
hec statuta'7 facere presumpserit, gradus sui periculo sub-
jacebit.]
C. III. In alterius ecclesia 13“, nisi eo uocanle, nulli aliquid
agere licet.
/</i';h191> [Calixtus epist. II.]
Nullus primas, nullus metropoli tanus20, nullusque reli-
quorum episcoporum alterius adeat ciuitatem, aut ad21
possessionem accedat*3, que ad eum non pertinet, et alterius
episcopi-’30 parrochiam 31 J, super eius25 = dispositionem 3Cf,
nisi uocatus ab eo, cuius iuris esse cognoscitur 37 s, ut*8h
quicquam23 ibi disponat30, uel ordinet, aut iudicet,si sui gra-
dus honore potiri uoluerit. Sin aliter presumpserit, dampna-
bitur, et non solum ille, sed31 cooperantes 32 ‘ et3311 consen-
tientes ei31', quia sicut ordinatio, ita eis et33 iudicatio et
aliarum rerum dispositio prohibetur30. Nam qui ordinare
non poterit quo modo37m indicabit? nullatenus proculdubio
iudicabit aut iudicare poterit.
[PALEA33.
C. IV. De eodem.
Item ex Concilio Nannetensi, c. 1.39*
In10 dominicis uel festis diebus presbiteri ante, quam
missas celebrem, plebem interrogent, si alterius parrochianus
in ecclesia sit, qui proprio contempto presbitero ibi missam
uelit audire. Quem si inuenerint, statim ab ecclesia abi-
ciant41, et ad suam parrochiam redire conpellant.]
[PALE A42.
C. V. De eodem.
Item ex eodem Concilio Nannetensi, c. 1. 43
Nullus presbiter aut diaconus44* alterius plebanum43
(nisi in itinere fuerit, uel placitum ibi46 habuerit) ad missam
recipere47 audeat.]
C. VI. Ad ordinationem clericorum uel ecclesiarum alterius 43
episcopi, nisi ab eodem invitatus *u, non accedat episcopus.
Item ex Concilio Antioceno, [c. 13.]80*
Nullum episcopum31» audere debere ex alia prouincia
ad aliam33 transitum facere, et33 ordinare aliquos in eccle-
siis aut proferre34 ad sacrum ministerium. Nec33 ab aliis30
illuc trahatur episcopus371’, nisi forte per litteras rogatus
abierit non solum a metropolitano, sea ab380 his, qui cum
eo sunt, omnibus39 ipsius prouinciae episcopis. Quod60 si
nullo inuitante inordinate superueniat, et aliquos uel01 ordi-
nare presumpserit, uel quoslibet620 illi ecclesiae conpeten-
tes, qui ad se minime pertinent, usurpare temptauerit, uacua
quidem et inania erunt omnia, que gesserit, ipse uero huius63
indisciplinati ausus et irrationabilis cepti dignas causas ex-
endat, tamquam depositus a sancta sinodo et propter
uiuscemodi640 presumptionem iam dampnatus63f.
C. VII. Ad ordinationem ecclesiae , que sibi conmissa non
fuerit 06 , minime accedat episcopus 67.
Item ex eodem , [c. 22.]03»
Episcopum non debere irruere in alienam ciuitatem,
que illi probatur non esse subiecta63, neque in regionem,
que ad eius curam minime noscitur70 pertinere, ad aliquid*
ordinandum, neque presbiteros aut diaconos constituere ad
alios71 episcopos** pertinentes, nisi forte cum uoluntate et
testimonio72*** propriae regionis episcopi. Quod si quis-
piam73 horum tale 74 b facere uoluerit, irrita quidem erit
nuiusmodi75 ordinatio, et76 que malef usurpauerit a sinodo
arguantur. Nam si ++ ordinare non potuerit, nullatenus ad
alios pertinentem770 iudicare presumat.
C. VIII. Non accedant episcopi ad ecclesias, que sunt
extra eorum diocesim.
Item ex Sinodo Constanlinopolitana [I., c. 2.] 79
Episcopi, qui extra diocesim79 sunt, ad ecclesias, que
extra terminos eorum sunt, non accedant, neque confundant
EDITIO ROMANA.
Causa IX. Quest. II. c. 3. a) parochia b) Item c) episcopi est d) parochiae e) cuiusquam f) dispositione
g) dignoscitur h) aut i) cooperatores k) et : deest 1) eique m) qualiter — c. 6. a) episcoporum b) episcopis c) et ab
d) quosl. actus e) huiusmoai f) praedamnatus — c. 7. a) eod. Antiocheno b) quid tale c) pertinentes
NOTATIONES CORREO TORUJI.
C. IV. * Hoc et sequeus caput absunt a. sex vetustioribus ct emenda-
tioribus Gratiani exemplaribus. In ceteris autem habentur sino uomine
Paleae, quemadmodum ct in excusis. Exstat autem utruiuque in concilio
Nannetensi, et ex eo citatur hoc primum in Decretalibus tit.de parocli. c.2.,
et a Burchardo ctlvone; sicque emendatum est, quum antea citaretur ex
concilio Meldinsi.
C. V. * Aut diaconus: Istae duae voces neque in concilio, neque
in Capitularibus, neque apud Burcb. leguntur.
C. VI. * Ha«c est prisca versio [imo ex Hisp.]. Dionysii autem in-
terpretatio, quae ct conciliorum tomis est inserta, ct a Burchardo et Ivonc
affertur, aptius exprimit sententiam canonis graeci. Tamen, quoniam neque
ipsa omnibus locis omnino respondet, visum est verba graeca nova cum ver-
tione apponere: Mtjdira intoxorxov zo/.aitv u(f IziQag inao/Sa; ii; ezinar
utrufaimr, y.ccl /tt(ioiorilv iv ixxhjain riva, «V rtooayoiyi]v /.titov(iyictc,
«»;<) i ii avrcnuyoixo im rui irt/ioiy, ii ftt) ^aoay.hjSei; utpiixoifo diti y au ii-
nuum tov n /tyrnoxOAfro v xai rtiir oli atrdj i.ituy6nior,oiv tig 'rijv/aioort’
Tiaoin/oiro. fi di injforug ra/oirro; unikOin uiuxziog ini /tigoOtoly
Tivtuv, xcti xctrcnnutiet riHf ixxhjiuciorty.tOr nnuyuuztov nj nno$i jxoytwv
ultio, axi au ni 1 ra va> atrou ae.TQayuiru rty/uruv, xcti uvzur di imi/eiv
t)~; uruita; at roC , xai zyg nitQa/.oyov i.Ti/a^ijiiiu; n)v irgogijxovoav
dixqr. xudijotjuivor irttvShv vn d zijg uyiag ot rndov. Xnllus (piscopus
audeat ab una procincta in aliam transire, il in ecclesia alienos ordinare ad
promotionem lit urgiae, nec si alios una sectt m adducat, nisi accitus venerit per
fit crus mrtropoliiani ct eorum, qui cum illo, episcoporum, »it quotum regionem
ucccdut. Ouod si u emine vocante inordinate advenerit, ut aliquos Ordinet, ac
negotia ecclesiastica ad se minime pertinentia conjiciat, irrita quidem sunto quae
ab to gestu fuerint, rrrtim ct ipse suae impudentiae ct imgtu incoepti itisiam
poenam subeat, hinc iam a sancta synodo depositus.
C. VII. * Ad aliquid: In hoc etiam canone Dionysii versio purior
est; bic autem habet: super ordinatione cuiusquam , quod gracce est: ini
/emorovtqc zivug, id est: ut quempiam ordinet.
*# Ad alios episcopos: Eodem fere modo Dionysius. Graece
legitur: elg zoitovg exilio Imoxoiup inoy.up.lro vg; id est: m locis alteri
episcopo subtectis.
*** Et testimonio: Graeco tantum est: usta yvui/o/f, quod Diony-
sius vertit: cum consilio et voluntate.
f Et quae male: Sic est emendatum ex vetustis exemplaribus, et ex
cetoris editionibus conciliorum, praeter hanc postremam quatuor tomorum.
Dionysius habet: et ipse coerceatur a synodo , quod graece est: xal aiizuv
imriutug vnb zijg aviudov zvy/utttr, id est: ct ipse puniatur a synodo.
ff Nam si: Tota haec clausula in graeco canone [et in Hisp.], cuius
tria exemplaria mauuscripta collata sunt, minime habetur, sed et prisca
versio et Dionysiana habent. Similis sententia legitur supra c. Nullus
primas.
Causa IX. Quest. II. can. 2. 10) cui saepius confessus est : Kd. Arg. missis reliquis. 17) stat, lentaverit grad. sui ordini: iws. || c au. 3. 13 ) Codd.
roll. o. 19) AUFG ; item: D Edd. Arg. Has.; item Coelcstinus papa: C; — Caput Pscudoisid. ; r. 13. ap. Hinschius p. 133. — Jaffe no. LXX. — tiurch. I. 00.
(nullus autem primus); Ans. VI, 119. (125. Coclestinus); Ico Decr. V, 101. (cuji. : si quis vero; contin.); Ico Pan. IV, 28. 20) add.: episcopus; Ico Pan.
21) ad: deest: ib. 22) audeat . . . accedere: H : adeat . . . accedere: (r 23) Codd. ct Kdd. coli. o. Jio Decr. Pan. 21) Codd. et Edd. coli. o. ho Decr. Pan. ;
parroebia: An*, Bdlun. 25) CDGH Edd. coli. o. Iro Pan.; cuius: AH; cuiuslibet: P 20) Codd. coli. o. pr. P; — Jio Pan. 27) Codd. et Kdd. coli. o. 28) Codd.
• oli. o. orig. Burch. Aus. ho Decr. Pan. 29) quisquam: GH Ico Pan.; quicquid: F; quiddam: orig. Burch. Ans. 30) vel disp.: ho Pan. 31) add.: ct: CH
ho Decr. Pan. 32) Codd. coli. o. ho Decr. Pan. 33) Codd. coli. o. ho Decr. Pan. 34) ADCDEF ho Pan.; ei: deest: GH; illi: ho Decr. 35) etiam: C: et:
deest: Aus. 30) finis canonis : Burch. ho Pan. 37) Codd. ct Edd. coli. o. ho Dccr. || can. 4. 38) Hucc Palea deest: Codd. coli. o. ; in F manu posterioris saeculi
addita est. 39i r/. ad Dist. XXIV. c. 5.; Hcg. II, 421. (ex Kannct. CCCCXIX. ; can. contin.): Burch. II, 93. (in Cod. Frib.: 92; ex eod. c. 419. (in Cod. Fnb.
c. 319.; can. contin.); ho Decr. II, 122. (can. coni.); — cf. Comp. I. ct X. de paroch. c. 2. 40) ut in: Hcg. ho 41) eliciant: ib. || can. 5. 42) Haec Palea deest:
Codd. coli, u.; posti rioris sacculi manu in marg. scripta est: F 43) Ex Capital, ito. 809. c. 8. in Mon. LL. I, 101.; — Hcg. I, 02. (ox capit.); 258. (eod. modo);
Burch. II, 91. 44) aut diae: deest: Cap. lUg. 02. 253. Burch. 45) parochiamuu: Cap. Reg.; plobesanum eo nolente: Burch. 40) ibi: deest: Edd. coli. o.
47) recipiat: Btg. 02. 258. Burch. j| can. 0. 48J ordinandam ecclesiam vel clericum alter.: AB 49) vocatus: EGH 50) hab. ao. 332. — versio Hisp. — Coll.tr.
P. U, 6, 8. ; — vmio Dioitys. : Burch. 1, 108. ; Ito Dtcr. V, 210. 51) ABCDFG Edd. coli. o. Hisp. Coli. tr. P. 52) alium : AB 53) et : deest ; ib. 54) provehoro : Riso.
55) nec alios (Coli. tr. P.) illuc secum attrahat episcopus: ib. 50) attrahatur: CD Edd. Pus. Par. Lugd. 57) Codd. et Edd. coli. o. Coli . tr. P. 58) AB Hisp. Coli,
tr. P. : etiam ab: DEGH 59) cum omnib. : Alt ; oinn. ipsius: deest: Hisp. 00) Qui: AB 01) illic: B; deest: A 02) Codd. ct Edd. coli. 0. 03) Uuiusuiodl: AB
04 ) CD Hisp. Coli. tr. P. 65) ABF Coti. tr. P. |! cau. 7. 00) est: EGH 07) ntbr. : deest: A, ubi legitur: de eodem 08) Codd. coli. o. pr. AB (de ood.) ; — hub.
ao. 332. ter sio Hisp . — Coli. tr. P. II, 6, 10.; ursio Dionys.: Burch. J, 71.; ho Dccr. V, 178. 09) add. : decernimus: GH: decrevimus: E; — sublectam: Hisp.
dignoscitur: Ilisp. 71) aliquos: AB 72) consilio (ct test.: deest): ib. 73) qui6quaui: AB 74) ARDEFQH Coli. tr. P.; aliquid talo adire: Hisp.
75/talis: Juld. coli. o. 7G) et super his etiam, quae . . . arguatur: ib. ; ct is qui . . . arguatur: Hisp. 77) ABEhXl Coli. tr. P. || can. 8. 78) hab. ao. 381. versio
Hisp. — CW. tr. P. II, 8, 1. 79) add, : suam: EGH Edd. coli, o .
cos
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IX. QUEST. II. III. c. r. 2. GOC
et permisceant ecclesias. Secundum8»* regulas constitu-
tas81» Alexandriae quidem episcopi ea, que sunt in Egipto,
tantum828 gubernent; orientis88® autem episcopi solius
orientis curam gerant, seruatis848 honoribus primatus eccle-
siae Antiocenae, qui in regulis Nicenae sinodi continentur.
Sed et85 Asianae diocesis episcopi ea8», que sunt in Asia
et87 que ad Asianam tantummodo diocesim pertinent, guber-
nent. Ponti autem episcopi Pontiae886 tantum8» diocesis
habeant curam. Traciae uero9» ipsius tantummodo Traciae.
C. IX. De eodem91.
Item 92 ».
Non inuitati episcopi ultra diocesim accedere non de-
bent super ordinandis aliquibus, uel quibuscumque dispo-
nendis ecclesiasticis causis, seruata regula*, que supra
scripta de unaquaque diocesi est. Manifestum est namque,
quod per singulas quasque prouincias prouincialis sinodus
amministrare et gubernare omnia debeat, secundum ea, que
sunt in Nicena sinodo938 diffinita.
II. Pars. Gratian. His auctoritatibus prohibentur quilibel
episcopi clericos 94 alterius ordinare. Sed queritur, si contingat
eos aliquibus sacros ordines distribuere, an ordinati ab episcopis-
suis in propriis ordinibus recipi possint"'!
De his96 ita scribit Urbanus Papa 07 Hugoni, Lugdunensi
Archiepiscopo 98 :
C. X. Clerici ab episcopo alterius parrochiae ordinati a
proprio in suis ordinibus recipi possunt.
Lugdunensis parrochiae99 clericos, quos contra statuta
canonum ab alterius parrochiae episcopis ordinatos littera-
rum tuarum significatione monstrasti, cum graduum suorum
honore recipere prudentia religionis tuae poterit, si eos alias
canonice et sine prauitate aliqua ordinatos constiterit, si
tamen eorum uitam probabilem id indulgentiae perspexe-
ris100 promereri. Legimus101 quippe102, S. Epiphanium
episcopum ex diocesi103 S. Iohannis Crisostomi quosdam
clericos ordinasse, quod sanctus uir omnino non fecisset, si
eis104» detrimentum fore perpenderet. Quos igitur103 reci-
piendos moderatio tua arbitrata fuerit, iniuncta satisfactionis
gratia propter ecclesiam, quam offenderunt, cognita1068
penitentia, miserationis intuitu in suo quoque 107 c honore
recipies, salua108 in omnibus sanctorum canonum disciplina.
questio m.
GRATIANUS.
Quod archepiscopus la clericos sui suffraganei illo incon-
sulto dampnare ualeat uel absoluere, sic uidetur posse probari.
Sicut totius episcopatus ecclesiae in potestate sunt episcopi, sic et
ecclesiae totius archiepiscopatus ad diocesim perlinent arcliiepi-
scopi. Vocantur enim episcopi a metropolitano in partem sollici-
tudinis, non in plenitudinem potestatis. Sic quippe uices suas28
eis inpertit, ut potestatem suam sibi non adimat. Unde et sine
eius consilio nichil eis agere licet, sicut in Concilio Martin i
Papae legitur [c. 4-]s:
C. I. Nec** episcopi sine melropolitani consensu 3 nec ille6
sine eorum consensu aliquid agere debet.
Per singulas prouincias oportet episcopos7 cognoscere
metropolitanum8 suum9, et ipsum primatus10 curam susci-
pere11, nichil autem agere12 reliquos13 episcopos preter
eum, secundum quod antiquitus a patribus nostris constitu-
tum continetur in canone14. Propter quod et138 metropo-
politanus nichil 1Gc presumptiue 17 assumat absque consilio
ceterorum 18.
C. II. Sine melropolitani conscientia extra suam 19 diocesim
nichil agat episcopus.
Item ex Concilio Antioceno, [c. 9.]20
Per singulas prouincias episcopos singulos scire oportet,
episcopum21» metropolitanum, qui22 preest, curam et solli-
citudinem totius prouinciae suscepisse. Propter quod ad
metropolitanam ciuitatem ab his, qui causas habent, con-
curratur23. Quapropter placuit eum et honore p recellere-’4,
et nichil ultra sine ipso reliquos episcopos agere secundum
antiquum Patrum nostrorum25 canonem, nisi hoc20 tantum,
quod uniuscuiusque278 ecclesiae per suam diocesim conpetit.
Unumquemque enim episcopum oportet habere suae28 dio-
cesis potestatem, ut29 regat et gubernet secundum con-
petentem singulis reuerentiam, et prouidentiam gerat omnis
regionis30, que sub ipsius est ciuitate, ita ut etiam31 or-
dinare ei presbiteros et diaconos probabili iudicio liceat, et
de singulis ipsius32 regionis causis cum33 moderatione et
pondere disceptare. Ultra autem nichil agere34 permittitur35
citra metropolitani episcopi36 conscientiam*, nec metropo-
litanus sine ceterorum aliquid gerat consilio sacerdotum.
EDITIO ROMANA.
Causa IX. Quest. II. c. 8. a) statutas b) tantummodo c) orientales d) serv. tamen e) Ponticae — c. 9.
al Item ex eodem, c. 3. b) in Nicaea definita — c. 10. a) ei b) congrua c) quemque — Quest. III. a) autem archiep.
b) suas: deest — c. 1. a) Non b) et: deest c) episcopus nihil — c. 2. a) episcoporum ~b) unicuique
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI Ii. * Secundum: Mutata est interpunctio, ut magis respondeat
groeco canoni: aXXa xata zovg xavovag zov (xlv ji Xt£arJ(jvlag etc. quod Dio-
nysius vertit: sed iuxta canones Alexandrinus antistes etc. In editione autem
conciliorum in tribus tomis deerant haec verba: ca, quae sunt in Aegypto,
tantummodo gubernent. Orientales autem episcopi.
C. IX. # Servata regula: Ita in omnibus editionibus huius priscae
[imo Hisp.] versionis; sed in graeco canone hic est initium periodi, et quae
sequuntur ex ipso pendent, quemadmodum Dionysius vertit: serrata vero
quae scripta est de gubernationibus regula, manifestum est, quod illa, quae sunt
per unamquamque provinciam, ipsius provinciae synodus dispenset etc.
QueBt. DI. C. II. * Conscientiam: Graece est: dlya zov /atjtqo-
no/Ltiug Imoxonov , f. i»/di avtov drtv zijg ztov Xo irnuv yvoipr\g, Itaque
eadem voce yrtoprjg utitur canon, tam in consensu metropolitani quam
suffraganeorum. Sed ob multas varietates placuit apponi verba graeca
cum versione nova: Tovg xu&’ ixdazqv inaq/lav imaxonovg tldlvai XQV
zov Iv zij ur.tQonoXti nootoxiuxa Inloxonov , xal x t)v rpQovzlda avadi/iotfat
nuoqg zijg iitag/lag dia rd ir tf/ fiqxQonoXei navtayoBev ourtyt/eiY nav-
zag zovg za nnuyuata tyorrag. u&tv tdoge xal zy ztuy 7t(jotjyelo&ai
avzuv, pydiv zs TXQuzzeiv ntgixtov zovg XoiTtovg Irtiaxonov; uve v avroC,
xata zov uQ/atov x<ycmjoa\za ttSv rtarlotov ijucJr xarovot, tj taGia uorot,
oaa zfi txaazov InijidXMi naooixAq, xal zalg vn' ctvtyv yioQctig, Kxaaror
yuq inlaxonov i^ovolav I/str zijg iavrov na^oixla;, thotxclv re xatd fijv
ixaorm ini{JajJ.ovoav evXdflstav xal ngovoiav noitio&ai nuoqgzijc ytuoag
zijg vnu zijv iavrov noXiv, tog xal yttooroveiv npeaflvriQOu; xal dtuxorovg,
xal /Atra XQlotujg ‘ixaaxa dtaXaufidveiv. ntaairioo) de utjdir nndrreir tnt-
yeiueiv dlya zov zijg pqtQonoXeoig imoxdnov, pqdi aixuv uvev zijg rwv Xot -
nuiv yuofnjc. Episcopos, qui in unaquaque provincia sunt, uosse oportet eum,
qui metropoli m aeest, universae quoque provinciae curam suscipere, eo quod in
metropoli undique conveniunt omnes, quicunque negotia habent. Quapropter
placuit et honore ipsum praecellere , et reliquos episcopos nihil aliud sine ipso
facere ( secundum veterem, qui viguit, Patrum nostrorum canonem). quam ca
sola, quaecunque ad cuiusque parochiam subiectasque parochiae regiones per-
tinent. In cuiusque enim episcopi potestate esse propriam ipsius / mrochiam , ut
eam administret, pro ea, quae cuique convenit, integritate, it universae regioni,
quae suae civitati subtecta est, prospicial consulatque, ita ut et presbyteros dia-
conosque ordinet, et singula quaeque cum iudicio explicet. Praeterea vero nihil
quicquam facere aggrediantur sine metropolitani episcopi, neque ipse sine reli-
quorum sententia.
Causa IX. Quest. II. can. 8. 80) Sed sec.: Hisp. 81) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Coli. tr. P.; — deest: Hisp.; add.: id est: AB 82) Codd. coli. o.
Hisp. Coli. tr. P. 83) CDEFOH orig. Coli. tr. P. ; deest: B 84) Codd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 85) et: deest: ABC 86) et ca: Edd. coli. o. 87) et: deest: Alt
88) ABF Coli. tr. P.; Pontinae: CDEO 89) tantummodo: Coli. tr. P. 90) vero episcopi: CEH |j can. 9. 91) De eod. : deest, et canon cum superiori contundit*
est: CEH 92) ABCF; idem de eodem : EQH; — c. 3. tb. — Coli. tr. P. II, 8, 2. 93) Coda, et Edd. coli. o. 94) cleros; AB 95) possunt: DFOH ]|
can. 10. 96) Undo ita scr.: EQH; de his: deest: F 97) Papa: deest: AB 98 ) fragtn. Ep. scr. inter a. 1088—99. — Jaffe no. 4200. — Ivo Beer. VI, 412. ;
Coli. tr. P. III, 10, (11,) 44. 99) ecclesiae: Ivo 100) prospexerit: EQ; perspexerit: FH: prospexeris: D 101) cf. Socrat. hisl. eccl. VI. 12. 13.; Hist.
trip. X, 11. 102) quoque: AB 103) ep. diocesis: AB; e dioc. : Ivo 104) Cotld. coll.o. pr. DF; — Coli. ir. P. 105) ergo : EQH 106) Codd. et Edd. coli. o. ;
aad.: eorum: EQH 107) Codd. coit. o. Turrecrem. 108) add.: tamen: Edd. coli. o.
Causa IX. Quest. III. l) Codd. coli. o. 2) ib. || can. 1. 3) c. 9. Cone. Aniioch. exinterpr. Mart. Brac. — ap. Bruns. II, 44. — Coli. tr. P. II, 47, 4. —
4) Codd. coli. o. pr. Q 5) conscientia: CD 6) illi . . . licet: CEQH 7) episcopum: orig. Hisp. 8) primatum metropolitani episcopi : tb. 9) episcopum :
Coli. tr. P. 10) add.: sui: Edd. coli, o.; prim.: deest: orig. Hisp. 11) gerere: AB 12) add.: oportet: CF.FQ Edd. coli. o. 13) ceteros: AB 14) can. Ap. 34.
15) Codd. et Edd, coli. o. pr. ABD ; — Coli. tr. P. 16) Codd. coli. o. ; nihil sibi : orig. Hisp. 17) praesumtione : Coli. tr. P. 18) add. : episcoporum : Edd. Aiy.
Nor. Ven. I. |{ can. 2. 19) suam : deest: EQH 20) hab. ao. 332. — vetsio Hisp. — Coli. tr. P. II, 6, 6. 21) Codd. coli . o. orig. Coli. tr. P. 22) qui preest: deest:
AB; add.: eis: Edd. Bas. Lugdd. II. III. 23) sine dubio conc.: Hisp. 24) praeire: tb. 25) qui obtinuit: tb. 20) haec , . . quae . . . competunt: ib.
27) Codd. coli. o. pr. E; — Coli. tr. P. 28) add. : et: Hisp. 29) ad hanc gubernandam sec. comp. sibi rev., ad providendum regioni, quae sub etc.: ib.
30) omni regioni: H; omnium regionum : E 31) et: H; et.: deest: Edd. coli, o., ita ut H. immerito a Corr. insertum esse censuerit. 32} ips. reg. eruis. :
deest: Hisp. 33) cutn: deest: Coli. tr. P. 34) agendum: Hisp. 35) permittetur: Edd. coli. o. 36) ep. : deest: AB
B07
608
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IX. QUEST. III. c. 3-8.
Gratian. ATr>i' forte episcopi31 e yconomos in ecclesia sua
criiin nrc coti tcmpserin I.
Unde in VII. Sinodo [c. 11.] legitur3*:
C. III. Metropolitanus constituat yconomos , quos ejnscopus
habere neglexerit.
Cum simus90 debitores omnes sacras regulas40 custodire,
et41 eam, que dicit in unaquaque ecclesia yconomos esse
debere42, modis omnibus inuiolabilem conseruare43* debe-
mus. Et si quidem unusquisque metropolitanus in sua
ecclesia constituerit44 yconomum, bene utique45*1. Sin
autem, exauctoritate46 propria Constantinopoleos episcopis47
licentia est preponendi yconomos49 in eius ecclesia. Simi-
liter et mctropolitanis, si episcopi, qui sub eis49 sunt, non
sategerint'’'0 yconomos statuere in suis ecclesiis. Id ipsum
autem51 seruandum est etiam52 in monasteriis.
Gratian. Ibobatur33 illud idem exemplo Apostoli, qui for-
nicatorcm Corinthium 54 satanae inpenitentem tradidit, postea
penitentem ecclesiae reconciliauit, hoc tantum scribens Corinthiis
in prima et secunda epistola, ut excommunicato non communi-
carent, et reconciliato socia karitate copularentur. Sed contra 55
probatur auctoritate multorum ,
Ait enim Iginus Papa, [epist. I. c. 2.]50:
C. IV. Metropolitanus sine episcoporum presentia3" *
alicuius eorum non audiat causas.
Saluo in omnibus Romanae ecclesiae priuilegio nullus
metropolitanus absque ceterorum omnium conprouincialium
episcoporum instantia aliquorum audiat causas eorum531',
quia irritae erunt aliter actae, quam in conspectu omnium
eorum uentilatae59, et ipse50, si fecerit, coherceatur a fra-
tribus.
C. V. Pe eodem.
Item Anicius Papa [Episcopis Galliae, c. i.]01*
Archiepiscopus nicliil de episcoporum 52 causis aut531'
aliis communibus causis54' iuxla statuta apostolorum absque
cunctorum05 illorum agat consilio, nec illi assumant 60 d, nisi
quantum ad suas57 pertinet parrochias, sine suo consensu03',
quoniam tali gaudet concordia Altissimus, et gloriatur in
membris suis.
C. VI. Pe eodem.
Idem [in eadem epist. c. 3.] 09:1
Si autem aliquis mctropolitanorum70 inflatus fuerit, et
sine omnium conprouincialium71 presentia uel72 consilio73
episcoporum aut causas741, eorum75, aut alias causas (nisi
eas70 tantum, que ad propriam suam pertinent parrochiam)
agere, aut eos77 grauarc uoluerit, ab omnibus districte cor-
rigatur, ne talia73 deinceps presumere audeat. Si70 uero
incorrigibilis eisque80inobediens apparuerit, ad hanc aposto-
licam sedem, cui omnia81 episcoporum iudicia referri3* pre-
cepta sunt, eius contumacia referatur, ut uindicta de eo fiat,
et83 ceteri84 timorem85 habeant.
C. VII. Pe eodem.
Item Calixtus Papa [Episcopis Galliae, epist. II.
c. 3.] 80
Nullus97 primas88, nullus89* metropolitanus dioce-
siani99b ecclesiam uel parrochiam91, aut9* aliquem93 de94
eius parrochia95 presumat excommunicare uel iudicare90,
aliquidue97c agere absque eius consilio98 uel99 judicio100;
sed hoc obscruet 101, quod ab apostolis, ac 102 patribus et103
decessoribus 104d nostris est statutum, et a nobis confirma-
tum; id est: si quis metropolitanus episcopus (nisi quod ad
suam solummodo propriam pertinet parrochiam 105^ sine con-
silio et100 uoluntate omnium conprouincialium episcoporum
extra aliquid agere temptauerit107, gradus sui periculo 11,3
subiacebit, et quod egerit irritum erit 109 = et uacuum110. Sed
quicquid de conprouincialium111 r episcoporum112» causis,
corumque ecclesiarum, et1131' clericorum, atque secularium
necessitatibus114 agere aut disponere necesse fuerit, hoc cum
omnium 115 1 consensu conprouincialium 110 agatur pontificum,
non 117 k aliquo dominationis118 fastu, sed humillima et1191
concordi administrationc, sicut Dominus ait120: „Non ucni
ministrari, sed ministrare, “ et alibi 191 : „Qui maior est
ucstrum erit minister ucster.“122 Similiter ct ipsi conpro-
uinciales episcopi cuncta123 cum124 eius consilio (nisi quan-
tum ad proprias pertinet parrochias) agant iuxta sanctorum
constituta Patrum, utls5m uno animo, uno ore concorditer
sancta glorificetur Trinitas120 in secula127.
C. VIII. In suffraganci parrochia nichil absque eius consilio
metropolitanus 123 agat.
Item Nicolaus 129* llodulfo , 13ituricensilM
Archiepiscopo 1S1.
Conquestus est139 apostolatui nostro frater noster Sige-
bodus133’’ archiepiscopus Narbonensis, quod clericos suos
eo inuito ad iudicium tuum uenire conpellas, et de rebus ad
ecclesiam suam pertinentibus eo inconsulto quasi iure patri-
archatus tui disponas, cum hoc nec antiquitas (cui Patres134
sanxere135' reuerentiam) habeat, et auctoritas sacrorum
canonum penitus interdicat, nisi forte pro causis, que130
apud se terminari 137,1 non possunt, ad te quasi ad patriar-
cham suum prouocauerint 133 per appellationes1390, uel si
EDITIO ROMANA.
Causa IX. Quest. III. c. 2. c) ep. ipsi — c. 3. a) custodire b) utique est — C. 4. a) consensu vel praesentia
b) eorum: deest — c. 5. a) Anicetus b) aut de c) caus.: deest d) assum. : deest e) consens.: deest — c. 6. a) Item
b) caus. : deest — c. 7. a) vel b) dioecesani c) vel aliquid d) praedecessoribus e) habeatur f) provincialium
g) coepiscoporum h) et: deest i) communi k) nec 1) atque m) (et infra :) ut — c. 8. a) Nic. Papa b) Sigedodus
c) sanxerunt d) per appell.: deest
Causa IX. Quost. III. can. 2. 37) AHCEGH j| can. 3. 38) hab. ao. 787. — interpretatio Anastasi ana — Ivo Decr. V, 371.; Coli. tr. P. II, 12, 3.
39) sumus: Coli. tr. P. 40) litteras: orig. ; — c/. conc. Chalced. c. 26. 41) ot: deest: Ivo 42) deb. : deest: Ivo Coli. tr. P. 43) ABCDF Edd. coli. o. orig. Ico
Coli. tr. P.; servare: EGH 44) constituerat: EGH 45) Codd. coli. o. pr. DF; — orig. lio Coli. tr. P. 46) hac auct. : EQH 47) episcopo: orig. 48) oeconomo-
rum: ib. 49) ipsis: orig. Ivo Coli. tr. P. 50) satageriut: ABEFGH Coli. tr. P. ; satagunt: C 51) Idem autem: AB 62) etiam: deest: ABF; et: C 53) add.:
autem: AB 54) Corinthum: EGH 55) econtra: DEFGH ; hoc contra: C )| can. 4. 56) Caput Pseudoisid., Ep. 1. c. 2. ap. Hinschius p. 114. — Jaffe uo.
XXXII. — Burch. I, 65. (can..- ceterum fratres); Ivo Decr. V, 99. ib. 174. (Calixtus; can.: de cetero); Coli. tr. P. I, 7, 1. (can. conti».) 57) ABCEH;
episcopi conscientia: Q 58) ABCDF orig. : reorum: Ivo 99. Coli. tr. P. 59) ventilare: EGH 60) ipsi qui fecerint coherceantur: AB || can. 5. 61) Codd.
coli. o. — Caput Pseudoisid,, c. 2. ap. Hinschius p. 121. — Jaffe. uo. LIV. — Coli. tr. P. I, 9, 2. 62) eorum: (sc. episcoporum) ; orig. Coli. tr. P. 63) Codd. coli, o,
pr. C: — Codd. orig. Coli. tr. P.; aut . . . causis: deest: C 64) Codd. coli. o. pr. CF — Turrecrem. 65) ceterorum: EGH; deest: Coli. tr. P. 66) Codd. et Edd.
coli. o. pr. AB — Turrecrem. 67) proprias: orig. Coli. tr. P. 68) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem . j| can. 6. 69) Codd. coli. o. pr. G (Id.: deest): — Caput
Pseudoisidor. — c. 4. ao. Hinschius p. 121. — Jaffe no. LIV. Ans. ded. I, 94. (can. cout.); Burck. I, 63. (can. contin.); Ans. II, 23. (can. conii».); Ivo Decr. V,54.
(can. ; placuit s. synodo ; contin.) : Ivo Pan. IV, 26. (can. contin.): Coli. tr. P. I. 9, 5.; Polyc. II, 24, 3. 70) metropolitanus: AB 71) provincialium: Ivo Pan.
72) vel: deest: Ans. 73) concilio: Edd. Bas. Kor. 74) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Pan.; aut . . . aut: deest: Burch. 75) illorum: Coli. tr. P. 76) add.: ad :
Ivo Pati. 77) cos: deest: AB 78) tal.: deest: Coli. tr. P. 79) c/. Isid. Seut. I. Id. c. 39. 80) et eis: EGH 81) omnium: ABEGH Turrecrem. 82) terminare:
orig. Ans. ded. Burch. Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. Polyc. — c/. Innoc. I. ep. 2. c. 3. 83) ut: Ivo Decr. 84) cuncti: ABC Ed. Bas.; add.: de eo : CEQH Edd. rei.
85) terreantur: G; — metum: Polyc. || can. 7. 86) Caput Pseudoisid. c. 13. ap. Hinschius p. 139. — Ans. ded. I, 87. (can. contin.); Burch. I, 66. (can. couhn.);
Ivo Decr. V, 100.; ib. XIV, 72. (can.: nemo alterius terminos); Coli. tr. P. I, 14, 5. (can. coni.); Coli, tredec. P. I, 18.; Polyc. II, 24, 4. 87) add : autem: oiig.
Ans. ded. Burch. CoU. tr. P. 88) primates: orig. ; primas: Codd. orig. 89) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 90) Codd. coli. o. pr. AB (dtocealanam)
91) parocbauuxu: Ans. ded. CoU. tr. P. 92) vel: CoU. tr. P. 93) aliquid: orig. Ans. ded. Burch. Polyc. 94) de: deest: Ans. ded. Burch. Polyc. 95) parochiae:
ib. : alterius parochia: EGH 96) diiudicare: orig. Ans. ded. Burch. Polyc. ; iudicare: Codd. orig. 97) Codd. coli. 0. Ivo Decr. V. Coli. tr. P. 98) concilio:
ho Decr. V. 99) et: AB 100) finxs canonis: Ivo Decr. V. XIV. 101) servetur: orig.; servet: Ans. ded.; observent: Coli. tr. P.; observet: Codd. orig.
102) vel: orig.; ac: Codd. orig. 103) ac: EGH Ivo Pan.: deest: Ed. Arg. 104) Codd. coli o. pr. AB; — Turrecrem. 105) ecclesiam: CoU. tr. P. 106) ac: orig. ;
et : Codd. orig. 107) tractaverit: AB; temptavit: C 108) add.: quidem: Edd. coli o. 109) Codd. et Edd. coli o. Turrecrem. ; habebitur: Coli tr. P. 110) finiet
canonis : ho Pan. 111) Codd. et Edd. coli o. Turrecrem. Codd. orig. Burch. Coli tr. P. Polyc. 112) Codd. et Edd. coli. o. pr. C; — Codd. orig. Coli tr. P.
113) Codd. coli o. otig. Ans. ded. Burch . Coli tr. P. Polyc. 114) necessarium: Coli tr. P. 115) CEQH Corr. orig. Ans. ded. Burch. Coli tr. P. Polyc.; cuui omni :
AB: omni: F 116) provincialium: orig. Ans. ded. Coli tr. P.: conprov.: Codd. orig. 117) Codd. coli o. Ans. ded. Burch. Coli tr. P. Polyc. 118) dainpnatlonla :
Coli tr. P. 119) Codd. coli o. orig. Ans. ded. Burch. Coli. tr. P. Polyc. 120) Matth. c 20. v. 28. 121) ib. v. 26. 122) add.: et reliqua: orig. Ans. ded. Coli tr. P.
123) cuncta: deest: orig. Ans. ded. Burch. Coli tr. P. Polyc. 124) cum: deest: AB 125) Codd. coli o. orig. Ana. ded. Burch. Coli tr. P. Polyc. 126) add.:
sancta: Polyc. 127) ecclesia: a<fc/. : soculorum : A2f,* saeculo : Ans. rfsrf. || can. 8. 128) archiepiscopus: AB 129) ABDFGH 130) Radolfo: AB ,
Radulfo: G ; Biturienai: Codd. coli. o. pr. AB 131) scr. ao. 864. — Jaffe no. 2091. — Ivo Decr. V, 56. ; Ivo Pan. IV, 29.; Coli ir. P. I, 62, 74. ; Caes. II, 79.
132) est: deest: Ivo Pan. 133) B orig.; Sigegodus: Codd. rei Ed. Bas. Coli tr. P. 134) add.: sancti: orig. Ivo Pan. 135) ABCD Ivo Pan. Coli. tr. P.
136) quas: ho Pan. 137) Codd. et Edd. coli 0. Turrecrem. orig. Coli tr. P. 138) provocaverunt: QH 139) Codd et Edd. coli o. pr. AB ; — orig.
609
610
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IX. QUEST. III. c. 9-15.
episcopus suus decesserit™, res ecclesiae suae tuo iudicio
dispensare «oluerint141. Primates enim uel patriarchas
nichu pnuilegu habere pre ceteris episcopis, nisi quantum
sacri canones concedunt™ et prisca consuetudo inis anti-
quitus contulit, diffinimus, ita ut secundum Nicenas regulas
sua priuilegia seruenturecclesiis 143, preterquam 144 si aposto-
lica sedes aliquam ecclesiam uel rectorem ipsius quolibet
speciali 145 priuilegio decreuerit honorare.
C. IX. De eodem 14°.
liem Beda super Apocalipsin: ,, Et angelo ecclesiae
Ephesi scribe 147 *
Episcopo scribit14*, de cuius manu peccata requirit
subditorum, nec 149:1 sine eius™ consilio1*1* subditos mdi-
care debeat 152.
Gratian. Sola enim Romana ecclesia sua auctoritate ualet
de omnibus indicare; de ea uero1*3 nulli iudicare permittitur.
Unde Nicolaus Papa [ad Michaelem Inperatorem in
epistola, cuius initium: ,, Proposueramus"]1*4*
C. X. Apostolicae sedis indicium a nemine est retractandum.
Patet profecto sedis apostolicae (cuius auctoritate
maius15*a non est) iudicium a nemine fore retractandum,
neque cuiquam de eius liceat1*** iudicare1*7 iudicio, iuxta
quod Innocentius** Papa Rufo et ceteris episcopis per
Thessaliam constitutis scribens ait : ,,Nemo umquam aposto-
lico culmini (de cuius iudicio non licet retractari 168c manus
obuias audacter intulit, nemo in hoc rebellis extitit, nisi qui
de se159 uoluit160 iudicari 161,“ et B. Papa Gelasius169: „Nec
de eius 163 d (id est Romanae ecclesiae) canones umquam
preceperunt iudicari iudicio 104 c, sententiamque16* illius con-
stituerunt non166 oportere dissolui, cuius potius sequenda
decreta mandauerunt167 f.“
C. XI. Ab aliis dampnatos uel excommunicatos apostolica
soluit auctoritas.
Item Anasfastus168a Patriarcha Felici Papae [II.]169.
Fuit semper uestrae170 apostolicae171* sedis172c licentia
iniuste dampnatos uel excommunicatos potestatiue 173 sua
auctoritate restituere, et sua eis omnia reddere, et illos, qui
eos condempnauerunt aut excommunicauerunt174, apostolico
punire priuilegio, sicut etiam17* nostris et anterioribus176
nouimus factum1776 temporibus.
C. XII. De eodem 173
Item [ibidem paulo inferius]179.
Antiquis regulis censitum189a est, ut quicquid (quamuis
in remotis aut in longinquo181 positis prouinciis) super
eorum182* querelis aut accusationibus ageretur, non prius
tractandum uel accipiendum esset, quam ad notitiam almae
sedis uestrae183 esset184' deductum, ut huius auctoritate,
iuxta185 quod* fuisset1866 pronunciatio infirmaretur aut
firmaretur187.
C. XIII. Prima sedes nullius iudicio subiaceat 188.
Item Innocentius Papa189*.
Nemo iudicabit1" primam sedem, iustitiam191 tempe-
rare desiderantem**. Neque enim192 ab augusto, neque
ab omni clero, neque a regibus, neque a populo iudex iudi-
cabitur.
C. XIV. De eodem.
Item Symacus 193a.
Aliorum194 hominum causas19* Deus uoluit196 termi-
nare197 per198* homines, sedis199c istius presulem2006 suo
sine questione reseruauit arbitrio. Voluit B. Petri apostoli
successores201 celo tantum debere innocentiam, et subtilis-
simi202 discussoris indagini inuiolatam habere203' conscien-
tiam204. Nolite206 existimare2066 eas animas inquisitoris2078
non habere formidinem, quas Deus pre ceteris suo reser-
uauit208 examini. Non habet apud illum reus de allega-
tionis nitore subsidium, quando ipsorum209 factorum utitur
teste210* quo iudice. Dicas211 forsitan, talis erit212 conditio
animarum omnium213 in illa214 disceptatione; replicabo,
uni dictum21*: „Tu es Petrus, et super hanc petram edifi-
cabo ecclesiam meam, et queeumque216 solueris super
terram erunt soluta et in celis."217 Et rursus sanctorum
uoce218', pontificum dignitatem sedis eius factam toto orbe
uenerabilem, dum illi quicquid fidelium est ubique submit-
titur, dum totius corporis caput esse designatur. De hac219
mihi per Prophetam dictum uidetur220: „Si hec humiliatur,
ad cuius fugietis221* auxilium? et ubi222 relinquetis223 glo-
riam uestram?
C. XV. De eodem.
Item Anteros Papa [ad Episcopos prouinciarum Beticae
et Toletanae] 224a.
Facta subditorum iudicantur a nobis: nostra uero a
EDITIO ROMANA.
Causa IX. Quest. III. c. 9. a) ne b) consensu — c. 10. a) maior b) licere c) retractare d) eius iudicio
e) iud. : deest f) mandarunt — c. 11. a) Athanasius b) sanctae apost. c) sedi d) cognovimus actum — c. 12. a) san-
citum b) episcoporum c) fuisset d) fuisset faciendum — c. 14. a) Symm. Papa b) per: deest c) sed sedis
d) praesulis e) exhibere f) aestimare g) inquisitionis h) eo teste i) voce patet k) confugietis — c. 15. a) Anterus
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XX. * Tn glossa ordinaria sic legitur: et angelo, id est episcopo, scribit,
de manu cuius peccata subditorum reguirtt, et sine cuius consensu subditos
iudicare non praesumit ipse Ioannes.
C. X. * Caput hoc apud ceteros etiam collectores multis verbis omis-
sis in summam quandAm redactum est.
** Innocentius: In epistola Nicolai et apud reliquos collectores est :
Bonifacius. Verum neque in Bonifacii, neque in Innocentii epistolis inven-
tum est quod hic affertur. In ca vero epistola Nicolaus refort etiam alia
quaedam ex epistola Bonifacii ad episcopos per Thessaliam.
C. XIT. # Iuxta quod: Ivo legit: iuxta quod fuisset pronunciatio, in-
firmaretur aut fiimaretur. In corpore conciliorum : insto quae fuisset pro-
nuntiatio etc.
C. XIII. * In omnibus vetustis Gratiani exemplaribus citatur ex Inno-
centio. Sed fere eadem habentur in concilio Romano sub Silvostro c. 20.
et ex ipso citant indicati collectores.
** Iustitiam temperare desiderantem: Sic etiam in Panormia
ex Sllvestro. Sed in vulgata concilii editione est: quotiiam omnes sedes
a prima sede iustitiam desiderant temperari.
Causa IX. Quest. III. can. 8. 140) discesserit: EOB 141) voluerit'. AD Edi. coli. o. pr. Has. 142) concedant: AB 143) fima canona: Coll.tr. P.
144) praeter: Codd. coli. o. pr. AB 145) episcopali: (?) Ivo Pan. || can. 9. 140) de eod.s deest, et canon cum superiore coniunctus eat: CDF.OU 147) Glossa
ordinaria ad apocal.c. 2. v. l. 148) adi.: Ioannes: Mi. coli. o.pr. Bas. 14 0) AB DF; deest: EOB 150) cuius : EOU 151 ) Codd. coti. o. 152) non debebat:
OH: non debeat: E 153) vero: deest: EOB ||can. 10. 154) scr. ao. 685. - Jaffeno. 2111. — Ais. I, 75. (can.: non ergo ^quales sint; contui.); Ivo Beer. V, 19.
(can. contin.); Ivo Pan. IV. 11.; CoU.tr. P. 1,62,5. (can. contin.) 155 ) Codd. et Bdd.coll. o.pr. AB: - Jio Pan. Ito) Codd. et Edd. coU. o. Ans. Ivo Decr. Pan.
Coli. tr. P. 157) iudicari : Coli. tr. P. 158) Codd. et Edd. coti. o. Ivo Pan. Coli. tr. P. 159) ea :ABieo s e : P 160) voluerit : EGH . voluerint: C 161) c/. infra «.16.
102) eiusdem: Ivo Pan. 163) Codd. coli. o. pr. D; - Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr.P. 164) ABCI Ivo Decr. Pan.; iudicium: EOB 165) ^sed sententiam : AB;
nec sentent. : Ivo Decr. ; nec sententiae constiter. : Ito Pan. 166) non : deest: Ivo Decr. 167) Codd. coli. o. Ivo Decr. || ca n. 11. 168) CDEFOH Edd. coli o.,
Augustinus: AB: add.-. Papa: EOB 169) Felici Patriarchae: EOB - Caput Pseudoisid.c. 4 ap.Hmschius p. 480. — Ivo Decr. V, 15. ; Coll.tr P. II 14, 5.
170) nostrae: EFOB 171) Codd. et Edd. coU. o. Ivo Coli. tr.P.; sanctae et ap. : orij. m)Codd.et Edd. coti. o. Ttirrecrem. 173) i potestati suae: AB Edd.Par.lugdd.
174) coudempnaverint . . . excommunicaverint: EOIl 175) et.: deest; AB 170) antiquioribus, tb. 177) CoddetEdji. coti. o. ||c»n. 12’„,1l8]6!l°°d" e?*'
et can. cum anteced. coniunctus est: DEFOH 179) c. 5. ap. Hmsct iiiis p. 481. Ito Decr. CoU. tr.P. U U 1M) Codd. colluo, pr C;-Ed. Arg Corror.d./jo
Coli tr P • add * vel sancitum: EOH 181) longinquis: orto. : longinquo: Codd. ong. 182) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Coli. tr. P. 183) nostrae, butt
184) Codd. et Edd. coli. o. Jro Coli. tr. P. 185) iuxta . . . fuisset: deest: AB 186) Codd. coU. o. Ed. Bas. orig. Ivo Coli. tr. P. 187) p ro n 'i8 *a
,g<n cnbiacebit* C ■ subiacet- EOH 189) unde Innoc.: EOB; — imo c. 20. apocryphi constituti Syhestn ap. Mansi II, 631. — Jaffe post no. CXXXU. —
Aus i%. (2^:Tm P™ IV15. ? Jw£!V, 16,(1S,)7; gS.!i“ ; V. lf- c/. Deusded.lV,^ 190) enim diiudicet: orig. 191) ins.itiae desiderant temperari: ^.
192) en.: deest: orig. || can. 14. 193) C " ” - ■“““ v.,..^.v — »«•«<»
Ivo Pan. IV, 8.; Coli. tr. P. I, 48, 4 ; I
ervT» PndA et Edd coli o Turrecrem Ans Ivo Pan. Poluc. 204) finis canonts: Ito Beer. Pati. Coli. tr. P. 205) noli. t;. volite(?). Ans. 206; AULtuti lurrecrem.
Bas.
2l7t
223;
223 reUnnuitls: T : EO; Vrelius ? Ed Dal. - Caput A**»!. <■ *• V, Z c Vl ou 7
Ans. ded. n, 129. (136. can. contin.); Ans. I, 53. (54.); CoU. tr. P. I, 17, 2. (caw. contin.) i Polyc. i, 16, (18,) 8., Coli, tredec. P. I, 267. ^f. c. 13. 15. 0. Y qn.
Corpus lur. can. Ed. Friedberg .
<5U
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA IX. X. QUEST. III. c. i6-2t.
eia
Domino indicantur 2231’. §. Deteriores sunt qui uitam
inoresque bonorum corrumpunt bis, qui substantias2-1 alio-
rum prediaquc diripiunt.
C. XVI. De eodem.
Item Gclasius [ad Faustum legatum]2281*.
Ipsi229 sunt canones, qui appellationes totius ecclesiae
ad huius sedis230 examen uoluerunt231h deferre 232 c. Ab
ipsa uero numquam2338 prorsus appellare234' debere san-
xerunt, ac per hoc illam de tota ecclesia judicare, ipsam ad
nullius conmeare iudicium, nec235 de eius umquam prece-
perunt iudicari iudicio, sententiamque eius23Cf constituerunt
non oportere dissolui, cuius potius231 sequenda decreta
mandauerunt 238 s.
C. XVII. De eodem.
Idem omnibus Episcopis 23!>.
Cuncta per mundum nouit ecclesia, quod240 sacrosancta
Romana ecclesia fas de omnibus241 habet2*2" iudicandi,
neque cuiquam de eius liceat iudicare iudicio. Siquidem ad
illam de qualibet243 mundi parte appellandum244 est: ab illa
autem nemo est245 appellare permissus243. §. r. Sed nec
illa preterimus, quod apostolica sedes247 sine ulla preee-
dente sinodo et soluendi248 quos249 sinodus iniqua2301*
dampnauerat251, et dampnandi, nulla existente sinodo, quos
oportuit232 habuerit233' facultatem, et234 hoc nimirum pro
suo principatu, quem B. Petrus233 apostolus Domini uoce
et236 tenuit semper et tenebit.
[C. XVIII.]237"
Idem Episcopis per Dardaniam constitutis 238.
Cuncta per mundum nouit ecclesia, quoniam quorum-
libet sententiis ligata pontificum sedes B. Petri apostoli239
ius habeat resoluendi200, utpote que de omni ecclesia fas
habeat iudicandi etc.2(U
C. XIX. De eodem.
Item Sixtus Papa [II.] Ispcmioram 262 Episcopis,
[epist. II. cap. 4.] 203
Fratres, quos timore terreno iniuste dampnastis, sci-
tote204 a nobis iuste esse restitutos, quibus ex203" auctoritate
omnia, que eis ablata sunt, integerrime reddi precipimus, si
non uultis et uos et principes uestri a collegio nostro et
membris ecclesiae separari.
C. XX. Cuiuslibet ecclesiae clericos Papa 266 ualet-®1 ordinare.
Item Stepbanus Episcopus Walberto Patriarchae'-®1*.
Nunc uero iterato scribimus tibi, nolentes alicuius eccle-
siae priuilegium infringere, licet apostolica prorogatum909
possimus de qualibet ecclesia clericumordinare : desine iam
cuiuspiam zelo Cumcnsis270* ecclesiae antistitem protelare,
quia, si protelaucris et eum consecrare iam271 tociens912
monitus non maturaueris, proculdubio 213,1 consecratus274
abibit.
C. XXI. De eodem.
Item Nicolaus Papa Michaeli Inpcratori [in epistola,
cuius initium: „ Proposueramus"] «6.
Per principalem igitur 276 " beatorum2111* Petri et Pauli278,
de qua2'9 supra280 exposuimus281', potestatem et2828 ius
habemus non solum in283' monachos, ucrum etiam in2817
quoslibet clericos de quacumque diocesi, cum necesse fuerit,
ad nos conuocare, atque ecclesiasticis exigentibus oportuni-
tatibus inuitare.
Gratian. Sed aliud est quod ex temeritate assumitur **3
presumptionis, aliud quod ex necessitate geritur karitatis. Cum
suffraganei archiepiscoporum subditis suis ad malum faucrc
ceperint, atque circa eorum correctionem'2®’ & negligentes extiterint,
tunc licet metropolitanis preter illorum 281 uoluntatcm et ligandos
dampnare , et reconciliandos absoluere. Cum uero episcopi zelo
diuinae karitatis accensi bonos uerbo et exemplo edi/icant 288,
malorum 289,1 uicia aspera increpatione redarguunt, absque
talium consilio noti licet metropolitanis in eorum parroebia ali-
quid agere uel disponere. Unde in fine capituli 290 Murtini
Papae 291 non simpliciter dictum est: „nichil agat,11 sed cum
determinatione „nicltil presumptiuc assumat absque eorum con-
siliout uicium presumptionis uideatur inprobatum s92, non
offitium karitatis. Sic et Apostolus 293, quia Corinthios uulit 294
negligentes circa correctionem fornicatoris -33, sua auctoritate
illum dampnanit. Iohanncs uero, quia episcopum Ephesiorum
nidit paratum ad corrigenda uicia subditorum, sine eius auctori-
tate298 illos 291 corrigere noluit, sed illum tantum de eorum cor-
rectione admonuit.
CAUSA X.
GRATIANUS.
Quidam laicus basilicam a se factam a diocesiana lege segre-
gare querit; episcopus ecclesiam cum1 omni dote sua ad suam
dispositionem pertinere contendit; tandem euincit episcopus 2a,
per parrochias3 militibus comitatus crudeliter deseuit; que eccle-
siarum43 sunt tamquam sibi debita usurpare contendit. (Qu. I.)
Modo primum queritur, an basilica cum omni dote sua ad epi-
scopi ordinationem pertineat? (Qu. II.) Secundo, an res eccle-
siarum episcopis usurpare liceat ? (Qu. III.) Tertio, quid
nomine catbedratici a suis 3 sacerdotibus exigere ualeatf
EDITIO ROMANA.
Causa IX. Quest. III. c. 15. b) iudicat Deus c) Et infra: §. I. — c. 16. a) Gei. Papa b) voluere c) deferri
d) nusquam e) appellari f) illius g) mandarunt — c. 17. a) habeat b) inique c) habuit — c. 18. a) C. XVIII.
De eoaem — *c. 19. a) ex sancti Petri et apostolica — c. 20. a) Gualberto b) proculdubio ad nos veniens — c. 21.
a) igitur: deest b) beat, apostolorum c) partim expos. d) et: deest e) et f) in: deest g) correctiones h) et maior. —
Causa X. a) ep. et b) ecclesiae
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XVII. * Omnia, quae in boc capite leguntur, habentur in epistola
Gelasii ad episcopos per Dardaniam, sed non eodem ordine composita.
Caput autem sequens, in quo multa huius ipsius capitis verba continentur,
in eadem epistola eodem prorsus modo habetur. Itaque tieri potest, ut ex
alia epistola caput hoc sumtum sit, quae non exstet, aut Gratianus haec duo
tanquam diversa capitula referat, quod apud antiquiores etiam coflectores
distincta repererit. In epUtola etiam Nicolai ad episcopos Galliae, quae
nuper est impressa In appendice bibliothecae, hoc citatur ex Golaslo.
C. XX. * Cumcnsis: Sic etiam Anselmus271, sed apud Ivonera plo-
nius: Desine iam cuiuspiam zrio electum a elevo et expetitum a populo Lintuar -
dum Cumcnsis [Cumensi: ed. Mlgne] ecclesiae antistitem protelare.
Causa IX. Quest. III. can. 15. 225) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 226) Codd. coli. o. Ans. 227) substantiam: AB || can. 16. 228) ABCUF —
scr. ao. 493. 0; c. 5. ap. Thielp. 344. — Jaffe no. 381. — Ans. II, 56. (55. can.: nobis opponunt); Ivo Decr. V, 9. (ut ap. Ans.; can. contin.) 229) Isti: EQH ;
Episcopi: F Ed. Arg. 230) add.: sanctae: EQH 231) Codd. coli. o. 232) Codd. coli. o. Ed. Bas. Turrecrem. 233) AB D EGH Ans. 234) Codd. ei Edd. coli. o. pr. E
Edd. Lugdd. II. III. 235) supra c. 10. 236) Codd. coli. o. 237) pot. : deest: Ans. 238) Codd. coli. o. Ans. Ivo |) can. 17. 239) item: CKFH; — in Kp. ad epp.
per Dardaniam constitutos scr. ao. 495. ap. Thiel c. b.pag. 399. — Jaffe no. 395. — Ans. I, 47. (48. can.: nec plane tacemus); »6. XU, 68. (can.: valde mirati
sumus; contin.) Ivo Pan. IV, 9. 240) seqq. in orig. et ap. Ans. sunt ut ap. Grat. infra c. 18. 241) omni ecclesia: Ivo Pan. 24 2) ABDFH Ivo Pan. 243) omni: AB
244) canones appellare voluerunt: orig. Ans. I. XII. 245) sit: ib. 246) finis canonis: Ito Pan. — hoc loco in C novus incipit canon cum rubr.: de eodem.
247) apostolica (apostolicae: Ans. XII.) «edes (sedi: Ans. XII.) frequenter (add.: ut: Ans. XII.) dictum est more maiorum etiam: orig. Ans. XU. 248) absol-
vendi: orig. 249) quod: Ed. Bas. Ans. XII. 250) CDEFQ: unquam: A 251) damnaverit: EQH 252) oportuerit: EQH Ans. XII. 253) Codd. coli. o. pr. H —
Turrecrem. An$. XI. 254) et . . . teneb.: deest: orig. 255) Pet.: deest: AB 256) et: deest: ABQH\\ can. 18. 257) ABDFH 258) c/. cap. antecedens. —
Ans. I, 48. XII, 68. 259) ap.: deest: AB 260) solvendi; AB: resolvi: C; absolvi: Ans. I. 261) etc.: deest: AB || can. 19. 262) Hispaniarum: EFQH
263} Caput Pseudoisid., c. 7. ap. Hinschius p. 192. — Jaffe no. XCVH. — Ans. ded. I, 60.; Burch. I, 192.; .Ans. II, 25.; Ivo Decr. V, 247.; Coli. tr. P. I, 22, 1.;
Polyc. L, 8, (9,) 5.; Caes. V, 7- — can. ap. omnes contin. 264) scito: H; sciatis: G 265) DEFGH ; ex auct. nostra: AB; ex beati Petri apostolica (ap. : deest:
Ed. Bas.) auct.: Edd. coli, o.; ex (deest: Ans. ded.) auctoritate e. Petri apostolica auct. (ap. auct.: deest: C Coll.tr. P.): C orig. Burch. Ans. Ivo Coli. tr.P. Polyc. ||
can 20. 266) apostolicus: H; amplius (?): EG 267) praevalet: AB 268) D orig. ; Gauberto: AB; Galberto: Q; Gubernato: E; Wualperto : Ans. ; Ep.
Btephani VI. (885 — 91.) ad Walbertum patr. Aquil. ap. Mansi XVIFI, 25. — Jaffe no. 2652. — Ans. VI, 31. (36.); Ito Decr. V, 13. (can. contin.); Caes. III, 43.
269) auctoritate: Ed. Bas. Ito 270) Cumensi: Ans.,- legendum esse udetur Comensis eccl., quam scimus Aqniliensi patriarchatui fuisse subtectam. 271)iain:
deest: Ans. lio 27 2) tantotiens: Ans. 273) Codd. coli, o.; proculd. cum ad nos venerit: Ans. Ivo 274) iam consecr. : AB || can. 21. 275) Mich. lup. : deest :
ABEGH; — Ep. scr. ao. 865. — Jaffe no. 2111. — cf. ad c. 123. C. I. qu. 1. 276) Codd. et Edd. coli, o.; ergo: Turrecrem. 277) ABD; beati: G; apostolorum: C
Edd. coll.Q.; H. immerito beat, vocem a Corr. insertam esse ccnsuit. 278) add. : dexteram : Codd. et Edd. coli. o. pr. ABC 279) quam (do: deest } EFQH Edd. coli. o.
pr. Bas.; de . . . expos.: deest: D 280) nuper: EGH 281) Codd. et Edd. coli. o. 262) Codd. coli. o. pr. D: et pot. et ius: D Edd. coli. o. 283) Codd. et Edd.
coli, c.; solummodo in: EGH 284) Codd. et Edd. coli. o. 285) sumitur: EQH 286) Codd. coli. o. pr. DF; correptionem: F 287) eorum: EQH 288) edlfl-
caverint . . . redarguerint: ib. 289) Codd. coli. o.pr. C 290) superiori capitulo: EH; superiori concilio: Q 29l) c/. supra c. 1. 292) prohibitum: EOH
293; /Sicut Ap. : AB 234) videt : EOH 295) fornicationis: AB 296) supra c. 9. 297) eos: AB
Causa X. Ij suam: AB; episcop. vero eccl. cum: CF 2) Codd. coli. o. pr. D 3) parroebiaxn: AB 4) Codd. coli. 0. 5) suis: deest : ABCQ
613
614
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA X. QUEST. I. c. 1-9.
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. De prima questione sic diffinitur in Concilio
Ylerdensi, [cap. 3.] 6 :
C. I. Basilica , que consecratur , a diocesiana lege non
segregetur.
Si ex laicis quisquam7 a a se factam basilicam consecrari
desiderat, nequaquam eam8 sub monasterii specie, ubi con-
gregatio non colligitur*, a9 diocesiana lege audeat se-
gregare.
C. II. Ecclesiae cum dotibus suis in episcopi potestate
consistant 10.
Item ex Concilio Tolletano III. [c. 19.] 11
Sic12 quidam contra omnem auctoritatem ecclesias13,
quas14 edificauerint15a, postulant consecrari198, ut dotem,
quam eidem17 ecclesiae contulerint, censeant ad episcopi
ordinationem non pertinere. Quod factum18 taliter* in pre-
terito corrigatur, ut19 et29 in futuro ne fiat prohibeatur,
et21c omnia secundum constitutionem22 antiquam ad epi-
scopi ordinationem et28 potestatem pertineant.
C. IU. Ecclesiae et omnia iura earum ad episcopi ordina-
tionem24 pertinent 23.
Item ex Concilio II. Cabillonensi 29.
Decretum est27 ut omnes ecclesiae cum dotibus suis28,
et decimis, et29 omnibus suis30*, in episcopi31 potestate con-
sistant, atque ad ordinationem32 suam semper pertineant.
C. IV. Unaqueque parrochia episcopi prouisione regatur33.
Item Leo IV. [in epistola ad Episc. Britanniae, c. 2.] 341
Regenda est unaqueque parrochia sub provisione ac
tuitione episcopi per sacerdotes uel35 ceteros clericos, quos
ipse cum Dei timore preuiderit308 cui iure pertinere uidetur,
et circuire37c, ut sibi necessarium uisum fuerit ecclesiastica
utilitate38 cogente.
C. V.39 Iudicio et potestate episcopi res ecclesiasticae 40
gubernentur.
Item ex Concilio Antioceno, [c. 24.] 11
Quecumque* res ecclesiasticae42a sunt conuenit cum
omni diligentia et43 bona fide, que Deo debetur, qui omnia
preuidet44b et cuncta45c iudicat, gubernari48 et dispensari
cum iudicio et potestate episcopi, cui totius plebis animae
uidentur esse conmissae.
C. VI. Basilicarum conditores in rebus ecclesiarum 47 nullam
se potestatem habere cognoscant.
Item ex Concilio Tolletano IV. [c. 32.]48
Nouerint49 conditores basilicarum, in rebus, quas eisdem
ecclesiis30 conferunt, nullam se51 potestatem habere, sed
iuxta canonum instituta32 sicut ecclesiam, ita et33 dotem
eius34 ad ordinationem episcopi pertinere.
C. VII. De eodem.
Item ex Concilio Aurelianensi [I. c. 17.]33
De his, que parrochiis39 in terris, uineis37, mancipiis33
atque39 peculiis quicumque90 fideles obtulerint, antiquorum
canonum statuta91 serucntur, ut92 in93a episcoporum041'
potestate consistant. De his tamen03, que altario99 acces-
serint87, tertia pars93 fideliter episcopis deferatur.
C. VIII. De his, que altario offeruntur 09 a, medietatem sibi
episcopus uendicet.
Item ex eodem, [c. 16.] 70
Antiquos canones relegentes priora statuta credimus71
renouanda, ut de his, que in'2 altario oblationes738 fidelium74
conferuntur, medietatem sibi episcopus73 uendicet, et me-
dietatem sibi dispensandam secundi769 gradus clerus acci-
piat77 tam78 de propriis79 prediis, quam80 de omni commo-
ditate in episcoporum potestate durantibus.
C. IX. De episcopis, qui diocesim suam uisitare contempnuni
et ad redimendas mansiones, que uisitantibus debentur,
clericos cogunt 81 .
Item ex Concilio Tolletano3'-*.
Relata33 est coram sancta sinodo querimonia plebium,
quod84 sint quidam episcopi nolentes ad predicandum uel
ad confirmandum suas per annum parrochias83 circuire89a,
ui tamen exigunt87, ut mansiones, quibus in profectione uti
ebuerant, alio888 precio redimant qui parare debent890.
Que duplex infamia, negligentiae90 et auaritiae91 sanctae
sinodo magno fuit horrori92. Statuerunt itaque93, ne quis
ultra94 exerceat id cupiditatis ingenium, et ut sollicitiores
sint episcopi de suis gregibus uisitandis.
EDITIO ROMANA.
Causa X. Que st. I. c. 1. a) quispiam — c. 2. a) aedificauerunt b) consecrare c) sed — c. 4. a) Leo Papa
b) providerit c) circumire — c. 5. a) ecclesiae b) providet c) atque (cuncta: deest) — c. 7. a) omnia in b) episcopi
c. 8. a) deferuntur b) oblatione c) secundum — c. 9. a) circumire b) aliquo c) debebant
NOTATIONES CORRECTORUM.
Causa X. Queat. I. C. I. * Colligitur: In concilio impresso ac
manuscripto [et in orig. Hisp. Coli. tr. P.J sequitur: vel regula ab episcopo
non constituitur.
C. n. * Taliter: Sic est in antiquioribus editionibus, ot duobus
Vaticanis conciliorum codicibus: sed in Coloniensi quatuor tomorum edi-
tione, et in codice Lucensi regio, ctin concilio Vormaciensi ct Moguntino,
et in Panormia hoc modo: quod / actum et in praetentum [ praetento :
orig. Hisp.] displicet , et in futuro [futurum: orig. Hisp.) prohibetur.
C. III. * Suis: In vulgatis sequebatur: «triflifs30, quao vox abest ab
omnibus collatis manus criptis. Apud Ivonem et Burchardum est: omnibus
suis rebus. t
C. V. * Quaocunque: Graece significantius: ta xtjg ixxbjolaq rfj
ly.xkijoiu (pv?.urteo&cu dtlv xaXwg l/«t; id est: recte habet, quae ecclesiae
sunt ipsi ecclesiae servari oportere.
C. IX. # In libro manuscripto privilegiorum ecclesiae Toletanae re-
fertur hoc tanquam caput 15. quarti concilii Toletani: sed in duobus ipsius
exemplaribus ex Hispania missis uon habetur. Burchardus et Ivo citant ex
concilio Triburiensi temporo Arnulphi regis.
C a u s a X. Q u e s t. I. c a n. 1. 6) hab. ao. 546. ap. Bruns. H, 21. — Coli. tr. P. II, 54, 3. 7) Codd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 8) eam : deest : orig. Hisp.
9) ad eam: orig. Hisp. |j can. 2. 10) rubr.: deest, et legitur: de eodem: ABOH 11) hab. ao. 5S9. ap. Bruns I, 217.; — Reg. I, 33.; Burch. III, 20. ; ivo
Beci\ III, 23.; Ivo Pan. II, 12.; Coli. tr. P. U, 36, 8. — Ben. Lev. DI, 292. 12) multi contra canonum constituta sic: orig. Hisp. Collatt. citt. 13) ecclesiis: Coli,
tr. P. 14) add. : sibi: EOH 15) ABC orig. Hisp. Reg. Burch. Coli. tr. P. 16) Codd. et Edd. coli. o. otig. Hisp. Ivo Beer. Pan. Coli. tr. P. 17) quam cid. : deest:
AB; ei: orig. Hisp.; eid.: deest: Reg. Ivo Beer. Pan. 18) si factum 6Bt: Coli. tr. P. 19) ut: deest: DF Coli. tr. P. 20) et: deest: AB 21) Codd. et Edd. coli. o.
pr . Ltigdd. II. HI. (et: deest ) 22) consuetudinem: Burch. Ico Pan. 23) et pot.: deest: Ivo Pan. || can. 3. 24) ordinem: AB 25) pertineant: EOH
26) II.: deest: ABCF;—imo ex Bened. Lev. 111,468. — Burch. III, 146. (iti Cod. Frib. c. 145. can.: in s. Cabil. concil. decret. est); Ito Beer. IH, 2ll. (ut ap. Burch.)
27) placuit: Ben. Lev. 28) suis: deest: ib. 29) et: deest: EOH 30) sui: B; add.: robus: Burch.; add.; iuribua: Edd. coli. o. pr. Nor. Ven. II. 31) add.:
proprii: Ben. Lev. Ivo: propria: Burch. 32) add.: vel dispositionem: Ben. Lev. Burch. || can. 4. 33) guberna (n: O) tur: EOH 34) Codd. coli. o. pr. EO;
acr. c. a. 850. ap. Mansi XIV, 883. — Jaffe no. 1977. — Coli. tr.P. I, G0, 4. 35) et: FGH; et cunctos: H 36) Codd. coli. o. orig. 37) Codd. coti. o. 38) utll. alias
auctoritate: Ed. Arg. ; auctoritate: B Edd. rei. || can. 5. 39) add. : de eodem : EOH 40) ecclesiae: AB 41) hab. ao. 332. —versio Hisp. — Coli. tr. P. II, 6, 18.
42) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 43) bona fide servari, illa scilicet fide, quae Deo debetur, omnia praesidenti atque iudicanti, quaeque gubornari oportot
et dispensari etc.: Hisp. 44) ABDEQH 45) Codd. ct Edd. coli. o. 46) quemque gubernare: Coli. tr. P. |[ can. 6. 47) earum: AB 48) c. 33. hab. ao. 633. ap.
Bruns I, 233.; Abbo Floriae, c. 33. (cau.; avaritia radix); Burch. HI, 203. (tif ap. Abbon.); Ico Beer. III, 255. («f ap. Abbon.); Ivo Pan. II, 4.; Polyc. IU, 12, 21.
49) add.: tamen: Abbo; autem: Burch. Ivo Beer. Pan. Polyc. 50) eidem ecclesiae: Abbo 51) se: deest: orig. Hisp. Abbo Burch. Ivo Beer. Pan. Polyc.
52) constituta: orig. Hisp.; instituta: Codd. orig. 53) et: deest : AB Ivo Beer. Pan. 54) eius: deest: A5|| can. 7. 55) hab. ao. 511.; ap. Bruns II, 163. c. 15.;
«m Hisp. c. 11. — Abbo Floriae, c. 27.; Burch. H, 136.; (sta Cod. Frib.: 135- can. contin.); Ito Beer. HI, 202. (ex C. Tolet. : contin.): Ivo Pan. II, 61. (can. contm.);
Coli. tr.P. n, 29, 11.; Polyc. IH,11 7. (ex C. Tolet.: contin.) 56) ad parrochitanaa ecclesias offeruntur: Burch. Polyc.; ad ecclesiam a parrochiaule offeruntur:
Ivo Beer. Pan. 57) in uin.: H Ivo Beer. Pan. 58) add.: in: Ico Pan. 59) in: ib. ; deest: Burch. Ito Beer. Polyc. 60) qulc. . . . obtui. : deest: Burch. Jvo Beer.
Pan. Polyc. 61) instituta: ib. 62) et : Abbo Coli. tr. P. 63 ) Codd. et Edd. coli. o. 64) «&. 65) autem: Burch. Ivo Beer. Pan. 66) in ait.: orig. Hiso CoU. tr. P. ;
altaribus: Burch. Ito Beer. Pan. Coli. tr. P. 67) offerantur: Burch. Ito Beer. Pan. Polyc. 68) pars: deest: orig. Htep. Abbo |l can. 8. 69) Codd. cou. o.
70) ap. Bruns U, 163. c. 14.; in Hisp.: c. 10.; Coli. tr. P. II, 29, 10. 71) credidimus: orig. 72) in: deest : C Edd. coli, o., ita ntR.tm, nento a Corr. insertum
esse censuerit. 73) ABDH Codd. orig. Hisp. 74) Dei: ABH; fidei: B Ed. Arg. 75) add.: cui sua non sufficiunt: AB 76) Codd. et Edd colLo.or. F; secundum
gradum: Hisp. 77) accipiunt: Hisp. 78) tam . . . prop.: deest: orig. Hisp. 79) propr.: deest: AB 80) quam: deest: orig. Hisp. |l can. 9. 81) cler. cog..
Lest: H; et ad red. . . . cog.: deest: O ’ 82) imo «x c. Tribur. hab. ao. 895. cf. Phillips Syn. v. Tribur p. 36. 67., wW canonis textus exstat ex Cod. Sahsburg. ez-
cerptus. — *Reg. I 12. (ex C. Trib.); Burch. if 229. (ex C. Trib.); Ico Beer. V, 341(exC. Trib ) 83) /eia U : ABEO Reg 84) eo
85) provincias: AB 86) Codd. coU. o. Burch. Ivo Beer. 87) exigant: Reg. Burch. Ivo Beer. 88) Cote. coli. o. Corr. Rea. Burch. Jio 89 ) AB DEFQH Reg. Burch.
Jvo; deberent: C 90) et negligentia: Reg. Burch. Ivo 91) avaritia; ib. 92) oneri: AB 93) et: Reg. Burch. Ico 94) add.: penitus: Reg.
39*
615
DECRETI SECUNDA TARS CAUSA X. QUEST. I. c. 10-15.
gig
C. X. Annuiii iiidbus ecclesiae ab episcopis visitentur,
flem ex Concilia Terraconensi, [c. 8.]93a
Decrcuimus, «t antiquae consuetudinis ordo scructur, et
annuis ilicibus911 ab episcopo dioceses uisitentur, ct97 si qua
forte basilica fuerit reperta destituta, ordinatori98* eius99
reparari prccipiatur100, ab episcopis autem 101 b tertia pars102
ex omnibus t*»* accipiatur sicutt antiqua traditione noui-
nuis 104 esse11'3 statutum1**.
II. Pars. Gratian. X/ autem episcopus inualifudinc in-
peilitus dioceses suas per semet ipsum visitare non poterit, visita-
tionis offitium aliis conmittat.
I nde m ToUetano Concilio IV. [c. 35.] legitur10'':
C. XI. Inualitudine gravatus episcopus uisitationis offitium
aliis conmittat.
Episcopum per cunctas dioceses parrochiasque suas per
singulos annos ire oportet, ut exquirat, quo108 unaqueque
basilica in reparatione 109 sui indigeat. Quod*10 si ipse aut111
languore detentus aut aliis occupationibus inplicatus 112:1
adinplerelisb nequiuerit, presbiteros probabiles114 aut113
diacones mittat, qui et11Cc redditus basilicarum, et repara-
tiones, et uitam ministrantium inquirant.
III. Pars. Gratian. Visitantes autem episcopi quid a
clericis suis exquirere debeant , et quid eos docere, in Concilio
Bracarensi II.111 [cap. 1.] sic statutum legitur:
C. XII. Que visitantes episcopi a clericis suis exquirere
debent11*3.
Placuit omnibus113 episcopis120, ut per singulas ecclesias
episcopi et121 per122 dioceses ambulantes 123 primum discu-
tiant clericos, quomodo ordinem baptismi teneant ucl mis-
sarum, et qualiter124 quecumque123b offitia 12,5 in ecclesia127
peragant123. Et si recte quidem129 inuenerint, Deo gra-
tias1302; sin autem131 minime, docere debent132 ignaros131,
et hoc modis omnibus134 precipere, sicut antiqui canones
iubent133, ut 130 ante dies uiginti baptismi ad purgationem
exorcismi catliecumini currant137 d, in quibus uiginti diebus 133
omnino cathecumini139 symbolum, quod est „Credo in Deum
Patrem omnipotentem/*140 specialiter141 doceantur. Post-
quam ergo 142 hoc 143c suos clericos discusserint ucl docuerint
episcopi, alia die, conuocata plebe ipsius ecclesiae, doceant
illos, ut errores fugiant ydolorum, uel diucrsa crimina, id
est homicidium144, adulterium, periurium, falsum testimo-
nium et reliqua peccata mortifera, et quod nolunt sibi fieri
alteri ne143 faciant, et ut14n credant resurrectionem omni-
um1477 et diem iudicii, in quo143 unusquisque secundum
opera sua recepturus sit149. Et sic postea episcopus de
ecclesia illa proficiscatur ad aliam.
Item 130 a Icronimus ad 131 h Damasum Papam [dc
oblationibus altaris] 132 :
C. XIII. Oblationes ecclesiae laicis usurpare 133 non licet.
IV. Pars. Quia sacerdotes pro omnibus orare solent134'*,
quorum clemosinas et oblationes accipiunt, qua fronte pre-
sumunt laici oblationes, quas Christiani pro peccatis suis
offerunt, uel ipsi133d comedere, uel aliis concedere, cum ipsi
non debeant ex offitio1300** pro populo orare? Ob hoc, Papa
gloriose, mittere1377 oportet illos presumptores in excom-
municationem perpetuam, ut13Ss ceteri 1:,!1 metum habeant,
et amplius hec100 in ecclesia non 101 h fiant.
C. XIV. Minime auferantur a laicis oblationes altaribus
uel 102 crucibus factae.
Item Calixtus Papa [II.]103*
Sanctorum Patrum canonibus consona sancientes 1,!1,
oblationes de sacratissimo et reuerentissimo10'3 altari B.
Petri, et Saluatoris, et S. Mariae rotundae ll!(1, aut dc 1117:1
aliis ecclesiarum altaribus siue crucibus, a laicis auferri peni-
tus interdicimus et sub districtione anathematis prohibemus,
et ecclesias a laicis incastellari aut108 in seruitutem redigi
auctoritate apostolica prohibemus.
C. XV. Ecclesiarum oblationes sub laicorum dominio
non detineantur169.
Item D ama sus Papa110.
Hanc consuetudinem171, que contra sanctam172 eccle-
siam catholicam augeri 173 uidetur, omnino interdicimus, ut
nullo modo umquam ullo tempore 174 a oblationes, que in-
tra173 sanctam ecclesiam offeruntur, sub dominio laicorum
detineantur170. Sed tantummodo sacerdotibus, qui cottidic
Domino scruire uidentur177, illis solis1781’ licet179' comedere
et bibere180, quia in ucteri testamento181 prohibuit Dominus
panes sanctos comedere filiis Israel, nisi tantummodo182
Aaron et filiis eius, qui 183,1 longe erant ab istis panibus, qui
nunc in sancta ecclesia offeruntur, quia illi sub umbra legis
erant, qui uero modo181 sub gratia183 Spiritus sancti toto180
mundo euangelio coruscante lucidiores esse187 uidentur.
Qua fronte aut qua consciencia oblationes uultis accipere lfw.
EDITIO ROMANA.
Causali. Quest. VII. c. 10. a) Tarracon. b) quia tertia pars cx omnibus c) per antiquam traditionem ut accipiatur
ab episcopis novimus — c. 11. a) implic. id b) explere c) et: ilecst — c. 12. a) debeant b) quaeque c) gratias agant
d) concurrant e) in his f) omn. hominum — c. 13. a) Unde b) in ep. ad c) debent* d) ipsi: deest e) officio suo**
f) mittere te g)utet h) ne — c. 14. a) de: deest — c. 15. a) ullo temp. : deest b) illis sol. : deest c) liceat d) qui panes
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Ordinatori: In exemplaribus concilii impressis et manu-
scriptis [orig. Hisp.], apud Burchardum et Ivoucm legitur: ordinatione
ipsius, sed ob glossam non est mutatum. Reliqua vero ex iisdem sunt
emendata. Burchardus autem et Ivo addunt praeterea in extremo: m
principibus novimus statutum.
C. XIII. * Debent: In vulgatis, et in epistola impressa legitur:
solent; sed in plerisque manu6criptis Gratiani exemplaribus etPolycarpo:
debent. Sic etiam Lupus in regula monachorum, ex Hieronymi scriptis
collecta, c. Dc contemplatione, oratione et lectione: Sacerdotes quoque pro
Omnibus orare debent, quorum eleemosynas oblationesquc recipiunt.
** Ex officio suo: Hacc absunt a plerisque codicibus Gratiani, et
epistola ipsa et Polycarpo.
C. XIV. * Secundus: Additum hoc est ex plerisque vetustis. Ne-
que vero primus esso potc-st, cuius tempore nondum Pantheon vocabatur
templum S. Mariae rotundae. Bonifacius enim fuit, qui tempore Phocae
imperatoris illud B. Mariae et omnibus Sanctis dicavit.
Causa X. Quest. I. can. 10. 05) Codd. coli. o. pr. H — hab. ao. 51G.; ap. Bruus II, 17. — Burch. III, 33. (cein.: multorum casuum experientia);
Jio Decr. III, 33. (ut ap. Burch.); Coli. tr. P. II, 31, 6. (ni ap. Burch.) 96) annis singulis: Burch. Ito 97) ut: orig. Hisp. ; et: Codd. orig. 98) ordinationi: AB
Coli. tr. P.; ordinatione: orig. Hisp. Burch. Ito 99) ipsius: orig. Hisp. Burch. ho Coli. tr. P. 100) reparare prec.: Coli. tr. P. ; reparetur: orig. Hisp. Burch.
Jio; reparari prec.: Codd. orig. 101) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (prec. sicut antiqua traditione novimus esse statutos). 102) tert. pars: deest: Edd. coli. o.
pr. Bas. — Coli. tr. P.; pars: deest: Jj orig. Hisp.; tert. pars: Codd. orig. 103) Codd. et Edd. coli. o. pr. A ( videas supra nol. 101.) //(accipiant) 101) ex princi-
pibus nov. : Burch. ho 105) esse: deest: orig. Hisp. Burch. Ico Coli. tr. P. 106) statutos: AB || can. 11. 107) hab. a. 633. ap. Bruus II, 233. et in Hisp. : c.36.
108) quid: orig. Hisp.; quo: Codd. orig. 109) reparationem: orig. Hisp.; reparatione: Codd. origin. 110) Itrg. I, 9.; Burch. I, 87.; ho Dccr. V, 193.
111) aut: deest: ho 112) Codd. ct Edd. coli. o. pr. C/f (inplic. hoc); inplic. visitationem dioecesis: Burch. ho 113) Codd. coli. o. 114) probabilis viUe: Jteg.
Burch. ho 115) vel : H Burch. UG) Codd. coli. o. orig. Jlisp. || can. 12. 117) hab. ao. 752. ap. Bruus II, 39.; Jteg. I, 7.; Burch. I, 85.; /ro Dccr. V, 191.;
Coli, trcdcc. P. I, 179. 118) Codd. coli. 0. 119) nobis: Burch. ho V. 120) add.: atque convenit: orig. Hisp. Jteg. Burch. Ivo V. Coli. tr. P. 121) ot: deest: orig.
Hisp. Coli, t r . J\ 122) ho Dccr. I, 75. 123) euntes : Burch. ho V. 124) qual. : deest: orig. Hisp., sed exstat in Codd. Hisp. 125) Codd. coli. 0. orig. Hisp.
126] add. : quomodo: orig. Hisp. ; quom.: deest: Codd. origin. 127) in eccl. : deest: orig. Hisp. 128) peragantur: orig. Hisp. 129) rectum quid: ho I.
130) BCDFH orig. Hisp. Reg. Burch. ho V. Coli. tr. P.: grat. agant: Codd. orig. 131) vero: Ito V. 132) debeant: orig. Hisp.; debeat: Codd. orig. 133) finis
canonis: Burch. ho V. 134) omnimodis: Reg. 135) c/. Dist. IV. dc cousccr. c. 55. 136) ut: deest: orig. Hisp. 137) A BCIJFH orig. Hisp. Reg. ho 138) intra
quos XX. die6*. Reg. 139) cate.: deest : Ivo; omues eat.: Corr. 110) Deum per omnia: EC; omnip.: aceti: Reg. 141) spiritualitor: Coli. tr. P. 1-12) vero:
ABCF 143) ABCDFH; haec: EU Edd. coli. o. orig. Hisp.; in his: Codd. orig. 144) hoin.: deest: AB 145) non: orig. Hisp. 146) quod: Coli. tr. r. 147) Codd. et
Edd. coli. o. 148) qua: orig. Hisp.; quo: Codd. orig. 149) est: orig. Hisp. j| can. 13. 150) Codd. coli. o. pr. FH 151) ib. 152) Ep. supposititia, quae iu Ed.
Higne non exstat. — Polyc. III, 3, (9,) 10. 153) occupare: AB 154) ABF orig. Pol/fc. 155) Codd. ct Edd. coli. o. Polyc. 156) ABC EU; ex off. suo: deest: DFH
orig. Polyc. 157) Codd. coli. o. orig. 153] Codd. coli. o. orig. 1‘olyc. 159) cuncti: ABF 160) hoc: deest: Poli /e. 161) Codd. et Edd. coli. o. oiig. Polyc. ||
can. 14. 162) et: EGJl 163) c. 15. Cone. Luter. I. hab. ao. 1123. in Mon. Genu. LL. II, 2, 183. — Jnffe post. no. 5119. — Polyc. III, 9. a Corr. et K. citatur, ubi
iu Oxdd. coli. cuHOneut uon invenimus. 164) sentientes: orig. 165) et rev.: dust: AB Titrrecrem. 166) add. : ccclcsiae s. Nicolai B&rcnsis, sancti Egldii sive
de aliis omnium eccl.: orig. 167) Codd. coli. o. 168) aut: deest: orig. || can. 15. 169) leueantur: .1// 170) Caput supposititium, cuius auctor nn eum esse
censemus, qui spurium Hieronymi e p. ad Domatum de oblationibus composuit. — Jaffe no. CLXVill. — Polyc. III, 9, 11. (can..- quomodo perniciosa) 171) con-
stitutionem : AB 172) sacram : iu. 173) agi: ABII ; vigere: Corr. 174) Codd. it E*ld. coli. o. Polyc. 175) infra: Polyc. 176) pertinoaut nisi taiitumm. :
Polyc. 177; serviunt: AB ; deservire vid.: F 176) Codd. coli. o. Polyc. 179) ib. 180) habere: (?) Polyc • 181) I. Reg. c. 21. 182) tautuin: AB
183) Codd. ei Edd. coli, o, pr. Lugdd. II. 1IL; — Polyc. 164) modo: deest : Polyc. 185) add.: 6unt: BCH Edd. coli. o. 186) iu toto: AB 187) esae: dattsl; ib.
ibbj auferre: Polyc,
617
618
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA X. QUEST. I. II. c. i. 2.
qui uix ualetis pro uobis, nedum pro aliis Deo preces offerre?
quia prauum est et contra preceptum dominicum189 detri-
mentum190' suae animae mfert qui illud agere conatur,
quod ei nulla ratione conceditur. Quia omnibus sanctis
Patribus nostrisque prioribus placuit hanc sanctionem fieri,
et nos similiter191 in eisdem192 persistere uolumus, ut nullus
audeat irritum facere hoc, quod193 constitutum est194, si in
perpetua dampnatione noluerit persistere. Si quis uero
contra hanc regulam nostram et contra regulam199 sancto-
rum Patrum CCC.190f, qui in Niceno concilio hoc consti-
tuerunt197, temerarius presumptor fuerit, et ulterius 193 s
oblationes de sacris ecclesiis molitus auferre fuerit, sub
anathematis uinculo sit colligatus et condempnatus l". Re-
sponderunt200 omnes : Fiat, fiat
Gratian. Premissis auctoritatibus ecclesiae cum omnibus
rebus suis ad episcopi ordinationem pertinere monstrantur, et tam
ecclesiae quam oblationes et facultates earum a laicorum disposi-
tione probantur esse inmunes.
QUESTIO H.
GRATIANUS.
I. Pars. Sed cum in episcoporum potestate facultates
ecclesiae constitutae esse dicantur, potestas dispensandi intelli-
genda est, non distrahendi uel dilapidandi1.
Unde in Agat ensi Concilio [c. 7.] legitur-:
C. I. Res ecclesiae aliquo modo alienare episcopis
non licet.
Casellas uel mancipioia ecclesiae episcopi, sicut prisca3
canonum precepit auctoritas, uel uasa monasterii43 quasi
conmendata fideli preposito5, integro9 ecclesiae iure possi-
deant, id est ut neque7 uendere, neque per quoscumque
contractus res8, unde pauperes uiuunt, alienare presumant*.
Quod9 si necessitas conpulerit, ut pro ecclesiae necessitate10
aut11 utilitate uel in12 usufructu, uel indirecta135 uenditione
aliquid distrahatur, apud duos uel tres conprouinciales aut14'
uicinos episcopos causa, que 15d necesse sit uendendx10', pri-
mitus conprobetur, ut17, habita discussione sacerdotali,
eorum subscriptione que facta fuerit uenditio uel18 trans-
actio roboretur 19f. Aliter facta uenditio uel transactio non
ualebit. Minus k uero21 utiles possessiones peregrinis uel
clericis saluo iure ecclesiae in usum prestare221' permit-
timus.
[Gratian.] Codicis lib. 7. 23 de 241 sacrosanctis ecclesiis 25 k,
Inp. luslinianus: excepta uidelicet causa captiuitatis.
[C. II.]293
Inp. Xeo275.
Ea enim, que ad beatissimae ecclesiae iura pertinent28',
tamquam ipsam sacrosanctam et religiosam ecclesiam in-
tacta uenerabiliter29 conuenit custodiri.
Constitutio noua30.
Hoc ius porrectum est ad omnem locum uenerabilem,
omneque31 collegium, quod actio pia constituit, ut nec
pignorentur32d, et33' perpetuo seruentur34f in his35s inmo-
bilibus, que ab inperiali domo predictis locis applicantur.
In ceteris30 eatenus excipitur, si debitum urget. §. t. Et37 5
habet 38i superflua uasa39k, nec aliunde soluere ualet40, ne
quid inmobile alienetur uel distrahatur, ea, gestis habitis
coram eo, cuius est loci ordinatio411, aliis scilicet43™ locis
uenerabilibus44", uel conflata cuilibet130 uendantur40. Qui
autem hec47 accipit48P citra49,i hanc obseruationem, his-
dem penis subiaceat50, que in rebus inmobilibus proditae
sunt. Si61 autem debitum ex mobilibus solui non ualet,
primo52 res inmobiles speciali 53 r dentur01 pignori, cuius538
fructus creditor sibi reputet tam in sortem quam in usuras
usque ad quartam centesimae. Quod si nolit50 ', tunc ordi-
nator domus apud eum, a quo ordinatur, habitis absque
dispendio gestis iuret, maiore parte ibidem seruientium
consentiente, et debitum urgere57, nec ex mobilibus solui
posse. Quo subsecuto, per uiginti dies rem ecclesiae58
esse uenalem sit publice notum, ut plus offerenti detur,
precio modis omnibus pro debito dando. Aliter enim res
emptori non conceditur, et hoc inscribatur nil esse factum
in ea39 re ad dampnum diuinae domus. Emptore00" non
inuento, res estimata districte creditori detur in solutum,
addita in precio decima parte uniuersae estimationis et
accedente consensu ordinatoris et maioris partis ibidem
seruientium. Sit tamen ea res mediocris inter01 ceteras,
inspecta ipsius qualitate, et quantitate, et onere. Et is cre-
ditor hic intelligatur, qui quod credidit02 probat in utilita-
tes03'' religiosae 04 w domus processisse. §. 2. Sicut05 autem 00
alienatio rerum ecclesiae interdicitur, ita prohibetur, ne qua
sterilis ei detur possessio aut alias 07 x onerosa, ueluti nomine
fiscalium08 r. §. 3. Item09 predium propter onus fisca-
lium702 inutile alienatur gestis ut supra conficiendis, et7133
eodem iuramento prestito, id est quod alia de causa72 non
alienatur, nisi ut inmunitas eiusdem uenerandae domus
seruetur. §. 4. Sed et73 permutare74 principi75 possunt7051’
pro re maiori77", uel equali, si respublica hoc exposcit,
pragmatica 78 dd forma super hoc precedente79. $. 5. Item80
sibi inuicem recte permutant cum utriusque indempnitate,
eorum scilicet consensu31", qui et82ff supra referuntur.
ROMANA.
EDITIO
Causa X. Quest. I. c. 15. e) et detrim. f) CCCXVIII. g) de cetero — Quest. II. c. 1. a) ministerii b) in
directa c) vel d) qua e) vendi f) corroboretur g) Et infra: §. 3. Minus h) praestari i) titulo de k) eccl. lege San-
cimus nemini — c. 2. a) C. II. De eodem b) Impp. Leo et Anthemius c) pert. vel posthac forte pervenerint d) res
eorum pignor. e) Et hoc f) servetur g) his rebus h) Praetera si i) habeat k) vasa, quum debitrix sit 1) ordinatio
integra42 vel m) scii. : deest n) vener. oblata dentur o) cuil. alii p) acceperit q) contra r) specialiter s) quarum
t) nolit creditor ita accipere u) Emtore vero v) utilitatem w) divinae x) alioquin y) fise. nom. vel onere z) fiscale
aa) et: deest bb) licet cc) maiori, meliori dd) et pragm. ee) sensu interveniente ff) et: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. H. C. L * Praesumant: In aliquot melioribus Gratiani
codicibus 9 post hoc vorbum sequitur §. Quod si necessitas, usque in finem
(qui nunc habetur infra ead. ad finem Paleae Huiusmodi), ct alc legit qui
casum scripsit.
Causa X. Quest. I. can. 15. 189) divinum: AB 190) CEQH Poli/c. 191) add.: omnes: AB Ed. Bas. 192) eodem: AB 193) quod : deest: Pol[/c.
194) est: deest: ib. 195) regul.: deest: DH: nostram . . . regul.: deest: C 19G) ABCDF; preceptorum: Polyc. (quod errore pro trecentorum scriptum esse
videtur) 197) statuerunt: EQ 198) Codd. et Edd. coit. o. Polyc. 199) damnatus: ABEO 200) Resp. ... fiat: deest: Polyc.
Causa X. Q u e s t. II. _ 1) dissipandi : AB || c an. 1. 2) hab. ao. 500. ap. Bruns II, 147. ; Coll. tr. P. II, 28, 6. (caw. conifn.); Coli. tredcc. P. 1, 235. 3) add. :
sancta:
Edd. t
•titutio i
venditionem), ...vr. w~. .. . .. „... ... r. „ ^ - , , , _
deest: orig. Hisp. CoU. tr. P. 19) Corig. Hisp. Coli. tr. P.; robor transact. : deest ( errore scribae ut videtur): BF 20) Codd. coli. o. — minusculas vero res
aut ecclesiae minus utiles peregr. : orig. Hisp. 21) voro: deest: CoU. tr. P. 22) Codd. coU. o. pr. O; — Coli. tr. P.; perstare: O Hisp. 23) signum quo jratiani
dicta distingui solent deest in Codd. coli. o. 24) Codd. coli. o. 25) tb. — /. 21. Cod. (1, 2.) || can. 2. 26) Codd. coli. o. 27^ i7>. — 14.^ Cod.^de^ sacros, eccl. (i, 2.)
n; flineru; vtzi wwo. et jvaa. c ou. o. pr. un — v*, ~ ^ — . ■*: . ' W- c-tr . „
Edd. coli. o. pr. EQ 64) inmobilis ... detur: AB; dantur: Q 55) Codd. et Edd. coli. o. 56) ib. 57) existere: orig. 58) eccl.: deest: CDEFH o9) exea: AB;
eadem: Edd. coU. o. 60) Codd. coli. o. pr. AB 61) int. cet.: deest: AB 62) crediderit: CF; crediderat: DH 63) ABCF; utilitate: H Si) Codd. et Edd. coli. o.
65) Auth. Sicut Cod. ib. — Nov. 7. c. 12. 66) aut.: deest: orig. 67) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Codd. orig. 68) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrcm. 09) Auth
. . .. .. >• . _ . > .. . . . j.i /-» At - j.-.i.. C.iah.io mu niiii ru/ir ■ (Ia Anilmn 7fll (.nati.
Eoo. 54. c. 8. 81) Codd. coli- o. 88) ib. Edd. coU. o.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA X. QUEST. II. c. 1-4.
620
616
II. Pars. §. 6. Perpetua83 quoque empliiteosis in his
rebus permittitur, si res tn eorum geritur84 presentia, qui-
bus hoc assignatur lege, iurantibus his, quorum interest, ex
eo contractu nichil act lesionem diuinae domus effici, solito
redditu ipsius rei, qui88 fuit, cum86 diuino iuri dedicaretur,
non minimiendo871'1’ nisi in sextam partem, aut si ob cladem
diminuta fuerit, tunc constante88” nunc pensione in emphi-
teosim detur. Quod si res preciosa quidem est, parum
tamen aut nichil prestet89V1< pensionis9811, res subtiliter esti-
ntanda est, ut ex hoc91"'"' iusta pensio constituatur. Ea
tamen sola dantur" nn in emphiteosim, que ad hoc congrua
uidentur yconomo et aliis gubernatoribus. §. 7. Qui93 rem
huiusmodi conductam uel in emphiteosim acceptam fecerit
deteriorem, aut94»» canonem per biennium non soluerit,
repe!li96PP potest, ut tamen soluat totius temporis pensio-
nem, et id, in quo rem lesit, resarciat96, non repetiturus si
quid inpendit97 nomine meliorationis. §. 8. Si98 quas uero
ruinas habent memoratae 99 <J<i domus, quas reedincare non
ualent100” jn emphiteosim dentur perpetuam, emphiteota
usuro101 materia aepositae habitationis domus102, ut pensio
minuatur 103ss in tertiam partem ab ea, que stantibus adhuc
habitationibus104" colligebatur105, aut, prius eo edifi-
cante106"", ex additis107 illic 108 vv per estimationem pensio-
nibus medietas detur religiosae aomui109ww. §.9. Qui110
uero res iam dictas non gratuito alienationis titulo citra111
formam legis accipit112**, rem quidem cum omni incremento
medii temporis restituat: eius autem, quod dedit, nullam
aduersusll3vy uenerabilem locum114, sed aduersus eum, qui
alienauit, actionem habeat115”. Donatarius autem et rem
cum omni causa 110 »»» restituat, et aliud tantum 111 bbb. Cre-
ditor quoque, restituta re pignorata, crediti actionem 118 ccc
non habet 119 <ldd. Emphiteosis acceptor ab120ccc ea cadat,
nec quod dedit repetat, imo statim soluat quod soluturus
esset121fff, si iure contraxisset. §. 10. Sed melius dicitur
omnino denegandas esse122 actiones huiusmodi acceptori.
Cod. lib. I. de sacros, ecc/. 123 sss Inp. Leo: §. n. Si ycono-
mus ecclesiae prospexerit124 expedire, ut cuiquam deside-
ranti certarum125 possessionum atque prediorum (urbano-
rum]26i'hh uel127li‘ rusticorum) ad ius ecclesiasticum perti-
nentium temporalis128 ususfructus possessio129^ prestetur,
cius130,!1 tempus131 mmm, quod132 inter utrosque conuencrit,
siue in diem 'uitac suae ab188 co? qui desiderat, postuletur,
pacta cum eo, qui hoc elegerit, meat yconomus, atque con-
scribat, per que et tempus, intra quod hoc prestari pla-
cuerit134, statuatur, et manifestum sit quod135 quisque acce-
perit adinuicem.
[PALEA136*. C. III.
Huiusmodi137 beneficii gratia prestando quidem188 ec-
clesiastici predii pro tempore usumtructum >39, post statutum
autem tempus et placitum ipsorum140 redditum proprietate
ad dominium et ius ecclesiasticum recurrente 141 firmiter.]
Conpleto142» uero143b spatio, quod inter eos fuerit
constitutum, seu mortis suae tempore (si hoc quoque con-
uenerit)is, qui possessionem ecclesiasticam et ceterorum 144 c
reddituum usumfructum habendi gratia pacto interueniente
susceperit145, non minus auam alterius tantae quantitatis,
uantae1468 acceperat, redditus147, cum ipsorum prediorum
ominio, et rebus inmobilibus, eorumque colonis et manci-
piis ecclesiae derelinquat. Nisi enim hac conditione pacta
inita fuerint, ea quoque non decernimus 148 ualere. §. 1.
N. C. 149 '** Hec usus prestatio locum habet in omni domo
religiosa. Quo finito 150 res utraque pleno iure perueniat in
domum iam dictam, nec151 tributis quidem sit grauata
maioribus ea res, que datur inuicem152 fi §. 2. Quibus-
cumque153 modis 154 e aliis permittitur, interdicitur certis155
personis rem 156 h huiusmodi157 accipere, ut yconomo eiusque
cognatis158'.
C. IV. Ecclesiasticarum rerum precariae qualiter
fieri debeant.
Item ex Concilio Medio matricis 159*,
Precariae a nemine de rebus ecclesiasticis fieri presu-
mantur, nisi 160 quantum de qualitate conuenienti 161 datur
ex proprio, duplum accipiant162» ex163 rebus ecclesiae, in
suo tantum, qui dederunt1641’, nomine165, si res proprias et
ecclesiasticas fructuario usu tenere uoluerir.t166<:. Si autem
res proprias167 ad presens dimiserint1688, ex rebus eccle-
siasticis triplum169 fructuario usu in170 suo tantum quis no-
mine sumat, quia sic eas quemque tractare171, ut 172 c aliena-
runt 173f dispensatorem conuenit174s, non propriarum1751'
EDITIO ROMANA.
Causa X. Quest. II. c. 2. gg) geratur hh) minuendo ii) pro constante kk) praestat II) pensionum mm) hac
nn) dentur 00) aut emphyteuticum pp) hac lege repelli qq) memoratae divinae rr) val., et hae ss) deminuatur
tt) aedificiis uu) reaedificante vv) illis ww) domui. Nam priore casu ab initio emphyteusis praestanda est pensio
xx) accepit yy) contra zz ) habet aaa) causa et fructum bbb) tantumdem ccc) act. contra solum pignoris datorem
ddd) habeat (non: deest) eee) et ab fff) esset unoquoque anno ggg) Cod. . . . eccl.: deest hhh) urb. scilicet iii) sive
kkk) poss. pro ipsius petitione 111) tunc eius mmm) temporis — c. 3. a) Ita scilicet ut sive completo b) vero: deest
c) certorum d) quantam e) Nam haec f) inv., et eiusdem reditus sit g) modis hoc ius h) res i) hoc loco sequuntur
quae supra exstant in c. 1. inde a voce: Quod — c. 4. a) accipiatur b) dederit c) voluerit d) dimiserit e) tract.
oportet ut f) rerum ecclesiasticarum g) convenit: deest h) ut prop.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C- III. # In nliquot vetustis exemplaribus, in quibns paucae eunt
Paleae, continenter post ultima verba superioris capitis sequuntur sine ulla
distinctione verba huius, quemadmodum et in ipsa lege Codicis. In duobus
autem vetustissimis, in quibus fere nullae 6Unt Paleae, deest prior pars
huius capitii, usque ad vers. Completo spatio, cetera vero leguntur coniuncte
cum superioribus, usque ad vers. Quod si necessitas. Nam hic versiculus iu
iisdem exemplaribus non hoc loco, 6ed supra ead. cap. Casellas. habetur, ut
ibi est notatum.
M Xam: Haec vox non est in authentica, et in vetustis Gratiani codi-
cibus pro ista voce est: -V. C.t et significatur: noulla constitutio.
C. IV. * Citatur hic canon ex concilio Mediomatricis, a Burchardo
autem et Ivone ex concilio Bellvacensi, praetor ultimum versiculum :
Nec commutationes, quem citant ex Maticenai. In concilio etiam Meldensi,
c. 22., refertur ex eodem concilio Bellvacensi. Exstat in Capitularibus
editis anno IV. regni Caroli regis et Ludovict imperatoris filii in villa
Colonia, c. 37., non est autem mutatus titulus, quia potuit idem in omnibus
illis conciliis repeti, quod in Germanicis et Gallicis, quae exstant, saepe
factum cognoscitnr. Aliquid etiam de precariis habetur in concilio Remensi
c. 36. et 37., et in concilio Moguntino sub Arnulpbo c. 20.
Causa X. Quest. II. can. 2. 83) Auth. Perpetua Cod . 1. 1. t. 2. c. 14. - Nov. 120. c. 6. 84) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bos. Nor. Ven. II. 85) quae: BC
66) dum : AB 87) Codd. ct Edd. coli. o. 88) ib. pr. Lugdd. II. III. 89) Codd.coU.o. 90) Codd. ct Edd. coli. o. 91) ABCEQ 92) Codd. coli. o. 93) Auth. Qui rem:
Cod. ib. — Nov. 120. c. 3. ; Qui rem eiusmodi : AB 94) Codd.et Edd. coli. o. Edd. origin. 95) Codd. et Edd. coU. o. 96) resarciet : CDFH 97) impenderit : Edd. coli. o.
98) AjiUi. Si quas. Cod. ib. Nor. 120. c. 1. 99) Codd. et Edd. coli. o. 100) ib. 101) usura : CE; usurae : Edd. Arg. Bas. Nor. Yen. I. 102) dom. : deest: AB 103) Codd.
et Edd. coli. o. 104) ib. crig. 105) colligebantur: ABCDF; colligebant: H 106) Codd. coU. o. 107) adiectis: orig. 108) Codd. coli, o.; illi: orig. 109) Codd.
coli. 0. Ed. Bas. 210) Auth. Qui res : Cod. ib. — Nov. 120. c. 11. lio Decr. III, 185. 111) circa : Edd. Bas. Ven. II. 1 12) Codd. et Edd. coU. o. 113) Codd. et Edd. coli. o.
pr. AB (adv. ... act.: deest) 114) domum: CDF Edd. coli. o. 115) Codd. et Edd. coU. o. 116) ib. orig. 117) Codd. coli, o.; ad aliud tant.: AB 118) Codd. coli. o.
Ed. Nor. Edd. orig. 119) Codd. coli. o.pr. F ( habeat); non ecclesiam habeat: Edd. coli. o. pr. Nor. 120) Codd. et Edd. coU. o. 121) ib. Edd. origin. 122) esse :
deest: AB 123} Codd. coli. o. ; add. : item : DH — 1. 14. §. 5. Cod. (1, 2.) 124) huius regiae urbis eccl. perspexerit: orig. 125) cunctarum : ABCDH 126) Codd. et
Edd. coli. o. 127) ABCDH; et: F Edd. coli. o.pr. Bas.; deest: EO 128) temporaria: orig. 129) ABCDH 130) ib. 131) ib. ; add.: postuletur: .4 B 132) quod...
uirosque: deest; AB 133) si ab: Edd. coli. o. 13*) placuit: EO 135) quid: AB; quid quacumque acceperit ad uicem: orig. || can. 3. 136) haec Palea deest:
ABCDFH ; in F manu posterioris saeculi in marg. scripta esi. — constit. dt. continenter. 137) huins: orig. EFO 138) quid.: deest: EO 139) uaufructu: orig.
140) temporum: ib. 141) redeunte: EO 142) ABCDFH; Ita ut sive conpl.: EO Edd. coli. o. 143) ABCDF Ed. Arg. Bas. 144) ABEFOH Edd. coli. o. pr' Arg ;
cunctorum: CD 145) susceperat: D Ed. Bas. 146) Codd. et Edd. coli. o. orig. 147) redditurus: EO 148) decrevimus: F.OH 149) Codd. coli. o. — Auth. Haec
usus Cod. ib.—No r. 120. c. 2. 150) infinita: AB 151) nunc: EO 152) Codd. ct Edd. coli. o. ; ad invicem: EFO Edd. coli. o. 153) Auth. Quibuscunque Cod. ib. —
Nox. 120. c . 5. 154) Codd. et Edd. coU. o. 155) ceteris: ABC; cunctis: H 156) ABCDFH 157) eiusmodi: ABDH 158) Quae iu Ed. Hom. hoc loco ex Cone. Aguth.
c. 7. exstant, t-idias supra in fine canonis 1. |! can. 4. 159) c. 22. Cone. Meldensis hab. ao. 845. ap. Mansi XIV, 823.; canon repetitus est tn conventu Karoli II. in
xilla Sparuaco ao. 846. hab. c. 6. (m M. LL. non ezstat); — Abbo Floriae, c. 7. (in lib. Concilior. III.); Reg. I, 375. 376. (cx Cap. ad Belvacum c. 20.)- Burch.
III, 167. sq. (ex C. ap. Belv.); Jto Decr. IX, 228. sa. 233. Kex C. Belvac.); Polye. HI, 14, 2. 3.; Coli, tredec. P. IV, 237. 160) nisi in: AB; nisi tautum’ quauf. :
DF Edd. coli. o. 161/ conventi: Abbo 162) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugd. I. (accipient) 163) et: Polye. 164) Codd. et Edd. coU. o. Ivo 166) uomina: orw.
166i ABCDFH Edd. coli. o. Jto 167) prop.: deest: Abbo Rea. Burch. Ito Polye. 168) ABCDF Edd. coli, o.; dimisit: Ivo 169) trip.: deest: Abbo 170) in: deest:
B <usui) CDH 171) tueatur: Abbo 172) Codd. et Edd. coli. o. Reg. Burch. Polye. 173) Codd. coU. o. pr. CH; — Abbo Ivo Polye.; aliea. rurum: CU Reg. Burch. •
ut ecclesiasticarum : orig. 174) Codd. ct Edd . coli. o. Reg. Burch. Ivo Polye. 175) CDFH orig. Abbo Reg. Burch. Ivo
621
622
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA X. QUEST. II. III. c. i. 2.
largitorem**. §. 1. Decreuit 176 etiam sancta sinodus, et in-
perialis auctoritas denunciat 177 i, ut1’* a nulla potestate quis
cogatur facere precariam de rebus1’** Deo et Sanctis eius
dicatis180, cum ratio et usus obtineat neminem cui181 non
uult contra utilitatem et rationem cogi*** de proprio facere
beneficium. §. 2. Nec182 conmutationes rerum uel manci-
piorum ecclesiasticorum quelibet persona sine licentia et
regio 183 consensu facere presumat.
[PALE A184.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Belluacensi186.
Precariae 180 de quinquennio in quinquennium secundum
antiquam consuetudinem et auctoritatem187 renouentur.]
[PALEA188.
C. VI. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi189*.
De precariis, que a rectoribus ecclesiarum inrationa-
biliter fiebant, et se190 suosque successores pena graui
obligabant, ut facta ipsorum nequiuissent 191 dissoluere, pre-
cipimus, ut nemo successor in antecessoris sui pena192 sit
obligatus, sed suae prouidentiae sit concessum, ut, si ante-
cessor eius res ecclesiae inrationabiliter distribuit, ab eo ad
ius ecclesiae eiusdem193 reuocentur.]
C. VII. Res ecclesiae dispensandi potestatem habeat
episcopus 194.
Item ex Concilio Marlini Papae , [c. 16.] 195
III. Pars. Episcopus habeat potestatem in rebus eccle-
siae, ut dispenset necessitatem habentibus cum omni reue-
rentia et timore Dei. Participare etiam196 eum oportet
que necessaria sunt. Si tamen19’ ipse aut qui cum eo sunt
fratres indiguerint198 aliquo, ut necessitatem nullo modo
patiantur, secundum Apostolum sanctum199 dicentem200:
„ Victu 201 et tegumento, his contenti sumus."202 Si autem
res ecclesiasticas episcopus in suas uoluntates usurpare
uoluerit203a, aut fratribus uel filiis, uel quibuscumque pro-
pinquis suis dederit potestatem, ut per eos latenter res
ledantur ecclesiae, hunc208b oportet obnoxium esse concilio;
sinaliter209**, episcopus uel qui cumeosunt presbiteri aut210
diaconi accusentur, quia ea211, que ex212 d redditu, uel ex quo-
libet actu** ecclesiae ueniunt213, in suos usus2Ue colligunt,
et pauperes215 fraudant et fame conficiunt216, hos217 corripi
oportet secundum quod ordinatum fuerit a sancto concilio.
IV. Pars. Gratian. Si uero contra hanc prohibitionem
aliquam 218 de rebus ecclesiae episcopum 219 vendere contigerit, et
res ipsa 220 ecclesiae restauranda, et ipse «221f gradu suo eicien-
dus222e decernitur.
Unde in eodem Concilio Martini Papae, [c. 14.], legitur 22S:
C. VIII. De episcopo, qui nulla necessitate res
ecclesiae vendit ®4.
Si quis episcopus nulla ecclesiasticae rationis necessitate
conpulsus in suo clero225*, aut ubi forte presbiter non est,
de rebus ecclesiasticis presumpserit aliquid uendere, res 226 *
ipsas ecclesiae propriae227 restaurare228 cogatur, et in iudicio
episcoporum deiciatur auditus et conuictus229**, et'-30 tam-
quam furti aut231 latrocinii reus suo232 priuetur honore.
QUESTIO in.
GRATIANUS.
I. Pars. Quid uero nomine cathedratici episcopus exigere
debeat, in secundo Concilio Bracarensi [c. 2.] legitur
C. I. Preter honorem cathedratici nichil per dioceses
exigat episcopus.
Placuit, ut nullus episcoporum, per2 suas3 dioceses am-
bulans, preter honorem cathedrae suae, id est duos solidos,
aliud aliquid per ecclesias tollat, neque tertiam1 partem ex
quacumque oblatione populi in ecclesiis parrochialibus facta
sibi usurpet51; sed6b ecclesiae reparationi 8 c seruetur, et9
singulis annis episcopo103 ratio fiat. Nam si tertiam partem
illam episcopus tollit 11 e, lumen et sacra127 tecta ecclesiae13
abstulit. Similiter etiam 14 e parrochiales clerici seruili more
in aliquibus operibus episcopo15 seruire16 non cogantur,
quia scriptum1' est: „ Neque ut18 dominantes in clero."
C. II. Basilicarum reparationi 19 proficiat tertia pars-03,
quam accipere consueuerat episcopus.
Item ex Concilio apud Marech 21 b*.
Priscis22 quidem canonibus erat decretum, ut episcopus
EDITIO ROMANA.
Causa X. Que st. II. c. 4. i) denunciavit k) rebus proprie — c. 7. a) voluerit, et loca201 ecclesiae et205 fructus
agrorum non cum presbyterorum206 vel diaconorum consilio contaminaverit207, b) tunc c) autem* d) vel ex e) sinus
f) a: deest g) deficiendus — c. 8. a) et res — Quest. III. c. 1. a) paroch. requirat ; sed b) sed illa tertia pars pro luminari-
bus ’, ecclesiae vel c) reparatione d) episcopo inde e) tollat f) sarta g) et — c. 2. a) pars: deest b) Emeritensi c. 16.*
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Largitorem: In concilio MeldenBi et Capitularibus post hoc vor-
bum sequitur continenter: et anulla potestate quis cogatur etc. sina verbis
illis hic intcriectis, quorum tamen similia afferuntur a Burchardo ot Ivone
ad vera. Nec commutationes.
*+* Cogi: Sic in omnibus vetustis codicibus Gratiani, et adest glossa;
sed in concilio Meldensi, et Capitulari, et apud Burchardum et Ivonem est:
praestitum.
C. VI. # Carthaginensi: Etiam in Decretalibus, tit. de precariis,
citatur ex concilio Carthaginensi; sed in nullo ipsorum est inventum.
Potuit esse alicuius illarum provinciarum concilii, exstat autem in legibus
Longobardicis. lib. 3. tit. 8. 1. 2.
C. VII. # Sin autem: In capitulis habetur: similiter; sed melior
vidotur lectio duorum vetustiorum Gratiani codicum: sin aliter; propius
enim accedit ad graecam concilii Antiocheni cap. 25., unde hoc suxntum
est: tl di xal aX?.wg, id est: st autem et aliter, ut infr. 12. q. 2. c. Episcopus.
** Actu: Haec vox in simili re habetur infr. 12. q. 2. Vultcranuc : Yul -
teranae ecclesiae actus vel patrimonium. Graeco est: i} xal H; tripa; rtpo-
(puotaig Ixxfoioiaouxtjg; id est: vel etiam ex qualibet alia causa et occasione
ecclesiastica.
C. VUI. *In clero suo: In codice Lucensi regio legitur: inscio clero.
** Et convictus: Hao duao voces non sunt in capitulo Martini,
nequo apud Burchardum, neque apud Ivonem parte 3. Parte autem quinta
abest praeterea vox: auditus; vetustis tamen omnibus Gratiani codicibus
convenit cum vulgatis.
Quost. III. C. II. # Caput hoc in codicibus Gratiani etiam manu-
scriptis corrupte citabatur ex concilio Mcrech. Est autem in Emeritensi
Causa X. Quest. II. can. 4. 176) decrev. . . . denunc.: deest: orig. Abbo Reg. Bnrch. Ito 177) Codd. coli. o. Ed. Bas. Turrccrem. 178) et: orig.
Albo; deest: Reg. Btirch. Ito 179) Codd. et Edd. coli. o. Abbo Rcg. Burch. Ivo Polyc. 180) dedicatis: H Edd. Arg. Nor. Yen. II. 181) qui: orig. Abbo 182) hoc
Irtco verba c. 23. Concilii stnnmatim referuntur ; cf. Burch. III, 172.; Ivo Beer. III, 233. 183) religionis: Ivo || can. 5. 1S4) Haec Palea deest: Codd. coli. o. ; in
Fmanu poste)-, saec. in marg. scripta est. 185) c. 22. Cone. Meldens. {cf. ad c. antecedens); — ap. Mansi XIV, 824.; — Reg. I, 378. (Cone. ap. Bclvae. c. 0.);
Burch. Ili, 1G3. ; Ivo Beer, in, 233. : — cf. comp. I. et X. de precariis. 186) ut prec. : Reg. Burch. Ito 187) et auct. : deest: F Edd. coli. o. |j cau. C. 188) Haec
Palea deest: Codd. coli, o.; in Fmanu poster, saec. in marg. scripta est. 189) Cap. 10. Const. Hlotharii Olonnens. ao. 825.; m Mon. Oerm. LL. I, 249. — Comp. I. et
X. tit. cit. 190) et se: deest: orig. 191) ipsius nequiret: ib. 192) add.: statuta: ib, 193) tenendae: ib. f| can. 7. 194) aliquo modo: EOH 395) c. 25. Cone.
Antioch. ez interpret. Martini Bracar. ap. Bruns. U, 47.; Coli. tr. P. II, 47, 1G. 196) et.: deest: orig. Hisp.; et: Coli. tr. P. 197) tantum: CBFH 198) indigeant:
ABH 199) sanet.: deest: EFOU Ed. Bas. 200) I. Tim. c. 6. v. 8. 201) add.: tantum: CII Edd. coli. o. 202) simus: CH Coli. tr. P. 203) Codd. el Edd. coli. o.
204) lucra: orig. Hisp. 205) vel: ib. Coli. tr. P. 20G) et: Coli. tr. P. 207) intaminaverit: orig. Hisp.; ita minaverit; Cod. regius ap. Coir. 203) Codd. et Edd.
coli. o. orig. Hisp. 209) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. pr. Lugdd. II. III. ; — similiter id si: orig. Hisp. 210) vel: EGH 211) ea: deest: ABF Coli. tr. J\
212) AB orig. Hisp. Coli. tr. P. 213) venerunt: F Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. (obveniunt) 214) Codd. et Edd. coli. o. 215) pauperibus: CBFH Edd. Arg. Nor.
Ven. II. Coli. ir. P. 216) constituunt: AB 217) add.: enim: CBF Edd. Arg Bas. Nor. Coli. tr. P.; hos quidem: EO; hoc enim: Edd. rell. 218) aliqua: EOH
219) ep. : deest: AB 220) rea ipsas . . . restaurandas : ABFH 221) Codd. coli. o. pr. AB 222) Codd. coli. o. JJ can. 8. 223) ap. Bruns. II, 46. (cf. Cone. Carth. IV.
c. 32. ; V. c. 4.) — Reg. I, 361. ; Burch. I, 215. ; HI, 181. ; Ivo Beer. IU, 172. 242. : ib. V, 329. ; Coli. tr. P. II, 47, 13. 224) vendidit: EH: vendicat: Q 225) inscio
clero: orig. Hisp. Reg. 226) Codd. coli. o. orig. Hisp. Reg. Burch. 1. III. Ivo III. V* Coli. tr. P. 227) prop.: deest: Burch. I.; add.: cuius sunt: orig. Hisp.
228) CBFH Edd. Arg. Bas. Coli. tr. P. 229) et conv.: deest: orig. Hisp. Reg. Btirch. I. HI. Ivo in. V. Coli. tr. P.; et conv.: orig. ap. Mansi 230) atque (tamq.;
deest) Ivo HI, 242. 231) vel: H; et: ff Iro IU. 232) a suo: Hisp. Reg. Coli. ir. P.
Causa X. Quest. III. can. 1. 1) hab. ao. 572. — ap. Bruns II, 40.; Abbo Floriae, c. 31.; Reg. I, 11.; Coli. tr. P. II, 46, 2. 2) cum per . . . ambulat:
orig. Hisp. ; per: deest: Abbo (perambulans); cum suas . . . visitat: Reg. 3) suam dioecesim: Edd. Bas. Lugdd. 4) suam: Coli. tr. P. 5) Codd. et Edd. coli. o.
6) ib. 7) luminariis: orig. 8) Codd. et Edd. coli, o.; Codd. orig. ; recuperationi: orig. Hisp. Abbo Reg. Coli. tr. P. 9) ut: orig. Hisp. 10) Codd. et Edd. coli, o.;
ep. exinde: Abbo Reg. 11) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. 12) ABCDH orig. Hisp. Coli. tr. P. 13) finis canonis: Reg. 14) ABCDR; ut et: orig. Hisp. Abbo
Coli. tr. P. 15) episcopi: orig. Hisp.; episcopis: Codd. origin. Abbo 16) serv.: deest: orig. Hisp. 17) I. Petr. c. 5. e. 3. 18) ut: deest: C; vi: orig. Hisp. Abbo |J
c a n. 2. 19) reparationibus : EOH 20) Codd. coli . o. 21) Codd. coli. 0. pr. B (Merecb) ; »« C deest: apud ; — c. 1G. Cone. Emeriteus. hab. ao. 66C. ap. Bruns II, 91.
22) perpriscia quippe: orig. Hisp.
(523
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA X. QUEST. III. c. 3-7.
621
<jc parrochianis83 ecclesiis tertiam** sequeretur55*, cui sua
plenissime sufficere possunt51'**. Placuit huic sancto con-
cilio, ut nullus prouinciae Lusitaniae51 d episcopus88* a qua-
lihct parroeliiana55 ecclesia tertiam auferre presumat, sed
que exinde*** consequi potuerat30 f reparationi 31 s basilica-
rum proficiant351'.
C. III. Alin accipiant episcopi tertiam™*, nmiUrvtas3*
ecactia* reparare valuerint.
Item e.r Concilia Tollctano [XVI., c. 5 .] 35 *
Unio nostrae congregationis 30 decernit37 atque instituit,
ut tertias, quas antiqui canones de parrochiis suis habere
episcopos38" censuerunt, si eas exigendas crediderint, ab
ipsis episcopis dirutae ecclesiae reparentur. Si30c uero eas
maluerint cedere10, ab carundenv11 ecclesiarum15 cultoribus
sub cura et sollicitudine sui pontificis43 reparatio eisdem est
adhibenda basilicis. Quod si omnes ecclesiae aut incolumes
fuerint, aut que dirutae erant reparatae extiterint, secundum
antiquorum canonum instituta, si tertias sibi debitas unus-
quisque episcopus assequi uoluerit, facultas illi omnimoda
erit, ita uidelicet, ut citra ipsas tertias nullus episcoporum
qtiippiam pro regiis inquisitionibus a parrochitanis44'1 ec-
clesiis exigat, mchilque de prediis ipsarum ecclesiarum
cuiquam causa43 stipendii dare presumat. §. 1. Sed et40 hoc
necessarium instituere47® duximus 48 f, ut plures ecclesiae
uni nequaquam conmittantur presbitero, quia solus per totas
ecclesias nec offitium ualet persoluere 10£, nec rebus carum
necessariam curam inpendcre, ea30 scilicet31 ratione precipi-
inus55h, ut ecclesia, que usque ad decem habuerit*3 man-
cipia, super se habeat sacerdotem, que ucro minus31' aliis
coniungatur ecclesiis. Si quis sane episcoporum33 hanc
nostram institutionem3011 paruipenderit duorum mensium
spatio531 se nouerit excommunicatione mulctari**.
C. IV. De eadem.
Item Pelagius Crcsranio Illustri 3®.
Illud te modis omnibus uoluinus custodire, nc quis60-'
episcoporum Siciliae de parrochiis ad se pertinentibus no-
mine cathedratici amplius quam duos solidos presumat'*11’
accipere, neque conpellere presbiteros aut05 clerum parro-
chiarum suarum supra uires suas eis conuiuia preparare.
C. V. Baptizandis numerus non in ponatur, nec cathedraticum
ultra morem vetustum exigatur 03
Item Ge Iasius Papa Fabiano Episcopo °*.
Nec63 numerus baptizandis iuste creditur inponcndus,
cum quanti petierint uel ad regenerationem festinaucrint non
sint pro alterius uoluntate repellendi °°. Et ideo, frater07*,
huiusmodi08 superfluam constitutionem modis omnibus re-
monebis, ut unusquisque aut in uicina sibi00 ecclesia, aut in
electa pro suae mentis baptizetur arbitrio. Cathedraticum
etiam non amplius, quam uetusti moris esse70 constiterit71,
ab cius loci presbitero noueris75 exigendum, et de his, que
die dedicationis fuerint offerentium deuotione collata73,
consuetudinem, que generaliter omnibus ecclesiis est pro-
scripta, seruabis.
II. Pars. Gratian. Cathedraticum, quod his auctoritatibus
episcopis 74 permittitur exigere, preter medietatem vel tertiam,
partem oblationum, ^tte751’ pro uaria ecclesiarum consuetudine ex
premissis auctoritatibus episcopo debetur, intelligendum est, nec
illa pars oblationum omnium generaliter intelligcnda est, sed uel 70
anniversariae dedicationis, uel quorumdam etiam solempnium
dierum, prout inter episcopum et sacerdotem tempore dedicationis
convenerit. De his1'1 ucro episcopis, qui per parrochias suas
crudeliter descuiunt, sic statutum est in tertio Concilio Tollc-
tano, [c. 20.J78:
C. VI. Ultra morem antiquum a parrochianis presbiteris
nichil episcopi exigant.
Quia70 cognouimus episcopos per parrochias suas non
saccrdotalitcr, sed30 crudeliter dcscuire, et dum scriptum
sit81: „Forma estote gregi35, non83* ut84 dominantes in
clcrum“831> ciui80® exactiones dioccsi37 suae uel dampna in-
fligunt88'1, ideo censemus80, (excepto, quod ueterum con-
stitutiones a parrochiis habere iubent episcopos), ut00 alia
illis01, que hucusque presumpta sunt, denegentur, hoc est,
neque05 in03 angariis presbiteri04 aut diacones, neque aliqui-
bus03® fatigentur00 indictionibus, ne uideamur07 in ecclesia
Dei exactores potius quam Dei pontifices nominari. Hii
uero clerici, tam locales quam diocesiani, qui se ab episcopo
grauari cognouerint03, querelas suas ad metropolitanum
non differant deferre, et00 metropolitanus non moretur eius-
rnodi 100 presumptiones aucrterc 101 {.
C. VII. A parrochianis stipendia non nisi cum karitale
episcopi exigunt.
Item ex Concilio Cabillonensi [II. c. 14.] 102
Canendum sane 103 * est, ne, cum episcopi per 101 b par-
rochias suas peragrant, quandam non solum erga subditos
EDITIO ROMANA.
Causa X. Quest. III. c. 2. c) consequeretur d) Lusitanae e) ep. sententiae huius terminum excedat, nec
f) poterat totum in g) reparatione h) proficiat — c. 3. a) tertiam partem b) habendas episcopis c) Sin d) parochianis
e) necessarium instituere f) deligimus g) pers., nec populis sacerdotali iure occurrere sed h) prec deest i) minus
decem mancipia habuerit k) constitutionem 1) spatiis — c. 4. a) qui b) praesumant — c. 5. a) frat. carissime b) quae
etiam — c. 6. a) neque b) clero c) qui : deest d) infligant c) in aliquib. f) coercere — c. 7. a) sane : deest b) per: deest
NOTATIONES CORRECTOREM.
c. 1G.. cuius coucilif duo exemplaria ad S. D. N. Gregorium XIII. missa
sunt. Huius coucilii et capitis meminit Innocentius III. in epistolis Romae
impressis lib. 2., epistola Petro Corapostcllano scripta, his verbis: Emeri-
tense vero concilium authenticum esse multis rationibus adstruebns , tum quiu
cum aliis conciliis continetur in libro, qui corpus canonum appellatur, quem
Alexander Pupa per interlocutorum authenticum comprobavit . tum quiade ipso
concilio sumtum est cap. Priscis quidem canonibus, quod continetur in cor-
pore decretorum.
** Sufficere possunt: Sublata est negatio, quae erat in vulgatis,
quoniam et ab utroque exemplari concilii, et a vetustis Gratiani codicibus
abest et hoc modo magis convenit cum ratione legis
*** Sed quao ex in do: In exemplaribus concilii legitur: Sed quae -
ouc [quidquid : orig. Ilisp.J exinde consequi potuerat totum in reparatione
[reparationem: orig. Ilisp.J ipsarum basilicarum projiciat.
C- III. * Caput hoc est pars quarti canonis cone. XVI. Toletani, cuius
duo exemplaria missa sunt cx Hispania, ex quibus nonnulla sunt in hoc
capite emendata et addita. Habitum vero est concilium hoc aera DCCXXXI.,
quuin illud Emeritense habitum fuerit aera OCCIV.
** Mulctari: In concilio sequitur: ita nempe, ut postquam ab excom-
municationis interdicto ad ordinis sui remeaverit locum, cunctas huius canonis
sanctiones modis omnibus studeat adimplere [implere: orig.J.
Causa X. Quest. III. cau. 3. 23) parochitanis: orig. Hisp. 24) add.: partem: BC 23) Codd. coli. o. pr. CE; — orig. Jfisp. 20) non possunt: .1/7
27) ABCDF orig. Ilisp. 23) Codd. ct Edd. coli. o. 29) parochitana. orig. Hisp. 30) CDFH: potuerit: AB; poterunt: EO 31) Codd. ct Edd. coli, o.;
reparationi: ABEFG Edd. coit. o. ; ad reparationem; C; reparationem: DE 3 2) ABCEO Edd. coli. o. ; perficiat: D; perficiant: H |l cau. 3. 33) AB CD F
34) diruptas: ABEH 35) hab. ao. 693. txn. Bruus I, 370. 36) adunationis: orig. Hisp. 37) decrevit: ABEO Edd. coli. o. 33) Codd. et Edd. coli. o. 30) Codd.
coli. o. pr. AB 40) add.: ecclesiae: Edd. Bas. Lugdd. ; credere: orig. 41) carum: AB Edd. coli. o. pr. B; eisdem: F 12) cccl.: deest: Edd. coli, o., ita ut B.
immerito a Corr. insertum esse censunit. 43) episcopi: AB 4-1) ABC Ed. Bns. orig. Hisp. 45) causae: Ed. Bas. ; aliquid causa: orig. Hisp. 40) ct: deest:
ABF; etiam : EGH 47) Codd. ct Edd. coli. o. Tnrrccmn. 4S) ABCGH Turre erem. ; diximus: DEV 40) Codd. ct Edd. coli. o. 50) eadem: F Edd. coli. o. exc. Arg.
51) scii. : deest : AB 52) Codd. et Edd. coli. o. 53) babuit: Edd. coli. o. pr. Lugdd. H. III. 54) Codd. ct Edd. coli. o. Turre erem. 55) episcopus: orig. Hisp.
50) Codd. coli. o. Tnrtecrtm. orig. Hisp. 57) add. : ct quispiam exinde temerandum crediderit : orig. Hisp. 53) Codd. ct Etld. coli. o. || cau. 4. 50) add. Papa:
AEG: — freigm, ep. Pelagii II. (573 — 90.) c/. Gregor. M. ep. 18. I. XIII. Ed. Maur. — Jaffe no. 700. — cf. Thiel p. G13. — ho Beer. IU, 130. ; Coli. tr. V. I, 54, ll.
GO) A ho Coli. tr. P. ; quisquam: Codd. coli. rei. pr. B ; — Ed. Bns. 01) Codd. coli. o. pr. B — Ed. Bas. — Ico Coli. tr. P. 02) atque: ABEFO; vel: H j| c a n. 5.
03) exig. : deest: EGH; nou exigat.: AU 04) Ep. scr. incerto l empore quae Qtlasio (102 — 96.) commode tribui nequit, cuius quippe bmporibus nondum vetusti moris
essit ut cuihtdraticum exigeretur, — ap. Thiel p. 404. — Jaffe no. 457. — Coll.tr. P. 1, 40, 33.; Cucs. XII, 8. 05) ne: H; udd.: euim: Culi. tr. l\ 60) pellendi: C.DEUII
Coli. tr. P. CT) Codd. coit. o. pr. C 08) buiusm.: deest: Coli. tr. P. 69) sua: 1)H Ed. Bas. 70) caso: deest: Edd. coli, o., ita ut H. immerito a Corr. insutum
esse c tusu erit. 71) mores. . . . constituunt: AB; extiterit: Eeld. coli. o. 72) add.: esse: CDFH 73) collecta: Coli. tr. P. 74) episcopo: AB 75) Codd. coli. o.
pr. DF ; quae et: D 70) vel: deest: AB 77) liis; deest: tb. |! can. C. 73) hab. ao. 580. ap. Bruus I, 218.; Abbo Flor. c. 37. (cau.: multorum querela); ho
lu.cr. III, 137. ; Coli. tr. P. II, 36, 9. 79) qua: Abbo 80) add. : et: orig. Hisp. 81) I. Prtr. c. 5. r. 3. 82) gregis: orig. Abbo 83) Codd. rt Hdd. coll.o. Iro Coli. tr. P.
84. ut: deest: orig. Jlisp.; vi quasi: Abbo 85) Codd. et Edd. coli. o. pr. C 86) Codd. rt Eeld. coli. o. pr. A 87) diocesis: Coli. tr. P. 88) Codd. coli. o. oiig. Hisp.
89, cens.: deest: orig. Hisp. 90) ut: deest: ib. 91) ili.! de.tsi: ib. 92) quod nec: AB 93) in: deest: Edd. Bas. Lugdd. II. III. 04) presbyteros . . . diaconos:
Abbo 95) Codd. it Edd. coU. o. Coli. tr. I\ 96) fatigent: orig. Hisp. Abbo 97) videantur: Abbo 98) noverint: AB 99) ut: A Coli. tr. I\; qui: orig. Ilisp . Abbo
10U,j hujusmodi: A It G II Coli. tr. P. 101) Codd. ct Edd. coli. o. orig. ed. Mansi CoU. tr. P.; districte coercere: orig. Hisp. || cau. 7. 102) hab. ao. 813.; ap.
M» n si XIV, 96. 103) Codd. rt Edd. coli. o. orig. 104) Codd. ct Edd. coli. 0.
625
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA X. XI. OUEST. I. C26
Sed i«5 = erga socios tyrannidem exerceant, ne 106 6 (quod absit)
cum107 karitate, sed cum quadam1^ iactantiae temeritate,
nec cum gratiarum actione, sed cum quadam iudiciaria in-
uentione stipendia ab eis exigant. Obseruandum109f modis
omnibus est11® 8, ut, si quando eis peragrandae parrochiae
necessitas incumbit, in confirmandis hominibus, in inqui-
rendis rebus emendatione dignis, in predicatione uerbi Dei,
in lucris animarum potius quam in depredandis et spoliandis
hominibus et scandalizandis fratribus operam dent. Et177
si quando eis ad peragendum ministerium suum a subditis
aut a112h fratribus aliquid accipiendum est, hoc summopere
obseruare debent, ne quem scandalizent aut grauent. Tanta
ergo discretio in hac re tenenda est, ut113i uerbi Dei predi-
cator114, ubi175 proprii sumptus desunt, a fratribus accipiat,
et idem 116 k fratres illius potentia non grauentur, exemplo
apostoli777 Pauli, qui, ne quem grauaret, arte et manibus
nictum querebat.
C. VIII. Ultra duos solidus a parrochianis ecclesiis episcopus
non presumal accipere 77S.
Item ex Concilio Tolletano VIII. [c. 4.]179a
Inter cetera denique, que communi consensu nos con-
ferre conpetenter oportuit, querimonias etiam parrochialium
presbiterorum Galli tiae 720 b* prouinciae sollertissime discer-
nere121 decuit722, quas contra pontificum suorum rapacitates
necessitas, ut conperimus, tandem conpulit in publicum
examen deferri 723. Hii enim pontifices, ut euidens 724 inqui-
sitio patefecit, indiscreto moderamine parrochitanas 723 c ec.
clesias pregrauantes, dum in exactionibus superfluis 723 d
frequenter 727 existunt728, pene usque ad exinanitionem ex-
tremae uirtutis quasdam basilicas perduxisse probantur.
Ne ergo fiat de cetero quod constat hactenus inordinate
presumptum, non amplius quam duos solidos unusquisque
episcoporum prefatae129 prouinciae per singulas dioceses
uel130c basilicas iuxta sinodum Bracarensem 737 annua illa-
tione sibi expetet 732 f inferri, monasteriorum tamen basilicis
ab hac solutionis expensione733^ seiunctis. §. i. Cum134
uero episcopus diocesim133 uisitat, nulli pre multitudine
onerosus existat, nec umquam quinquagenarium** numerum
euectionis 136 excedat, aut amplius quam una die per unam-
quamque basilicam remorandi737 licentiam habeat. §. 2.
Quicumque uero pontificum eorundem aliter quam decreui-
mus738h agendum presumpserit, correctioni139' proculdubio
canonum subiacebit tamquam140 constitutionum14111 sinoda-
lium transgressor142 et priscorum Patrum edictorum 743 cor-
ruptor.
C. IX. Sacerdotes ab episcopis suisM ultra modum
non grauentur.
Item Gregorius Episcopis Siciliae, [lib. XI. ep. 20.] 143
Relatum est nobis, sanctae memoriae decessoris mei
temporibus per Seruum dei diaconem, qui tunc749 ecclesia-
stici patrimonii curam gessit, fuisse dispositum747, ut sacer-
dotes per uniuersas148 uestras dioceses constituti, quociens
ad consignandos infantes egredimini, ultra modum grauari
minime debuissent. Summa enim prefixa fuerat749, uobis,
ut audio, consentientibus, que ab eis130a sacerdotibus pro
labore clericorum dari debuisset. Atque hoc, quod 131 tunc
placuit, sicut nunc dicitur, minime custoditur. Unde fraterni-
tatem uestram admoneo, ut subiectis uestris graues non
studeatis existere.
C. X. Secundum loci mediocritatem episcopis conuiuia
parentur.
Item Pelagius Papa Cresconio Illustri1'323-.
Illud magnitudinem tuam minime uolumus ignorare,
quod Siracusanae ciuitatis episcopus inter alia, que in cau-
tionum suarum pagina spopondit, hoc etiam specialiter sub
interpositione penae legitime promisisse legitur133, numquam
se a quolibet diocesis suae presbitero ultra duos solidos
cathearatici nomine petiturum, nec per134 quamlibet aliam
occasionem quicquam in eius dispendio se esse gesturum.
Quod magnitudo tua non solum a predicto episcopo, sed de
omnium episcoporum Siciliae personis conpetenti sollicitu-
dine custodire non desinat, nec ipsa quoque prandia enormia
fieri, sed secundum mediocritatem loci uniuscuiusque epi-
scopo ad consignationem 133 uenienti susceptionis parare1361’
conuiuium, quia nec eopretextu137 pauperibus incutidampna
uolumus aut qualibet ratione permittimus.
CAUSA XI.
GRATIANUS.
Clericus aduersus clericum qxiestionem de prediis agilauit,
quem ad ciuilem indicem producere uoluit reus non nisi ante
indicem ecclesiasticum stare uniebat; actor vero potentia ciuitis
iudicis illum a possessione sua deiecit. Quo audito episcopus eum
ah offitio1 suspendit; ille contempta episcopi sui23 sententia nffi-
tium suum ailministrauit. Hoc conperto episcopus 3 sine spe
restitutionis in eum sententiam dedit. (Qu. I.) Ilie primum
queritur, utrum clericus ante * ciuilem iudicem sit producendus'/
(Qu. II.) Secundo, si producendus non est, an hec culpa sit
digna suspensione/ (Qu.III.) Tertio, sidignanon fuerit, an con-
temptor em sententiae sui episcopi inreparabiliter oporteat deponi/
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod clericus apud seculares iudices accusandus
non sit, Gaius Papa, [epistola ad Felicem Episcopum
cap. 2.], scribit, dicens 3:
EDITIO ROMANA.
Causa X. Qu est. III. c. 7. c) damnosam erga subd. seu d) nec e) (quad. . . . sed cum: deest;) sed cum quad.
iudic. stipend. invectione f) Observ. etiam g) est: deest h) a: deest i) ut et k) item — c. 8. a) Tol. VII. b) Galliae*
c) parrochianas d) superflui e) suae f) expetat g) pensione h) decernimus i) correptioni k) constitutorum —
c. 9. a) eisdem — c. 10. a) Papa: deest b) praeparari — Causa XI. a) sui: deest
NOTATIONES COKKECTOEUM.
C. VIII. * Galliae: Tn conciliis impressis et aliquot Gratiaui exem-
plaribus legitur: Galliciae. In aliis autem ct emendatioribus, atque in
codice conciliorum Lucensi regio habetur: Gallicanae provinciae. Nam
eo tempore archiepiscopus Narbonensis et cius provinciae episcopi Ad
synodos Toletanas conveniebant, quod ex subscriptionibus Toletani 111.
apparet. In eo enim Nigctius Narbonensis metropolitanus, Sergius episco-
pus Carcassonensis, et Nebridius episcopus Agathonsis, et procuratores
Magaloneusis et Neroausenais episcoporum subscribunt. Eiusdem quoque
mctropolitani, et ipsius provinciae episcoporum subscriptiones in IV. ct VI.
Toletanis conciliis impressis leguntur, ut illao, quae in manuscriptis babon-
tur, omittantur.
** Quinquagenarium: In variis editionibus huius concilii legitur:
quinarium. Verum in codice Lucensi regio, uno Vaticano, ct altero biblio-
thecae Dominicanae manu scriptis, ct vetustis exemplaribus Gratiani, et
JIurchardo, et Ivoue est: quinquagenarium. Et hanc lectionem secutus est
Innocentius 111. in coucilio Laterancusi, c. Quum apostolus. X. do cens. et
cxact.
Causa X. Qucst. III. can. 7. 105) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 106) Codd. ei Edd. coli. o. 107) cum : deest: orig. 108) Codd. et Edd. coli . o. ; sed in G
Edd. coli. o. legit., cum quadam grat. act. 100) Codd. et Edd. coli. o. 110) ABCDF orig. 111) Sed: EQ 112) BDEG orig. 113) Codd. et Edd. coli, o.: sed in
Edd. coli. o. et ap. Bohm. verbi deest, ita ut R. immerito a Corr. insertum esse censu erit. 114) praedicatio: H; praedicatori : EG 115) si: VEGH; ubi: deest: C
11G) ABCDFGH 117) add.: beati: E1/; Pauli: deest: EH\\ can. 8. 118) exigere: AB; accipere vel exigere: EGH 119) Codd. coti. o. Coit. tr. P.; hab. ao. G4G.
ap. Bruns I, 263. ; Coli. tr. P. II, 41, 2.; Coli, tndec. Paii. I, 1S1. 120) A BF Mansi Coli. tr. P. (Mansi ait: hanc lectionem retinni cum infra dicatur hoc decerni ex
decreto Cone. Bracarens., s«6 cuius metropoli erat Gallicia); Gallaeciae: orig . Hisp. 121) decernere: DEO 122) docuit: AB Coli. tr. P.; decrevimus: DkQ
Ed. Bas. 123) deferre: orig. Hisp. 124) add.: eorundem : Edd. coli. o. 125) CDFH Ed. Bas. orig. Hisp. Coli. tr. P. 126) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. Corr.
127) frequentes: Edd. Bas. Lugdd. II. 111. Corr. 128) exsistant: orig. Hisp. 129) privatae (?): Coli. tr. P. 130) Codd. et Edd. coli. o. pr. GH (dioc. suas) ; —
Coli. tr. P. 131) supra c. 1. 132) F orig. Hisp. ; in Codd. coli, o . et Coli. tr. P. fortasse per arorem scribae legit.: expcctet 133) Codd. coli. o. pr. D;— Edd. Ven. 1.
Par. Lugdd. Coli. tr. P.; expressione: D Edd. Arg. Xor. Ven. 11. • solutionis pensione: Corr. 134) Reg. I, 8.; Ilitrch. I, 86. (nsqne ad §. 2.) Iro Decr. V, 192.
(usque ad §. 2.) 135) add.: suam: Reg. Burch. Ico Decr. 136) evictionis: Edd. Arg. Xor. Ven. II. 137) morandi: Edd. coli. o. 138) Codd. coi/, o. Coli. tr. P.
139) Codd. et Edd. coli. o. pr. F— orig. ap. Mansi 140) qua: orig. Hisp. 141) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 142) transgressores (et: deest): orig. Hisp.
143) edicti: Corr. ; edictis corripiendos oportet: orig. Hisp. || can. 9. 144) suis: deest: ABEG1I 145) in AB per errorem legit. : episcopus. — Ep. 18. sar. ao. G03.
lib. XID. Ed. Maur. — Jaffe no. 1502. 146) iam tunc: orig. 147) depositum: ARG 148) diversas: orig. 149) fuit: AB 150) Codd. coli. o. pr. AB (oplscopl*
sacerd. pro laboribus) 151) quod: deest: ABC |[ can. 10. 152) Codd. coli. 0. —fragm. ip. Pelagii 11. cf. supra ad c. 4. Jaffe no. 701. — A«s. VI, 171. (168.)
153) relegitur: Ans. 154) pro qualib. alia occasione: EGH 155) add.: consecrationem vel: ib. 156) BDEFGU Aus. 157) contextu: AB
Causa XI. 1) add.: suo: AB 2) Codd. coli. o. 3) ep.: deest: AB 4) ante: deest: ib.
Causa XI. Quest. I. can. 1. 5) Gelasius: EGH; — Caput Pseudoi*., c. 3. ap. Hinschitis p. 214. — Jaffe no. CXV.
Corpus lur. can. Fd. Friedberg.
40
627
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. I. c. 1-9.
628
C. I. ,t emlarem iudicem nullus clericus conueniatur.
Nento umquam episcopum6 aut reliquos7» clericos apud
iudicem secularem8 accusare presumat.
[PALE A8*. C. II.
Nullus10 iudicum neque presbiterum, neque diaconum,
aut clericum ullum, aut iuniores11 ecclesiae sine licentia18
pontificis per se distringat aut condempnare 13 presumat.
Quod si fecerit, ab ecclesia, cui iniuriam inrogare dinoscitur,
tamdiu sit sequestratus, quousque14 reatum suum agnoscat18
et cmendet.J
C. III. De eodem.
Item Marcellinus Papa, [epist. II.]16
Clericum17* cuiuslibet ordinis absque pontificis sui
permissu nullus presumat ad seculareiudicium 18 » attrahere,
nec laico quemlibet clericum liceat accusare.
C. IV. Ai eis quisque iudicandus est, quos sibi 10
tudices elegerit *°.
Item ex Concilio Niceno 21 *.
Iudices22» alii23 non debent esse, nisi241’ quos ipse, qui
inpetitur, elegerit28, aut quos suo consensu260 hec sancta
sedes aut eius primates auctoritate huius sanctae sedis dele-
gauerint.
C. V. Ad secularia iudicia nullus clericus est pertrahendus.
Item Valentinianus, Theodosius et Archadius 27 ».
Continua lege sancimus, ut nullus28 episcoporum uel
eorum, qui ecclesiae necessitatibus seruiunt, aa29 iudicia
siue30 ordinariorum siue extraordinariorum iudicum per-
trahantur318. Habent32 illi suos iudices, nec quicquam his
publicis est33 commune cum legibus34. Item^>: §. 1. Con-
stantinus360 presidens* in sancta sinodo, que apud Nice-
nam37d congregata est38', cum querelam quorumdam39
conspiceret40 coram se deferendam417, ait: Vos a nemine
diiudicari potestis, quia ad Dei iudicium solius reseruamini.
[PALE A«.
C. VI. De eodem.
Item ex Concilio Matisconensi I., c. 8. 43
Nullus44 clericus alium clericum ad iudicem secularem
accusare, aut ad causam dicendam trahere quocumque
modo presumat, sed omne negotium clericorum aut in epi-
scopi sui*, aut presbit erorum 48 cum46 archidiaconi presentia
finiatur. Quod si quis47 clericus hoc adinplere48 distulerit,
si minor49 fuerit, uno80 minus de quadraginta ictus81 acci-
piat, si uero honoratior, triginta aierum inclusione82 mul-
ctetur.]
[PALE A83-
C. VII. De eodem.
Item Marcellinus* ep. II. ad Episc. orientales84.
Quecumque88 contentiones inter Christianos ortae fue-
rint, ad ecclesiam deferantur, et ab ecclesiasticis uiris termi-
nentur86. Et si obedire** noluerint, quousque obediant a
liminibus ecclesiae87 excludantur.]
C. VIII. Neque pro ciuili, neque pro criminali causa episcopus
apud 83 ciuilem iudicem producatur.
Item Bonifatius ad Episcopos Galliae M*
Nullus episcopus neque pro ciuili, neque pro criminali
causa apud quemuis60 iudicem siue ciuilem siue militarem
producatur uel exhibeatur61. Magistratus enim, qui hoc62
tubere ausus fuerit, amissione63» cinguli64 condcmpnatione
plectetur68.
C. IX. Quilibet clericus non est in publico examinandus.
Item Siluester Papa [in Sinodo Romana, c. 14.]66*
Testimonium67 clerici63 aduersus laicum nemo recipiat69,
nemo70 clericum71» quemlibet in publico examinare presu-
mat72 nisi in ecclesia.
[Gratian.l73 Codicis 748 libro I. titulo de episcopis et clericis
Inpcrator Theodosius 78 : Nec honore, nec legibus episcopus
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. I. c. 1. a) alios — c. 3. a) saecularem iudicem — c. 4. a) Iud. autem b) quam c) cum
consensu — c. 5. a) Arcad. Imppp. AAA. b) pertrahatur c) Const. imperator d) Nicaeam e) erat f) delatam —
c. S. a) amissionis — c. 9. a) enim cleric. b) Item Cod.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Causa XI. Quest. I. C. II. * Apud Burchardmn, et in aliquot
Gratiani codicibus cx iis, qui hanc Paleam habent (ita in Ed. Bas.), ct in
Decretalibus, tit. de foro competenti c. 2., citatur cx concilio Parfsicnsi
c. 10. Verum io concilio Remensi Trosleiano c. 0. refertur ex Capitulari-
bus, in quibus habetur bis, id est lib. 0. c. 154. ct 1. 7. c. 139. Simile quid
legitur iu concilio Aurelianensi IV. c. 20. et ia Autissiodoroasi c. 43.
C. III. * Clericum: In epistola Marcclliui secunda, et concilio
Aurelianensi III., ubi hoc repetitur, et in Panonula sic legitur: timens
cuiuslibet ordinis absque pontijicis sui permissu nullum praesumat etc. Verum
ob glossas et citationes doctorum cibil est mutatum.
C. IV. * In concilio Nicaeno hodie canon hic non habetur: sed fuisse
olim plures canones ilhus concilii supra dist. 16. c. Septuaginta, est adno-
tat.um. Quorum partem refert Iulius in rescripto contra orientAles, ubi
numero 34. habetur hoc caput, et ex co citatur in Polycarpo.
C. V. * Praesidens: Quam humiliter ibi se gesserit Constantinus,
docent Eusebius lib. 2., de vita ipsius, cap. 10., Sacrates lib. 1. c. 5., Theo-
doretus 1. 1. c. 7.
C. VI. * Aut in episcopi sui: In concilio Matisconensi legitur:
aut in episcopi sui, aut in presbyteri, aut in archidiaconi praesentia finiatur.
Verum in prima collectione Decretalium Bemhardt, tit. de foro competenti
c. 2., caput hoc refertur eodem modo atque in hac Palea.
C. VII. * Itom Marcellinus: In vulgatis citabatur ex Bonifacio
ad episcopos Galliae, sed iu aliquot vetustis legitur: Marcrl. [Marco Pap.:
Ed. Das.]. Est enim hoc caput in II. epistola Marccllini, et Ipsi tribuit Ivo;
sequons autem est, quod in vetustis Gratiani exemplaribus, et a Burchardo,
ct Ivone citatur ex Bonifacio ad episcopos Galliae, ut ibi etiam dicetur.
** Et si obedire: Haec usquo ad finorn non leguntur in Ipsa epi-
stola, sunt tamen apud Burchardurn ct Ivoncm.
C. VIII. * Hoc adscrlbebatur Marcello, sed, ut dictum est in proxima
superiore notatione, io vetustis codicibus Gratiani, et apud Burchardurn, et
Ivonem part. 5. c. 278. tribuitur Bonifacio, et sic est mutatum. Fere eadem
habentur apud Iuliauum autccossoreiu noveil. 123. cap. 10., quod in aliis,
quae nomine Bouifacii citantur, solet evenire. Et Ivo eadem parte c. 360.
hoc ipsum caput citat cx libro constitutionum, additis nonnullis verbis,
quae sunt apud Iuliauum.
C- IX. # ln synodo Romana sub Silvestro c. 14., et in Panormla legi
tur eodem modo atque apud Gratianum, ac propterea nihil eat mutatum.
Verum in epilogo eiusdem concilii habetur: Testimonium laici adversus cleri-
cum nemo recipiat. Et eodem modo legitur in capitulis Hadriani c. 72., in
concilio Tribur. c. 4., et ex ipso apud Burchardurn et Ivonom.
Causa XI. Quest. I. can. 1. 6) episcopos: AD 7) Codd. et Edd. coli. o. 8) iudices saeculares: orig. || can. 2. 9) Haec Palea deest: Codd.coll.o.; in
F manu poster, saeculi in marg. scripta est. ; c. 4. Cone. Paris. V. hab. ao. 014. ap. Bruns 11, 250. — Ben. Leo. II, 156.; III, 139.; — c. 3. Comp. I. c. 2. X. de foro
comp. — Burch. XVI, 22. fex C. Paris.) 10) ut null.: Burch. 11) minores: Edd. Arg. Yen. II.; add.: cultores: F Ed. Bas. 12) scientia: oiig. Burch.
13; damnare : orig. 14) quam diu : ib. 15) corrigat : orig. ; cognoscat : Mansi j| c a n. 3. 10) Marcellus : DEGH; — Caput Pseudois. c. 3. ap. Hinschius p. 221. —
Jaffe no. CXVIL — Ans. III, 22.; (can.; quaecuuquc contentiones); Iro Pan. IV, 31.; Caes. V, 34. 17) add.: vero: i«s. 18) Codd. coli. o. Ed. Bas. Corr. orig.
Ans. lio ;i can. 4. 19) libet: AB 20) elegit: CDF 21) Caput Pseudois. Decr. Julii P. c. 18. ap. Hinschius p. 473. — Jaffe' no. CXL. 22) Codd. coli. o. Ed. Bas.
Turrecrein. 23) al.: deest: Edd. coli. o. pr. Bas. 24) Codd. et Edd. coli. o. orig. 25) eligit.: CH; elegit: DEO 26) Codd. et Edd. coli. o. || can. 5. 127) Codd.
coli. o. ; Valentinus: AB; — imo Const. Sirmond. III. in Ed. Haenel. — Ans. III, 109.; Polyc. I, 19. a Corr. et R. immerito citatur, cf. Hiiffer 108. 28) sane,
nomen ep.: orig. 29) ne ad: orig. 30) sive: deest: AB 31) Codd. coli. o. pr. EQ; — Ans.,- protrahantur: EO 32) add.: enim: Edd. Yen. I. II. Par. Lugdd.
33; est: deest: Ans. 34) finis canonis: Ans. 35) Rufiuus hisL eccl. lib. X. c. 4. 36) Codd. coli. o. pr. CD; — Edd. Arg. Bas. 37) Codd. coli. o. 38) ib. 39) add. :
clericorum: Edd. Bas. Lugdd. 40) prospiceret: KGH 41) Codd. ct Edd. coli. b. |j can. 6. 42) Haec Palea deest in Codd. coli. 0.; in Fmanu poster, saeculi in
marg. scripta est. — 43; hab. ao. 581. (cf. Hefele Cone. Gesch. III, 32.) ap. Bruns II, 243. ; — Burch. XVI, 21. 44) add. : ut: Burch.; ut nullus clericus ad iud.
saec. quemcunque alium fratrem de clericis accusare: orig. Ab) add.: in: orig. 46) vel: ib. 47) quicunque: orig.; auiscnnque: Burch. 48) implero: F
Ed. bas. orig. Burch. 4y) iuaior: orig. Burch. 50) una: Burch. 51) ictibus: F Edd. coli. o. Corr. 52) conclusione: F Edd. coli. o. orig. |J c an. 7. 53) Haec
Palea deest in Codd. coli, o.; in F manu poster, saeculi in marg. scripta est. 54) Caput Pseudois., c. 3. ap. Hinschius p. 221. — Jaffe no. CXVII. — Ans.
ded. III, 177. (183.;; Burch. IU, 139. (138.); Ans. III, 22.; ho Beer. III, 205.; Coll.tr. P. I, 28, 1.; Coli. tredec. P. IX, 35. 55) add.: ergo: orig. Ans. ded. Burch. ho
56; inde ab hoc loco alia sequuntur, et <[uae in Palea ezstant desiderantur: Ans. ded. Ans. CoU. tr. P. 57) add.: sanctae: Ito || can. 8. 58) ante: AB 59) lulinn.
no. 430. (c. 10. Xov. Justin. 115.) — in Ed. Haenel; — Auth. nullus episcopus. Cod. de epp. et cler. — Jaffe no. CLXXXV. — Burch. I, 108.; ho Decr. V, 278.;
ib. 309. (de lib. constituL); Coli, tredec. P. IX, 61. 60) quemv.: deest: AB; quemlibet: EQH 61) add.: nisi imperialis iussio praecesserit: ori^. ho 369.
62; haec: D Ed. Bas. 63) Codd. et Edd. coli. o. orig. Burch. ho 369 . 04) rorum et cing.: CF Edd. coli, o.; cing. et XX. librarum auri: Ivo 369. 65) plectatur:
J\o 369. |! cau. 9. 06) ex apocrypho constituto Silvestri c. 5. ap. Hinschius p. 449. — Burch. II, 204. (206. ex Cone. Tribur.); Ivo Decr. VI, 278. (ex C. Trib.l;
ho Pan. IV, 89. (can.: Sylvester P.); Coli, tredec. P. IX, 171.; — Ans. III, 23. a lt. (non tamen a Corr.) immerito citatur. 67) add. : autem : ho Pan. 68) laici
adu- clericum: ho Decr. 09) accipiat: ABEGH Ed. Bas.; suscipiat: Burch. Ivo Pan. Decr.; finis canonis: Burch. ho Decr. 70) Ans. VIII, 171. 71) Coild. et
Edd. coli. o. : etiam cler.: Corr.; vero cleric.: ho Pan. 72) examinet: Ans. 73) in nullo Cod. invenitur hoc loco signum quo Gratiani dicta distingui solent; in
AD notas e st canon, cum rubr.: Cod. lib. etc. 74) Codd. Coli. o . 75) l. 8. Cod. Theod. (11, 39.); /. 7. Cod. Just. (1, 3.)
629
630
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. I. c. 10-15.
ad testimonium76* flagitetur. §. 1. /tora77 8: Episcopum ad
testimonium dicendum admitti non decet78, nam et persona
honoratur79*, et dignitas sacerdotis excepta confunditur807.
Nouella Constituito81.
Non 82 K flagitetur83 ad testimonium iureiurando34** sed
euangeliis tantum coram positis. §. 1. Item: Sed iudex
mittat ad eum85 ex86 suis ministris, ut87 propositis sacrosan-
ctis euangeliis, secundum quod decet sacerdotes, dicant88h
que nouerunt89’.
C. X. Clericus ad ciuilem iudicem clericum producens 90 a
anathema sit.
Idem®lb.
Si quis clericus accusans clericum in curiam introierit92,
anathema sit93.
Gratian. Subaudiendum est, si publicorum iudiciorum
cognitionem petierit; episcopale namque ixidicium nichil obest ab
inperatore postulare.
Unde in Carlaginensi Concilio VIII. legitur®1*:
C. XI. Proprio priuelur honore publici iudicii cognitionem
ab inperatore postulans.
Placuit, ut quicumque ab inperatore cognitionem publi-
corum iudiciorum petierit95, honore proprio priuetur. Si
autem episcopale iudicium ab inperatore postulauerit,
nichil ei obsit.
Gratian. Sic et sequentes 98 auctoritates intelligendae sunt,
quibus clericorum causas non nisi clerici cognoscere iubentur.
Unde Gelasius Papa scribit Zeiae Comiti 97a:
C. XII. A seculari iudice clericus non est audiendus.
Christianis gratum semper debet esse, quod ab eorum
poscitur dignitate prestandum, quia98 Deo seruientibus be-
neficium negare non conuenit. Siluester998 atque Faustinia-
nus100, qui se a cunabulis101 clericos confitentur, a Theodora
se obprimi conqueruntur per uiolentiam, quod102c dicant1038
se ingenuos atque104 auctore Deo105 pristinae conditionis
nexibus absolutos, in sortem deterrimae iterum seruitutis
addici108, ac107 * per auctoritatem regiam contra leges publi-
cas, cum clericali cingulo olim1087 tenerentur astricti, per
archidiaconem urbis Grumentinae esse conuentos, cum con-
stet eum, qui celestem militem pulsat, non nisi eius forum
debere sectari. Et ideo, dilecte 109b, depensae1101» saluta-
tionis affatu, supradictos clericos111 tibi112 conmendo, ut,
si ad delegatorum iudicium eorum aduersarii113 uenire con-
tempserint, sublimitatis tuae tuitione uallentur, ne quid illis
aut subreptio, aut inimica legibus uiolentia necessitatis in-
ponat, quia qui iudicium refugit apparet eum114 de iustitia
diffisum.
C. XIII. Non nisi ad episcoporum iudicium clericus
deuocelur 115 a.
Idem Crispo1168 et Sabino Episcopis11'1.
Siluester et Faustinianus118 ecclesiae Grumentinae cle-
rici lacrimosa nobis insinuatione conquesti sunt, libertatem
sibi domini sui benignitate concessam heredum eius obpres-
sione pulsari, sibique119 in clericatus offitio pene a120 cuna-
bulis seruientibus, etiam manumissore uiuente, in eodem
actu nichilominus constitutis, diuinis ministeriis inpendere
seruitium non licere, cum, si petitionem ueritas subsequa-
tur, contra patris et auctoris121 sui factum uenientibus ut
indignis hereditas legibus auferatur, nec eis liceat1'-'2 here-
ditatem capientibus contra auctoris sui 123 prosilire iudicium.
Et ideo, fratres lcarissimi, quoniam se etiam ab archidiacono
predictae1240 ecclesiae queruntur125 obpressos, qui per
eorum absentiam moderatoris iudicium promisit eos esse
secuturos, calcatis omnibus1268, et que 127 c contra leges
diuinas et publicas pulsatis 128 forum suum putauit auferri,
in uestro129 iudicio, quisquis ille est, qui clericum130 Inces-
serit1317, adueniat, ut ecclesiae iura, que uetusti principes
assidua sanctione firmauerunt132, inpetitis clericis non ne-
gentur.
C. XIV. Ante ciuilem iudicem sacerdotes non accusentur.
Item Alexander omnibus orthodoxis1®3, per diuersas prouin-
cias Christo Domino famxdantibus, [ep. I. c. I.] 134
Relatum135 est ad huius sanctae136 et137 apostolicae
sedis apicem, cui summarum dispositiones causarum et
omnium negotia ecclesiarum ab ipso Domino138 tradita sunt,
quasi ad caput, ipso139 dicente140»: „Tu es Petrus, et super
hanc petram edihcabo ecclesiam meam,“ quod quidam emuli
Christi, eiusque sanctae ecclesiae141 insidiatores, sacerdo-
tes142 Dei ad iudices publicos accusare presumant113, cum
magis apostolus Christianorum "ausas ad ecclesias deferri
et ibidem terminari 144 precipiat. Taliter preuaricantes pre-
uaricauerunt1458 in Deum146 suum, et non obediunt147 prc-
ceptis143 eius.
C. XV. Actor forum rei sequatur.
Item Pelagius 149a Benegesto Defensori 15°.
Experientiae tuae presenti auctoritate mandamus, ut in
causis, in quibus quelibet ecclesiastici offitii persona loco
petitoris existit quemquam laicum pulsatura, apud suae pro-
uinciae iudicem suas proponere151 non deserat152 actiones.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. I. c. 9. c) test. dicendum d) Item dixit e) dehonoratur f) confundetur g) Episcopus non
h) dicat i) noverit — c. 10. a) perducens b) Item Silvester in epilogo Concilii Romani — c. 12. a) Ezechiae b) Silv.
itaque c) qui d) dicunt e) et f) olim: deest g) dilecte fili h) depenso — c. 13. a) vocetur b) Crispino c) dictae
d) omn. rationibus e) que: deest f) lacessit — c. 14. a) dicente principi apostolorum Petro: b) praevaricati sunt —
c. 15. a) Pelag. Papa
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Iureiurando: Dictio haec non est in Novella. Et verba graeca,
quae ad hoc faciunt, sunt haec: oCdcrl di tdJv dQ/6vta i^torai tovg
■BeoquXtotdtovg fatioxirtove avaytcafaiv elg dixarjt)jQiov n aQaylvto9cu
ini rip vi Tu a l [iaQtVQlav; id est: Praeterea nulli magistratuum licebit
Dei amantissimoa episcopos cogere, ut perhibendi testimonii causa in ius
prodeant.
C. XI. * In antiquis etiam codicibus citatur Carthaginonsc VIII., quo
nomine videtur significari concilium Milevitanum, in quo caput hoc exstat
cap. 19.
Causa XI. Queat. I. can. 9. 76) Codd. et Edd. coli. o. orig. 77) Codd. coli. 0.; item: deest: AB 78) licet vol dec.: EQH 79) ABCDF; inhonoratur:
Edd. Bas. Lugdd. Corr.; oneratur: EOH Edd. rei. 80) Codd. coli. o. orig.; exempta confundetur: Corr. 81) item C. N.: AB; — Anth. sed iudex Cod. de cpp. ct
cler. — c/. Julian. ep. nov. 115. c.9. in Ed. Haenel. c.435. — Ito Decr. V, 369. 82) Codd. coli. o. pr. D 83) efflagitet: EFOU 84) iureiur&ndum : AB 85) eos : Auth.
86) cum: AB; quosdam ex (de: orig.) suis: C orig. 87)et: AB 88) Codd.et Edd. coll.o. orig., ubi add.: ea; dicant quod: EOH 89 )Codd. coll.o. Ed. Bas.; nove-
rint: Edd. coli. rei. orig. || can. 10. 90) Codd. coli. o. 91) Codd. coll.o.; item: AB; — cx apocrypho constit. Silvestri c.6. ap. Hinschius p. 450. — Jaffe no. CXXXU. —
Ans. VII, 170. (can.: nemo clericus) 92) introduxerit: EH 93) suscipiat: orig. Ans. || can. 11. 94) imo ezConc. Carth. XI. hab. ao. 407. (cf. Maassen Oesch. 1,165.)
»n Hisp.: in Cone. MileviL c. 19. — Aus. ded. IU, 151. (158.) 95) petierint . .. priventur. ... postulaverint: AB 96) consequentes: EQH || can. 12. 97) CD Corr.
orig. ; Zeciae: AB; Petro: F; Pelagius ... Zetae: EOH. — Caput Oelasii a. 494. 495. scr. ap. Thiel p.390. — Jaffe no. 431. — Coli. tr. P. I, 46,4 2. 98) quoniam : AB
99) Codd. et Edd. coli. o. Coll.tr. P. 100) Faustianus: AB; Faustinus: F 101) ab incunabulis: CoU. tr. P. 102) Codd. coli. o. Coli. tr. P .; eo quod: Ed. Bas.;
quia: Edd. Lugdd. II. III. orig. 103) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 104) atque: deest : orig. 105) Deo: deest: Coli. tr. P. 106) adici: AB Edd. Nor. Ven. I. add. : se:
EOH 107) Codd. coli. o. pr. CD; - CoU. tr. P. 108) Codd. et Edd. coU. o. Coli. tr. P. 109) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. ; — CoU. tr. P. 1 10) DEFOH Edd. coli. o. ;
dispensae: Ai?; impensae: C lll) supradictis clericis: AB 112) tibi ... ut: deest: AB Coll.tr. P. 113) adversaria: BDFCorr.; adversarius: EOH: ..contem-
serit: BEFOH Corr. 114) eum: deest: EOH || can. 13. 115 ) Codd. coU. o. pr. EH 116 ) ABCRFO Corr. 117) Ep. scr. ao. 494.495. ap. Thiel p. 389. — Jaffe no. 432.—
Ito Decr. VI, 108.; Coli. tr. P. I, 46,41. 118) Faustinus: EGR 119) seque: CD Coll.tr. P. 120) ab cunab.: ABF; ab incuDabilis: Ivo Coll.tr. P. 121) actoris (?):
CoU. tr. P. 122) licet: AB 123) add. : factum: EOH Ed. Bas. ; actoris (?) sui: CoU. tr. P. 124) Codd. et Edd. coli. o. Ivo CoU. tr. P. 125) conqueruntur: AB
126) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. DI. ; Ivo CoU. tr. P. 127) Codd. coli. o. pr. CFH; — Corr. Codd. orig. Ito Coli. tr. P. ; et qui : CH; qui : F ; atque con-
tra: orig.; et qui: deest: Edd. Bas. Ven. II. Par, Lugdd.; et eodem: Edd. rell. 128) puls.: deest: AB 129) nostro: EFH 130) qui si illo cloricum: CoU. tr. P.
131) Codd. coli. o. pr. DF; — Edd. Bas. Yen. II. Par. Lugdd. 132) firmarunt: EOH; firmaverint: B orig. || can. 14. 133) episcopis orthod.: EOH 134) Cavut
Pseudoisid., — c. 4. ap. Hinschius p. 95. — Jaffe no. XXIIL — Ans. ded. I, 13.; ib. III, 44.; Ans. II, 37.; Polyc. I, 2, 3. 135) add.: insuper: orip. Ans. ded. I. III.
Ana. 136) add.: ecclesiae: ABCD 137) et: deest: H Ans. 138) a Dom.: AB 139) ipsoque: orig. Ans. ded. I. III.: ipso: Codd. orig.; Ipso Domino: Ed. Bas. —
c/. Matth.c. 16. v. 18. 140) Codd. et Edd.coU. o. Polyc. 141) sedis : AB 142) add. : et clericos : AB 143) pres. etc. : Ans., ubi segq. desunt 144) determinari : EOH
146) Codd. et Edd. coU. o. orig. Ans. ded. I. III. Polyc. 146) dominum: ong.; deum: Codd. origin. 147) obedierunt: EOH 148) praecepta: Ans. ded. I. III. II
can. 15. 149) Codd. coU. o. pr. AB 150) add.: eius: EOH; — Fragm. Ep. Pelagii I. (555—60.) — Jaffe no. 637. - Coli. tr. P. I, 54, 13- 151) exponero: EOH ;
disponere: C; presidem . . . proponere: AB 152) accusationes non debet: AB; desinat: Ed. Bas. Coli tr. P.
40*
fi.11
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. I. c. 16-22.
In his1831' uero154 negotiis, in quibus ecclesiastici offitii 155
persona pulsatur, totius submoto pulsationis obstaculo ad
episcopi ucl presbiterorum, in loco, ubi questio uertitur,
constitutorum, occurrat indiflferentur examen.
C. XVI. De eodem.
Idem Sergio Cancellario™*,
Si quisquam clericus, siue inferioris siue potioris gradus,
petitor existat, et contra laicam personam suas dirigat157
actiones, iste modis omnibus non alibi quam apud prouinciae
indicem negotium suum dicturus occurrat. Si quis autem
laicus clericum cuiuscumque gradus duxerit esse pulsandum,
ad episcoporum iudicium in eadem ciuitate uel territorio 158
constitutorum proponat eas, quas se existimat habere159,
actiones. Quem ordinem legibus per omnia conuenientem
atque consentaneum demonstrari illa regula manifestat, que
precipit1605 actorem151 forum semper sequi pulsati. Clericis
nero pulsatis in episcopali iudicio forum conpetere, princi-
palium quoque sanctionum designat auctoritas.
Item in 102 Concilio Agat en si [c. 32.] legitur™*.
C. XVII. Episcopo non permittente apud secnlarem indicem
clericus pulsari non debet.
Clericum nullus164 presumat apud secularem iudicem
episcopo non permittente pulsare; sed, si165 pulsatus fuerit,
non166 respondeat uel167 proponat, nec audeat168 criminale
negotium169 in iudicio seculari proponere170.
C. XVIII. Clericus suo inobediens episcopo depositus
curiae tradatur.
Item Pius Papa, [epist. II.]171
Si172 quis sacerdotum uel reliquorum clericorum suo
episcopo inobediens fuerit, aut ei insidias parauerit, aut
contumeliam, aut173 calumpniam, uel174a conuicia intulerit*,
et conuinci potuerit175, mox depositus176** curiae tradatur,
et recipiat177*** quod173 inique gessit.
C. XIX. Principalis coherccat auctoritas qui plebem inuasam
deserere noluerit1™*.
Item ex Concilio Cartagincnsi III. (c. 38.]180
Petimus 1S1, ut dignemini dare fiduciam, qua122 necessi-
tate ipsa cogente liberum nobis sit rectorem183 prouinciae
secundum statuta gloriosissimorum principum aduersus 151
illum adire, qui1S5 plebem*, quam inuaserat, usque hodie
conmonitus, secundum quod statutum fuerat, relinquere
contempnit, ut qui miti admonitioni sanctitatis ucstrae
acquiescere noluerit1865 et emendare illicitum, auctoritate
iudiciaria protinus excludatur. Aurelius episCOpUf
Seruata forma disciplinae non existimabitur187' lnpetitUS18*0,
si 189 c uestra karitate modeste conuentus recedere detrecta-
ucrit, cum fuerit suo contemptu et contumacia faciente1007
iudiciaria auctoritate191 conuentus. Honoratus108 et Urbanus
episcopi dixerunt: Hoc ergo109? omnibus placet1045.
C. XX. A principibus corrigantur quos ecclesia corrigere
non ualet.
Item Grcgorius 195»*.
Istud196 est, quod a uobis poposcimus ct nunc iterum
postulamus, ut Paulinum Aquileiensem pseudoepiscopum,
et illum Mediolanensem episcopum ad clementissimum prin-
cipem sub digna custodia dirigatis, ut et iste, qui episcopus
esse nullatenus potest, quia contra omnem canonicam con-
suetudinem factus est, alios ultra non perdat, et ille, qui
contra morem antiquum eum ordinare presumpsit 197, cano-
num uindictae subiaceat.
C. XXI. Proprium gradum amittant 198 clerici coniurantes
uel conspirantes.
Item in Concilio Calcedonensi, [c. 18.] 199
Coniurationum et'-’00 conspirationum crimen, quod apud
Grecos dicitur fratria201*, publicis-’02 etiam legibus certum
est penitus203 inhiberi. Hoc multo magis in sancta Dei
ecclesia ne fiat conuenit abdicari. Si qui uero clerici seu21*45
monachi inuenti fuerint coniurantes aut205 conspirantes, aut
fratrias uel factiones conponentes aliquas suis episcopis
aut 206 c aliis, omnimodo2070 cadant de proprio gradu.
C. XXII. Clerici conspirantes proprio 208 gradu amisso retru-
dantur in carcerem; ceteri excommunicentur.
Item Calixtus Papa [Episcopis Galliae, epist. II.]'209
Conspirationum210 crimina ucstris in partibus uigere
audiuimus211, et, plebes contra episcopos suos conspirare
nobis mandatum212* est; cuius criminis astutia non solum
inter Christianos abliominabilis est, sed etiam inter ethnicos,
et213 ab exteris legibus211 prohibita. Et idcirco huius cri-
minis reos non solum ecclesiasticae, sed etiam seculi dam-
pnant leges, et non solum conspirantes, sed etiam215 con-
sentientes216 eis. Antecessores uero217 nostri218 cum210
plurima turba episcoporum, quicumque eorum in sacerdotali
honore220 sunt positi221 aut existunt clerici, honore, quo
utuntur, carere222 preceperunt; ceteros uero communione
priuari et ab ecclesia extorres fieri iusscrunt223, omnesque821
simul utriusque ordinis uiros infames esse censuerunt, et
non solum facientes, sed et225 eis consentientes.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. I. c. 15. b) iis — c. 16. a) Item b) praecepit — c. 18. a) aut — c. 19. a) Principali coga-
tur auctoritate qui pleb. invas. non vult deserere b) noluit c) aestimabitur d) appetitus e) si a f) faciente etiam
g) Hoc enim h) placet. Ab universis episcopis dictum est : Iustum est, placet. — c. 20. a) Greg. Papa — c. 21. a) gnaro ia
b) vel c) aut clericis d) omnino — c. 22. a) manifestum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XVII. # In concilio Agathensi, c. 32. in prima parte, legitur: Cleri-
cus ncc quenquam praesumat ctc. et posterior eiusdem capitis pars (quae
habetur supr. 5. q. 6. c. fin.), in qua quasi ex adverso agitur de laicis, qui
ecclesiam vel cicrum vexant, ostendit in prioro dictum esso do clericis, qui
•ine permissu episcopi sui laicos pulsarent; ct cum originali concordat Ivo.
C. XVIII. * Aut convicia intulerit: Sic etiam in vetustis, et
apud Anselmum, et Polycarpum ; sed in epistola ipsa et apud Ivonem non
habentur ista verba.
** Depositus: Abest ista dictio ab originali ct Ivone.
*** Et recipiat: In epistola Polycarpi ct apud Anselmum legitur:
Qui autem facit iuiuriam recipiat [recipiet: Ans.] hoc, quod inique gessit.
C. XIX. * Qui plebem: liaec usque ad vers. Contemnit suat a col-
lectore ex verbis iu eodem capite praecedentibus huc comportata, ne illa
omuia referenda essent.
C. XX. * Hoc capitulum in Polycarpo refertur sine auctoris nomino;
in libro autem 7. tit. 5. simile quiddam refertur ex Gclaaio ad Ioannem
magistrum militum; sed in co libro saepe pro Pelagio scribitur Gelasius.
Anselmus quidem integram epistolam Pelagii refert, cuius prior pars est
hoc caput, posterior vero cap. Nec licuit, sup. diat. 17.
Causa XI. Quest. I. can. 15. 153) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 154) ergo: EO H Ed. Bas. 155) beneficii: AB |J can. 16. 15 6) Codd. coU. o. pr. DH;
Corr. — ep. incerti temporis (555—60.); — Jaffe uo. 638. — Caes. V, 57. 157) dirigit: EH 158) in terr. : AB 159) extimat: EOH 160) ABCFO 161) act. rei :
EGH || can. 17. 1G2) ex: EOH 163) hab. ao. 506. ap. Bruus II, 152. — Jvo Dccr. VI, 367.; Coli. tr. P. II, 28, 30. — c/. infra c. 47. 104) ne quemquam: orig. ;
nequaquam: Hisp.; clericus nec quemquam : Ico 165) qui: Ivo 166) non: decst : orig. Hisp.; sed exstat in Codd. origiu. 167) vel prop.: deest: EOH; non:
orig. Hisp.; ncc: ho 168) adeat: Ito 169) peccatum: AB 170) propon.: deest: Ico || can. 18. 171) Caput Pseudois. c. 10. ap. Hinschius p. 120. — Jaff e
no. XLI. — Ams. ded. IV, 49. (can. contin.); Ans. VIII, 17. ; Ico Decr. V, 243. (can.: oves pastorem); Coli. tr. P. I, 8, 5. ; Caes. IV, 99.; Polite. IV, 34. a Corr. et
R. ctlatur, sed canoncm iu Cod. coli, non invenimus. 172) ct si: Ans. ded. 173) aut: deest : Ans. 174) Codd. coli. o. Ans.; vel conv. int.: deest : orig . Ans. ded.
ho Coli. tr. P.; sed exstat in Codd. origin. 175) poterit: CEO orig. Ans, ded.; potuerit: Codd. orig.; et conv. pot.: deest: Ans. 176) dep.: deest: orig. Ans. ded.
Ito Coli. tr. P. 177) qui autem facit iuiuriam recipiet: Ans. ded. 178) quae: AB || cau. 19. 179) Codd. coli. o. sed iu DF: cogat auct. ; m EOH: reliquere nol.
180) hab. ao. 397. ap. Bruns I, 128. — CoU. tr. P. II, 17, 27. (can.: illud autem suggerimus) 181) mandatum est: Hisp.; pet., secundum quod nobis mandat,
est: CoU. tr. P. 182) quo: EGH; quod: F; quatenus: Ed. Bas.; quoiam: orig.; quoniam: Hisp. 183) rectores: ABEOH 184) adversum: EH 185) qui...
antea: deest: Coli. tr. P. 186) Codd. coli. o. 187) Codd. coli. o. 188) ABEFGH 189) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. tr. P. 190) ib. 191) auct.: deest: Coli. tr. P.
192) Honorius: AB 193) ABDFQH Edd. coli. o. Hisp. CoU. tr. P.: deest: CO 194) Codd. d Edd. coli. o. Coli. tr. P. || can. 20. 195) Codd. coli. o. — ex eadem cp.
Pelagii L (565 — 60.) ex qua c. 4. Di st. XVII. — Jaffe no. 680. — Ans. XII, 42. (43. Pelag. cau. coutiu .); Polyc. I, 15, (16.) 9. (Pelag. cum. contin.) 196) Studeto
quod: AB 197) presumserit: DEFGH || can. 21. 198) amittunt: EOH 199) hab. ao. 451. — versio Hisp. — CoU. tr. P. II, 10, 18. — f/. Alger. II, 45. 200) vel: AB
201) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 20 2) uad.: et: Hisp. 203) pen. : deest: AB 204) Codd. coU. o. Hisp. Coli. tr. P. 205) aut cousp.: deest: Hisp. Coli. tr. P.
206) Codd. coU. 0. 207) AB Hisp. Coli. tr. P. |J can. 22. 208) et prop.: EH 209) Caput Psendois. c. 8. ap. Hiusdtius p. 138. — Jaffe uo. LXX. — Bttrch. X, 64. ;
Jio I/ecr. VI, 346. (can. contin.); tb. XII, 85.; CoU. tr. P- I, 14, 12. (cum. contin.) ; Polgc. IV, 30, (32,) 10.; Coli, trcdcc. P. X, 70. 210) add.: voro: orig. Burch.
ho VI. XII. Polgc. 211) audimus : Coli. tr. P. 212) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Bus. (nuneiatuiu) ; — orig. Burch. Jvo VI. XII. Coli. tr. I\ Polyc. 213) et . , . legib. :
deest: AU 214) lege: Burch. ho XII. 215) et.: deest: AB Polyc. 216 )udd.: et: Coli. tr. P. 217) vero: deest: Polyc. 218) vestri: Burch. 219) quam: ib.
220) ordine constituti: ib. 221) sint (sunt: Polyc.) constituti: Ivo XII. Polyc.; aut ox. cler.: decst: Polyc. 222) cadero: orig. 223) iuss.: deest: Polyc.
224; omuesq. . . . cens. : deest: Burch. ho XII. 225) etiam : CEFQH; et: deest: I) Burch.
633
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. I. c. 23-30.
C. XXIII. Clerici aut monachi coniur antes 226 proprio
priuentur honore.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 18.]227*
Si qui228 clerici uel 229 * monachi reperti fuerint coniuran-
tes aut conspirantes, aut insidias ponentes episcopis aut230
clericis, gradu231 proprio232 penitus abiciantur233.
C. XXIV. De eodem.
Item ex Concilio TolletanoZM*.
Si235 clerici aut monachi inuenti fuerint conspirantes236,
aut237 per coniurationem calumpniam machinantes238 epi-
scopis uel clericis233, proprium amittant gradum.
XXV. De eodem.
Item ex Concilio Aurelianensi [III. c. 21.]240
Si qui clericorum (ut nuper in241a multis locis per242
superbiam diabolo instigante actum fuisse perpatuit) 243
rebelli auctoritate se in unum coniuratione intercedente
collegerint, aut 2448 sacramenta inter se data, autcartulam245
conscriptam fuisse patuerit, nullis excusationibus presum-
ptio246c labetur 247d; sed res243c detecta, cum in sinodum243
uentum fuerit, in presumptores 250 iuxta personam 251 e et or-
dinum qualitatem a pontificibus, qui tunc in unum collecti
fuerint, u indicetur232, quia sicut karitas ex preceptis diuinis
corde, non cartulae conscriptione uel coniuratione 233 s est
exhibenda, ita que254 supra sacras admittuntur scripturas
auctoritate et districtione pontificali sunt reprimenda.
C. XXVI. Inter clericos et laicos causae exortae ah
episcopis audiantur.
Item Innocentius Papa [ad Victricium Rothomagensem,
epist. II. cap. 3.]233
Si que causae uel contentiones inter256** clericos et
laicos tam superioris237 ordinis quam etiam inferioris233
fuerint exortae, placuit233, ut secundum sinodum Nicenam260
congregatis omnibus261 eiusdem provinciae episcopis iudi-
cium** terminetur.
Gratian. Cum ergo his omnibus auctoritatibus clerici ante
ciuilem iudicem denegentur producendi , cum (nisi prius depositi,
uel nudati fuerint) curiae non sunt2628 representandi 263, patet,
quod ad secularia iudicia clerici non sunt pertrahendi-^.
II. Pars. §. 1. His ita respondetur: Clerici ex offitio sunt
subpositi episcopo, ex possessionibus prediorum inperatori sunt
obnoxii. Ab episcopo unctionem, decimationes et primitias 263
accipiunt; ab inperatore uero prediorum possessiones nanciscun-
tur. Unde Augustinus ait super Iohannem 266 : „ Quo iurc uillas
defendis ?267 diuino, an humano efc.?“268c Require 263 in prin-
cipio, ubi differentia designatur™ d inler ius naturae211 e et tus272
G34
constitutionis. Quia ergo ut predia possideantur inperiali lege
factum est, patet, quod clerici ex prediorum possessionibus in-
peratori sunt obnoxii.
C. XXVII. Inperatori tributum denegare ecclesia non debet.
Item Ambrosius contra Auxentium 273, [in oratione de
tradendis basilicis.]
Si tributum petit inperator, non274 negamus: agri eccle-
siae soluant273a tributum. Si agros desiderat inperator,
potestatem habet276 uendicandorum277. Tollat2788 eos, si
libitum est: inperatori non dono, sed non nego.
C. XXVIII. Potestatibus tributa non sunt deneganda.
Idem [in commentariis ad c. 5. Lucae lib. IV. c. penult.]273
Magnum quidem est280 et spiritale281 documentum,
quo232 Christiani uiri sublimioribus potestatibus docentur
aebere esse subiecti, ne quis constitutionem terreni regis
putet esse soluendam. Si enim censum283 Filius Dei soluit,
quis tu tantus es, qui non putas284® esse soluendum?
[Gratian.]283 Item Apostolus: „ Omnis anima sublimiori-
bus potestatibus subdita sit.“ Item Petrus 286 Apostolus
generaliter fidelibus omnibus scribit: „ Estote subditi domi-
nis uestris siue regi, quasi precellenti, siue ducibus, tanquam
ab eo287 missis ad uindictam malefactorum, laudem uero
honorum."
C. XXIX. De secularibus negotiis episcopus cognoscere
non debet.
Item ex epist. [I.] Clementis [ad Iacobum
fratrem Domini]288.
Te quidem oportet inreprehensibiliter uiuere, et summo
studio niti, ut omnes283 uitae huius occupationes abicias:
ne fideiussor existas, ne aduocatus litium fias, neue230 in
ulla231 aliqua occupatione prorsus inueniaris mundialis ne-
gotii occasione perplexus. Neque enim iudicem neque232*
cognitorem secularium negotiorum hodie te ordinare uult
Christus, ne prefocatus presentibus hominum curis non
possis uerboDeiuacare2338. Hec ergo2311: opera, que minus
tibi congruere 233 d diximus236e, exhibeant sibi inuicem ua-
cantes laici*, et te nemo occupet ab his studiis, per que
salus hominibus 237 { datur.
C. XXX. In his, que ad communis uitae usum pertinent,
laici silri inuicem operam dent.
Item ex eodem238*.
Sicut enim233 inpietatis crimen est tibi, 0 Clemens3038,
neglectis uerbi Dei301 studiis302 sollicitudines seculares
suscipere, ita303c unicuique laicorum peccatum est, nisi in-
uicem sibi etiam in his, que ad communis usum uitae per-
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Que st. I. c. 23. a) aut — c. 25. a) in: deest b) et aut c) haec praesumtio d) elabatur e) re
f) personarum g) coniurationibus — c. 26. a) inter clericos vel inter* laicos et cleric. b) sint c) ete .-.deest d) signatur
e) naturale — c. 27. a) solvunt b) etc. paucis interiectis: Tollant — c. 28. a) putes — c. 29. a) aut b) vocare, et
secundum veritatis regulam secernere bonos a malis c) Ista namque opera d) congruere superius e) exposuimus
f ) omnibus — c. 30. a) Item ibidem continenter b) o Clem. : deest c) ita et
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIII. * Hic canon est pars canonis 18. concilii Chalccdonensis,
qui paulo ante c. Coniurationum integer ex alia refertur versione.
C. XXTV. * Ivo etiam et auctor Polycarpi citat ex Toletano; sed in
nullo est inventum, et est idem canon cum priore, verbis tantum mutatis.
XXVI. * Vel inter: Sic in editione conciliorum tribuB tomis. In
illa autem quatuor tomorum absunt haec: vel inter laicos ct clericos. Iu Gra-
tiani codicibus legebatur: contentiones inter clericos et laicos.
** Iudicium: In aliquot editionibus ipsius epistolae, apud Anselruum,
Capitularibus, ct in epistola Nicolai opiscopis Galliae, in appendice Biblio-
thecae SS. Patrum, in qua caput hoc refertur, legitur: iurgium.
C. XXIX. * Vacantes laici: In epistola Clementis legitur: discen-
tes [dicentes: Ed. Hinsch.], id est laici; sed Gratianus etiam infra post Pa-
leam Clericum nullus eodem modo legit atquo hic.
Causa XI. Quest. I. can. 23. 226) conspirantes: AB 227) hab. ao. 451. interpret. Dioni/s. — Reg. II, 437. (can.: coniurationis vel inspirationis);
Bttrch. X, 68.; Jvo Decr. XII, 87.; Polyc. IV, 34, (35,) 23.; — versio Hisp.: Coli. tr. P. n, 10, 18.; — can. deest: H 228) add.: ergo : Dionys. Reg. Bnrck. Iro
229) ABCDEF Reg. Burch. Ans. Ivo Polyc. 230) vel: A; et: B 231) a gradu: Ans. 232) suo: AB 233) abdicentur: Reg. ; abiciuntur: Aws. )| can. 24.
234) Idem caput conc. Chalced. ex versione prisca. — Burch. X, 69.; Ans. VIII, 18.; Ivo Decr. XII, 88.; Polyc. IV, 34, (35,) 21. 235) add.: igitur: Burch. Jvo
236) coniurati: orig. Burdi. Ivo 237) et: orig. 238) facientes: ib. 239) add.: quibuslibet: ib. |) can. 25. 240) hab. ao. 538. av. Bruns II, 198. 241) Codd. ct
Edd. coli. o. 242) per sup. : deest: orig. Hisp. 243) patuit: CDH; patuerit: EO 244) Codd. coli. o. 245) cartula conscripta: Hisp. 246) Codd. et Edd. coli. o.
247) CDEFQH Edd. coli. o. pr. Arg. (labitnr); Par. Lugd. I. (labatur); — liberetur: AB; praeveletur: orig. Hisp.; prevaloat: Corr. 248) Codd. et Edd. coli. o. pr.
Bas. Lugdd. II. III. — orig. Hisp. 249)synodo: EGH Ed. Bas. 250) praesu nitoribus: orig. Hisp . 251) Codd, coli. o. pr. EO 252) iudicetur: CEFG; indicatur: H
253) Codd. et Edd. coli. o. 254) quod . . . admittitur . . . est reprimendum : orig. Hisp. || can. 26. 255) scr. ao. 404. no. 5. — Juffc no. 85. — Ans. II, 53. (52. cttu.
cmitin.); Coli. tr. P. I, 38, 20. (can. contin.); Caes. V, 10. 256) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Ans. Coli. tr. P. 257) superiores (ord.: deest): Ans. 2581 inferiores
(et: deest): ib. 259) plac. : deest: orig.; plac. ut: deest: Hisp. 260) c/. conc. Nic. c. 5. 261) omn.: deest: orig. Hisp. 262) Codd. coli. 0. pr. B 263) praesen-
tandi: E OH 264) protrahendi : ABDF 265) primitiva: AB; primitivas : CF 266)#./b'sf. VTII.c. 1. 267) offendis: AB; — add.: ecclesiae: BOH 268 )Codd.cotl.o.
pr. AB 269) require . . . constit.: deest: H 270) ABEFQ; assignatur: CD 271) ABCDEG 272) ius: deest: AB || can. 27. 273) Axeutium: D: Maxentium:
EQH; — in Ed. 2Iaur. post. ep. 21. primae classis. 274) non ei: Edd. Bas. Lugdd. 275) Codd. et Edd. coli. o. Corr. 276) habeat: AB 277) venditandi : EGll
Ed. Bas.; veudicatorum: C; add.: nemo nostrum intervenit: C 278) Codd. et Edd. coli, o.; tollat sibi libit. : Ed. Bas. || can. 28. 279) comm. ad Lue. r. 5. v. 4.
280) est: deest: EQH 281) speciale: GH Edd. coli. o. 282) quod: orig. 283) Matth. c. 17. 284) Codd. et Edd. coli. o. — Bom. c. 13. r. 1. 285) signum, quo Orat,
dicta distingui solent deest in Codd. coli. o. 286) I. Petr. c. 2. r. 13. 287) a deo: EGH |! can. 29. 288) Ex ep. Clem. 1. quam Rujiuus latinant fteit: — c. 4. ap.
Hiuschius p. 39. — Jaffe no. IX. — 289) omnis: EH 290)nevc: deest: AB: ne vel: EGH; no: orig. ; neve: Codd. orig. 291) nulla: AltCOF; deest: Ed. Has.
2lJ2) Codd. et Edd. coli. o. 293) ib.; — ne preoccup&tus preB. ... vacare: AB 294) ABEGH Ed. Bas.; Hec voro: CDF; hoc tantnquo: orig. 295) Codd. et b.dd.
coli. o. 296) ib. 297) ib. |[ can. 30. 298) Codd. coli. o. pr. AC (ex eadem) — /. c. Ans. VII, 60. (6S.): Coli. tr. P. I, 1, 9. 299) cniin libi: deest: Coli tr. P.
300) Codd. it Edd . coli. o. Ans. 301) Del: deest: Coli. tr. P. 302) add,: sacerdotem: ib. 303) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Ans. Coli . tr. P.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. I. c. 31-37.
635
G.TG
tincnt, operam fideliter dederint304. Te nero securum facere
ex**8 iijS) quibus non debes instare306, omnes communiter
elaborent. Quod si forte a scinetipsis hoc laici non intelli-
gunt, per diacones edocendi sunt, ut tibi solius ecclesiae
sollicitudines relinquant807 a.
Gratian. Ex his omnilms ilalur intelligi , quod in ei 11 ii i
causa clericus ante ciuilem iudiccm est conveniendus. Sicut enim
ecclesiasticarum legum ecclesiasticus iudex est administrator, ita
et citiilitim non nisi r.iuilis debet esse exeeutor. Sicut enim ille
solus habet ius interpretandi canones, qui habet potestatem con-
dendi cos, ita ille solus legum citiilitim debet esse in terpres, qui
eis ius303 et auctoritatem inpertit. In criminali nero causa non
nisi ante episcopum clericus examinandus est. Et hoc est illud,
quod legibus et canonibus supra dif/initum est, ut in criminali
videlicet causa ante civilem indicem nullus clericus producatur,
nisi f orte cum consensu episcopi sui; ticluti, quando incorrigibiles
inveniuntur , tunc detracto eis of/ilio cunae8*# tradendi sunt.
i'nde Fabianus Papa ait [cp. II. Episc. orientalibus]310:
C. XXXI. Qui episcopo insidiatur semotus a clero
curiae tradatur.
Statuimus, ut, si quis311 clericorum suis episcopis in-
festus aut insidiator extiterit31'-*, mox313b ante examinatum
iudicium submotus a clero curiae tradatur, cui diebus uitae
suae deseruiat314, et infamis absque ulla spe restitutionis
permaneat.
Gratian. Quia ergo iste non in criminali, sed in civili
causa clericum ante ciuilem indicem produxit 315, non est indican-
dus transgressor canonum, nec est dicendus pertraxisse reum ad
iudiccm non suum, quia dc ciuili causa non nisi ciuilis iudex
cognoscere debet.
III. Pars. §. 1. Econtra'w' ea, que in actoris defensione
dicta sunt, verisimilia quidem videntur, sed pondere carent.
Sacris enim canonibus et forensibus legibus tam in ciuili quam
in criminali causa clericus ad ciuilem indicem pertrahendus
negatur.
Unde in epist [I.] Clementis [ad Iacobum] legitur311:
C. XXXII. Apud preshiteros indicentur fratres.
Si qui cx fratribus negotia habeant318* inter se, apud
cognitores seculi non judicentur, sed apud310 presbiteros
ecclesiae quicquid illud est dirimatur.
C. XXXIII. Nullus clericus propter aliquam rausam
intret curiam.
Item Silvester Papa [in epilogo Concilii Romani]320
Nullus321 clericus, uel322 presbiter uel diaconus, propter
quamlibet323 causam intret in324 curiam, nec ante ciuilem*
ludicem causam dicere suam325* presumat.
C. XXXIV. Ecclesiasticum, non forense iudicium
penitens expetat330.
Item Leo Papa [a3 Rusticum, epist. XC. al. XCII. c. 9.]321
Aliud quidem est debita828 iusta329* reposcere, aliud
propria perfectionis amore contcmpnere. Sed illicitorum330
uemam postulantem oportet etiam a multis331 licitis absti-
nere, dicente Apostolo332: „ Omnia michi333 licent, sed non
omnia expediunt."334 Unde si quis335 penitens habet336
causam, quam negligere forte337 non debeat, melius338 ex-
petet339 b ecclesiasticum quam forense iudicium.
Gratian. Non ait propter criminalem tantum, sed genera-
liter propter quamlibet310 c, tam ciuilem quam criminalem in-
tolli gens.
Item Theodosius Inperator311 * :
C. XXXV. Cuicumque liceat3120 sacrosanctae sedis antistitis
iudicium 343 eligere.
Quicumque 34,1 litem habens, siue345' petitor fuerit, uel
in316 initio litis uel decursis temporum curriculis, siue cum347
negotium peroratur, siue cum lam ceperit promi sententia,
si3488 iudicium elegerit sacrosanctae legis349' antistitis,
illico sine aliqua dubitatione, etiamsi alia pars refragatur,
ad episcoporum330 iudicium cum sermone litigantium diri-
gatur*.
[C. XXXVI.]
Idem 331 *.
Omnes itaque causae, que3521' pretorio uel ciuili iure
tractantur353, episcoporum sententiis terminatae354 perpetuo
stabilitatis iure firmentur, nec ulterius liceat retractari nc-
gocium355, quod episcoporum sententia356 deciderit357.
Testimonium etiam, ab uno licet358 episcopo perhibitum,
omnes iudices indubitanter accipiant, nec alius audiatur,
cum testimonium episcopi a qualibet parte fuerit repromis-
sum. Illud359' enim ueritatis auctoritate firmatum, illud
incorruptum habeatur3608, quod a sacrosancto homine con-
scientia mentis illibatae fuerit prolatum361'. Hoc nos edicto
salubri 3621 firmamus, et perpetua lege tenendum esse cen-
semus363».
Gratian. Hec si quis antiquata contendat xi, quia 365 in
lustiniani codice non inveniuntur inserta3000, per Karolum
renouultt cognoscat, qui in suis Capitularibus, [1. VI. c. 281.,] ait
inter cetera301:
[C. XXXVII.]368
„ Volumus atque precipimus, ut omnes nostrae diVioui369*
subierti310, tam Romani quam Franci, Alemanni, Bawari, S axo-
nes, Toringi, Fresones, Galli, Burgundiones, Britones 37 x, Lon-
gobardi, Guascones, Beneuentani, Gothi, Hispani, celerique
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. I. c. 30. d) derelinquant — c. 31. a) fuerit b) eosque criminari voluerit [tentaverit: orip.] aut
conspirator fuerit mox — c. 32 a) habent — c. 33. a) suam : deest — c. 34. a) mste b) expetit c) quamlibet causam —
c. 35. a) Unde b) licet c) sive possessor sive d) si: deest e) sedis — c. 36. a) Item ibidem b) quae vel c) Illud est
d) hab. : deest e) protulerit f) salubri aliquando censuimus, hoc perpetua lege g) firmamus malitiosa litium semina
comprimentes, (et . . . censemus : deest ) h) ita inserta — c. 37. a) ditioni nostrae Deo auxiliante
NOTATIONES
C. XXXIII. * Civilem: In epilogo synodi Romanae sub Sil vestro,
unde hoc. videtur sumtum, legitur: cinctuvi; [cinctus: Ivo Pan.] cingulo
enim milites ac magistratus ab imperatore donabantur.
C. XXXV. * Dirigatur: In Cod. Theodosiano, lib. 16. tit. do episco-
pali iudicio 1. 1., quae repetitur 1. 6. Capitul. c. 281., ct in concilio III. Va-
CORRECTORUM.
lentino sub Lothario, et apud Ivonem, et Anselmum sequuntur haec: Multa
enim, unae in iudicio captiosae praescriptionis vincula non patiuntur, investigat,
ct promit sacrosanctae religionis auctoritas, ac stAtim adnectitur cap. se-
quens: Omnes itaque causae .
Causa XI. Quest. I. can. 30. 304) Jbtti canonis: Coli. tr. P. 305) et: orig.; ex: Codil. orig. 306) vacare: orig. 307) Codd. et Edd. coli. o. pr. Das.
(rclinquautur); — 4«s. 308) vim: EGH 309) curiae: deest: AB || can. 31. 310) Caput Pstudois. c. 21. up. Riuschius p. 165. — Jaffe no. LXXVI. —
VII, 159. (173.); Polyc. IV, 31, (32,) 15. 311) aliquis: .rlws. Polyc. 312) Codd.ct Edd. coli. o. 313) ib. Ans. Polyc. \ ut mox: Ans. Polyc. 314) deserviet: AB
315) perduxit: AB 316) Extra: AB |j can. 32. 317) legit. : deest: AB; — cf. ad c. 30. — c. 3. ap. Binsdiius p. 33. — Jaffe no. IX. — Ans. VI, 158. (163. can.
contin ); ho Dccr. VI. 345. (can. cont. ): Coli. ir. P. I, 1, 6. (cun. coni.); Caes. IV, 92.; V, 14.; Polyc. V, 1, a Corr. et R. citatur ubi canoncm in Codd. coli, non
uuenimus. 318,i ABCDF; habuerint: EGH Ed. Bas. 319) a presbyteris: Ali (| can. 33. 320) Caput Pseudois.c.b.ap. Hinschius p. 449. — Jaffe post no. CXXXII. —
ho Pan. IV, 30. (can. cout.) 321) nemo euim: orig. ; nemo: lio 322) vel . . . aut: orig. 323) aliquam: Ito 324) in: deest: ABF 325) Codd. et Edd. coli. o.
Codd. orig. ;j can. 34 . 326) expectet: AB 327) Ep. 167. Ed. Baller, scr. ao. 458. vel 459. inquis. IV. — cf. infra Dist. I. de pocn. c. 65. — Jaffe no. 502. — Ans.
ded. VII, 97. ; XI, 123. 328) deb.: deest: Ans. 329) ABCDF orig. Ans. ded. Ans. 330) Rcgin. I, 323. 331) mult. : deest: Rc,q. 332) I. Cor. c. 6. c. 12.
335) inibi: deest: ABF Ans. ded. Reg. 334) jinis canonis: Reg. 335) quis: deest: Ans. 336) habeat: ABD Ans. ded. 337) forte: deest: Ans. 338) add.: est
illi, ut: Edd. odi. o. pr. Bas. 339) ABC; oxpectet: DEFGH Edd. coli. o. pr. Das. Liigdd. II. III. (expetat); — petit: Ans. 340) ABCDF || can. 35. 3-11) Codd.
coli. 0. — Constit. Sirmond. I. in Ed. Hacnel; const. Constantini Abluvio data. (cf. Maassen Gcsch. I, 794.); Ben. Lev. 11, 366.; Ans. III, 108. (can.: voIuuiub atque
praecip.); Do Dccr. XVI, 312, (can. condii.); Coli. tr. P. III, 29, (30,) 235.; C'ats. V, 13. 342) Codd. coli. o. 343) iudiccm: AD 341) add.: itaque: orig.
345/ Codd. et Edd. coli. o. 4>is. 346) in: deest: Ans.; inter initia: orig. 3-17) dum: AB 318) Codd. coli. o. Ben. Lev. Ans. Ivo Coit. tr. P. 349) ABCD ong. Btn.
Ln. Ans. ho Coli. tr. P. 350) episcopum (Jud.: deest) : orig.; episcopum cum: Corr. |j can. 36. 351) Codd. coli. o. pr. I); in Codd. coli. o. hic canon cum ante-
u deni e coniuuctus est. (cf. Jtolaud. ed. Thancr p.X!X.)\ — Dtn. Lcr. Ans. Ivo Decr. II. cc. Ivo Pan.V, 23.; Coll.lt . /MII, 29, (30,)35. 352) Codd. at Edd. coli. o. Ans.
353) tractentur . . . firmantur: A 354) sententia terminante: AB 355) iudicium: Ben. Ltv. Coli. tr. P. 356) sententiis: Ico Dccr. 357) deciditur: AB
Edd. coti. o. pr. Bus. (decidetur;; — ho Pan. 358) liceat: AB 359) Codd. ct Edd. coti. a. Ans. 360) Codd. ct Edd. coti. o. ho Pan. 361) Codd. ct Edd. coli. o.ur.
ABE> 'probatum; 362) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 363) ib. 361) attendat: EM 365) quae: ib. ; quia Iuatiniauo codici: ABFH 366) Codd. coli. o. pr. 2>||
un. 37. 367) Ben. Lee. II, 366.; Ans. III, 108.; Cacs. V, 13. 363) iu ADEFCH canon pertinet ad antecedens Grat. dictum. — cf. Roland. cd. Thancr. p. XIX. —
in IsC u Olite incipit can. cani rttbr.: do eodem 369) Codd. ct Edd. coli. o. 370) subditi: AB 371) Brit. , . . Ciothi: deest: AB
637
G38
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. I. c. 38—41.
omnes nobis subiecti, quocumque uideantur legis uinculo siricti^-b
uel consuetudinario conexi more™, hanc sententiam, quam ex
sextadecimani Theodosii inperatoris libro, capitulo videlicet
undecimo, ad interrogata Ablauii ducis, quam illis 31f>c et omni-
bus per scripturam™* misimus »77 e* et'm inter nostra capitula
pro lege tenenda™1 consultu^ omnium fidelium nostrorum®* g,
posuimus, lege cuncti perpetua teneant, id est: Quicumque litem
habens, siue^2 h petitor fuerit , etc. ut supra.
Item Gregorius [lib. XI. epist. 54.] Iohanni defensori
eunti in Yspaniam ammonendo 383 a dicit:
C. XXXVIII. Presbiter apud episcopum3** tantum
iudicari debet.
De persona presbiteri hoc attendendum est385, si 380 a
quam causam habuerit3875, non ab alio teneri, sed episcopus
ipsius388 adiri389 debuit, sicut nouellarum390* constitutio
manifestat, que ita391d loquitur de sanctissimis et Deo ama-
bilibus, ac reuerentissimis episcopis et392e clericis ac393f
monachis: „Inp. Augustus394 Iustinianus Petro gloriosissimo
prefecto395 pretorio390* cap. LIII.397k. Si quis contra
aliquem clericum aut monachum, aut diaconissam, aut
monastriam, aut assistriam3981' habet399' aliquam actionem,
doceat409 prius sanctissimum episcopum, cui horum unus-
quisque subiaceat4olk. Ille uero causam inter eos diiudicet.
Et si quidem utraque pars his, que iudicata sunt, non402
adquieuerit403 **, iubemus per loci iudicem4041 executioni
perfecte contradi. “405m §. 1. Ne400 uero obiciatur, quia
hoc407 de clerico loquitur, non de presbitero, sciendum est,
quia superius408 in eadem constitutione lib. L. cap. i.409n
legitur410 appellatione clericorum etiam411 presbiteros et
diacones contineri. Verba autem legis ista sunt: „ Presbi-
teros autem et diaconos4190, et413P lectores et cantores,
quos omnes clericos appellamus," et reliqua.
C. XXXIX. Clericus clericum ad publica iudicia
non pertrahat.
1/em Gregorius [lib. IX. epist. 32.] Romano, Defensori
Siciliae 414.
Peruenit ad nos, quod si quis contra quoslibet clericos
causam habeat415, despectis eorum episcopis eosdem cleri-
cos tuo 416 a facias iudicio exhiberi. Quod si ita est, ualde417l>
esse constat incongruum. Sed 418 c hac tibi auctoritate pre-
cipimus, ut hoc denuo facere non presumas; sed si quis
contra quemlibet clericum causam habuerit, episcopum
ipsius adeat, ut aut ipse cognoscat, aut certe ab ipso 4198
iudices deputentur, aut si fortasse420* ad arbitros eundum
est, partes ad eligendum421 f iudices ab ipso executio depu-
tata conpellat. Si quis uero clericus uel laicus contra epi-
scopum causam habuerit, tunc te interponere debes, ut inter
eos aut ipse cognoscas, aut certe te admonente sibi iudices
eligant. Nam si sua unicuique episcopo iurisdictio non
seruatur, quid aliud agitur, nisi ut per nos, per quos eccle-
siasticus ille422e ordo custodiri debuit, confundatur? et
cetera423 h.
C. XL. A laicis iudicibus clerici nofi sunt obprimendi.
Idem 424 Januario, Episc. Karalitano, [lib. III. epist. 26.]425
Fratris et coepiscopi nostri Felicis, et Quiriaci426a ab-
batis relatione cognouimus eo427b quod in insula Sardinia
sacerdotes a laicis iudicibus obprimantur, et fraternitatem
tuam ministri tui428* despiciant, dumque solum simplicitati
a uobis studetur, quantum uidemus429 disciplina ncgligitur.
C. XLI. Sacerdotes a regibus sunt honorandi, non430 iudicandi.
Item Gregorius Mauricio [Imperatori, lib. IV. ep. 31.]431
Sacerdotibus autem non ex terrena potestate432 domi-
nus noster citius433 indignetur, sed excellenti consideratione
propter eum, cuius serui sunt, ita cis dominetur, ut etiam
debitam reuerentiam inpendat. Nam in434 diuinis eloquiis
sacerdotes aliquando Dii, aliquando angeli uocantur. Nam
et435 ad430a Moysen de eo, qui ad iuramentum deducendus437
est, dicitur: „Applica illum ad Deos,“ uidelicet1381' ad sa-
cerdotes. Et rursum scriptum est439: „Diis non detrahes,"
scilicet sacerdotibus. Et propheta440 ait: „ Labia sacerdo-
tis441 custodiunt scientiam442, et443 legem requirunt444* ex
ore eius, quia angelus Domini exercituum est." Quid igi-
tur-Uod mirum, si illos uestra 440 pietas dignetur honorare147,
quibus in suo eloquio honorem tribuens, eos aut418 angelos,
aut Deos ipse etiam appellat Deus? §. 1. Ecclesiastica449
quoque450 testatur ystoria451, quia cum piae memoriae Con-
stantino principi scripto452 oblatae accusationes contra
episcopos453 fuissent, libellos quidem accusationis451 acce-
pit, et eosdem, qui accusati fuerant, episcopos conuocans,
in eorum conspectu libellos, quos acceperat, incendit,
dicens 455 *: Ite, et inter uos causas uestras disponite4501,
quia dignum non457 est ut nos 153 g iudicemus Deos. In459
qua460h sententia461 sibi magis ex humilitate, quam illis
aliquid 462 prestitit ex reuerentia inpensa. Ante463 eum
quippe pagani in republica461 principes fuerunt, qui uerum
Deum nescientes deos ligneos et lapideos colebant, et tamen
eorum sacerdotibus honorem maximum465 tribuebant. Quid
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. I. c. 37. b) constricti c) ducis illi (quam: deesi) d) rescriptam* e) sumsimus f) tenendam
g) nostr., tam clericorum quam laicorum h) siue possessor siue — c. 38. a) quia si b) habuit c) nouella d) ita: deest
e) et : deest f) et g) cap. L1II. : deest h) ascetriam i) habeat k) subiacet 1) iudicem haec m) mandari etc. n) lib.
Cod. I. o) diae., et subdiaconos p) et: deest — c. 39. a) in tuo b) quia valde c) Sed: deest d) eo e) forte
f) eligendos g) ille: deest h) et cetera: deest — c. 40. a) Cyriaci b) eo: deest c) sui — c. 41. a) per b) id est
c) requirent d) ergo e) dicens: Vos Dii estis, a vero Deo constituti f) discutite g) nos : deest h) qua tamen
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXVH. * Rescriptam sumsimus: Sic est emendatum ex capitulari. Antea legebatur : per scripturam misimus.
C. XXXVIII. * Praofecto praetorio: Graece est: fiaylotQw Belujv »/uo3v dtptpty.lojv; id est: magiitro divinorum nostrorum officiorum.
** Non acquieverit: In Authentica do sanctis», episcopis, et apud Iulianum abest negatio.
Causa XI. Quest. L can. 37. 372) ABCF; districti: D Ed. Bas.; astricti: EOH Edd. rell. 373) annexi: Edd. coli. o. 374) CXXVII.: Ed. Bas.;
XVn. : CD Edd. coli. rei. ; XXVII. : EOH 375) BCDF Edd. coli. o. p r, Bas. Ans. ; quam illi (et illi : Ed. Bas.) et (ex: EO) omuib. : EGH Ed. Bas. 370) Codd. coli. o. ;
praescriptam; F; per scriptam: Edd. Nor. Veti. II. Ans. 377) Codd. coli. o. Edd. Nor. Veii. II. Ans. 378) et: deest: AB 370) CEFQH; Ans. 3S0) consulto: AB
381) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 382) ib. — in eo, quo hic exstat canon Codicis C folio palea in marg. scripta est, quae in Ed. Bom. non invenitur: Beda super
Lucam. Ostendite mihi donarium. Alia est imago dei alia muudi. Si ergo Christus non habuit imaginem cesaris cur censum doclit? Sed non do suo dedit
sed mundo reddidit quod erat mundi. Et tu si non vis esse obnoxius cesari noli habere que Bunt mundi. Si habes divitias obnoxius ea ccsari. Si vis ter-
reno regi nichil debere omnia tua relinque et Christum sequere. Et bene prius que sunt cesaris reddenda decrevit quia non potest quis esse discipulus
domini nisi prluB renunciaverit mundo. || can. 38- 383) Codd. coli. o. — Ep. 45. scr. ao. 603. lib. XUi. ed. Maur. — Jaffe no. 1530. — Ans. ded. III, 221.;
Ams. III, 95. (93. can.: inprimis requirendum) — cf. Roland. ed. Thancr p. XIX. 384) tant. : deest: ABC 385) est: deest: AB 380) Codd. ct Edd. coli. o.
387) Codd. coli. n. 3$8) suum episcopum: EOH; Episcopus buus : Ed. Bas. ; episcopum ips. : Edd. rell. 389) adire: EGH Edd. coli. o. pr. Bas. ; ab episcopo
ipsius audiri: Ans. 390) Codd. et Edd. coli, o.; Turrecrem. ; haec novcllar.: orig. Ans. 391) Codd. ei Edd. coli. o. Ans. 392) Codd. coli. o. 393) ib. 394) Jinp.
Aug. : deest: orig. 395) papae: DF Edd. Arg. Bas. Nor. VVn. I. 396) prnef. : deest: EGH 397) Codd. et Edd. coli. o. Ans. — cf. Nov. 123. 398) BCDEFGH
399) CEFGH Edd. Arg. Bas. Nor. Ven. I. orig. Ans. 400) adeat : orig. 401 ) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. ; — orig. 402) non : deest: orig. Ans. 403) acquieverint :
ABDEQR 404) Codd. et Edd. coU. o. Ans. 405) H Ans.; contradici: ACEO; concedi: B 406) neque: EGH 407) hic: Ed. Bas.; haec: DEOH Ans. 408) sup. :
deest: orig. 409) Codd. coU. o. Edd. Arg. Bas. Ven. I. II. Nor. Corr. Ans. 410) legis : EGH 411) et: EGH 412) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 413) Codd. coli . o. Ans. j|
can. 39. 414) Ep. 37. scr. ao. 601. lib. XI. Ed. Maur. — Jaffe no. 1388. — Ans. III, 29.; Coli, tredec. Part. IX, 176.: Caes. V, 38. 415) habet: EGH 416) Codd. et
Edd. coli. o. 417) ib. Ans. 418) ib. 419) Codd. coli. o. pr. D (episcopo); — Ans. 420) Codd. coli. o. Ans. 421) EFGH Ed. Bas. Mns. ,* eligendum iudicem: orig.
422) ABCDF Edd. coli, o.; IlleBus: EGH; illic: Ans. 423) Codd. coli. o. || can. 40. 424) Item: ABC 425) Carolitano: CDFG; — Ep. 26. scr. ao. 594. lib. IV.
/M. Jfaur. — no. 933. — Ans. VII, 146. (c«n. con^fn.) 426) Codd. coli. o. Ans. 427) ib. Ans. 428 ) Codd. et Edd. coU. o. 429) videtur: EGH orig. ||
can. 41. 430) et: AB 431) £/>.40. scr.ao. 595. lib. V.Ed. Maur. — Jaffe no. 990. — Regino Appdz. I, 36. (can.: de lapsis saccrdotib.) 432) non extorna pot. : ltcg.
433) violentiam inferat: ib. 434) Ans. VI, 195. 435) et: deest: EFGH; nam: deest: Beg. 436) Codd. et Edd. coit. o. — cf. Exod. c. 22. v. 8. 437) ducendus: AB
438) Codd. ct Edd. coli. o. pr. G Lugdd. II. III. ; — Reg.Ans. 439) script. est: deest: Beg.; —ib. v.2S. 440) Maladt. c. 2. v.7. 441) sAcerdotum: AB 442) add. : ct
iuBtitiain: DEGH Ed. Bas.; id est iustitiara: Edd. rell. 443) et reliq.: Ans.; (leg exerc. est: deest) 444) Codd. coli. o. pr. D Beg. 115) Codd. coli. o. pr. C
446) imperialis: Ans. 447) piet, honoret.: ib. 448) ut: EGH 449) Sed eccl. : AB 450) quoq. : deest : Beg. 451) cf. Soeomen. lib. I. c. 16. 452) in scripto : EGH
453) episcopum: ib. 454) accus.: deest: Ans. 455) Codd. coU. o. Ed. Bas. 456) Codd. et Edd. coli o. pr. Lugdd. II. III.; orig. Beg. Ans. 457) Indignum: EGH
458) Codd. coli o. orig. Beg. Ans. 459) In . . . impensa: deest: Beg. 460) Codd. et Edd. coli o. Ans. 461) add.: pie domine: orig. 462) nllq.i deest: ABQ
463) antiquitus (oura . . , pag. : deest): Beg. 164) iure publico: Edd. coli o. pr. Bas. Lugdd , II. III. 4G5) add.: pagaui : H Ed. Bas.
DECRETI SECUNDA 1>ARS CAUSA XI. QUEST. I. c. 42-46.
tw.t
C40
igitur4*4’1 mii iim. si Christianus inpcrator ucri Dei sacerdo-
tes honoret4'514 dum pagani, ut prodiximus, principes hono-
rem inpcndcre eorum 4081 sacerdotibus noucrunt, qui ligneis
Diis4'6* et lapideis sentiebant t §. 2. Hoc4JOm ergo* non
tantum specialiter, quantum generaliter pro omnibus asseri-
mus sacerdotibus, quoniam adhuc nescimus quis in terribili
Dei indicio qualis futurus sit. Etenim Paulus egregius pre-
dicator dicit471? ..Nolite ante tempus iudicare, quoadus-
que47-’1’ ucnial Dominus, “ et reliqua4711. Nam474 sunt multa,
que de indicio illius ignorant homines, quia fortasse que
uos laudatis ille reprehendit4750, et que uos reprehenditis
ille47'5 laudabit.
C. XLII. Qua pena feriatur clericus clericum ad secularia
iudicia pertrahens.
Item ex Concilio Mileuitano 477*.
Inolita presumptio usque adeo illicitis ausibus aditum478
patefecit, ut clerici clericos479", relicto4801’ suo pontifice, ad
indicia publica pertrahant. Proinde statuimus ut484c hoc
de cetero non presumatur482*1. Si 488 quis hoc presumpserit
facere, conttcntus454** et causam perdat, et a485 commu-
nione efficiatur extraneus.
C. XLIII. Clericus apud ciuilem indicem indicari non delet.
Item ex Concilio Cartagincnsi III. [c. 9.] 480
Placuit, ut quisquis episcoporum, presbiterorum et'487
diaconorum, seu clericorum, cum in ecclesia ei crimen fuerit
intentum488", uel ciuilis causa fuerit conmota, si derelicto489
ecclesiastico iudicio publicis iudiciis purgari uoluerit, etiamsi
pro ipso fuerit lata49"1’ sententia, locum suum amittat. Et
hoc in criminali actione491. In ciuili uero perdat quod euicit,
si locum suum oblinere maluerit49-, siquidem49-1* ad eligen-
dos iudiccs inique de494 ecclesiae consortio iudicat qui de
uniuersa495 ecclesia male sentiendo de iudicio scculari poscit
auxilium, cum priuatonim190'- etiam causas Apostolus197 ad
ecclesiam deferri atque ibi determinari498 precipiat.
C. XL1V. Clericus 499 non accusetur, nisi ante ecclesia-
sticum indicem.
Item ex eodem1 8,0 *.
De diuersis ordinibus ecclesiae scruientibus si501 quis
in causam criminis incurrerit, et abnuerit502 indicium eccle-
siasticum, debet5011 periclitari.
C. XLV. Qui504 cum clerico litigium habet episcopum 51)9
ipsius adeat.
Item constitutio LXX1V. c. 1.500»
Si quis cum clerico litigium habuerit, si quidem de
causa pecuniaria, adeat prius episcopum, cuius iudicio cleri-
cus subpositus est. Ille autem50"1’ sine dampno et 508 sine
dilatione conpetentcm finem liti inpositurus est. Sin autem
noluerit* episcopus litem dirimere, tunc ad ciuiles iudi-
ces 809 c disceptatio causae perueniat510. Ubi autem diri-
mere514'1 episcopus uult512, sine scriptura omnia proce-
dant543, et diffinitiua514 sententia ab eo sine scripturis5130
feratur5107**. §. 1. Quod si de criminali + causa litigium
emerserit, tunc conpetentes517s interpellati, consentaneum
legibus terminum causae518 inponant, ita tamen, ut discep-
tatio litis duorum mensium spatium non excedat, a litis
contestatione numerandum519 h++. [§. 2.]
[PALE A520.
In criminalibus uero causis numquam sine scriptura
procedere debet.]
Non autem aliter521 puniatur clericus, nisi obnoxius
repertus sacerdotio nudatus fuerit ab episcopo suo uel cleri-
catus honore. Sin autem crimen ecclesiasticum est, tunc
secundum canones ab episcopo suo5— causae examinatio et
ena procedat, nullam communionem aliis iudicibus in
uiusmodi causis habentibus.
C. XLVI. Clericus aduersus clericum negotium habens
secularia iudicia non exerceal-’2'3.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 9.] 524
Si clericus aduersus clericum habet525" negotium, non
relinquat suum episcopum ct ad secularia52® iudicia con-
currat5271’, sed prius5-'8 negocium agitetur apud episcopum
proprium; uel529 certe si fuerit* negocium ipsius episcopi,
apud arbitros ex utraque parte electos audiatur negocium.
Si quis uero contra hoc5300 fecerit, canonum subjaceat331
correctionibus532*1. §. 1. Et si clericus aduersus suum533
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. I. c. 41. i) ergo k) dignetur honorare 1) eorum : deest m) Haec n) donec o) reprehendet
c. 42. a) conclericos b) suos relicto c) ut : deest d) praesumi — c. 43. a) intentatum b) prolata c) privat. Christia-
norum — c. 45. a) constitutione b) enim c) civilem iudiccm d) causam dirimere e) scriptis f) proferatur**
g) competentes iudices in hac civitate vel in provinciis h) numerand. Item — c. 46. a) habeat b) non concurrat c) haec
d) correptionibus
XOTATIOXES CORRECTORUM.
C. XLI. * Ilaoc ergo: Sic etiam habet locus liic apud Nicolaum, in
epistola, cuius initium ,, Proposite i,«niitfV< sed in originali pro istis haec legun-
tur: Haec 1 rgo pietati dominorum non pro mr, sed pro ( nuetis sacerdotibus suggi ro.
Ei multis intcricctis, quae hic non referuntur, subdit: Xnm adhuc nescimus,
quis sibi [ibi : Ed. Maus.j quatis sit. ct Paulus egregius praedicator, ctc. Prae*
statque omnino integrum illum locum legere, apostolicae libertatis plenum.
C. XLli. * ln concilio Mileviiano. quod habetur, nihil tale exstat.
Ex ipso tamen citatur etiam ab Innocentio III- in c. Si diligenti, X. de
foro curnpet. Habetur autem in Toletano 111. c. 13.
** Conventus: Dictio ista in nullo concilii exemplari aut impresso,
aut manuscripto est inventa.
C. XL1TJ. * Siquidem: ln ceteris conciliorum editionibus, et uno
Vaticano codice legitur: siquidem ad eligendos iitdiets sibi dc ccclcsiae con-
sortio dubitat, vilcquc ccclcsiac consortium indit at, qui dc universa, etc. In
recentiore autem quatitor tomorum editione [in ed. Bruns ct in Hisp.J hoc
modo: cui enim ad eligendos iudiccs undique paht auctoritas , ipse se in-
dignum fraterno [uidig. ecclesiae: Hisp.] consoitio iudicat, qui dc universa ftc.
Kodcmque fere modo est in codicc Lucensi regio, et refertur in concilio
apud Palatium Vernis habito c. 18.
C. XLIV. * Est sumina capituli praecedentis, et in conciliis olim
Coloniae ac Lutetiae impressis, duobus exemplaribus Vaticanis, ct codicc
canonum omnino est loco smnmae, nec multo aliter Apud I vonem part. C. c. 3G2.
C. XLV* * Noluerit: Ita etiam apud luliauum ct Ivoncm, ct sic
legit auctor glossae; sed in Novella ipsa lustiniani additur: r ei non potuerit.
** Proferatur: In Novella ipsa sequuntur haec: ui si j orte partes
voluerint, ut in scriptis ca inseratur. Quod si etc. Apud Ivonem loco dictio-
nis: proferatur est: inseratur, quod suspicionem facit, intermedia scriptoris
vitio deessc.
f De criminali: Iu Novella lustiniani additur: civili tamen.
Numerandum: Quae sequuntur usque ad ver». Xon aliter, nequo
in Novella, neque apud Iulianum aut Ivoncm, peque in vetustis Gratiani
codicibus habentur; sed ob doctorum citationes non sunt expuncta.
C. XLVI. * Vel certe si fuerit: Graece est: ijyovv yvevprj avxov
roC irttnxonov, rtet(f ol; uv tct autpoitoct uioq fiovXoito, tu xijg dlxij; av,-
XQcettlodai; Id eBt: tet certe ez ipsius episcopi sententia apud cos, quos utra-
que pars voluerit, ea, quae ad indicium pertinent, agitentur. Nec longe aliter
vertit Dionysius, cuius versionem attulerunt Burchardua, et lvo, et Inno-
centius X. dc foro comp. c. 1. Sententia voro, quae hoc loco ex prisca
versione elicitur, habetur paulo post in versic. Et si clericus adversus suum.
Quare non bene hic inculcatur, Bed ob glosBam non est mutatum.
Causa XI. Quest. I. can. -11. 466) Codd. coli. o. ; videlicet : Rcg. Ans. 467) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lvgdd. II. III. Ans. 468) ib. 469) Diis:
deest: Ans. 470 1 ('EGH Turre erem. ; in hoc: AB; hcc autem: F 471) ait: orig .; — I. Cor. c. 4. v. 5. 472) DEOII Edd. coli. o. pr. Arg. For. l*>». I. — Ans.;
quousque: ADCF Edd. i ‘fll. 473f cetera: Ans. 474) et: orig. 475) ABC 'DF Ans. 476) ipse: AB || can. 42. 477) imo c. 13. Cone. Tolet. III. kab. ao. 589. — ap.
Bruns I, 215. — Coit. tr. P. II, 36, 6. 478) auditum: EGH 479) Codd. ct Edd. coli, o.; et cloric.: Coii. tr. P. 480) Codd. et Edd. coli. o. 481) ib., Coli. tr. P.
482) Codd. et Edd. coli. 0. pr. AB (presumant) ; — Coll.tr. P. 483) Sed si: orig. Nisp. 484) add .: a pontifice: EGH ; eonv.: deest: orig. Hisp. 485) a: deest: Ali |l
can. 43. 4b6) hab. ao. 397. ap. Bruns 1, 124.; Jio Decr. VI, 362. (can.: de diversis ordinibus); Coli. tr. P. II, 17, 5. (ut ap. Iv.) 487) et: deest: AB 488) AHCDF
Coii. tr. I\: institutum: Hisp. 469) relicto: orig. Hisp. 490) Codd. et Edd. coli, o.: in Coli . tr. P. fortasse per errorem scribae verba inde n voluerit usque ad
maluerit desunt. 491) iudicio: orig. 492) voluerit: orig.: maluerit: Codd. orig. — fbtiu canonis: Ito 493) add.: enim: Coli . tr. P. 494) undique ecclesiae: ib.
435) universae ecclesiae (EGH) iudicio: E: ecclesiae iudicio unjversa: F 496) Codd. et Edd. colluo. Coll.tr. P. 497) et.: deest: orig. ; I.Cor. c. 6. 498) termi-
crjnc. : C; non occurrat: 4 ; sed ad sec.: B 528) primum ipsius negot.: Hisp. 629) et ita si fuer. indicium ipsius: Hisp. 530) Codd. colL 0. 531) subluce*
bil : AB lite, Cudd. d Edd. coli. o. pr. JtC Ed. Bas. 533) clericum vel suum : EGH
641
642
i
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. I. II. III. c. 1-3.
seu 534« aiium episcopum habeatis causam, apud audientiam
sinodi prouinciae538' conqueratur537*:. §. 2. Si uero contra
ipsius538 prouinciae metropolitanum episcopum episcopus
siue clericus habeat controuersiam , pergat533 ad ipsius
diocesis primates 540 h, aut certe ad Constantinopolitanae
ciuitatis regiae sedem, ut547 eorum ibi negotium542 ter-
minetur543’.
[PALE A544.
C. XLVII. Item ex Concilio Agatensi, c. 32. M5*
Clericum nullus presumat apud secularem iudicem epi-
scopo non permittente pulsare. Sed546 si pulsatus fuerit,
non respondeat, nec547 proponat548, nec audeat criminale
negotium in iudicio seculari proponere.]
Gratian. Ex his omnibus datur intelligi, quod clericus ad
publica iudicia nec in ciuili, nec in criminali causa est producen-
dus, nisi forte ciuilem causam episcopus decidere noluerit , uel in
criminali sui honoris cingulo eum nudauerit. §. 1. Illud autem
quod in epistola Clementis 543 dictum est: „Non cognitorem secu-
larium negotiorum te uult Deus550 esse,“ ex episcopali unctione
inielligendum est. Non enim in episcopum ungitur, ut cognitor
secularium negotiorum resideat, sed ut procurator animarum et
distributor spiritualium existat. Prohibetur ergo secularibus ne-
gotiis occupari, non ad tempus sequester fieri. Vel secularia
iudicia non de rebus secularibus sed secularium uirorum intelli-
genda sunt. Iudicia de rebus™1 secularibus secularia appellan-
tur iuxta illud Apostoli 552 : „ Secularia igitur iudicia si habueritis
contemptibiles qui sunt in ecclesia constituite Iudicia uero secu-
larium secularia appellantur**3* in epistola Clementis, quod ex
subsequentibus datur intelligi, cum dicitur 554 : „Hec opera, que tibi
minus congruere diximus , exhibeant sibi inuicem vacantes laici.11
Prohibentur ergo Clerici a cognitione 555 negotiorum secularium
uirorum, non558 secularium causarum. Negotia quippe clerico-
rum, siue criminalia siue ciuilia fuerint, non nisi apud ecclesia-
sticum iudicem ventilanda sunt.
Unde Adrianus Papa ait 557 a [c. 35.]
C. XLVIII. Non nisi in foro suo clericus audiatur.
Clericus siue laicus, si crimine aut lite pulsatus fuerit,
non alibi558 quam in foro suo prouocatus audiatur.
C. XLIX. De eodem.
Idem**3 [ibidem c. 40.]
In clericorum causa huiusmodi580 forma seruetur, ut581»
nequaquam 5825 eorum583 sententia non a suo iudice dicta584
constringat.
Gratian. Res uero585 in litigio posita ante legitimum cogni-
tionis euentum in nullam, omnino debet transferri personam.
Unde Gelasius Papa Quingesio363* Episcopo:
C. L. In nullam personam transferatur res in litigio posita
ante cognitionis euentum.
Quia res in litigio posita in nullam transferri potest587
omnino personam, donec588 legitimae cognitionis euentu, cui
potius debeatur, judiciaria disceptatione583 possit agnosci, ex
eadem re quispiam570 non sinatur exigere pensiones, sed in
eodem571 statu re eadem posita, in quo uidetur (sicut dictum
est) ante constituta, quisquis sibi putat quippiam posse con-
petere, iuridico572 pulset examine, preiudiciis omnibus inde
submotis.
QUESTIO II.
GRATIANUS.
Quod uero culpa illa suspensione digna sit, ex capitulo illo
Mileuitani concilii 1 liquido constat. Si enim communione priuan-
dus est qui clericum ad ciuilem iudicem crediderit protrahendum 2a,
multo magis suspensione dignus est qui sui episcopi iudicium in-
terpellantem ad iudicium seculare protrahere 3 b non dubitauil*.
QUESTIO in.
GRATIANUS.
I. Pars. Sed 1 ponatur, quod hec culpa suspensione digna
non fuerit; queritur, utrum sit deponendus qui nffitium contra
prohibitionem episcopi celebrare ausus est? Sed quod sententia
episcopi, siue iusta siue iniusta fuerit, timenda'* sit, Gregarius
[homil. XXVI. in euangelia] testatur, dicens**:
C. I. GregD* timenda esi sententia pastoris.
Sententia pastoris, siue iusta siue iniusta fuerit, ti-
menda est.
C. II. A suo episcopo excommunicatus non est ab alio
recipiendus.
Item ex Concilio Antioceno, [c. 6.] 5
Si quis a proprio episcopo excommunicatus est, non8
eum prius ab aliis debere suscipi, nisi aut7 a suo fuerit
receptus episcopo, aut concilio facto episcopis8* occurrat
et respondeat, et si3 sinodo satisfecerit et 10a statuerit, sub
alia eum sententia recipi11. Quod etiam12 circa laicos, et
presbiteros, et diacones, et omnes, qui in clero sunt conue-
nit obseruari.
C. III. Excommunicationis sententiam meretur qui
excommunicatis communicat 13.
Item Nicolaus ad Lotharium Regem [in epistola, cuius
initium: „ Audito “] 14 a*.
Precipue Waldradae 15 b pellicis18 tuae et17c dudum a
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. I. c. 46. e) vel f) prov. eius g) conquiratur h) primatem i) exquiratur — c. 47. a) appell.
iuxta illud Apostoli — c. 48. a) ait: deest — c. 49. a) ut: deest b) ne quenquam — Quest. II. a) pertrahendum b) per-
trahere — Quest. III. c. 1 a) gregi: deest — c. 2. a) quod — c. 3. a) Nic. Papa b) Gualdradae c) et iam
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLVII. * Abest a plerisque vetustis exemplaribus, et frustra hic huius canonis refertur et ex versiono Dionysii, quae etiam in toto hoc loco
repetitur, quod plano idem habetur, sup. ead. c. Clericum nullus. De lectio* longo melior est: aut certe (inquit) ad synodum, quae congregatur, occurrens
nia autem varietate ibi notatum est. pro se satisfaciat, ct persuadens concilio, sententiam suscipiat alteram. Graece
C. L. * Quingosio: In antiquis exemplaribus partim est ista vox, enim est: rtelaag tt t))v ouvoJov xaradigono iriQav unotpuatv.
partim: Lucio, parti in : L. partim: Quinquagesimo. C. III. * Sumtum est caput hoc ex epistola Nicolai, quao incipit:
Quest. IU. C. I. * rpsa prorsuB B. Gregorii verba leguntur infra „Audito revertente misso vestro.11 et exstat Romae in monasterio Dominicano*
ead. c. Non solum, vera, utrum iuste. rum. Eat autem quasi in epitomen redactum multis verbis omissis. Huius
C. II. # Episcopis: Apud auctores indicatos prior tantum pars epistolae bonam partem refert Regino lib. 2. Chronicorum.
Causa XI. Quest. I. can. 46. 534) A Hisp. 636) habet: BCH 536) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 537) Codd. et Edd. coli. o. Ilisp. 538) add.:
ac: Hisp. 539) pergant: Edd. coli. o. add.; aut: ib. 640) ABCDFH; episcopos: Hisp. 541) et (eor.: deest): Hisp. 542) add.: proprium: ib. 543) Codd. et
Edd. coli. o. Corr. ; exequatur : Hisp. || c a n. 47 . 544) Haec Palea deest: ABCDFH; in F manu poster, saec. in marg. scripta est. 545) cf. supra c. 17. 546) sed :
deest: EG Ed. Bas. 547) vel: EO 548 ) finis canonis : E 549) supra c. 29. 550) Dominus: ABEFQH 561) reb.: deest: EJi 552 )l.Cor.c.G. 553) Codd. coli, o.
554) supra c. 29. 555) ad cognitionem: EH 556) non . . . clericorum: deest: AB, sed in A postea in marg. scriptum est. || can. 48. 557 ) Codd. coli. o. pr. F
(Gelasius P. Qulnslo Ep.); — Cap, Angilr. ap. Hinschius p. 764. — Ans. III, *« fine inter cap. Hadr. —cf. Bened. Lev. III, 332. 558) aliubi: orig. Ilen. Lev. Ans. |l
can. 49. 559) ap. Hinschius p. 764. — Burch. II, 201. ; Ans. 1. 1. Ivo Decr. VI, 273. ; Coli, tredec. P. IX, 169. ; — Bened. Lev. 1. 1. 560) huius: Edd. Arg. Bas. Ven. I.
5G1) Codd. et Edd. coll. o. orig. Burch. Ans. Ivo 562) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Ans. Jvo 563) eos: Burch. Ivo 564) data: Ivo 565) autoiu : AB; deest: EFOH j|
can. 50. 566) Qningesimo: B: Quinquagesimo: Ed. Bas.; Quinigesio: orig. — Epistola Gelasii (492 — 96.) incerti temporis ap. Thiel p. 508. — Jaffeno. 461. —
Coli. tr. P. I, 46, 24. 567) pOBsit: Coli. tr. P. 568) ante . . . eventum ut cui: AB 509) possessione: AB; dispositione: O 570) quisquam: orig. 571) oo:
Coli. tr. P. 572) iudiciarto: AB; veridico: CDEG
Causa XI. Quest. II. 1) cf. supra Qu. I. c. 42. 2) ABCFG 3) ABF 4) dubitaverit: CF
Causa XI. Queat. III. 1) add.: et: DEGH; add.: etiam: C 2) tenenda: ABDEGH || can. 1. 3) cf. infra, c. 77. 4) Codd. coli. o. || can. 2. 6) hab .
ao. 332. venio Hisp. ; Coli. tr. P. II, 6, 14. ; versio Dionys. : Ans. ded. V, 104. ; lteg. II, 405. ; Burch. XI, 37. ; Ivo Decr. XIV, 27. 101. ; Ivo Pan. V, 101. ; Deusdr.d. IV, 19. ;
Coli, tredec. P. X, 173.203. 6) nec: DEFQH; add.: convenit: C 7) aut: deest: Hisp. 8) episcopo: A; episcopus: B; deest: Hisp. 9) si: deest: Ilisp.
10) Codd. coli. o. Hisp. Coli. tr. P. add.: synodus: C; satisfecerit, statnimus: Corr. 11) add. : oportet: Hisp. 12) et: CDF || can. 3. 13) in C hoc loco repetitur
rubr. cap. antecedent. 14) Codd. coli. o. pr. AB; — scr. c. a. 867. ap. Mansi XV, 321.; — Jaffe no. 2175. — Ans. III, 66. (XII, 36.) 15) A Ans. 16) pelllco: AU
17) Codu. et Edd. coit, o, orig. Ans.
Corpus iur. can. Ed. Friedberg,
41
643
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 4-7.
644
te repudiatae communionem declina18; exeommunicata est
enim et usque ad presentiam nostram ab omni contubernio
Christianorum sequestrata. Quamobrem cauendum est19,
ne cum ea pari mucrone percellaris sententiae, ac pro unius
mulierculae passione uinctus90 et obligatus ad perhenne tra-
haris exitium. Deterius quippe in21 populis prelati delin-
quunt, ac per hoc ipsi crudelius quam ceteri puniuntur, ut
ait D. Grego rius22: „ Scire 23d prelati debent, quia, si per-
tiersa-’4 untquam perpetrant, tot mortibus digni sunt, quot
ad subditos suos perditionis exempla transmittunt. Unde
necessc est, ut tanto se cautius custodiant a culpa, quanto
per praua, que faciunt, non soli moriuntur." El infra. §. 1.
Ceterum precaue, ne quando nobis secundum'-’9 Domini
preccptum2® duos aut tres testes adhibeamus, imo uero
hoc27" sanctae ecclesiae dicamus, et (quod non optamus) dc
cetero fias cunctis sicut ethnicus et publicanus.
C. IV. De eodem.
Item ex Concilio Sardicensi, c. 17. 2S*
Si episcopus2®!1 forte iracundus (quod non debet esse)
cito et30 aspere conmouetur311’ aduersus presbiterum siue32
diaconum33 ", et eum de ecclesia exterminare noluerit, pro-
uidendum est, ne innocens dampnetur aut perdat communio-
nem. Et ideo habeat34'1 potestatem is39, qui abiectus3® est,
ut episcopos finitimos interpellet, et causa eius audiatur ac*7
diligentius tractetur38. Ille uero3®6 episcopus, qui49f iuste
uellls iniuste eum abiecit, patienter accipiat, ut negotium
discutiatur, uel42h probetur eius sententia a pluribus431, uel
emendetur. Tamen prius, quam omnia 14 k diligenter ac451
fideliter examinentur4®, eum, qui fuerat47"1 communione48"
priuatus490, ante cognitionem ~l® nullus 51 p debet presumere
ut52 communioni societ.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Carlaginensi. [II. c. 8.] 93
Si quis presbiter ab episcopo9-1* suo correptus" fuerit,
debet utique apud uicinos episcopos conqueri, ut ab ipsis
eius causa possit audiri, ac per ipsos suo episcopo reconcili-
ari9®. Quod nisi97 fecerit, sed superbia (quod absit) inflatus
secernendum se ab episcopi sui communione duxerit, ac
separatim98 cum aliquibus scisma faciens sacrificium99 Deo
obtulerit, anathema habeatur8® et nichilo®1* minus locum
amittat®2. At si®3** querimoniam*** iustam aduersus epi-
scopum habuerit64, inquirendum est89.
C. VI. De his , qui danipnati a sinodo sacra mis/eria88»
contingunt.
Item ex Concilio Antioceno , [c. 4.J87
Si quis episcopus dampnatur889* a sinodo, uel si89" pre-
sbiter aut diaconus a suo episcopo, ct70tl ausi71 fuerint ali-
quid dc ministerio sacro72 contingere, siue73 episcopus iuxta
procedentem consuetudinem, siue presbiter aut diaconus,
nullo modo liceat ei74, nec in79 alia sinodo, spem restitutionis
aut locum satisfactionis habere7®, sed et77 communicantes
ei78 omnes abici de ecclesia oportet79, et89 maxime si post-
quam81 didicerint82 aduersus83" memoratos prolatam fuisse
sententiam, eisdem communicare temptauerint.
C. VII. Sine spe sit reconciliationis qui 84 communicare
presumit excommunicatis.
Item ex Concilio Martini Papae , [c. 37.] 85
Si quis episcopus in concilio excommunicatus fuerit,
siue presbiter aut3® diaconus a suo episcopo87, et post ex-
communicationem presumpserit siue episcopus ille, aut pre-
sbiter uel38" diaconus facere oblationem, uel matutinum
uel891' uespertinum sacrificium quasi in offitio suo agere
sicut prius, non liceat ei nec in alio concilio spem reconcilia-
tionis habere, nec ultra reconciliari9®", sed etiam eos, qui
ei communicauerint, omnes ab ecclesia respui, maxime eos,
qui sciebant eum esse deiectum. Si autem permanserit
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 3. d) Scire enim e) ne hoc — c. 4. a) episc. quis b) commoveatur c) diae, suum
d) habet e) tractet., quia non oportet ei negari audientiam roganti. Et ille (vero : deest) f) qui aut g) aut h) ut vel
i) plurimis k) omnia: deest 1) et m) fuerit n) a commun. o) separatus p) nullus alius — c. 5. a) nichil: deest —
c. 6. a) ministeria b) damnatus* c) si: deest d) et : deest e) adversum — c. 7. a) et b) aut c) recolligi
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IV. * Canon hic eodem fere modo refertur in concilio Africano
cap. 101., usque ad vers. Tamni. Sed graecus Sardiceusis. qui est 14., paulo
copiosior est, et aliquot locis diversa etiam sententia. Propterea visum est
verba graoca cum verslono nova apponero: hnlaxnnoc «Ltm • ro «W
narror e 111 y.ixox v unoaiwnijaat ovx bvfelkw. ei nc ixloxoit o; o;t-/okof
tigioxotro, uxtQ ovx oiftlXii iv totovuv u»d(pl rtokizt vtaihu, xai Tfe/ito;
uvuxQv antopviiQGV »; eUaxorov ixfiakiiv ixxkqaia; nvur i9§kitaoi,
sroovotjtiov iozt /ai) ufrfioQr tov toioCtoy xarccxolveaat, xai n]* xoixonla*
foroortfjijcr&cti. .lamc ttQijxaoif 6 ixfiakkopsvo; i/iziv izovotav ini i6v
irtiaxo.Tor tf;z utjTQonokeojg riji avlijc iiiccQ/Ut; xenceefiytiv. el di urrj;
ic vjnonb/.tai; uxtnur, ini tov nk^atei/oigov xararof/rtt. xai aztuir. 'ira
iter1 uxatfielac airov i;tntyi}Tai 7 o n Quyua. ov /pi; yrco u») ini/nv rei;
uxqu: rofe cgtioCoiv. xaxeivoq di o ialaxortnz b dtx alu; i. ddlxut; ixiakdir
tov roiovrot. y erra hoc (pl(ietr oiptiktt, ira t) izlraoi; tov nnuyuazoz yinj -
7<r/. xcei ij xvcio&f/ nvrov t) c.Tbtpaotz, i; dionthboeioc rv/y. .Toi v 6 i in <-
ue/.cjc xai unii .i (areto; Kxaaza icezaoOfj. b ut) i/wr n)r xmrantuv nob
zvz dtayvttiaeuic tov rrndyuazoc tui zio ovx bipiikei ixdtxeiv r»;v xmveorluv.
Qsius episcopus dixit: Quod nutem me und, quaque commoret tacere non deleo.
Si qui s episcopus exsistat ad iracundiam proelii is {quod quidem a tali viro tonge
dib-i). ct cito adrasus presbifteru m vel diaconum commotus ex ecclesia
quemlibet tiicerc votuerit, providendum est, uc is repente condemnetur ct com-
munione: privetur. Omnes dixerunt : Qui enatur facultatem habeat confugiendi
etd episcopum metropolis eiusdem prot incine ; sin autem mttropolitanus absit,
finitimum adeundi uc rogandi, ui ipsius causa diligenter cognoscatur. J limine
enim decet aures non praebere rogantibus. F.l ille vero episcopus, qui iure vel
iniuria iustam eiecit. generose ferre debet cuusum cognosci, ipsiusque sententiam
vel confirmari ut corrigi. Verum prius, quam diligenter ac fideliter singula
quaeque examinat a fuerint, qui communionem non habet ante causae cognitio-
nem non debet suo sibi ittre communionem vendi care.
C. V. * Episcopo: in secundo Carthnginenal c. 8. quum Alipius
proponit, ita legitur: Si quis forte presbyter ab episcopo suo correptus aut ex-
communicatus ete . .Sed quum ab universis episcopis canon fertur, loco epi-
scopi alVortur lioincu praepositi, et ita in Cartbaginensi codice canonum,
c. 11. legitur: a praeposito suo correptus. Graoco est: iv rjj dtayoiyfj uvtav
xuTayu6o9>i ; id est: ni sua vitae agendae ratione condemnatus fuerit. Bur-
chardo autem et Ivoni conveuit cum Gratiano.
** At si: Iu codice canonum, et Cartilagineus! graeco, et apud col-
lectores nihil hic est intcricctuiu. Verum in exemplaribus concilii Impres-
sis et uianuscriptis ante istam clausulam haec inseruntur: Nihilominus et dc
ciritute, et dc congregatione [de deest: Iliap. Coli. tr. P. ; et de congreg. :
deest: orig.]. in qua fuerit, longius repellat ur [depellatur: orig. llisp.], nent
ignorantes, rrl simpliciter circntcs serpentina fraude decipiat, quoniam secundum
apostolum t crlcsin una est, una fides, unum baptisma. Et si querimoniam etc.
*** At si querimoniam: Locus hic ita habet apud Burchardum et
Ivonem : Ei querimoniam iustam adversus episcopum non habuerit, inquiren-
dum erit. Graece est: axojtovuivov, uij.TOTt xitra tov tnioxbnov
i/ oi btxahtv; id est: hoc considtrato, nnntquid udccrsus episcopum iustam
habeat expostulationem.
C. VI. * Damnatus: Graece est: xuBuintOelg, id eat: depositus.
Causa XI. Quest. IO. can. 3. 18) declinans et cius consortium perpetuae oblivioni contradens: orig. 10) est: deest: EQH 20) victus: .177
211 in: detst: ib. 22) b. P. Gregoriuin audi qui ait: orig.; — Pastor, p. J. c. 4. 2'6)Codd. et Edd. coli, o.; scire etenim: Tunecrem. orig. Ans. 2-1 > poruerse: Eli
'J'}) liob. duossecund. quidem: AB 20) Jfatth. c. 18. 27) Codd. coli. o. Ans. J| can. 4. 28) hab. <to. 313.,- — Jieg. II, 401). in compendium reduci.; ,lnw.
III. 71.; Iro Beer. XIV, Jo.; Jco Pan. V, 127.; Coli. tr. P. II, 5, 10. (can.; Osius op. dixit; coutin.); Caes. V, 48. 20) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. Iro Beer. Pan.
30.: et: deest: AB; aut: Hisp. Coli. tr. P. 31) Codd . et Edd. coli. o. Ans. Iro Beer. Pan. 32) aut: Hisp. Coli . tr. P. 33) Codd. ct Eld. coli. o. Ivo Beer.
Coli. tr. P. 34) BC Hisp. ho Beer. Coli. tr. P. 35) is: deest: Hisp. 30) deioctus: ib. Coli. tr. P. 37) et: EQH leo Pan. Culi. tr. P. 38) pertractetur: Codd.
ft Edd. coli. o. pe. AB Ed. Bas.: retractetur: Coli. tr. P. 30) Codd. ct Eild. coli. 0. Ans.; ap. Ans. tamen legit.: Et ille ep. 40) Codd. ct Edd. coli, o. Ans. Iro
Btrr. Pan. 11) Codd. coit. o. Ans. 42) Codd. it Edd. coli, o.; vel: deest: Jvo Pan. 43) Codd. coli. o. Ed. Bas. 44) Codd. coli. o. Ans. Ivo Beer. Pan. Coli. tr. P.
45; Codd. coli. o. 40) fuerint examinata: Hisp. Coli. tr. P. 47) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 48) Codd. coli. u. Hisp. Coli. tr. P. 40) Codd. et Edd. ruti. o. Iro Tau.
in) ante cogu.: det si: Hisp. ho Ihcr. Culi. tr. P. oitCodd. (t Edd. coli. o. Ans. Ivo Beer. Pan. 52) add. : roeipiat ct: Hisp. )| e au. 5. 53) hab. an. 390. ap.
Jjfuut 1. 1^0.: Btircli. II, 104. (can.: ab untv. ep. diefc. est); Ans. XII, 33.; ho Beer. VI, 239. (ut ap. Bnrch.) ; Coli. tr. P. U, 10, 5. (can.: Alipius ep. eccl.i;
Potgr. VII, 1.22. 54) praeposito: orig. Hisp. Coli. tr. P. 55) correctus: DEC H Edd. coli. o. Ans. Polgc. ; add.: excoimnuuicntus vel: orig. llisp. ho Beer.
OM.tr. P. 50 1 add.: debet: AB 57) si uon : ho Beer. 58) separatus: EQH 50) sacri ticia: Ans. 60) auatbematizutur*. Evld. coli. o. 01) Codd. (t Edd. tuli. o.
Ans. O/l f. tr. p.: ac nichil.: H; aut nichil: E 02) loco amisso (et: dxst): Hisp. Coli. tr. P.; — finis canonis: Polgc. 03) at: dccSt: Bnrch. Ivo Beer. 64) add.:
no n: Bnrch. Coli. tr. P. 05) erit: orig. Hisp. Burch. ho Coli. tr. P. ,| can. 0. 00) AllCDF 07) hab. ao. 332. versio Biongs. ; lns. ded. II, 112.; Brg. II, 4U7. ;
Bnrch. I, 100. ; Ana. XII, 20. ; verhio Hisp.: Jio Beer. V, 302. ; Coli. tr. P. II, 0, 2.; — CaeS. XIV, 27. 08) Codd. et Edd. coit. o. 00) ib. pr. Alt 70) Codd. et Kld.
coli. o. 71 7 ausu* praecedente consuetudine (fuer.: deest): J'olgc. 72) sac. : deest: tteg.; sacra: Ans. 73) sive . . . aut diae.: de, st; R,g. 74) ois: AB EU ii
Jt*q.: deest: 1‘olm. . 75) in : deest: AB; in illa nec in alia: EQH 70) finis canonis: Hcg. 77) etiam: CEOJf 78) eis: EQH 70) op. : deest: Bnaigs. Ans. d,tl.
Burri,. Ans. Polgc. 80) et: d*est: AU 81) |>osteafiuam : Biongs. Ans. dcd. Burch. 82) didicerit: Ans. 83) Codel. coli. o. j| can. 7. 84) sint qui ... praesumunt :
EQH 85) iHnn cupiti t/ interpat. Martini Brucar. ap. Bruus II, 51.; Coli . tr. P. II, 47, 37. 80) vel: Coli. tr. P. 37) a suo ep.: deest: orig. Hisp. 88) Codd,
coii. o. pr. AB: - o. ij. Ut p. Coli. tr. P. 30; Codd. coli. o. Coit. tr. P. 90) Codd. ct Edd. coli. o. Corr. Coli. tr. P.
645
646
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 8-13.
turbans et concitans ecclesiam per foras ticam 91 d* potesta-
tem, oportet eum sicut seditionarium ab omni plebe expelli.
C. VIII. De episcopis, qui innocentes aut minimis causis
culpabiles excommunicant.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 3.] 92
Episcopi93, si sacerdotali moderatione postposita94 in-
nocentes aut95 minimis96 causis culpabiles excommunicare
presumpserint, aut97 ad gratiam baptismi 98 a* festinantes for-
tasse recipere noluerint, a" uicinis100 episcopis eiusdem101
prouinciae litteris moneantur102, et si parere103 noluerint,
communio illis usque ad tempus sinodi a reliquis episcopis de-
negetur104**, ne forte105 per 1065 excommunicationis107 pec-
catum excommunicati longo tempore morte preueniantur108.
C. IX. De his, qui tempore excommunicationis suae
communicare presumunt.
Item ex Concilio Affricano 109*.
Placuit uniuerso concilio, ut qui excommunicatus fuerit
pro suo neglectu, siue episcopus quilibet siue clericus, et
tempore suae excommunicationis ante audientiam110 com-
municare111 presumpserit, ipse in se dampnationis iudicetur
protulisse sententiam.
C. X. Deponantur episcopi, qui excommunicatis communicant.
Item Nicolaus Papa112*.
Teugaldum113a Treuerensem et114 primatem Belgicae
prouinciae, et Guntarium1,5b Agrippinae Coloniae archiepi-
scopos, nunc coram uobis116c et sancta sinodo, sub gesto-
rum117 insinuatione, qualiter causam Lotharii regis, et
duarum mulierum eius118, Thebergae1196 scilicet et Gualdra-
dae120, recognouerint121 et iudicauerint, scriptum super hoc
propriis manibus roboratum offerentes122, nichilque123* se
plus uel minus aut aliter egisse ore proprio multis coram
positis 124 affirmantes, et sententiam, quam a sede apostolica
inEngil trudam 1251 uxorem Bosonis sanctissimus frater noster
Mediolanensis archiepiscopus Thado126 et ceteri coepi-
scopi127 nostri petiuerant128 emittendam, et nos129 diuino
succensi zelo sub anathematis attestatione 130 canonice pro-
tuleramus, publice uiua uoce se131 uiolasse confitentes, in
quibus omnibus inuenimus eos apostolicas atque canonicas
sanctiones in pluribus excessisse, et equitatis normam ne-
quiter temerasse, ab 132 s omni iudicamus sacerdotii offitio
manere 133 penitus alienos, sancti 134 Spiritus iudicio et B. Petri
per nos auctoritate episcopatus exutos regimine consi-
stere135** diffinientes136. Predictis autem depositis licen-
tiam concedimus ecclesiam ingrediendi, et communicandi
sicut laici 137, et loquendi suas utilitates, non autem turbas
concitandi uel scandalum sollicitandi illis tribuimus faculta-
tem. Quantum autem ad episcopale ministerium specialiter
pertinet, nulla eis sit licentia contingendi, sicut nos cum
sancta sinodo decreuisse iam constat.
C. XI. Clerici et laici, qui non obediunt episcopis,
infames efficiuntur132.
Item Clemens [epist. III. omnibus Coepiscopis]139.
Si autem uobis episcopis non obedierint omnes presbi-
teri 140a, et reliqui clerici, omnesque141 principes tam maioris
ordinis quam inferioris, atque reliqui populi142, non solum
infames, sed etiam1435 extorres144 a regno Dei et a145c con-
sortio fidelium, et146d a liminibus sanctae Dei ecclesiae
alieni erunt.
C. XII. In Christum peccat qui ueritatis doctorem contristat.
Item Petrus in ordinatione 147 Clementis.
Quicumque contristauerit doctorem ueritatis peccat in
Christum, et patrem omnium exacerbat Deum, propter quod
et uita carebit.
C. XIII. Simulata uirtutum affectione non denegetur 143
obedientia episcopo.
Item Ambrosius inlib. [II.] de offitiis, [c. 24.]149a
Si quis1505 non obediat episcopo, sesc extollere atque
exaltare desiderans151, querens152 etiam obumbrare merita
episcopi simulata affectatione 153 c doctrinae, aut humilitatis,
aut misericordiae, is a uero deuius superbit, quoniam ueri-
ED ITIO ROMANA.
Causa I. Quest. III. c. 7. d) forinsecam* — c. 8. a) baptismatis* b) propter — c. 10. a) Teugualdum b) Gun-
therium c) nobis d) Theibergae e) nihil f) Engeltrudem g) ab : deesl — c. n. a) presb., diaconi ac subdiaconi
b) et c) a: deest d) ac — c. 13. a) in: deest b) quis vero c) affectione
NOTATIONES (
C. YTI. #Forin8ecaxn: In aliquot Gratiani et concilii codicibus
est: forasticam. In canone quinto concilii Antiocheni) unde hoc sumtuzn
est, legitur: dia tijs t£tu&ev l;ovolag; quae Dionysius vertit: per potestates
exteras.
0. VIII. * Baptismatis: Sic etiam in manuscriptis, et doctores
eam vocem agnoscunt. Verum in omnibus editionibus conciliorum, et
duobus codicibus Vaticanis, tam in concilio Ag&thensi quam Vorina-
ciensi c. 14., (ubi caput hoc repetitur), et a Burchardo et Ivone abeat ea
dictio. Et quum hic do excommunicatis agatur, videtur osse locus eis tan-
tum, qui sunt baptlzati, et ad gratiam, id est reconciliationem, cum suo
episcopo festinant.
** Denegetur: Sic habet Ivo et Panormia, et antiquiores concilio-
rum editiones, et duo Vaticana exemplaria, videturque huic simile, quod
legitur sup. 6. q- 2. c. fin. ; sed in recentioribua editionibus est: non dene-
getur.
C. IX. * In concilio, quod hodie inscribitur Africanum, caput hoc
non habetur; sed in Carthaginensi inserto in codice canonum, et in graeco
c. 29., et refertur in quinta synodo, sessione 7., in epist. Vigilii.
C. X. * Caput hoc Ivo citat ex Nicolao episcopis et archiepiscopis per
Galliam, Italiam, Germaniam, atque per universas provincias constitutis.
In qua epistola videtur retulisse quid in concilio a se Hornae habito do Me-
tensi synodo penitus abolenda, et depositione Thietgandi et Guntharii sta-
tutum fuerit. De quo quidem concilio et horum episcoporum depositione
ORRECTORUM.
Regino lib. 4. Chronicorum, accurate haec scribit: Interca Thietgandus et
Oimtharius archiepiscopi Romam profecti sunt ea animi intentione, ut regem
innoxium in praedicto facto demonstrarent, ac se cum ceteris coepiscopis eccle-
siastica atque apostolica exercuisse decreta ; stultitiae quidem elogio decorandi,
qui illam Petri sedem aliquo pravo dogmate fallere posse arbitrati 3«h/, quae
nec se fefellit, nec ab aliqua haeresi unquam falli potuit. Itaque quum in prae-
sentiam Nicolai Papae venissent, libellum obtulerunt, in quo continebantur gesta
Sf/nodalia , quae in Mediomatrico urbe et Aquis ab eis statuta fuerant. Qui
quum a notario coram omnibus recitatus esset, interrogavit Pontifex, si haec
sciipta verbis confirmarent i Responderunt inconveniens videri, ut quod jno-
priis manibus roboraverant verbis infirmare mallent. Et sic nec repulsa, nec
admissa eorum assertione tussi sunt ire ad hospitia sua, quousque revocarentur.
Paucis interpositis diebus ad synodum, quam Papa congregaverat, sunt accersiti,
ubi eorum damnata et anathematizata sunt scripta, et ipsi omnibus adiudicanti -
bus episcopis, presbyteris et diaconis sunt depositi et omni ecclesiastica dignitate
privati.
** Consistere: In secnndo capito concilii locus hic ita habet: con-
sistere; diffinientes, quod, si iuxta praecedentem consuetudinem tau quam epi-
scopi ausi fuerint aliquid de sacro ministerio contingere, nullo modo liceat eis
nec in alia st/nodo restitutionis spem aut locum habere satisfactionis. Sed et
communicantes eis omnes abiici de ecclesia, et maxime si postea, quam didicerint
adversus memoratos prolatam fuisse sententiam, eisdem communicare tenta-
verint, ot sunt verba sumta ex capite: Si quis episcopus damnatus, supra
eadem, ex concilio Antiocheno.
Causa XI. Quest. m. can. 7. 91) ABF Orig. Hisp. Coli. tr. P. || can. 8. 92) hab. ao. 506. ap. Bruns II, 146.; Burch. XI, 11.; Ivo Beer. XIV, 16. (ex
C. Arelat.) ; ib. 81.; Ivo Pan. V, 128. ; Coli. tr. P. II, 28, 2.; Coli, tredec. P. X, 188. 93) add. : voro: orig. Hisp. Coll.tr. P. ; vero qui: Burch. Ivo Becr.Bl. 94) post-
habita: Burch.; moderamine postposito: Ivo Beer. 16. 81. Pan. 95) ac: Ivo Beer. 16. Pan. 96) add.: in: Burch. Ivo Beer. 81. Coli. tr. P. 97) et: orig. Hisp.
Burch. Ivo Beer. 81. 98) ABBEQH Coli. tr. P.; deest: orig. Hisp. Burch. Ivo Beer. 16.81. 99) a communione coofratrum usque ad proximam synodum suspen-
dantur, ot ibi rationem pro facto dent ne fortaase (add. : in: Ivo) oxcommunlcatores pecc.: Burch. Ivo Beer. 81. 100) couviciniB: EOH Ed. Bas. 101) cuius-
libet: orig. Hisp. Ivo Beer. 16.81. Pan. Coli. tr. P. 102) moveantur: Ed. Bas. Ven. II. 103) parcere: Ivo Beer. 81. 104) non negetur: orig.; non deneg. : Hisp. ;
finis canonis: Ivo Beer. 16. Ivo Pan. 105) fortasse: orig. Hisp. Coli. tr. P. 106) Codd. et Edi. coli, o.; ad : orig. 107) excommunicatoris: orig. Hisp. Coli. tr. P. ;
in excommunicatoriB ; Burch. Ivo Beer. 81. 108) proveniatur: Burch. Ivo Beer. 81. |J can. 9. 109) can. 29. ap. Bionys. ex C. Carthag . hab. ao. 419. — Ans.
dcd. V, 113. ; Reg. I, 200. ; Burch. I, 200. ; Ans. XII, 27. ; Ivo Beer. V, 314. ; Coli. tr. P. III, 9, (10,) 11. iPolyc. VII, 1, 19. ; Caes. VIII, 18. 110) audieutium : Burch.
111) excommunicare: AB; communionem: orig. Ans. ded. Burch.Coll.tr. P. j| can. 10. 112) in syn.Bom. hab.ao. 863. ap. JfausiXV, 651. ; — Jaffe post. wo. 2074. —
* JXPI» (can.: scelus quod Lotharius); Coli. tr. P. I, 62, 37. 113) ABEO Ivo Coli. tr. P.; Theutgaudum: Turrecrcm. orig. 114) et: deest: orig.
115) CBEFH Ivo Coli. ir.P. ; Gultarium : O 116) Codd. coli. o. 117) Buggestorum : EOH Ed. Bas. Corr. 118) eius : deest: Coli. tr. P. 119) Codd. coli, o.pr . AB (Tor-
’ Tbeitb(?rgae: Theubergae: Coli. tr. P. 120) Galdradae : AB; Gaudradae: F; Waldradae: Ivo 121) recognoverunt et iudicavoruut: Ivo
12«) afferentes : «6. 123) Codd. coli. o. orig. Ivo Coli. tr. P. 124) add.: testibus: Edd. coli. o.pr. Bas. 125) BEOH; Engeldrudam: Ali; Engildrudam: C; Egil-
* » lugeltrudem: orig. 126) Taldo: AB EOH; Thodo: F 127) episcopi: AH Tumerem. 128) censuerant: AB ; ccnsuerant: EOH 129) noxque: Ico
130) obtestatione: ib. orig. 131) una: Ito Coli. tr. P. 132) Codd. coli. o. pr. C; — orig. 133) man. : deest: Ivo: — permanere: orig. 134) Et Ideo sancti: D Edd.
coli. o. orig. 135) subsistere: Ivo 136) definimus: orig.; finis canonis: Ivo Coli. tr. P. 137) laicis: ABEGH |[ can. 11. 138) fiunt: A; sunt: BO 139) Cap.
rseudoisid., c. 57. ap. Hinschius p. 53. — Jaffe no. XI. 140) Codd. et Edd. coU. o. 141) add. : cuncti : orig. : std deest in Cod. orig. Sg 142) add. : tribus ot linguao
non obtemperaverint: orig. 143) Codd. coli. o. 144) ext.: deest: AB; exortes: CBF 145) ABCBF 146) Codd. coli. o. ; deest: orig.; ot a lim. s. eccl. alienentur:
^ U7) Of^ine: AB ; — Ex ep. Ctem. I. quam Rufinus latinam fecit. — c. 2. ap. Hinschius p. 31. — Jaffe no. IX |j can. 13. 148) denegatur: bOH
349) Coaq. coli, o.; in Ed. Migne no. 123. 150) Codd, coli • 0. orig. 151) desideret; orig. 152) quor. et.: deest: orig. 153) CEH orig.
41*
<547
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 14-21.
(548
tatis ea regula est, ut nichil faciat conmendandi sui151*1
causa, quo minor alius fiat, neque155 si quid boni operis tMe
habeas, id ad deformationem alterius et uituperationem
exerceas. $. 1. Non157 defendas inprobum, et sancta indigno
conmittencfa non arbitreris. §. 2. Neque iterum arguas 158
et inpugncs ,5!>f cuius crimen non deprehenderis.
C. XIV. Episcopo tum obediens demonum ore decerpitur1®1*.
Item An fertis Papa [Episcopis Hispaniae]101.
Absit, ut qtiicquam sinistrum de his arbitremur102, qui
apostolico gradui1*'2 succedentes Christi corpus sacro ore
conficiunt, per quos nos 1045 Christiani sumus, qui claues
regni celorum habentes ante iudicii diem iudicant. In105c
ueteri quidem lege habetur: quicumque sacerdotibus non
obtemperasset, aut extra castra positus lapidabatur a po-
pulo10*', aut gladio ceruice subiecta contemptum expiabat
cruore107. Nunc uero inobediens spirituali animaduersione
truncatur, aut108*1 eiectus de 109 c ecclesia rapido1701 ore
demonum decerpitur171 s.
C. XV. Quibus Papa est inimicus, his nec loqui debemus.
Item Petrus in ordinatione Clementis 17S.
Si inimicus est iste Clemens alicui pro actibus suis, uos
nolite expectare, ut ipse uobis dicat etc. ut supra in tra-
ctatu ordinandorum, ubi agitur de obedientia 173 minorum erga
maiores.
C. XVI. Excommunicatus est qui excommunicatis communicat.
Item Fabianus Episcopus [epist. I.]174
Sicut175 apostoli statuerunt dicentes: „ Cum excommu-
nicatis non est170 communicandum177, et si172 quis cum ex-
communicato179** auertendo 180 b regulas scienter saltim*
inisl domo simul locutus fuerit uel orauerit, ille communione
priuetur.“
C. XVII. De eodem.
Item Calixtus Papa [epist. II. c. 2.] 122
Excommunicatos quosque1"** a sacerdotibus nullus re-
cipiat184 b ante utriusque partis examinationem iustam, nec
cum eis in185 oratione, aut cibo, ue[ls0<: potu, aut127 osculo
communicet, nec Aue eis dicat, quia quicumque in his uel
aliis1" prohibitis scienter excommunicatis comtnunicaue-
rit189, iuxta apostolorum institutionem et ipse190 simili ex-
communicationi subiaccat 191 *'.
C. XVIII. De eodem.
Item Ysitlorus [in regula monachorum, c. 18.] 192*
Cum excommunicato neque orare, neque loqui (nisi 192
que ad eandem excommunicationem pertinent) neque194*
uesci licet 195b. Si quis enim190** cum eo197 aut palam, aut
absconse fuerit locutus198, communem199 statim cum eo ex-
communicationis contrahet200 penam.
C. XIX. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi [IV. c. 73.]201
Qui202 communicaucrit203** cum excommunicato, si204
laicus* est205, excommunicetur, si200 clericus207, deponatur.
C. XX. Excommunicatnrum nomina uicinis omnibus palam
et publice annuncientur.
Item ex decreto Honorii Papae™*.
Curae sit omnibus episcopis, excommunicatorum omnino
nomina tam uicinis episcopis, quam suis parrochianis pariter
indicare, eaque in celebri loco posita pre foribus ecclesiae
cunctis conuenientibus209 inculcare, quatinus in utraque
diligentia 2,0:1 excommunicatis ubique ecclesiasticus aditus211
excludatur, et excusationis causa omnibus212 auferatur.
11. Pars. Gratian. Verum hoc de nominat im excommuni-
catis'-1-^. Excommunicationis enim penam duppliciter subimus,
et dum reatum incurrimus, et dum sentetitia notamur.
1’ndc leronimus in lib. Iud. [homil. II.]214*:
C. XXI. Duobus modis aliquis sathanae traditur.
Audi denique apostolum dicentem de eo, qui pecca-
uerat213: „ Tradidi 2l0,“ inquit, ,,huiusmodi hominem satha-
nae in interitum carnis, ut saluus fiat spiritus." Vides ergo,
uia et modo217** non solum per apostolos suos Deus tradidit
elinquentes in manus inimicorum, sed et218 per eos, qui
ecclesiae president, et potestatem habent non solum sol-
uendi, sed et219l> ligandi, traduntur220 peccatores in interi-
tum camis, cum pro delictis suis a Christi corpore separan-
tur. Et (ut michi uidetur) duppliciter etiam nunc traduntur
homines de ecclesia in potestatem Zabuli221. Hoc 222 c modo,
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 13. d) facias . . tui e) operis: decst f) impugnes eum — c. 14. a) discerpitur b) nos
etiam c) In; decst d) et e) ab f) rabido g) discerpitur — c. 16. a) excommunicatis b) aversando — c. 17. a) quos-
cunque b) recipiat aut reiiciat c) aut d) subiacebit — c. 18. a) nec b) liceat — c. 19. a) communicav. vel oraverit
c. 20. a) dilig. et b) excomm. intelligitur — c. 21. a) et modo: deest b) etiam c) Uno
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XVI. * Saltem: In epistola Fabiani est: scienter psallat in domo,
aut Simul locutus e tc . Sed lectio Gratiani videtur magis consentire cum
canone apostolico: «I r<> xav Iv oXr.tp ovio;
vupoQiUoS u, quae Dionysius vertit: quis cum excommunicato saltem iu
domo simul oraverit, iste communione privetur.
C. XVIII. * Prior para huius capituli usque ad vers. Si quis enim, ha-
betur in regula S. Ieidori (quae misea est ex Hispania) c. 18., ex qua citat
hoc Smaragdus in expositione regulae S. Benedicti c. 2G., excepta tamen
ista clausula: nisi quae ad eandem excommunicationem pertinent, quae neque
in regula B. Isidori legitur, neque apud Smaragdum. Est tamen apud Bur-
chardum et Ivonem.
** Si quis oniro: Ilaec usque ad finem refert Smaragdus ex quodam
magistro monachorum, quod notabitur infra cad. c. Si quis frater.
C. XIX. * Si laicus: Ita apud Burch&rdum et Ivonem part. 14.
c. 108., ot in Panormia. Sed in concilio ipso cum variis codicibus collato,
et apud Ivonem eadem parte c. 28. legitur: sive clericus, sue laicus excom-
municetur.
C. XX. * Burchardus etiam, Ansclmus et Ivo p. 14. c. 113. citant ex
decretis Honorii; sed idem Ivo eadem parte c. 65. hoc ipsum trit*5t
Ioanni VIII. in concilio apud Ravennam.
C. XXI. * In hoc et sequenti capite citatur B. Hieronymus, quod ipse
has O rige n is homilias latinas fecit, sicut etiam supra dist. 36. c. Si epiis.
est adnotatum.
Causa XI. Quest. III. can. 13. 154) Codd. coli. o. 155) ne: EGH Ed. Bas. 156) Codd. et Edd. coli. o.pr. AB 157) ne: ori]?. 158) urgeas: ib. 159 ) Codd.
coli. 0. oria.; cuius crim. n. deprehendis: AB j| can. 14. 160) CDQH; decipitur: AB 161) Caput Pseudoisid. c. 7. ap. HinsrJtius p. 155. — Jaffe no. LXXIV. —
Aks. ded. II, 62. (67.); Coli, treaec. P. VII, 271. 162) loquar: orig. Ans.ded. 163) gradu: orig.; gr&dui: Codd. orig. 1G4) Codd. et Edd.coll.o. 165) Codd. et Edd.
coli. 0. Ans. ded. — cf. Dcuter. c. 17. 1G6) add. : Dei: EGH Ed. Bas. 1G7) cruorem: orig.; cruore: Codd. orig.; mucrone: Hier. 168) Codd. et Edd. coli. 0.
pr. Lugdd. II. III. (eiectus autem); — Ans. ded. 169) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. ded. 170) ABCDF Ans. ded. ; rapiendo: EO 171) Codd. et Edd. coli. o. pr.
Lugdd. II. IU. — orig. Ans. ded. jj can. 15. 172) cf. ad. Dist. XCHI. c. 1. 1731 legitur: EGH ... de inobedientia: AEFGH jj can. 16. 174) Papa: CEFOH ; —
Caput Pseudoisid. c. 6. ap. Hinschius p. 159. — Jaffe no. LXXV. — Aws. XII, 19.; Ico Pan. V,95. 175)sic: orig.; sicut: Codd. orig.; sic. ..dicit: deest: Ans.ltoPau.
176; est: deest: lio Pan. 177) add. : omnibus Christianis: Jns. 178) cf. Reg. II, 403. (ex can. Apost.); Burch. XI, 35. (ut ap. Reg.) 179) ABCDF Ans. Ivo Pan.
ISO) ABCDF Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. UI.; — Corr. — orig. Ans. lio: animadvertendo: EGH 181) add.: una: Ans. |j can. 17. 182) Papa: deest: ABC; —
Caput Pseudoisid., c. 10. ap. Hinschius p. 138. : — Jaffe no. LXX. — Burch. XI, 38. ; Ans. XII, 14, (13.) ; Ivo Decr. XIV, 23. 102. ; Ito Pan. V, 94. ; Coli. tr. P. 1, 14, 12.
(can.: conspirationum vero; contin.); Po.yc. VII, 1, 1.: Coli. b'edtc. P. X, 205.; Caes. XIV, 18. 133) ABCF Corr.; quoque: D orig. Coli. citt. o. 184) Codd. et
Edd.coll.o. Turrecrem. Coli. citt. o. 185) aut: EGH Ed. Bas.; deest: Ito Pan. 186) ABCD orig. CoUatt.citt.o. 187) vel: Ico Dccr. 2'A. Pan, 188) add.: in: ho Pan.
189; excomm uni caverit: CG; communicaverint: A Edd. Nor. Fen. I. II. Lugdd. Par. Ivo Pan. 190) ipsi: ho Pan. 191) BQ orig. Burch. Ans. ho Decr. 102.;
Coli. tr. P. Polyc.: subiacebunt: Edd. Nor. Yen. I. II. Lugdd. Par.; subiacoant: ho Pan. |] can. 18. 192) apud ipsum Isidor. non exstat, sed solummodo ap.
Smaragdum» — Regino II, 397. 398.; Appdx III, 66. (Basilius ep.) 67.; Burch. XI, 31. 32.; Ans. XII, 16.; Ivo Decr. XIV, 95. 96.; Coli. tr. P. IT, 14, 26. 27.;
Polyc. VII, 1, 15.; Coll.tredcc. P. X, 197.; — Secunda cupitis pars ex regula cuiusdam magistri sumta est. — cf. infra not. Corr. ad c. 28. ead. 193) nisi ca quae:
Burch. Ans. Ito Decr. Polyc.; nisi . . . pert.: deest: Reg. II. Appdx Ili. Coli. tr. P. 194) Codd. coli. o. Collat. citt. o. 195) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc.;
cuiquam licet: Reg. II. Burch. ho; licebit: Reg. IU. Coli. tr. P. 196) frater aut pol.: Reg. II. III. Burch. ho Coli. tr. P. 197) excommunicato: »6. 198) add.:
aut vinctus communione: Coli. tr. P. 199) comin.: deest: Reg. IT. Coli. tr. P. Polyc. 200) contrahat: Reg, IL III. Coli. tr. P. || can. 19. 201) c. 40. Statt. cccl.
Qtitiq. (cf. ad Dist. XVIII. c. 9.); ap. Bruns I, 148.; Burch. XI, 44. ; Ans. XII, 18.; Ito Dccr. XIV, 28. (can.: qui merito faciuoruui); ib. 108.; Ivo Pan. V, 99.;
Coli. te. P. Jl, ib, 72.; Polyc. VII, 1, 17.; Coli, iredec. P. X, 211. 202) quicumque: EGH 203) Codd. et Edd. coli. o. 204) sive cloric. sive laicus: orig. Hisp.
Ico Decr. 28. Coli. tr. P. 205) est: dee.st: ho Pan. 206) si . . . dep. : decst: orig. Hisp. ho Dccr. 28. Coli. tr. P. 207) add»: est: Polgc. |! can. 20. 208) imo c. 10.
Co,iC. Raunn. hab. ao. 877. ap. Hausi XVII, 339. — Jaffe no. CCLXXIV. - Burch. XI, 49.; Ans. XII, 32.; ho Decr. XIV, 65. 113.; Coli. tr. P. III, 27. (28,) 21.;
Coll. tndec. P. X. 214.; Caes. XIV, 25. 209) venientibus: A ho 65. 210) Codd. et Edd. coU. o. pr. A; — ho 65. Coli. tr. P. 211) auditus: Burch. Ans. Coli. tr. P.
212) add.: ab: Ans. 213) Codd. coli. o. ij can. 21. 214) Imo Origmes honi. II. in c. 2. ludie, no. 5. Ed. Migne 215) peccaverit: EGH 216) i. Cur. c. 5. r. 5.
2i7 1 Codd. ct Edd. coli. o. 218) etiam: CD ; et; deest : BF 219) BCDFuriy. 220) add.: autem: ADEFGH Edd. coli 0. 221) diaboli: Edd. A>g. Nor. Ft«. I. II.
TP-. Codd. it Edd, coli. o.
649
G50
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 21—24.
quo superius diximus, cum delictum eius manifestum fit 223 d
ecclesiae, et per sacerdotes224 de ecclesia pellitur, ut notatus
ab omnibus erubescat, et conuerso eueniat225' ei 226 f illud,
quod sequitur: „ut227 spiritus saluus fiat228 in die Domini
nostri Iesu Christi." Alio autem modo quis traditus est229s
Zabulo, cum peccatum eius non est230h manifestum homini-
bus, Deus autem, qui uidet in abscondito231", perspiciens232
eius mentem et animos2333, uiciis ac passionibus seruien-
tes2341, et in corde eius non se diligi, sed235 aut auaritiam,
aut libidinem, aut iactantiam, uel 23601 alia huiusmodi: istum
talem ipse Dominus tradit237 sathanae. Quomodo eum238
tradit239 sathanae? Discedit a mente eius, et240 auertit se,
et refugit a cogitationibus eius malis et desideriis indignis,
et relinquit241 domum cordis eius uacuam.
Gratian. Cum ergo per sententiam quis nominatus fuerit ,
cum eo communicare non debemus. Cum autem solo reatu
occulte excommunicationis contraxerit penam, non esi ab eius
communione -cessandum. Unde Dominus 242 in euangelio tunc
demum peccatorem dixit habendum sicut ethnicum et publicanum ,
cum ecclesiam audire contempserit. Apostolus213 quoque non
ait: „ Si quis frater est fornicator,11 sed: „si quis frater nomina-
tur fornicator 2U etc.,“ sententiae nominationem intelligens. Hinc
etiam Urbanus2*9" Vilimundo2*80 episcopo: „Sane quod super
Richardo11, et cetera247 P. Require infra2*8' 3 causam2*91: „ Qui-
dam episcopus in heresim lapsus.11 Hinc etiam Christus in euan-
gelio290 zizania dixit esse tolleranda usque ad messem.
Hinc etiam 251 leronimus in eodem libro iudicum 252 a ;
C. XXII. Mali a bonis penitus separari non possunt.
Nolite recedere a Domino usque2533 in hodiernum
diem2540 hoc255 est donec seculum stat; ostendat256 ergo
michi, quomodo Iebuseus, donec seculum257 stat, habitet
cum filiis258 Iuda in Ierusalem, quippe cum nec259d ipsi qui-
dem filii Iuda habitent in Ierusalem. Ideo ergo nec istud
uerum esse poterit, quod Iebusei cum Iudeis habitent in260
Ierusalem, quando261® nec262f ipsi quidem habitent 263 e in
ea. Sed nos intelligamus hoc2643 spiritualiter, assumentes
euangelii parabolam, que dicit de zizaniis: „ Sinite utraque
crescere, ne forte, uolentes265" zizania eradicare, eradicetis
cum2663 ipsis et2671 triticum." Et infra: §. 1. Audi ergo268
scripturam dicentem, quia non potuerunt269 filii Iuda disper-
dere Iebuseos, sed habitauerunt cum ipsis in Ierusalem
usque in hodiernum diem. Unde deprecor uos, qui fideles
estis, ut ita uitam uestram et conuersationem seruetis, ne279
in aliquo uel ipsi scandalum patiamini, uel aliis271 scandalum
faciatis: sed sit uobis summi studii summaeque cautelae,
ne quis in hanc sanctorum272"0 congregationem 2730 pollutus
introeat, ne quis Iebuseus habitet in uobis2740. Vides
enim275P, quia dicit scriptura, quod non potuerunt eicere filii
Iuda276 Iebuseos de Ierusalem. Iebuseus autem interpretatur
conculcatio. Esto 277 a ergo quia non possumus eicere istos,
qui nos conculcant, eos saltim, quos possumus, quorum pec-
cata manifesta sunt, eiciamus. Ubi enim peccatum euidens
non est, eicere de ecclesia neminem possumus, ne forte
eradicantes zizania eradicemus simul cum illis273r et279s
triticum. Mouet me tamen, quod dixit, quia non potuerunt
eicere Iebuseos, id est eos, qui interpretantur conculcatio.
Et ideo uideamus qui sint280" in ecclesia conculcantes. Illi
sine dubio, de quibus Dominus in euangeliis dicebat231":
„ Nolite mittere sanctum canibus, neque margaritas ue-
stras282 ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et
conuersi disrumpant283v uos.“ Iste est ergo Iebuseus284
conculcatio, qui indigni285 audiunt uerbum Dei, et, cum au-
dierint, neque ut infideles discedunt, neque permanent ut
fideles, sed percepta misteriorum286 notitia, et237 fidei no-
strae secretioribus perscrutatis 288 w, conuersi postmodum
inpugnant nos, et contradictionibus suis corda nostra dis-
rumpunt289, conculcantes uerbi dominici margaritas, et or-
namenta fidei maculantes. De istis ergo dicitur, quia non
otuerunt filii Iuda eicere Iebuseum de Ierusalem usque in
odierum diem.
C. XXIII. Porcis et canibus sancta 290 non sunt conmitlenda.
Idem super duodecim Prophetas 291 a.
Quando ergo292 ecclesiasticus uir, et prudens, atque
intelligens, multas inpietates in ea, que uocatur domus Dei,
esse cognouerit, et non solum multas, sed et fortes, ct que
obprimere iustitiam possint, et in tantum rabiem doctorum
processisse, ut accipiant pretium293 in iudicio, et omnia
pro muneribus faciant, pauperes2943 deuitent in portis, ct
audire contempnant, taceat in illo tempore, ne det295 san-
ctum canibus, et296c mittat margaritas ante porcos, qui con-
uersi conculcent eas; et imitetur297 Ieremiam29S dicentem:
„Solus sedebam, quia amaritudine repletus299 sum.“3c0d
C. XXIV. Cum pagano902 comedere, sed cum excommunicato
minime licet.
Item Iohannes Crisostomus, in episi. ad Ebreos. 303
Ad mensam quippe paganorum si uolueris ire, sine ulla
prohibitione permittimus. §. 1. ,,Si3lMa enim quis frater,"
inquit, ,, nominatur inter uos."305 Fratrem in hoc loco
omnem fidelem simpliciter intellige, non monachum tantum.
Quid autem est quoa fraternitatem uocat3063, nisi lauacrum
regenerationis, quod facit posse uocari Deum patrem307?
§. 2. ,,Si308c quis," inquit, „ nominatus* fuerit frater forni-
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 21. d) sit e) conveniat f) illi g) traditur h) sit i) occulto k) animam 1) ser-
vientem m) aut n) Urb. Papa II. 0) Guitmundo p) et cet. : deest q) in r) causa — c. 22. a) in eod. lib. iudic. : deest
b) usque : deest c) hodierno die d) ne e) quandoquidem f) ne g) habitant h) haec i) quam vultis k) simul cum
1) etiam m) sanctam n) congr. uestram o) vobiscum (in: deest) p) ergo q) Esto: deest r) ipsis s) etiam t) sunt
u) dicit v) elidant w) scrutatus — c. 23. a) Item idem b) paup. quoque c) et ne d) sum et illud in Psalmo301:
» Singulariter sum ego, donec transeam." — c. 24. a) Et infra: §. 1. Si b) facit c) Et infra: §. 2. Si
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIV. * Nominatas: Gratianus putavit Chrysostomum eo xnodo
interpretari istam vecem, quo fere interpretatus est AugustinuB, supra 2.
q. 1. c. Multi. Locus integer graece sic habet: Kal ovdi tov JIavXov didoi-
xfff, «i$ phv 'EXXtjvtov tgant^av, «i f. lovAolut&a , dxoXvuo; ovyriuQOVVza
dmXBtiv, tig di tag ttiiv nXtovexzuiv ovdi (lovXouivovg icJita. Jiiv yuQ tig
adeXipog ovopa^outvog »/, tprialv, ddtX(pov ivrav&a Xlyujv narra tov Ttiotdv
anXwg, ov tov povdtyvza. t\ yaq lati td rtoiovv t>)v adeXipozrjra ; to Xov -
tquvtijg naXtyytvtalag, td dwtjBqvai y.aXrjoai 7tcniQa tov &eov. tvozs d
fiiv y.att)xovfisvog, xav yovayog ovx adtXipdg, <J di rttozdg, v.&v xooitixog
*j, dd(X(pog laziv, ei tig, tprjolv, adtX<pdg dvopatfiuvog. ovdi yaq Tjrvog tote
povdt£ovtog ijv, dXXa navxa nqdg xooptxovg dteXiytxo d f. tav.ctQiog ovzog, luv
tig, tpijfflv, ddeX<pog dvofia^o/itvog f/ noQvog, >/ nXtovly.tr\g, »/ filBvoog, tqt
totovzut fiijdl ovvto<tv, aXX ' oiix ini twv ‘EXX/jru/v ovitog, uX /.’ iav ztg
tifiag xaXiafj tu )v drtlazujv ( tovg 'EXXrjvag Xtyior ) xal BiXers noQevto&ai,
7tav td naQazi&lf.itvov vpiv ioBUte, lav tig adtXfpdg ovopa^opivog g, (ptjal.
piBvaog. (3aflai noatj tj dxQlfieia; ijneig d i ov fiovov ov tptvyoiiev to vg
f.u9voovg, aXXa y.al arttQxopsBa nQdg avtovg, pt&igovtig ziJv naQ [in Ve-
ronensi est: tiQog ] avttov. Id est: Et neque Paulum veritus es, ad mensam
C au s a XL Q u e s t. m. c a n. 21. 223) ACO orig. 224) sacerdotem : BEQH Edd. coli, o. 225) Codd. et Edd. coli. o. oria. 226) Codd. et Edd, coli. o.
227) I. Cor. c. 5. v. 5. 228) sit: BC 229) Codd. et Edd. coli. o. 230) Codd. et Edd. coli. o. ; fit: orig. 231) Codd. et Edd. coli. o. 232) prospicions: EFQ1I
233) Codd. coli. o. Ed. Bas. 234) Codd. coli, o.; deservientes: Ed. Bas. 235) non solum amorem saeculi sed: orig. 236) Codd. coU. o. orig. 237) tradidit: F
Edd. coli. , o. pr. Lugdd. II. m. 238) autem: A: eum autem: Edd. Bas. Yen. II. Lugdd. Par. 239) tradidit: EOE Edd. Arg. Nor. Yen. I. II. l.ugd. I. Par.
240) et: deest: CEGH 241) derelinquit: orig. 242) cf. Matth. c. 18. 243) I. Cor. c. 5. 244) forn.: deest : EGE — cf. c. 24. infra. 2-15) Codd. coli. o. 246) ABF
in E
coli.
260)
265)
270] neo! EQH 271) filicnl: EFQH ; alit : AB Ed. Bas. ‘m) Coddlet EdI.~coU. o. StM^Ar^mjlVr&ol veiYudaT‘^07/ 277) ABLUE
Edd. coU. o. ; ecce : EGH 278) Cadd.coll.o. 279) CDEEOH; deest: B 280) Codd. coli. o. Ed. Bas. 281) Codd. et Edd. coli. o. pr. Ars- Eor. Ven. I. — c/. Matth. c. 7.
282) vest.: «****• GH Edd. coli, o.; itaque non a Corr. insertum est, ut R. censuit. 283) Codd. et Edd. coli. o. pr. H (diripiant) 284) add. : id ost: BCDEG Edd.
c°“- I™) quia indigni: C; indigne: Edd. Lugdd. Corr. 286) ministeriorum: DF Edd. Bas. Nor. Yen. LL 287) et: deest: orig. 288) Codd. et Edd. coli. o.
: 290> 8acnr- EGH 291) ABCF; itom: D; — Comment. in Amos c. 5. v. 12. no. 195. Ed. Migne 292) igitur: orig. 293) praemium :
i 2? * Edd. coU. o. 295) Matth. c. 7. 296) Codd. coU. o. Ed. Bas. 297) imitentur: E; imittentur :ti 298) Hier em. c.l5.r. 17. 299) plenus :
ABC SOO ) Codd. et Edd. coli, o.; — eram: D Edd. coli. o. 301) Psalm. 49. || can. 24. 302) paganis . . . excommunicatis: EGH 303) hom. XXV. (ul cay. 11*
Epist. ad Ilebr. 304) Codd . coli. o. —I. Cor. c, 5. v, 11. 305) add. : ctc. : EGE 306) Codd. et Edd. coU. o . 307) add. ; omnipotentem : EGE Ed. Bas. 308) Codd. coli. o.
) ABCDF 248) Codd. coU. o. 249) AUUZtV ; in causa: G ;
il. o. — imo Origines hom. 21. ad c. 15. losnue 253) Codd.
. - . ... - vv... 255) id: orig. 256) ostendant: AB 257) Ierusalem : EQH Ed. Bas. 258) fil* Israel: EGE 259) AUCDFE
deest: C 261) ABBF Codd. coli. o. pr. Bas.; quoniam: EQH Ed. Bas. 262) Codd. coU. o. 263) Codd. coli. o. pr. F 2C4) Codd. coli. o.
Codd. et Edd. coli. O. — Matth. c. v so 9fiR) fnr.Tih' RMKnH lodh.r* vr.fr pcql V.H ■ nnlimrant: G: notuerint: Ed. lia*.
651
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 14—29-
652
cator, aut auarus, aut ebriosus, cum huiusmodi neque3091*
cibum sumere." 310 Cum autem de paganis ageret, non ita,
sed*1*: „Si quis uos uocauerit ex infidelibus," (paganos
significans), „et uultis ire, omne, quod adponitur uobis,
comedite. Si quis frater nominatur ebriosus etc.“ O quanta
integritas! Nos312' non solum non fugimus ebriosos, sed
etiam imus ad eos, participantes cum eis.
Gratian. Evidenter itaque ex pretnissis apparet, quod eorum
communionem uitare non cogimur, qui sententia notati non sunt.
Sed ct3 13f ipsius sententiae notatio multipliciter intelligtiur.
§. 1. Aliquando enim arcetur quis a liminibus ecclesiae et a com-
munione corporis ct sanguinis Christi, uel teste conscientia, iuxta
illud Apostoli311 : „ Probet se homo, et sic de pane illo edat ct de
calice bibat, quia qui indigne manducat et bibit, indicium sibi
manducat ct bibit;'' item illud Prosperi313: „ Facilius sibi Deum
placabunt 31,5 etc.," require infra causa 317 [XXXIII.] „ Maleficiis
inpcditus, quest. 1. de penitentia; uel sententia ecclesiastica, sicut
penitentes, quibus tempore prefinito beneficium reconciliationis
inpenditur. Ilee sententia excommunicatio uncatur, quia a com-
munione corporis et sanguinis Christi notatum prohibet, sicut et
Adam ab esu ligni uitae excommunicatus est. Domino dicente318:
..Videte, ne forte sumat313 e de ligno uitae." Qua sententia non
separatur quis a consortio fidelium. Est ct alia sententia, que
anathema uocatur, qua quisque separatur a consortio fidelium,
de qua supra: ,,Cum excommunicatis nolite communicare."
§. i. Hanc distinctionem cuique licet aduertere ex auctoritate
Iohannis Papae: ,,Engi/t rudam3-3 uxorem Bosonis etc." Pe-
quire supra in causa: „ Quidam episcopus a propria sede deie-
ctus." Item ex auctoritate eiusdem331: „Si quis domum Dei
uiolauerit etc." Pequire infra causa3221' [XVII.] „Quidam
presbiter infirmitate granatus." Item ex auctoritate 6'iluestri
Papae: ,,Presenti3-3 decreto censemus etc." Pequire supra in
causa: „In infamia cuiusdam episcopi." §. 3. Iuxta hanc ergo 321 •
distinctionem intelligenda est illa auctoritas Innocentii3-3^ : „Si
quis suadente diabolo, etc." ut infra causa320*: „ Quidam presbi-
ter," ut iuxta ethimologiam vocabuli anathemati, id est separationi,
subiaceat qui in edictum illud inciderit, quia3-'1" a corpore et
sanguine Christi et ab ingressu ecclesiae se alienum facit, qui
inpias manus in clericum in ice re ausus fuerit; qui etiam a nullo
episcoporum absolui, id est more penitentium reconciliari, poterit,
nisi primum apostolico conspectui se representare 323 curaverit.
§. 4. Illud autem 329 Petri de Clemente330: „Si inimicus est iste
'Clemens etc." de sententia notatis intelligendum esi, sicut et illud
Urbani331: „ Quibus episcopi non communicant etc." ut infra 332
in eadem causa. Ceterum falsum esset illud Varensis 333 n con-
cilii II. 334 : „Si tantum episcopus alieni sceleris se conscium
nouit." Item et illud 335 : „ Placuit, ut si quando episcopus etc."
require supra m causa336: „Duo fomicatores et831 infamia
notati."
C. XXV. Communicare non licet his 338 », qui excom-
municatis communicant.
Item Gregarius Clero et populo Salonitano333*.
Rogo940*5 et moneo9410, ne342 cuiquam sacerdoti, supra-
scripto Maximo communicanti, contra animam suam quis-
quam uestrum communicare presumat.
C. XXVI. Nullus clericorum uel laicorum ad domum
excommunicati accedat.
Item ex Concilio Tolletano I. [c. 15.]343
Si quis344 laicus abstinetur345», ad domum eius uel346
clericorum uel religiosorum nullus accedat. Similiter et
clericus si abstinetur, a clericis deuitetur347. Si quis348 cum
illo colloqui aut conuiuari343 fuerit deprehensus, etiam ipse
abstineatur. Sed hoc pertineat350 ad eos clericos, qui epi-
scopi eius351b sunt362, et ad omnes, qui conmoniti353 fuerint
de eo, qui abstinetur, siue laico quolibet siue clerico.
III. Pars. Gratian. Sed hoc specialiter in his, qui nomina-
tim excommunicatis communicant. Unde infra 354 c Urbanus333:
„ Sane quod super336 Pichardo etc." 357 d Causa338e: „Quidam
episcopus in heresim lapsus." Item Nicolaus Papa 3591 „Excel-
lentissimus rex Karolus"36°s infra circa finem huius causae.
C. XXVII. Sententia pastoris timenda est, licet iniuste liget.
Item Urbanus [omnibus Episcopis, c. 5.] 301
Quibus episcopi non communicant non communicetis, et
quos eiecerint36-’ non recipiatis. Valde enim timenda est
sententia episcopi, licet iniuste2®3 liget264.
C. XXVIII. Excommunicationis contrahit363 penam qui
excommunicatis communicat.
Item ex VIII. Sinodo366*.
Si quis frater aut367 palam, aut absconse cum excom-
municato fuerit locutus, aut iunctus 368 communione, statim
cum eo excommunicationis contrahat penam.
C. XXIX. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi II., [c. 7.] 369
Qui merito facinorum suorum ab ecclesia370 pulsi371
sunt, si372 ab episcopo aliquo, aut373 presbitero, uel374 cle-
rico fuerint in3'5 communione376 suscepti, etiam377 ipse378
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 24. d) nec e) Nos autem f) et: deest g) sumatis h) in causa i) igitur k) Innoc.
Papae II. 1) in causa m) qui n) Vasensis — c. 25. a) iis b) Rogo, hortor c) moneo, ut a prohibitae vos communionis
consortio per omnia suspendatis — c. 26. a) abstin., ad hunc vel b) eiusdem c) infra: deest d) etc. Infra e) in causa
f) Papa in cap. g) Carol. etc.
NOTATIONES
quidem Graecorum, si voluerimus, irc non prohibentem ; ad mensam autem ava-
rorum ct alieua auferentium ne volentes quidem permittentem. Nam si quis,
inquit, qui frater nominatur inter vos. fratrem hoc loco dicens omnem fidelem
simpliciter, non monachum tantum. Quid autem est quod facit fraternitatem?
lavacrum regenerationis , id quod possumus Deum vocare patrem. Proinde qui
catechumenus est, etiamsi monachus sit, uou est frater: qui tero fidelis est,
etiamsi saccularis sit, frater est. Si quis, inquit, qui frater nominatur.
Xcque 01 1 m vestigium tunc monachi erat, sed omnia ad saeculares loquebatur
tunc B. Paulus: Si quis, inquit, qui frater nominatur, fuerit fornicator, aut
avarus, aut ebriosus, cum huiusmodi nec cibum smnere. Quum autem de
Graecis ageret, non ita, sed: Si quis vocat vos infidelium, Graecos significans,
Ct vultis ire, omne, quod vobis opponitur, manducate. Si quis, inquit,
qui frater nominatur, sit ebriosus. Papae quanta diligentia ? Xos autem
non solum non fugimus ebriosos, sed etiam abimus ad eos, una sum turi quae
ah ipsis.
ORRECTORUM.
C. XXV. # Salonitano: In regesto B. Gregorii Iib. 5. c. 148. legun-
tur haec verba in epist. 48. scripta clero, nobilibus ac populo laderae con-
sistentibus. al. Iadertiuo.
C. XXVOI. * Canon hic neque habetur in VITI, synodo, quae habita
fuit tempore Nicolai I., nequo in alia, quae et ipsa nominatur octava sub
Ioanno VIII. celebrata, quao lu bibliotheca Vaticana servantur. Multa
vero, quae a Gratiano ex VIII. synodo citantur, in regulis Basilii, Isidori
ct aliis scriptis ad monachos pertinentibus inventa sunt. IIoc quidem supra
ead. Cum excommunicato, fuit tributum Isidoro, quemadmodum otiam a
Burchardo et Ivone. Sed Smaragdus in expositione regulae B. Benedicti
cap. 26., quum antea egisset de monacho, a suo praeposito excommunicato,
haec scribit valde similia: Hinc quidam magister monachorum ait: Si quis
vero frater aut palam, aut absconse cum eo fuerit locutus aut coniunctus, com-
munem cum eo excommunicationis contrahat poenam, quae lectio convenit
cum lectione Burchardi et lvonis.
Causa XI. Quest. IH. can.24. 309) ABDF 310) add.: debere: Edd. Bas. Par. Lugdd. 311) I. Cor. c. 10. r. 27. 312) Codd. ct Edd. coli. o. 313) BCDF
314) I. Cor. c. 11. t. 28. 315) c. 32. Dist. I. de poenit. 316) placavit : EGH 317) in causa: i'6. 318) Gen. c. 3. ir. 22. 319) Codd. coli. o. 320) C. 111. qu. 4. c. fiu.
321 ) C. XVII. qu. 4. c. 21. 322) JlBCDF; causam : BC 323) C. V. qu. 2. c. 2. 324) Ab DEO H 325) Codd. coli. o. : — C. XVII. qu. 4. c. 29. 326) ABCDF
327/ Codd. coli. o. 328) praesentari: AER: praesentare: FG; repraesentaverit: BC 329) Sed illud: EGH 330) Dist, XCIlI. c. 1. 331) infra, c. 27.
332> supra: ACDEGH 333) Codd. coli. o. 334) C. VI. qu. 2. c. 2. 335) ib. c. 3. 336) causam: AB; causa: DF 337) et: deest: CD || can. 25. 338) Codd. coli. o.
333) Ep. 27. scr. ao. 596. ad clerum et populum laderae hb. VI. — Ed. Maur. — Jaffe no. 1060. 340) Codd. et Edd. coli. o. 341) ib. 342) nec: orig. ||
caii. 26. 343) hah. ao. 400. ap. Bruns I, 205.; Jvo Dccr. XIV, 30.; Coli. tr. P. II, 35, 7. 344) Quisquis: orig. Hisp.; si quis: orig. ed. Mansi 345) Codd. et Edd.
coli, o Coli. tr. P. 3461 vel: dent: orig. Hisp. 347) evitetur: ib.; devitetur: orig. ap. Mansi; Codd. Hisp. 348) add.: vero: Edd. coli. o.pr. Arg. 3-19) add. :
vel communicari: EGH: convivare: orig. Hisp. Coli. tr. P.; convivari: orig. ap. Mansi. 350) pertinet: AEGH 351) Codd. coli, o.: orig. Hisp. Coli. tr. P. ;
unius: Ito 352) sunt: deest: Coli. tr. P. 353) communicati: CDF ; moniti: Jvo; commorati: Coli. tr. P. 354) Codd. coli. o. 355) c. 2. C. XXIV. qu. 2.
356; frater: EGH 357 ) Codd. coli. o. 358) ABCF 350) Codd. coli. o. 360) ib. — infra c. 102. J| can. 27. 361) Caput Pseudotsid., c. 7. ap. ffinschius p. 145. —
Jaffe no. LXXI. — burch. XI, 1. (can.: quod autem sedes; coutin.); Ans. VI, 145. (150. can.: idem carrissimi; conlin.); ib. XII, 25.; ho Decr. XIV, 74. («f
ap. burch.: conlin.); Polyc. VI, 1, 2. (can.: carissimi ne omnes) 362) eicerunt: Ans. XII. 363) iniusta (lig.: deest): ib. 364) add.: aliquem: orig. Ans. VI.
Polyc. ; aliq.: dust: Codd. orig. jj cau. 28. 365) contrahant . . . communicant: EGH 366) cf. supra c. 18. 367) aut: deest: AG 368) coniunctus: A Ed. bas. ||
can. 29. 369) hab. ao. 390. ap. Bruns I, 120. ; Burch. XI, 43. (can. : Augustinus ep. ; contin.) ; ho Decr. XIV, 28. 107. (ut au. Burch.; conlin.); ho Pan. V. 98. ;
Co'0. tr. P.u. 16. 4. (can.: Geneclius ep. dixit) ; Polyc. VII, 1, 15. (ut ap. Burch.) 370) add. : sua: Polyc. 371) expulsi : lvo Decr. 28. 372) et sivo: Burch. Polyc.
373/ vel: EGH Burch. ho Decr. 28. 107. Polyc. ; vel arcbiepiscopo: F; autpresb.: deest: Hisp. 374) vel cler. : deest: Burch. lvo Dea. 107. Pan. Polyc.
375y in comw.: d'(tt: A; in: deest: Hisp. 376) communionem: orig. Burch, ho Decr, 107. 377) et: ho Pan. 378) ipsi: A lvo Pan.
653
654
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 30-38.
pari cum eis»79 crimine teneatur»99 obnoxius, refugien-
tes381»* sui episcopi regulare iudicium.
C. XXX. Qui sententiam episcopi putat esse 382 iniustam
recurrat ad sinodum.
Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 66.] 383
Clericus, qui episcopi districtionem circa se putat iniu-
stam, recurrat ad sinodum.
C. XXXI. Vincula ecclesiastica non sunt contempnenda.
Item Iohannes Crisostomus, super epist. ad Ebreos3SA*.
Nemo contempnat uincula ecclesiastica. Non enim
homo est qui ligat, sed Christus, qui386h hanc potestatem
dedit, et dominos fecit homines 380 tanti honoris.
C. XXXII. Sathanae traditur qui ab ecclesia excommunicatur.
Item Augustinus de uerbis apostoli, serm. LXXIX. 387 ® *
Omnis388 Christianus, dilectissimi389, qui a sacerdotibus
excommunicatur, sathanae traditur399: quomodo? scilicet,
quia extra ecclesiam est diabolus, sicut in ecclesia Christus,
ac per hoc quasi diabolo traditur391 qui ab ecclesiastica392
communione remouetur. Unde illos, quos tunc Apostolus
sathanae esse traditos predicat, excommunicatos a se esse
demonstrat.
[C. XXXIII.]393»
Idem super Iohannem83ib.
Nichil395 sic debet formidare Christianus quam separari
a corpore Christi. Si enim separatur a corpore Christi, non
est membrum eius. Si non est membrum eius, non uege-
tatur spiritu eius. „ Quisquis autem, “ inquit Apostolus396,
„ spiritum Christi non habet, hic non est eius.“
Gratian.397 Item Ieronimus388* : „ Quorum dimiseri-
lis 399 c peccata etc." id est quibus ecclesiam interdixeritis, nisi
reconciliati per satisfactionem fuerint, ipsis e(400d ianua celestis
regni clausa erit.
C. XXXIV. Vicini episcopi audiant eos, qui de iudiciis
episcoporum suorum queruntur 4ul.
Item ex Concilio Mileuitano, [c. 22.]402*
Presbiteri403, diaconi, uel ceteri inferiores clerici, si494
in causis406, quas habuerint, de iudiciis episcoporum suo-
rum conquesti406» fuerint, uicini eos episcopi audiant, et
inter eos quicquid est diffiniant4076, adhibiti ab eis ex con-
sensu suorum episcoporum. Quod si et 408 ab eis prouocan-
dum putauerint, non prouocent nisi ad Afifricana concilia,
uel aa primates409 suarum prouinciarum. Ad transmarina
autem qui putauerint 410 c appellandum, a nullo intra Affricam
in411 communione suscipiantur.
C. XXXV. Iniusta episcoporum dampnatio irrita
esse censetur.
Item ex Concilio Cartaginensi IV. [c. 28.]412
Irritam esse iniustam episcoporum dampnationem cen-
semus413», et414 idcirco a sinodo retractandam.
C. XXXVI. Qui suae causae adesse ei innocentiam suam
asserere uoluerit, intra annum hoc faciat excommunicationis.
Item ex Cimcilio813 Cartaginensi V. [c. 12.]410
Rursus417 constitutum est, ut quociens clericis418 con-
uictis uel419* confessis in aliquo crimine, uel420 propter
eorum, quorum uerecundiae421 parcitur, uel propter eccle-
siae obprobrium, aut insultationem422 hereticorum atque
gentilium, si forte causae suae adesse uoluerint et innocen-
tiam suam asserere, intra annum423 excommunicationis
hoc424 faciant. Si uero intra426 annum426 causam suam pur-
gare contempserint, nulla eorum uox427» penitus audiatur.
C. XXXVII. Audientiam sibi negat qui excommunicationis
suae causam agere*-8 intra annum dissimulat1201'.
Item G elasius*80.
Quicumque431 intra anni spatium ciuiliter432 siuc publice
causam suam coram suis excommunicatoribus non perege-
rint, ipsi sibi aditum audientiae433 clausisse434 uideantur13-’.
Quod si obstinato animo sine communione detuncti fuerint,
nos, illorum4366 causam iuxtaB. Leonis predccessoris nostri
sententiam diuino iudicio reseruantes, quibus uiuis non com-
municauimus437 nec438 mortuis communicare debemus439.
[PALE A440. C. XXXVIII.
Qui uero excommunicato scienter441 communicauerit,
et amodo saltem in domo simul orauerit, atque latebras442
quo443 minus ad satisfactionem perducatur prebuerit, donec
ab excommunicatore444 penitentiam accipiat446, corporis et
sanguinis Domini communione priuatum se esse cogno-
scat.] 446
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 29. a) refugiens — c. 31. a) homil. IV. ad c. 2. epist. b) qui nobis — c. 32. a) serm.
LXVIII.* — c. 33. a) C. XXXIII. De eodem b) tractatu XXVII. ad cap. 6. Ioanms c) remiseritis — c. 34. a) questi
b) finiant c) putauerit — c. 35. a) cens.: deest — c. 36. a) uox postea — c. 37. a) differt b) eorum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIX. * Refugiens: In concilio, cum multis impressis et manu* C. XXXIII. * Hieronymus: Haec non sunt iuventa apud B. Ilicro-
scriptis codicibus collato, legitur: refugientes ; apud Burchardum voro et nymum, sed in epist. 2. Eutychiaui, quem citat Ivo.
Ivonem: refugientibus, quod convenit cum canone graeco, qui est nonus; C. XXXIV. * Huic capiti in vulgatis codicibus praepositum erat no-
omnia vero haec vorba: refugientes sui episcopi regulare iudicium, in recen- men Paleae; sed in omuibus vetustis Gratinui exemplaribus habetur. Cita-
tioribus conciliorum editionibus uon sunt hoc loco, sed post vers. suscepti, tur autem supra 2. q. G. c. Placuit.
A Soriensi autem codico regis catholici omnino absunt. C. XXXVI. * Vel: In omnibus locis iudieatis legitur: Sed ma-
C. XXXII. * Sic etiam citat Ivo p. 14. c. 50. ; sed p. 2. c. 94. coniuncte nuscripta Gratiani exemplaria concordant cum vulgatis. Jn aliquibus
cum multis aliis verbis videtur citare ex libris de unico baptismo. tamen est: convicti clerici*1* rcl confessi. Apud Ivonem vero legitur: ut uli -
quoties clerici convicti ct confessi, ct vocem aliquoties habet etiam Burchardus.
Causa XI. Quest. HI. can. 29. 379) eisdem: Ico Decr. 28.; Ivo Pan. (pari cum crim.: deest ) 380) teneantur obnoxii: A Ed. Das. Ico Dccr. 28.
(finis canonis) ; Ivo Pan. 381) ABEFGH orig. Coit. tr. P.; refugiendo: Ico Pan.; refugientibus: Burch. Ico Decr. 107. Polyc.; ref. . . . iud.: deest: Hisp. f|
can. 30. 382) esse: deest: ADEQH 383 ) Statuti, eccl. antiquae c. 68. ap. Bntns I, 147.; Coli. tr. P. II, 18, G5. || can. 31. 334) Codd. coli. o. — homil . IV. «a c.2.
ep. ad Hebr. no. 6. Ed. Mignt — Ivo Decr. XIV, 48.; Pan. V, 88. ; Coli. tr. P. III, 27, (28,) 18. 385) Codd. et Edd. coli. o. ho Dccr. Pan. Coli. tr. P. 386) add. :
esse: EOH Ed. Bas. ; potestatem et efficiens ut hominoa in sua potestate habeant tautum honorem: orig. || can. 32. 387) CDEG; LXIX.: A; LXVIII.: B:
LXXX1X. : H; — Caput incertum; — Ivo Decr. II, 94. (can.: sicut autem urgeri); ib. XIV, 50. ; Coli. tr. P. III, 27, (28,) 19. ; Caes. XIV, 44. 388) oinnes
Christiani: AEG 389) dii.: deest: Coli. tr. P. 390) excommunicantur . . . tradi dicuutur: A; tradi dicitur: Ivo II. XIV. Coli. tr. P. 391) tradi dicitur: BEGJI
Ed. Bas. Ivo II. XIV. Coli. tr. P. 392) ecclesiae: EFG Ed. Bas. || can. 33. 393) BCF 394) Codd. coli. o. — truct. 27. ad cap. G. Ioann . no. 6. Ed. Maur.
395) add. : enim: orig. 396) Jtom. c. 8. v. 9. 397) in BCDF signum deest, quo Gratiani dicta distingui solent. 398) cf. Ivo Decr. XIV, 53. 399) Codd. coli. o.
400) ib. || can. 34. 401) conqueruntur: BEGH 402) est can. conc. CurUiag. hab. ao. 418. (c/. Alaassen Ucsch. I, 173.): — cf. cone. Afric. ap. Dionys. c. 125. —
Coli. tr. P. II, 22, 10. (can..* item plac. nt presb.) — supra c. 35. C. VII. au. 6. 403) Prosb. vel diae.: EGH 404) de: EQH 405) causas: Coli. tr. P. 406) Codd.
et Edd. coli. o. pr. AC 407) Codd. coli. o. pr. RI) 403) et: deest: EGH Edd. coli, o., ita ut H. immerito a Corr. insertum esse censucrit 409) primatus: Jiisp.
410) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. Coll.tr. P. 411) ad communionem: llisp. || can. 35. 412) c.51. Statuit, cccl. antiq. ap. Bruns I, 144.; — cf. ad c. 9. Dist. X VHI.— •
4»*- ded. H, 139. (146. Concil. hab. Valent.); Coli. tr. P. II, 18, 2G. 413) A BCDF Edd. coli. o. 414) et: deest: Hisp. Coli. tr. P. || can. 36. 415) eodem Cone. :
EH; ex eod. Carth.: F 416) Cart. IV.: CDF; — hab. ao. 401. ; Ans. ded. V, 115. ; Burch. U, 187. (ex C. Afric.) ; Ico Decr. VI, 232. ; Coli. tr. P. It, 19, 12. ;
i 10» (U.) 14.; Polyc. VII, 1, 28.; Coli, tredec. P. IX, 179. 417) rur». : deest: Polyc . 418) clerici convicti uel (et: Ans. ded. Iro) confessi fuerint (sunt :
EGH Ed. Bas. Ans. ded. Ivo): ABEGH Ed. Bas. Ans. ded. Ivo 419) et: Hisp. Collatt. citt. o. 420) vel . . . parcitur: deest: Polyc. 421) verecundiam (quor. :
i rr **,SP- exultationem : CD Ivo 423) add.: unum: leo Coli. tr. P. III. 424) haec: Aws. ded. 425) infra: Polyc. 426) add.: excommunicationis:
AEGH 427) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. II. 428) agere . . . annum: deest: AB 429) Codd. coll.o. 430) add. : Papa: EQH — Caput incerti temporis
(492-496.) ap. Thiel. p. 502. — Jaffeno. 460. — Burch. XII, 47.; Ans. XII, 24. (29. contin.); Ivo Decr. XIV, 111.} Ivo Pun. V, 136.; Coli. tr. P. I, 46, 21. ; Polyc.
VII, 1, 5. Caes. XIV, 21. 431) add.: igitur: Burch. Ico Decr. Pan. 432) civ. sive: deest: orig. Ans.; ( sed exstat in Codd. origin.); — civ. . . . pubi.: deest :
Polyc. 433) aditus audiendi: EGH 434) claudere: orig. Ans.; clausisse: Codd. orig. 435) videntur: A orig. Ans. Polyc.; videantur: Codd. orig. 436) Codd.
coll.o. pr. E; — orig. Ans.; Ivo Decr. Polyc. ; illius: Burch. Ivo Pan. 437) communicamus: CF 438) non: Ivo Decr. Pan.; deest: orig.; noc: Codd. otig.
439) possumus: Ann. Ivo Decr. Pan. — cf. c. 1. C. XXIV. gu. 2. || can. 38. 440) Haec Palea deest: Codd. coli. o. Ed. Bas. ; — *« Fmann poster, saec. in mnrg.
scripta est. — Iam Hugucc. paleam esse notant (Schulte p. 15.); — ib. continenter. — Burch. XI, 48. (can..* hi sane qui ante); Ans. XII, 29. §. 1.; Ivo Decr. XIV,
112. (can.; Illi sano qui ante); Polyc. I. c.; Coli, tredec. P. X, 156.; Caes. XIV, 21. §. 1. 441) sciontos: orig. Burch. 442) add.: defensionis: orig. Burch. Ans.
Ivo Polyc. 443) no quo: ib. 444) add.: episcopo: F Edd. coli, o.; excommunicatione: Polyc. 445) suscipiat: Burch. Iro Decr. 446) add. : et (add.:
delectum: Burch.) secundum canones poeniteat; orig. Burch. Ans. Ivo Decr. Polyc.
I
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 39-47.
666
<555
C. XXXIX. Tantius recipiatur ad ueniam qui sacerdote
iubente dc ecclesia contempnit exire.
Item ex Concilio Ylerdensi, [c. io.]117
Qui iuhente sacerdote pro quacumque418» culpa ab eccle-
sia exire contempserit418, pro noxa contumeliae100'’ tardius
recipiatur ad ueniam.
Gratian. Sed queritur, si ante dampnati absolutionem
episcopum mori contigerit, utrum dampnatus postea ualeat
absoluif
Dc bis ita statutum est in Concilio Epaunensi,
[cap. 28.]151:
C. XL. A successore soluatur 452 qui post mortem episcopi
remanet ligatus.
Si episcopus ante dampnati absolutionem obitu rapia-
tur108, correctum101 aut pemtentem successori105 licebit ab-
solucre.
Gratian. Premissis auctoritatibus, quibus iniustae senten-
tiae usque ad examinationem vtriusque partis parere iubemur, ita
respondetur: Gregarius non dicit sententiam iniuste latam esse
servandam W, sed timendam. Sic 157 » et Urbanus. Timenda ergo
est, id est non ex superbia contempnenda. Reliquae ucro aucto-
ritates de excommunicatis locuntur, qui uel vocati ad sinodum
venire contempserunt, uel calliditatibus adversantium occurrere
nescientes iniustam sententiam a indice reportauerunt, uel qui,
neglectu suae vitae sinistram de se opinionem nasci permittentes,
sententiam in se exceperunt. Hos siquidem solos excommunica-
tionis sententia ferire licet.
Unde in Meldensi Concilio, [c. 56.]158:
C. XLI. Quibus exigentibus culpis aliquis sit communione
privandus.
Nemo158 episcoporum quemlibet400 sine certa et mani-
festa peccati causa communione priuet ecclesiastica. Sub
anathemate161* autem sine conscientia archiepiscopi, aut102
eoepiscoporum nullum presumat ponere403, nisi unde cano-
nica docet101 auctoritas, quia anathema eterna105» est mortis
dampnatio, et non nisi pro mortali debet inponi crimine, et
illis160 b qui107 aliter non poterint108 c corrigi.
C. XLII. Pro paritis 108 a et levibus causis nullus communione
priuetur.
Item ex Concilio Aruernensi 170 *
Nullus sacerdotum quemquam rectae fidei hominem pro
paruis et leuibus causis a communione suspendat, preter eas
culpas, pro quibus antiqui patres arceri ab ecclesia iusserunt
conmittentes.
C. XL1II. Pro Itis tribus criminibus quilibet communione
priuetur.
Item ex Concilio Triburiensi *71.
Certum178 est, pro his tribus criminibus aliquem excom-
municari173 debere, cum ad sinodum canonice uocatus171
uenire contempnit175, aut si470 postquam illuc177 uencrit,
sacerdotalibus respuit obedire preceptis aut si178 ante finitam
suae causae examinationem a sinodo abire478 presumit180.
IV. Pars. Gratian. De his, inquam**1, et huiusmodi pre-
missae auctoritates locuntur, non de iniuste suspensis. Quod
autem iniustae sententiae parendum non sit, mullis auctoritatUms
probatur. Quarum prima est illa Ieronimi super Matheum
[libro III.]132*.
C. XLIV Sententia pastoris reum uel innocentem non
constituit uel facit.
Quomodo183 sacerdos mundum181 leprosum non facit,
sic185 episcopus uel180 presbiter non alligat187 eos, qui in-
sontes sunt188, nec189, soluit noxios, sed pro offitio suo cum
peccatorum uarietates audierit, scit qui ligandus sit, qui180
soluendus.
[PALE A481.
C. XLV. De eodem.
Item Augustinus super Mattheum182.
Ridiculum est, ut eum mundum183 esse dicamus, qui
uinculis peccatorum suorum ligatus est, propter hoc solum,
quod episcopus181 dicitur habere huiusmodi potestatem, ut
soluti ab eo soluti sint in celo, et ligati in terris ligati sint
in celo. Sit ergo inreprehensibilis qui alterum ligat aut
soluit.]185
C. XLVI. Non est petenda solutio*96 », cum iniqua fertur497
sententia.
Item Gelasius Papa Episcopis orientalibus de
dampnalione Dioscori496*.
Cui est illata sententia deponat errorem, et uacua est;
si 188 » iniusta est, tanto curare eam non debet, quanto
apud500 Deum et eius ecclesiam neminem potest grauare
iniqua sententia. Ita ergo ea se non absolui desideret, qua
se nullatenus perspicit501 obligatum.
C. XLVII. Deus non nocet, nec noceri669* patitur aliquem
iniuste.
Item Augustinus de summo bono603.
Secundum catholicam fidem 501 b, nec Dei naturae quis-
quam nocere potest, nec natura Dei nocere iniuste cuiquam
potest50511 nec500d noceri507® iniuste608 patitur quemquam.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 39. a) qualicunque b) contumaciae — c. 40. a) sicut — c. 41. a) aeternae b) illi
c) potuerit — c. 42. a) paucis — c. 46. a) sed si — c. 47. a) nocere b) fidem et sanam doctrinam et intelligentibus
perspicuam veritatem c) potest: deest d) vel e) nocere
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLI. * Sub anathemate: In concilio Meldensi, et adiectis
Capitularibus Caroli filii Ludo vici [ap. Abbon. et Rcgin.l legitur: Anathema
autem sine consensit archiepiscopi aut eoepiscoporum, praefata etiam evangelica
admonitione, nulH imponat [nullum ponat. : Rg.]. Ceteri autem collectores
parum a Gratiano discrepant.
C. XLIf. * In concilio Arverncnsi, quod exstat, non habetur, sed in
Aurelianensi V., c. 2., et in Vorraaciensi, c. 13.
C. XLIV. * Varie hic locus legitur apud collectores. Apud B. Hiero-
nymum sic habet: Legimus in Lecitico de leprosis, ubi tabentur ut ostendant
sc sacerdotibus, et si lepram habuerint, tunc a sacerdote immundi Jiant, non quo
sacerdotes leprosos faciunt et immundos, sed quo habeant notitiam leprosi et
non leprosi, et possint discernere qui mundus, quive immundus sit. Quomodo
ergo ioi leprosum sacerdos mundum vel immundum facit, sic et hic alligat vel
soh it episcopus <t presbyter non eos, qui insontes sunt vel noxii, sed pro officio
suo, quum peccatorum audierit varietates, scit qui ligandus sit, quive solvendus.
U. XLVI. * Damnatione Dioacori: Sic etiam in manuscriptis.
Apud Ivonem est: de communione Achalii vitanda. Et Dioscorus quidem in
Chalccdonensi synodo et a sancto Leone I. damnatus est, Achatius autem
a Felice III. et Gelasio ipso.
C a u s a XI. Q u e s t. UL c a n. 30. 447) hab. ao. 546. ap. Bruns n, 23. — Coli. tr. P. II, 34, 8. Coli, tredec. P. X, 230. 448) Codd. coli. o. Ed. Bas. ffisp.
Coli. ir. P. 449) conternserint . . recipiantur: oriq. Hisp.; contemserit . . . recipiat.: orig. ap. Mansi 450) Codd. et Edd. coli. o. Corr. Codd. orig. )| can. 40.
451) hab. ao. 517. — in Hisp. est. c. 20. — Burch. XI, 50.;' Ito Beer. XIV, 114.; Ico Pati. V, 121.; Coli. tr. P. III, 27, (28,) 22.; Coli, tredec. P. X, 225. 452) sol-
vantur . . . remanent ligati: EOH 453) rapitur: Ico Pan. 454) correptum: Burch. Ivo Beer. Pan. 455) successorem: Burch. Coli. tr. P. 456) observand.:
EGH 457) Codd. coli. O. || can. 41. 458) add.: legitur: BC ; — hab. ao. 845. ap. Mansi XIV, 832. — Beg. II, 310.; Burch. XI, 10.; Ivo Beer. XIV, 80.; Ivo Pan.
V. 93.: Abbo Floriae, c. 36. (ex C. Coloniensi c. 56.) 459) ut nemo: orig. Abbo Reg. Burch. Ivo Beer. Pan. 460) quamlibet: orig. 461) anathema: BCF Burch.
pijlJ-. 474; iussus : Burch. Ito Beer. Pan. Polf/c. 475) contempserit: EOH Ed. Bas. Ivo Pan. 476) si: deest: Ico Beer. Pan.; et ut: Polyc. 477) illic: AH
47*» jjj: dent: Burch. Jio Beer. Pan. 479) add.: profugus: Burch. Ivo Decr. Pan. 480) presumserit: EOH 481) inq.: deest: EOH || can. 44. 482) lib. 3. ad
16. < 19. no. 125. Ed. Migne: — Ans. VII, 130.; ho Dccr. XIV, 7. (can.: tibi dabo claves); Ivo Pan. V, 86. 4.s3) add.: ergo ibi: Ivo Decr. ; ergo: Ivo Pan.
484; add : vel immundum: lio Decr. 485) add.: et hic: »6. 486) et: ib. 487) allig.: deest: Ivo Pan. 488) add.: vel noxii (ncc . . . nox.: deest) : Ivo Decr.
48jj non : EOH 490» quis : ho Pan. |l can. 45. 491) Haec Palea deest: Codd. coli. 0.; in Fmauu poster, saeculi in nutrg. scripta est. — 492) Caput incertum. —
493« riiund. : deest : F Edd. coli. o. pr. Par. Lugdd. 494) ep.: deest: F; episcopum: Ed. Bas. 495) absolvit: F Ed. Bas. Turrecrem. || can. 46. 490) Codd.
coii. o. 497; profertur: AF/JH 498) Imo Felix III. in iracL contra Aeacii sectatores. — Ivo Bccr. IV, %.\ Coll. tr. P. III, 27, (28,) 5. ; Caes. XIV, 37. 499) Codd.
eoU. o. Ed. lias ho Coli tr. P. 500) add.: et: Coli. tr. P. 501) prospicit: EFH || c an. 47. 502) BCBFQH: nec nocet, nec noc. : ABCB 503) ex lib. 3. c. 39. de
i a tura boni - ho Decr XIV, 9.; Coli. tr. P. III, 27, (28.) 6.; Caes. XIV, 38. 501) Codd. et Edd. coli, o.; fidom sanamquo doctrinam: Ivo Coli. tr. P. 505) Codd,
eo’! o. />r. A fnec . . . potest: deest) 506) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 507) Codd. coli. o. Ed. Bas. Coli. tr. P. 508) impuno: orig .
657
658
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 48 — ss-
„Qui enim nocet (ut509 7 ait Apostolus) recipiet hoc 510 e quod
nocuit."
C. XLVIII. Intusia uincula disrumpit iustitia.
Idem [sermone 16.] de uerbis Domini Mi.
Cepisti habere fratrem tuum tamquam publicanum : ligas
illum519 in terra, sed ut iuste alliges uide. Nam iniusta uin-
cula disrumpit iustitiaB1Sa*. Quem solueris, inquit5141», in
terra, solutus erit515 in516c celo.
C. XLIX. Temeritas iudicandi non ei, qui iudicatur,
sed iudici nocet.
Idem de sermone Domini in monte, [1. II. c. 29.]517
Temerarium iudicium plerumque nichil nocet ei, de quo
temere iudicatur. Ei autem, qui temere iudicat, ipsa teme-
ritas necesse est ut noceat.
C. L. Non obest homini iniusta sententia.
Idem ad Clerum Yponiensem [epist. CXXXVII.]518
Quid519 obest homini, quod ex illa tabula uult eum de-
lere52Ua humana ignorantia, si de libro uiuentium5215 non
eum522 deleat5-30 iniqua conscientia?
[C. LI.]521a
Idem ad 525 b Secundinum Manicheum, [c. 1.]
Senti de Augustino quicquid libet: sola me in oculis Dei
conscientia non accuset.
C. LII. Quos conscientia iustificat, aliorum maledicta
non timeant.
Item Gregorius Constantino, Episcopo Mediolanensi,
[lib. VI. epist. 14.] 529
In cunctis, que in hac uita aduersa proueniunt527, sola
est, sicut nostis, omnipotentis Dei districtio pensanda, atque
ad cor proprium semper recurrendum, ut nullius 528 a ibi
lingua inplicet, ubi conscientia non accusat529. Quem enim
conscientia defendit liber est inter5305 accusationes531, et
liber5320 sine accusatione esse non potest, si sola, que in-
terius addicit533, conscientia accuset534. De uestra igitur
sanctitate absit a Christianorum iudicio ea, que maledico-
rum hominum rumoribus conficta credimus, in qualicumque
modulo suspicionis adduci, quia et sacri eloquii testimo-
nium53511 tenemus, ut mala* maiora cum forsitan dicuntur,
nisi probata credi non debeant, sed citius probata ulcisci.
§. 1. 5:160 Hec537 igitur dixi, ut nimiae leuitatis esse ostende-
rem, si quis538 mala grauia credere studeat, que probari non
possunt. Unde sanctitas uestra debet mentem suam a539
maledicorum hominum rumoribus atque obtrectatione540
disiungere, et sola quae internae5117 uitae sunt atque ad
utilitatem subditorum proficiunt cogitare.
C. LIII. Frustra aspernatur 5422 ab homine quem
Deus iustificat^.
Item Augustinus in Psal. XXXVI. [concione 3. ad uers.
Nec dampnabit eum]544:
Et si dampnaris545 ad tempus* ab homine, et si dixeris5465
sententiam proconsulis547 0 in Ciprianum, aliud5138 est sella
terrena, aliud est549c tribunal celeste5507. Ab inferiori ac-
cipit551 e sententiam, a superiori coronam.
[C. LIV.]
Idem in Psal. XXXVII. [ad uers. Quoniam in te speraui.]552
Custodi intus553 innocentiam tuam, ubi nemo obprimit
causam tuam. Preualebit554 in te falsum testimonium, sed
apud homines. Numquid apud Deum ualebit, ubi causa tua
dicenda est? Quando Deus erit iudex, alius testis quam
conscientia tua non erit. Inter iudicem iustum et conscien-
tiam tuam noli timere nisi causam tuam.
C. LV. Non hominum linguas, sed conscientias curare
debemus.
Item Gregorius Papa [Palladio Presbitero,
lib. VIII. epist. 45.] 555
Inter uerba laudantium siue uituperantium ad nientem
semper recurrendum est, et si in ea non inuenitur bonum,
quod de nobis dicitur, magnam556 tristitiam generare debet;
et rursum si in ea non inuenitur malum, quod de nobis ho-
mines locuntur, in magnam debemus letitiam prosilire. Quid
enim*, si non557a omnes5585 laudant559 0 et56Ud conscientia
liberos nos5016 demonstret502? Habemus Paulum dicen-
tem563: ,, Gloria nostra hec est, testimonium conscientiae
nostrae." Iob564 quoque dicit: „Ecce in celo testis meus."
Si ergo nobis est testis in celo, testis in corde, dimittamus565
stultos foris loqui quod uolunt. §. 1. Quid enim5667 aliud507
detrahentes faciunt, nisi568 in puluerem sufflant, et 569 s in
oculos suos terram excitant, ut unde plus510 detractionis
perflant, inde magis ueritatis nichil uideant? Vocandi tamen
sunt etiam ipsi et571 tranquille admonendi, eisque satisfieri
modis omnibus debet, scientes quod5721' de ludeis573 ueritas
dicit574: ,,Ne forte scandalizemus eos." Si autem satisfieri
sibi ex ueritate noluerint, habes consolationem, quam in
euangelio575' aspidas5765. Cum577 enim Domino dictum
fuisset: „Scis578, quia audito hoc uerbo scandalizati sunt
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 47. f) ut: deest g) illud — c. 48. a) iustitia. Quum autem* correxeris et concorda-
veris cum fratre tuo, solvisti illum in terra; quum b) inquit: deest c) erit et in — c. 50. a) non vult eum recitari
b) vivorum c) delet — c. 51. a) C. LI. De eodem b) in libro contra — c. 52. a) nullius nos b) et inter c) liber vel
d) ex ... testimonio e) Et infra: §. 1. Haec f) aeternae — c. 53. a) damnatur b) dixit c) proconsul d) alia e) est:
deest f) coelorum g) accepit — c. 55. a) non: deest b) homines c) laudent d) et conscientia nos accuset? aut quae
debet esse tristitia si omnes accusent et sola conscientia e) esse demonstr. f) enim: deest g) atque h) quid i) sancto
evangelio k) conspicias
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLVIII. * Quum autem: Emendatus et locupletatus est hic
locus ex originali, Ivone et Panormia.
C. LII. * Maiora mala: Sic emendatum est ex originali et Nicolao,
[Ep. II. ad Michael. Iinp.) et saepe in hac epistola repetitur: mala gravia.
Antea legebatur: mala maiorum.
C. LUI. * Et si ad tempus: Apud B. Augustinum, de divino iu-
dicio agentem, aic legitur: Quando ergo ventum fuerit ad illud iudicium, non
eum damnabit, et si ad tempus videtur damnari ab homine, et st dixit sen-
tentiam, etc.
C. LV. * Quid enim: Addita sunt nonnulla ex epistola B. Grcgorli,
et partim etiam Sixti III., in qua idem fere repetitur.
Causa XI. Quest. III. can. 47. 509) Codd. et Edd. coli. o. — cf. Coloss. c. 3. v. 25. 510) Codd. et Edd. coit. 0. pr. A (id); hic: Ivo Coli. tr. P. ||
can. 48. 511) Sermo 82. Ed. Maur. no. 7. Ivo Decr. XIV, 5. (can.: scriptura sacra); Ivo Pan. V, 83.; Coli. tr. P. IIT, 27, (28,) 2. ; Cacs. XIV, 35. 512) oam: Ito
Pan. 513) Codd. et Edd. coli. o. 514) Codd. et Edd. coli. o. — in Coli. tr. P. haec et sqq. desunt; quem . . . terra: deest: Ivo Pan. 515) est: A; soluta erunt: CG
6lG) Codd. et Edd. coli. o. )] can. 49. 517) lib. II. no. 62. Ed. Maur. (in antiqua ed. c. 18., ita ut erraverint Coir.) — Ivo Decr. XIV, 10.; Coli. tr. P. IU, 27,(28, )7. ;
Caes. V , 15. || can. 60. 518) Ep. 78. no. 4. Ed. Maur. scr. ao. 404. — Ivo Decr. IV, 11. (can..* nunc si vobis placet); Poli/c. VII, J, 14. (can.; in episcopor.
concilio) 519) non: C; add.: enim: Ivo 520) Codd. et Edd. coli. o. 521) ABCDF Ivo Decr.: vitae: G; vitae vel viventium: EM 522) eum: deest: AII 523) Codd.
et Edd. coli. o. Ivo Decr. j| can. 51. 524) ABCDF 525) Codd. coli. o. — c. 1. Ed. Maur. — Ivo Decr. XIV, 12.; Coit. tr. P. III, 27, (28,) S.; Caes. V, 16. || cau. 52.
526) Ep. 14. scr. ao. 597. lib. VII. Ed. Maur. — Coti. tr. P. 1,55, 108. 527) pervenerint: CF; pervenerunt: EGM 528) Codd. ct Edd. coli. o. Coli. tr. P.; nullus: A;
529) accuset: CD Edd. Arg. Nor. Yen. I. 530) Codd. et Edd. coli. o. 531) accusationem: orig. 532) Codd. et Edd. coli, o.; ct liber est inter accusationes ot
liber sine accusatione: Coli. tr. P. 533) adiclt: BF Edd. Yen. I. II. Nor.; adiacet: AEGH; audit: Corr. 534) accusat: orig. 535) Codd. et Edd. coli. o. orig.
rjj *r , ‘ Codd. coli. o. 637) hoc: Edd. coli. o. pr. Bas. 538) qui . . . studeant: EM Ed. Bas. 539) a: deest: Coli. tr. P. 540) obtrectationibus: DEOII
Edd. coli. o. 541) Codd. coli. o. pr. A; — Coli. tr. P. )] can. 53. 5-12) ABDF; spernitur: C; spernatur: EM 543) sanctificat: E; sanctlf. vel iustif.; M
o44) Psalm. XXXVII.: Codd. coli. o. pr. C (XXXVIII.); — concio 3. no. 13. Ed. Maur. — lio Decr. XIV, 13.; Coli. tr. P. III, 27, (26,) 10.; Caes. V, 16. 535) vi-
deatur damnari: orig. 546) ABCDEGM Ivo Coli. tr. P. ; addidixerit: Ed. Arg. ; dixerit: F Edd. rell. 547) Codd. coli. o. Edd . lias. Yen. I. II. Nor. Ivo Coli. tr. P.
548) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Ivo Coli. tr. P. 549) Codd. coli. o. 550) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 551) DEFGM Ivo Coli. tr. P. ; suscipit: C\\
can. 54. 552) canon in ABCDEF coniunctus est cum antecedente; in Psalm. XXVIII.: Codd. coli. o. — in Ed. Maur. no. 21. — Ivo Dccr. XIV, 14. (cau. contin.):
ColL tr. P . III, 27, (28,) 11.; Caes. V, 16. 65. 553) intus: deest: EGM 554) praevaluit: orig. Ivo || can. 55. 555) Ep. 2. scr. ao. 600. lib. XI. EU. Maur. —
Jaffeno. 4351. — 556) magna tristitia generari: orig. 557) Codd. et Edd. coli. o. 558) ib. pr. Ed. Arg. — Corr. 559) Codd. coli. o. 560) Codd. H Edd. coli. o. ;
ot : 'deest: Edd. coli. o. 561) ABCD orig. 562) demonstrat: EFQH 563) II. Cor. c. 1. v. 12. 564) Iob. c. 16. i'.20. 565) dimitte: orig. 566) Codd. et Etld. coli. o.
667) alium: GM 568) add.: quod: EGH Edd. coli. o. — Bohm. 569) Codd. coli. o. 570) pulverem (add. : in : M): EGM Ed. Bas. 571) ct: deest: EGM
572) Codd. coU. o. pr. A 573) eis: orig. 574) Matth. c. 17. v. 26. 575) Codd. et Edd. coli. o. 576) ABCDF Edd. coli. o. pr. Bas. ; accipias : EGH Ed. Bas.
677) quia cum; orig. 578) Matth. c. 15. t». 12.
Corpus iur. can. Ed. Friedberg,
42
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 56-64.
Ga9
<360
Iudeif"5791 Respondit680: „Sinitc illos, ceci suntr,81m duces
oecorum." Paulus quoque apostolus animonet, dicens682:
,,Si fieri potest, quoa ex uobis est, cum omnibus hominibus
pacem habentes." Dicturus683", „ cum 684 omnibus pacem
habeamus," 6860 hoc688!' difficile esse perspiciens 687 ", pre-
inisit: „si fieri potest." Et6888 subiunxit5898 : ,,quod neri
potest," 6!Wt cum dicit691'1, „quod ex uobis cst:“ quia si
nos 692 in mente karitatem erga odientes seruare cupimus,
etsi illi nobiscum pacem non habent693, nos tamen cum illis
sine dubio habemus694.
Gratian. Hoc inter eos absentandum est596, qui parati sunt
suspicari quod non uident, parati semper reprehendere , numquam
imitari. Apud alios autem conscientia est necessaria nobis,
fama illis.
I nde Augustinus [lib. de bono uiduit. c. 22.]690:
C. LYI. Conscientia nobis, famati* proximis necessaria est.
Non698 sunt audiendi, siue uiri sancti siue feminae,
qui6998 quando reprehenduntur in aliqua negligentia, per
quam fit ut in malam ueniant suspicionem, unde suam uitam
longe abesse sciunt, dicunt coram Deo sufficere sibi con-
scientiam, existimationem 900 hominum non solum inpuden-
ter, uerum etiam crudeliter contempnentes, cum occidant001
animas aliorum, siue blasphemantium uiam Dei, (quibus
secundum suam suspicionem quasi turpis, que casta est,
displicet002 uita sanctorum), uel603c etiam cum excusatione
imitantium non quod uident, sed quod putant. Proinde
quisquis a criminibus flagiciorum atque facinorum uitam
suam custodit, sibi benefacit; quisquis autem etiam famam,
et004 in aliis0950 est misericors. Nobis enim necessaria uita
nostra est, aliis fama nostra.
C. LVII. Apud Deum maledicitur qui moribus dissonam
profert sententiam.
Flem [eronimus super epist. Pauli ad Philemonem 60°.
Si quis097 dixerit iustuin iniustum, et 008 iniustum iustum,
abhominabilis est uterque apud Deum. Similiter qui san-
ctum, dicit009* non sanctum, et rursus6101' non sanctum
asserit sanctum, abhominabilis apud Deuin est.
C. LVITI. Christum uiolat qui sanctum non sanctum, ttel
non sanctum sanctum esse. 01 1 crediderit.
Idem [ibidem paulo superius.]012
Si quis hominem, qui sanctus non est, sanctum esse cre-
diderit, et Dei eum iunxerit 1)1:1 societati, Christum uiolat,
cuius011* membra sumus. Ei infra: §. 1. Omnes credentes
secundum Apostolum Christi corpus efficimur0151’. Qui in
corpore Christi errat010 et labitur, asserens membrum
eius 017 c sanctum esse, cum non sit, ucl non esse sanctum,
cum sit018, uide quali crimine0190 obnoxius fiat: Ysaias
ait020: „Vae his621' qui dicunt dulce amarum, et amarum
dulce, ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras." Dulce
puto esse sanctimoniam; amarum quod sanctimoniae con-
trarium est.
C. LIX. Eternae dwnpnationis 022 * inueniet 099 penam 021 6
qui bonos malos, et malos bonos dixerit °26.
Item ysaias, [c. 5.] 020
Vae, qui dicitis bonum malum, et malum bonum, ponen-
tes tenebras lucem, et lucem tenebras. §. i.027" Propterca
captiuus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam,
et nobiles eius interierunt fame, et multitudo eius siti exaruit.
Propterea dilatauit infernus animam suam, et aperuit os
suum absque ullo termino, et descenderunt628 fortes eius, et
populus eius, et sublimes gloriosique eius ad eum, et incur-
uabitur homo, et humiliabitur uir, et oculi sublimium depri-
mentur, et exaltabitur Dominus 029 <* in iudicio, et Deus san-
ctus sanctificabitur in iustitia.
C. LX. Ligandi630 uel soluendi631» potestate se priuat qni
hanc iniuste exercet.
Item Gregarius in ornei. XXVI. [in Euang.]6320
Ipse038 ligandi atque soluendi sc potestate priuat qui
hanc pro031 suis uoluntatibus, et non pro035 subditorum680"
moribus exercet.
C. LXI. De eodem.
Idem [ibidem paulo inferius]037
Iudicare038 digne de subditis nequeunt qui in subdito-
rum causis sua ucl odia, uel gratiam secuntur.
C. LX1I. Non est itera presidentis absolutio, nisi sequatur
arbitrium interni, iudicis.
Idem [ibidem paulo inferius]039.
Tunc049 uera est absolutio presidentis, cum interni se-
quitur arbitrium iudicis. Quod bene quatriduani mortui011
resuscitatio042 illa significat, que uidelicet demonstrat, quia
Dominus prius043 mortuum suscitauit011 et uiuificauit, di-
cens1115: „Lazarc, ucni foras," et postmodum is040, qui
uiuus047* fuerat, egressus a discipulis1148 est solutus, sicut
scriptum est.
C. LXI1I. Prinilegio meretur exui qui eodem abutitur.
Idem in Pegis/ roMO.i*,
Privilegium omnino meretur amittere qui permissa sibi
abutitur potestate.
C. LXIV. /n660* quem canonica non fertur sententia, penam
non debet ferre canonicam.
Idem [Gregorius Antonio Subdiacono, lib. II.
Indict. XI. epist. 9.]661b
Non debet is penam sustinere canonicam, in cuius
dampnatione052 non est canonica prolata sententia.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 38. 1) Pharisaei m) sunt et n) Dicturus quippe o) habentes p) quia hoc q) pro-
spexit r) Sed s) tamen adiunxit t) possit u) dixit — c. 56. a) et fama b) fem., quando reprehensa in aliquo negli-
gentia sua c) sive d) alios — c. 57. a) dicit esse b) rursum — c. 58. a) cuius corporis omnes b) efficiuntur c) eius
vel d) crimini e) his: deest — c. 59. a) Aeternum vae maledictionis b)pen.: deest c) Et paulo superius: §. 1. d) Dom.
exercituum — c. 60. a) Lig. solvendique b) in: deest c) subiectorum — c. 62. a) vivens — c. 63. a) in Regesto* —
c. 64. a) Is in b) Item
JTOTATIONE8 CORRECTORUM.
C. LXIII. * In Regesto B. Gregorii, ex quo citatur, non eat inventum.
Habetur autem in epist. 2. Simplicii Pspae, cui etiam Nicolaus I. in epist.
ad Hiacmarum, cuius initium est: Epistolam beatitudinis tuar, et Bure bar-
dus. et Ivo, et aliquot vetusta Gratiani exemplaria tribuunt. Supra etiam
dist. 74. c. Ubi. §. Nam pruilcgntm, citatur ex eodem Simplicio. Simile est,
quod B. Augustinus sermone de tempore 247. scribit: Iudicio enim legum
ture ab obtenta dignitate deiicitvir, qui privilegio sibi concesso abutitur.
Causa XI. Quest. m. c an. fio. 579) Codd. et Edd. coli. o. 680) Matth. c. 15. t\ 14. 581) Codd. coli. o. 582) Rom. c. 12. v. 18. 683) Codd. et
Edd. coli. o. 584) ut cum: orig. 555) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. orig. 586) Codd. et Edd. coli. o. 687) BCDF Edd. coli, o prospiciens: AEQH
5S8) Codd. et Edd. coli. o. pr. C(E t . . . fieri: dcct-t) 589) Codd. (t Edd. coli. o. 590) ib. 591) «6. 592) nos: deest: OH 593) habeant: AC 594) habeamus:
EFGH £d. Has. 595) Habemus qui parati: i.: ubserv. est: deest: BEFGH j| cau. 56. 696) c/. ad c. 2. Dist. XXVII. — cf. c . 10. qu. 1. C. XII. ; Coli. tr. P.
J, 55. 108. 597 ) AJBCF 598) nec: orig. 599) Codd. ct Edd. coli. o. 600) aestimationem: EOH 601) occidunt: Ed. Bas. orig. 602) despicitur: A; despicitur
rei displicet: H 603) Codd. coli. 0. 604) et: deest: EOH 605) Codd. ct Edd. coli. o. || can. 57. 606) ad cera. 4. no. 753. Ed. Mignc — Ivo Decr. V, 84.; Ivo
Pan. XIV, 6.; Coli. tr. P. III, 27, (28,) 3.; Caes . XIV, 37.; — cf. Prov . c. 17. v. 15. sec. LXX. 607) qui dixit inquit: orig. 608) adii. : rursus: Ico Pan.
609; Codd. et Edd. coli. o. 610) Codd. coli. o. pr. A |( can. 58. 611) sanet, esse: deest: H; esse: deest: O 612) no. 753. 613) coniunxerit: EOH Ed. Bas.
614) Codd. et Edd. coli. o. 615) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas.; Codd. orig. — cf. llom. c. 12. v. 5. 616) erat: CEFO 6l7) Codd. et Edd. coli . o. 618) sanctum
git; orig. 622) Codd. coli. o.pr. G: — orig. 620) add. : enim: CD : — Esa c. 5. v. 20. 621) Codd. coli. o. || can. 59. 622) ABEOH: cternam dampnationem :
CDF 623) invenient: AEG 624) AEQH; iudiciuin: B 625) dixerint: A; dicunt: EOH 626) Esa. c. 5. v. 20. 627) Codd. coli. o. — ib. v. 12. 628) defecerunt :
A: descendent: orig. in vulgat. 629) Codd. coli. o. Turrecrem. || can 60. 630) vel ligandi: EOH 631) Codd. coli. o. 632) ib. — homcl. XXVII.: CDEFGll —
cf . infra c. fco. — Ivo beer. XIV, 3. (can.: plerumque contingit); Ivo Pan. V, 79. (caw. contin.); Polyc. VII, 1, 10- (can.: sepe pustures) 633) fit, tundo fit:
l\o Pan.) ut ipsa (ipse: Ivo Pan.) . . . privet: Jvo beer. Pan. Polyc. 634) pro suis: deest : Poiyc. 635) pro: deest: BDEFGH Edd. coli, o., ita ut R. immerito u
Corr. insertum esse censuerit 636) Codd. et Edd.coll. o. Jxo Decr. |< can. 61. 637) lib. II. no. 5. — Jco Decr. ib. Ivo Pan. V, 80. (trm. contin.) 638) add. : autem :
Jio Pan. jf can. 62. 639) lib. II. no. 6. Ivo beer, ib.; Jvo Pan. V, 81. (can. contin.); Coli. ir. P. I, 55, 2. 640) illa: ivo Pan.; add.: cuiin: lio Decr.
641) Lazari: Jvo Pan.; add.: Lazari : Jvo beer. 642) resurrectio: Jio Decr. Coli. tr. P.; res. designat: Jvo Decr. 643) prius: deest: Ivo Pan. 641) vocavit:
orig. Ivo Decr. Coli. tr. P. 645) loann. c. 11. v. 43. 646) is: deest: EOH 647) Codd. et Edd. coli. o. pr. A 648) add. : eius: Ico Pitn. j] can. 0;i. 6l‘J t i !d.
Coii. o. — cf. ad Dist. LXXIV. c. 7. — Ans. IV, 3.; Caes. VII, 14. 650) BCDFH 661) Codd. coli. o. — Ep. 9. aer. uo. 592. lib. II. Ed. 1 fani. — Jaffe no. 848.
652) damnationem : EFH
661
662
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 65-69.
Gratian. Ex his 653 datur intelligi, quod iniusta sententia
nullum alligat apud Deum , nec apud ecclesiam eius aliquis gra-
uatur iniqua sententia, sicut ex Gelasii capitulare habetur.
Non ergo ab eius communione abstinendum est, nec et'655 ab
offitio cessandum, in quem cognoscitur iniqua sententia prolata.
Cur ergo capitula Cartaginensis et Affricani, atque aliorum
conciliorum prohibent iniuste dampnatum in communione
recipi ante iudicii examinationem? Cur et illud Magontiensis
Concilii^», statutum esi658*:
C. LXV. Qui dampnatur a sinodo quomodo in secunda
innocens reparetur 659.
Episcopus, presbiter aut diaconus a660 gradu suo iniuste
deiectus661, si m668 secunda®53 sinodo innocens inuenia-
tur6G4b, non potest esse quod665 fuerat, nisi gradus amissos
recipiat coram altari666 de manu667c episcoporum: si663 epi-
scopus est, orarium, et baculum et6631* anulum; si presbiter,
orarium et planetam670; si diaconus, orarium et albam; si
subdiaconus, patenam et calicem. Sic et reliqui gradus
in671 reparatione sua678 recipiant ea673, que674, cum ordina-
rentur, perceperant675.
V. Pars. Gratian. Si ergo iniuste deiecti nec etiam per
episcopus reparari possunt, nisi de manibus eorum recipiant
quodB‘6e amiserant: quomodo sua auctoritate cuique licet iniuste
ligatis communicare, et eis, non petita absolutione, sua celebrare
offitia, sicut Gelasius videtur sentire ? Ad hec6T! f respondendum
est, quod sententia aliquando est iniusta ex animo proferentis,
iusta uero ex ordine et causa ; aliquando est iusta ex animo et
causa, sed non ex ordine 678 ; aliquando est 679 s iusta ex animo et
fX6S0h ordine, sed non ex causa. Cum autem ex causa iniusta
fuerit, aliquando nullum ineo omnino681' delictum est, quod sit
dampnaiione dignum: aliquando non est in eo illud, super 6829
quod fertur sententia 68S, sed ex alio nominandus 6341 est. Ex
animo est iniusta 685, cum aliquis seruata integritate iudiciarii
ordinis in adulterum 686 uel in637 quemlibet criminosum non amore
iustitiae, sed liuore odii, uel precio, aut fauore adversariorum
inductus sententiam profert. Unde Reda super epistolam lacobi
ait688: ,,/ra enim uiri iustitiam Dei non operatur quia qui
iratus in aliquem sententiam profert, etsi ille quantum ad se
iustam reportet sententiam, iste tamen, qui non amore iustitiae,
sed liuore odii in eum sententiam dedit, iustitiam Dei, in quem
perturbatio non cadit, non imitatur.
C. LXVI. Sententia iustitiae non est pro premiis 689 a
ferenda.
Item GregoriusB9a*.
Qui recte iudicat, et premium6919 remunerationis ex-
pectat, fraudem in Deo 698 c perpetrat, quia iustitiam, quam
gratis inpertireG93d debuit694, acceptione pecuniae uendit.
Bonis male utuntur qui pro temporali lucro iuste iudicant.
Tales quippe ad ueritatem non iustitiae defensio, sed amor
premii695 prouocat; quibus si spes nummi subtrahitur, con-
festim a iustitiae confessione696® recedunt. Acceptio num-
morum697 preuaricatio ueritatis est. Unde et698 pro iusto
dicitur: „Qui excutit manus699 suas700 ab omni munere, iste
in excelsis habitabit."761
C. LXVII. In prepositorum operibus totum sibi ratio
uendicet.
Idem Mauricio inperatori 768*.
Illa prepositorum sollicitudo utilis est793, illa est cautela
laudabilis, in qua764 totum ratio agit, et furor sibi nichil uen-
dicat. Restringenda705 sub ratione potestas est, nec quid 766 1>
agendum prius, quam concitata ad tranquillitatem mens
redeat. Nam conmotionis tempore iustum putat omne707
quod fecerit.
C. LXVIII. Grauiter delinquit qui ex ira sententiam
profert.
Item Ambr osius de sancto Ioseph, [c. 13.] 703:1
Ira etiam sepe innocentes in crimen adducit, quia,
dum iusto amplius irascimur, et uolumus aliena7099 coher-
cere peccata, grauiora710® conmittimus. Ideo Apostolus
ait711: ,,Non uos718d uendicantes, karissimi; sed date locum
irae;" hoc est declinemus eam713, ne nos illa714 corripiat715.
Unde Dominus716 Iesus, mittens717d ad euangelizandum
discipulos, misit eos sine auro, sine argento, sine pecunia718,
sine uirga7196, ut et720 incentiua7'-1 litis et instrumenta eri-
peret ultionis.
C. LXIX. Ratio debet corrigere quod furore pro-
mulgatum esf788.
Item ex lib. [XI.] ecclesiast. ystoriae1S3 9.
Cum apud Tessalonicam, seditione784 exorta, quidam
ex militaribus uir inpetu fuisset populi furentis exstinctus,
Theodosius, repentini nuncii atrocitate succensus, ad ludos
Circenses inuitari populum, eique ex inprouiso circumfundi
milites, atque obtruncare7859 passim, ut quisque occurrisset,
gladio iubet, et uindictam dare726c non crimini, sed furori.
Ob hoc cum a sacerdotibus Italiae redargueretur 787 d, agnotiit
delictum, culpamque cum lacrimis professus, publicam peni-
tenciam in conspectu totius ecclesiae exegit7-'8®, et in hoc sibi
tempus ascriptum absque regali fastigio patienter inpleuit.
Quibus omnibus illud quoque mirabiliter adiecit789; leges 7:iof
sanxit in posterum, ut sententiae principium super animad-
uersione prolatae in diem tricesimum731 s ab exeeutoribus
differrentur, quo locus misericordiae, uel, si res tulisset,
penitenciae non periret738.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 64. c) capite — c. 65. a) in Concilio Maguntinensi b) reperiatur c) manibus d)et:
deest e) quae f) hoc g) est: deest h) ex; deest i) omn. qui accusatur k) supra 1) notandus — c. 66. a) praemio
b) praemium inde c) Deum d) impertiri e) defensione — c. 67. a) Item Gregorius lib. VIII. ep. 12. ad Guiciiscalum
b) quicquam — c. 68. a) Ambr. libro de s. Iosepho b) alienum . . . peccatum c) grauiora peccata d) vos ipsos
e) dimittens f ) virga, id est — c. 69. a) historiae Rufini b) obtruncari c) dari d) argueretur e) egit f) lege
g) vigesimum
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXV. * Hoc habetur in concilio Toletano IV. c. 27., ex quo citant C. LXVI. * Apud B. Grcgorium non est inventum, sed apud Isidorum
Ivo p. 5. c. 367. et Polycarpus 1. 2. tit. 36. Idem tamen Ivo part. 6. c. 237. et lib. 3. de summ. bon. cap. 58., quem citant Burchardue et Bcda in scin-
Burch&rdus tribuunt concilio Maguntino, auctor autem Panormiae ct Ma- tiliis [c. 71.J.
guntino, et Toletano.
CauB& XI. Quest. ID. can. 64. 653) add.: autem: EQH 654) Codd. coli. o. 655) eius: EQH 656) communionem : BCF 657 ) Codd. coli. o. ||
can. 65. 658) imo c. 28. Cone. Toletani IV. hab. ao. 633. — ap. Bruns II, 231. Ams. ded. II, 140. (147. ex Tolet.) Burch. TI, 192. (cx Mogunt.) Ans. V, 27. (C.
Tolet.); Jxo Decr. V, 267. Ivo Pa?t. III, 80. (C. Tol.); Coli. tr. P. II, 37, 8. Poljjc. II, 36. 1. (Tolet.) 659) reperietur: DEH; invenietur: G ; reperiretur: B;
damnatur . . . innocentes reperientur: A 660) Bi (de: An 8. dcd.) gradu . . . deiect. in: orfg. Collalt. citt. o. 661) add.: est: Poluc. 662) et in: ib. 663) san*
eta: Ivo Decr. 664) Codd. et Edd. coli. o. pr. A — Corr. 665) add.: id: Coli. tr. P. 666) altario: Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 667) Codd. coli. o. pr. A; —
Ed. Bas.ong. Hisp. Atta. ded. Burch. A»ts. Ivo Dccr. Pau. CoU. tr. P. 668) ut si episc. fuerit (fuit: Aus. ded.) recipiat coram altario: orig. Jlisp. Ams. dcd.
669) Codd. coli. o. 670) platcnam: A Codd. Ivon. Decr.: patenam: EG Ed. Bas. Ivo Pau. 671) iam: Ivo Dccr. Pau. 672) sui: Auh.; sua: deest: Aws. dcd. ;
reparationem sui: Burch. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. Polyc. 673) ea: deest: AD Burch. Ivo Decr. 674) quam: Ivo Dccr. Pan. 675) perceperunt: Ivo Pan.
JJjj) J;™* co(j- °* 677) Codd. coli. o. pr. D 678) iusta ex anim. aed non ex ordine: A; non ex ordine vel causa: BC 679) Codd. coli. o. 680) ib. 661) ib.
682) Codd. coli. o. 633) aent. {fortasse per errorem scribae cum sed sequatur ): deest: Codd. coli. o. pr. C 684) Codd. coli. o. 685) add. : sententia: EQll
68b) adulterium: DEH 687) in: deest: EFQH 688) mutatis verbis, sed salva sententia. — lac. c. 1. i*. 20. || can. 66. 689) Codd. coli. o. 690) itno 1 sidor, lib.
.*• *' 4* C'J^' \ ” Burch. XVI, 28. (Isiddr.; can. cont.) Coli, tredec. P. X, 41. 691) Codd. et Edd. coli. o. Burch. 692) ABD Burch. 693) Codd. coli. o.
™!l, pretii: EQH Ed. Bas. ; pecuniae: Corr. 69G) Codd. et Edd. coli. o. Burch. 697) munerum : orig. 696) etiam : EQll 699) Esa.
c. 33. v. 15. 700) manum suam: EQH Ed. Bas. ; suas; deest: Burch. 701) habitat: Ed. Arg. orig. Burch. || can. 67. 702) Codd. coli. o. — Burch. Jvo; — Ep. 11.
j' j n Ed- Haur. ad Qodtscalem ducem Campari. — Jaffeno. 1294. — Burch. XV, 29. (can.: omnipotentom deo); Ivo Decr. XVI, 30. (ut ap. Burch.)
703) est: deest: Burch. Ito Decr. 704) quo: C; quam: F 705) add.: ergo: orig. Burch. Ivo 706) Codd. el Edd. coli, o.; quidquam : Jvo Decr. 707) ira:
f?.” 708) Codd. coli. o. — no. 78. Ed. Migne. — 709) Codd. et Edd. coli. o. 710) Codd. coli. o. 711) inquit: orig . — Itom. c. 12. v. 19.
jj i 7/77 °‘ 713) iram :H 714) ira: EQH 715) corrumpat: ACF Ed. Bas. 716) Zriic. c. 3. 717 ) BCDEGH Edd. coli. o. 718) pera: ortg.
ii?! Ct Ldd‘ coll‘ °’ ?20) et; dee*t: &BC 721) incentivae: Edd. Nor. Ven. I. II. || can. 69. 722) fuerit: BEQH 723) Codd. coli. 0. — Hufin. XI, 18.
724) seditio exorta esset, et: V Edd. coli. o. pr. Bas. 725) Codd. et Edd. coli. o. 726) ib. 727) Codd. coli. o. ; redarguereutur: Edd. coli. o. 728) Codd. coit. o.
Ed. Bas. Corr. 72J) add.: et: AEGH Td0)Codd. et Edd.coll.o.pr.A (ct leges); Ed. Bas. (ad leges) 731) Codd. et Edd. coll.o. 732) deporlrot; BDKQU Ed. Bas.
42*
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 70-77.
6(13
664
C. LXX. In dictandis sententiis rectores nullo furore
ducantur.
Item Grcgoriusi33**.
Summopere precauendum est734b ut73Sc rectores eccle-
siae 7S6d et qui publica iudicia exercent, in737° dictandis sen-
tentiis nullatenus lenitate aut furore ducti sint precipites,
sed causis prius diligenter uentilatis, cum res, que ignora-
batur, plemtcr ad notitiam ttenerit, diuina tunc et humana
lex 733 resoluatur739, et740f secundum auod ibi constitutum
est, remota personarum acceptione, aiffinitiua proferatur
sententia. Hinc est quod Moises741 querelas populi semper
tabernaculum ingressus ad Dominum referebat, et iuxta
quod Dominus inperabat iudicia proponebat, nimirum nos
instituens743®, ut non ex corde nostro, sed ex precepto743
diuino condempnationis uel iustificationis sententiam pro-
feramus.
C. LXXI. lustutn iudicium uendilu non potest 743
Item Augustinus ad Macedonium, [epist. LIV.]740*
Non licet indici uendere iustum iudicium, etsi liceat
aduocato uendere iustum patrocinium, et iurisconsulto re-
ctum consilium.
C. LXXII. Dc eodem.
Item Ysiilorus [lib. III. de summo bono, c. 58.]747
Pauper dum non habet quod718 offerat, non solum audiri
contempnitur, sed etiam contra ueritatem obprimitur. Cito
uiolatur auro iustitia, nullainque reus pertimescit culpam,
quam redimere nummis existimat.
Gratian. Huic itaque sententiae, que non amore iustitiae,
sed ex alia qualibet causa fertur in quemquam, humiliter obe-
diendum est.
Unde in N ice no Concilio, [c. 5.] 743
C. LXXIII. Non recipiantur ab aliis qui suorum episcoporum
contrahunt offensas ,5®a.
Seruetur et751 ’> ista sententia, ut hi, qui ab aliis excom-
municantur, ab aliis ad communionem non recipiantur. Re-
quiratur sane, ne753c forte quis753d ex aliqua indignatione
animi734 aut contentione, aut qualibet tali737’ conmotionc
stomachi 75Cc episcopi sui abstenti757 sint75*. Ut759f ita de-
mum hi700, qui ob culpas suas episcoporum suorum offensas
merito 701 contraxerunt, digne etiam a ceteris excommunicati
similiter habeantur, quousque episcopo suo* uisum fuerit
humaniorem circa703 cos ferre sententiam.
Gratian. Item sententia est iniusta ex ordine , quando non
seruato iudiciali ordine quilibet pro culpa sua dampnatur.
EDITIO
Causa XI. Quest. III. c. 70. a) ex dictis Gregorii*
f) et tunc g) instruens — c. 73. a) offensam b) et: dees
c. 76. a) Quod bene b) audieris c) ne d) respondeas —
NOTATIONES <
C. LXX. * De non praecipitanda sententia leguntur nonnulla apud
B. Gregorium lib. 19. Mor. c. 23., ad ea verba Iob. : Causam, quum nescie-
bam, diligentissime investigabam, et lib. 12. Regesti epist. 26. et alibi.
C. LXXI. * Propria verba B. Augustini referuntur infra 14. q. 5. c. fin.
ver6. Sed non ideo.
C. LXXIII. * Episcopo suo: In prisca versione, quae est in col-
lectione Isidori, et huic valde similis est. legitur: qtieusgi/c m cowmMin tr/
ipsi [communione tcl ipso: Hisp. Deusd. Coii. tr. P. Polyc.J episcopo suo,
Unde Gr eaorius scribit Const antino, Mediolanensi
Episcopo, [lib. VIII. epist. 30.]763:
C. LXXIV. Iles dubia non diffiniatur certa sententia.
Graue satis est et indecens, ut in re dubia certa detur764
sententia.
C. LXXV. Non credantur que certis iudiciis non
demonstrantur.
Item Augustinus in libro de penitencia, [c. 3.] 765
Quamuis766 uera sint quedam767, tamen iudici768 non
sunt709 credenda, nisi77® certis indiciis demonstrentur771.
C. LXXVI. Ante, quam examinentur, aliqui non iudicentur.
Item Damasus Papa, [epist. VI.]772
Eorum, qui accusantur, causas773 discutere non774 licet
prius, quam775 canonice uocati ad sinodum ueniant, et pre-
sensperpresentem agnoscat ueraciteret intelligat que eiobi-
ciuntur. Quod77Ga ctper sapientiam Salomonis* dicitur777:
,,Antc, quam scruteris, ne778 reprehendas. Intellige prius,
et tunc increpa. Ante, quam audias 779b, non780c reprehen-
das.“781d Et licet apertissima782 sit contrariorum repre-
hensio, uerumtamen oportet ab his, qui dati783 sunt ad
eorum examinationem, ordinem seruari.
C. LXXVII. Qui falsum dc alio profert, et784a qui crimina
credit, uterque reus est.
Item ex VIII. Sinodo 735*.
Non solum ille reus est780, qui falsum de alio787 profert,
sed et788 is, qui aurem cito criminibus prebet.
VI. Pars. Gratian. Cum ergo sententia ex ordine iniusta
est, nec tunc ab ea recedendum est, quia 789b etiam ante, quam
sententia daretur in eum, pro qualitate sui reatus ligatus apud
Deum tenebatur. Contingit 790 aliquando, ut adulter sententiam
pro sacrilegio reportet, cuius reatum in conscientia non habet.
Ilee sententia, etsi iniusta sit, quia non est in eo crimen, super
quod 791 lata 793 est sententia 79;l, tamen ab eo iuste reportata est,
qui™' ex reatu adulterii iamtliu apud Deum excommunicatus
fuerat. Et in hoc casu intelligcnda est auctoritas illa GreguriP3" :
„ Sententia pastoris etc." §. 1 . I ustam sententiam uocal, quando
crimen subesi, super quod fertur: iniustam 79°, quando illud non
subesi, que tamen timenda uel senianda est, quia ex alio 797 iam
dtidttm dampnandus erat. Unde, cum premisisset Gregarius'33 :
„ Utrum iuste an iniuste obliget pastor, pastoris tamen sententia
timenda est gregi,'1 subsecutus adiccit: ,, Ne is, qui subesi, et cum
iniuste forsitan ligatur, ipsam obligationis suae sententiam ex
alia culpa mereatur. Pastor ergo uel absnluere indiscrete timeat,
uel ligare. Is autem, qui sub manu pastoris est ligari timeat uel
tOMANA.
b) praecavere debent c) ut: deest d) ecclesiarum e) ut in
c) si d) quis: deest e) stom. : deest f) Et infra: Ut —
c. 77. a) et is b) quin c) quia
IORRE CTORUM.
nec multo aliter in altera vulgata versione- Graece eat: jiti/mc av tip xomu
tdiv intay.onujv id eat: quousque commimi episcoporum videatur.
C. LXXVI. * Salomonis: Citat librum sapientiae Sirach, id eat
Ecclesiasticum, nomine Salomonis. Et sic citatur etiam a B. Gregorio I.
q. 1. J Voti est putanda, ct a Clemente Alexandrino Stromatum 1. 7., et ab
Origene hom. 18. in Numeros, et ab Hilario in Ps. 67., et ab aliis Patribus,
cuius rei rationem reddidit B. Augustinus 1- 2. de doct. Christiana c. 8. ot
alibi.
LXXvn. * De hac inscriptione VIII- synodi notatum est sup. eadem,
q. 3. Si quis frater.
Causa XI. Quest. III. can. 70. 733) Codd. coli. 0. Cor. Reg. II, 312. (beat. Iob. dicit); Burch. XVI, 1.; Ans. XIII. 26.; Coit, tredec. P. IX, 45.
734) Codd. et Edd. coli. o. 735) Codd. et Edd. coli. o. pr. Edd. Kor. Yen. I. II. (nc) 736) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 737) Codd. coli, o.; et in : Ans. 738) lex
ut: Edd. Arg. Few.I.II. 739) solvatur: A; revolvatur: Reg. ,Ans. 740) Codd. coli. o. Reg. Burch. Ans. 741) Exod. c. 33. 742) BCDF Rcg. 743) oraculo: Reg. ||
can. 71. 744) vendere: BC 745) licet: OH 746) Ep. 153. Ed. Maur — cf. infra c. fin. qn. 5. C. XIV. || can. 72. 747) c. 54. Ed. Arexal.; liurch. XVI, 28.
can.: qui recte iudicat); — contin. 748) quid: GH jj can. 73. 749) hab. ao. 325. versio Hisp. — Deusded. I, 2. (can. coutin.); Coli. tr. P. II, 1, 5. (can.
contin.); Poh/c. VII, 1, 26.: — Diouys.: Burch. XI. 36.; Jvo Beer. XIV, 100. 750) Codd. coli. o. pr. B 751) Codd. coli. o. Ed. Uas. Hisp. Deusded. Coli. tr. P.
Pohfc. 752) Codd. coli. o. J/isp. Pohfc. 753) ABCDF Polgc. ; qui: Hisp. 754) animi: deest: Deusded. Coli. tr. P. 755) tali: deest: Coli. tr. P. ; aliqua: Deusded.
756) Codd. et Edd. coli. o. pr. E0 — Hisp. Polgc. 757) excommunicati: Deusded. Coli. tr. P.; obstenti: Polyc .; add .: excommunicatione: Hisp. 758) sunt:
Hisp. 759) Codd. coli. o. 760) hi: deest: Coti. tr. P. 701) mei. : deest: Deusd. 762) contra: Polyc. || can. 74. 763) Constantio: AC: — Ep. 29. scr. ao. 600.
lib. X. Ed. Maur. ~ Jaffe no. 1314. — .4«». IIT, 72. (can.: relectis epistolis) 764) dicatur: orig. || can. 75. 765) de poeuitentiao medicina: Corr.; —
Sermo 301. no. 10. Ed. Maur. — cf. ad c. 18. qu. 1. C. II. — Ans. IU, 70. (can.: multi corriguntur); Jro Dccr. V, 247. (Sixtus.; can.: fratres quos timoro;
rouiin.): Jvo Pan. IV, 114. (Sixtus.; can.: incerta nemo; contin.) 766) add. : enim: orig. vius. 767) qued.: deest: Jvo Dccr. Pan. 768) iud.: rfcrsf: ib.
70y. add.: facile: orig. Ans. 77u) add.: quae: Jvo Dccr. 771) comprobantur: Jvo Beer. Pan. || can. 76. 772) Cap. I*Seudoisid. — op. Hinschius p. 519. — Jnffe
no. CLXIV. — Ans. ili, 51. (48. can.: relatum est ut sedem; contin.) 773) add. : nos: A; causam: orig. 774) nec (licet: deest): Ans. 775) nisi: (deest: Ans.)
per querelantium institutiones vocati convenire: orig. Ans. 776) Codd. et Edd. coli. o. ; et: deesl: A 777) Eccles. c. 11. v. 7. seq*j. sec. LXX. 778) non : ACD Edd.
coli. o. Anis. 779 ' Codd. et Edd. coli. o. (sed in H : intellige . . . repreh.: deest) 780) Codd. coli. o. orig. 781) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. (reprebeude*)
782; aptissima: orig. 763) clari: orig. Ans.; deputati: Coit. || can. 77. 784) ACDFH: qui: deest: DH; De eodem: B 785) imo ex Isidor. Hisp. lib. scutrnt. III.
c- 55. tio. 6. — CoU. tr. P. II, 14. 25. 786) est: deest: Coli. tr. P. 787) aliquo: ABCD 788) ct: deest: EQH Ed. Bas.; etiam: D 789) Codd. coli. o. 79) add.:
etiam: AEFGH 791; quo: AEGH 792) prolata: DEFGH 793) sent .. deest: ACF 794 ) ABCDFH 795) supru eadem c. 1. 796) add. : voro : BC 797) aliquo:
ADD; add.: aliquo: EDH 796) hom. 26. in ciang.
665
666
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 78-85.
iniustt nec pastoris sui iudicium temere reprehendat: ne , etsi
iniuste ligatus est, ex ipsa tumidae reprehensionis superbia culpa,
que non erat, fiat.il §. 2. Aliquando nullum subest crimen, et
tamen uel odio iudicis, uel factione inimicorum obpnsitam sibi
sententiam dampnationis in se excipit.
Unde Gregorius ait 799*:
'C. LXXVIII. Quot modis humanum iudicium peruerlitur.
Quatuor modis humanum iudicium peruertitur800: timore,
dum metu potestatis alicuius ueritatem loqui pertimesci-
mus801; cupiditate, dum premio animum802 alicuius corrum-
pimus; odio, dum contra quemlibet aduersarium803 moli-
mur804; amore, dum amico uel propinquo805 prestare806a
contendimus.
Gratian. Quam graue uero sit uel odio, uel amicitia, uel
munere, uel metu, uel quolibet modo iudicium peruertere Augu-
stinus8®1* testatur dicens:
C. LXXIX. De Ais8083, qui aliquo modo iudicium peruertunt.
Quicumque aut809 consanguinitate, aut amicitia810c, uel
hostili odio, uel inimicitiis in iudicando ducitur, peruertit
iudicium Christi, qui est iustitia, et fructum illius uertit in
amaritudinem811.
C. LXXX. De Ais812, qui metu potestatis ueritatem occultant.
Idem ad Casulanum313**.
Quisquis metu cuiuslibet potestatis ueritatem occultat,
iram Dei super se prouocat, quia magis timet hominem quam
Deum. Et post pauca8li: §. 1. Uterque816 reus est, et qui
ueritatem occultat, et qui mendacium dicit, quia et ille
prodesse non uult, et iste nocere desiderat.
C. LXXXI. De eodem. 7/em818.
Nemo peritorum aut prudentium putet, quod minus sit
periculum in uerbis lingua mentiendo, quam manibus san-
guinem fundendo. Melius817 est autem818 pro ueritate pati819
supplicium, quam pro adulatione 820 a beneficium.
[C. LXXXII.] 821 a
Item Pelagius Benigno Archiepiscopo 822b.
Unicuique prouidendum823 est, ne aliquem iniuste per-
sequatur, iudicet et824c puniat823, ne Iesum persequatur,
iuaicet826 et827d puniat.
Gratian. .Hic828 quoque, qui ueritatem pro pecunia negat,
uel falsum testimonium contra aliquem dicit, Deum negare uel
uendere probatur.
Unde Beda super Marcum 829 a. :
C. LXXXIII. Qui falsum testimonium dicunt, et ueritatem
pro830 pecunia negant, sceleris Iudae participes fiunt.
Abiit ludas ad summos sacerdotes, et constituerunt831
ei pecuniam se daturos. Multi hodie scelus Iudae, quia
Dominum ac832 magistrum suum, deumque833 pecunia334
uendiderit835, uelut inmane et nefarium exhorrent, nec tamen
cauent. Nam cum pro muneribus falsum contra quemlibet
testimonium dicunt, profecto836, quia ueritatem pro pecunia
negant, Deum pecunia837 uendunt. Ipse enim dixit838:
„Ego sum ueritas.“ Cum societatem fraternitatis aliqua
discordiae839 peste conmaculant, Deum produnt, quia
Deus840 karitas est. Qui ergo kari tatis et ucritatis iussa
spernunt, Deum utique, qui karitas est et ueritas841, produnt,
maxime cum non infirmitate uel ignorantia peccant, sed in
similitudinem Iudae querunt842 oportunitatem, qualiter ar-
bitris absentibus mendacio ueritatem, uirtutem843 crimine
mutent.
C. LXXXIV. Christum negat qui peruersis socium se facit.
Item Ieronimus [in epistolam ad Titum, c. 1. in
extremo.]844
Existimant quidam in eo tantum negari Deum843*, si in
persecutione quis a gentibus8483 conprehensus se confi-
teri847 c rennuerit esse843 Christianum. Ecce8493 Apostolus
omnibus, que peruersa sunt, factis Deum asserit negari850 c.
Christus sapientia est, iustitia, ueritas851, sanctitas, fortitudo.
Negatur per insipientiam sapientia, per iniquitatem iustitia,
per mendacium ueritas, per turpitudinem sanctitas, per in-
becillitatem animi fortitudo. Quocienscumque8521 uincimur
uiciis853» atque peccatis, tociens Deum negamus, et83-1 e
contrario, quociens bene855 quid agimus, Deum confitemur.
Nec arbitrandum est in die836 iudicii illos tantum a Dei
filio837 denegandos858, qui in martirio Christum negaue-
runt859b, sed880 et861 illos omnes, quorum opere, uel ser-
mone, uel cogitatione Christus negatur862 >, negat uel confes-
sus confitetur. De hac puto confessione quod 863 k discipulis
precepit884, dicens: „ Eritis michi testes in Ierusalem, et in
omni ludea, et Samaria, et usque ad ultimum8651 terrae.1*
C. LXXXV. Qui Christianum se negat Christum
negare conuincitur.
Item Augustinus [tractatu CXIII. ad cap. 18. Ioannis.]866
Non807 solum abnegat Christum qui dicit eum non esse
Christum, sed ille etiam qui, cum sit, negat se esse Christia-
num. Dominus enim non888-ait Petro, discipulum meum te
esse869» negabis870 3. Negauit ergo ipsum, cum se negauit
eius esse discipulum. Quid autem aliud isto modo, quam
se negauit esse Christianum? Idem 871 c * [tractatu LXVI.]:
§. 1. Timendo carnis tuae mortem mortem dabis animae tuae.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Que st. III. c. 78. a) complacere — c. 79. a) testat Hieronymus in Amos cap. 6. b) iis c) amicitia,
et e contrario — c. 80. a) Item Augustino — c. 81. a) adulatione recipere — c. 82. a) C. LXXXII. De eodem b) Pelag.
Papa II. epist. II. c) et d) vel — c. 83. a) ad c. 14. Marci — c. 84. a) Christum b) gentilibus c) confiteri : deest
d) Sed ecce e) denegari f) Et quotiescunque g) a vitiis h) denegarunt i) negatus k) et 1) extremum — c. 85,
a) esse : deest b) negabis, sed: „ me negabis “ c) Item*
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXXVm. * Apud Gregorlum non est inventum, sed apud Isido- posteriorem partem citat etiam Burchardus ex dictis Augustini- Simillima
rum (quem citat Burchardus) et paulo etiam plenius : et sequitur nonnullis leguntur In eodem lihro 3. Isidori, cap. 59.
interiectiB post caput: Qui recte, aup. ead. C. LXXXV. * Item: In duobus vetustiB Gratiani exemplaribus hoc
C. LXXX. * Caput hoc non est inventum apud B. Augustinum, cuius est aliud caput, et rubricam habet: De eodem. EBt enim ex tractatu 66. ia
Ioannem.
Causa XI. Quest. m. can. 78. 799) ex Jsidor. Hispal, lib. sentent. III. c. 54. no. 7. — Jaffe no. CCXLVUI. — Burch. XVI, 28. (Isid.; cati.: qui recto
iudicat; coniin.) 800) convertitur: Burch. 801) pavescimus: oria. Burch. 802) muneris alicuiuB corrumpimus: orig. Burch. 803) adversari : orig.;
adversa: Corr. 804) udd. : cuius odio corrumpimur: Burch. 805) propinquis: orig. 80G) Codd. et Edd. coli. o. orig. Burch.; add.: auxilium: EO II Ead.
coli. o. jpr. Bas. || can. 79. 807) Codd. coli. o. Turrecretn. — inio Hicronym. in Amos c. 6. v. 23. — lib. III. c. 27. no. 321. E>1. Migue 808) Codd. coli. o. 809) au-
tem: F ; add.: autem: EOH 810) Codd. et Edd. coli. o. 811) add.: damnationis: BCEGH Edd. coli. o. || can. 80. 812) Codd. coli. o. 813) Codd. coli. o. — imo
Isidor. Hispal, lib. III. c. 55. sed non ad verbum consentit. — Burch. XVI, 12. (ex dictis Augustini; can.: falsus testis; contin.) — Coli. tr. P. II, 50, 27. —
Deusded. p. I. a Corr. citatur, sed in Ed. coli, hoc loco canon&m non invenimus 814) imo paullo superius 815) c/. c. 1. X. dc crim. falsi |! can. 81. 816) caput
^certum; — Coli. tr. P. II, 50, 27. — m BCF hic canon cum anteced. cohaeret. — 817) item mei.: Coli. tr. P. 818) enim: EGH Ed. Bas.; deest: Coli. tr. P.
819) pati: deest: AB Coli. tr. P. 820) ABCDF Edd. coli. o. Coli. tr. P.; adulat, recipere: EOH, ita ut It. qui recipere a Corr. insertum esse putabat, erraverit. j|
Codd. coli. o. 822) Codd. coli, o.; episcopo: AB; — Caput Pseudois. ap. HiuscJtius p. 727. — Jaffe no. CCXXVIII. — 823) providendum: orig.
/m Ed’ B a 8- 825) finis canonis: C 826) iudic. . . . pun.: deest : Edd. coli. o. pr. Bus. 827) ABDFGH orig. 828) Sic: AB\\ can. 83. 829) Codd. coli. o.
(Matthaeum: A)Coll. tr. P. — ad c. 14. Marci. — Coli. tr. P. II, 50, 19. 830) pro: deest: ABC 831) ipsi promiserunt: Coli. tr. P. 832) ct: EGH 833) deumque:
*uam, deumque: deest: A 834) per pecuniam: EOH: pro pecunia: F Ed. Bas. 835) vendidit: Edd. coli. o. pr. Bas. 836) add.: patet: Coli. tr. P.
iinlrj’/ &38) loann. c. 14. c. 6. 839) discordia: GH Ed. Bas. 840) I. Ioann. c. 4. t. 7. 841) add. : est: EH 8*12) J latih. c. 20. 843) add.: ct:
BDF Edd. coli. o. 1| can. 84 . 844) no. 712. Ed. Mignc 845) Codd. coli. o. orig. 846) ABCDF Edd. coli, o.; gentilitate: EOH 847) Codd. d Edd. coli. o. pr. A
818) esse: deest; orig. ; sed exstat in Codd. orig. 849) Codd. et Edd. coli. o. — Tit. c. 1. 850) Codd. et Edd. coli. o. 851) ct verit.: GH 852) Codd. et
nvJjo °' r 7 Godd. coli. o. Ed. Bas. 854) ut: orig.; et: Codd. orig. 855) bonum: ABD Edd. coli. o. 856) diem : EGH. — Matth. c. 10. 857) add. : esso:
**as\ iMQdd. Par. 858) negandos: CG Ed. Bas. 859) Codd. et Edd. coli o. pr. A (negant) 860) sed per omnia opera, sermones, cogitationes
Christus V0J“f8atus negat: orig. 861) etiam : EGH 862) Codd. coli. o. 863) Codd. coli, o.; de qua: Edd. Lugdd. II. III.; qua: Edd. rell . 864) cf. Ad.
w ‘n* ». ABCDF Edd. coli, o terminum: EGH\\ can. 85. 866) iract. 113. no. 2. Ed. Maur. 867) advertere non solum ab co negari Christum . . . sed
ab illo etiam: ortg. 868) non: deest: AB ; — Matth. c. 10. v. 28. 869) Codd. coli. o. 870) Codd. et Edd. coli. o. pr. C; sed ter roo negabis: C , quae verba itaque
non, ut II. censutt a Corr. swn< inserta 871) Codd. coli. o. ; — ib. no. 1.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 8r,-9o.
COR
fifiT
Quanta enim uita esi confiteri Christum, tanta mors est
negare Christum. An Apostolus Petrus (sicut eum quidam
fatiore peruerso excusare nituntur) Christum non negauit,
quia interrogatus ab ancilla hominem se nescire respondit?
C. LXXXVI. Veritatem prodit non solum qui pro veritate
mendacium loquitur, sed etiam qui ucritatem non
libere predicat.
Item Iohannes Crisostomus [id est, Auctor operis imper-
fecti, in Matth. nom. 25.]3711
..Nolite timere cos, qui occidunt corpus,“S73 ne forte
propter timorem mortis non libere dicatis quod audistis, nec
fiducialiter3"4 prodicetis omnibus875 quod in aure soli audi-
stis. Sicut376® ergo ex his uerbis ostenditur3775, non solum
ille proditor est ueritatis, qui transgrediens ueritatem palam
pro ueritate loquitur mendacium, sed etiam ille, qui non
libere pronunciat ueritatem, quam libere pronunciarc373
oportet, aut non libere ueritatem defendit, quam libere de-
fendere conuenit870, proditor est ueritatis. Nam sicut sa-
cerdos debitor est, ut ueritatem, quam audiuit a Deo, libere
predicet, sic Iaicus debitor est, ut ueritatem, quam audiuit
a sacerdotibus probatam quidem in scripturis, defendat fidu-
cialiter. Quod si non fecerit, prodidit 8SOc ueritatem831*3.
„ Corde835 enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio
fit ad salutem.”
Gratian. Ilee sententia potius indicem ledit quam eum , in
quem fertur 333c.
Unde Augustinus ait 884 :
C. LXXXVIJ. Iniustc aliquem anathematizans sibi, non
alii 3S5* nocet.
Illud plane non temere dixerim336, quod si quisquam33'
fuerit fidelium anathematizatus iniuste. ei potius oberit, qui
facit333, quam ci33:,b qui hanc patitur iniuriam. Spiritus
enim sanctus habitans in sanctis, per quem quisque31'" ligatur
aut soluitur, inmeritam nulli ingerit penam891. Per eum
quippe diiiunditur karitas in cordibus nostris, que non agit
perperam. Pax* ecclesiae dimittit peccata, et332 ab eccle-
siae pace alienis 333 c tenet peccata non secundum arbitrium
hominum, sed secundum arbitrium3'1 Dei3'-’5. Petra31'6*1
ienet, petra dimittit: columba tenet, columba dimittit31'7*'.
[Gratian.]333 Item Salomn» „Sicut auis in incertum
uolans, et passer quolibet uadens, sic maledictum frustra
prolatum uenit super eum, qui misit illud.”
C. LXXXVIII. Cuius uita opilio non congruit , alius
ligatus soluit.
Item G regorius it, omelia A’AT/. •"'"®
Plerumque contingit, ut1'"11' judicis9"2 locum teneat,
cui3"3*1 ad locum uita minime concordat, ac1'"4*1 sepe agitur.
ut ucl dampnet inmcritos, ucl alios ipse ligatus soltial!H’r',
sepe in soluendis ac ligandis subditis suae uoluntatis motus,
non autem causarum merita sequitur9"8". Unde fit, ut ipse'"'7
ligandi et9"31, soluendi potestate se priuct et cct.1"11'* Et
infra: §. i. Sepe fit, ut erga quemlibet proximum odio ucl
gratia moucatur pastor, ludicare910 autem de subditis digne
etc. Et m/Wt911": Unde recte per prophetam912 dicitur:
„ Mortificabant animas, que non moriuntur913', et uiuificabant
animas, que non uiuunt.”914 Non morientem quippe mor-
tificat qui iustum dampnat, et non uicturum umificare nititur
qui reum a supplicio soluere9151* conatur910. 5. 2. Causae
ergo pensandae sunt, et tunc ligandi ac9171 soluendi pote-
stas exercenda913. Videndum1'19 est929, que culpa pre-
cessit921, et922 qtte sit penitentia secuta post cutpam, ut
quos omnipotens Deus per conpunctionis gratiam uisitat,
illos pastoris sententia absoluat. Tunc923 enim924 ucra est
absolutio etc. 925 Et infra: §. 3. Ex qua consideratione in-
tuendum926 est, quod illos debemus nos per pastoralem
auctoritatem soluere, quosauctorem nostrum cognoscimus927
per suscitantem gratiam uiuificare. Et infra: §. 4. Veniat
itaque foras mortuus, id est culpam confiteatur peccator.
Venientem nero923 foras929 discipuli soluunt931"", quia931"
pastores ecclesiae ei debent penam amouere, quam meruit
qui non erubuit932 confiteri quod fecit. §. 5. Hec de solu-
tionis ordine breuiter diximus9330, ut sub magno modera-
mine93-1 pastores ecclesiae uel soluere debeant935?, uel
ligare.
C. LXXXIX. Viribus caret sententia iniuste prolata.
Item Calixtus Papa [epist. I. ad Benedictum Epi-
scopum]936.
Jniustum937 indicium et diffinitio iniusta, regio933 metu
et939® iussu, aut cuiuscumquc9411 episcopi aut potentis1'41 a
indicibus ordinata ucl acta912, non ualeat. 5. 1. Homini
religioso parum esse debet inimicitias aliorum non exercere,
ucl augere1'431' male loquendo, nisi etiam eas1'44 extinguere
bene loquendo studuerit. $. 2. Melior est in malis945 factis
humilis confessio quam in bonis superba gloriatio.
C. XC. Premium meretur qui iniuste maledicitur.
Item Augustinus super Psal. CII. 946:1 [ad uers. Faciens
misericordias Dominus.]
Qui iustus est, et iniustc maledicitur947 premium illi
redditur.
Gratian. Hir 913 etsi, ut dictum est, non teneatur ligatus
apud Penm, sententiae tamen parere debet, ne ex superbia ligetur
qui prius ex puritate conscientiae absolutus tenebatur.
VII. Pars. §. t. 949,1 est quando contra equitatem
scidentia fertur, ueluti quando subditi non possunt cogi ad
malum, scientes ubedientiam non esse seruandam prelatis in rebus
illicitis.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. S6. a) Sic b) ostend., quod c) proditor est d) veritatis e) temere fertur — c. 87.
a': aliis b)ei:rfei’.<? c) alienatio d) Petra enim e; dimittit; unitas tenet, unitas dimittit. — c. 88. a) Greg. Papa
homilia XXVI. in evangelia b) ut hic c) cuius d) ac proinde e) sequatur f) aut g) et cct.: deest h) Et infra: deesi
i) moriebantur k) absolvere 1) atque m) solvam n) ut 0) dixerim p) studeant — c. 89. a) aut b) non augere —
c. 90. a) Psalm. CXI. b) Idem
NOTATIONES COEKECTOHOJI.
C. LXXXVII. * Pax: Haec pars (nam superior uon est inventa apud B. Augustinum) cx ipso est emendata, et nonnihil aucta.
Causa XI. Quest. III. can. 8(3. 872) ad c. 10. Matth. r. 28. 8731 Matth. c. 10. r. 28. 874) add. : non: DCD Ed. Das. 875) aliis oranib.: EGH
Ed. Das.: in omnib.: orig. 870) Codd. ct F.dd. coti, o.; sicut euim: Edd. coli. o. pr. lias. 877) Codd. (t Edd. coli. o. 878 1 annuntiare: F.QH 870) oportet:
orig. HbEFGH Edd. Arg. Das. ; prodit: AC EM. rill. 6oi) Codd. et Etld. coti. o. 852) Itoni, c. 10. »•. 10. 883) ADCI)F\\ can. 87. 884 1 Peiorem capitis
■pariem Algis’ I, 07. verte laudat cx Aug. ad Classicitiniim : altem snmta est cx l. 3. dr baptismo no. 23. Ed. Maur. Aus. XII, 07. (GtJ.) ; Potf/c. VII, 1, 13.; Cars.
XIV. 20. 885) Codd. coli. o. pr. G 880) diximus: Aus. 567 1 quispiam: urii/. ; aliquis: Algcr. .s88) faciet iniuriam: Algtr., nhi hic est jinis nuam is
k>i\i Codd. coli. o. Ed. Das. Foitgc. 520) quisquis: EO II 821 1 finis canonis: Avs. Polgc. S92) et: deest: H Ed. Das. 823) Codd. coit. o. pr. (I ; alienatis: Ed.
Das.: alienus: 6'; alienatus: Edd. • \fl. 81)1) voluntatem: EFGJ1; deest: Ed. Das. 825) ndd.: ct orationes sanet, spiritualium qui omnia indicant, ipsi
nutem a nemine judicantur: orig. 800* Codd. et Edd. roll. o. 827)»/;. S98) in Codd. coit. o. signum hoc loco deest, qito Gratiani dicta distingui soluit
822» Prov. c. 20. r. 2. ;j can. Sb. 000) Codd. coli. o. — hom. XXVII.: EGH — lib. tl. no. 0.; Ico Dccr. XIV. 3. ; ho Pan. V, 75 — 80.; Coli . tr. P. III, 27, (28,1 1.
Imi » Codd. et Edd. roll. o. ho Pan. Coli. tr. P. 9u2) iudicii: orig. 203) ADcDEUH Ed. Das. orig. 9o4) Codd. * t Edd. coli. o. Turrtcrcm. urig. ho I>(rr. I\m.
i sit. tr. P. 2«j5: absolvat: EGH 2'jiji Codd. it Edd. roll. o. orig. Ito btcr. Pan. Coli. tr. P.: add.: pastor: ho lhcr. Pan. Coli. tr. P. 207) ipsa hac: orig.:
ipsa: ho Incv. Coti. tr. I\ 208) ABCU orig.: atque : EFGH : ac; ho beer. Pan. Coli. tr. P. 902) Codd. coli. o. 910) supra c. 00. 911) Codd. coli. o. 912) Ei> rh.
c. 13. i. 19. 913) ADChF Edd. roll. o . pr. Dni. urig. ho I)ecr. Culi. h . P. 914) vivebant: EGH 915) Codd. ct Edd. coli. o. 9101 nititur : Iro Pan. 917) Codd.
• •Al. o. pr. O' ; et: G ho Pan, 918) add.: est: EGH Itu Pan . 919) unde videud.: DbEGH Edd. coti. o. 920) est: deest : ho lhcr. Pan. Coli. tr. P. 2211 prcc. :
drtai: AC ho btcr. CoH. tr. P. 922) aut: orig. ho beer.; deest: ho Pan. Coli. tr. P. 923) Coli. tr. P. 1, 55, 2. — supra nui. c. 02. 92-Jl illa: ho Pan.
'.''llfnia canonis: Coll.tr. P. I. III. 920) add. : nobis: Iro lirer. Pan. 927) iutelifgimus: Iro beer.; scimus: Iro Pan. 928) autem: EGH 929) for. : rst :
Jio btcr. Pan. 939; Codd. coli. o. ; add.: ita: ho Pan . 931) Codd. et Edd. coli. o. 932) erubescit: ho Pan. 933) Codd. ct Etld. cvll. u. 93-1» magna
moderatione. EGH Ed. Das. 935; Codd. cl Etld. coli. o. || can. 59. 930) Caput Pseudoisid., c. 0. np. Hinschiu* p. 137. — Jaffi no. LX l X- - c/. Cap. Angdr.
• . 7e ap. I/insrhiuS p. 705. Deiud. Ln. I, 405. — III, 54.; ho beer. V, 235.; Coli. tr. P. I, 14,3.; Cupit. Augilr. innuitur: lUg. Appdx. IU, 30. u*x C.
Cartbag.j,- Jiurch. XV, 8. (can: non licet ergo imperatori); ho lhcr. XVI, 9. (»<f a p. liurch .); — r/. c. 8. »/»<• 1. C. XXV. 927i add.: enim: ho liter. V.
CoH. ir. P '. 938; regis: Aus. 939) Codd. et Edd. coli. 0. 940) quibuscunque episcopia: orig.; cuiusc. episcopi : Codd. orig. 941) pute. stat ia : orig.: poiuntl.t:
Codd. orig. 942; facta: Ed. Das. ImgdA. ; finis canonis: Aus. 943) Codd. ct Edd. coli o. orig. ho beor. V. Coli. tr. P. 944) cos : orig. 945) malefactis: IIEFGfl p
« au. 90. 940) Codd. coli. o. — ad Psalm. 102. no. 14. Ed. Maur. ho beer. XIV, 14. (can.: custodi istud); Coli. tr. P. 111, 27, (28,) 12.; Cact. V, 10. 91?» male-
nictus fct ki iniustc maledicitur : orig. 946) Sic; CEU 919) Codd. coli. 0. pr. C
G70
669
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. 10. c. 91-98.
Unde Euticianus* Papa ait 93°:
C. XCI. Non est obediendum episcopo, qui pro hereticis
missam canere iubet.
Si quis951 episcopus aut abbas presbitero 932 aut mona-
cho suo iusserit953 missas pro hereticis931** cantare, non933
licet. Non enim93®» expedit obedire eis937.
C. XCII. Preceplis non obedire multociens expedit 938.
Item Augustinus ®»9*.
Non9®9 semper malum est non obedire precepto9®1;
cum enim Dominus iubet ea9®9, que Deo sunt contraria, tunc
ei obediendum non est.
C. XCIII. De eodem 9®3.
Item Ieronimus in epist. ad Ephesios 961 a.
Si dominus iubet ea9®3, que non sunt contraria9®63 sa-
cris967 c scripturis, subiciatur domino seruus. Sin uero
contraria precipit, magis obediat spiritus quam corporis
domino. Et infra [c. 3.]968: §. 1. Si bonum est quod precipit
inperator 9G9d, iubentis exsequere uoluntatem979e; si971 ''ma-
lum979, responde 973 s; „ Oportet Deo magis quam hominibus
obedire.*'974 Hoc ipsum et de seruis9733 apud dominos, ct
de uxoribus apud uiros, et de filiis apud patres97®*, quod in
illis tantum aebeant977 dominis, uiris978, parentibus esse
subiecti, que contra Dei mandata non sunt979k.
C. XCIV. Non sunt audiendi qui contra Deum aliquid iubent.
Item Ambrosius 98°*.
Iulianus inperator, quamuis esset apostata, habuit tamen
sub se Christianos milites, quibus cum dicebat, producite
aciem pro defensione reipublicae, obedi ebatur 981 » ei. Cum
autem diceret eis, producite arma in Christianos, tunc cogno-
scebant inperatorem celi.
C. XCV. Non iubet aliquid mitulum qui Deum
timere probatur.
Item Fabianus Papa, [epist. II. omnibus Episcopis]982.
Qui omnipotentem Deum metuit, nec contra euange-
lium nec933» contra apostolos, nec contra prophetas uel san-
ctorum Patrum instituta agere aliquid ullomoao 984 consentit.
C. XCVI. Et qui peccat, et qui peccanti consentit
ulerque dampnatur 985».
Item Nicolaus Papa Lotharin Regi9SG.
Ita corporis tui cedere motibus consensisti, et relaxatis
uoluptatum habenis temetipsum in lacum miseriae et in
lutum fecis prohibitum987 deiecisti, ut qui positus fueras ad
gubernacionem populorum effectus sis ruina multorum.
Probat hoc Teugaldi9881* et Guntarii dudum episcoporum
legitimus casus, qui pro eo, quod te minime conpetenter
erudierunt939, quinimo quia preuaricationem tuam tegere
argumentis suis, et sub quadam iustitiae specie, fucatis qui-
busdam exquisitis 990 adinuentionibus, equitatem obruere991
studuerunt992», nostra sunt apostolica auctoritate depositi,
et ab omni episcopatus 993 regimine regulariter sequestrati.
C. XCVII. De eodem.
Item Augustinus [sermone VI. de uerbis Domini]991*.
Qui993 resistit potestati Dei ordinationi resistit. Sed
quid99®, si illud iubeat, quod non debeas997 facere? Hic
sane contempne potestatem998». Ipsos humanarum legum
gradus aduerte9993. Si aliquid iusserit curator, non 19ll9c
faciendum est? Tamen1991, si contra proconsulem1002*1
iubeat, non utique contempnis potestatem, sed eligis maiori
seruire. Nec hinc1903 debet minor irasci, si maior prela-
tus1091e est. Rursum si aliquid ipse consul19937 iubeat109®,
et aliud iubeat inperator 1907 s, si uel aliud 1908 inperator et 1999
aliud Deus, quid iudicatis10101’? Maior potestas Deus1911*.
Da ueniam, o inperator19121*: tu carcerem, ille gehennam
minatur. Hinc19131 iam tibi assumenda est fides tua tam-
quam scutum, in quo possis omnia ignita iacula inimici
extinguere.
[C. XCV1II.]1014»
Idem Donatistis [epist. CLXVI.]1913
lnperatores 101G, si in errore essent (quod absit), pro
errore suo contra ueritatem leges1017 darent, per quas iusti
et1018 probarentur, et coronarentur, non tamen19191* fa-
ciendo1920 quod illi iuberent, quia Deus prohibet1921». Sicut
iusserat Nabuchodonosor, ut aurea statua adoraretur, quod
qui facere noluerunt Deo talia prohibenti placuerunt.
Quando1022 autem inperatores ueritatem tenent pro1023
ipsa10-’4 contra errorem iubent. Quod quisquis contempserit
ipse sibi iudicium acquirit. Nam1923*1 inter homines penas
luit, et apud Deum frontem102®» non habebit, quia19-7 hoc
facere noluit, quod ei per cor regis ipsa ueritas iussit. Sicut
ipse1028 Nabuchodonosor, post miracula 19237 salutis trium
puerorum conmotus atque mutatus, pro ueritate contra
errorem edictum proposuit, ut quicumquc blasphemarent
deum Sidrac, Misac et Abdenago, in interitum irent, et
.EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 91. a) et non expedit — c. 93. a) ad Titum* c. 2. vers. Servi dominis suis subditi
b) aduersa c) sanctis d) imperator et praeses e) obsequere voluntati f) si vero g) responde ei illud de Actibus
apostolorum: h) servis intelligamus i) parentes k) veniunt — c. 94. a) obediebant — c. 95. a) vel — c. 96. a) reus
est b) Thiegualdi c) studerunt — c. 97. a) potest., timendo potestatem b) advertite c) nonne d) proconsul
e) praelata f) proconsul g) imperator, numquia dubitatur, illo contemto illi esse serviendum? Ergo (vel: deest) h) iudi-
catis? Solve tributum, esto mihi in obsequium. Recte, sed non in idolio. In idolio prohibet. Quis prohibet? i) Deus:
deest k) o imperat. : deest 1) Hic — c. 98. a) C. XCVIII. De eodem b) tamen : deest c) prohiberet d) Nam et
e) sortem f) postea miraculo
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XCI. # Euty chianus: Burchardus ct Ivo referuut ct Eutychiano
simul caput hoc, et c. Si quis. 24. q. 1., quod taraen Gratianus citat ex lulio.
** Haereticis: Ceteri collectores addunt: mortuis, quam vocem hic
auctor glossae supplevit.
C. XCII. * Huius capitis partim verba ipsa, partim sententia habentur
apud beatum Ambrosium, iib. de paradiso cap. 6.
C. XCIII. * Tituin: Sic est emendatum ex Poly carpo, quum antoa
citaretur: ad Ephesinos, emendato etiam ct nonnihil locupletato ipso capito
ex originali.
C. XCIV. * Iufra eadem c. Imperatores, §. Julianus, habetur haec
sententia, fortaaaeque ex eo loco mutatis verbis confectum est hoc capi-
tulum.
C. XCVII. * Emendatum ct locupletatum est caput hoc ex ipso ori-
ginali.
Causa XI. Quest. III. can. 91. 950) ex c. 2. poenitentialis Hieronymo adseripti — c/. c. 41. qu. 1. C. XXIV. : — Biirch. XIX, 105. ( can .: si quis dederit;
cont.); Ans. XI, 135, ( utap . B .); Ivo Beer. XV, 117. {ut ap. B ) 951) quis: deest: orig. Ams. Ivo 952) presb. aut: deest: H>. fhtrch. 953) iubet: Bitrch. Ans. Ivo
954) add. : mortuis: orig. Durch. Ans. ho 955) non licet ct: deest: orig. 95G) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrcm. 957) obed.: deest: Burch.; ei: orig. i |
can. 92. 958) convenit: EG; expectct: B 959) Er Ambrosio (vide Corr.) rcctc citat Alger. I, 33. 900) udd.: enim: EGH Ed. Bas. 961) inde ab haevor* neque
cum orig. neque cum Algero consentit Orat. 902) ea: deest: BEFGH Ed. Bas. || cati. 93. 903) de cod.: deest: CBF, et canon cum anteccd. comti netus eat.
904) Codd. coli. o. — imo in ep. ad Titum c. 2. ti. 9. no. 721. Ed. Migne — Ana. XLI1, 20 (27.) 905) ea: deest: Aus. 906) Codd. et Edd. coli. o. ; add.: vel
adversa: BCDEGH Edd. coli. o. 967) ADEGH. 968) ib. no. 730. — Polgc. I. 28, 8. 969) Codd. et Edd. coli. o. An$. 970) Codd. coli. o. Ed. Bas. Tumerem, .lux.
971) Codd. coli. o. Turrecrem. Aus. 972) add.: et contra Deum sapit: orig. Polgc. 973) Codd. ct Edd. coli. o. Ans.; — Act. c. 5. r. 29. 974) finis canonis: An s.
975) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Polgc. 976) ib. 977) debent: E Ed. Bas. 978) et: EH; et viris: IiC; verum etiam: F; deest: Ed. Bas.; viris et: AG
979) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Polgc. |1 can. 04. 980) c/. iufra c. 98. 981) Codd. coli o. pr. AB {| can. 95. 982) Caput Pstudoisid.. c. 23. ap. Hinschius
p. 160. - Jaffe no. LXXXI.; — Ivo Beer. VI, 322.; Coli. tr. P. I, 16, 7. 983) Codd. et Edd. coli. o. Ito Coli. ir. P. 931) nullom.: ABC || e au. 90. 965) Codd.
coit. o. 960) fragm. ep. scr. no. 863 — Jaffe no. 2078. — ho Beer. VIII, 227. (can. contin.) : Coli. tr. P. I, 62, 40. — c/. supra c. 10. 987) pro libitu: ho
988) ABEF ; Jvo Coli. tr. P.; Teugualdi: CBFGH; Theutgaudi: Bola». 939) erudierant: EFGU Ed. Bas.; erudierint: Edd. rcll pr. Lugdd. II. III. 990) ndd.:
et: CF Ito 991) obstruere : EGH 992) ABCDF ho Coli. tr. P. 993 )add.: et presbyteratus: EGH jj can. 97. 994) Sermo 62. Ed. Alaur. no. 13. — Polgc. I,
*7, (29,) 3. (cum. contui.) 995) add.: autem: orig.; Rom. c. 13. v. 2. 996) quid est: Polgc. 997) debes: orig. 998) Codd. et Edd. coU. o. 999) ib.
1000) ACBEbO Polgc.; nara: B; deest: H 1001) non tamen: Edd. Bas. Lugdd. 1002) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Lugd. I. Corr. Turrecrem. orig. Polgc.
1003) huic: CF Ed. Bas . 1004) ACFQH Turrecrem. orig.: sit: A 1005) Codd. et Edd. coli o. 'Turrecrem. Polgc. lOGG) iubet: orig. 1007) Codd. et Edd. coli o.
1008) aliquid (aliud: B) iubeat: AB 1009) et: deest: EGH 1010) Codd. et Edd. coli o. Polgc. 1011) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (est Dei) 1012) Codd . tt Edd.
coli. o. Turrecrem. 1013) AB: orig. || can. 93. 1014) Codd. coli. o. 1015) item: ABEG; — Ep. 105. no. 7. Ed. Jfaur. scr. ao. 409. 1016) add.: uuiiu: orig.
1017) legem: BCDF 1018) ct: deest: BEFGH Edd. coU. o., ita ut R. immerito a Corr. instrium esse consuerit; in B Ed. Bas. legit.; iusti comprobarentur, quod
per errorem pro et prob. scriptum fuisse videtur. 1019) Codd. colL o. 1020) faciendum est: Codd. coli. o. pr. AC: — Turrecrem. : — faciendum: Edd, coit. o.
1021) Codd. et Edd. coli. o. 1022) quoniam: ARB 1023) et pro: Edd. Ven. II. lugdd. Par. 1024) add.: veritate: orig. 1025) Codd. et Kdd.roll.u, 1020) Codd.
tt Edd. coli. o. Turrecrem. orig. 1027) qui: C Ed. Bas. 1028) ipse : EGH Edd. Bas. Ven. II. Lugdd. Par. 1029) Codd. et Edd. coli. o. Turn e, an.
671
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 99-103.
672
domus eorum in dispersionem. Et non uultis, ut1090 aliquid
tale contra uos iubeant inpcratores Christiani, cum sciant a
uobis1031*, quos rebaptizatis, Christum exsufflari? hiem
in htn/misIoai: §. t. Julianus extitit infidelis inperator.
Nonne103* extitit apostata, iniquus, ydo!atra1034h? Milites
Christiani sertiierunt inperatori infideli. Ubi ueniebatur ad
causam Christi, non agnoscebant nisi illum, qui in celo erat.
Quando103® uolebat, ut ydola colerent, ut108S turificarent,
preponebant illi Deum. Quando autem dicebat, producite
aciem, ite contra illam gentem, statim obtemperabant
et 10371 distinguebant deum 1038k eternum a domino 1039 tem-
porali10401.
C. XCIX. Per obedientiam bonum deserere , numquam10il*
malum facere licet.
Item Gregorius [c. 12. lib. XXXV. in Iob.]1043
Quid ergo mirum, si peccator homo obedientiae in
presentis uitae breuitate se subicit, quando hanc mediator
Dei et hominum10435*, et cum obedientes remunerat, non
relinquit? Sciendum tamen1044® est1045d, numquam per
obedientiam malum fieri, aliquando autem debet per ooe-
dientiam bonum, quod agitur, intermitti. Neque enim mala
arbor in paradiso extitit, quam Deus homini ne contingeret
interdixit; sed ut melius 1040 per obedientiae meritum homo
bene conditus cresceret, dignum fuerat, ut 1047 = etiam a bono
prohiberetur 1048 f quatinus tanto uerius hoc, quod ageret,
uirtus esset, quanto et a bono cessans auctori suo se subdi-
tum humilius 1049 exhiberet.
C. C. Apud Deum maledicitur qui peccantibus consentit.
Item Ysidnrus10!>0 *.
Qui consentit peccantibus, et defendit alium delinquen-
tem, maledictus erit apud Deum et homines1051, et corripie-
tur increpatione 1053 seuerissima1033. Hinc et1054* quinam
sanctissimus Pater ait; Si 1033 quis peccantem defendit, acrius
quam ille, qui peccauit, coherceatur. Hinc etiam 103tib alius
Pater ait; Si quis alterius errori consentit105'®, sciat 1058d se
cum illo simili modo culpabilem iudicandum 1059.
C. CI. Non est obediendum quod 1000 contra Deum precipitur.
Item Ysidorus 1061*.
Si is, qui preest, fecerit, aut cuiquam100- quod a Do-
mino1003 prohibitum est facere iusserit, uel quod preceptum
est preterierit aut preterire mandauerit, S. Pauli apostoli
sententia ingerenda 1001 a est, dicentis1005: „Etiamsinos aut
angelus de celo euangelizauerit uobis anathema sit, preter-
quam quod uobis euangelizauimus.“ /dem1000: §. 1. Si quis
prohibet1007** nobis19085 quod a Domino preceptum est,
uel rursum inperat fieri quod Dominus fieri101'9® prohibet,
exccrabilis sit omnibus1070, qui diligunt Deum. Idemtn71:
§. 2. Is, qui preest, si preter uoluntatem Dei, uel preter quod
in scripturis sanctis euidenter precipitur, uel dicit aliquid,
uel inperat tamquam falsus Dei testis aut sacrilegus ha-
beatur.
Gratian. Cum ergo subditi excommunicantur 1079 d, quia ad
malum cogi non possunt, tunc sententiae non est obediendum,
quia iuxta illud Gelasii1013. „Nec apud Deum, nec apud eccle-
siam eius, quemquam grauat iniqua sententia.'1
VIII. Pars. §. 1. Quod autem supra communicantes ex-
communicatis de ecclesia abici iubenlur, non de quolibet modo
communicantibus intelligendum est.
Unde Nicolaus Papa Igmaro, Remorum Arckiepiscopo 1074 :
C. CII. De his, qui cum 1075 excommunicatis communicant.
Excellentissimus rex Karolus apostolatum nostrum con-
suluit, quid sit agendum de his, qui communicant cum his,
qui cum Engiltruda1070» sepe dampnata communicant fe-
mina, quoniam eam1077 cum communicatoribus suis et fauto-
ribus pari uinculo anathematis 1078 constat esse 1079 astrictam.
Quapropter nunc beatitudini tuae iniungimus, ut, super hoc
nostra auctoritate fretus10*’, curam ae his sumere stu-
deas1081, et quia docta diuinitus sanctitas tua ualde nouit,
aliud esse1083 ex necessitate, aliud ex ignorantia, atque
aliud, quod studio 1083b delinquitur, istudque posterius duo-
bus prioribus strictius 1084 ® esse puniendum, iacirco sollerter
inuigilet, et cauta districtione,o83d singulorum 1080 modos
diiudicet, quatinus hi1087 ® qui ex necessitate uel 1088 f igno-
rantia delinquunt auctoritate nostra per te absoluantur: si
tamen ipsa eorum ignorantia, uel necessitas uera, et non
simulata, uel non1089 ex uoluntate processerit, quia, ut bene
nosti1091’, sunt plerique qui possunt quidem, sed nolunt1091
recta nossc. Unde Psalmista11’93 de huiusmodi 1093: «No-
luit,"1094 inquit, „ intelligere, ut bene ageret." Illos autem,
qui studio suo obligantur, et contemptu interdicta nostra
postponunt, non nisi digna satisfactione preueniente uolu-
mus a te prorsus absolui.
C. CIII. De his, qui sine culpa excommunicatis com-
municant 1095 a.
Item Gregarius VII. [lib. V. Regesti, in
Concilio Romae habito] 1U9C.
Quoniam multos peccatis nostris exigentibus pro causa
excommunicationis perire cottidie cernimus, partim igno-
rantia, partim 1097 nimia simplicitate, partim timore, partim
etiam ex 1093 b necessitate, dcuicti misericordia anathematis
sententiam ad tempus, prout possumus, temperamus1099®.
Apostolica itaque auctoritate ab anathematis uinculo hos
subtrahimus, uidelicet uxores, filios11008, seruos, ancillas.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Que st. III. c. 98. g) vobis in eis h) idololatra i) et: deest k) dominum 1) temporali et tamen
subditi erant propter dominum aeternum etiam domino temporali. — c. 99. a) vero numquam b) hominum tenuit et
tenendam praecepit* c) vero d) est, quod e) ut hunc f) prohiberet — c. 100. a) etiam b) et c) consenserit, et illi
consilium dederit, ut se tardius humiliet, sciat — c. 101. a) ei ingerenda b) vobis c) fieri: deest d) excomm. ideo —
c. 102. a) Engeltrude b) ex studio c) districtius d) discretione e) hi: deest f) aut — c. 103. a) De iis . . . culpa cum
excomm. b) ex: deest c) opportune temperamus d) liberos
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XCIX. * Tenuit et tenendam praecepit: Haec absunt &
plerisque manuscriptis et ab originali. Simile quiddam legitur apud B. Au-
gustinum. sermone 5. ad fratres in eremo. Nec mirum, inquit, si ttos pecca-
tores obedientiae subiicimur, quando hanc mediator Dei et hominum etiam in
motic non dr seruit, et ei se subiecii, qui per omnia erat Patri aequalis.
C. C. * Prima pars huius capituli usque ad vocem: severissima, habe-
tur in regula B. Pachomii Romae edita. Totum vero exstat apud Smarag-
dum in expositione regulae B. Benedicti cap. 69. Citat autem Basilium,
quemadmodum et Burcbardus et Ivo [et Ans.], et sensus est in regulis ipsius
Basilii brevioribus, regula 7.
C. CI. * In regulis brevioribus B. Basilii, c. 114. et 303., simillima
leguntur hisce omnibus, quae in hoc capite continentur.
** Si quis prohibet: In lib. B. Basilii de institutis monachorum,
Rufino interprete, fero eadem habentur c. 14., quemadmodum ultimus vera.
Is, qui pracest. ibid. c. 16.
Causa XI. QueBt. III. can. 98. 1030) ut: deest: Ed. Bas .; quod: Edd. rell. 1031) Codd. coli. o. Turrecrtm. 1032) Psalm. 124. >io. 7. Ed. Maur. Ivo
Beer. V, 7. 1033) nonne: deest: orig. 1034) Codd. coli. o. 1035) Bi quando: oriff. 1036) et: CD Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. 1037) Codd. et Edd. coli. o. pr, AF
1038] BCDEFQ 1039) deo: EGH 1040) Codd. et Edd. coU. o. |j can. 99. 1041) Codd. coli. o. 1042) lib. 36. no. 28. 1043) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig.
1044) Codd. et Edd. coli. o. Turrccrem. lu45)/6. 1046) in melius : EGH 1047) Codd. et Edd. coli. o. Turrecretn. orig. 1048) ib. 1049) et humilem: DEGH Edd.
coU. o.; humilem : B |( can. 100. 1050) Burch. XI, 46.: Jus. XII, 5.; Ivo Decr. XIV, 110.; Coli. tr. P. II, 14, 21. 1051) apud hom.: ho 1052) correctione:
Ans. 1053} finis canonis : ib. 1054) AD Burch. ho CoU. tr. P. 1055) si ... ait: deest: Burch. 1056) Codd. coli. o. pr. i {deest) 1057) Codd. et Edd. coli. o.
1058) ib. Burch. Ivo CoU. tr. P. 1059) add .: et excommuuicandum : Burch. Ivo || can. 101. 1060) dum: A; qui: B 1061) idem: EQH: CoU. tr. P. ib. 18—20.
1062) cuidam: Coli. tr. P. 1063) Deo: EGH Ed. Bas. 1064) ABCDF 1065) Qal. c. 1. v. 8. 1066) add.: de eodem: BCEGH 1067) prohibeat: BC 1068) Codd.
coU - o. pr. D; — nos facere: Coli. tr. P. 1069) Codd. coli. o. pr. B; — Turrecrem. ; — CoU tr. P. 1070) ab omnib.: Coli. tr. P. 1071) add.: de eodem: AH
1072) ABCDF 1073) supra c. 46. |! can. 102. 1074) add. : scribit: AB EGH; Episcopo: AEGH; — Ep. scr. inter a. 864. et 867. ap. Mansi XV, 389. — Jaff/
no. 2171. — ho Decr. XIV, 46.; Ivo Pan. V, 106.; Coli. tr. P. I, 62, 34. 1075) cum: deest: AEGH 1076) Codd. coU. 0. 1077) eos cum excommunicatis et
fautor, simui prius vinculo . . . adstrictos: orig. 1078) excommunicationis : A; anathemati: orig.; anathemate: CoU. tr. P. 1079) osse: deest: AB ho
Pan.; retineri: orig. ho Decr. Coli. tr. P . 1080) freti: A ho Pan.; freta: orig. ho Decr. CoU. tr. P. 1081) studeat: AP Ivo Decr. CoU. tr. P. . -audeat: orig. ;
studeatis: ho Pan. 1082) esse: deest: ho Pan. 1083) Codd. coli. o. Ed. Bas. CoU. tr. P.; de studio: Edd. coU. reU. 1084) AEFOU Edd. coli. o. orig. ho Decr.
Pan. Coli. tr. P. 1086] Codd. et Edd. coli o. 1086) sing. : deest: ho Pan.; eingul. mores: orig. 1087) Codd. coU. o. orig. Ivo Pan. CoU. tr. P.; qui: deest: Ivo
Pan. 1088) Codd. coit. o. pr. CD ; — orig. Jvo Decr. Pan. Coli. tr. P. 1089) uon: deest: CoU. tr. P. 1090) nostis: EQH Ed. Bas.; qualiter beuo nosti: orig.
1091; non volunt: ho Dccr. 1092) Psalm. 35. v. 3. 1093) add.: ait: EGH 1094) noluerunt quidem . . . agerent: orig. Edd. coli. u. pr. Bas. |f can. 103.
1095 j Codd. coli o. 1096) in conc. Itomano hab. ao. 1078. ap. Jaffe Monum. Gregor, p. 308. — Jaffe post no. 3802. — ho Decr. XIV, 43.; ho Pan. V, 125,
1097; (M : etiam : orig. 1098) Codd. et Edd. cvll 0. 1099) ib. ho Dccr. Pan. 1100) Codd. et Edd. coU. o.; liberos filios; ho Decr. Pan.
673
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. QUEST. III. c. 104-108.
674
seu mancipia, nec non rusticos et i1»1 e seruientes,nec noni1»2 f
et nos omnes alios, qui non adeo curiales sunt, ut eorum
consilio scelera perpetrentur, et eos1104, qui ignoranter ex-
communicatis communicant, siue1105 illos, qui communi-
cant cum illis 1106 g, qui 1,07 excommunicatis communicant.
Quicumque autem aut1 108 h orator, siue1109 peregrinus,
aut'110 uiator in terram excommunicatorum deuenerit, ubi
non possit emere uel non habeat11*1 unde1112 emat, ab ex-
communicatis accipiendi damus licentiam. Et si quis ex-
communicatis non*113 in sustentatione1114’ superbiae, sed
humanitatis1115 causa dare aliquid1116 uoluerit, non1117 pro-
hibemus.
C. CIV. De Bonifalio, qui excommunicatis et 1118 psendo-
episcopis * se non communicaturum iurauit.
Item Bonifatius Martir Zachariae Papae [in
epist., quae incipit: „ Paternae. “] 1119 **
Antecessor1120 predecessoris1121 uestri1122 uenerandae
memoriae Gregorius, dum me indignum ordinauit et ad
predicandum uerbum Dei1123 Germanicis gentibus misit,
sacramento1121 me astrinxit1125”, ut canonicis et iustis epi-
scopis et presbiteris in uerbo et 11265 facto et 1127 c consensu
astipulator et adiutor fierem. Hoc autem 1128d cum diuina
gratia inplere1129e studui; falsos autem sacerdotes ypocri-
tas et seductores populorum uel corrigerem ad uiam salutis,
uel declinarem et abstinerem a communione ipsorum ; quod
ex parte seruaui, et ex parte custodire et inplere1130 non
potui; sed1131 spiritualiter 11321 inpleui sacramentum, quia
in1133 consensum et in consilium eorum1181 non uenit anima
mea, corporaliter autem ab eis omnino abstinere non potui.
Dum enim1135 uenissem ad principem Francorum cogente
ecclesiarum necessitate, noni136 tales ibi reperi quales uo-
luil‘37, sed tamen in sancta communione corporis Christi
illis 1138 non 1130 communicaui.
C. CV. Excommunicatis non communicat qui eis
animo noji consentit.
Item Zacharias Papa Bnnifatio Martiri [in epistola,
cuius initium est: ,, Benedictus Deus.“]lllu*
Quod1111 predecessor noster1112 beatae memoriae Gre-
gorius, huius1113” sedis apostolicae presul, dum ad predi-
candum uerbum euangelii 1111 tuam misisset fraternitatem in
Germaniae partibus et gentibus illis paganis, et 11455 uerbo
pollicitationis illam1116 uoluit esse ante 1117 munitam, ita ut
orthodoxos episcopos, presbiteros, uel quoscumque 1118 re-
perire potuisses in uerbo exhortationis perfectos, amplius
confirmares, et eis communicares (quod et factum est); si
quos uero seductores episcopos aut pseudopresbiteros1,19c
a recto fidei tramite deuiantes reperisses, nulla tibi cum
eis esset1150 communio, quod te, Deo solatiante1151, us-
que ad presens spiritualiter seruasse confessus es, uel, si
omnino propter principalem et humanum fauorem gentis
Francorum, dum ad eos accessisses, corporaliter absti-
nere1152 non ualuisti cogente ecclesiarum Dei necessitate,
et tamen1153 in eorum consilio et communionis consensu
anima tua non est coinquinata : itaque propter hoc, quod cum
eis conuersatus es, non consentiens iniquitati eorum, nullum
tibi est detrimentum coram Deo.
IX. Pars. Gratian. Excommunicationis autem forma et
modus, atque reconciliationis hic est.
C. CVI. Modus et forma excommunicationis11***.
Debent1155 duodecim sacerdotes episcopum circumstare,
et lucernas ardentes in manibus tenere, quas in conclusione
anathematis uel excommunicationis proicere debent in ter-
ram et conculare pedibus; deinde epistola1156 per parrochias
mittatur, continens 1157 excommunicatorum nomina et cau-
sam excommunicationis.
C. CVII. De eodem.
Item ex Concilio Aur asico1*'^*.
Canonica iustituta et sanctorum Patrum exempla se-
quentes, ecclesiarum Dei uiolatores N.11595* auctoritate Dei
et iudicio sancti Spiritus a1160 gremio sanctae matris eccle-
siae et a consortio totius Christianitis eliminamus, quoadus-
que1161 resipiscant et ecclesiae Dei1162 satisfaciant.
C. CVIII. Modus reconciliationis excommunicatorum.
Item ex eode?n1163.
Cum aliquis uel1161 excommunicatus, uel anathematiza-
tus, penitencia ductus ueniam postulat et emendationem
promittit, episcopus, qui eum excommunicauit, ante ianuas
ecclesiae uenire debet, et duodecim presbiteri cum eo, qui
eum hinc et1165” inde circumstare debent*. Et si ille terrae
prostratus ueniam postulat1166, et1167 de futuris cautelam
spondet, tunc episcopus apprehensa manu eius dextera, in
ecclesiam1168 illum1169 introducat, et communioni 1170 Chri-
stianae reddat1171, et1172 septem psalmos penitencialcs de-
cantet1173 cum istis precibus: Kyrie eleison. Pater noster,
saluum fac seruum tuum1171. Oratio1175: Presta, quesumus
Domine, huic famulo tuo dignum penitenciae /ructum, ut
ecclesiae tuae sanctae, a cuius integritate deuiauerat pec-
cando, admissorum ueniam consequendo reddatur innoxius.
Per Dominum11765.
EDITIO ROMANA.
Causa XI. Quest. III. c. 103. e) et: deest f) nec non: deest g) eis h) aut: deest i) sustentationem — c. 104.
a) constrinxit b) et c) et: deest d) quod e) adimplere f) spiritaliter — c. 105. a) huius sanctae b) et: deest
c) pseudopresb., vel quosque — c. 107. a) Arausico b) N. : deest — c. 108. a) et: deest b) etc.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. CIV. * Et pseudo episcopis: Hic in aliquot vetustis antea
legebatur: excommunicatis a pseudoepiscopis.
** Epistola, in qua habetur capitulum hoc, edita est per Laurentium
Suriura in vita S- Bonifacii, legati Germaniae et xu&rtyris. Emendatior
autem exstat manuscripta Romae in bibliotheca monasterii Dominicam.
C. CV. * In epiBtola praecedunt haec verba: Suggessit itaque sancta
fraternitas tua in suis apicibus, quod praedecessor noster, etc.
C. CVI. * Apud Burchardum et Ivonem ea, quao in hoc capite con-
tinentur, et multa alia eodem pertinentia citantur ex concilio Rothoma-
gensi115,1». In collectione vero canonum incerti auctoris manuscripta iisdem
verbis, quibus hic, refertur ex Zacharia Papa.
C. CVII. * Violatores: In eadem collectiono, ct apud Burchardum,
et in duobus vetustis Gratiani codicibus sequitur N. Ab aliis tauieu Gra-
tiani exemplaribus, et ab Ivonc abest nota ista.
C. CV1IL * Debent: Apud Burchardum fet Regin.], qui etiam ox
concilio Arausico citat, haec sequuntur: Ubi etiam adesse debent illi, quibus
iniuria vel damnum illatum est, et inulta alia, quae omnino perlegenda sunt.
Causa XI. Quest. III. can. 103. 1101) Codd. ct Edd. coli. o. orig. IvoDccr. 11021 Codd. ct Edd. coli. o. 1103) ct: deest: Edd. Arg. Par. 1104) illos:
orig. 1105) sive . . . comrnun.: deest: Iro Pan. 110G) Codd. coli. o.pr. C 1107) qui cum: BEQH 1108) Codd. coli. o. orig. Ivo Decr. 1100) aut: lio Decr. Pali.
1110) sive: Ivo Pan. 1111) habet: EOH orig. 1112) unde possit: EGH 1113) in sust. non 8up. : CDEFGH Edd. coli. o. 1114) A (in : deest) ; — BF orig. Ivo Decr.
1115) humilitatis: C Ed. Bas. 1116) aliq. : deest: Ivo Decr. Pan. 1117) Jieri non : orig. || cau. 104. 1118) a: ABF; vel: EGH 1119) Kp. scr. uo. 751. ap. Jnffc
Non. Mogunt. p. 218. — Ivo Decr. II, 95.; Coli. tr. F. I, 58, 2.; ib. III, 2, 11. 1120) add. : etenim: orig. Coli. tr. P. I.; enim: Iro Coli. tr. P. III.; intercessor: Coli,
tr. P. I. 1121) praecessoris: orig. 1122) nostri: AF Coli. tr. P . III. 1123) fidei: Coli. tr. P. I. 1124) add. : fidei: Iro 1125) Codd. coli. o. 1120) Codd. et
Edd. coli. o. Coli. tr. P. I. III.; in: orig. 1127) Codd. coli. o. Ed. Bas. Lugdd. II. III. Ivo; in: Ed. Arg. orig. Coli. tr. P. I. III. ; et in: Edd. rell. 1128) Codd. et
Edd. coli. o. orig. Ico Coli. tr. P. I. III. 1129) Codd. et Edd. coii. o. pr. Bas. oiig. Ivo Coli. tr. P. I. III. 1130) adimplere: EGH 1131; et: C: sed : deest: orig.;
sed . . . dum: deest: AB, sed in A, postea in marg. script. est 1132) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 1J33) et in: EOH Ed. Bas. 113-1) illorum: orig. Ivo
1135) en.: deest: ib. Coli. tr. P. III. 1136) cum: orig. 1137) nolui: ib. 1138) eis: EGH Ed. Bas. 1139) non: deest: Coli. tr. P. I. II. jj can. 105. 1140) scr. ao. 751.
ap. Jaffe Mon. Mogunt. 221.; — Jaffe no. 1757. — Ivo Decr. II, 90.; Coli. tr. P. I, 59, 1. c/. ib. III, 2, 12. 1141) Idem: A: refers quod: 6' 1142) nost. : deest :
Edd. coli. o. pr. Bas. 1143) Codd. et Edd. coli. o. pr. CD: — orig. Ivo Coli, tr. P. 1144) Dei : EFGH Ed. Bas. 1145) Codd. ct Edd. coli. o. 1 140; ili. : deest: Ed.
Bas.; ili. vol.: deest: orig. Coli. tr. P. 1147) a te: orig. 1118) quosque: ib. 1149) Codd. ct Edd. coli, o.; presb. alios: Ivo 1150) esse: Coli. tr. P.
1151) adiuvante: EH Ed. Bas.; annuente: G 1152) abstineri: orig. ; sed abstinere est in varietate lectionis. 1153) attamen: Edd. Lugdd. II. III. Buhmer. ||
c an. 106. 1154) Caput incerti auctoris fortassis ipsius Iteginonis II, 12. (can.: igitur quia monita; contin.) — Burch. XI, 3. ap. Reg.; can . cont.); Ivo
Decr. XIV, 76.; (ut ap. Reg.) — cx C. Rothomagensi: Ed. Bas. F (manu poster, saeculi additum) 1155) add.: autem: Reg.: enim: Burch. Ivo 1150) epistolae
presbyteris mittantur: Reg. Ivo; epistolae proculdubio similiter per. par. mittantur: Burch. 1157)coutinentes modum excommunicationis: Reg. Burch. I\o j|
can. 107. 1158) Codd. coli. o. — c/. ad caput antecedens. — Reg. II, 417.; Burch. XI, 7.; Ivo Decr. II, 126. Coli, tredec. Purt. X, 236. 1159) ABCD: illos: Reg.
Burch. 1160) a: deest: Reg. 1161) quousque: EGH Reg. Burch. 1102) Dei: deest: F Ivo j| can. 108. 1103) cf. ad c. 106. — cx C. Auroliau.: Fur recretu. : ~
Reg. II, 418.; Burch. XI, 8.; Coli, tredcc. P. X, 237. 1164) vel: deest: Reg.; vel excom.: deest: Burch. 1165; Codd. coli. o. 1160) add.: culpam confitetur
poenitentiam implorat: Reg. Burch. 1167) et: deest: ib. 1108) ecclesia: BDF 1169) eum: Reg. Burch. 1170) communionem Christianam : A: ct ei com-
munionem et societatem Christianam: Reg. Burch.; commuuicationi : BD 1171) reddatur: BCDF 1172) sqq. desuut ap. ltegin., ubi alia exstant
decantent: CD; dicant.: B 1174) scrv tu.: deest: Burch., ubi alia exstant 1175) oremus: Burch. 117G) ACD (add. : nostrum Jcsum Christum) ; —
EGII, per deum: A
Corpus lur. can. Ed. Fricdbng.
43
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XI. XII. QUEST. I. c. i. i.
070
675
X. Pars. Oratian. Presbiteris i iero, qui treommunicaU'
ftifmm ministerium contingere presumunt, nue peniteneia sit in-
p<ineniiiiu“, I oh n n n es J 111. Clero et uraitu Salonitano scri-
bens diffinit, dicens11'*;
C. CIX. Que sit peniteneia sacerdotum, qui excomm unienti
sacrum ministerium pivsuwitmf ,175a.
Do illis presbiteris, qui tempore sanctissimi predeces-
soris1130 nostri domini Papae Nicolai excotrununicati sacrum
ministerium*11*1 contingere presumpserunt, ipsi in se dam-
pnationis (sicut canones11®2® statuunt' 133 c) sententiam in-
tulerunt11®*. Tamen, quia miseratio apostolica neniam solet
prcstnrc correctis, ob multitudinem misericordiae illis 1136
nane indulgentiam exhibemus, ut, sancta communione sagi-
nati,studeant tribus annis continuis per ebdomadam omni 1,311
secunda 1137 °* et sexta feria a1133 uino** etll3fl a carne1150
penitus ieiunarc, et ultra lugenda nequaquam conmittcre.
Gratian. Qui autem excommunicatis communicant pro
modo peccati pcnitenciae mvdumA19ic accipiant.
I 'nde Crbanus II. Genebaldo Constantiensi Episc. 1 152 :
C. CX. Pro modo peccati puniantur qui excommunicatis
communicant ll9:1.
Sanctis quippe canonibus cautum constat, ut quicum-
que 1154 » excommunicatis communicauerit excommunice-
tur. Ipsius tamen pcnitenciae atque absolutionis modos eo
moderamine decernimus1155, ut quicumque seu ignorantia,
seu timore, seu necessitate negocii cuiusquam maximi et
maxime necessarii eorum1156 se" conuictu, oratione, saluta-
tione 115‘,osculoue1153b contaminauerint1155<:,cuml20,,minoris
penitenciae medicina societatis nostrae participium 120111 sor-
tiantur12”2. Eos uero, qui1203 aut spontanee, aut negligen-
ter inciderint, sub ea uolumus disciplinae cohercione 1204®
suscipi, ut ceteris metus incutiatur.
CAUSA XII.
GRATIANUS.
Quidam clerici propria relinquere uniunt 1 ; de suis ct ecclesiae
rebus testamenta- -x conficiunt ; de rebus ecclesiae nonnulla lar-
giuntur. (Qu. I.) Modo primum queritur: ( trum clericis liceat
proprium habere! (Qu. II.) Secundo, an res ecclesiae, que ab
eis datae sunt, possint constare aliqua firmitate eis, qui eas acce-
perunt! (Qu. 111.) Tertio, si ante tempus suae ordinationis,
qui* nichil habere uidebantur et post ordinationem aliqua inuenisse
noscuntur, an possint ea quibus uoluerint, relinquere an noni
(Qu. IV.) Quarto, si de suis ct ecclesiae rebus aliqua acquisisse
EDITIO
Causa XI. Quest. III. c. 109. a) contingere praes,
e) poenitentiam accip. — c. 1 10. a) qui b) osculatione
Causa XII. a) testamentum — Quest. I. c. 1. a) Nihil
c. 2. a) epist. IV. b) dilectissimo c) et : deest d) illud
ut bene
XOTATIOXES
C. CIX. * Omni secunda: Apud Ivonem, et in aliquot vetustis
Gratiani exemplaribus legitur: omni secunda et sexta /tria; in uno autem:
omni quarta f t sexto feria.
+* A vino: In Fanormia est: a vino, n ut n carne; apud Ivonem: n
lino aut nato.
C ausa XII. Quest. I. C. II. * Ia omnibus autem sunt sine
dubio et coniugee: Verba haec absunt ab originali in recentloribus
conciliorum editionibus impresso, ct duobus ipsius mauuscriptis codicibus,
uno Vaticano, altero bibliothecae S. Marci Florentiae, et ab Anselmo.
Hauc vero sententiam a Platone acceptam haeretici quidam volebant in
Christianam religionem invehere. Ita enim scribit Epiphanius haeresi 32.:
noscuntur, an utrique communiter , an singulariter- ecclesiae uel
sacerdoti iure proucniant? (Qu. V.) Quinto , si testamenta eis
liceat conficeret
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Clericos nichil possidere 4 multis auctoritatibus
iubetur s.
Ait enim Tolletanum Concilium [IV. c. 23.]6:
C. I. Inpuberes et adolescentes, in uno conclaui manentes,
probatissimo seniori deputentur'1.
Omnis etas ab adolescentia in malum prona est. Nichil3®
incertius5 quam uita adolescentium. Ob hoc constituere10
oportuit, ut, si qui inpuberes11, aut adolescentes in clero
existunt, omnes in uno conclaui atrii conmaneant12 ut lubri-
cae etatis annos non in13 luxuria, sed in disciplinis ecclesia-
sticis agant, deputati probatissimo seniori, quem et magi-
strum doctrinae141’, et testem uitae habeant. $. i. Quod si
aliqui ex his pupilli15 existunt, sacerdotali tutela foueantur,
ut et uita eorum a criminibus intacta sit, et res16 ab iniuria
inpiorum17c. Qui autem his preceptis resultauerint 13, mona-
steriis deputentur, ut uagantes animae150 et superbae seuc-
riori regula distringantur.
C. II. Omnibus clericis communis est uita seruanda.
Item Clemens in epist. 1 1’. 20 a
Dilectissimis fatribus et condiscipulis, Ierosolimis cum
karissimo211’ fatre Iacobo et22c coepiscopo habitantibus,
Clemens episcopus. Communis uita, omnibus est necessa-
ria, fratres, ct maxime his, qui Deo inreprehensibiliter mili-
tare cupiunt, et uitam apostolorum eorumque discipulorum
imitari uolunt. )}. i. Communis enim usus omnium, que
sunt in hoc mundo, omnibus hominibus esse debuit. Sed
per iniquitatem alius hoc dixit esse suum, et alius istud230,
ct sic inter mortales facta est diuisio. §. 2. Denique Greco-
rum quidam sapientissimus, hec ita esse sciens, communia
debere, ait, esse amicorum24 omnia. In omnibus autem
sunt sine dubio et coniuges*. Et sicut non potest, inquit,
diuidi aer, neque splendor solis, ita nec reliqua, que com-
muniter25® omnibus data sunt ad habendum, diuidi debere,
sed habenda esse communia. Unde et Dominus per Pro-
phetam26 loquitur, dicens: „Ecce quam bonum et quam
lucundum, et reliqua 27 f. §. 3. Istius enim consuetudinis
more retento etiam apostoli eorumque discipuli, ut pre-
dictum est, una nobiscum et uobiscum communem uitam
duxerunt2®t. Ut enim25h bene nostis, erat multitudinis
ROM A N A.
b) sacri canones c) statuerunt d) secunda et quarta
c) contaminaverit d) participationem e) coercitione —
enim b) disciplinae c) improborum d) animi et superbi —
e) communiter in hoc mundo f) etc. g) duxere h) Unde,
CORRECTORUM.
Primum quidem, quod ipse Epiphanes cum patre suo et sectae antistite Car po-
crate ac sodalibus eius communes esse hominum tixores sanciiit, cx Platonis da
repuli, libris occasionem unctus , et propriam concupiscentiam perficiens.
Verum apud veteres etiam Christianos hanc uxorum communionem vehe-
menter damnari solitam Tertullianus in Apologetico evidenter testatur his
verbis: Omnia indiscreta sunt apud nos, praeter uxores. Jn illo loco consor-
tium solvimus, in quo solo ceteri homines consortium exercent, qui non amico-
rum solummodo matrimonia usurpant, sed et sua amicis patientissime submini-
strant, ex illa credo matorum et sapientissimorum disciplina, Oracci Socralis et
Romani Catonis , qui uxores suas amicis communicat erunt etc.
Causa XI. Quest. III. can. S. 1177) iniungenda: EGHf\ can. 109. 1178) Salon. ostendit (scr. dif. dic. : deest): EFGH; — In coli. epp. Ioannis VIII.
(£73— 75,* ap. Mansi XVII, 225. ct ap. hou . Decr. XIV, 35. 'directa epist. dicitur clero et ordini Salernitano. — Jaffe no. 2252. — Ico Pan. V, 104.; Caes. XIV, 40.
1175; Codd. coli. o. pe. (i; — misterium: CF 1180) decessoris: ABD 1181) misterium: FGH Corr . Iro Pan. 1182) Codd. tt Edd. coli. o. 1183) BCFH orig. ho
Pan.: constituerunt: A 1184) incurrerunt: orig. 1185) illius: ABD 1180) add. : tempore: ho Pan. 1187) ABCDF orig. ho Decr.; omni quarta et sexta: E(/H
1188 aut a: orig. 1189) aut: BF orig. 1190) cibo: orig. 1191) Codd. coli. o. |j can. 110. 1192) Genibaldo: A; Genobaldo: V; Gebehardo: orig. Ico Decr.: —
Ep. scr. ao. 1089. — Jaffe no. 4031. — ho Decr. XIV, 45. (can.: excommunicationis Quaestione); ho Pan. V, 107. 1193) puniatur . . . communicat: HCD
1194* Codd. coli. o. 1135) decrevimus: F Ito Decr.; discrevimus: orig. 1190) cor.: deest: ho Pan. 1197) et salut.: il. 1198) Codd. coli. o. pr. AEG; — Kd.
Dor:. Curr. orig. ho Decr.: vel osculo: ho Pan. 1199) ABDEGH Bohmer. 1200) cum: deest: ho Decr. 1201) A Corr. orig. ho Decr.; participatum: BCDF ;
participem: Jio Pan. 1202) sortiatur: Ed. Arg. orig. ho Decr. 1203) qui sponte aut: ho Pan. 1204) BCDF Corr. ; correctione: A
(.'ausa XII. J) nolunt: ABCDF 2) Codd. cofl. o. 3) qui: deest: ABC 4) add.: debere: BC 5) probatur: BCDF; approbatur: Corr.
(.suta XII. Q uest. 1. can. 1. 0; c. 24. hab. ao. 033. ap. Bruns I. 231.; Aws. VII, l.; Coti. tr. P. II, 17,. 4. 7) rubr.: diest: AD; in C postea addita est:
Iw F legitur solummodo : Impuberes et adolescentes. 8) Codd. tt Jvdd. coli. o. Atta. 9) hoc incert. : Aws. 10) constituendum: orig. Ilisp. Aws. Coti. tr. P.
il; puberes; orig. Hisp. Aws.; pueri: Coli. tr. P. 12) commorentur: orig. Htsp. Coli. tr. P. 13) in: deest: AC 14) ABCDF orig. Hisp. Aws. Coit. tr. /’.
15 pupillis : Aws. 10j add. : eorum: EGll Edd. coli. o. 17) Codd. tt Edd. coli, o.; reproborum: Coli. tr. P. 18) reluetaverint: orig. Hisp. 19) Codd. et Edd.
toti. o. ! can. 2. 20 1 Codd. toll. o. : — Caput Pstudoisid. c. 82. ap. Hiusthius p. 65. — Jajft no. XIII. — ap. Aws. VII. 1.. unde citant Corr., non est repertum.
i* i Ctdd. coti. orig. 22) Codd. tt Edd. coti. o. 23) ABCD Edd. coli. 0. Turrecrtm. 24) add. : communia: Edd. Nor. lYw. 1. II. I.ugdd. Par. 25) Codd. it Edd.
coii* o. 20; Psulm. 132 <. 1. 27) Codd. coli. o. pr. A (det si) C; add.: habitare fratres iu unum (: C) ct reliqua: orig. 28) Codd. coit. o. 29) Codd. ct Edd . toll. o.
677
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. I. c. 3-8.
678
eorum cor unum et anima una, nec quisquam eorum aut
nostrum de his, que possidebat, aliquid suum esse dicebat,
sed omnia illis et nobis erant communia, nec quisquam
egens erat inter nos. §. 4. Omnes uero 30 ', qui domos uel
agros possidebant, uenaebant eos, et precia eorum et reli-
quas res, quas habebant, offerebant 31 k, ponentes ante
pedes apostolorum (sicut nobiscum quidam uestrum cogno-
uerunt et uiderunt), et diuidebant32 1 singulis, prout cuique
opus erat. §. 5. Ananias autem uir austerus, et Saphira
uxor eius, quia33m mentiti sunt apostolis de precio agrorum
suorum, quos uendiderant, nobis presentibus, in conspectu
omnium circumstantium34 a conspectu apostolorum33 pro-
pter peccatum eorum et mendacium, quod fecerunt, mortui
delati 3611 sunt ambo37 0. Quapropter hec cauenda uobis
mandamus, et doctrinis et exemplis apostolorum obedire
precipimus, quia hi, qui mandata eorum postponunt, non
solum rei, sed etiam 33 P extorres10 fiunt. Que non solum
uobis41 cauenda, sed etiam42<J omnibus predicanda sunt.
§. 6.43r Unde consilium dantes uestram prudentiam horta-
mur, ut ab apostolicis regulis non recedatis, sed communem
uitam ducentes, et scripturas sacras recte44 intelligentes,
que bene nouistis455 adinplere satagatis.
C. III. luxi a ecclesiam clericorum claustra constituantur.
Item Eugenius Papa [II.] et Leo IX.46**.
Necessaria etenim47 res existit48b? ut iuxta ecclesiam
claustra constituantur, in quibus clerici disciplinis ecclesia-
sticis uacent. Itaque omnibus sit unum refectorium ac49
dormitorium, seu ceterae officinae ad usus clericorum ne-
cessariae. Ministri uero post episcopum super eos eligantur,
quorum uita atque doctrina illos potius exornet60 quam
dehonestet.
Gratian51. Nec in atrio ecclesiae alia 62 edificia nisi cleri-
corum ponantur.
Unde Nicolaus Popa83*:
C. IV. In atrio ecclesiae nisi clericorum edificia minime*43
ponantur.
Nulla edificia in atrio ecclesiae ponantur nisi tantum
clericorum65.
C. V. Clericus nichil seculare possideat.
Item Ieronimus ad Nepotianum 5G.
Clericus, qui Christi ecclesiae seruit, interpretetur57
primum58* uocabulum suum, et, nominis diffinitione prolata,
nitatur esse quod dicitur. Si enim xXtiqo s grece latine sors
appellatur, propterea clerici dicuntur59b, quia60c de sorte
Domini sunt, uel quia ipse 61 d Dominus sors, id est pars, cle-
ricorum est. Et quia62' uel ipse pars Domini est, uel Domi-
num03 partem habet, talem se exhibere debet, ut ipse645
Sossideat Dominum, et ipseG5s possideatur a Domino. Qui
►ominum possidet et cum Propheta dicit06: ,,Pars mea
Dominus, “ nichil07 extra Dominum08 habere potest. Quod09
si quippiam aliud habuerit70 preter Dominum, pars eius
non erit Dominus; uerbi gratia, si aurum, si argentum, si
possessiones, si uariam suppellectilem, cum istis partibus
Dominus non dignatur fieri pars eius71. Si autem ego pars
Domini sum, et funiculus hereditatis eius, non7-’h accipio
partes73’ inter ceteras tribus, sed quasi Leuita et sacerdos
uiuo de74 decimis, et altari seruiens76 altaris oblatione
sustentor. Habens76 uictum et uestitum, his contentus ero,
et nudam crucem nudus sequor77 k.
C. VI. Nichil preter Deum1* habeat'0* qui in eius
sortem eligitur.
Item Ambrosius de fuga seculi, [c. 2.]80
Cui portio Deus81 est nichil debet curare nisi Deum, ne
alterius inpediatur necessitatis munere. Quod enim ad alia
offitia confertur, hoc religionis cultui atque huic nostro
offitio decerpitur. Hec enim uera est sacerdotis fuga, ab-
dicatio domesticorum, et quedam alienatio karissimorum, ut
suis se abneget qui Deo seruire gestit82 6.
C. VII. Clericis et Deo deuotis nec causas agere, nec
aliquid proprium habere licet.
Item Ieronimus ad quendam suum Leuitam, de duobus
generibus hominum66.
Duo sunt genera Christianorum. Est autem genus
unum, quod mancipatum diuino offitio, et deditum con-
templationi et orationi, ab omni strepitu temporalium ces-
sare conuenit, ut sunt clerici, et Deo deuoti, uidelicet84
conuersi. Klr/oos enim grece latine sors. Inde huiusmodi
homines uocantur clerici, id est sorte electi. Omnes enim
Deus in suos elegit85. Hi namque sunt reges, id est se et
alios80 regentes in87 uirtutibus, et ita in Deo regnum habent.
Et hoc designat corona in capite. Hanc coronam habent ab
institutione Romanae ecclesiae in signo88* regni, quod in
Christo expectatur. Rasio uero capitis est temporalium
omnium depositio. Illi enim uictu et uestitu contenti89 nul-
lam inter se proprietatem habentes, debent habere omnia
communia. 5. 1. Aliud uero est genus Christianorum, ut
sunt laici. sJaos enim90b est populus910. His licet tem-
poralia possidere, sed non nisi ad usum. Nichil enim
miserius est quam propter nummum Deum contempnere.
His concessum est uxorem ducere, terram colere, inter uirum
et uirum iudicare, causas agere, oblationes super altaria92’1
ponere93', decimas reddere, et ita saluari poterunt, si uicia
tamen benefaciendo euitauerint.
C. VIII. Clerici nichil64 possideant proprium.
Item Greg orius Augustino Anglorum Episcopo, [responsi-
onum c. i. et 2.] 95
Quia tua fraternitas monasterii regulis erudita seorsum
non debet fieri96 a clericis suis in ecclesia Anglorum, que
auctore Deo nuper ad97 fidem perducta est, hanc debet in-
stituere93 conuersationem, que in inicio99* fuit Patribus
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. I. c. 2. i) autem k) afferebant 1) dividebantur m) qui n) elati o) ambo. Cetera, quae
de talibus cognovimus et vidimus, nec recordatione, nec demonstratione digna sunt38 p) et.: deest q) et r) Et infra: §.6.
s) quae Domino vovistis — _c. 3. a) Leo IV. c. 7.* b) exigit — c. 4. a) Nec m ... pon. — c. 5. a) primo b) vocantur c) vel
quia d) ipse: deest e) Qui autem f) et ipse g) ipse : deest h) nec i) partem k) sequar — c. 6. a) Deum debet curare
b) elegerit — c. 7. a) signum b) enim graece c) popul. latine d) altari e) apponere — c. 8. a) initio nascentis ecclesiae
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. HI. * Est caput 7. concilii Romae ab Eugenio II. primum habiti, I C. IV. * Fere eadem leguntor in concilio Saleg-unstadiensi c. 12.
et poBtea a Leone IV. innovati. Antea citabatur Leo IX. | quod habetur in fine collectionis Burcbardi, et refertur ab Ivono p. 15.
Causa XH. Quest. I. can. 2. 30) ABDF Edd. coli. o. pr. Ilas. — orig.; enim: CEQH Ed. Bas. 31) Codd. et Edd. coli. o. Tttrrecrem. 32) ABCDFJI
Ed. Bas. orig.; dividebatur: Edd. rell.; — cf. Aci. Ap. c. 4. 33) Codd. et Edd. coli. o. — c/. Ad. Ap. c. 5. 34) astantium: EOH Ed. Bas. ; circumst. . . . consp. :
deest: CO; circumadstantium: A Turrecrem. Bohm. 35) add.: omnium: EOH Ed. Bas. 36) Codd. et Edd. coli. o. pr. A; — Ed. Bas. 37) ABCDF 38) videntur:
EOH 83) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 40) ext. Dei : EOH Edd. coli. o. Turrecrem. 41) nobis : EOH 42) Codd. coli. o. pr. A (deest) B 43) Codd. coli. o.
44) recte: deest: A orig. 45) Codd. et Edd. coli, o.; Domino placere novistis: orig. || can. 3. 46) Codd. coli, o .; in synod. Bom. hab. ao. 826. et 853. in Mon.
Oerm. LL. II, 2, 15. — Jaffe ante no. 1346.. — An». VII, 5. (3.) ; IV, 2. (in Cod. coli, non inventum est.) 47) enim : AC 48) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. Nor.
(exstitit); — orig. Ans. 49) atque: BD; et: Ans.; aut: Ed. Bas. 50) exornent . . . dehonestent: orig. 51) hoc Orat. dict. deest: EOH 52) alia: deest: Ai?|!
can. 4. 53) item Nicol.: EOH; — imo c. 11. Cone. Salegunslad. hab. ao. 1022. ap. Hartzhcim IU, 59.; — Burch. in fine operis (dee*t in Cod. Friburg.); Uo
Decr. XV, 178. (can.: statutum est) 54) Codd. coli. o. 55) presbyterorum: orig. Ito || can. 5. 56) Ep. 52. no. 5. Ed JUique. Ans. VII, 2. (4.); Jvo Beer . VI, 1.
c<niUn-)X &168’ VIII, 1. 57) interpretatur: orig. 58) Codd. et Edd. coli. o. 59) ib. 60) ib. Ans. Jto 61) ib. oiig. 62) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Ito
63) domini: Edd. coli. o. pr. Ven. II. Lugdd. II. III. — Jvo 64) Codd. et Edd. coli. o. Jvo 65) ib.; ut ipse: Ans. 66) Psalm. 15. t>. 5. 67) et nihil: AEG
68) Deum: ABH 69) Qui: C; Et: O; Quod . . . dom.: deest: Ans. 70) habuit: H Ed. Bas. 71) dedignatur: H: dignabitur: orig. 72) Codd. et Edd. coli. o.
732 d® : d*ut ; CF 75) de*ervtens • BOH M. Bas. Jvo 76) L Tim. c. 6. r. 8. 77) Codd. coli. o. Edd. Bas. Ven. K. Far. Lugdd. j| c a n. 6. 78) Dominum :
EOH 79) Codd. coli. o. 80) no. 7. Ed. Migne 81) Dei: OH 82) ABCF orig. ; gestit vel eligere negligit: H; gestit aut (vel: E) eligit: EO rj can. 7. 83) Caput
incertum; rf. Berard. ID, 157. 84) scilicet: EOH 85) eligit: AEO 86) se alioaque :.EGH 87) in: deest: ib.; suis: Ed. Bas. 88) Codd. coli. o. 89) con-
tempti: EH 90) ABCF; est: deest: F; dicitur: C 91) Codd. coU. o.pr. D 93) Codd. et Edd. coli. o. 93) ABCDF Ed. Arg.; imponere: EOH Ed. Bas. |!
n5n: Kt BP’ 8cr ■ 601- lib- XI. Ed. Maur. - Jaffe no. 1414. — cf. ad c. 1. Dist. V. — Ans. VII, 3. (5.) 06) vivere: orig. 97) adhuc :
An$. 96) instruere ; EOH da) Codd. et Edd. coli. o.
43*
c:n
DECRETI SECUNDA TARS CAUSA XII. QUEST. I. c. 9 -11.
C80
nostris, in quibus nullus eorum ex his"'1"’, que possidebat,
proprium .habebat101'', sed erant illis102 omnia communia.
1 . Si 10:1 qui nero sunt clerici extra sacros ordines consti-
tuti, qui se non possunt continere, sortiri uxores debent, et
stipendia sua accipere exterius, quia et de eisdem 1’atri-
bus uu.i nouimus scriptum : „ quod diuidebant l0f,c prout 10lif
cuique opus crat.“ De eorum quoque 107 s stipendio cogi-
tandum atque prouidendum est, et sub ecclesiastica regula
sunt tenendi, ut bonis moribus uiuant, et canendis psalmis
inuigilent, et ab omnibus illicitis cor, et linguam, et corpus
Deo" auctore conscruent. §. 2. Communiter108 autem uiuen-
tibus iam de faciendis porcionibus, uel exhibenda hospitali-
tate, et adinplenda misericordia a10!"' nobis quid erit
loquendum, cum omne, quod superest necessitatibus110’ in
causis piis ac religiosis erogandum est? Domino magistro111*1
omnibus112 dicente1"1: „ Quod superest date clemosinanr,
et1111 omnia munda sunt uobis.“
C. IX. Clericis omnia communia esse debent.
Jtcm Crbanits Papa amnibus catholicis, [epistola
unica, c. 1.] 110
Scimus uos non ignorare, quia 1,6 hactenus uita communis
inter omnes11’ Christianos uiguit, et adhuc Dei gratia uiget,
et maxime inter eos, qui in sorte118* Domini sunt electi, id
est clericos, sicut in Actibus apostolorum legitur110: «Multi-
tudinis autem credentium erat cor unum, et anima una, nec
quisquam eorum, que possidebat, aliquid suum esse dice-
bat, sed erant illis omnia communia.” 120 Iit infra: §. 1.
Ouicumquc uestrum121 communem uitam susceptam habet,
et uouit se nichil proprium habere, uideat ne pollicitationem
suam irritam faciat, sed hoc, quod Domino pollicitus est,
fideliter custodiat, ne dampnationem sibi, sed premium ac-
quirat, quoniam satius1--1 est non uouere, quam notum120,
prout melius potest, non perficere. Grauius enim puniuntur
qui notum fecerunt aut fidem perceperunt, et uotum non
perfecerunt aut in malis uitam finierunt, quam illi, qui 124 *’,
sine noto12*0 aut12*3’* fide mortui sunt, et tamen bona
egerunt opera.
C. X. De eodem.
Item Augustinus in sermone de communi cita
clericorum 121 *.
Nolo128, nt aliquis de nobis120* inueniat male uiucndi
occasionem. Prouiaemus enim bona, ut180 ait Apostolus "",
non solum coram Deo, sed etiam coram omnibus132 homini-
bus. Propter nos conscientia nostra nobis necessaria est 13:1 *’,
propter uos fama nostra non pollui, sed pollere debet in
uobisIMc. Duae sunt res, conscientia et fama. Conscien-
tia necessaria est"16 tibi, fama proximo tuo. Qui fidens13#
conscientiae 1:17 ‘* negligit famam suam138, crudelis est. Iit
infra 180 : §. 1. Nulli in societate nostra licet no* aliquid
habere proprium; sed141f forte aliqui"1* habent, nulli licet,
sed 143 s qui habuerint144 faciunt quod non licet. Iit post
pauca I4ft 11 : §. 2. Enthecam 146 ‘ liabcre non licet. Non 111 k
est episcoporum1431 aurum seruarc, et a se rcuocarc mendi-
cantis manum. Cottidie tam14'3 multi petunt, tam multi
gemunt, tam multi inopes nos interpellant, ut plures tristes
relinquamus, quia quoa dare omnibus possimus non habe-
mus. Non habemus 150 m ergo enthecam. Iit infra: §. 3.
Qui""’1 habuerit proprium, uel habere uoluerit16*n, et de
proprio uiuere, et contra precepta163 ista facere, parum est
ut dicant, non mecum manebit, sed nec164 clericus erit.
Dixerant enim, et scio me dixisse, ut 1560 si nollent etiam 16eP
suscipere socialem uitam mecum, non167 illis tollerent cleri-
catum, seorsum "l8,i manerent, seorsum uiuerent 169 r. Malui
enim habere uel lt;0s claudos, quam plangere mortuos. Qui 101
enim ypocrita est mortuus est. Quontodo ergo, quicumquc
uoluisset extra manere, et de suo uiuere, non tollerem cleri-
catum ci? ita modo, quia placuit eis 1(121 Deo propitio hec
socialis uita, quisquis1#3 cum ypocrisi uixerit, quisquis in-
uentus fuerit habens proprium, non illi permitto 11!4, ut inde
faciat testamentum, sed delebo eunt de tabula clericorum.
Item ■©h : §.4. Qui non uult mecum lc,i** manere et in com-
muni uiuere, habeat libertatem, sed uideat, utrum habere
possit felicitatis hereditatem107.
C. XI. Non /icet alit/uiil habere Itis 103 ”, <pti suis renunciant
et communiter uiuere spondent.
Idem [serm. III. de communi uita clericorum]10'3*.
Non dicatis uos aliquid habere 170,1 proprium, sed sint
uobis omnia communia. Iit infra: §. 1. Quicumque171 autem
progressus in tantum fuerit malum, ut occulte litteras ab
aliquo uel quodlibet munus172 accipiat, si hoc ultro confite-
tur, parcatur illi, et oretur pro illo1'3. Si autem deprehen-
ditur atque conuincitur, secundum arbitrium presbiteri uel
prepositi grauius emendetur174. Et infra: §.2. Cum 175 huius
nostrae ** congregationis fratres non solum facultatibus, sed
uoluntatibus 176 propriis in ipsa ordinis 177 c susceptione re-
nunciauerint, et sc per promissam obedientiam penitus
aliorum potestati, et inperiis 178 in Christo et pro Christo
subdiderint, certum*** est eos nichil habere, possidere,
dare, uel accipere sine superioris licentia debere. §. 3. Quod
si propinquus, uel amicus, uel quilibet fratrum cuiquam ali-
quid offere uoluerit, primo quidem priori insinuetur, ct sic
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. I. c. S. b) iis c) aliquid suum esse dicebat d) Patribus, de quibus praefati sumus c) divi-
debatur f) singulis, prout g) ergo h) a : deest i) necess. : decst k) et mag. 1) et ecce — c. 9. a) sortem b) qui
vitam c) voto 'finierunt d) aut sine — c. 10. a) vobis b) sufficit c) vobis. Tenete quod dixi atque distinguite
d) conscient, suae e) liceat f) sed si g) et h) Et infra i) Enthecam nobis k) Non enim 1) episcopi m) habeamus
n: Qui habere voluerit proprium o) quod p) et.: deest q) sed seorsum r) viverent, quomodo nossent Deo viverent, et
tamen ante oculos posui quantum malj sit a proposito cadere. s) coecos vel t) illis u) Item supra — c. 11. a) licet
habere proprium iis b) vos hab.: deest c) ordinationis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Initium huius capitis usque ad vers. Qui habere voluerit, legi-
tur in serm. 2. de communi vita clericorum, seu 52. ad fratres in eremo:
cetera vero partim in serm. 53. ad fratres iu eremo, sive serm. 3. de com-
muni vita clericorum, partim in eodem 52. sive 2., de quibas sermonibus
adnotatum est supra dist. 86. Partem huius capitis refert Beda in commeat,
ad 2. Cor. c. 8. sub hoc tituto: Et sermone de vita et moribus clericorum.
** Qui non vult: In sermone ipso [et ap. Ans.) praecedit c. Certe
ego. infr. eadem, et paucis intcriectis sequitur: qui hoc non tuli habeal liber-
tutem elc.
C. XI. * Caput hoc sumtum est ex sermone 3. de communi vita cleri-
corum, in quo regula B. Augustini continetur, ac repetitur epist. 109. Sod
in ea ad monachas oratio convertitur.
+* Quum huius nostrae: Haec usque ad vers. Certum est, non sunt
inventa apud B. Augustinum.
**# Certum: Haec habentur in prima regula c. 4.
Causa XII. Quest. I. can. 8. 100) Codd. coli. o. orig. Ans. 101) Codd. d Edd. coli, o.; add.: aliquid: Edd. coli, o. 102) eis: Aws. 103) f/. c. 3.
Jiihi. XXXII. 104) Codd. d Edd. coli . o. Aws. 105) Codd. d Edd. coli. o. 10G) Codd. d Edd. coli. o. pr. C (unicuique) — cf. Act. c. 4. c. 35. 107) Codd.
it Edi. coli. o. Aws. 108) communi . . . vita: Ans. Corr. 109) Codd. d Edd. coli. o. Turrecrcm. 110) DEO H Edd. coli. o. orig. 1 m) Codd. et Edd. coli. o.
Ans. : mag. : deest: Ans. 112) omnium : Ans. 113) Lvc. c. 11. r. 41. 114) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. || c an. 9. 115) Caput Pseudoisid. c. 1. ap. Hiuschius
p. 143. — Jafft no. LXXI. — Ans. VII. 2. (G.); ho Decr. III, 139.; Coli. tr. P. I, 15, 1. 4. 116) quod: BDEFOH 117) bonos: orig. Ans. ho Coli. tr. P.
118; AJiCbF orig. Ams. ho Coli. tr. P. 119) Act. c. 4. e. 32. 120) sqq. desunt: Ans ho, ubi alia exstant 1 2 1) vestram: orig. ; vestram: Codd. orig.
122i sanctius: Ed. Bas. Turrecrcm. ; melius: Edd. rell. 123} post vot .-.EGIi 124) Codd. d Edd. coll.o. orig. Coll.tr. P. 125)76. 126) ib. jj can. 10. 127) Aws. VII, G.
• 8. can.: credo ante oculos); — cf. conc. Aquisgran. c. 112. 128) Sermo 355. no. 1. Ed. Jfuur. 129) BCDF Ed. Bas. orig. 130) ut: decst: Ans. 131) add.:
Mem: orig. 132* ornnib.: dent: F Edd. Ve»». II. Par. Lugdd. — cf. II. Cor. c. 8. 133) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 134) ib. 135) nec. est: deest: orig. Ans.
136/ confidens : Edd. coli. o.pr. Bus. 137) Codd. d Edd. coli. 0. Ans. 138) suam : deest: Edd. coli. o. pr. Bas. 139) ib. no. 2. 140) Codd. coli. o. Ed. Das. orig. Ans.
k: Codd. coli. o. pr. C: — ony. Ans. 14 2) aliquid: orig. Aws. 143) Codd. coli. o. Ed. Bas. Aws.; si: orig. 141) habent: orig. Ans. 145) Codd. coli. o. Ans. —
,b. no. 5. 146) Codd. d Edd. coli. o. Aws. 147) ib. 148) ib. 149* tain . . . pet. : d*cst: EQH 150) ADEGII orig. Aws. 151) senno 356. no. 14. Ed. Jfuur.
352; Codd. d Edd. coli. o. 15Jj add. : nostra: orig. Aws. 154) et non : orig. 155) Codd. et Edd. coli. o. Iws. 156) Codd. d Edd. coli. o. pr. Sor. IVn . I.
j 57 ,* lo" : EQH 158) BD Edd. Arg. Das. Ans. 159) Codd. coli, o.; vivunt: EGII 16U) BC (vel : deest); DEFGH Ed. Das. orig. Aws. 161) Quicunque: DEOII
Edd. coli. o. 1G2; Codd. coli. o. 163) add. : enim: EQH 164) perin. inde facere: EQH Ed. Bas. 165) Codd. coli. o. — sermo. 355. no. 6. Ed. Jfuur.
106) inec. . . . vivere: deest: orig. 1G7) aeternitatem: orig. j| can. 11. 168) Codd. coli. o. 169) canon non ct cp. ad SeUuciauam, ut Hicht., Derardum secutus,
1 oluit, desumlus est, imo ct ep. ad Sanctimoniales. — Ep. 211. Ed. Muur. no. 5. scr. c. «. 423. 170) Codd. et Edd. culi. o. vr. C (habere: deest) 171) Quaeeuu-
que . . . progressa: orig. d sic deinceps. — no. 11. 172) quaelibet munuscula: orig. 173) eo: A; ea: orig. 174) praepositae vel etiam episcopi: orig,
2 75) milia leguntur iu regula ad senos Da, Augustino perperam tribula. 176) voluptatibus: EGII 177) Codd. ct Edd. culi. o. pr. C 17b) imperio: [C) Christi
pro: EGH; in Chrifcto: dusl: C
C81
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. OUEST. I. c. 12-16.
682
suscipiatur, si ipse mandauerit. De quo tamen nichil aliud
fiat, nisi quod priori placuerit.
C. XII. De eodem.
Idem [tractatu L. ad c. 12. Iohannis] 179.
Exemplum Domini accipite 180 a conuersantis in terra.
Quare habuit loculos cui angeli ministrabant1818, nisi quia
ecclesia ipsius loculos 182c habitura erat? Quare furem ad-
misit, nisi ut eius ecclesia fures cum patitur tolleret1838?
C. XIII. Ecclesiarum prepositi rerum eorundem 181 a
dispensatores efficiuntur.
Item Prosper [de uita contemplatiua, lib. II. c. 9.]185
Expedit facultates ecclesiae possideri, et proprias per-
fectionis amore contempni. Non enim propriae sunt, sed
communes ecclesiae facultates, et ideo quisquis omnibus,
que habuit186, dimissis aut uenditis fit rei suae contemptor,
cum prepositus factus fuerit ecclesiae, omnium, que habet
ecclesia, efficitur dispensator. Denique S. Paulinus, ut ipsi
melius nostis, ingentia predia, que fuerunt sua, uendita
pauperibus erogauit; sed cum factus esset episcopus, non
contempsit ecclesiae facultates, sed fidelissime dispensauit.
Quo facto satis ostendit187, et propria debere propter perfe-
ctionem contempni, et sine impedimento perfectionis posse
ecclesiae facultates 1SS, que sunt profecto1® communia1808,
possidere 181 c. Quid S. Ylarius? nonne et192 ipse omnia1938
sua aut parentibus reliquit, aut uendita pauperibus erogauit?
Is tamen, cum merito perfectionis suae fieret ecclesiae Are-
latensis episcopus, que illa tunc habebat ecclesia non solum
possedit191, sed etiam acceptis fidelium numerosis heredita-
tibus ampliauit 195 e. Itaque1961 homines197 tam secularium
quam diuinarum litterarum 198 s sine ambiguitate doctissimi,
si scirent res ecclesiae contempni debere, nunquam eas
debuerant suscipere1991', qui290 omnia201' reliquerant2028.
C. XIV. Diaconi uel quelibet religiosae personae regularem
uitam ducere cogantur.
Item Gregorius Pelici Episcopo de Acropoli,
[lib. II. ep. 29.] 203
Quoniam Velina, Vixentina204a, et Blandina2058 eccle-
siae206, tibi 207 c in uicino constitutae sunt 203 d, propterea
fraternitati tuae earum209 solempniter operam210 uisitationis
iniungimus2110, illud pre212 omnibus conmonentes, ut213,
ubicumque2141 prefatarum ecclesiarum, siue dioceseos215
earum216, uel diaconi uel religiosae personae inuentae
fuerint, districte ac217s canonice uiuant.
C. XV. Quare in primitiua ecclesia predia ucndebantur.
Item Melciades Papa2is*.
Futuram219 ecclesiam in220 gentibus apostoli preuide-
bant; idcirco predia in ludea minime sunt adepti, sed precia
tantummodo ad fouendos egentes221. At uero, cum inter
turbines et aduersa mundi succresceret222 ecclesia, ad hoc
usque228a peruenit, ut non solum gentes, sed etiam Romani
principes, qui 224 8 totius orbis monarchiam tenebant, ad
fidem Christi et baptismi sacramenta concurrerent. E225
quibus uir religiosissimus Constantinus, primus fidem ueri-
tatis patenter adeptus, licentiam dedit per uniuersiim orbem
suo 226 c degentibus 225 5 inperio non solum fieri Christianos,
sed etiam fabricandi 22Se ecclesias, et predia constituit tri-
buenda2291. Denique idem prefatus princeps donaria in-
mensa contulit230, et fabricam templi primae sedis B. Petri 231e
instituit, adeo ut sedem inperialem 232 8 relinqueret, et B.
Petro suisque successoribus234' pro futuram 235 concederet236.
§. 1. Idem uero presidens 237 sanctae2388 sinodo, que apud
Nicenam2391 congregata est, cum querelam quorumdam
coram se conspiceret240 deferendam241™, ait: „Vos a ne-
mine diudicari 242 potestis, quia Dei solius iudicio 243 reserua-
mini244. Dii etenim uocati estis, et248 idcirco non potestis
ab hominibus iudicari.“ Ab illo etenim tempore, et deinceps,
uiri religiosi24®11 non solum possessiones et predia, que
possederant, sed etiam semetipsos Domino consecrarunt,
edificantes basilicas in suis fundis in honore2470 sanctorum
martirumper duitates ac218 monasteria innumera, in quibus
cetus Domino seruientium conueniret249.
C. XVI. Quare predia fidelium hodie ab ecclesia non
alienentur.
Item Urbanus Papa, [epistola unica, c. i.]250
Videntes autem summi251 sacerdotes, et alii252, atque
Leuitae, et reliqui fideles, plus utilitatis posse conferre253",
si hereditates et agros, quos uendebant, ecclesiis, quibus
presidebant episcopi, traderent, eo quod ex sumptibus eorum
tam presentibus quam futuris temporibus plura et eleganti-
ora possent ministrare254 fidelibus communem uitam255
ducentibus256, quam ex precio ipsorum257, ceperunt predia
et agros, quos uendere solebant, matricibus ecclesiis tradere,
et ex sumptibus eorum uiuere. §. 1. Ipsae uero res in ditione
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. I. c. 12. a) accipe b) ministraverunt c) loculos suos d) fures patienter toleret? — c. 13.
a) earund. : deest b) communes c) possideri d) omnia bona e) ampliavit. Isti ergo tam sancti, tam perfecti pontifices
factis evidenter clamant, posse et debere fieri quod fecerunt, f) Qui utique g) rerum h) suscip.: deest i) omnia sua
h) reliquerant, retinere — c. 14. a) Buxentina b) Blandana c) quae tibi d) sunt constitutae, sacerdotis noscuntur
vacare regimine e) iniunximus f) ubi g) distr. canoniceque — c. 15. a) eousque b) qui paene c) sub suo
d) degentes e) fabricare f) tribuere posse g) Petri principis apostolorum h) imp., quam Romani principes posse-
derant233 i) successoribusque suis k) in sancta 1) Nicaeam m) delatam n) religiosissimi 0) honorem — c. 16.
a) conferri
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XV. # Ceteri etiam collectores Melchiadem citant, quod constare
non posse recte animadvertit auctor glossae. Fit enim in hoc capite
mentio Nicaenae synodi, quo tompore (ut ex ipsa synodo, Euscbio et ceteris
historicis apparet) iam Melchiades obierat. Habetur autem integrum In
scripto do primitiva ecclesia et munificentia Constantini, quod in colle-
ctione Isidori, Lutetiae bis impressa, sequitur statim post decreta Melchia-
dis, quemadmodum supra dist. 88. ad c. Decrevit annotatum est.
Causa XII. Quost. I. can. 12. 179) tractat. 50. ito. 11. Ed. Maur. 180) Codd. et Edd. coli. o. orig. 181) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 182) ib.
183) »6. || cau. 13. 184) Codd. coli. o. pr. I) (earum); 6 185) imo Julianus Pomerius, cuius hic liber est. — c/. Cone. Aquisgran. c. 35. — 186) habuerit: ABDF
187) ostenditur: EOH Edd. Bas. Ven. II. Par. Lugdd. 188) occl. facult. : deest: orig. 189) prof.: deest: ib. 190) Coehl.coll.o. Ed. Bas.; ecclesiae communia: orig.
191) Codd. et Edd. coli. o. 192) et: deest: Edd. coli. o. pr. Bas. 193) Codd. et Edd. coli. o. 194) possidebat: Edd. coli. o. pr. Bas. 195) Codd. ct Edd. coli. o.
196) Codd. coli. o. pr. 0 (ita) 197) omnes: AF 198) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas. (scripturarum); — Turrecrem. orig. 199) Codd. coli. o. Corr. 200) quia: EGH
201) Codd. et Edd. coli. o. Turrccrnn. 202) ib. |j can. 14. 203) Decapoli: EO; — Ep. 43. scr. ao. 592. lib. II. Ed. Maur. — Jaffe' no. 830. — VII, 7. (9.
can. contin.) 204) ABDF Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. (Vicentina) ; Vexnutina: CEO; Vuxentina: Ans. 205) Codd. ct Edd. cofl. o. 20G) ecclesia: ABCDF
207) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 208) ib. 209) eorum: EOH 210) opera: Edd. Arg. Nor. Ycn. I. 211) Codd. ct Edd. coli. o. orig. A»»s. 212) pre: deest: Edd. Arg.
Nor. V«i. I. II. Par. 213) ut: deest: BCF 214) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 215) in ABCDF legitur: diocesiorum, in OH: diocesiarum et vox earum in omnibus
desideratur, quod errori esse attribuendum censemus.; dioeccsum (ear. : deest): Edd. coli. o. 21G)sive: -Ius. 217) Codd. coli. o. Ans. || can. 15. 218) Ex
Pseudoisidoriano decreto de primitiva ecclesia, c. 9. ap. JJinschius p. 247. — Jaffe' no. CXXX. — Bure! i. III, 2. (can. : nemo qui scripturas); ib. 5. Ico Decr. III, 4. 7.
(ut ap. Burch .); Coli. tr. P. 1, 31, 4. 5. 6.; Polyc. I, 19, (21), 1.; Caes. VII, 58. 219) add.: namque: orig. Burch. Jvo Decr. 220) a: Polyc. 221) egenos: Ito Decr.
222) succrescerent ecclesiae: EGH 223) Codd. et Edd. coli. o. pr. CH (usque: deest); adeo usque: orig. Burch. leo Decr. Coli. tr. P. ; adhuc usque: Polyc.
224) Codd. et Edd. coli. o. 225) Jvo Pan. II, 3. 226) Codd. et Edd. coli. o. orig. Coli. tr. P. Polyc. ; in suo : Burch. Jvo Decr. Pan. 227) Codd. et Edd. coli. o.
228) ib. Turrecrem. Coli. tr. P. Polyc. : fabricandas : orig. Burch. Jvo Dccr. Pan. 229) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. orig. Colluti, citt. o. 230) contui. : deest: orig.
( ollalt. citt. o. 231) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 232) ib. 233) praeside rant : orig. ; presederaut : Coli. tr. P. ; praesidebant : Burch. ; cui (add. : quidem : Jvo Pan.)
praesidebant: Ivo Dccr. Pan. 234) Codd. coli. o. Burch. Ito Decr. Pan. Polyc.: suisque presentibus: orig. Coli. tr. P. ; suisque praesulibus: Corr. 235) profu-
tura accederent: orig. ; sed profuturam conced. est in varietate Icet io niti ; profutura: Burch. lio Decr. Pan.; futuram: Coli. tr. P. 236) finis canonis: Burch.
Jvo Decr. Pan. 237) cf. supra c. 9. qn. 1. C. XI. 238) Codd. coli. o. Turrecrem. Polyc.; sancta: orig. 239) Codd. roll. o. Coli. tr. P. 240) prospiceret: EGH
f.**-. quorund. clericorum: EO 241) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem.; delaturam: orig. Coli. tr. P. ; vel delatam: Polyc. 242) diiudicare: orig.;
diiudicari; Codd. orig. 243) iudicium: orig. ; ad iudicium: Coli. tr. P. 244) finis can otiis : Coli. tr. P. 245) et: deest: orig. Polyc. 246) Codd. et Edd. coli. o.
or,9- Polyc. 247) religiosissime: orig. Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.; — orig. Polyc. 248) et: C: hac: orig. 249) convenirent:
CLOH Ld. Bas. j| can. 16. 250) Caput Pseudoisid., c. 2. ap. Hinschius p. 144. — Jaffe uo. LXXI. — Burch. III, 3. (usque ad §. 1.); Ans. VII, 6. («im..* scimus
vos nou ignorare); Ivo Decr. III, 5.; Caes. VII, 57. 251)summi : deest: Burch. Jvo 252) et alii: deest: Burch.; alii atque: deest: Jvo 253; Codd. coli. o. :
afferre: ong. Burch. Ans. Ivo 254) ministrari: Ans. 255) in communi vitam: Turrecrem. 256) deducentibus : BG Ed. Bas. Burch. 257) coruui : otiy. ;
deest: Burch.; ipsor.: Codd. orig.
G93
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. I. c. 17-23.
G84
singularum parrochiarum episcoporum (qui locum tenent
apostolorum) erant, et sunt usque adhuc, et futuris semper
debent esse temporibus. Ex2588 quibus episcopi et fideles
dispensatores eorum omnibus communi uita259c degere
nolentibus ministrare cuncta necessaria debent, prout melius
potuerint**’, ut nemo in eis1,61 egens inueniatur. §. 2. 262
ipsae enim-63 res oblationes fidelium appellantur, que264d
a fidelibus Domino offeruntur. §. 3. 2C&e Memoratis aug-
mentationibus ergo in 266 f tantum ecclesiae, quibus episcopi
president, Domino adminiculante creuerunt, et in 267 s tantis
maxima pars earum268 habundant2698 rebus, ut nullus sit in
eis communem uitam270 degens271" indigens, sed omnia ne-
cessaria ab episcopo suisque ministris percipiat 272 k. $. 4.
Ideo, si aliquis extiterit modernis aut futuris temporibus,
qui hoc2731 auellere nitatur, iam dicta dampnatione feriatur.
[C. XVII.]274*
Item Augustinus [tractatu LXII. in Iohannem]275.
Habebat Dominus loculos2768, a fidelibus oblata con-
seruans, et suorum necessitatibus, et aliis indigentibus tri-
buebat: Tunc primum ecclesiasticae pecuniae forma est
instituta, ut-'77 c mtelligeremus quod precepit, non esse cogi-
tandum de crastino, non ad hoc fuisse preceptum, ut nichil
pecuniae seruetur a sanctis, sed ne Deo propter278d ista
sentiatur, et propter inopiae timorem iustitia deseratur.
II. Pars. Gratian. His omnibus2'9* claret, quoti clericis
nullo modo lice I habere quid proprium; quod si habuerint , non
clerici erunt, tum269 tamen clericatus eis tollendus est.
Unde Augustinus ait in eodem serm.281a
C. XVIII. Clericatus non tollitur eis, qui uolunt habere
aliquid proprium.
Certe ego sum qui statueram2828, nullum ordinare cleri-
cum, nisi qui mecum uellct manere, ut283c si uellet a pro-
posito discedere284"1, recte illi tollerem clericatum 285'. Ecce
m conspectu Dei et uestro muto consilium. Qui uolunt ali-
quid286 habere proprium, quibus non sufficit Deus et ecclesia
eius287f, maneant ubi uolunt et ubi possunt, non eis aufero
clericatum, nolo habere ypocritas. Malum288* esse289 quis
nesciat? Malum est cadere a proposito, sed290 peius est
simulare propositum. Et post pauca: §. 1 . Si non291 seruat
sanctitatem foris292, dimidius cecidit : si293 8 intus habuerit
simulationem, totus cecidit. Nolo, ut294 habeat necessitatem
simulandi. Scio, quomodo homines amant2®" clericatum.
Nemini eum tollo nolenti mecum communiter uiuere.
Gratian. Econtra sunt aliae auctoritates, quibus conceditur
propria habere, non solum aliisf sed etiam episcopis.
Unde in Concilio Agatensi [c. 8.] legitur -196:
C. XIX. De rebus propriis uel acquisitis episcopi heredibus
suis reliquant 297 ».
Episcopi298 de rebus propriis uel acquisitis, uel quic-
uid ae proprio habent, heredibus suis29”, si uoluerint300,
erelinquant301. Quidquid uero de prouisione ecclesiae
suae392 fuerit393 siue de agris, siue de frugibus3048, siue de
oblationibus, omnia in lure ecclesiae reseruare305 cen-
suimus.
C. XX. De eodem.
Item ex Concilio Martini Papae, [c. 15.] 306
Manifesta autem debent esse que ad ecclesiam pertinent
his307, qui circa episcopos308"" sunt309, presbiteris310 et dia-
conis, ut311, si episcopo contigerit inopinatus312 transitus,
res313 ecclesiae nullo modo possint minui et perire; neque
res propriae episcopi inportunitatem patiantur314 pro rebus
ecclesiae, ut nec ecclesia dampnum incurrat315, nec316 epi-
scopus in suis rebus pro317 rebus ecclesiae proscribatur.
Idem statutum est in canonibus Apostolorum [c. 40.], in
quibus legitur 318 ^ :
C. XXI. De eodem.
Sint319 manifestae res propriae episcopi (si tamen ha-
bet320 proprias), et manifestae dominicae, ut potestatem
habeat de propriis moriens episcopus sicut uoluerit321 et
quibus uoluerit derelinquere322, nec323 sub occasione eccle-
siasticarum rerum ea321, que episcopi probantur esse325, in-
terdicantur3268. Fortassis enim337 aut uxorem habet, aut
filios, aut propinquos, aut seruos. Et iustum est hoc apud
Deum et homines, ut nec ecclesia patiatur detrimentum
ignorantia3280 rerum pontificis, nec episcopi329"1 uel eius
propinqui sub obtentu ecclesiae proscribantur, et in causas
incidant qui ad eum pertinent, mortisque330'* eius in-
iuriis3314 infamentur332*.
C. XXII. Ex rebus ecclesiae, si episcopus indiget, sibi
et suis necessaria sumat.
Item in eisdem canonibus [c. 41.]333
Ex his autem, quibus334 episcopus indiget, (si335 tamen
indiget), in336"" suas necessitates et337 peregrinorum fratrum
usus et ipse percipiat, ut nichil ei338 possit* omnino deesse.
Lex339 enim Dei precipit340, ut qui altario341 deseruiunt pa-
scantur312 ex3438 ipso344.
C. XXIII. Res ecclesiasticas episcopus dispenset.
Item er Concilio Antio ceno, c. 25. 345
Episcopus ecclesiasticarum rerum habeat potestatem ad
| dispensandum erga omnes, qui indigent; cum summa reue-
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. I. c. 16. b) E c) communem vitam d) quia (a fidei.: deest) e) Et infra; §. 3. f) ac cultibus in
g) in : deest h) abundat i) gerens k) percipit 1) haec — c. 17. a) C. XVII. De eodem b) loculos et c) ubi d) pro —
c. 18. a) Aug. in serm. II. de communi vita clericorum b) stat., sicut nostis, c) aut d) recedere e) clericatum, quia
desereret sanctae societatis promissum coeptumque consortium, f) sua g) Malum enim h) si vero i) ament — c. 19.
a) derelinquant b) fructibus — c. 20. a) ipsos — c. 21. a) ubi ... legitur b) intercidant c) ignoratione d) episcopus
e) morsque f) iniuriis malae famae g) subiiciatur — c. 22. a) ad b) de
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXI. * Morsque: Ante legebatur: mortisque eius iniuriis infamentur. Restitutus est locus ex prisca vorsione, cui totum reliquum caput
convenit. Graece est: sal TOI ciieov Beeraeo r dvoepquiai; aepidd/Aeattai; id est: et eius mors maledictis undique appetatur.
C. XXII. * Ei possit: Legitur etiam: eis possit. Nam et in graecis codicibus partlm est cvrou, partirn uitoi;.
Causa XII. Quest. I. can. 16. 258) BCDEG : ct : .1 259) Codd. et Edd. coi!, o.pr. A (hominibus communiter degere) 260) potuerant: A ; poterunt: C
201) in eis: deest: Ans. 262) Ans. V, 36. 263) vero: Ans. 264) Codd. et Edd. coit. o. Turrecrcm. 265) Codd. coli. o. — l. I. no. 6. j — «p. Ans. non exstat
266; Codd. ei Edi. coli. o. 267) ib. orig. 268) eorum: AER 26 0) ABDF orig. 270) communi vita: CEGH Kd. Bas. 271) Codd. coli. o. Ed. Bas. Corr. orig.;
eligens: Corr. 272) Codd. et Edd. coli. o. pr. BC (percipiant) 273) ABCBF Ei. Bas. orig. || can. 17. 274; Codd. coli. G. pr. C 275) no. 5. Ed. Manr. ; —
An». V, 32.; Polyc. III, 24, 8. 276) Codd. ei Edd. coit, o.: ergo et Dom.: orig. 277) ABCDF Edd. Arg. X or. Ven. I.; et ut: EOH Edd. reti. 278) Codd. coti. o.
Turrecrcm. Vulge. .- propter istam : Ans. 279) Codd. coli. o. pr. AB 280) nec: EQH\\ c an. IS. 281) Codd. coii. o. ; — Sermo 355. no. 5. Eel. Afaur. ; — Ans. VII, 8.
(ran..- credo ante oculos: conlin.j 282) Codd. ct Edd. coli. o. 2S3) EOH Ed. Bas. orig. Ans. 281 ) ACD ortg. Ans. 285) Codd. et Edd. coli. o. 286) aliquod : EH ;
deest: O 287) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Ans. 288) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Ans. 289) ost: orig. Ans. 290) et: ABC 291) non: deest: orig. Ans.
292 j foris: deest: EFGH 293) C«M. coit. o. Eld. Arg. Bas. Ans. 294) nt: decst: orig. Ans. 295) Codd. ct Edd. coti. o. Ans. || can. 19. 296) hub. ao. 506. ctp.
Prune II. 155. — cf. tamen ad. c. 30. Dist. XXIII. — Coli. tr. V. II, 25, 47. 297) ADCDF 298) Quicq. episcopus do suo proprio habet: orig. Hisp. Coti. tr. P.
299. ad heredes: Hisp. 300) voluerit . . . derelinquat: orig. Hisp. Coli. tr. V. 301) dimittaut vel derel.: EGU Ed. Bas. 302) suae: deest: orig. Hisp.
303) fuer.: decst: Hisp. 304) Codd. coli. o. Ed. Bas. Corr. Turrecrem. orig. Hisp. Coli. tr. P. 305) reservari: BC Codd. arigiu.; observaro: D; servare: Edd.
coii. 0. pr. Bas. Lugdd. II. III. || can. 20. 306) c. 4. conc. Antioch. ex interpret. Martini Btac., mutatis tabis sed salia sententia. — up. Bruus II, 46. — Coit. tr.
P. II. -47, 15. i can. : quae sunt ecclesiae): Ans. VII, 166. ex translatione prisca. 307) in conscientia eorum : orig. Hisp. Coli. tr. P. 308) Codd. et Edd. coit. o.
orig. Hisp. Coli. tr. P. 309) sunt, ut : BEGti 310) et presbyteros et diacones : orig. Hisp. ; et presbyter et diaconus : BD Coli. tr. P. 311) ut (aut : Coit. tr. P.)
Jii otones sciant quae sunt ecclesiae propria: orig. Hisp. Coli. tr. P. 312) inop. : decst: ib. 313) nihil eis latere potuit ex bis quae ad ecclesiam pertijiout,
ut nullo modo: ib. 314; debent pati: ib. 315) ecclesiam perpeti damnum: ib. 316) neque episcopum (opiscopus: Coli. tr. P.) pro rebus ecclesiae con-
demnari: ib. 317) pro reb.: deest: EQH )[ can. 21. 318) Codd. coti. 0. — Ans. VI, 167. (165.) 319) sunt: EGH 320) habeat: hitli Edd. Bus. l.ugdd. II. III.;
habent •• Eid. reti. 321) noverit: Ans. 322) relinquere: orig. 523) ne : EGH 324) ea: deest: Ans. 325) habere: A; deest: Ans. 32G) Cottd. et Edd.cott.o. Ans.
327 : en. : deest: Ans. 328) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (ignorantiae) ; — Ans. 329) ABF Ans. 330) Codd. ct Edd. coli. o. 331) ib. Ans. 332) CEGH Edd.
eoii. o.; infamantur: ABBF; 6ubiaeeat: orig.; infametur: Ans. II can. 32. 333) Ans. ded. 11, 82. (86. can.: praecipimus nt); Ans. VII, 161. (<•««..* praecip. ut>
334; quae (ep. : decet) : Ans. 835) si . . . iudig.: deest: ib. 336) Codd. et Edd. coli. 0. 337) ot ad : orig. 338) eis: A Ans. 339) I. Cor. r. 9. 340) precepit: IV
nab. ao. 332. — interpretat. 312) pascant: Ans. ded. H3) Codd. coit. o. Ed. Bas. Ans. 314)aitari: orig. Ans. ded. |l can. 23. 345) c. 30.: CEOU; c. 81.: I) —
811; altari; orig. Ans. ded. Lionyeiana — Ans. VI, 163. (167.) ; Coit, tredec. P . I, 201.
685
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. I. c. 24-28.
686
rentia et timore Dei. Participet autem et ipse quibus indiget,
(si tamen indiget), tam in*4® suis quam fratrum347*, qui ab
eo suscipiuntur, necessariis usibus profuturis, ita ut3433
nulla343® qualibet occasione fraudentur, iuxta sanctum Apo-
stolum sic dicentem350: „Habentes uictum et tegumen-
tum351, his contenti sumus. “352d Quod si contentus istis
minime fuerit, conuertat autem res ecclesiae in suos dome-
sticos usus, et eius commoda uel agrorum fructus non cum
resbiterorum diaconorumque conscientia pertractet, sed
orum353 potestatem domesticis suis, aut propinquis, aut fra-
tribus filiisque conmittat, ut per huius modi personas occulte
res354* ledantur ecclesiae, smodo prouinciae penas iste per-
soluat. Si autem et aliter accusatur355' episcopus, aut pres-
biteri, qui cum ipso 356 sunt, quod ea, que pertinent ad eccle-
siam, uel ex agris, uel ex alia qualibet ecclesiastica facultate
sibimet usurpent, ita ut ex hoc pauperes affligantur357 f,
criminationi 353 uero et blasphemiis tam sermo predicationis,
quam hii353^, qui dispensant, taliter exponantur, et hoc3605
oportet corrigi, sancta sinodo id quod361 condecet conpro-
bante362'.
C. XXIV. Res ecclesiae sint in episcopi potestate.
Item in canonibus Apostolorum , [c. 41.]363
Precipimus, ut in potestate sua ecclesiae res episcopus
habeat. Si enim animae hominum preciosae364» illi365 sunt
creditae366, multo magis oportet eum curam de pecuniis3675
agere3630, ita ut potestate eius indigentibus omnia dispen-
sentur per presbiteros et diacones, et cum timore 363(1 et
omni370 sollicitudine ministrentur. Ex his autem, quibus371
indiget etc. ut supra 373
Gratian. Cum ergo in concilio Agat ensi, et Martini
Papae s73e, et in 374 1 canonibus Apostolorum dicatur: „Sint
manifestae res propriae episcopi,' “ cum in eisdem canonibus, et in
concilio Antioceno precipiatur, ut episcopus participet res eccle-
siae, si tamen indiget, nonne patenter ostenditur, quod episcopus
habeat libere propria? Dicendo enim: „ si indiget rebus ecclesiae
notat eum habere propria, que forte^s suis necessitatibus non
sufficiunt. Quomodo ergo clericus, si proprium habere uoluerit,
clericus non erit, et episcopus habens propria 376 non solum non
desinit me377 episcopus, uerum etiam cunctas ecclesiasticas facul-
tates in sua iubetur habere^6 potestate? §. 1. Sed notandum est,
episcopos orientales uxores habere et filios, quosdam autem ex 373
nostris partibus, cum in laicatu siue in minoribus ordinibus con-
stituti habeant uxores et filios, siue morte uxoris interueniente siue
continentia pari uoto seruata, ad sacros ordines accedere. His
omnibus conceditur habere propria ad suos et suorum usus. Qui
autem ab infantia sacrae miliciae traditi sunt, nullo modo eis per-
mittitur330 habere propria, quia nulla est eis excusatio proprieta-
tis, nisi forte 331 5 retinenda sua a sumptibus ecclesiae abstineant.
Quod382 fieri posse Prosper [de uita contemplatiua, lib. II.
cap. 12.], testatur dicens383:
C. XXV. De his, qui tam infirmi sunt, quod rebus suis
renunciare non possunt33**.
Illi autem, qui tam infirmi sunt, ut possessionibus suis
renunciare non possint335, si ea, que accepturi erant, dispen-
satori relinquant, nichil habentibus conferenda, sine peccato
possident sua, quia et ipsi quodammodo sua relinquunt,
quando propriis contenti rebus nichil eorum, que labori uel
ordini suo deberi arbitrantur, accipiunt.
Gratian. De rebus uero ecclesiae queritur, an liceat eas
per prebendas diuidi, ut annuos redditus quisque sibi specialiter
uendicetf Hoc non posse fieri, argumento et auctoritate pro-
batur. Clerici successores sunt eorum, de quibus dicitur330:
„ Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una.1'
Necesseesl ergo, ut eorum consequantur 337 5 uitam, quorum in ec-
clesia gradum administrant. Non ergo aliquid proprium sibi
uendicabunt, sed erunt eis 333 omnia communia.
Item Urbanus Papa ait [in epistola unica, c. 2.]383
C. XXVI. Res ecclesiae quasi 330 communes episcopus
dispenset.
Res ecclesiae non quasi propriae331, sed ut332 communes
et Domino oblatae333 cum summo timore non in alios, quam
in prefatos usus sunt fideliter dispensandae.
C. XXVII. Non liceat 334 episcopo res ecclesiarum in proprios
usus conuertere.
Item ex Sinodo habita Romae ab Eugenio Papa [II. c. 16.] 335
Nulli episcoporum liceat res338 mobiles aut inmobiles
de subiectis plebibus aliisque piis locis in proprio usu337
habere, ne maiores enormiter333 locupletentur, et minores
tali facto pauperes inueniantur. Contra agens canonica
auctoritate coartatus333 existat.
Gratian. Si ergo res ecclesiae non quasi propriae, sed
uasi communes habendae sunt, cum de communi nullus dicat,
oc meum est, nec de rebus ecclesiae, hec mea est, potest aliquis
dicere, ne uideatur non imitari karitatcm illorum, in qua nulli
aliquid erat proprium, sed erant illis omnia communia. §. 1. His
ita respondetur: Sicut perfectione karitatis manente secundum
discretionem ecclesiarum ecclesiasticarum facultatum distributio
fit dum aliis*00 possessiones huius ecclesiae ad dispensandum con-
mittuntur, ex quibus, licet res ecclesiae omnibus debeant esse
communes, primum tamen sibi et suae ecclesiae deseruientibus ne-
cessaria subministret, reliqua, que supersunt, fidelium usibus
ministraturus, ita et prebendae ecclesiarum eadem karilate ma-
nente pie et religiose possunt distribui, nec tunc rebus ecclesiae
ut propriis, sed ut communibus utilitatibus deseruiturus 4#la, ut102
ex his, que sibi assignata sunt, primum necessaria sibi percipiat;
si qua uero suis necessitatibus supersunt, in communes usus ec-
clesiae expendat.
Unde Augustinus ad Bonifatium [Comitem, ep. L.]103
C. XXVIII. De eodem.*0*
Si403 priuatum possidemus, quod nobis sufficiat, non
illa nostra sunt406*, quorum procurationem quodammodo
gerimus, non proprietatem nobis usurpatione dampnabili
uendicamus 407.
Gratian.403 Ostensum est, quomodo liceat clericis habere
proprium, quomodo 4035 non. Item, quomodo res ecclesiae per
prebendas diuidi possunt * 10
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. I. c. 23. a) in fratrum b) ut in c) nullo d) simus e) accusetur f) afflig. quidem g) ii
h) hos i) approbante — c. 24. a) pretiosiores b) curam pecuniarum c) gerere d) Dei timore e) Papae : deest
f) in: deest g) et h) fortasse — c. 25. a) De iis . . . sunt, ut . . . possint, b) sequantur — c. 27. a) deservituris — c. 28.
a) sunt, sed pauperum b) et quomodo c) possint
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIII. # Occulte r e b i In versione Dionysii legitur: ut per
huiusmodi perso>ias occulte ceteri laedantur fratres ecclesiae, et concordat cum
alia antiqua versione, quae et ipsa est in tomis conciliorum: ut per eorum
secretam diligentiam ecclesiastici laedi videantur. Graece in codicibus, qui
lecti sunt, habetur: ei; r 6 <Stu ruiv zoiovrwv Xt/.rjBo xmg (IXdnxsuBat rovf
).oyov{ tiji iy.y.b\ala ;; id est: ut ex his rationes ecclesiae latenter laedantur.
Causa XII. Questi, can. 23. S46) in: deest: Ed. Eas. orig. Ans. 347) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig. Ans. 348) Codd. et Edd. coli. o. 349) ib. orig.
Ans. 350) I. Tim. c. 6. i. 8. 351) vestitum : ETurrecrem.; vestit, vel tegura. : GH 352) DEOH orig. 353) eorum: EGH; potestate: Ans. 354) ceterae:
Ans. 355) Codd. coli. o. 356) eo: BC 357) Codd. et Edd. coli. o. 358) criminationibus: BC Edd. coli. o. 359) Codd. coli. o. orig. 360) ABCDF Edd.
coli. o. Ans.; ex hoc: EGH 361) quodcunque: BC 3G2) Codd. et Edd. coli. o. Ans. || can. 24. 363) A«s. dedic. II, 81. (86.) Ans. VI, 150. (164.) ; Coli,
tredec. P. 1, 220. ; Caes. VII, 56. 364) AB Corr. orig. Ans. ded. Ans. 365) illis: EOH 366) add.: Bibi: ib. 367) Codd. et Edd. coli. o. Tuireciem. Ans. 368) ib.
369> l-odd. coli. o. orig. Ans. ded. Ans. 370) et cum omni: AEG; omnique: orig. Ans. ded. Ans. 371) quae: G Ans.; quib. indigena: Turrecrem. 372) supra r. 22.
373) Codd. coU. o. 374) Codd. coli, o.; et: deest; BCD 375) Codd. coli. o. 376) add.: quae forte Buis necessitatibus non Bufficiunt: EGH 377) non oase: ib.
378) esae: ib. 379) In: ib.; etiam In: G; aut.: diest: E 380) conceditur: EGH 381) Codd. coli. o. 382) Unde quod: EGHH can. 25. 383) dic.: deest: GH; -
Imo Julianus Pomerius 384) Codd. coli. o. 385) possunt: EH 386) Act. c. 4. v. 32. 387) ABEFG 388) Illis : EGH || can. 26. 389) Caput Pseudoistd. c. 4.
%£■*** n&cluusv.lAb. ; Ans. V, 35. (36. can.: rea ecclesiasticae fidelium); Polyc. VI, 15, (14,) 13. 390) non ut (quasi: A) proprias sed ut: AC 391) propria: Ane.
392) quasi: F.GH Ed. Bas. 393) oblata: Ans. || can. 27. 394) licet: ADR 395) hab. ao. 826. in Mon. Germ. LL. II, 2, 16. — Jaffe ante no. 1946. — 396) rea
inob. aut: deest: orig.; res immobil. aut mobil. : EH 397) proprios usus: C Edd. Bas. Lugdd. Jurrccrtm. 398) innormiter: CEH; in enomlter: B
399) coartandus: orig. 400) alii: BCDF 401) Codd. coli. o. 402) ut: deest: AF || can . 28. 403) Donifacio: CD; — Ep. 185. no. 35. Ed. Maur. srr. ao. 417. -
y*®*"* £• XXIII,— ■ 404) de eod.: deest et canon pars est antecedentis Gratiani dicti: ABDG 405) autem privatlm quae nobis sufficiant possldouius: orig,
406) Codd. et Edd. coli. o. 407) vendicemua: CEFQH 408) Orat. dict. deest: H 409) Codd. coli. o. 410) ib.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 1-8.
GR8
(587
QUESTIO II.
GRATIANUS.
I. Pars. t/iinc queritur , si sacerdotes aliqua de rebus
ecclesiae dedisse noscuntur, an bis, qui eas acceperunt, aliqua
firmitate constabunt f Quod res ecclesiae nullo modo distrahi
possunt 1 * et distractae possideri, vitiltis auctoritatibus probatur.
Ait enim S tephanus Papa-*:
C. I. Ecclesiae pecuniam9* auferens uelut* homicida
dampnatur.
Qui Christi pecunias et5 ecclesiae aufert6, fraudat et7
rapit, uts homicida in conspectu iudicis deputabitur6.
C. II. Quicquid de sacratis vasis uel ministeriis a quolibet clero
usurpatum fuerit, ecclesiae restituatur 10.
Item Pelagius Hostilio Episcopo11.
Augusto 12 * sedis nostrae notario suggerente didicimus,
quod ei dilectio tua directis apicibus indicasset, quosdam
de clero tuo, et maxime parrochiarum ad te pertinentium,
non pauca sacrata uasauel ministeria distraxisse, et13 aliqua
huiusmodi perpetrasse, que aliena a religioso sunt proposito.
Karitatem uero 11 tuam, ut liec15b conpetenti sollicitudine
debeat insequi uel ulcisci, nostrae preceptionis auctoritate
cupis 16 conmuniri 17. Qua de re presentibus mandamus
affatibus, ut conpetenti 13 ' uiuacitatis instantia quicquid de
sacratis uasis uel ministeriis a quolibet clericorum usurpatum
fuisse uel distractum conpereris, sine cuiusquam morae
interuentu exigere non dimittas13 et ecclesiasticis usibus re-
formare.
C. III. Quicquid Domino consecratur ad ius pertinet
sacerdotum.
Item Bonifatius Papa-0.
Nulli liceat ignorare, omne21, quod Domino22 consecra-
tur, siue fuerit homo, siue animal, sine ager, uel23 quicquid
semel fuerit consecratum, sanctum sanctorum erit Domino, et
ad ius pertinet -’4* sacerdotum. Propter quod23 inexcusabilis
erit omnis26, qui a27 Domino et ecclesia23, cui conpetunt,
aufert, uastat, inuadit uel eripit23, et33 usque ad emendatio-
nem ecclesiaeque satisfactionem ut31 sacrilegus iudicetur32,
et, si33 emendare noluerit, excommunicetur.
C. IV. Excommunicationi subiaceat qui ecclesiastica
predia inuadit.
Item Gregarius VII. [lib. VI. Regesti, in concilio c. i.]:M
Quicumque militum, uel cuiuscumque ordinis uel pro-
fessionis persona, predia ecclesiastica a quocumque rege.
seu 36 seculari principe, uel ab episcopis inuitis, seu abbati-
bus, aut ab36» aliquiDus ecclesiarum rectoribus susceperit37,
uel33 intiaserit,uel eorum33b consensu40' tenuerit, nisi eadem
predia ecclesiis restituerit, excommunicationi subiaceat.
C. V. Sacrilegii crimen incurrit qui predia ecclesiastica uexal.
Item Pius Papa, [epist. II.]41
Predia diuinis usibus tradita quidam humanis applicant
usibus, et Deo nostro42*, cui tradita sunt, ea subtrahunt, ut
sibi43 inscruiant. Quapropter ab omnibus illius usurpationis
contumelia depellenda est, ne predia usibus44 secretorum
celestium dicata45 a quibusdam mruentibus uexentur. Quod
si quis 46 b presumpserit, ut sacrilegus iudicetur47'.
C. VI. De eodem.
Item Anacletus [Papa, epist. I.]M
Qui abstulerit43 patri uel50 matri aliquid, dicetque51*
hoc peccatum non esse, homicidae52 particeps est. Pater
noster sine dubio Deus est, qui nos creauit: mater uero
nostra ecclesia est531’, que nos in baptismo54' regenerauit55.
Ergo, qui56 Christi pecunias et ecclesiae rapit, aufert57
et 53(1 fraudat, homicida est.
C. VII. Jn59* quadruplum restituat qui res inuadit ecclesiae.
Item Iohannes Papa III. [ad Zachariam
Archiepisc.]60*’.
In antiquis ecclesiae statutis decretum est, ut qui aliena
inuadit non exeat inpunitus, sed cum multiplicatione omnia61
restituat. Unde in62' euangelio63 scriptum est: „Ouod si
aliquid defraudaui, reddo quadruplum/1 Et in seculi legi-
bus cautum habetur64: “Qui rem subripit alienam etc.“ (ut
infra in auctoritate Eusebii Papae).
C. VIII. Pro tenore secularium legum puniantur
invasores ecclesiasticarum rerum 65.
Item Gregor ius ad Constantiam Reginam Galliae,
[lib. IV. epist. 33.]««*
Cum deuotissimam67 dominam sciam de celesti uita
atque remedio animae suae sedulo cogitare, culpam me
conmittere uehementer est imo63*, si ea, que pro timore
omnipotentis Dei636 sunt suggerenda, siluero, et te sanctis-
simam76 de ecclesiastica pace sedule71' non conmonuero.
Nimis me Iuliani fratris nostri et coepiscopi proclamatio
nuper contristauit, maxime cum uillae suae, uidelicet eccle-
siae, a nequissimis predonibus sint depredatae, atque noc-
turnis incendiis more furum conbustae, et dum idem72'1
maligni iuxta nostri predecessoris Bonifatii decreta pro
emunitate73'** illud emendare noluerint74, et dum seculi
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. a) possint — c. 1. a) pecunias — c. 2. a) Augustino b) hoc c) competentis — c. 3.
pertinebit — c. 4. a) ab: deest b) De rectorum c) depravato seu vitioso consensu — c. 5. a) Domino (nostro: dee st)
b) quisquam c) habeatur — c. 6. a) dicitque b) est : deest c) bapt. spiritualiter d) vel — c. 7. a) In : deest b) Papa I.
c. 8. a) existimo b) Domini c) sedulo d) iidem e) violata** emunitate
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. II. C. I. * I11 epist. Stephanii., quae exstant, capnt hoc non
habetur, sed in epist. 1. Anacleti, ex quo citatur a Rurchardo et Ivonc, et
in conc. Triburicnsi, et imr. cad. c. Qui abstulerit. Idem etiam legitur apud
Lucium Papam.
C. VIII. * Iuitium huius capitis usque ad vers. Siluero, est acceptum
ex epistola indicata. Reliqua non sunt inventa.
** Violatat Haec dictio abest a plerUque vetustis et hic, ct in sc-
queuti capite, ubi in vulgatis est: emunitas violata.
Causa XII. Quest. II. 1) ABCD If can. 1. 2) Caput Pseudoisid. ; esi ep. Anacleti c. 14. ap. Hinschius p. 73. — Jaffe no. 2. — Burclt. XI, 18. (Anaclet. :
ean.: qui abstulit; contin.): Ans. VIII. 43. (Anacl.; can. : in soiomnibus); Ico Beer. XIV, 88. (ut ap. Bureh.; contin.) 3) ABCDF i) ut . . . damneturt .4(7
5) et: deest: ,4ws. 6) aut: deest: ib. 7) uel: orig.: aut: Burclt. Ico 8) ut: deest: A; — homicida est ( : 4«s., ubi s qq. desunt et alia exstant) atque homicida ante
(deum deputatur: Burclt. Ico) conspectum iusti iudicjs esse deputabitur: orig. D) deputatur: 4; tenetur: B\\ can. 2. 10) rubr.: deest: ABBEOH 11) Ep.
Pelagii I. (53;— C0.) incerti temporis: — Jaffe' ito. 853. — Coli. tr. P. I, 52, 20. 12) Codd. coli. 0. pr. .4 (Augerio); — Ed. fias. Coli. tr. P. 13) et: deest: Coli. tr. P.
14) sed : ib. 15) ABDEG Coli. tr. P. 18) cupitis: ABD: cupimus: EGH Coli. tr. P. 17) comnoneri: A Coti. tr. P. 18) Codd. et Edd. coli. 0. pr. A (deest)
19/ omittas: 4 Coi!, tr. P. ,| can. 3. 20) ex decretis Bon. P.: Corr.: — imo ex capitul. Benedicti Lecitae n, 405. — Jaffe' no. CLXXXIV. — Bureh. XI, 17.; Ico
Decr. XIV, 87.: Iro Pan. V, 113.; Polgc. VI, 15, (14.) S.; Coli, tredec. P. X, 139. 21) quod omne: orig. Ico Beer. 22) Deo: Ico Pati. 23) et: EGH 24) Codd. et
Edd. coli. 0. orig. Burclt. Iro Decr. Pan. Polgc. 25) add.: quia: Burclt. Polgc. 20) add. : homo: EGH Edd. Has. 27) a: deest: EGH Tttrtecrcm. : ea: orig.:
quiquaea: In, Decr. 28) ecclesiae: EGH Tumerem, orig. 29) diripit: orig. 30) et: deest: orig. Bureh. Ico Decr. Pan. Polgc. 31) quod sit: orig. 32)iudie.:
deest: ib.: diiudicetur: Burclt. ho Decr. Pan. Polgc. 33) non tantum sacrilegus, sed etiam fur sacrilegus: orig. (si . . . oxcotn.t deest) II can. 4. 341 add.:
Papa: EGH ; — c. 1. Cone. Botn. hub. no. 1078. ap. Jaffe Mon. Gregor, p. 332. Ia ff e post ito. 3820. — Polgc. VI, 15, (14.) 19. 35) vel: EGH 3«) CVEOH orig.
37) suscipit uel susceperit (vel tuse. : deest: Polgc.) vel invasit: orig. Polgc. 38) vel etiam : orig. 39) Codd. coli. o. Polgc. 40) Codd. et Edd. coli. 0. Polgc ■ :
consensu eorum 1 orig. |! can. 5. 11) Coput Pseudoisid. c. 7. ap. Hinschius p. 1)8. — Jaffe no. XLI. — 4«s. V, 36. (35.); Iro Decr. XIII, 89. (can. : ad sedem
apostoliuaui Polgc. VI, 15, (14,) 12. (can. contin.); Caes. VII, 39. 42) Codd. et Edd. coit. 0. Ans. : nostro: deest: orig. Ico 43) suis usibus: orig. Ans. Ico Polgc.
44/ sibi: orig.; usui: Ans.; sub secretis coelestibus uindicata: Ico 45) dedicata: EGH EI. Bas. 48) Codd. et Edd. coli. 0. orig. Aus. Ico Polgc. 47) Codd. et
Edd. e 'AI. 0. 'pr. 4 (deputetur); — Turrecrem. orig. Ans. Ico || can. 6. 4S) Caput. Pseudoisid. — cf. ad e. I. — c. 14. ap. Hinschius p. 13. — Jaffe uo. II. —
Iltg. II, 283. : Bureh. XI, 18. ; Ico Decr. XIV, 88. — ap. omnes can. contin. 49) abstulit: Ico; add.; inquit: Reg. Bureh. Ico 50) aut: 4; vel . . . esse: deest:
lleg. Burclt. 51) Codd. ct Edd. coli. 0. pr. C: et dicit : Ico 52) homicidii : Edd. Bas. Lugdd. 53) Codd. coli. o. pr. D 51) Codd. et Edd. coti. o. 55) generavit :
Turrecrem. : genuit: Iteg. 58) add.: sibi: Edd. eolt. 0 57) auf.: deest: 4 Edd. Ven.I.H. Lugdd. Par. 58) Codd. coli. 0.; aut (fraudatur: Reg.): Reg. Bureh. I ro|j
can. 7. 59, Codd. eolt. 0. 00) Codd. coit. 0. pe. A (Papa IV.); — Caput Pseudois. Ep. loantiis I. ap. Hinschius p. 894. — Jaffe uo. COXI. — 4ns. II, 45. (citu..-
quibus itaque gestis) 61) otun.: deest: Ans. 62) 4£7/ orig. Ans. 03) Ltu. c. 19. a. 8. 84) c/. infra C. 10.,- — in lego quoque cantum est: 4«s. ||
can. 8. 65) ecclesiarum: DEH 66) Ep. Gregarii V. scr. ao. 948. — Jaffe no. 2979. — Initium capitis Gregarius V. mutuatus est ex ep. 41. lib. V. Gregor. J t. ad
Constantinum Augustam, unde apparet libri et capitis numerum, a Corr. inscriptioni adiectum, drhudum esse; — Bntch. XI, 26.; Ico Detr. XIII, 36. (rtt«. contin. );
Co".tr. P. I 55 ilb W tegor. I.) ; Coti, tredec. P. X 160. 07) devot.: deest: ho 6») Codd. coit. o. Ed. Arg. 09) Codd. coli. 0. Bureh. Ito Coit. tr. P. 70) «anctis-
time: Bureh. 71) ABCF Bureh.; deest: Coll.tr. P. 72) Codd. coli. o. Bureh. Coli. tr. P. IA) Codd. coti. 0. Ed. Bas. Bureh. Ico Cotl.tr. P. 74) noluerunt: Iro
689
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 9-13.
690
leges hec eadem ita se75 habere uoluerint, lege76 uulgari
teste, in qua sic scribitur77: „Si quis manu armata usque ad
quatuor homines in uicum alterius ad malefaciendum uenerit,
ille, qui prior est, pro illicita presumptione conponat78 soli-
dos nongentos, sequaces uero eius unusquisque solidos
octoginta. Si uero79 incendium fecerit80*, nouies81® con-
ponat8-8 : predam83' uero in quadruplum restituat848.
[C. IX.]83»*
Si seculi leges talem iustitiam habere uolueruntso, lex
diuina cur inferior esse debebit, cum in ipsius ueritatis pre-
sentia aZacheo87 collaudatum sit, ut88, si aliquem defrau-
daret89, in quadruplum restitueret90? Et quia summum in
rebus91 bonum est iustitiam colere, ac sua cuique iura
seruare, et in subiectos non sinere quod potestatis est fieri,
sed quod equum est custodiri (quod et uos diligere, et
omnino conndimus studere): quapropter928 excellentiae
uestrae mense nouembrio93c presentis anni, secunda indi-
ctione, Petrum fratrem et coepiscopum nostrum 94 a gremio
sanctae Romanae ecclesiae transmittimus936, ut, fratribus
eiusdem prouinciae in unum congregatis, emunitas 96 e et
presumptio, et sacrilegium canonica auctoritate et vestra
regia dignitate talem terminum accipiant, ne post liac97
membra diaboli, filii nequam, in sancta ecclesia te etiam ibi
regnante talia presumant.
C. X. Ecclesiae rem98» subripiens in unde.cuplumosh
restituat 100 quod abstulit101.
Item Eusebius Papa, [epist. II.]102
In103 legibus seculi104 cautum habetur: ,,Qui rem subri-
pit alienam, illi, cui105c res direpta est, in undecuplum 106
que sublata sunt restituat."107 Et in lege divina108 legitur:
„ Maledictus omnis, qui transfert terminos proximi sui." 1096
Talia ergo non presumantur absque ultione, nec exercean-
tur absque dampnatione 110 e. Proinde* si quis ecclesiasti-
cas oblationes et quod Deo consecratum est111 rapuerit, uel
consenserit facientibus, ut sacrilegus diiudicetur112, et dam-
pnum in quadruplum restituat, et canonice peniteat.
Gratian. Econtra 1131 Gregarius scribens [cap. 4. re-
sponsionum] Augustino Anglorum Episcopo11^3-, de his, qui fur-
hm auferunt aliquid de ecclesia:
C. XI. Sine augmento sibi ablata ecclesiam recipere oportet.
Fraternitas tua ex persona furis pensare potest, qualiter
ualeat corrigi. Sunt enim quidam, qui habentes subsidia
furtum perpetrant: et sunt alii, qui in hac re ex inopia de-
linquunt. Unde necesse est, ut quidam dampnis, quidam
uero uerberibus 1138 corrigantur. Et cum paulo districtius
agitur, ex karitate agendum est, et non ex furore, quia ipsi
hoc prestatur, qui corrigitur, ne gehennae ignibus tradatur.
§. i.116c Addis etiam, quo117 augmento ea, que furto de
ecclesiis abstulerint1186, reddere debeant. Sed119 absit, ut120
ecclesia cum augmento lecipiat quod de terrenis rebus uide-
tur amittere, et lucra de 121 e dampnis querere 122 f.
Gratian. Verum illud Eusebii de legum seueritate , istud123®
Gregarii de ecclesiastica mansuetudine dictum intelligitur.
C. XII. Non sunt alienanda 124 in episcopatu adquisita.
Item Deusdedit Episcopo Mediolanensi 123a.
Res in episcopatu adquisitas sacerdotibus nulla est alie-
nandi licentia.
C. XIII. Vasa sacra, nisi pro redemptione captiuorum
non sunt alienanda.
Item ex VI.120a* Sinodo uniuersali, [c. 15.] 127
Apostolicos et paternos canones rcnouans hec sancta
et128 uniuersalis sinodus diffiniuit, neminem prorsus epi-
scopum uendere uel utcumque alienare cimilia et uasa
sacrata, excepta causa olim ab antiquis canonibus ordinata,
uidelicet pro redemptione** captiuorum; sed nec tradere
salaria ecclesiarum in emphiteotica pacta, nec alias rusticas
possessiones uenundare 12U, ac per hoc, ecclesiasticos reddi-
tus ledere 130, quos ad propriam utilitatem, et ob escam pau-
perum et peregrinorum sustentationem esse decernimus***.
Et paulo post: §. 1. Quisquis autem post hanc diffinitio-
nem nostram contrarium quid huic sanctae sedi1318 ac133
uniuersali sinodo agere temptauerit 133 c, deponatur ut pre-
uaricator diuinarum rerum1346 et preceptorum, cassata uide-
licet omnino que facta est in scriptis uel sine scriptis ab
episcopo uenditione uel emphiteotica traditione, uel alia qua-
libet 13a alienatione, cimiliorum13Ce et salariorum locorum.
Qui uero perceperit137 aut emerit aliquid ex predictis cimiliis
uel138 salariis, et non restituerit ecclesiae iterum que eccle-
siae sunt, et139* non reddiderit140® ad incidendum141 cartam
uenditionis uel emphiteoseos, sit anathema, usque dum
fecerit quod ab hac sancta et uniuersali sinodo confirmatum
est. §. 2. Si autem episcopus conuictus fuerit construxisse
monasterium de ecclesiasticis redditibus, tradat eidem
ecclesiae ipsum monasterium.
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Que st. II. c. 8. f) fecerint g) ibi novies h) tantum componant i) si praedam k) restituant —
c. 9. a) C. IX. De eodem. Item* b) ea propter c) novembri d) transmittemus e) emun. violata — c. 10. a) res
b) decuplum c) cuius d) sui, et dicet omnis populus, Arnen. e) sua damnat. f) Contra . . . scribit — c. 11. a) ad
Augustinum . . . Episcopum b) verberibus, et quidam districtius, quidam vero levius c) Et infra: §. 1. d) abstulerunt
e) at: deest f) quaerat g) illud — c. 12. a) Idem Gregorius lib. X. epist. 42. — c. 13. a) ex VIII.* Synodo b) sedi:
deest c) apparuerit d) legum e) cimeliorum scilicet fj vel g) dederit
NOTATIONES CO It RECTORUM.
C. IX. * In plerisque vetustis codicibus, et apud Burchardum ct Ivo-
nem caput hoc est coniunctum superiori.
C. X. * Proinde: Hinc usque ad finem non sunt in epistola Eusebii,
neque apud Ioannem aut Symachura. Habentur tamen apud Burchardum
et lvouem part. 13. c. 37. et in Polycarpo, interpositis etiam aliquot vorbis,
quae in epistola habentur post vers. Damnatione.
C XIII. # Octava: Sic est emendatum ex AuBclmo, quum antea
legeretur: sexta. E6t autem canon 15. synodi VIII., habitao tempore Ha-
driani Papae H. contra Photiuxn, ex versione An&stasii Bibliothecarii.
** Videlicet pro redemtione: In concilio ipso ct apud Ansol-
mum logitur: quae accipiuntur in redemttoneni captivorum.
*** Decernimus: In ipso canone sequuntur haec: Omnem vero eccle-
siasticarum rerum potestatem habentem, et has meliorare ac dilatare, prout
oportuerit, ecclesiastica loca, quae per reditus fiunt, et insuper propriam rerum
dispositionem distribuere, ac committere, seu coufetre quibttscuuquc votuerit et
iudicaverit, iuxta propriam potestatem ac dominatum. Quisquis autem appa-
ruerit etc.
Causa XII. Quest. n. can. 8. 75) se: deest: Burch. Ivo Coli. tr. P. 76) lego: deest: Burch. 77) Edict. Rothar. c. 19. 78)conpon.: deest: Burch.
79) add.: ibi: Burch. Ivo Coli. tr. P. 80) ABCDF Ed. Bas. 81) BCEFGH; in: A ; sibi: DO Edd. coli. o. pr. Bas. - Burch.; - VIIH: ACI); solidos DUCCC: B;
nonam: B: nova: Coli. tr. P. 82) Codd. coli. o. pr. A (conp.: deest); — Burch. Coli. tr. P. (componant) 83) A (preda . . restituatur) BCJf Burch. Ivo Coli. tr. P.
84) BCDFH Ed. Bas. || can. 9. 85) Codd. coli. o. cf. Roland. ed. Thaner p. XIX. — ex eadem Gregorii V. ep. — Burch. Ivo Coli. tr. P. U. U. 86) voluerint : Jvo Coli . tr. P.
87) Luc. c. 19. 88) ut: deest: ADFGH; quod: C 89) defraudavit: EGH; defraudaretur: Ed. Bas.; defraudaret: Turrecrem. 90) restitueretur: D Ed. Bas. Jvo;
restauraretur: Coli. tr. P. 9i) regibus : orig. Burch. Ivo 92) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Burch. Jvo ; quia propter ; Coti. tr. P. 93) ABCGH Burch . lio Coli. tr. P.
94) nos!.: deest: Burch. 95) B Ed. Bas. orig. Burch. 96) Codd. coli. o. Ed. Bas. Turrecrem. orig. Burch. Ivo Coli. tr. P.; inmunitas: ABEGII Bohm. 97) hanc:
EGH Edd. Arg. Bas. || can. 10. 98 ) BCDEFO 99) BCD: quadruplum: A; quad rupi, vel decupl.: EGH 100) restituatur: EGH 101) sustulit: ABD 102) Caput
Pseudois. c. 14. ap. Hinschius p. 238.; — Jaffe no. CXXII. — Burch. XI, 27.; Jws. V, 41. (42.); Ivo Decr. III, 149. (can.: est etiam in antiquis); ib. V, 249. (can.:
in scripturis uestris); ib. XIII, 37.; Ivo Pan. IV, 47. (can.: unde et antiquitus); Po///c. VI, 15. (14,) 11. 103) Et in: Burch. Ivo Decr. III. V. XIII. Polyc.
104) saecularibus: Ivo Pan. 105) Codd. coli. o. 106) quadruplum: A; decuplum: Edd. coli. o. pr. Bas. orig.; undecuplum: Cod. Dst origin. 107) sibi
restituat: DEFGH; sibi restituatur: Ed. Bas.; finis canonis: Ito Decr. V. 108) Dent. c. 27. t’. 17. 109) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 110) Codd. coli. o. Burch.
Ans. Ito Decr. XIII. Polyc.; finis canonis: Ivo Decr. HI. Ivo Pan. 111) fuerit: Burch. Ivo Decr. Polyc. 112) iudicetur: AI) ; habeatur vel diiudic. : EGH
113) Codd. coti. o. pr. D [| can. 11. 114) Codd. coli. o. — Ep. 64. scr. ao. 601. lib. XI. Ed. Mater. — Jaffe no. 1414. — cf. ad c . 1. Dist. V. — Polyc. VI, 16, (15,) 8.
115) Codd. et Edd. coU. o. 116) Codd. coli. o. Polyc. 117) quomodo (augm.: deest) : orig. 118) Codd. coli. o. Turrecrem. Polyc.: abstulerant: Ed. Bas.
119) Jvo Decr. XIII, 5. (can. : sunt quidam qui) 120) quod: orig. 121) Codd. coli. o. pr. f7(luc. pretiis); — Ed. Bas. orig. ; do pretiis : EO; do vanis : lxo
122) Codd. coli. o. Polyc. 123) Codd. coli. o. pr. F; — Corr. || c an. 12. 124) alienandae res . . . acquisitae : EGH 125) Codd. coli. o. ; — Ep. 38. scr. ao. 602. lib. XII,
Ed. Maur. — Jaffe no. 1471. || can. 13. 126) Codd. coli. o. 127) c. 15. syn. VIII. hab. ao. 869. — Ans. VI, 171. (177. ox VII. syn.); Caes. VII, 73. ; Deodato: Corr.
128) etuniu.: deest: A; et: deest: orig. 129) venundari: CDEGH Edd. Arg. Bas. \en. I. II. Nor. 130) ecclesiae: EGH 131) Codd. coli. o. Turrecrem.
132) et: EGH 133) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 134) ib. 135) quavis: orig.; quamvis: Ans. 136) Codd. et Edd. coli. o. 137) ceperit: Edd. coli. v.pr. Bas.
138) et: EGH Ed. Bas. 139) ABCDF Ed. Bas.; deest: Ans. 140) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Aus. 141) incidoudam: orig.
Corpus iur. can. Ed. Fricdberg.
i
14
G91
692
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 14-19.
C. XIV. Pro redemptione captiuorum nasa sacra non
prohibentur alienari.
Item Gregorius [lib. VI. epist. 35.] Domino
Episcopo Messana 142 a.
Et sacrorum canonum, et legalia statuta permittunt,
ministeria ecclesiae pro captiuorum esse redemptione uen-
denda.
C. XV. Res ecclesiae licite inpenduntur pro captiuorum
redemptione 143.
Idem Demetrio et Valeriano Clericis Firmianis, [lib. VII.
Indict. 2. epist. 14.] 1441
Sacrorum canonum statuta143 et legalis146 permittit
auctoritas, licite res ecclesiasticas in redemptione 147 b capti-
uorum inpendi. Et ideo, cum143c edocti149 a uobis simus 130d,
ante annos scilicet1310 XVIII.1526 Fauiuml33s, episcopum
ecclesiae Firmianac134h, XI. libras argenti de133 eadem
ecclesia pro redemptione uestra, ac patris uestri Passiui,
fratris et coepiscopi 136 nostri, tunc uero clerici, nec non
matris137 uestrae hostibus inpendisse, atque ex hoc quan-
dam formidinem uos habere, ne hoc, quod datum est, a
uobis quolibet tempore repetatur, precepti huius auctoritate
suspicionem uestram premdimus auferendam, constituentes,
nullam uos exinde heredesque uestros quolibet tempore re-
petitionis molestiam sustinere, nec a quoquam uobis ali-
quam obici questionem.
C. XVI. Res desolatae ecclesiae133 non preponantur
captiuis.
Idem [lib. VI. epist. 35. ad Dominum Episcopum]139.
Sicut omnino graue est frustra ecclesiastica ministeria
uenundare, sic iterum culpa est inminente huiusmodi neces-
sitate res maxime desolatae ecclesiae captiuis suis prepo-
nere, et in redemptione eorum cessare.
II. Pars. Gratian. Que vero penitencia huiusmodi^0 in-
vasoribus atque pr edonibus, qui uasa sacra et reliqua diuino
cultui dedicata pollutis manibus101* arripiunt et quasi profana
contradant 162b, sit indicenda, Nicolaus Papa diffinit scribens
Frvntario133 Archiepiscopo Burdegalensi 164*.
C. XVII. Invasoribus rerum ecclesiasticarum que
penilencia sit inponenda.
De uiro nefando, Burgando163 nomine, qui rabie insana
conmotus diabolicis se irretire laqueis non dubitauit, atque
gentilium more per abrupta itinera et conpita insidians, uo-
bis166 in uestrae ecclesiae uilla una cum clericis uestris167
manentibus, et populum salubribus instruere dogmatum
monitis decertantibus, paneque spiritualis uerbi uacua ho-
minum corda reficientibus, atque laudabile salutis propriae
desiderium habentibus sancta apostolorum Petri et Pauli
limina uisitare, collectis maliciae suae sequacibus et iniqui-
tatis166 conplicibus, nefarias inuasiones et depredationes
inferre uiolentas demoniaco ausu presumpserit169», et, ut
epistolae uestrae textus eloquitur170, sacrum altare sacraque
dominici corporis et sanguinis uasa, insuper et sanctum
erisma pollutis arripere manibus quasi uilia et ad usum com-
munem apta presumpsit171, dilectio172 nos uestra consuluit,
si ipse, uel qui cum eo in tam inpio et iniquo scelere
fuerunt, ad penitenciam quandoque gratia tracti173 diuina
uenire uoluerint, quo eos penitenciae uinculo constringatis,
nostrae institutionis censuram exposcere curastis. De qui-
bus (si tamen ita est) iubemus, cum ad penitenciam reuerti
accelerauerint, uno anno extra ecclesiam Dei consistere,
cuius sacratissima uasa extra ritum fidei Christianae diri-
piendo auferre non dubitauerunt174. Secundo uero anno
ante fores ecclesiae sine communione maneant. Tertio uero
anno ecclesiam Dei ingrediantur173, et inter audientes
astent176 sine oblatione177, non manducantes carnem176 ne-
que bibentes uinum, preter natalis et resurrectionis domini-
cae dies. Quarto preterea anno, si his prioribus tribus eorum
fructuosus fuerit penitenciae labor, communioni fidelium re-
stituantur, totaque mentis intentione179 spondentes, talia se
ulterius numquam facturos, corpus et sanguinem Domini
suscipere mereantur, et usque ad septimum annum tribus in
ebdomada diebus sine esu carnium et uini potatione mane-
ant penitentes.
C. XVIII. Res ecclesiae episcopus alienare uel usurpare
non1*0 presumat.
Item in Concilio Leonis Papae IV. 181
III. Pars. Monemus162 et inrefragabiliter affirmamus,
ut nullus episcoporum uel sacerdotum rem tituli sui usur-
pare presumat, sed neque salarium a Christianis sanctis locis
oblatum causa amicitiae, uel timoris, aut muneris pertemptet
auferre, ne ecclesia Dei ad nichilum redigatur. Quod qui
facere presumpserit episcopus183 uel sacerdos, canonicam
sine dubio subeat ultionem, et quod ecclesiae iniuste ablatum
est reddere conpcllatur134, ita ut deinceps nullas uires pro
his163 ad litigandum uel possidendum habere possint1861.
C. XIX. Episcopo uel abbati res ecclesiae alienare
non licet.
Item ex hy storia Eusebii Episcopi Cesariensis cap. XII. 167 1 *
Quisquis163 episcopus uel abbas1696 de salariis** epi-
scopii uel190 monasterii quicquam transferre in principum
manus, uel etiam alii191 personae conferre uoluerit192c, irri-
tum sit quod datum esse constiterit, secundum canonem
sanctorum Apostolorum193, qui dicit194: „ Omnium ecclesia-
sticarum rerum episcopus habeat sollicitudinem, et dispenset
eas tamquam Deo contemplante. Non liceat193 autem ei
fraudare l96+ quicquam ex illis, uel cognatis propriis
donare que Dei sunt. Quod si pauperes fuerint, ut pauperi-
bus largiatur, sed non sub horum197 occasione que sunt
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 14. a) Messanensi — c. 15. a) Firmanis b) redemtionem c) quia d) sumus e) fere
f) XVIII. virum reverentissimum quendam g) Fabium h) Firmanae — c. 16. a) a poli, man.: deesl b) contrectant —
c. 17. a) praesumsit — c. 18. a) possit — c. 19. a) Item ex VII. Synodo c. 12.* b) abbas inventus fuerit c) vol.: deesl
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XVII. * Caput Tioc alibi non est inventum quam In collectione
canonum incerti auctoris.
C. XIX. * Apud Gratianum, quemadmodum et apud Anselmum, cita-
batur cx Hist. Eusebii episcopi Caesariensis. Ivo vorum auctorem citavit.
Versio autem est Anastasii bibliothocarii, ex culus codicibus manuscriptis
nonnulla sunt emendato.
** Salariis: Graeco ost: Ix tuiv avtovQyidir, pro qua voce in Pari-
aiensi graecorura canonum editione legitur iu rubrica: Px ttuv rtQoaiJrtlujv,
id est: ex suburbanis, quasi suburbana vocentur auturgia, quod ipsius pos-
ae9soris manibus colantur. Balsamon tamen eos agros interpretatur, qui
per se ipsi sine magna cultura fructum ferre possunt ut silvae et alia huius-
modt.
f Fraudaro: aipeunl^taJat, id est: sibi tendicare, et suum facere.
Causa XII. Q uest. II. can. 14. 143) Co&d.coll. o. Tnrrccrem. Ans. ; — Ep. 38. «er. ao.597. lib. VII. —Ei. Maur. ad Donatum Mesa. ; —Jaffi «0.1116.— -
jlus. V. 48. (52.); Cacs. VII, 97. II can. 15. 143) c. XV. De eodem: EQH 144) ABEO; — Ep. 17. «er. ao. 599. lib. IX. Ed. Maitr. — Jaffi no. 1176. — Ivo
Beer. III, 145. ; Coli. tr. P. X, 55, 12. 145) instituta: Ico 146) cf. I. 21. Cod. Jnst. (1, 2.) 147) BDEOH Edd. coli. o. pr. Lugdd.U.lll. : — Coli. tr. P. 148) Codd.
coli, o.; quae: Coli. tr. P. 149) docti: Coli. tr. P. 150) Codd. coli. o. 151) ib.; deest: Coli. ir. P. 152) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 153) ABCF Edd.
coli. o. pr. Bas. l.ugd. I. ; — Odi. tr. P. : Fauiiun : EG1I Edd. Bas. Lugd. T. ; Fauinum : D 154) ABDO Ivo Coli. tr. P. 155) de : deest : Ivo 166) episcopi :
Coli. tr. P. 157) et matr.: EQH Ed. Bas. H can. 16. 158) ecclesiis: EOH 159) Ep. 38. scr. ao. 597. lib. VII. EI. Haur. — Jaffe no. 1116. — Ico Decr. III, 176.;
Coli. tr. P. I, 55, 106.; Caes. VII. 95. ICO) huiueeemodi: BDEFQ 161) Codd. coli. o. 162) Codd. coli. o.vr. D || can. 17. 163) Frotario: AC Coli. tr. P. ;
Fruntatio: EO: Fru talio: H 164) fragm. ep. Nicolai P. (858—67.) incerti temp. — Jaffe no. 2148. — Coli. tr. P. I, 62, 18. — cf. Poenit. Rom. t. 8. c. 19.
165) Purgando: A; Burgaudo: Coli. tr. P. 1GG) add.: prob dolor: Coli. tr. P. 167) uest.: deest: ib. 168) seq. iniquitatisque: EQH 169) Codd. et Rdd. coli. 0.
nr ABD Edd. Arg. Ven. 1. 170) loquitur: AH 171) praesumserint : Edd. Veu. I. II.; praesumserit: D Edd. rell.pr. Arg. 172) add.: ut: Coli. tr. P.
173) attracti: EH Ed. Bas.: tacti: AB Edd. rell. Corr. Coli. tr. P. 174) dubitauerint: ABF 175) intrent: EQH Ed. Bas.; ingredi: Coli. tr. P. 176) assistant:
C; astare : Coli. tr. P. 177) add, : corporis et sanguinis: C 178) carnes : Coli. tr. P. 179) devotione: ib. |j can. 18. 180) nequaquam : BD 181)cxConc.:
EOH‘ Sumina huius capitis legitur in fine breviarii synodi Leonis IV., ex incerto scriptore de vitis RB. PP., cui Lint prandi nomen falso tribuitur ap.
Mansi XIV, 1025. — Ans. VI, 170. ; Deusded. III, 48. ; Polyc. IV, 19, (20.) 2. 182) add.: item : Aus. Potyc. 183) add.: ille: Ans. Deusd. Polyc. 184) conpellantur :
r Ant Deusd. Poluc. 185) eis: Deusd.; eo: Polyc. 186) ABCF Ans. Deusd. Polyc. || can. 19. 187) Codd. coli, o.; imo cx VU. synodo hab. ao. 787.: —
Ans VI 184 (1910; Ivo Decr. V, 375.; Coli. tr. P. n, 12, 10.; Polyc. VI, 15, (14.) 5.; Coli, bedec. P. V, 132.: Caes. VU, 72. 188) si quis: Ico 189) Codd. et Edd.
coli o Turrecrem. 190) 6ive: oria. Ivo Coli. tr. P. Polyc. 191) alicui: Coli. tr. P.; aliquid alicui: Ito 192) Codd. et Edd.coll.o.pr.AD (voluerint); — Tunecrtm .
193) can ap. 39. 194) dicunt: Polyc. 195) licere: Ans. Jvo CoU. tr. P. Polyc. 196) fraudari: Polyc. 197) eorum: orig.
693
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. 20-23.
694
ecclesiae defraudentur." §. 1. Quod si198 excusationem pre-
tenderit199 episcopus290'1 dampnum facere et nichil ad pro-
fectum201 agrum202 existere,nec sic 203 principibus 204 e tribua-
tur ager uel locus, sed clericis uel agricultoribus. §. 2. Quod
si calliditate usus fuerit princeps, et uel205f a colono uel a206
clero 207 x agrum emerit, sit irrita208 uenditio, et restituatur
episcopio2™ et210h monasterio211'. Episcopus uel abbas hoc
faciens abiciatur2121t-H-, tamquam qui dispersit2131 que non
collegit214.
C. XX. Predia ecclesiae Papae alienare non licet210.
Item Simacus Papa [in Sinodo III. c. 4. et seqq. usque
ad c. 9.]216*
Non217 liceat Papae predium2ls ecclesiae alienare aliquo
modo pro aliqua necessitate, nec in usufructu219"** rura
dare220, nisi tantummodo221 domus222 b, que in quibuslibet
urbibus223 non modica inpensa sustentantur224. Qua225 lege
omnes custodes astringantur226, ut donator, assentator2273,
uenditor honorem perdat. Et qui subscripserit anathema
sit cum eo, qui dederit uel qui receperit228'1, nisi restituatur.
Liceat etiam229 quibuslibet ecclesiasticis personis contradi-
cere, et cum fructibus alienata230 reposcere231. Quod non232
modo**"*' in apostolica seruandum est233 ecclesia, uerum
etiam in 231 e uniuersis ecclesiis per prouincias quidem235
dicitur236 conuenire.
C. XXI. Qui res ecclesiasticas uendit ad altare non
audeat accedere.
Item [in Sinodo VI.]237
Indigne ad altare Domini 238 a properare permittitur, qui
res ecclesiasticas audet inuadere aut iniuste* possidere, aut
iniqua uel239 iniusta defensione in eis perdurare2408. §. i.241c
De quibus tanta debet 242d esse prouisio, ut uindictam ammo-
nitio** precedat, et res usurpatas iniuste qui abstulit243,
aut244 iniuste ablatas retinet, equitate patrocinante legibus
restituat. Quod si neglexerit, et necessitas conpulerit,
demum predonem sacerdotalis districtio maturata percellat.
§. 2.215e Valde enim246f iniquum et ingens sacrilegium est,
ut quecumque uel pro remedio peccatorum, uel pro 247 s
salute ac2488 requie animarum suarum unusquisque uenera-
bili ecclesiae contulerit aut certe reliquerit, ab his2491 qui-
bus2501' maxime seruari251 conuenit, id est Christianis et
Deum timentibus hominibus 252 ■+, in aliud transferri uel
conuerti 253 m. Propterea, qui hec non preuiderit, et aliter
quam scriptum est predia ecclesiae254" tradita petierit, uel
acceperit, aut possederit 255o+t, nisi se cito correxerit, quo
iratus Deus animas percutit anathemate feriatur, sitque ac-
cipienti, et256 donanti257 P, uel258li possidenti anathema, et
institutae penae contubernium assiduum. Nec259 aliquo se
ante tribunal Christi obstaculo muniat qui a religiosis ani-
mabus ad substantiam pauperum derelicta contra260 fas sine
aliqua pietatis consideratione dispergit.
C. XXII. Excommunicentur qui auctoritate principum
res inuadunt ecclesiae.
Item Nicolaus201** Adoni, Viennensi Archiepiscopn [in
epistola, cuius initium: “Quia sanctitatis uestrae"].
De rebus262, que semel Deo contributae atque dicatae263
sunt, et postea sub occasione concessionis principum a qui-
busdam inuaduntur atque diripiuntur, sancimus, ut prius
consulatis principem264 ad resecandam265 tam presumptiuam
factionem, et266 cognoscendum, utrum illius sit concessio,
an inuasoris presumptio. Quod si principis inordinata fuerit
largitio, ipse sit princeps pro emendatione redarguendus267.
Si autem inuasoris declaratur presumptio, usque ad emen-
dationem excommunicationis sit uindicta cohercendus.
C. XXIII. De rebus ecclesiae non est alienandum aliquid.
Item Gelasius lustino Archidiacono et Fausto
Defensori200*.
IV. Pars. Vobis enim et famae uestrae consultum
duximus, ut pontificis uestri loco uobiscum ab eodem ali-
quis269 subrogetur, qui eius nomine pariter uniuersa dispo-
nat, quatinus omnia predia ad uestrum reuocetis studium,
nec270 cuiquam clerico pro portione sua aliquod271 solum
ecclesiae putetis esse deputandum, ne per incuriam et negli-
gentiam272 minuatur, sed omnem2738 pensionis summam ex
omnibus prediis rusticis urbanisque collectam ad antistitem
deferatis. Ex qua tamen collectione habeatur ratio, quid-'74
ad causas uel expensas accedentium2753 necessitatum opus
esse perspicitur270, ut de medio sequestretur, et quatuor
portiones uel de fidelium oblatione, uel277 de hac fiant modis
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 19. d) episcop.: deest e) principibus qui per loca illa sunt f) vel: deest g) clerico
h) vel i) monast. et k) abiiciatur, episcopus quidem ab episcopio, abbas autem a monasterio ft 1) dispergit —
c. 20. a) usumfructum** b) domos c) accensator d) dedit ... recepit e) in : deest — c. 21. a) Dei b) perdurat
c) Et paulo post: §. 1. d) Debet tamen esse e) Et infra: §. 2. f) ergo g) pro: deest h) vel i) iis k) quibus haec
1) hominibusf, et super omnia a principibus et primis regionum m) conuerti permittatur n) ecclesiis o) possederit, vel
iniuste defenderit aut retinuerit++ p) danti q) et — c. 22. a) NicoL Papa — c. 23. a) Faustino b) omnis c) accidentium
NOTATIONES CORRECTORUM.
-J-+ Episcopus quidem ab episcopio, abbas autem a mo-
nasterio: Haec ad Bententiae integritatem addita 9unt o.x ipso canone.
C. XX. * Caput hoc collectum est ex pluribus capitibus synodi Roma-
nae III. sub Symmacho, in epitomen tamen redactis.
** In usumfructum: In conciliorum editionibus partim legitur:
sed ncc in usufructuario ture aliquibus dare liceat, partira: sed nec in usum-
fructum iura aliquibus etc. quemadmodum et in codice canonum impresso.
Nam in vetusto manuscripto est: sed nec usufructuario aliquibus tluri liceat.
Idem vero significaro usufructuarium ct usumfructum scribit Smaragdus
in expositione regulae B. Benedicti, cap. 59., his verbis: Usumfructum dicit
quod nos dicimus usufructuarium.
*** Quod non modo: In ipsa synodo longo aliter habetur: Huius
autem constitutionis legem in apostolica tantum volumus sede servari, universis
ecclesiis per provincias secundum animarum considerationem , quem proposito
religionis convenire rectores canon viderint, more servato.
C. XXI. # Aut iniuste: Iu synodo legitur: aut iniuste, id est sine,
licentia episcopi, possidere.
** A d m 0 n i ti o : In synodo additur: manifesta, [manifeste: Ed. llinsch.J
f Hominibus: Quao sequuntur usque ad vers. In aliud, addita «uut
cx synodo.
ff Vol iniuste defenderit, aut retinuerit: Addita sunt ct
ista, Bicquc omnia, quae in usurpatione huiusmodi rerum accidere solent,
exponuntur.
C. XXII. * Exstat epistola haec in libro saepe citato bibliothecae Do-
minicanac, in qua respondet Nicolaus ad nonnullas quaestiones ab Adono
sibi propositas.
Causa XII. Quest. II. can. 19. 198) Quod et: orig.; si calliditate usus: AEGH Edd. coli. o. 199) praetenderint: Ans. Ico Coli. tr. P. Polyc.
200) Codd . et Edd. coli. o. pr. B (episcopo); — Turrecrem. 201) perfectum: .4,- profectionem ( D ) agrorum : C 202) add.: vel locum: A Edd. coli. o. pr. A rg. ;
Turrecrem. 209) sic: deest: Edd. coli. o. pr. Bas . 201) Codd. it Edd. coli. o. Ans. 205) Codd . coli. o. 200) vel a clcr. : deest: C; a: deest: orig. Ans. Jro Polyc.
207) Codd. coli, o . pr. C 208) etiam sic sit: Ans. Coli . tr. P. Polyc. 209) episcopo: AliEG Edd. coli . o. : in episcopio: Iro Coli. tr. P. Polyc. 210) Codd. coli. o.
211) Codd. et Edd. coli, o.: in monast.: Jvo Coli. tr. P. 212) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. 219) Codd. coli. o. pr. II (disperdit); add.: male: Jvo Coti. tr. P.
214) colligit: 11 Coli. tr. P. (| can. 20. 215) ABCD 21G) hub. ao. 502. «p. Tlticl p. 690. — Jaffi ante no. 479. — Coli. te. P. I, 19, 15— 17. ; rf. Ans. IV, 29, 90.
217) Quod Papae non : Coli. tr. P. 218) predia: ACD 219) Codd. coli. o. Edd. Arg. Nor. IV»/. I. II. Par. Coli. tr. P. 220) tradere: CB 221) modo: AB CoU. tr. P.
222) ABCDF Coli. tr. P. 223) usibus: CColl. tr. P. 224) sustententur: Coli. tr. P. 225) add. : etiam: ib. 226) adstringuntur: ib. 221) ABCDF Coli. tr. P. ;
accusator (male); E; assertor: G: assensator: H: accensitor: Turrecrem. 228 ) Codd. coli. o. Ed. Bas.: recipit: E Ed. Ycn.Yl. 229) ct: Coli. tr. P.
290) aliena: ib. 231) repetere: EGH 232) non: deest: Coli. tr. P. 233) est etiam: deest: ib. 231) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 235) quid.: deest: AC
*■/ videtur: ColLtr.P. || can. 21. 237) Idem: EGH; —synod. VI. Rom. canonis quae sub Symmacho habita esse dicitur, a Pseudoisidoro confecti sunt. —
5v*% « j?* “ aP' Hinschius p. 680. — Ivo Beer. III, 182.; Coli. tr. P. I, 48, 10. 298) Codd. coli. o. 239) seu: ho 240) Codd. it Edd. coli. o. ; pordun.t : orig.
241) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 242) Codd. et Edd. coli. o. pr. AEGH ( tamen tanta) 243) iniuste ablatas: A; abstulerit: D Ed. Bas. 211) uut qui: EGH Edd.
coli. o. pr. Bas. 245) Codd. coli . o. Ivo Coli. tr. P. 246) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (deest) ; — Ivo Coli. tr. P. 217) Codd. et Edd. coti. o. 218) ib, ; aut: Coli. tr. P. ;
t iJ. Codd. coli, o, orig. Jvo Coli. tr. P. 250) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Ivo Coli. tr. P. 251) servare: Eli Edd. Arg. Nor. Vcu. I. Laydd. I.
2o-) Codd. et Edd. coU. o. Ivo Coli. tr. P.: hom. : deest: orig. 253) Codd. coli. o. orig. Ivo Coli. tr. P. 254) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 255) ib. ho Coli. tr. P.
2oG) vel: EGH ; et don. : deest: G 257) Codd. et Edd. coli. o. pr. G 258) Codd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 259) ne: EGH 260) contra . . . tonxid.: deest: Ivo
11 can™» 261) BCDFi - *cr. ao. 862. ap. Mansi XV, 343. — Jaffi no. 2034. — Ico Beer. III, 152. ; CoU. tr. P. I, 62, 13. 262) add. : cedcsiac: EGH
263) dedicatae: BEGH 264) consneto principe: orig. Ico Coli. tr. P. 2C5) resecandum (tam: deest): Ivo 266) et: deest : orig. 267) Jiuis canonis: ho j|
can. 23. 268) AEG orig.; et Fausto def. : deest: C; — caput incerti temporis (492—96); ap. Thiel p. 498. ; — Jaffi no. 452. — Coli. tr. P. 1, 46, 56,; a Corr. tt R.
citatur etiam Deusded. III, 93., sed in Ed. coli, cauonem ili non invenimus. ; legitur etiam in collectaneis Anselmi Lucensis editis a Canisio Licet, aut. t. ili.
269) aliquid (?): CoU. tr. P. 270) ne: BCB CoU. tr. P. 271) aliquid: CoU. tr. P. 272) negligeutiamquo: ib. 279) Codd. et Edd. coli. o. pr. D: — Coli. tr. P.
274) quod: AB 275) Codd. coli. o. pr. C; — Coll.tr. P.; eccedentium: Edd. coli. o. 276) prosipicitur: CBCxH; pcrsipiciatur: B: perficitur: ColLtr.P. 277) et: ifi
44*
696
695
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 24-27.
omnibus pensione, ita ut unam sibi tollat antistes, aliam
clericis pro suo iudicio et electione dispertiat, tertiam pau-
peribus sub omnium2783 conscientia faciat erogari, fabricis
uero->79c que conpetitad ordinationem pontificis, erogatione
uestra decernimus esse pendendam2807. Si quid281 forte
sub annua remanebit28- expensa, electo idoneo ab utraque
parte custode, condatur283? enthecis, ut, si maior emerserit
fabrica, sit subsidio quod 288 h diuersi temporis diligentia
potuerit custodiri, aut certe ematur possessio, que utilitates
rcspiciat communes.
C. XXIV. Diuini muneris participatione priuetur qui
ecclesiastica priuilegia calcat.
Idem Maiorico , Sereno et Iohanni
Episcopis 285 .
Qu; 280 a et humanis legibus inciuili dampnatione287
calcatis, et reuerentia religionis abiecta, uel ecclesiastica
priuilegia calcare contendunt, uel ubilibet in pauperum
prosilire dispendium, nec huiusmodi saltem conmoniti con-
uictique nequiciam sopire consentiunt atque illata sacris
rebus detrimenta sarcire288, merito289 diuini muneris sunt
participatione priuandi290, ut-'01 huius232 perceptione careant,
quod sacrilegis293 ausibus habuere despectui233. Celestinus
uero presbiter fratris et coepiscopi nostri Sereni, qui contra
pontificale indicium contraque apostolicae sedis mandata
prorumpens, supradictis communionem sacram ministrare
presumpsit, cum non potuerit ignorare sententiam proprii
sacerdotis, ab offitio protinus ecclesiastico repellatur2959, ut
nullus ecclesiae ministrorum contra pontificalia instituta293
uenire contendat.
C. XXV. De eodem.
Idem eisdem 297 a*.
Volateranae29" ecclesiae actus uel patrimonium, quod
hactenus conperimus destitutum, post299 dampnationem
Eucbaristi, quo fuerat deprauante dispersum, curae uestrae
deercuimus esse delegandum, ut diligentia (qua uos pro
utilitatibus ecclesiae estimamus300c esse uigilantes) predia
culturae restituatis antiquae301, reuocetis302d si qua sunt
uendita aut donata mancipia. Possessiones etiam, quas303
ab Eiimado304® et Opilione episcopis, uel ceteris quouis
iure uideritis teneri, quia contra constituta305 sinodi ab epi-
scopis303 predia alienari nullo307 potuerunt conmento,
nichilominus reuocentur. Sit emptoribus ad eum recursus,
qui presumpsit aliquid de308 ecclesiae rebus illicita uendi-
tione distrahere, ita ut pensiones annuas ad pontificem
deferatis, cui priuilegia sua integra conuenit omni ratione
seruari, ut eius dispensatione portiones proueniant consue-
tae, ita ut portionem quartam309, que ad eos pertinet, sua
pontifex ordinatione distribuat, prout cuiusque locum310
meritumque cognoscit. Pariter etiam ex fidelium oblatione
est311 faciendum, ut quartam312 clericis eroget pro con-
sideratione suae electionis antistes. Fabricarum etiam
portio episcopo sciente et disponente uestra erogatione
pendatur, quatinus nichil penitus in detrimentum alicuius
rei patiamini generari.
C. XXVI. Reddituum et oblationum duae portiones clericis 313
conmittantur.
Idem Clero , e<313* ordini, et plebi Brundusii.
Concesso uobis quem petistis antistite, fratre iam815 et
coepiscopo meo Iuliano, necessarium fuit (eodem310 ad
ecclesiam suam mox remisso) ad uos nostra scripta pariter
destinari317, quibus318 agnosceretis 319 eidem fuisse precep-
tum, ne umquam ordinationes presumat illicitas. Et infra:
§. 1. Redditus et oblationes fidelium in320 quatuor partes
diuidat, quarum unam sibi ipse321 retineat, alteram clericis
pro offitiorum suorum sedulitate distribuat, fabricis tertiam,
uartam322 pauperibus et peregrinis habeat fideliter erogan-
am, quarum rationem diuino est redditurus examini.
C. XXVII. De oblationibus fidelium quot portiones fiant, et
que ctif323a proueniat3ii.
Idem [in epistola ad episcopos per Lucaniam et
Brutios, c. 29.] 325
Quatuor autem tam de redditu320 quam de oblatione
fidelium, prout cuiuslibet ecclesiae facultas admittit, (sicut327
dudum rationabiliter est decretum), conuenit fieri portiones,
quarum una sit pontificis, altera clericorum328, tertia pau-
perum, quarta fabricis est3299 applicanda330. De quibus
sicut sacerdotis intererit integram ministris ecclesiae memo-
ratam dependere331 quantitatem, sic clericus3320 ultra dele-
gatam333 sibi summam nichil insolenter nouerit expetendum.
Ea uero, que ecclesiasticis edificiis334 attributa sunt, huic
operi ueraciter prerogata335 locorum doceat instauratio sanc-
torum manifesta, quia nefas est, si sacris edibus destitutis
in lucrum suum presul inpendia his336 deputata337 con-
uertat338. Ipsam nichilominus ascriptam pauperibus portio-
nem quamquam339 diuinis rationibus se dispensasse mon-
straturus340 esse uideatur, tamen iuxta quod341 scriptum
est312: „Ut uideant opera uestra bona, et glorificent343
patrem uestrum, qui in celis est,“ oportet etiam presenti344
testificatione predicari, et bonae famae precomis non ta-
ceri346. Quapropter346 nec clericorum quispiam347 etc.
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 23. d) omni e) vero quartam f) pensandam g) tradatur h) quod ex — c. 24. a) Qui
et divinis b) pellatu; — c. 25. a) Idem eisdem Ius tino* Archidiacono et Faustino Defensori b) Vulteranae c) existi-
mamus d) et revocetis e) Eumancio — c. 27. a) cuique b) est: deest c) clerus
NOTATIONES CORRECTORUM.
C XXV. * Iu «tino ctc. : Antea legebatur: Idem eisdem. Emenda-
tum est, et posita istorum virorum nomina ex Ivono, ad quos etiam scri-
ptum ost nuperius pcnuitiiuum caput Vobis enim. Nec vero hacc, quae nunc
afferentur, pertinere posso ad episcopos, quibus proximo praecedens caput
scribebatur, indicant non modo quae a Gratiano hic referuntur, sed etiam
apertius verba, quao apud Ivouem post ultima huius capitis sequuntur: Si
quis tero in ecclesiae vestrae damnum, aut in his, quae sunt praeceptionis no-
strae prohibita, iwntificcm vestrum videritis admittere, etc.
C- XXVI. * Epistola Gelasii, in qua est hoc caput, missa est cum aliis
ex Hispania. Eadem vero inter epiBtolas Gregorii II. impressas est tertia,
clero et plebi Thuringiae scripta. Talis quaedam epistola, sed brevior,
refertur in libro, qui inscribitur Ordo Romanus, et formata episcopo danda
nuncupatur.
Causa XII. Quest. II. can. 23. 2781 BCDE Ed. Itas. Corr.; hominum: G; bona: AP 2701 A BCD orig. Coli. tr. P. 280) AEGH orig. Coli. tr. P.
281) quis: Coli. tr. T. 282) remanserit: orig. 283) EGH orig. Coti. tr. P. ; erodatur: ABCD Ed. Bas. 284) Codd. coit. o. Coli. tr. P. || can. 24. 286) Ep. incerti
U mporis (192—91)) ; ap. Titiet, p. 463. — Jaffe no. 450. — Densdcd. III, 98. ; Ivo Decr. III, 150. ; IV, 185. 286) Codd. et Edd. coli. pr. Bas. Lvgdd. II. III. ; orig. Deusd.
Ico III. IV. 287) temeritate : orig. ; dmun. : Codd. orig. : daran. consulatis : Ivo IV. 288) resarcire : Edd. coli. o. 288) omnino : Ico III. 290) iitda ait hoc loco
(Imitant cum Ilnisdcdil verba non concordant 291) et: Edd. coli. o. 292) huiusmodi: i*, pr. Lngdd. II. III. 293) sacras leges (ausib. : deest); Ico III. 294)./fm's
eanonis: Ico III. IV. 295) Codd. ct Edd. coti. o. Codd. orig. 290) constituta: orig. || can. 25. 297) Codd. coli. o. ; in EGH additur: id ost Iustino et Faustino;
item: AF; — Caput incerti temporis (492—90.); up. Thicl. pABS.;— Jaffe »0.452. — Ito Dccr.III, 151. (can. contin.) ; Coli. tr.P. 1,46, 57. ;— «it C. canon cum anteced.
eouiunctus est. 298) BD orig. 'Turrccrrm, Ivo Coti. tr. P.; Vulturanao: EGH; Coniatoranae: C 299) et post: CDG Edd. coli, o.; vel post: orig. Iro Coli. tr. P.
300) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lvgdd. II. III. ; — Coit. tr. P. 301) antiqua: EGH 302) Codd. coli. o. pr. AC; — Iro Coti. tr. P. 303) quao: CI) Iro Coli. tr. P.
304) Codd. ruti. o. orig. lio Coli. ir. P. 305) statuta: C; instituta: Eli; constitutum: orig. 306) episcopo: orig. Ico; episcopi (?): Coli. tr. P. 307) potorint:
.1; potuerint: B 308) do: deest: Coli. tr. P. 309) quartam: deest (portio): A; quandam: G; quartae: Coli. tr. P. 310) loci: EGH 311) est: deest: orig.
leo Coli. Ir. P. 312) add.: partem: Edd. coit. o. |] can. 20. 313) clero: EVII 314) et: deest; ABF: — Ep. scr. incerto tempore (492—96.) ttp. Titiet, p. 3S0. —
Jaffe no. 418. — Eadem tanguam generalis formula leguntur in libro diurno cd. Bosicrc p. 27. — Aus. VI, 43. (47. can. cont.); 7.7trs. IV, 74. 315) iatu : deest:
AB; etiam : EG 316) <tiM..- ut: dws. 317) destinare: orig. 318) add. : et : H; etiam : E(l 319) cognoscetis: H; agnoscitis: EG 320) in . . . divid.: deest: Ans.
321) ipse: deest: A: ipsi: Edd. coti. o. 322) quart erog. : deest: orig. || can. 27. 323) ABDE 324) proveniant: CFG,- rnbr.t deest: E 325) scr. ao. 494.
c. 27. «». Thicl p. 378. — Jaffe no. 391. — Ans. dc.d. X, 19. ; Bcgiu. I, 34. ; Bnrch. III, 137. (130.) ; Aus. V, 08. (73.) ; leo Beer. III, 293. ; Ito Pan. II, 7. ; Coli. tr.
P. 1,46, 19.; Polgc. III, 11, l.; Coti, iredcc. P. IV, 195.; Caes. VH, 100. — c/. Abho Floriae, c. 35. 326) redditibus ... oblationibus: Bnrch. Iro Polgc.
327) sic . . . docr. : deest : Iro Pan. 328) add.: pro officiorum eorum scdnlitate: Aus. 329) Codd. ct Edd. coli. o. Iro Decr. 330) amplificanda (?): Coli. tr. P. ;
add ■ ecclesiae : Abbo; — finis canonis : Abbo Iro Pan. 331) dispendere : Edd. coli. o. Coti. tr. P. 332) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Iro Decr. Coli. tr. P.
333) delectam: EGH 334) add.: restaurandis: EGH Edd. coli. o. 335) add.: esse: EGH 336) sacris aedibus: C; his sacr. aedib.: D Edd. coli, o.: his:
deest ■ Ans. 337) designata: orig. Ans. ied. Bcg. Bnrch. Ans. Ico Decr. Coli. tr. P. 338) finis canonis: Beg. 339) quamuis: orig. Beg. Ans. Ivo Decr. Polgc.
3-10) demonstraturus : EGH 341) hoc quod: Ico Decr. 342) Matth. c. 5. o. 16. 343) magnificent: orig. 344) in pres.: EGH 345) finis canonis : Aus. ded.
Bnrch. Ans. Iro Dccr. Polgc. 346) cf. c. 47. C. VI, g». 7. 347) quisquam: orig.
697
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 28-34.
698
C. XXVIII. Oblationum^* et reddituum ecclesiarum 3435
tres3500 portiones 351 presbitero dispensandae credantur.
Item Simplicius Papa Florentio®> 2, et Equitio
Episcopis*®**, [epist. III.]
De redditibus ecclesiae uel oblatione fidelium354' sola
episcopo355 ex his una355 portio remittatur, duae ecclesia-
sticis fabricis, et erogationi357 f pauperum profuturae a358
presbitero 35ys sub periculo sui ordmis ministrentur; ulti-
ma* clericis3®15 pro singulorum meritis diuidatur3®2. Et
infra: §. 1. Cui (id363 est Gaudentio episcopo3®4*), spe-
cialiter hoc365 precipimus3®6, ut tres illas portiones, quas
triennio3®7 sibi tantummodo dicitur uendicasse, restituat.
C. XXIX. De redditibus ecclesiae etiam nouiter adquisitis 368 a
quarta pars clericis erogetur.
Item Gregorius Maximiano Episcopo Siracusano
[lib. III. epist. ii.]3®3
Cognouimus de redditibus ecclesiae 370 nouiter adquisitis
canonicam371 dispositionem quartarum minime prouenire,
sed episcopos locorum tantummodo distribuere quartam
antiquorum reddituum, nunc uero quesita suis usibus re-
tinere. Quam rem372 prauam subintroductamque consuetu-
dinem fraternitas tua uiuaciter emendare festinet, ut siue de
preteritis redditibus siue de his373, que obuenere 371 b, uel
obuenientibus375, quartae secundum distributionem canoni-
cam dispensentur. Incongruum namque est unam eandem-
que ecclesiae substantiam dupplici quodammodo iure
censeri37®'.
C. XXX. De stipendio ecclesiae quatuor 377 debent fieri
portiones.
Idem Augustino Episcopo Anglorum [in respons. ad primam
interrogationem] 37S.
Mos est apostolicae sedis ordinato episcopo37®2 pre-
cepta3805 tradere, ut361 de omni stipendio332, quod383
accidit334', quatuor debeant385 fieri portiones, una uidelicet
episcopo et familiae eius38® propter hospitalitatem atque 387 d
susceptionem388, alia clero 389, tertia330' pauperibus, quarta
ecclesiis331 reparandis.
[PALE A332.
C. XXXI. De eodem.
Item ex Concilio Tolletano333*.
Sancimus omnibus episcopis curam laicorum334 instare,
ut, si quos in fide Christi inuenerint, nimio affectu diligant.
Insuper335 confirmamus, ut, si aliqua ab ipsis accipiant33®
dona, statim in quatuor diuidant partes, ita, ut prima pars
secundum apostolorum precepta** titulorum, nec non
cimiteriorum restaurationibus diligenter attribuatur, secunda
clericis, tertia cunctis pauperibus, quarta uero aduenis.]
C. XXXII. Omnes presbiteri secundum ilissionem episcopi
,es397a ecclesiae dispensare studeant3®*.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 22.]333
V. Pars. Statuimus (quod400 omnes4015* iubent) ut
ciuitatenses siue diocesiani presbiteri uel clerici, saluo iure
ecclesiae, rem402 ecclesiae, sicut permiserint4113' episcopi404,
teneant, uendere405 autem40® aut donare penitus non pre-
sumant. Quod si407 fecerint408d, et facta uenditio non uale-
bit, et de facultatibus, si quas habent proprias, indempnem
ecclesiam reddant, et communione priucntur.
C. XXXIII. De clericis, qui documenta ecclesiae subprimunt
aut aduersariis tradunt.
Item ex eodem [Concilio, c. 26.] 103
Si quis410 de clericis documenta, quibus ecclesiae pos-
sessio firmatur, aut subprimere411, aut negare, aut aduersa-
riis fortasse tradere dampnanda412** et punienda obstina-
tione presumpserit413, quicquid per absentiam documento-
rum dampni414 ecclesiae illatum est de propriis facultatibus
reddat415, et communione priuetur410. Hi autem4175, qui
in418 dampno413 ecclesiae420 inpie sollicitati421, a traditori-
bus aliquid'432 susceperint423', superiori424 sententia tene-
antur425.
C. XXXIV. Episcopus heredes 420 a non habens non alium quam
ecclesiam sibi heredem instituat.
Item ex eodem, [c. 33.] 427
Episcopus, qui filios aut428 nepotes non habens4235*,
alium quam ecclesiam430' relinquit4318 heredem, si quid de
ED ITIO ROMANA.
Causa XII.. Que st. II. c. 28. a) De reditibus oblationum b) ecclesiae c) quatuor d) Equitio et Severo Epi-
scopis e) fidelium quid deceat nescienti nihil licere permittat, sed f) erogationi peregrinorum et g ) Bonagro presb.
h) ultima inter se clericis i) ep. : deest — c. 29. a) quaesitis b) obvenient c) censeri, id est usurpationis et canonum —
c. 30. a) ordinatis episcopis b) praeceptum c) accedit d) et e) tertia vero — c. 32. a) res : deest b) omnes canones*
c) permiserunt d) fecerint vel fecerunt — c. 33. a) damnabili b) etiam c) acceperint — c. 34. a) heredem
b) habuerit* c) ecclesiam non d) relinquat
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. xxvm. * Addita sunt in hoc capite aliquot verba ex originali,
quae ad sententiam facere aliquid videbantur.
C. XXXI. * Caput hoc (quod in omnibus vetustis exomplaribus, ex-
ceptis duobus, et sine Paleae nomiue habetur, ct glossam habet) in nullo
Toletano concilio aut impresso, aut manuscripto inventum est. In colle-
ctione canonum incerti auctoris, quae asservatur in Vaticana bibliotheca,
tribuitur Silvestro, quamvis in synodo Romana sub ipso habita, c. 4., paulo
aliter hae partes assignentur, id est ut in praecedentibus huic capitibus.
** Secundum apostolorum praecepta: In ea collectione non
sunt haec verba. In uno vetusto Gratiani codice est: secundum Apostoli-
eorum praecepta.
C. XXXII. # Canonos: Restituta est haec vox cx originali. Antea
legebatur: episcopi. In Potycarpo autem tantum est: quod omnes iubent.
C. XXXIV. # Non habuerit: In originali impresso ct manuscripto,
ot in Polycarpo legitur: non habens, alium quam ecclesiam reliquit heredem,
si quid etc., ct ad hanc lectionem propius accedunt verba Uispalcusis con-
cilii I. c. 1., sed ob glossam non est mutaturo.
Causa XII. Que st. n. can. 28. 348) Codd. coli. o. 349) A CF; ecclesiasticarum: EQH; deest: Bl) 350) Codd. coli. o. 351) partitiones: EQH
352) Florentino: BCBH Turvccrcm. ; Flor, et saq.: deauut: A 353) Codd. coli, o — scr. ao. 475. ap. Thiel no. 2. pag. 176. — Jaffe no. 339. — Reg. I, 35. ;
Ajis. V, 66. (72.) 354) Codd. et Edd. coli. o. ncg. Ans. 355) ei: orit j. 356) quarta: oriff.; una: Codd . orig. 357) Codd. et Edd. coli. o. llcg. Ans.
358) a . . . ministrent.: deest: Jicg. 359) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 360) ultimam . . . dividant: orig .; ultima . . . dividatur: Codd. origin. 361) Codd. tt
Edd. coli. o. Ans. 362) finis canonis: Reg. 363) id . . . ep.: deest: orig. 364) Codd et Edd. coli. o. Ans. 365) in lioc: orig. Ams. 3G6) add. : immineri: ib.
367) per triennium: orig. || can. 29. 368) ABCDF 3G9) Ep. 11. scr. ao. 593. lib. IV. Ed. Maur. — Jaffe no. 915. — Ans. V, 70. (7).); Cttrs. VII, 107.
370) ecclesiarum: orig. 371) add.: ad: Edd. coli. o. 372) quamobrem: orig. Ans. 373) iis: orig. 374) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Nor. VVi». I. .Ins. ,*
obvenerunt: orig. 375) obvenerint: orig. 37C) Codd. et Edd. coli. o. Ans. || can. 30. 377) quot: C; tres: EQH 378) Ep. 6*4. scr. ao. 601. lib. XI. Ed. Maur. —
Jaffe no. 1414. — Ans. V, 64. (70.) ; Ivo Pan. II, 8. ; Caes. VII, 106. 379) Codd. et Edd. coli. o. pr. E (ep. : deest); — Ans. 380) Codd. et Edd. adi. o. 4ns.
381) _ut: Jvo Pan. 382) stipendiis (omn.: deest): ib. 383) ecclesiae vol do his quae fidelium oblationibus accedunt altari: ib. 38J) Codd. ei Edd. culi. o. pr. UC
(acciderit) ; Edd. Lugdd. U. III. • — Ans. 385) debent: /io 386) eius: deest: ib. 387) Codd. coli. o. Ans. Ivo 388) add. : peregrinorum : Iro 3S9) clerico : ib.
390) Codd. coli. o. 4«s. /t?o 391; add.: in: Ico || can. 31. 392) Haec Palea deest: ABEQH ; in C in marg. scripta est: in E manu posterioris sacculi addita ; —
Iam Hugucc. Paleam esse notavit ( Schulte p. 15.) 393) Caput omnino incertum: — inscr. deest: C 394) add. : eis: CD Edd. coli. o. pr. Lugdil. II. III. 395) Et
insup.: Edd. coli. o. 396) accipiunt: CDFU can. 32. 397) Codd. coU. o. 398) debent: EQH 399) hab. ao. 50 6. ap. Bruns ir, 150.; Coli. tr. P. II, 28, 20. (can.:
et licet superfluum) ; Polyc. III, 12, 27. («f in CoU. tr. P.) 400) ut: 6: quoniam: Pohjc. 401) Codd. coU. o. pr. D; — Hisp. Coli. tr. P. Polyc.; omnes episcopi:
D Edd. coli. o. 402) res: DEQH ; res ecc).: deest: AC 403) ABDEFQll Edd. coli. o. mig. Hisp. CoU. tr. P. Polyc. 404) cp. : deest: AO 405) vend. . . . prosunt.:
deest: Polyc. 406) aut.: deest : Hisp. 407) si non: Polyc. 408) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. Polyc. || can. 33. 409) ap. Bruns II, 151.: Alt*.
V, 136.: Reg. I, 365.; Burch. III, 183.; Ivo Beer. III, 156.; Coli. tr. P. II, 28. 24. — c/. infra c. 40. 410) add. : vero: 4 jis. dfd. Reg. fitirrh.; qui vero:
subripere: Hisp. 412) Codd. et Edd. coli. o. 413) praesumserint: Hisp. 414) damnum: Coli. tr. P. 415) reddant: ACDF Hisp. Ans. dcd.
Coli. tr. P. 416) priventur: ADF Hisp. Ans. ded Coli. tr. P. 417) Codd. et Edd. coU. o. Reg. Burch. Coli. tr. P. 418) in: deest : Ans. drd. 419) damnum:
Hisd. Burch. 420) instrumenta (sanctae: Reg.) ecclesiae: orig. Hisp. Reg. ; praecepta et testimonia s. ecclesiao: Burch. 421) sollicitatio (a: deest): orig.
422) aliq.: deest: orig. Hisp. Reg. Burch. 423) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. 4«s. ded. Iro Coli. tr. P.; susceperunt: Reg. Burch. 424) pari sententia
(poenitentia: Ans. ded.) feriantur: orig. Reg. Burch. 425) feriantur vel ten. : EQH )| can. 34. 426) Codd. coli. o. pr. A 427) ap. Bruns II, 152.; CoU. tr.
P. II, 28, 82. : Polyc. III, 12, 25. 428) vel: EQH 429) Codd. coli. o. Turrccrem. orig. Hisp. Coli. tr. P. Polyc. 430) ib. 431) Bl) llisp. Coli. tr. P.; relinquit:
Codd. coli. reU. orig. Polyc.
690
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 35-40.
700
ecclesia non in432 ecclesiae causa aut necessitate presum-
psit4:,;* =, quod distraxit aut donauit irritum habeatur. Qui
uero filios habet, de bonis, que reliquit434, ab heredibus
eius indempnitatibus433 ecclesiae consulatur.
C. XXXV. Qui in clern constituti sunt de rebus ecclesiae
nichil alienare presumant**6.
Item ex eodem , [c. 49.] 437
Diaconi438 uel presbiteri in parrochia439 constituti de
rebus ecclesiae sibi creditis440 nichil audeant conmutare,
uendere441 uel donare, quia res sacratae esse Deo noscuntur.
Similiter et sacerdotes nichil de rebus ecclesiae sibi conmis-
sae44- (ut superius conprehensum est) alienare443 presumant.
Quod si fecerint144, conuicti in concilio, et ab honore depo-
siti, de suo proprio413a aliud tantum restituant, quantum
uisi 448 sunt147 presumpsisse*. §. i.44Sb Libertos etiam4490,
quos sacerdotes430 uel431 diacones432 de ecclesia433 sibi
conmissa facere434 uolunt433d, actus ecclesiae prosequi iu-
bemus. Quod si facere contempserint, placuit eos ad pro-
prium reuerti scruitium.
C. XXXVI. De possessione ecclesiastici turis quicquid a
presbitero 430 distrahitur, inane habeatur et vacuum.
Item ex eodem, [c. 5 3.] 437
Quicquid parrochiarum presbiter438 de ecclesiastici iuris
possessione 430 distraxerit, inane habeatur et uacuum uendi-
tione480a* conparantis et401 actione uendentis.
C. XXXVII. Alienationes factae ab intrusis et ordinationes
sine consensu clericorum irritae sunt.
Item Urbanus Papa*6'2*.
Alienationes omnium per intrusionem, seu canonice
electorum sub episcopi nomine, aut abbatis, qui secundum
usum ecclesiae suae consecrandus est, alienationes483 a quo-
cumque modo factas, nec non484b personarum ordinationes
ab eisdem sine communi consensu clericorum ecclesiae, siue
per symoniam itidem factas, irritas iudicamus. §. 1. Illud
etiam per omnia interdicimus, ut nullus clericus prebendam
suam seu beneficium aliquod ecclesiasticum4830 aliquo modo
alienare presumat. Quod si presumptum olim fuit uel ali-
quando fuerit, irritum erit, et ultioni canonicae subiacebit.
C. XXXVIII. Episcopo defuncto, uel adhuc in supremis 488
agente, de rebus ctt<s487a nichil est usurpandum*66.
Item ex Concilio Ylerdcnsi, [c. 16.]489
Hcc huius470 placiti constitutione471 inter nos censura
placuit custodiri472, ut defuncto antistite, uel etiam adhuc
in supremis agente, nullus clericorum, cuiuslibet ordinis4738
offitii gradusue sit, quicquam de domo eius474c presumat473,
uei476d de utilitate que477e instrumenti473 domus esse no-
scitur4797, id est mobilis480 et inmobilis rei ecclesiasticae
conetur inuadere, nichil furto*, nichil dolo subprimens, au-
ferens atque abscondens; sed is481, cui domus conmissa est,
subiunctis sibi** uno uel duobus fidelissimis482*, omnia
usque ad tempus substituendi pontificis debet433*1 conser-
uare, uel484' his, qui in domo inueniuntur, clericis consuetam
alimoniam administrare. Substitutus autem433 antistes susce-
ptae sedis*** commoda ordinabit uelut Deus438 inperabit487,
ut eis uti debeat cum his, quos cognouerit disciplinae et
karitati predecessoris438 sui fideliter paruisse. Quod si quis-
quam post hec cuiuslibet ordinis (ut superius dictum est)
clericus quacumque occasione uel4391< de omni facultate
quippiam probatus fuerit abstulisse uel forsitan dolo aliquo
subpressisse490, reus sacrilegii prolixiori anathemate con-
dempnetur, et uix491* ei peregrina communio492 concedatur,
quia durum est, ut hi, quos constat in seruitio Domini cum
primae sedis antistite desudassp, ab his493, qui suarum
rerum incubatores uel utilitatibus seruientes atque uacantes
fuisse noscuntur, despecti494 aliquatenus crucientur.
C. XXXIX. Episcopi, qui nichil ecclesiae conferunt, famulos
eius libertati 493 a non donent.
Item ex Concilio Tolletano IV. [c. 66.]490
Et si illi497, qui nulla ex rebus suis pauperibus Christi498
distribuunt, eterni iudicis uoce in futuro499 condempnabun-
tur, quanto magis hi3008, qui auferunt pauperibus quod non
dederunt? Quapropter episcopi301, qui nichil ex suo pro-
prio ecclesiae Christi conpensauerunt502, hanc diuinam sen-
tentiam metuant, et liberos ex famulis3030 ecclesiae ad con-
dempnationem suam non presumant facere. Inpium enim
est, ut qui res suas ecclesiae Christi non contulerit304 dam-
pnum inferat, et303 ius ecclesiae alienare contendat308.
Tales igitur307 d liberos 308 successor episcopus absque ulla309
oppositione ad ius ecclesiae reuocabit310, quia eos non equi-
tas, sed511 inprobitas absoluit312.
C. XL. De clericis, qui documenta ecclesiae subprimunt,
aut negant, aut aliis dampnabiliter tradunt613.
Item ex Concilio Aureli an ens f314 *.
Si quis de clericis documenta, quibus ecclesiae posses-
sio firma tenetur313, aut subprimere, aut negare, aut auer-
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 34. e) praesumserit — c. 35. a) proprio: deest b) Et infra: §. 1. c) tamen d) voluerit
c. 36. a) vendicatione* — c. 37. a) alienat, dico b) non et c) ecclesiarum — c. 38. a) ecclesiae b) ordinis et
c) eius : deest d) et vel e) quod f) agnoscitur g) fidei, clericis h) debeat i) et k) vel: deest 1) vix quoque — c. 39.
a) libertate b) ii c) familia d) ergo
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXV. * Praosumsisse: Si hic interponas c. Si quis qualibet.
iufra eadem, habebis integrum canoncm -19. ipsius concilii Agathensis.
C. XXXVI. * Vendicatione: Sic etiam in recontioribus concilio-
rum editionibus. In aliis, ct duobus etiam Vaticanis codicibus legitur:
venditori s comparantia* Apud Iv onera: venditioni comparantis , In Epao*
nensi, ubi hoc videtur ropoti: im venditorem comparantis actione vertenda.
C. XXXVII. * Post collectionem Ansolmi in codice perantiquo habe-
tur fragmentum cuiusdam coucilil Urbani II. in cuius initio haec leguntur:
Alit nationes, quae specialiter per Odonem, ( initiant m, 11 iere miam, seu forte
Philippum ubilibet de possessionibus Ravennatis exurehatus factae suut, damna-
mus. Generaliter autem omnium per intrusionem, seu canonice electorum sub
episcopi nomine tcl abbatis . . . ccclc&iac suae consecrandus est, alienationis
quocunque modo factas, ct cetera usque ad finem huius capitis sine ulla
varietate.
0. XXX VITI. * Nihil furto: In codice Lucensi regio [in ed. Bruns
ct Hisp.1 sequitur: nihil vi.
** Subiunctis sibi: In conciliorum editionibus [ct in Coli. tr. P.j
sequitur: cum consilio; ct in codice regio [in orig. et Hisp.] additur: clerici;
fortasse autem legendum : cum consilio cleri.
*** Susceptae sedis: In eodem regio codico [orig. et Hisp.] est:
Suscepta ea, prout decessor suus ordinavit, xcl ut [vel huic: orig. Hisp.J Deus
imperavit.
C. XL. * Hoc idem citatur supra ead. Si quis de clericis, ex concilio
Agathcnsi, in quo habetur. Non est autem mutatus titulus, quia potuit in
aliquo etiam Aurelianensi, quod non exstet, esse repetitum.
Causa XII. Quest. II. can. 34. 432) in: deest: A Coli. tr. P. Polpc. 433) EGH orig. Hisp. Coli. tr. P. Polj/c. 434) rolinquit: A Edd. Arg. Bas. orig.
435) his deinuitatibiis: Polyc. |j can. 35. 433) add.: non: EH 437) ap. Bruns II, 15«. — Ito Decr. III, 1G1.; Cdll.tr. P. 11,28,48. 458) diaconus. . .presbyter: Hisp.
439) add. : sua: EO II 440) traditis: EGH -111) add.: vel: ito (vel don. : deest) 442) commissis: Hisp. 443) emutilare: ib. ; emutare: Codd. Hisp.
444) facere voluerint: Hisp. 445) Codd. ct Edd. coli. o. Turrccrem. orig. Hisp. Ivo Coli. tr. P. 446) nisi: Edd. Arg. Nor. Vsn I. 447) fuerint: Edd. coli. o.
446) Codd. coli. o. 149) AEGII Edd. culi, o.; deest: BCDF 450) add.: presbyteri: orig. Hisp. 451) vel: deest: Hisp. 452) diaconus vel presbyter: Hisp.
453) add.: Christi: Edd. coli. o. 454) se facere: Ivo 455) Codd. et Edd. coli. o. || can. 36. 456) pontifico: H: episcopo vel pont.: G; pontif. vel presb.:
Turrecrcm. 457) ap. Bruns II, 156.; Ivo Decr. III, 162.; Coli . tr. P. II, 28, 52. 453) presbyteri . . . distraxerint: Coli. tr. P. 459) proprietate: orig.
460) Codd. coli. o.pr. A; — Ivo: venditori : Hisp. : venditore : Coli. tr. P. 461) ct: deest: Hisp. || can. 37. 462) c. 22. Cone. Later. 1. hnb. ao. 1123. ap. Hausi XX 1, 286.
463) Codd. coli. o. orig. ; alieu. : deest : .4 164) Codd. coli. o. orig. 465) Codd. ct Edd. coli. o. orig. [] can. 38. 466) summis : EGH; extremis: C; add. : vel proxi-
mis: EG 467) Codd coli. o. 46S) nihil usurpetur: EGH 469) hnb. ao. 546. ap. Bruns II, 23. ; Coli. tr. P. II, 34, 11. 470) huiusmodi: Edd. Arg. Bas. 471) id
nunc omnes huius placiti vel constituti: orig. Hisp. 472) custodire: ib. 473) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. 474) Codd. coli. o. pr. OH Coli. tr. P. 475) add.:
auferre : orig. Hisp. 476) Codd. eiEdd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 477) ib. 478) instrumenta : A ; instrumentis : Edd. coli. o.pr. Par. Lugdd. 479) Codd. coli. o. orig.
Hisp. Coli. tr. P. 480) mobili vol immobili : orig. Hisp. 481) is : deest : EGH 482) Codd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 483) Codd. et Edd. coli. o. 484) Codd. coli. o.
orig. Hisp. Coli. tr. P.; constituendi: EGH 485) aut.: deest: orig. Hisp. 486) Dominus: EGH 487) imperavit: Coli. tr. P. 488) decessoris: orig. Hisp.
469) Codd. coli. o. Coli. tr. P.; occas, de domo ecclesiae vel: orig. Hisp. 490) praesumsisse : EGH 491) Codd. et Edd. coli. o. 492) add. : animae: orig. Hisp.
493) illorum (ab: deest)-’ ib. 494) despectibus: ib. |} can. 39. 495) Codd. coli. o. 496) c. 67. hab. ao. 633. ap. Bruns I, 239.; Coli. tr. P. U. 37, 25. 497) illi:
deest: orig. Hisp. 498) Christi : deest: Coli. tr. P. 499) futurum : orig. Hisp. 500) Codd. coli. o. Coli. tr. P. 501) Regino I, 368. ; Burch. HI, 189. ; Ivo Decr. m, 249.
502) conferunt (hanc ... et: deest): Reg. Burch. Ivo; compensaverint: Coli. tr. P. 503) Codd. coli. o. Coli. tr. P. ; familiis: orig. Hisp. Reg. Burch. Ivo
504) contulit: orig. Hisp. 505) et. . . . cont.: deest: Reg. Burch. Ivo 506) inteudat: Hisp. 507) Codd. coli. o. orig. Hisp. Collatt. cilt. 508) libertos: ib.
509) aliqua: Reg. Burch. Ivo Coli. tr. P. 510) Jinis canonis: Reg. Burch. Ivo 511) add.: etiam: Edd. coli. o. pr. Lugdd. H. HI. 512) absoluerit: DEGH |[
can. 40. 513) tradant: DEH 514) imo c. 26. C. Agath. hab. ao. 506. — ap. Bruns II, 151.; — cf. supra c. 33. 515) firmetur: A; firmatur: orig. Hisp.
701
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 41—47.
702
tere, aut fortasse tradere dampnabili et punienda obstina-
tione presumpserit, quicquid pro absentia documentorum
dampni ecclesiae illatum est de propriis facultatibus reddat.
C. XLI. Ministris ecclesiae de rebus eiusdem*15* absque
episcopi permissu alienare nichil517 licet.
Item ex e 0 dem 518 b.
Abbatibus, presbiteris, aliisque 519 c ministris de rebus
ecclesiasticis uel sacro ministerio deditis 630 d alienare uel521
obligare absque permissu et subscriptione episcopi5220
nichil liceat. Quod si523f presumpserint524s degradentur5251'
communione 52(3 concessa, et quod temere527' alienatum523
est ordinatione episcopi reuocetur520.
C. XLII. De rebus530* ecclesiae , que absente episcopo distra-
trahuntur, ad ius ecclesiasticum reuocentur.
Item ex Sinodo Anchiritana, [c. 15.] 551 5
Si qua de rebus ecclesiae, cum episcopus non est532
presbiteri uendiderint533, placuit rescisso contractu ad ius
ecclesiasticum reuocari. In iudicio autem erit episcopi con-
stitutum, si precium debeat recipi necne, propter5340 quod
sepe contingit distractarum rerum redditus ampliorem sum-
mam pro535 accepto precio reddi536*.
C. XL1II. Post mortem episcopi res ad eum pertinentes
clerici non rapiant.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 22.]537.
Non licet538a clericis post mortem episcopi sui rapere
res pertinentes ad eum, sicuti5395 precedentibus regulis con-
stitutum540 habetur. Si uero hec 0410 fecerint, periclitari se
nouerint a 5423 proprio gradu.
C. XLIV. Rescindantur precariae et 'M conmutationes ab
inuasoribus factae.
Item ex Concilio Medioma tricis 544*.
Precariae545 et conmutationes tempore uiduatarum546
ecclesiarum factae ab his, qui loca episcoporum occupaue-
rant, rescindantur, et cum auctoritate ecclesiastica uel ciuili,
si faciendae547 sunt, fiant.
Item Gregorius Maximiano Siracusann Episcopo ,
[lib. III. epist. ii.]548*;
C. XLV. Pro labore inuentarii nichil accipiant yconomi de
rebus ecclesiae.
Karitatem tuam curauimus conmonere, ut, si quispiam
episcoporum de hac luce migrauerit, uel (quod absit) pro
suis remotus fuerit excessibus, conuenientibus yconomis549*
cunctisque clericis550 prioribus, atque in sui presentia in-
uentarium ecclesiae rerum facientibus, omnia, que reperta
fuerint, subtiliter describantur, nec (sicut antea fieri dice-
batur) species quedam aut aliud quodlibet de rebus ecclesiae
quasi pro faciendi inuentarii labore tollatur. §. i.5515 Visi-
tatores ecclesiarum clericique earum5520, qui cum ipsis553
non per suae duitatis parrochias fatigantur, aliquid5543
laboris sui capiant te disponente subsidii5550. Iustum nam-
que est, ut illi556 consequantur stipendium, qui557 pro tem-
pore suum conmodare reperiuntur obsequium.
C. XLVI. Excommunicentur laici, qui morientium clericorum
audent bona diripere.
Item ex Concilio Urbani Papae Aluerniac habito333**.
De laicis questio facta est, qui morientibus episcopis
siue aliis clericis res defunctorum inuasas ecclesiae pauperi-
busque subripiunt. Contra quos commune550 totius concilii
anathema prolatum est, ipso Papa huiusmodi sententiam
promulgante: „Si quis post interdicti presentis cognitionem
episcoporum, seu presbiterorum, aut clericorum aliorum res
inuaserit, usque ad satisfactionem excommunicetur. §. 1.
Episcoporum uero deficientium res per archipresbiterorum
seu archidiaconorum manus, aut secundum mortuorum iudi-
cium pro ipsorum salute in elemosinas dispensentur, aut
successori, qui futurus est, reseruentur. Id ipsum de pres-
biterorum seu clericorum aliorum rebus per episcopum, uel
supradictas personas, aut cui deficientes conmiserint, fiat.
Si quis autem aduersus ista presumpserit, anathema sit.“
C. XLVII. De eodem500.
Item Innocentius II. [in Concilio Lateranensi,
cap. 4-]561a
Illud, quod in sacro Calcedonensi concilio constitu-
tum51'2 est, inrefragabiliter conseruari563 precipimus, ut
uidelicet decedentium bona episcoporum a nullo omnino
hominum diripiantur, sed ad opus ecclesiae et successoris
sui in libera yconomi et clericorum permaneant potestate5641’.
Si quis autem hoc amodo attemptare presumpserit, excom-
municationi subiaceat565. Qui uero morientium51’6* presbi-
terorum567 uel clericorum bona rapuerint51’30 simili senten-
tiae subiciantur5693.
Gratian. Hoc non solum de laicis, tteruni etiam de metro-
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 41. a) eiusd. ecclesiae b) ex Concilio Aurelianensi III. c. 23. c) ceterisque d) dedit.:
deest e) episcopi sui f) qui g) praesumserit h) degradetur i) temere praesumtum aut — c. 42. a) Res ecclesiae
b) Ancyrana c) propterea — c. 43. a) liceat b) sicut iam c) hoc d) in — c. 45. a) Unde b) Et infra: §. 1. c) eorum
d) aliquod e) subsidium — c. 46. a) celebrato* — c. 47. a) Innoc. Papa b) potestate. Cesset igitur de cetero illa
detestabilis et saeva rapacitas c) rapuerunt d) subiaceant
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLII. * Reddi: Sic in quibusdam exemplaribus priscae vereionis.
In aliis vero est: reddidisse. Graece legitur: Sia 16 no).).uxig tt)v etaoSov
tiu v mrtoayit ivtDv unoStSiuxivai avroig rovtoig Tt/.tiorcc tt)v riuijr; id est:
propterea quod saepe rerum venditarum reditus maius pretium his ipsis reddi-
derit. Sed ob glossam non est mutatum.
C. XLIV. # Quod hic ex concilio Mediomatricis citatur, in concilio
Meldensi refertur ex concilio Bellvacensi, ex quo etiam citant Burchardus
et Ivo. Sed quia in conciliis Gallicis et Germanicis saepe eadem repetun-
tur, non est mutata inscriptio. In adiectis Capitularibus, quae ex Gallia
sunt habita, inter cotera leguntur quaedam capitula excerpta a domino
rege Carolo et principibus suis ex his capitulis, quao anno DCCCXLVI.
ediderunt episcopi in synodis etc., quorum capitulorum unum est hoc: ut
precariae et commutationes tempore viduaturum ecclesiarum /actae ab his, qui
loca episcoporum occupaverunt, rescindantur, ct cum auctoritate ecclesiastica
rei civili denuo, si fienda, fiant.
C. XLV. * Oeconomis: Sic etiam in omnibus vetustis, sed in
originali tam impresso quam manuseripto legitur: hierarchicis. Ioanncs
Diaconus [1. 3. c. 23.) habet: hieraticis.
C. XLVI. * In titulis capitulorum concilii Claromontensis (quod
Alverniao celebratum est) titulo pentiltiino, haec leguntur ad caput lio»-
spectantia: Xc aliquis clericus res episcoporum rei in r ita, ul post mortem
eorum diripiat, rei in usus proptius conferat. Quod si quis fecerit, anathema
sit, et dictum esi ab omnibus, fiat.
C. XLVH. * Morientium: In vulgatis sequebatur: episcoporum,
quao vox et a vetustis, et ab ipso concilio manuseripto abest, et frustra
repeteretur. Sunt autem ex originali addita paulo superius aliquot verba.
Causa XII. Quest. II. can. 41. 516) ABCDF 517) non: D; nihil non: EGH 518) Codd.coU.o. — imo ex C. Aurei, III. //«5. 00. 538. ap. Iimus 11,199. —
Coll. tr. P. II, 44, 1.; Polqc. IU, 21, (12,) 30. (ex C. Tolet.) cf. Bened. Lenita III, 275. 519) Codd. coli. 0. Coli. tr. P.; reliquisque: Polgc. 520) ABCDF Coli. te. P.:
dedicatis: EQH; traditis: Ben. Lee. 521) et: D Edd. coli. 0. 522) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. tr. P. Folyc. 523) Codd. cl Edd. coli. 0. T urrecrcm. : si quis: C
Bcn. Lev. 524) ABEFOH Eld. coli. 0. Ben. Lev. 525) ib. ; regradetur: oria. 52G) add. : et: EU; com. conc. : deest: Pohjc. 527) Codd. et Edd. coli. 0. CoU.
tr. P. Polyc. 528) ordinatum: Edd. Arg. Nor. Yen. I. II. 529) revocentur: EH |f can. 12. 530) Codd.coll.o. 531) ABCDF ; Anquirit.: EGH; ~ Uab. ao. 311. —
-f/sio Hi&p. — Ans. VI, 172. (166.); Deusded. m, 13.; Coli. Ir. P. II, 2, 4. 532) adest: D Edd. coit. 0.; add.: ibi: GH; esset: Aus. 533) vendiderunt: AC
534) Codd. coli. o. Hisp. Ans. Deusded. Coli. tr. P. 535) pro: deest: Ans. Deusded. 536) reddidisse: Hisp. Aus. Deusded. || can. 43. 537) hab. ao. 451.- versiu
/fisp. — 4ws. ded. V. 153. (can.: post obitum sui episcopi); Ans. VII, 167.; Coli. tr. P. II, 10, 22.; cf. Culi, tredec. P. I, 320. (cx C. Tolet.) 535) Codd. coli. o.
A»is. ded.; licere: Hisp. Ans. Coli. tr. P. 539) Codd.coU.o.; sicuti iam ex: Hisp.; sic. iam et: Ans, 540) statutura: Ans. Coli. tr. P. 541) Codd. coli. u. Hisp.
Ans. Coli. tr. P. 542) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. |l can. 44. 543) et: deest: CF 514) c. 21. Conc. Meldensis hab. ao. 6-15. ap. Hausi XIV, 623.; concordat
canon cum 1 lio Conc. Bellvacensts. cf. Hefele Conc. Gesch. IV, 109.; — cf. Concent. KarolilA. in villa Spartiaco hab. ao. 846. c. 21. Hon. Gcnn. LL. I, 390.; —
2%»n0l,474.{cx Capit, ad Belvacura); Burch. III, 166. (ex conc.ap.Belvac. c. 10., cui Ludowicus imperator intererat); ho Decr. 111,227. lex Conc. Belvacvnsi)
1?* Prec* : Beg. Burch. 546) viduarum: EQH 547) flendae: Rcg. || can. 45. 548) Codd. coli. 0. ; — Ep. 11. scr. ao. 503. lib. IV. Ed. Muur. : — Jaffe no. 915.
cAtN hierarchis 550) cleri: orig. 551) Codd. coli. 0. 552) Codd. coli. 0. pr. B 553) episcopis ipsis sunt: EGH 551) Codd. et Edd. coli. o.
555) »o. pr. F (subsidia) 556) Illic: Orig. 557) quo: ib. || can. 46. 558) Codd. coli. o. pr. A (Alu. bab. : deest): — c. 31. hab. ao. 1095. ap. Mansi XX, 818. —
Jaffe post. no. 4182. — Orat, potius senium quam verba canonis reddidit. 559) communione: EGH || can. 47. 5G0) de eod.: deest: ABI) 561) Codd. coli. u.
pr. A (Inn. Papa) ; — hab. ao. 1131. ap. Mansi XXI, 527. — Jaffe post. no. 5681. — cf. Conc. Jiemens. hab. ao. 1131. c. 3. — Iro Pan. VIII, 141. 562) statutum : C;
institutum: Edd. coli. 0 — cf. supra c. 43. 5G3) observari: Edd. coli. 0. 564) Codd. et Edd. coli. 0. 565) finis canonis: Ivo Pan. 566) mor. opUcopor. prutbvt. :
Add. coli. 0. pr.Bas. 567) episcoporum: A 568) Codd. coli. 0. orig. 569) ib.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 48-55.
704
politanis et quibuslibet aliis clericis intelligendum est: sicut in
Sexta Sinodo [c. 35.] legitur* 7°;
C. XLYTII. Res episcopi mnrientis metropolilano non
licet imtadere.
Non liceat alicui metropolitano moriente5711 episcopo,
qui sub eo est, aut res suas57*1’ aut ecclesiae suae auferre,
sed sint sub custodia cleri373 ecclesiae defuncti episcopi,
usque dum alius ordinetur episcopus. Si uero clerici in
ecclesia non fuerint, tunc metropolitanus illibata omnia574
episcopo, qui ibi ordinabitur, reddat.
Gratian. Sicut autem res ecclesiae nulli usurpare licet, ita
ecclesiae aliena inuadere non permittitur.
Unde Gregarius [lib. II. epist. 43. ad Bonifatium
Episcopum]375:
C. XLIX. Aliena, ecclesiae non licet inuadere.
Sicut ecclesia proprias res amittere non debet, ita
eam571'1 rapacitatis ardore alienas577 inuadere non oportet.
Gratian. His omnibus auctoritatibus perspicue monstratur,
quod nulli sacerdotum res ecclesiasticas alicui tradere licet , et
ille, qui de manu sacerdotis facultates ecclesiae acceperit, nullo
iure eas uendicare poterit. Potius 573 5 cogetur restituere quod
illicite accepit. §. i . Sed notandum est, quod quibusdam causis
exigentibus 573 res ecclesiae distrahi possunt. Causa enim neces-
sitatis cum consilio clericorum, uel ut meliora prospiciant, res
ecclesiae a sacerdotibus distrahi possunt.
Unde in Aff ricano Concilio legitur**0*:
C. L. Nisi causa necessitatis nec episcopo liceat rem ecclesiae
usurpare 581 a.
Non habenti58- necessitatem nec583 episcopo liceat5845
matricis ecclesiae** rem585 sui tituli usurpare388.
C. LI. Nec presbiteri episcopis ignorantibus, nec episcopi
ignorante concilio rem ecclesiae uendant.
Item ex Concilio Cartaginensi [unico, c. ult.]587
Placuit, ut presbiteri non uendant rem388 ecclesiae, ubi
sunt constituti nescientibus episcopis suis, quomodo nec583
episcopis licet5381 uendere predia ecclesiae inconsulto531
concilio uel33- cuncto* presbiterio sine ulla593 necessitate.
LII. Nisi ut meliora prospiciat, rem ecclesiae distrahere
non licet episcopo.
Item ex epistola leonis Papae, universis Episcopis
per Siciliam constitutis*9*.
Sine exceptione decernimus593, ne596 quis episcopus de
rebus ecclesiae suae quicquam donare597, uel conmutare,
uel uendere audeat, nisi forte aliquid598 horum faciat, ut
meliora prospiciat, et cum totius cleri tractatu atque con-
sensu id eligat, quod non sit dubium profuturum ecclesiae.
Et infra: §. 1. Episcopus599 rebus ecclesiae tamquam con-
mendatis, non tamquam propriis utatur. Irrita®80 enim801
episcoporum uenditio682 et 683 conmutatio rei ecclesiasticae
erit absque conniuentia604* et subscriptione clericorum.
Gratian. Item 685 domus urbium uel castrorum, que eccle-
siae plus incommodi quam utilitatis afferunt, licet rectoribus
ecclesiarum (sicut in superiori capitulo Simaci: „ Non liceat
Papae etcP continetur) uendere uel conmutare.
Itent, sicut in Agatensi Concilio [c. 45.] legitur 606*:
[C. LIII.]807“
VI. Pars. „ Terrulas aut 808 vineolas009 exiguas, e<810
ecclesiae minus utiles, aut longe positas01* b paruas, episcopus
sine consilio 812 fratrum (si necessitas fuerit) distrahendi habeat
potestatem.11
[Gratian.] Sentos quoque fugiiiuos, qui reuocati retineri
non possunt, similiter episcopis distrahere licet.
Unde in eodem Concilio legitur 813a, [c. 46.]:
C. LIV. Alienentur fugitivi, qui teneri0**'0 non possunt.
Fugitiui615 domos suas aut familias deserentes, qui,
etiamsi reuocati fuerint, teneri non possunt, simili ratione
ab episcopis8188, si uoluerint817 d, aut si ita813 meruerint819',
distrahantur.
[PALE A820.
C. LV. Item ex Concilio apud Tansiacum, c. 2.821*
Iniustum uidetur et inpium822, ut mancipia, que fideles
uiri seu feminae pro redemptione823 animae suae Deo et
sanctis eius consecrauerint824, cuiuscumque muneris precio825
uel conmutationis commercio iterum in secularem seruitu-
tem redigantur, cum canonica auctoritas seruos fugitiuos
tantummodo distrahi permittat. Et ideo omnes rectores
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 48. a) mortuo b) eius —
tisurp. licet b) licet — c. 51. a) liceat — c. 53. a) C
b) retineri c) episcopo d) voluerit e) illi meruerint
notationes <
C. L. * Gratianus citat lioc cx concilio Africano, ei sequens cx Car-
tliagiucnsi. Sed in uuico Carthnginonsi, inserto in codico canonum, hoc
quidem est pars posterior, sequeus vero prior capitia eiusdem, quod est
ultimum, id est XXXIU., et Burchardus et Ivo integrum caput referunt ex
Carthagincusi.
** Ecclesiae: In codicc canonum, et apud Burehardum sequitur:
ncc presbyterorum ; apud Ivonera vero legitur: nec episcopo licent rem tnairis
ecclesiae ignorante concilio vel presbyteris suis titulis usurpare. Post sequens
autem caput apponetur integer canou graccc nova cum vorsionc.
C. Li. * Vol cuncto: In canone unici Carthaginensis legitur: vel pres-
byteris suis. Non habente ergo (flufrm: lteg.] necessitatem, ctc. ut proximo su-
perioro capite, quemadmodum apud Burcbardum etiam et Ivoucni, licet ipsi
legant: habenti. Graece autem ita totus canon habet: 'Opoluig i/oeoev, waie
ruvg nQtoflvzii) ovg nanu yvujpyv run- Idlmv avttdv biioxomov jiQuyua pt)
TTirtQuoxtir ryg IxxXqalag, Iv y xaBUoio\tai. ov zqonov xcd rolg Imaxb-
itoig ovx igtan TttTtquoxtiv /tuo/cr tijg IxxXtjolug, uyioovoqg rijg ovroAnv y
'itur Idiwv rtqt Gflutlquiv. fit) ovoqg, colvvv uruyxyg, fii)dt Intaxomp 1 gilva t
c. 49. a) etiam b) sed potius — c. 50. a) ecclesiae suae
L1II. De eodem b) positas et — c. 54. a) legitur: deest
OEUECTORUM.
xata/ttyaaoBai 7tQaypau ix tov rtrXov zijg Ixxhjataatixijg i laTQixog.
Similiter placuit, ut presbyteri praeter suorum episcoporum sententiam non
vendant rem ecclesiae, in qua consecrantur, quemadmodum neque episcopis licet
praedia ecclesiae vendere insciente synodo vel propriis presbyteris. Ergo, nisi
adsit necessitas, neque episcopo liceat abuti re aliqua ex titulo ecclesiasticae
matricis.
C. LII. * Con niventi a: Antea legebatur: absque omnium conni-
ventia. Inducta vero est dictio: omnium, quia neque in vetustis exem-
plaribus, neque in Decretalibus, cap. 1. de bis, quae fiunt a praei., neque
apud ceteros collectores habetur. Apud Ivonem, qui citat concilium
Carthaginens. IV., et in Panormia, quae Leonem ex concilio apud Valen-
tias, loco istius vocis: connivcntia, est: collaudatione.
C. LUI. * Capitulum hoc in aliquot vetustis codicibus est coniunctum
superiori.
C. LV. * A Burchardo et Ivono citatur cx concilio apud Carisiacum,
in Decretalibus vero tit. de rerum permut. ex concilio apud Silvanectum.
Et habetur haec Palea in plerisque vetustis Gratiani exemplaribus.
Causa XII. Quest. II. ean. 48. 570) imo cx synodo quin i sexta hab. ao. 092. ; Coli, tr . P. II, 12, 16. 571) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 572) ib.
572) clericorum: Edd. coli, o . ; clerici: D 574) onui.: dccsl: 4 Coli. tr. P.: post: ordinatur: JJ5|| can. 49. 575) Ep. 44. scr. ao. 593. lib. III. Ed. Maur. — Jaffe
no. 881. —Ans.dedic. IU, 229. (235. can. contin.); Ans, in fine lib. VII. 570) Codd. coli. o. An 8. 577) rapere vol usurp.: Edd. coli. o. pr. Bas. 578) Codd. coli. o.
579) exsistentibus: EGll\\ can. 50. 5S0) cx Cone. Carthag. hab. ao. 419. ~ c,33. ap. Dionys. ; — Rcginol, 359. ; Burch. III, 178. (can.: item placuit ut presbiteri);
Jvo Dccr. HI, 239.; Wasscrschlcbni Bcilr. p. 32. Gratianum hunc et seqq, canones cx Ilcgiouc sumsisse censet. 581) ABCDF 582) babente autem: Reg.; and.:
ergo: Ivo 583) Ans. VII, 158.: Dcusdcd. III, 18.; non: Dcusdcd. 584) Codd. coli. 6. Edd. Arg. Bas. Nor. Vcn. I. II. Dionys. Burch. Ans. Ivo 585) res: EGH ;
res (res, id est: Dcusdcd.) tituli sibi usurp. presbyteri : Aws. Dcusdcd. 5SG) rapere: EQH; rapere vel usurp.: Edd. coli. o. pr. Bas. || can. 51. 587) cf. ad. cap.
antcc.; Ans. dcd. IV, 98.; Reg. I, 359.; Burch. ^Ins. Jvo II. U. 588) res: EOH 589) et non: Dionys. Ans. ded. Reg. Burch. Ico; non: Ans. 590) ABCDF Dion.
Ans. dcd. Rcg. Ans. 591) ignorante: Dionys. Ans. dcd. Rcg. Burch. Jvo 592) et presbyteris suis: Reg. Burch. 593) ulla: deest: Ans. || can. 52. 594) Ep. 17.
scr. ao. 4-17. Ed. Baller. — Jaffe no. 193. — Ans. VI, 189. (178.) 596) decrevimus: EGH 596) ut ne: orig. 597) vel don.: orig. Ans. 598) add.: ita: ib.
599) haec dcsumtfi sunt cx Statuit, cccl. antiq. c. 15. 30. ap. Bruns I, 14G s</. 000) Burch. III, 170.; Ivo Decr. III, 231.; Ivo Pan. 11,80. G01) enim: deest: Hisp.;
erit: Burch. Ivo Dccr. Pan. G02) donatio vel venditio: Hisp. Burch. Jvo Dec*\ Pan. 603) vel: EGH: Hisp. Burch. Jvo Decr. Pan. 604) reverentia: A; con-
venientia: CEFGH; add.: omnium: Edd. coli, o.; collaudatione: Burch. Ivo Decr. Pan. 005 )add.: ex eodem: jE0Zf||can. 53. G06) hab. ao. 500. ap. Bntus
II, 155. ; — Regino I, 3G3. ; Ivo Decr. III, 1G0. ; Coli. tr. P. II, 28, 44. : Coli, trcdcc. P. I, 233. ; Cacs. VII, 78. G07) Codd. coli, o., ubi canon pars est anteced. Gratiani
dicti 008) atquo: C; vel: EGH: autem ac: A 009) vineas: Rcg. 010) et: deest: Ivo Coli. tr. P. 611) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Reg. Ivo Coli. tr. P.
012) concilio: Jvo )] can. 51. 613) Codd. coli, o.; add.: Symmachi papae: EGH; — ap. Bruns II, 155.; Regino I, 364.; Coli. tr. P. II, 28, 45. 614) Codd. coli, o,
pr. F 615) add. : etiam: orig. ; fugitivos etiam: Hisp. Iteg. 016) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. Coli. tr. P. 617) Codd. it Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. Ven. I. II. Nor.
(noluerint) ; — Hisp. Coli. tr. P. G18) ita: deest: D Edd. coli, o., ita ut R. immerito a Corr. insertum esse censucrit. 619) Codd. coli. o. pr. D; — Edd. Par. hugdd.
Coli. tr. P. || can. 55. 620) Haec Palea deest: Codd. coli. o. ; in F manu posterioris saeculi in marg. sciipta est: Rolando non fuit nota — 621) Carisiac.: F; —
Caput incertum; — Reg. I, 383. (ex capitul. ad Carisiacum — ubi no» exstat. — ); Burch. IU. 174. (conc. ap. Carisiac.); Jro Decr. III, 235. (ut ap. Burch.)
022) ineptum: F Edd. coli. o. 023) remedio: Rcg. Burch. Ivo 024) consecrarunt: ib. G25) mancipio: Ivo ,
705
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 56-61.
706
ecclesiarum summopere caueant, ne unius elemosina alte-
rius peccatum fiat, et626 est absurdum, ut ecclesiastica827
dignitate seruus decedens628 humanae obnoxius sit ser-
uituti.l
VII. Pars. Gratian. Item si rectores ecclesiae de rebus
propriis tantumdem ecclesiae restituere uoluerint , ecclesiasticas
facultates libere dare possunt, et constabunt liis, quibus datae
fuerint, perpetua firmitate.
Unde in Agatensi Concilio [c. 49.] legitur 6":
C. LVI. Alienatio de rebus ecclesiae quomodo rata esse
poterit630.
Si quis qualibet631 conditione de rebus ecclesiae aliquid
alienare presumpserit632, si de suo proprio tantum ecclesiae
contulerit, quantum uisus est abstulisse, tunc6333 demum
istud034 b stare licebit.
VIII. Pars. Gratian. Item si seruos ecclesiae libertati 635c
episcopus donauerit, ea, que in manumissione data illis fueranl636A,
perpetua firmitate tenebunt, si tamen quantitatem canonibus pre-
fixam data non excesserint.
Unde in eodem Concilio [c. 7.] legitur 637 :
C. LVII. De eodem.
Si quos de seruis ecclesiae benemeritos sibi633* episco-
pus libertati6393 donauerit610, collatam libertatem a suc-
cessoribus custodiri cum hoc641, quod manumissor eis in
libertatem 642 contulerat64311 placuit. Quod tamen iubemus
uiginti solidorum numerum644 et modum in terrula 645 c,
uineola uel646 hospitiolo tenere. Quod autem6476 amplius
datum fuerit post manumissoris mortem ecclesiae reuo-
cetur648.
Gratian. Sed notandum est, quod serui ecclesiarum manu-
mitti non possunt, non retento ecclesiastico patrocinio, nisi forte
manumissor duos eiusdem meriti et eiusdem peculii ecclesiae con-
ferre uoluerit.
Unde in Concilio Tolletano IV. [c. 86.] legitur M9:
C. LVIII. De episcopo, qui non retento patrocinio seruos
ecclesiae manumittit.
Episcopus, qui mancipium iuris ecclesiae, non retento
ecclesiastico patrocinio, manumitti desiderat, duos6603 eius-
dem meriti et peculii coram concilio ecclesiae, cui preminet,
per conmutationem subscribentibus sacerdotibus offerat691,
ut rata et iusta inueniatur diffinitio comnutantis. Tunc652
enim 693 b liberam manumissionem sine patrocinio ecclesiae
concedere poterit, quia694 eum, quem libertati tradere dis-
posuit699 c, iam iuri proprio adquisiuit. §. 1. Huiusmodi
autem liberto696 aduersus ecclesiam, cuius iuris extitit, accu-
sandi uel testificandi denegetur licentia. Quod si presum-
pserit, placet, ut stante697 conmutatione in seruitutem pro-
priae ecclesiae reuocetur, quam6986 nocere conatur.
Gratian. Liberius enim ( nisi uenia inpetrata ) patronum
in ius uocare non permittitur. Unde in lib. 2. Digestorum,
tit. 699 de in ius vocando, [1. fin.]: „Si6G0 sine uenia edicti in-
petrata libertus patronum in ius uocaueri/, ex querela patroni
uel supradictam penam, id est quinquaginta aureos, dat, vel a
prefecto urbis661 quasi inoffitiosus castigatur, si inopia dinoscitur
laborare §. I. Si uero a collegio quis manumissus fuerit, non
singulis, sed uniuersitati reuerentiam debet. Unde in eodem libro,
tit. eod. [1. Sed si hac]662: „ Qui manumittatur a corpore aliquo,
uel collegio, uel ciuitate, singulos in ius uocabit. Nam663 non
est illorum libertus, sed reipublicae honorem habere debet. Et si
aduersus rempublicam uel universitatem uelit experiri, ueniam
edicti petere debet, quamuis actorem 664 eorum constitutum in ius
sit vocaturus.11 §. 2. Si uero ingenuum princeps facit, patrono
reuerentiam non debet.666 §. 3. In666 criminali «ero667®, si 068 f
patronum in ius vocaverit, caput eius et fortunas petiturus, ante
litis exordium capite puniendus est. Crimen666 e maiestatis ex-
cipitur, uel si patronam illicito serui concubitu uti deprehenderit,
quo casu etiam seruo cum 676 munere libertatis dominam accusare
permittitur, sicut m671b 9. lib. Cod. tit. de mulieribus , que seruis
propriis 072 * [1. unica], inperator Constantinus constituisse
legitur :673 „Si qua cum seruo suo occulte rem habere detegitur,
capitali sententiae 674 subiugetvr, tradendo ignibus verberone.
Silque omnibus facultas crimen publicum arguendi, sit ofjitio co-
pia nunciandi, sit etiam seruo licentia deferendi, cui probato
crimine libertas dabitur.'1 §. 4. In patronos etiam testificari non
possunt, nisi in quibusdam casibus, in quibus etiam serui in
dominos 675 torqueri iubentur.
Unde in libro 6763 Codicis, tit de questionibus, [1. prima]
Inp. Antoninus „-677b*
[C. LIX.] 678 =
„ Questionem de seruis contra dominos haberi non oportet,
exceptis adulterii criminibus, item fraudati census accusationibus,
et crimine maiestatis, quod ad salutem principis perlinet. §. 1.
In celeris autem, quamquam ea6"'6, que seruus contra dominum
dixit680, iudicaturi sententiam formare non debeant, tamen, si
aliis quoque probationibus fides ueritatis investigetur, prescriplio-
nis inuidia euanescit. §. 2. In pecuniariis uero causis nec 681 6 **
inopia probationum seruos contra dominum interrogari posse
manifestum est."
[C. LX.]6823
Idem. 6336
„ Insolitum est et graue exemplo, audiri seruos aduersus
tutores uel matrem dominorum suorum, nisi68* tutelae 689 agatur."
[Gratian.] Si uero libertus sua auctoritate a patrocinio
ecclesiae recesserit, si admonitus redire contempserit, in seruitutem
revocabitur.
Unde in eodem Concilio legitur686 3:
C. LXI. De libertis ecclesiae, qui ab eius patrocinio discedunt.
Liberti ecclesiae, qui a patrocinio eius discedentes qui-
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 56. a) tum b) illud c) libertate d) fuerint — c. 57. a) libertate b) contulerit
c) terrula et d) aut. : deest — c. 58. a) duo b) etiam c) disponit d) cui e) vero causa f) si libertus g) crimen vero
laesae h) in: deest i) se propriis servis iunxerunt — c. 59. a) lib. eodem b) Impp. Antoninus et Verus c) C. LIX. De
eodem d) ex** — c. 60. a; C. LX. De eodem b) Item ibidem 1. secunda — c. 61. a) eod. Concilio Toletano IV. c. 70.
NOTATIONES C
C. LVII. * Sibi: Sic etiam legitur in editionibus conciliorum, et
duobu9 codicibus Vaticanis. Sed apud Ivonem et in uno vetusto Gratiani
exemplari abest dictio: sibi.
C. LIX. * In aliquot vetustis codicibus caput hoc coniunctum eit
superiori.
y* Ex inopia: In antiquis codicibus Gratiani legitur: nec inopia,
et sic videtur etiam legisse auctor glossae. In antiquiore etiam editione
ORRECTORUU.
codicis Iustiniani, tit. de quaestionibus, 1. Quaestionem, eodem modo habet,
eandemque lectionem secutus est auctor illarum glossarum, et in Basii,
tit. 50. de quaest. eadem e6t lectio. Sed quia in codice ab Haloandro edito
legitur: ex inopia, et in 1. Divus, ff. de quaestionibus, videtur statutum, ex
inopia probationum etiam in causis pecuniariis posse torqueri sorvos, nibil
est mutatum.
Causa XII. Quest. II. can. 55. 626) sicut enim indecens est, ut ex libero servus fiat, sic absurd. : Reg. 627) ab eccles.: Edd. coli o.ezc . Ven.I.Il.
628) decidens: Reg. || can. 56. 629) hab. ao. 506. ap. Brnns II, 166. — Ito Decr. III, 161. (can.: diaconi vel presbyt.) 630) potest: A; possit: C 631) pro
qualib. : orig. Hisp. Ivo G32) voluerit: Bisp. 633) Codd. coU. o.m ig. Hisp. Ito 634) ABCD orig. Ito 635 ) Codd. coli o. 636) ib. || can. 57. 637) ap. Br tms II, 147. ; —
ACr‘ XVI’ 0011 tr‘ P‘ U> 28* («*»•♦ casellas uel ; contiu.) 638) albi: deest: Ivo G39) Codd. et Edd. coli o. pr. Lugdd. II. III. ; — Hisp. Coli tr. P.
640) aonauerat: Edd. Arg. Bas. 641) eo: Hisp. Ito 642) libertate: orig. Ito 643) ABCDF 644) numeri modum: Corr.; num. et: deest: Ico; et: deest:
CoU. tr- P. 645) AEFOH orig. Hisp. Ivc Coll.tr.P.; terr. vel: Edd. coli o. 646) et: EOH 647) Codd.coll.o. pr. A: si: Ico 648) ecclesia revocabit: orig. Hisp. ||
*ab- ao • 633. ap. Bruns I, 240. ; — Ans. ded. X, 60. ; Regino I, 369. ; Burch. IU, 176. ; Ito Decr. III, 237. ; Coli tr. P. II, J7, 16. » Polt/c. IU, 13, 2. ;
toil. treaec^ rvxrx. I, 230. 650) Codd. coli o. Ed. Bas. Burch. Ico 651) finis canonis: Poltfc. 652) tunc. . . . aequis.: deest: Reg. C53) Codd. et Edd. coli o. orig.
nisp. Collatt. citt. o. 654) qui : orig. Hisp.; quando : Ico 655) ABDF; disposuerit: EOH Edd. coli o. 656) Ito Decr. XVI, 65. 657) stante com. : deest: Ivo XVI. ;
intestante: (?) Coli tr. P. C58) Codd. coli o. otig. Hisp. Coli tr. P. ; quam . . . conat.: deest: Reg. Burch. Ito IIL 659) add.: eodem : EOH G60) i 25. (II, 4.)
66!) urbi: orp. 662) lib. IIL tit do eod.: EOH; de eod.: C; — i 10. §. 4. ib. 663) eniin : EOH 664) auctorem : EH 665) debebit : FOH 666) cf. i 20. Cod.
A9* 6.61) C0**' coli. o. 668) Codd. coli o. pr. EO 669) Codd. coU. o. 670) pro : EOH 671) Codd. coli o. 672) Codd. coli o. pr. EOH (serv. commisceatur)
f* ii \*W’ C0<i‘ a 674) sententia: orig. 675) add.: liberti in patronos: EOH |l can. 59. 676) Codd. coli o. pr. A (eod. lib. tit.) 677) ib.; — i l. Cod.
Codd. coli o., ubi canon ad antecedens Gratiani dictum pertinet 679) per ea: A; secundum ea: Edd. coli o. 690) dixerit : Edd. coli o.
rtixr pj j C0 ,, ’ 0^9' II can. 60. 682) Codd. coli o., ubi canon cum anteced. cohaeret. 683) Codd. coli o. ; l. 2. ib. scr. 205. 684) add. : causa: C; add.: ubi:
f ,uTttCOlJ: °’ . ^ tutela: AEOH |l can. 61. 686) ABCDF; in C. Tolet.: EOH; leg.: deest : d— c. 71. Cone. Tolet. IV. hab. ao. 633; ap. Bruns i, 240.:
Ilurch. III, 184. ; ho Decr. UI, 844. ; Coll. tr. P. II, 37, 28. ; Coti, trtdic. P. I, 241.
Corpus iur. can. Ed. Fntdlrrt),
45
707
708
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 62—67.
buscumque8878 personis adheserint8886, si admoniti redire
contempserint, manumissio eorum irrita sit, quia689 per in-
obcdientiae890 contemptum ingrati actione tenentur.
C. LXII. Reuocentur in seruitulem ecclesiarum liberti, qui
contra eas 691 a superbiunt.
Item ex Concilio S palen si [II., c. 8.] 892
Octaua discussio agitata est de quodam Elisep8038 ex
familia Egabrensis 094 6 ecclesiae, qui ab episcopo suo tra-
ditus libertati de libertate confestim ad contumaciae mor-
bum transsiliit898d, sicque per superbiam non solum eiusdem
episcopi malis uel insidiosis8996 artibus salutem ledere
uoluit, sed etiam patronam ecclesiam libertatis inmemor pre-
dampnauit897. Aduersus quem ingrati actio canonum ac898f
legum auctoritate iuste dirigitur, scilicet, ut inmeritae liber-
tatis dampno mulctatus ad seruitutis899 nexum coactus700^
reuocetur. Talium enim701 status, qui contra episcopum
suum uel patronam ecclesiam702 nituntur708, decidi potius
quam conseruari704 conuenit, ut quorum libertas perniciosa
est sit salutifera seruitus, et qui superbire nouerint7088
adepta708 libertate*, proditi707 discant obedire subiecti.
C. LXIII. A patrocinio non discedant ecclesiae liberti
ad sacros ordines promoti.
Item ex Concilio Tollctano III., [c. 6.]708
De libertis autem hoc709 precepit710a sancta sinodus, ut,
si qui presbi teri 711 uel diaconi* ab episcopis facti sunt secun-
dum modum, quo712 canones antiqui dant licentiam, sint li-
beri, et tamen a patrocinio ecclesiae tam ipsi quam ab eis718
progeniti non recedant. §. 1. Ab aliis quoque libertati tra-
diti et ecclesiis711 conmendati patrocinio episcopi718 colli-
gantur718, et ne cuiquam donentur hoc a principe episcopus
postulet.
Gratian. Ne uero longinquitate temporis obscuretur con-
ditio originis, tempore suae manumissionis scribant liberti 717 pro-
fessionem, qua se profiteantur de familia esse ecclesiae, et ab eius
obsequio se numquam recessuros.
Unde in eodem Concilio legiiur',1Sa:
C. LXIV. Professionem suae conditionis liberti ecclesiae
faciant.
Longinquitate sepe fit temporis, ut non pateat conditio
originis. Unde iam719 decretum est in anteriori* uniuersalis
concilii canone, ut professionem suam liberti ecclesiae de-
beant facere, qua profiteantur se et de familia7208 ecclesiae
esse721, et eius722 obsequium numquam relicturos. Unde
his quoque nos723 adicimus, ut quociens cursum uitae sa-
cerdos inpleuerit, et de hac uita migrauerit, mox, cum728
successor eius aduenerit, omnes liberti ecclesiae728, uel ab
eis progeniti cartulas suas in conspectu omnium debent7286
ipsi qui substituitur 727 d pontifici publicare, et professio-
nem7^8 6 "20 f conspectu ecclesiae renouare, quatinus status
sui uigorem et illi obtineant et obedientia eorum ecclesia
non careat. Si autem730 scripturas 731 e libertatis suae intra
annum ordinationis noui732 pontificis manifestare contem-
pserint, aut professiones733 renouare noluerint, uacuae et
inanes cartulae ipsae remaneant, et illi origini suae redditi
sint perpetuo serui.
C. LXV. Nec liberti, nec eorum posteri a patrocinio
discedant ecclesiae.
Item ex eodem 734 a.
Liberti ecclesiae, quia numquam eorum moritur patrona,
a patrocinio ecclesiae7388 numquam discedant738, nec po-
steritas quidem eorum, sicut priores canones decreuerunt.
Ac ne forte libertas737 eorum in futura prole non pateat,
ipsaque posteritas7386 sese ab ecclesiae739 patrocinio non7*0
subtrahat, necesse est, ut tam idem71*8 liberti, quam ab
eis progeniti7126 professionem episcopo suo faciant, per
quam ex familia ecclesiae libertos effectos7*3 se esse fatean-
tur71*, eiusque patrocinium non relinquant, sed iuxta uirtu-
tem suam obsequium ei uel obedientiam prebeant.
Gratian. Pro remuneratione etiam inpensi obsequii res ec-
clesiasticae utiliter 715 possunt donari.
Unde in IV. Concilio Tolletano [c. 36.] legitur 7*8:
C. LXVI. Que de rebus ecclesiae in remuneratione7*7 11 obsequii
prestantur rata permanebunt 718 b.
Quicumque7*06 suffragio cuiuslibet aliquid ecclesiasti-
cae utilitatis780 prouiderint, et pro eo quodeumque com-
modum781 in remuneratione 782 d promiserint, promissi solu-
tionem eos absoluere7836 oportebit, ita ut78*1 ad concilium
conprouinciale738s deferatur788, ut eorum conuentu787 8 con-
firmetur, quia (sicut Paulus 788 ait) dignus est mercenarius7891
mercede sua780.
C. LXVII. Serui ecclesiarum in eorum dominium transferri 781
possunt, qui ecclesiasticis deseruiunl utilitatibus.
Item Gregarius [lib. II. Indict. 11. epist. 18. Theodoro
Conciliario] 78S.
Ecclesiasticis utilitatibus desudantes 783 ecclesiastica di-
gnum est remuneratione gaudere, ut qui se uoluntariis
obsequiorum necessitatibus sponte subiciunt digne nostris
prouisionibus consolentur. Quia igitur78* a* Theodorum
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 61. b) quibuslibet c) adhaeserunt — c. 62. a) eius libertatem b) Elisaeo c) Aga-
brensis d) transsilivit e) episcopi veneficis artibus f) et g) coact.; deest h) noverunt — c. 63. a) praecipit —
c. 64. a) in Cone. Toletano VI. c. 9. b) familiis c) debeant d) ipsi substituto e) professiones f) suas in g) aut
scripturas — c. 65. a) ex Concilio Toletano IV., c. 69. b) eiusdem c) posteritas, naturali ingenuitate obnitens d) hi
e) genti — c. 66. a) remunerationem b) permaneant c) Quicumque episcopi d) remunerationem e) exsolvere
f) ut id g) provinciale h) conniventia 1) operarius — c. 67. a) igitur te*
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXII. * Adepta libortate: Magna hoc loco ost varietas in
vetustis Gratiani codicibus. Nam partiin concordant cum hac vulgata,
partim habent: ad mta libertate proditi, partim: adepta libertate praediti , ut
concilium ip6um impressum et mamiBcriutmn, etiam in codice Lucensi
regio. Apud Ivonom vero legitur: adepta libertate eluti perdita discant obe-
dire subi edi.
C. LXIII. * Presbyteri vel diaconi; In conciliis Coloniae
4. tomis impressis, et in cod. Lucensi regio legitur: Dc Ubertis autem id Dei
praecipiunt sacerdotes, ut si qui ab episcopis, ctc. nulla presbyterorum aut
diaconorum mentione facta.
C. LXIV. In anteriori: Significatur c. 69. concilii Toletani IV., qui
proximo cap. rofortur. Nam quartum illud Toletanum, quod fuit plenissi-
mum, in sequentibus Toletanis vocari solet universale concilium, ut ln V.
c* ,c*7* *n VI* concilio c. 1. 3. 7. et 18. Et in principio ipsius quarti
concilii episcopi aiunt: quoniam generale concilium agimus.
C* LXVII. * Te: Addita est vox ista, et cetera sunt emendata ex
originali, ut iutelligatur eundem esse cui scribitur, et cui fit donatio.
Causa XII. Quest. II. can. 61. 687) Codd. et Edd. coli. o. 688) ih. 689) qui : ABEOH 690) obedlentiae: Burck. II can. 62. 691) Codd. coli. o.
vn / \ i. ~J. ~ „ n.n „ „ n- rr n i . d rr m a ji _ ... n . . — . . .. _ i . _ * .. —
W) .lB60HCotl.tr. P.' HI) presb. vel dmc.: deest: orig. Hisp. 712) cui: ,b. 713) ip»is:_Co«. <r.'X"' 'jurecclOTUa^lSltf11 m^epbcoprt: Hisp.
Lil. Aia. ijo) auu.; tipuniums; vr ty. n m//. aww; — i. iim. c. a. v. »17, lOO) LOaa. €t Kdd C(,IL n n fini . • u . II
&S-JPSS&. ss* jeixe -■ ■*• * m- * *—«'** - — « ». •sssatfr.i
709
710
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 68-71.
uirum eloquentissimum, consiliarium nostrum, mancipiorum
cognouimus ministerio destitutum, ideo puerum nomine
Acosimum, natione Siculum, iuri dominioque suo 785 b dari
tradique precipimus, quem quoniam traditum™ ex nostra
uoluntate767 iam possidet7680, huius769d necesse fuit770'
pro futuri7717 testimonio ac robore largitatis auctoritate
fulciri, quatinus Domino protegente secure eum semper
sine 772 & ullius retractationis suspicione, ut7781* dominus,
ualeat771' possidere**.
Gratian. Miieratinnis quoque intuitu serui ecclesiarum
UbertatWbk donari possunt.
Unde Gregarius Montanae et Thomae [lib. V.
epist. 12.] 776:
C. LXVIII. Miserationis et pietatis intuitu serui ecclesiarum
possunt manumitti.
Cum redemptor noster, totius conditor creaturae, ad hoc
propiciatus humanam uoluit 777 a carnem assumere, ut diui-
nitatis suae gratia dirupto, quo tenebamur captiui, uinculo
seruitutis, pristinae nos restitueret libertati, salubriter agi-
tur, si homines, quos ab initio natura liberos protulit, et ius
gentium iugo substituit seruitutis, in ea, qua778b nati fuerant,
manumittentis beneficio libertati779 0 reddantur. Atque ideo
pietatis intuitu, et huius rei consideratione permotus 780d,
uos781, Montanam atque Thomam, famulos sanctae Roma-
nae ecclesiae, cui Deo auctore788' deseruimus, liberos ex
hac die ciuesque Romanos efficimus, omneque uestrum
uobis relaxamus seruitutis7'3 peculium*. §. i.784f Hanc
autem manumissionis paginam Paterio notario scribendam
dictauimus, et propria manu una cum tribus presbiteris
prioribus et triDus diaconibus pro plenissima firmitate
subscripsimus, uobisque tradidimus785. Actum in urbe
Roma7868.
Gratian. Item serui ecclesiarum publicis1® angariis fatigari
non debent.
Unde in III. Tolletano Concilio [c. 21.3 legitur 788:
C. LXIX. Serui ecclesiarum publicis angariis non fatigentur.
Ecclesiarum* seruos, et episcoporum739, uel omnium
clericorum, a iudicibus uel actoribus790 publicis in diuersis
angariis fatigari dolemus. Propter quoa omne concilium a
pietate gloriosissimi domini nostri791 poposcit, ut tales
usus792a deinceps inhibeat, sed serui suprascriptorum793
offitiorum in eorum usibus uel ecclesiae laborent794. Si quis
uero iudicum uel 735 b actorum796 clericum aut seruum clerici
uel ecclesiae in publicis ac797 priuatis negotiis occupare uo-
luerit, a communione ecclesiastica, cui inpedimentum facit,
efficiatur extraneus.
Gratian. Item pro alimonia pauperum, pro redemptione
captiuorum res sacras distrahi licet.
Unde Ambrosius ait rn798a lib. [II.] de offitiis, [c. 28.]:
C. LXX. Res sacrae quibus ea: 799 causis alienari debeant 800
Aurum ecclesia habet807, non ut seruet, sed ut802 eroget
et^subueniatinnecessitatibus. Quid est opus custodire quod
nihil adiuuat804? An ignoramus, quantumauriatque8o5argenti
de templo Domini Assirii sustulerunt? Nonne melius con-
flat sacerdos806 propter alimoniam pauperum, si aliqua8076
subsidia desunt808', quam si sacrilegus contaminat809' et810'
asportat8117 hostis? Nonne dicturus estDominus: Cur passus
es tot inopes fame mori818s? Et813 certe habebas aurum8148,
ministrasses alimoniam. Cur tot captiui in commercium815
ducti816* nec8171t redempti818, ab hoste occisi sunt? Melius
fuerat, ut uasa uiuentium seruares quam metallorum. His
non posset819 responsum referri. Quid enim diceres820?
Timui, ne templo Dei ornatus deesset? Respondet8211:
Aurum sacramenta non querunt, neque auro placent que
auro non emuntur. Ornatus sacrorum822"* redemptio capti-
uorum est, et823 uere illa sunt uasa preciosa, que redimunt
animas a morte. Ille uerus est thesaurus Domini, qui opera-
tur quod sanguis eius operatus est. Et post pauca 824; §. 1.
Nemo825" potest dicere, cur pauper uiuit? Nemo potest
queri, quia captiui redempti sunt. Nemo potest accusare,
quia templum Dei edificatum est826. Nemo potest indignari,
quia humandis fidelium reliquiis spatia laxata sunt. Nemo
potest dolere, quia in sepulcris8270 Christianorum requies
defunctorum est. In his828 tribus generibus uasa ecclesiae
etiam initiata confringere, conflare, uendere licet. Opus est,
ut de ecclesia mistici populi8*9 forma non exeat, nec83°P ad
usus831 nefarios sacri calicis ministerium transferatur. Ideo
primum intra ecclesiam quesita sunt uasa, que initiata non
essent, denique832*! conminuta, postremo conflata, per
minutas erogationes dispensata egentibus captiuorum®3
quoque preciis profecerunt. Quod si desunt noua et que
nequaquam initiata uideantur834, in huiusmodi, quos supra
dixi 835 r usus, arbitror omnia pie posse conuerti.
C. LXXI. Non parietes ornare templi 836, sed pauperibus
prouidere gloria episcopi est.
Item leronimus [ad Nepotianum de uita clericorum]837.
Gloria episcopi est pauperum opibus 838 a prouidere;
ignominia sacerdotis est propriis studere diuiciis. Natus in
paupere domo et in tugurio rusticano, qui uix milio et cibario
pane rugientem uentrem saturare poteram, nunc similam
et mella fastidio. Eiusdem36*'*’: §. 1. Multi edificant parietes,
et columpnas ecclesiae subtrahunt840, marmora nitent, auro
splendent laquearia, gemmis altare distinguitur, et ministro-
rum Christi nulla est electio. Neque uero michi aliquis
obponat diues in Iudea templum, mensam, lucernas, turi-
bula, patellas, cyphos, mortariola, et cetera ex auro fabre-
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 67. b) tuo c) possides d) huius te e) fuit scripti f) futuri temporis g) et sine
h) quippe ut i) valeas k) libertate — c. 68. a) voluerit t>) in qua c) libertate d) permoti e) adiutore f) Et
infra: §. 1. g) Romana — c. 69. a) ausus b) aut — c. 70. a) in: deest b) alia c) desint d) contaminata e) et: deest
f) asportet g) emori h) aurum unde i) deducti k) sunt, nec 1) Responderet m) sacramentorum n) Nemo enim
o) sepulturis p) ne q) deinde r) diximus — c. 71. a) inopiae b) Item paulo inferius
NOTATIONES CORREOTORUM.
** Possidere: Apud B. Gregorium haec sequuntur: Neque enim
qnenquam fore credimus, qui tam parvam largitatem pro tua tibi devotione con-
cessam desideret, vel tentet ullo modo revocare, quum uno eodetnque tempore et
verecundum sit a decessoribus bene gesta resolvere, et verecundum sit docere
ceteros m sua quandoque resolutoriam proferre largitate sententiam.
C. LXVIII. * Peculium: In vetusto codice epistolarum B. Gregorli
bibliothecae Vaticanae legitur: periculum.
C. LXIX. * Ecclesiarum: In ceteris huius concilii exemplaribus
impressis et manuscriptis, quae collata sunt, et apud Ivonem legitur quem-
admodum apud Gratianum, praeterquam in editione auatuor tomorum, et
codice Lucensi regio |in orig. ed. Bruns et in Hisp.J, in quibus initium
capitl9 21. sic habet: Quoniam cognovimus in multis civitatibus ecclesiarum
servos, et episcoporum, vel o. c. a. i. v. a. p. in diversis angariis fatigati, omne
concilium etc. Et hic quidem nulla facta est mutatio; alia vero, in quibus
omnos conciliorum codices concordant, sunt emendata.
Causa XII. Quest. II. can. GO. 765) Codd. et Edd. coli. o. 7G6) trad.: deest: Edd. coli. o.pr. Bns. 767) auctoritate: Edd. Coli. o. 768) Codd. et
Edd. coU. o. Polyc. 760) ih. 770) BCDF Ed. Bas. Polyc. 771) Codd. coli. o. Polyc. 772) ib. 773) Codd. et Edd. coli. o. 774) ib. Pol//c. 775) Codd. coli. o. ||
c a n. 68. 776) Ep. 12. scr. ao. 595. lib. VI. Ed. Maur. - Jaffe no. 1022. — 777) Codd. et Edd. coli. o. pr. Utgdd. II. m. 778) 4 BCDF orig. 779) Codd. coli. o. pr. E
780) Codd. coli. o. Ed. Bas. 781) nos: Edd. coli. o. pr. Bas. 782) Codd. et Edd. coli. o. 783) serv. : deest : orig. 784) Codd. coli. o. 785) tradimus: C Edd. coli. o.
exc. Arg. 786) BCDEOH orig. 787) in pubi.: EGR || can. 69. 788) hab. ao. 689. ap. Bruns I, 218.; Ivo Beer. III, 138.; Coli. tr. P. II, 36. 10. 789) add.: ot
presbyterorum : CD Edd. coli. o. 790) exactoribus: EGR Edd. coli. o. 791) add.: Jesu Christi: 4 Jto 792) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Coli. tr. P.
793) supradictorum : Ivo 794) elaborent: Risp. 795) Codd. coli. o. 796) exactorum: EGR 797) vel: ib. |l can. 70. 798) Codd coli, o.; ait: deest: EGR; —
uo. 137. Ed. Rigne; — Ans. XIII, 28. (can.: non satis est bene velle); Ivo Beer. III, 180.; Coli. tr. P. III, 3, 22.; Polyc. VI, 20, 1. (ut ap. Ans.); Cacs. VII, 96.
799) de: BC; pro: 4 800) debet: EGR 801) habeat: BEGH 802) ut: deest: Atis. 803) aut: Ans.; «ed ut: Palae. 804) inde ab hoc loco Auselmi verba cum
Gratiani non concordant 805) quantum: EGH 806) conflant sacerdotes: oria. 807) Codd. et Edd. coli. o. 808) Codd. coli. o. 809) ABCBF Edd. coli. o. ho
Coli. tr. P.; contaminet: EGR 810) Codd. et Edd. coU. o.; atque: Ico Coli. tr. P. 811) ABCBF Edd. coli o. Ivo Coli. tr. P. 812) ABCBF Edd. coli. o. Turrecrem.
orig. Ico Coli. tr. P. 813) Et: deest: Edd. coli. o.pr. Bas. 814) Codd. coli, o orig. Coli. tr. P. 815) captivitatem : EGR Edd. coli o. Turrecrem.; commercio:
orig.; commercium: Codd. origin. 816) Codd. et Edd. coli o. Turrecrem. 817) Codd. coli. o. Ivo Coli tr. P. 818) add.: cur: oiig. 819) potest . . . referre:
Edd. coli. o. 820) dices: ib. AD 821) Codd. et Edd. coli O. CoU. tr. P. 822) Codd. et Edd. coli o. Jto Coli. tr. P. 823) et: deest: orig.; et infra: Polyc., ap. quem
stoq. desiderantur et alia exstant. 821) ib. uo. 142.; nemo . . . def. est: deest: Coli. tr. P. 825) Codd. et Edd. coti. o. 82C) est: deest: EO' It 827) Codd. et Edd.
coll.o. 828) his: deest: Cotl.tr. P. 829) poculi: ABCD 830) Codd. coli. o. lio 83L) adversua: Edd. Arq. Xor. Vcn. I. II. Par. 832) ASCDF Kdd. coli o. Coti. tr. P.
S!!3) <l?Plti“onlm<lu® Pr«°-: EOH Edd. coll.o. 831) videntur: E It 835) Codd. coli o. pr. A; — Ico Cotl.tr. P. ; dixit: Edd. coU. o. II can. 71. 838) et templa : EOH
837) Ep. 52. no. 6. 838) Codd. et Edd. coli. o. Codd. origtn. Coit. 839) Codd. coU. 0.; add.: item: DEOM; — ib. no. 10. 910) substruunt : orig.
45*
711
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. II. c. 7* — 75-
712
facta841. Tunc hec probabantur a Domino, quando sacerdo-
tes hostias inmolabant, et sanguis pecudum erat remissio842
peccatorum, quamquam hec omnia precesserint in figu-
ram843'; scripta sunt autem844 propter nos, in quos fines
seculorum deuenerunt. Nunc uero, cum paupertatem domus
suae pauper Dominus dedicauit8433, portemus848 crucem847,
et deficias848' lutum putemus849 f. Eiusdem 850 £ : §. 2. Amico
rapere quippiam furtum est, ecclesiam fraudare sacrilegium
est; accepisse 881 h pauperibus erogandum852" et esurientibus
plurimis illud reseruare 853 k, uel cautum8541 uel timidum855
est 858 """, aut, quod apertissimi sceleris est, exinde857"" ali-
quid subtrahere, omnium predonum crudelitatem superat.
i/em858 eiusdem [ad Paulinum, de institutione monachi]:
§. 3. Crates859 ille Thebanus, homo quondam ditissimus,
cum ad philosophandum Athenas pergeret, magnum auri
pondus abiecit, nec880° putauit, se posse et uirtutes simul
et diuicias possidere. Nos suffarcinati auro Christum pau-
perem sequimur, et, sub pretextu elemosinae pristinis in-
cubantes opibus, quomodo possumus aliena fideliter dis-
tribuere qui nostra timide reseruamus? Plenus uenter de
ieiuniis facile disputat. Non Ierosolimis fuisse, sed Ierosoli-
mis bene uixisse laudandum est.
Gratian. Item largitate etiam episcopi stipendium361 de re-
bus ecclesiae clericis dare licet , cuius professio sub precariae
nomine fieri debet.
Unde in VII. Concilio Tollet ano legitur 662 a:
C. LXXII. Qui beneficium ab ecclesia accepit666, eius pro-
fessionem nomine precariae faciat66*.
Sepe fit, ut proprietati originis obsistat longinquitas
temporis. Quapropter prouidentes decernimus883, ut si
quis886 clericorum* stipendium de rebus ecclesiae cuius-
cumque867 b episcopi percipit 868 c largitate, sub precariae
nomine debeat professionem scribere8693, ne870e per re-
tentionem8718 diuturnam872 preiudicium873 afferat ecclesiae,
et quecumque in usu874 perceperit875 debet876® utiliter
laborare, ut nec res diuini iuris uideantur aliqua occasione
negligi, et subsidium ab ecclesia, cui deseruiunt, percipere
possint clerici. Quod si quis eorum contempserit facere,
ipse se stipendio suo uidebitur877 priuare.
Gratian. Religionis quoque intuitu ea, in quibus ecclesia
detrimentum non patitur, monasteriis tradi possunt.
Unde in Tolletano Concilio I. [c. 4.] legitur 878a:
C. LXXIII. Licet religionis intuitu res ecclesiae
alienare.
Si episcopus unam de parrochitanis8798 ecclesiis suis
monasterium880 dicare881 uoluerit, ut in ea882 monachorum
congregatio regulariter uiuat, hoc de consensu concilii sui
licentiam habeat faciendi. Qui 883 etiam, si de rebus ecclesiae
pro eorum substantia aliquid, quod detrimentum ecclesiae
non exhibeat, eidem loco donauerit, sit stabile. Rei enim
bonae884 statuendae sanctum concilium dat consensum885.
C. LXXIV. Non ultra quinquagesimam 888 partem rerum
ecclesiae monasterio, quod 887 construit888», episcopo licet
conferre666.
Item in eodem concilio Tolletano X. [c. 5.]8908.
Bonae rei dare891 consultum et893 presentis habetur
uitae subsidium, et893 eternae remunerationis expectare894
cernitur premium. Quisquis itaque episcoporum in par-
rochia sua monasterium constituere895' forte uoluerit, et hoc
ex896 rebus ecclesiae, cui presidet, ditare897 decreuerit, non
amplius ibidem quam quinquagesimam898 partem dare de-
bebit, ut, hac temperamenti equitate seruata, et899 cui tribuit
conpetens subsidium conferat, et cui tollit900 dampna grauia
non infligat. Ecclesiam9013 uero, que monasticis non902 in-
formabitur regulis, aut quam pro suis magnificare903 uoluerit
sepulturis, non amplius quam centesimam partem census
ecclesiae, cui presidet, ibidem904 conferre licebit, ea tamen
cautela seruata903, ut unam tantummodo, que placuerit, ex
his duabus remunerationem908 assumat.
C. LXXV. Iure proprietatis res ecclesiae monasteriorum
edificiis tradere licet.
Item Gregorius [lib. II. Indict. 11. epist. 17.
Gratioso Subdiacono]901.
Religiosam uitam eligentibus nos oportet congrua con-
sideratione prospicere, ne cuiusdam908» necessitatis occasio
aut desides faciat, aut robur (quod absit) conuersationis in-
fringat. Idcirco presenti tibi auctoritate precipimus, quatinus
domum positam in hac urbe, regione quarta, iuxta locum,
qui appellatur gallinas9098 albas, uel ortum iuris sanctae
Romanae, cui auctore Deo presidemus ecclesiae, in910 qua
Campana quondam911'* Patricii912 mansisse dinoscitur, si-
mul et ortum atque hospitia, que intra eandem domum ianua
conclusit9133, eidem914' debeas tradere proprietatis iure
proculdubio possidendam, in qua domo monasterium915 f
ubi cum congregatione sua habitare possit, Christo9]6®
adiuuante construere917, et918 tam ipsa quam que919 in eius
honore locoque9208 successerit predictam domum et ortum
cum omnibus ad se pertinentibus (sicut diximus) quieto et
inconcusso921" iure a nobis pietatis consideratione conces-
sam9228 ualeat possidere.
Gratian. Ecce ostensum est, quomodo res ecclesiae sine
culpa dari possunt623, et constare his, quibus datae fuerint.
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. II. c. 71. c) figura d) dedicarit e) divitias f) putabimus g) Item ibidem in extremo
h) accepisse quod i) erogandum sit k) ili. reser. : deest 1) cautum esse velle m) est : deest n) inde o) neque —
c. 72. a) Tolet. VI. c. 5. (legit. : deest) b) cuiusquam c) percepit d) scribere ut e) nec f) tentionem g) debeat —
c. 73. a) in Tolet. C. III. b) parochianis — c. 74. a) constituit b) Item ex Toletano IX. c) construere d) Ad eccles.
c. 75. a) cuiusquam b) ad gallin. c) uxor* Patricii d) concludit e) Florae abbatissae f) mon. virginum g) Christo
queat h) loco honoreque i) inconcussoque k) concessa
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXXH. * Clericorum: In codice conciliorum Lucensi regio
[in orig. et in Hisp.] sequitur: vel aliarum quarumlibet personarum.
C. LXXV. * Uxor: In aliquot epistolarum editionibus et nonnulliB
Gratiani exemplaribus non est ista dictio ; in vetusto autem Vaticano epi-
stolarum codico legitur: quondam patricia.
Causa XII. Quest. IT. cao. 71. 841) fabricata: DH Edd. coli. o. 842) redemtio : orig. 643) Codd. coU. o. pr. C: — Edd. Arg. Nor. Ven. I. n. Luqd. I. Par.
844) scriptum est: Edd. coli. o. pr. Bas. Mb^BDKGH Edd. coli o. ;ed iticavit 846) cogitemus : orig. 847) add.: eius: tb, 848) Codif. et Edd. coli. o.
can. 72. 862) Codd. coli. o. pr. A (Tolet. VIII.) — CoU. tr. P.; imo c. 6. Cone. Tolet. VI. hab. ao. 638. ap. Brnns I, 253.; Ivo Beer. VI, 572.; Coli. tr. P. D. 38, 1.
863) accipit: CDF 864) professione . . faciet: EH 865) decrevimus: EOH 866) quisquis: orig. Hisp. (si: deest) 867) ABCD Edd. coli. o. Turrecrem. oria. Hisp ,
lvo CoU. tr. P. 868) BCDEGH Ico Coli. tr. P. ; percipiat: A orig. Hisp. 869) Codd. et Edd. coli. o. Ivo CoU. tr. P. 870) Codd. et Edd. coli. o. CoU. tr. P. 871) tb.
Corr. Jvo 872) divinam: EOH 873) iudicium auferat: Coli. tr. P. 874) sum: EH orig. Hisp. 875) percepit: A Edd. coli. o. 876) Codd. et Edd coli. o.
877) prf 2 - /7>*77 A.. B ll * a n T8 Q"TO\ .«,11 «, m. P . .*m* . /? 41. / .1 TTT (. «I. _ . eo/i — _ n.. » n. a r . r, ... ... . -. •• . — ' _ ....
P. IV, i
Edd. co _ _ .. , 0 wiii<i
889) fac oro: E; ferro: FO; construere: &|l can. 74. 890 ) CodI. coli. o.pr. H (Tol.XI.)R(cap.X.); — ime e.s'dToletdx~Vab.ao.~6S6.an.''Bruns IMS.'— IvoDecr.
ITI, 170. ; Coli. tr. P. II, 40, 2. j CoU. tredec. P. IV, 25. 891) dato; CIlEQH; dare consilium: Corr. 892) ut . . . liabeatur : EGH 893) etiam: ib 894) exspectari:
orig. Hisp. 895) Codd. coli. o. 896) ex: deest: Ivo 897) dictare: EOH; ditaverit (decr.: deest): Ico 898) quadragesimam: Ivo 899) etiam ■ Edd iro Bas.
900) tollat: CoU. tr. P. 901 ) Codd. coli. o. orig. Hisp. Coll.tr. P.; Ecclesiae: Turrecrem. 902) non: deest: EOH 903) munificaro: oria. Hiso 904) add ■ et- EOH
905) observata: orig. 906) remunerandam : orig. Hisp. 11 **«- 7* QA7i 17 *.-*• „„ kqo ».* tt» w r-/».*... „ J. z\. ; .
P. m, 214. ; Caes. VII, 37. 908) Codd. c "
Nor. Ven. I. orig. Ans. 912) Patricia:
deest: ap. Ans. 915) Codd, et Edd. coli. <
EOH 920) Codd. coit. o. Ans. 921) ib. 922) i!i. 923) possint:
713
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. III. IV. c. i. 2.
714
QUESTIO m.
GRATIANUS.
I. Pars. Nunc queritur , si ante tempus suae ordinationis
nichil habere videbantur , quid de his fieri debeat , que post ordina-
tionem suam inuenisse noscuntur.
De his ita statutum est in 1 Conci/io Cartaginensi III.
[c. 49.*]:
C. I. De his, qui, primum nichil habentes, tempore suae
administrationis aliqua adquirunt.
Placuit, ut episcopi, presbiteri3, diaconi, uel quicumque
clerici, qui nichil habentes ordinantur1, et tempore episco-
patus uel clericatus sui agros uel quecumque predia suo
nomine5 conparant, tamquam rerum dominicarum inuasionis
crimine teneantur6, nisi ammoniti ecclesiae7 eadem81 con-
tulerint9. Si autem ipsis proprie10 aliquid liberalitate ali-
cuius uel successione cognationis euenerit115, faciant inde
quod12 eorum proposito congruit13. Quod si a suo proposito
retrorsum exorbitauerint, honore ecclesiastico indigni tan-
quam reprobi iudicentur.
C. II. De ministris, qui nulla ecclesiae 11 occasione, sed
utilitate sui aliqua adquirunt.
Item ex Concilio Tolle tano XI. 15 1
Quicumque16 de sacerdotibus uel ministris pro sui17
utilitate atque 18 amicitia195, quocumque modo, aut per scrip-
turae seriem aliquid20 meruerint21 ab aliquo 22 c percipere,
in rebus ecclesiae23 non poterit21 numerari25, sed quoa ex-
inde uoluerint facere ipsorum uoluntatis arbitrio subiacebit.
Quod si hoc post eorum mortem inordinatum fortasse re-
manserit, ecclesia, cui prefuit uel minister extitit, hoc26 sibi
in perpetuum27 uendicabit.
Gratian. Ecce'2S quod illa, que non ex offitio ecclesiastico,
sed ex aliqua preslatinne suae utilitatis lucratus est, potest dare
quibus noluerit.
II. Pars. §. 1. Sed queritur de his, que sibi communiter
cum ecclesia uel sequestratim pro remedio animae offeruntur, uel
de tertia parte, quam de rebus parrochialium ecclesiarum sibi
debitam accipit, si ea29 potuerit 30 d dimittere quibus uoluerit.
De his ita diffinitur in Concilio 31 Agatensi [c. 6.]32:
C. III. De pontificibus, quibus ab extraneis uel 33 cum ec-
clesia, uel sequestratim 34 aliquid dimittitur.
Pontifices35, quibus in summo sacerdotio constitutis ali-
uid ab extraneis36 aut37 cum ecclesia, aut sequestratim 331
imittitur, aut donatur, (quia hoc ille, qui donat, pro re-
demptione animae suae, non pro commodo sacerdotis offerre
probatur), non quasi suum proprium39, sed quasi dimissum40
ecclesiae inter41 facultates ecclesiae conputabunt12, quia
iustum est, ut sicut sacerdos13 habet quod ecclesiae dimis-
sum est, ita et ecclesia11 habeat quod relinquitur sacer-
doti45. §. x. Sane quicquid per fideicommissum aut sa-
cerdoti, aut ecclesiae fortasse dimittitur, cuicumque alii
postmodum profuturum, id inter facultates suas ecclesia
conputare aut retinere non poterit.
C. IV. Episcopus tertiam partem sibi debitam ecclesiae
relinquere poterit 46.
Item ex Concilio Tollet ano [IX., c. 6.] 17
Episcopus, si tertiam partem, quam de rebus parrochia-
lium ecclesiarum181 sibi debitam nouit195, ecclesiae, cuius
res esse patebit50, aut alteri ecclesiae 51 c, conferre decre-
uerit, licitum52 d maneat, et inreuocabile robur eius sententia
ferat.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Quod autem queritur, si de suis et ecclesiae rebus aliqua
acquisisse noscuntur, cui proveniant? ita diffinitur in eodem
Concilio1*.
C. I. De his, qui de suis et ecclesiae rebus aliqua
adquisisse noscuntur.
Sacerdotes, uel quilibet25 quibus ecclesiasticarum re-
rum cura conmissa est, quecumque amministrationis suae
tempore emerint, si de rebus propriis uel uile uel karum3
habuerint, ad ecclesiae nomen, cui presunt, cartarum con-
ficere instrumenta procurent, non enim iustum est4c, ut ec-
clesia quem5 suscepit externum0d efficiat in alieno diuitem,
et in suo retineat fraudatorem7. §. 1. Hii uero, qui suarum
rerum noscuntur habere conpendium, ex omni re, quam post
ordinationis suae diem uisi sunt conquisisse81--, siue nulla siue
aliqua sint instrumenta confecta, conpensatione9* tam sui
iuris quam ecclesiasticarum rerum habita10, si se utriusque
rei quantitas exequauerit, inter ecclesiam et decedentis11
heredes equo iure conquisitio pertinebit.
Gratian. Si quis uero pro conpendio suarum rentm eccle-
siae rebus detrimentum intulerit, uel si occasione rerum ecclesiasti-
carum in rebus propriis detrimentum passus fuerit, uicissim que1- f
lucrum sentiunt detrimenta 13 8 patientibus resarcient.
Unde in Bracarensi Concilio [III. c. 8.] legitur 14 :
C. II. Resarciantur detrimenta sacerdoti uel ecclesiae, que
alterius occasione alter senserit.
Quicumque sub hoc neglectu res diuinas laborare dis-
tulerit, speciali placito distringendus est, ut151 si de rebus
seu augmentis ecclesiae questum laboribus16 suis proprie
auxit, et ex hoc ecclesiasticis rebus aut neglectum laboris
exhibuit, aut minorationem uel perditionem induxit, quicquid
in rebus ecclesiae minuit17 illi18 restituat, ex cuius rebus
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. III. c. x. a) eadem ipsa b) obvenerit — c. 2. a) Tolet. IX. c. 4. b) am. vel praestatione,
aut c) quolibet d) poterit — c. 3. a) sequestr. aut — c. 4. a) eccl. sanctione paterna b) novit aut ipsi c) eccl.,
quam elegit d) et licitum — Quest. IV. c. 1. a) Cone. Toletano IX. c. 4. b) quicunque illi sunt c) convenit
d) extraneum e) acquisisse f) qui g) detrimentum — c. 2. a) qualiter
NOTATIONES *CORBECTOKUM.
Quest. IV. C. I. * Compensatione: In concilio ipso cum vetustis exomplaribus collato legitur: compensata tam iuris sui quam ecclesiasticarum
rerum habitudine .
Causa XII. Quest. III. can. 1. 1) Unde in: EGH 2) hab. ao. 397. ap. Brxtns I, 134. — at c. 49. C. Carthag. UT. ex prima actione C. Carthag. IV. hab.
ao. 419. sinntum esse, docet Maassen Qesch. I, 154. — Ans. ded. IV, 31.; Reg. I, 220.; Burch . IU, 120. (119.); Ans. VII, 157. ; Ivo Decr. III, 06.; Ivo Pan. II, 52.;
Coli. tr. P. II, 17, 30. 3) vel presb. vel diae.: D Ed. Bas. 4) ordinentur . . . comparaverint: Ivo Pan. 5) nomini: Rcg. liurch.; sui nominis: ho Dccr .;
nomine suo vel per alium ad excusandum: .Ans. 6) add.: obnoxii: orig. Burch. Ivo Decr. Pan. 7) in ecclesiam: Hisp. Ilcg. Ans.; ad ecclesiam ad quam
titulati suut: Burch. Ivo Decr. Ivo Pan. ; adm.: deest: Ivo Decr. Pan. 8) Codd. ct Edd. coli. o. Coli. tr. P. 9) finis canonis: Reg. 10) propria: Burch. Ico Dccr.
Pan.; proprium: Ans. 11) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan.; venerit: Hisp. Burch. Coli. tr. P. 12) quod, velint: Burch. Ivo Decr. Pan.: finis cu nonis :
Burch.; sqq. desunt et alia exstant: Ivo Decr. Pan. 13) congruerit: AE Edd. coli, o.; contigit: £|| can. 2. 14) eccl.: deest: GH 15) Codd. coli. o. pr. A (VI.);
tino c. 4. Cone. Tolet. IX. hab. ao 655.; ap. Bruns I, 293.; — Coli. tr. P. U, 40, 1. (can.: sacerdotes vel quicunque) 16) quic. vero de praedictis: Coli. tr. P.
17) sua: Edd. coli. o. 18) vel: Coli. tr. P. 10) Codd. et Edd. coli. o. 20) aliq. : deest : orig. Hisp. 21) meruerit: Edd. coli. o. pr. Vtn. I. U. Aor. (meruit); — Hisp»
22) Codd. et Edd. coli, o.; add.: collata: orig. Hisp. 23) ecclesiasticis: orig. Hisp. Coli. tr. P. 24) poterunt: orig. Hisp. 25) annumerari: EGIl 26) hoc sibi:
deest: Hisp. 27) perpetuo: orig. Hisp. 28) add.: apparet: EGH 20) eam: ib. 30) Codd. coli. o. pr. D || can. 3. 31) Unde ex Cone.: EGH 32) hab. ao. 506.
ap. Bruns II, 147.; Burch. I, 217.; Ivo Decr. V, 331.; Coli. tr. P. U, 28, 5.; Caes. IV, 85. 33) vel . . . eccl.: deest: GH 34) sequOBtratiB: ib. 35) pontificibus:
EGH Ivo; add.: verof orig. Hisp. Burch . Ivo Coli. tr. P. 36) add. : dumtaxat: orig. Hisp. Coli. tr. P.; add.: dumtaxat douatur: Burch. Ivo 37) vel: Burch. Ivo
38) Codd. et Edd. coli. o. Ivo 39) prop.: deest: Ito 40) dimissis: Coli. tr. P.; id emissum: (eccl.: deest): Burch. 41) in: Burch. Ivo 42) computabitur: DEH :
deputabitur: G: conputatur: Burch.; computetur: Ivo 43) sacerdotes habent: EGH 44) ecclesiae habeant: EO 45)&Bacerdotc: Burch. Ivo; finis canonis: ib. J'
can. 4. 46) potest: CG 47) hab. ao. 655. ap. Bruns 1, 293.; Ivo Dccr. IU, 171. (can.: cum praeteritis sanctionibus); Coli. tr. P. U, 40, 3. (can.: cum protljs);
Caes. Vin, 100. 48) Codd. tt Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P.; add.: pariter: Ivo Coli. tr. P. 49) Codd. et Edd. coli. o. 50) patescit: orig. Hisp. 51) Codd. et Edd.
coli, o.; eccl. cui elegerit: orig. Hisp. Coli. tr. P. 52) Codd. et Edd. coli. o.
Causa XII. Quest. IV. can. 1. l) Codd.coll.o: — hab. ao. 655.; — ap. Bruns I, 293.; Ico Decr. III, 169.; Coli. tr. P. II, 40, 1. (can. contin.); Coli,
tredec. P. 1, 213. 2) Codd. et Edd. coli. o. 3) parum : orig. Hisp. Ivo 4) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. F. 5) quos: G; quae : Edd. coli. o. pr. Ltigdd. U. III. Hisp. Ivo
6) AF orig. Hisp. Ivo 7) finis canonis : Iro 8) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 9) compensata: Hisp. 10) ambitione: ib. 111 decedentes: Coli. tr. P.
12) ABCDF 13) Codd. coli. o. || can. 2. 14) hab. circa a. 675. ( c/ . Hefele Cone. Qesch. III, 104. sqg.)\ — ap. Bruns U, 101.; — Coli. tr. P. II, 48, 3. \b)Codd. coi/, o,
16) vel labores rei propriae: orig. Hisp. 17) minorationis exhibuit, totum de rebus propriis ecclesiae: ib. 18) ilio; Edd. coli . o.
715
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. QUEST. IV. V. c. 1-5.
716
atque suffragiis suos conuictus19 fuerit ampliasse labores.
Quod si aliquid pro utilitatibus ecclesiae aut substantiae ex-
pendit, aut dispendii uel perditionis quippiam pertulerit20,
si hoc conprobare21b potuerit, totum illi a rebus ecclesiae
eiusdem reformabitur, pro cuius utilitate22 id expendisse
probatur.
Gratian. Si uero de rebus ecclesiae tantummodo aliqua ad-
quisisse noscuntur, et ad nomen ecclesiae instrumenta debent
conponere, nec aliquibus poterunt illa donare.
Unde in Agatensi Concilio [c. 54.] legitur33*;
C. III. De his , que sacerdotes emunt, ad ecclesiae nomen
faciant scripturam.
Presbiter, cum24a diocesim tenet, de his, que emerit, ad
ecclesiae nomen scripturam faciat, aut25 ab eius, quam
tenet26, ecclesiae ordinatione discedat27.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
I. Pars. Testamenta uero' non licet eis conficere , nisi de
propriis rebus.
Unde Gregarius scribit Lucido3** Episcopo ,
[lib. X. epist. 42.]:
C. I. Quomodo de rebus ecclesiae sacerdotibus testari liceat3.
Nulli4 dubium est, auod5b sicut sacerdotibus6 res in
episcopatu acquisitas nulla est alienandi licentia, ita de
cis,c, quas ante habuerint8, quicquid iudicare uoluerint non
uetentur‘Jd. Itaque fraternitatem tuam tempore, quo ad nos
fuit, conquestam 10e esse recolimus, quod quedammobilia**,
Sue Constantius11 decessor12 uester Luminosae ancillae
ei, ct fratribus suis 13 f, testamenti serie legati titulo dereli-
quit1-^, iam episcopus adquisisset, decreuissetque nos, ut, si
hoc constat13”, nullum ex his ecclesia uestra preiudicium
pateretur. Quod et uos oportet recolere, et molestiam ali-
quam predictae ancillae Dei non facere, nec ei sine cogni-
tione de his, que possidet, quicquam auferre.
C. II. De eodem.
Idem [lib. IV. epist. 22. Cypriano Diacono]16.
Obitum Theodori episcopi dilectionem tuam iam credi-
mus cognouisse. Sed quia11 a testamentum dicitur condi-
disse, subtiliter te ne quid de rebus ecclesiae suae18 con-
sumpsisset oportet inquirere. Et siquidem eum exinde ali-
quid incongrue minuisse didiceris, ita age, ut res19b ab eo,
cuius interest, modis omnibus reparentur.
C. III. Que monasteriis ab episcopo conferuntur reuocari
non debent.
Item Gregorius Mariniano Episcopo Rauennati,
[lib. V. epist. 1.J20
Quia Iohannes quondam decessor tuus 21 a* sepius a
nobis expetiit, ut ea, que in monasterio illo22 contulerat,
uod iuxta ecclesiam S. Apollinaris ipse construxerat, nostra
ebuissemus auctoritate firmare, et hec23b facturos nos esse
promisimus, fraternitatem uestram24 necessarium 26 * pre-
uidimus26d adhortandam, ut nichil de his, que illic contulit
atque constituit, aliquo modo patiatur inminui, sed omnia
firma stabilitate studeat seruan27. Huius igitur monasterii
et collectarum28' illic rerum quia in testamento, quod con-
didit, fecisse noscitur mentionem, sciendum uobis est, non
nos ideo ea confirmasse, quoniam suppremam eius sequimur
uoluntatem, sed quia hoc ei (sicut diximus) uiuenti promisi-
mus. Hec itaque omnia29 f sic sollicite fraternitas uestra
inplere festinet, quatinus et que in suprascripto monasterio
constituit et a nobis sunt firmata30 seruentur, et illa, que
in dampno31* dari uel fieri per testamentum suae decre-
uerit3'tb ecclesiae, nullam33, prohibente34* lege, obtineant33
firmitatem.
C. IV, Que ante suam ordinationem , uel post, hereditaria
successione quesiuit 36 a episcopus, cui uult derelinquat 37 .
Item* ex Concilio Spalensi
Fixum abhinc et perpetuo mansurum esse decreuimus,
ut episcopus res39 sui iuris, quas aut ante episcopatum, aut
certe in episcopatu hereditaria successione acquisiuit, se-
cundum auctoritatem canonicam cui uult conferat et quicquid
de eis uult, faciat401*. Postquam autem episcopus factus est,
quascumque res de facultatibus ecclesiae aut suo, aut alte-
rius nomine410 conparauerit, decreuimus42, ut non in pro-
pinquorum suorum, sed43d ecclesiae, cui preest, iura de-
ueniant.
Gratian. De rebus uero ecclesiasticis testari licet episcopo ,
si tantumdem de propriis restituat.
Unde in Agatensi Concilio [c. 51.] statutum est44:
C. V. Quomodo possint 4511 esse rata que de ecclesiae
proprietate testamento legantur 46.
Si47 episcopus condito testamento aliquid de eccle-
siastici iuris proprietate legauerit, aliter non ualebit, nisi
tantum48b de proprii49 iuris facultate50 suppleuerit.
II. Pars. Gratian. Sed si episcopus uel quilibet ex gradu
ecclesiastico intestatus defunctus fuerit, nec aliqui inuenti fuerint,
qui iure cognationis ei succedant, ecclesia 61 c ei succedat in inte-
grum, nec 52 licebit alicui aliqua ex rebus eius33 pr esum er e.
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Quest. IV. c. 2. b) conprobari — c. 3. a) dum — Quest. V. c. 1. a) Deusdedit* b) quia c) his
d) vetantur c) questam f) filiae fratris sui g) reliquit h) constaret — c. 2. a) quia ipse b) res ipsae — c. 3. a) tuus*
dum viveret b) hoc c) necessario d) duximus e) collatarum f) omn deest g) damnum h) decrevit i) proh, nempe
c. 4. a) acquisivit b) quicquid vult faciat et cui vult conferat c) nomine qualibet conditione d) sed in — c. 5. a) pos-
sunt b) tantundem c) ecclesia sua
ROTATIONES CORRECTORUM.
C. III. * Caput hoc ab Ivone etiam et auctoro Panormiae citatur ex
Agatliensi, in quo exstat. In Decretalibus vero, tit. de pecul. cler., ex
cone. Arelatcnsi, ct apud Burchardum et in prima collectione decretalium
cx conc. Arausico.
Quest. V. C. I. * Deusdedit: Antea legebatur: Lttcidio: Restituta
est inscriptio ex originali, quae inscriptio integra e6t supra, ead. q. 2. Res in
episcopatu. Illud enim caput in hoc continetur.
** Mobilia: In originali Impresso et manuscripto est: immobilia; Bed
mm est mutatum propter doctorum scripta; nonnulla vero alia sunt emen-
data.
C. III. *Ioannes quondam decessor tuus: Haec verba non
sunt hoc loco apud B. Gregorium, sed ex superioribus huc comportata.
C. IV. * Item: Sic etiam citant Burchardus et Ivo, et in Hispalensil.
habentur nonnulla ad hanc rem facientia. Sed integrum caput habetur in
concilio Parisien6i, 1. 1. c. 14., et in Capitularibus 1. 5. c. 175. refertur inter
alia decreta concilii Parisiensis.
Causa XET. Quest. IV. can. 4. 19) convinctus: orig. Hisp. 20) pertulit: A ib. Coli. tr. P. 21) ACD Edd. coli. 0. orig. Hisp.; probare: EOH
22) utilitatibus: orig. Hisp. |j can. 3. 23) hab. ao. 506. ap. Bruns II, 506.: — canon pertinet ad Conc. Epaon. — c/. Maassen Qesck. I, 203. — cf. ad. c. 30.
Visi. XXIII. — Reg. I, 222b (ex c. Arausico); Burch. HI, 119. (118. ut ap. Reg .); Ivo Beer. III, 95.: Jro Pan. n, 51.; Coli. tr. P. II, 28, 53- — cf. c. 2. X. depec. cler.
21) Codd. et Edd. coli. o. 25) ut: Burch. ho Beer. ran. 26) tenuit: orig. Hisp. 27) non disccd.: Ivo Beer. Pan.
Causa XII. Quest. V. 1) vero: deest: EGH || can. 1. 2) Codd. coli. o. pr. B (Lticidio); Deodato; Corr.; Ep. 38. sci\ ao. 602. lib. XII. Ed. Maur. —
Jaffeno. 1171. — Jus. VI, 175. 3) Quando . . . licet: EOH 4) nullum: Ajis. 5) Codd. coli. o. 6) ita et: Ans. 7) BCBF orig. 8) habuerunt: A Edd. coli. o.
9) Codd. et Edd. coli. o. pr. Hor. Yen. I. (vereantur); finis cauonis: Ans. 10) Codd. et Edd. coli. o. 11) Constantinus: AEO 12) praedecessor: EOH 13) Codd .
ct Edd. coli. o. 11) ib. orig. 15) Codd. et Edd. coli. o. pr . Lugdd. II. III. || c a n. 2. 16) Ep. 27. scr. ao. 595. lib. V. Ed. Maur. —Jaffe no. 977. — 17) Codd. coli. o.
18) suae: deest: Edd. Arg. Bas. 19) Codd. et Edd. coli. o. || can. 3. 20) Mariano: CB; Martiniano: A: Marciano: EO; — Ep. 1. scr. ao. 595. lib.Y I. Ed. Maur. —
Jaffe no. 1011. — 21) Codd. coli. 0. 22) quae mon. illi: C; in mon. illi: Ed. Bas. 23) ABCEOH; huc: Edd. coli. 0. 24) tuam: C Ed. Bas. 25) Codd. coli. o.
pr. C (deest) 26) ABCBF Edd. coli. o. orig. ; providimus: EOH 27) servare: Edd. coli. o. 28) Codd. et Edd. coli. o. 29) ib. orig. 30) confirmata: ADEGR
31) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. (damna) 32) Codd. coli. o. 33) nulla: B Edd. coli. o. pr. Lugdd. 34) Codd. et Edd. coli. o. 35) obtineat: AO ||
c an. 4. 36) Codd. coli. o. pr. CF 37) relinquat: CEGH 38) imo c. 16. Conc. Paris, hab. ao. 829. ap. Mansi XIV, 550. — Ben. Lcv. I, 327. ; Burch. I, 214. (can. .*
quoniam multi episcoporum); Ivo Beer. V, 328. (ut ap. Burch.) 39) aut: deest: Edd. coli. o. Ivo, ita ut R. immerito a Corr. insertum esse censuerit.
40) Codd. et Edd. coli. o. 41) ib. 42) decernimus : BCEOn 43) Codd. et Edd. coli. o. || can. 5. 44) hab. ao. 506. ap. Bruns I, 156. — can. pertinet ad Conc.
Epaon. cf. Maassen Gesch. I, 203.; — cf. ad c. 30. Bist. XXIII. — Reg. I, 366.; Burch. I, 212,; Ivo Beer. V, 326.; Coli. tr. P. II, 28, 50. 45) Codd. coli. o.
46) ligantur: EOH 47) si quis: H Reg. Burch. Ivo 48) Codd. coli. o. pr. A (deest) ; B; — Hisp. Reg. Ivo Coli. tr. P.; in tantum: Burch. 49) propriis: Burch.
50) facultatibus : Reg. Burch. 51) ABB; eccl. . . . integr. ; deest : EOH ; eccl. res eius habebit: C 52) et non: C; non: EOH 53) ecclesiae: BCEOH; deest: A
717
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XII. XIII. QUEST. I. c. i.
718
Unde m Terraconensi Concilio [c. 12.] statutum es/54:
C. VI. Episcopo intestato ecclesia succedat ex integro5*1*.
Sicubi defunctus fuerit episcopus intestatus, post hanc
diffinitionem 56 b* a presbiteris eius 57 c et diaconibus de rebus
ipsius breuis conscriptio fiat58*1 a minimo usque ad maxi-
mum, id est de utensilibus et59« omni supellectile, ita tamen,
ut si quis exinde uel presumpsisse aliquid60, uel occulte
tulisse fuerit conuictus, secundum furti tenorem restituat
uniuersa.
C. VII. De eodem.
Item ex Concilio Triburiensi 61*.
Quicumque62 ex gradu ecclesiastico sine testamento et
sine60 cognatione decesserit64, hereditas eius ad ecclesiam,
ubi deseruiuit65, euoluatur66*. Similiter de67 sanctimonia-
libus68.
CAUSA XIII.
GRATIANUS.
Diocesiani la cuiusdam baptismalis ecclesiae, cladibus bello-
rum pressi, hostili metu conpulsi, domicilia sua transtulerunt in
aliam diocesim, predia tamen- antiqua non desierunt colere;
ceperunt persoluere decimas illi ecclesiae, in cuius diocesim
transierunt, et apud eam sibi elegerunt sepulturas. Transactis
quinquaginta annis clerici, quibus quondam persoluerant 3 deci-
mas, ceperunt mouere questionem m eos, qui ab istis accipiunt
primicias et decimas; ueniunt ad causam. (Qu. 1.) Modo pri-
mum queritur, si illi, quorum 4 domicilia sunt in diocesi 5 huius
baptismalis ecclesiae, <m0b debeant persoluere decimas* c, et
celebrare suas exequias apud eam ecclesiam, in qua quondam 8
hec fiebant a parentibus eorum? (Qu. II.) Secundo, an pre-
scriptione temporis ius percipiendi decimas et funerandi tollatur ?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod priori ecclesiae hec omnia iure persoluenda
sint5, actores his argumentis probare contendunt10. Constat
unamquamque baptismalem ecclesiam habere diocesim sibi legitime
assignatam, sicut et parrochiales ecclesiae habent parrochias 11 *
distributas.
Unde Dionisius Episcopus Seuero Episcopo, (ep. II.]12a:
C. I. Singuli sacerdotes proprias debent habere ecclesias.
Ecclesias singulas 18 singulis presbiteris dedimus; par-
rochias14 et cimiteria eis diuisimus, et unicuique ius pro-
prium habere statuimus, ita uidelicet, ut nullus alterius par-
rochiae terminos aut ius inuadat, sed unusquisque terminis15
suis sit contentus, et taliter ecclesiam et plebem sibi con-
missam custodiat, ut ante tribunal eterni iudicis ex16 omni-
bus sibi conmissis rationem reddat, et17 non iudicium, sed
gloriam pro suis actibus percipiat181’.
Gratian. In diocesi autem designata quecumque predia
coluntur, prouentus decimationum baptismali ecclesiae assignatus
debet persolui15c. Quia ergo predia hec intra terminos nostrae
diocesis continentur, et20 prouentus decimationum nobis legitime
assignatus nostrae persoluendus est ecclesiae.
II. Pars. §. 1. His ita respondetur: Decimae-1 a Deo con-
stitutae sunt per Moysen, ut persoluerentur a populo filiis Leui
pro ministerio, in quo deseruiebanl ei in tabernaculo Non ac-
cipiebant filii Leui decimas, nisi ab eis, pro quibus offerebant
preces et sacrificia. Quia ergo nos seruimus Domino in taberna-
culo, offerendo pro istis preces et sacrificia, et ipsi debent nobis
persoluere decimas et primicias. §. 2. Item, cum decimae daren-
tur filiis Leui, non electione offerentis persoluebantur, ut con-
tempto Leuita, quisecum erat, ipse eligeret cui uellet decimas dare.
Nam dictum 23 est; „ Leuita, qui tecum moratur et intra muros
urbis tuae2id habitat, comedet eas.u Ideo etiam25 c ex singulis
tribubus duitates ad habitandum acceperunt , ut unaqueque tribus
illis persolueret decimas, qui secum erant. Nam Moyses 26 pre-
cepit filiis Israel, ( sicut legitur in Deuteronomio): „In loco,
quem elegerit 27 dominus Deus uester, ut sit nomen eius in eo,
illuc omnia, quae predpio, conferetis 28 holocausta, et hostias , et 20
decimas, etsoc primicias manuum uestrarum, et quicquid pre-
cipuum est in muneribus 31s que uouistis Domino. Ibi epulabimini
coram Domino 32 Deo uestro ttos et filii ac 33 b filiae uestrae,
famuli et famulae uestrae 34 atque Leuiles35*, qui in uestris 361
urbibus conmorantur 37 m. Neque enim habet aliam partem atque
possessionem inter uos.‘: Et infra: §. 3. „ Decimam frumenti
et3&n uini ei 0lei 390 primogenita armentorum et pecorum, et
omnia, que uoueris, et sponte offerre uolueris, et primicias manu-
um tuarum coram Domino Deo tuo comedes ea in loco, quem
elegerit Dominus Deus tuus, tui0, et filius tuus, et filia tua, ser-
uus et ancilla 41 p, atque Leuitesi2n, qui manent13* in urbibus
tuis.“ §. 4. Quia ergo nos intra muros urbis istorum sedemus,
et44 eis habitatione iuncti sumus, rite ab eis decimas accipimus.
Item ait Propheta 45 : „ Producens fenum iumentis, et herbam
scruiluti hominum .“ Fenum et herba ex terra producitur: sed
quibus? iumentis rigantibus 46s eam, hominibus 47 '* colentibus
eam, et in hac seruientibus ipsi. Item Apostolus 43 : ,, Communicet
autem is, qui cathezizatur uerbo, ei, qui se cathezizat .“49u Hoc
Galatis. Corinthiis 50 autem probat specialiter sibi deberi sumptus,
quia 51 v eis spiritualia ministrauit, dicens: „Si52w seminauimus 53
uobis spiritualia, magnum est si5ix uestra carnalia metamus ?“
Item 55 : „Si alii participes uestrae potestatis facti sunt, cur non
magis et50 y nos?u Item: Quis plantat uineam, et de fructu eius
non edit ?“ Nos plantauimus uineam, et uos uultis edere fructus
eius? Item precepil 57 Dominus Moysi55*, ut nemo mittat falcem
in alienam messem. Hec messis nostra est, et uos uultis in eam
falcem mittere? Item 59 : „ Non alligabis os boui trituranti." Nos
sumus boues triturantes: queritis 60 aa uos alligare os nostrum, et
de nostra tritura uictum uobis queritis? Item Apostolus 61 : „ Qui
EDITIO ROMANA.
Causa XIII. Quest. I. c. 6. a) in integrum b) post defunctionem eius* c) eius: deest d) inventarium fideliter
conscribatur e) vel de — c. 7. a) devolvatur — Causa XIII. a) Dioecesani b) an: deest c) decimas illi ecclesiae —
Quest. I. a) par. sibi — c. 1. a) Papa b) accipiat c) solvi d) tuos habitat e) et.: deest f) ac g) mun. vestris
h) et i) vest. : deest k) Levita 1) vest. : deest m) commoratur n) et : deest o) olei tui p) famula q) Levita r) manet
s) irrigantibus t) id est homin. u) catechizat in omnibus bonis v) qui w) Si nos x) si nos y) participes sunt, quare
non potius nos? z) per Moysen aa) vultis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI. * Defunctionem eius: Antea legebatur: hanc diffinitio-
nem. Emendatum est ex variis conciliorum editionibus, et duobus codici-
bus Vatie., quemadmodnm et nonnulla alia. In codice autem Lucensi
regio legitur: post depositionem eius.
C. VII. * Burchardus etiam et Ivo citant capitulum hoc ex concilio
Triburiensi, cui praefuit Arnulphua. Sed in eo, quod exstat, non habetur.
Simillima leguntur apud Iuiianum antecessorem Novella 131. cap. 13.
Causa XII. Quest. V. can. 6. 541 hab. ao. 516. ap. Brutis II, 18.; — Ans. ded. IV, 120.; Coll.tr. P. n, 31, 9.; Coli. tredec.P. I, 314. 55) Codd. coli, o .
56) Codd. et Edd coll.o . Coll.tr. P. — depositionem: orig. Hisp. Ans ded. 57) Codd. coli. o. 58) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. (brevi); brevis: i ns.
dcd. Coli. tr. P.; (breve: orig. Hisp.) fideliter conscribatur: urig. Hisp. Coli. tr. P. 59) Codd. et Edd. coli. o. Ans. dea ; vel: Edd. coli. o. 6u) aliq.: deest :
orig. Hisp. Ans. ded. |l can. 7. 61) ex Nov. 13 1. c. 13. (Iui. epit. no. DXXUI. ed. Haenel.) Burch. I, 207. (II, 210.); Ivo Beer. VI, 282. 62) si qulscunque:
Burch. Ivo 63) sine: deest: Ivo 64) decessit: A; discesserit: Burch. 65) serviuut: ib. 66) Codd. coli. o. pr. B; — Edd. Arg. Bas. 67) et de: Ico 68) add.:
assignatur: B Edd. coli. o.
Causa XIII. 1) Codd. coli. o. 2) tantum : CG 3) doderant : EGH 4) si aliquorum : ABD 5) diocesim : EGH 6) Codd. coli. o. pr. BF 7) Codd. coli. o. pr. C
(add.: illi); D 8) illis quond. haec plenarie fiob.: EQH
Causa XIIL Quest. I. 9) sunt: DEQH 10) conantur : EGH 11) Codd. coli. o. || can. 1. 12) Codul. et Edd. coli o. ; — Caput Ptseitdois., c. 3. ap.
Hinschius pag. 196. — Jaffe no. XCIX. — Burch. III, 43. (can. : de eccleaiis ergo: can. contin.) : Ans. V, 73- (74. contin.) \ Ivo Beer. III. 47. (ut ap. Burch. cont.);
Ivo Pan. 11, 42.; Coli. tr. P. I, 23, 2. (can.: ad hoc divinae; contin.) 13) sing.: d*est: A Ans. 14) par. . . . diuis.: deest: Burch. Ico Decr. Pan.: parocliiasque
(et: deest): ,l»s. Coli tr. P. 15) add.: tantum: Ivo Pan. 16) de: ib. 17) ut: Ans. 18) Codd. et Edd. coli o. pr CG (recipiat) 19) Codd. coli. o. 29) et:
de>bt: AC; ideo: EGH 21) Nuut. c. 18. 22) add.: offerendo: EGH 23) Veut. c. 14. v. 27.; c. 16. v. 11. 24) Codd. coli. o. 25) ib. 26) Deut. c. 12. v. 5 sqa.:
Na:n . . . §. 4.: deest: H 27) eiegit: EG 281 offeretis: ib.: conferatis: A 29) ac: ABD 30) ABCDFG 31) ib. 32) dora.: dee*t: ABCF 3J) AVCDF
34) ABCDEFG 35) ABC; Le vitae: DKFQ 36) ABCDEFG 37) ib. 38 ) ABCF 39 ) Codd. coli. o. 40) tu . . . tuus: deest: AO 41) Codd. coli. o. 42) ib. yr. AD
(Lcvltae) 43) Codd. coli. o. pr. F 44) et \ deest: BDEFQH 45) Psalm. 103. v. 14. 46) Codd. coll.o. 47) ib. 48) Gal.c.6. v.6. 49) Codd. coll.o. 50) I. Cor. c. 9. v. 11.
61 ) C dd. oli o. 52) ib. 53) seminamus: AB U) Codd. coli. o. 55) l. e. v. 12. 56) Codd. coli. o. 57) Deut. c. 23. v. 25. 5 6) Codd. coli. o. 59) Deut. c. 25. v. 4.
60) Codd. coli. o. 61) I. Cor. c. 9. v. 13.
710
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIII. QUEST. L II. c. i.
720
altario1’2 serviunt 63 de altario vivant.“ Sed nvmquid de eo, cui
non serviunt8*? Item: „ Qui in sacrario operantur cum sacrario
participant Sed numquid cum illo , in quo non operantur ?
Nos seruimus altario, uos ei participare vultis, nos uero uacuos
et inanes dimittere queritisf Item Apostolus 65 : „ Laborantem
agricolam prius 6055 oportet suscipere 61 cc de fructibus 68 suis:11
uos autem econtra queritis? Nos sumus agricolae laborantes,
uos primum uultis percipere de fructibus nostris? immo non pri-
mum, quia nec ultimum nobis relinquere uultis. A prioribus enim
incipientes paullalim serpitis, et totum usurpare contenditis, ut
jrro vobis videatur dictum: ,,frustatim lupus comedit agnum."
Item'10: „ Quis umqam suis militat stipendiis? quis pascit gregem,
et de lacte eius non edit?" Nos militamus: et uos stipendia nostrae
miliciae vobis queritis? Nos gregem pascimus: et uos lac eius et
lanam accipere uobis uultis? .Sape re11 est de alieno labore vic-
tum'12 querere, si sapcre73 est uelle quod non possis. §.5. Item
Dominus dixit 71 discipulis suis: „In quamcumque domum in-
traveritis, in eadem manete, edentes et bibentes que apud illos sunt.
Cum autem intraveritis, primum dicite: Pax huic domui.” Nos 75
domum hanc ingressi sumus, ei16 se pacem obtulimus: uos autem
alieno cibo quasi otiosi pasci gaudetis? Videte, ne in uobis11 {f
vertatur illud: „Vi<Iete18 SS quid faciat otium et alienus cibus."
§.6. Item Propheta 12: „ Sumite psalmum et date tympanum."
Isti a nobis sumunt psalmum: et uos ab eis queritis tympanum?
§.7. Item Leo IV.: „ De80 decimis non tantum nobis, sed etiam
maioribus81 hb iusto ordine uisum est plebibus tantum, ubi sacro-
sancta baptismata dantur82, debere dari." §. 8. Quibus autem
plebibus debentur? illis, a quibus baptisma accipiunt, an aliis83?
Nos ens baptizamus, et uos ab eis decimas sumitis? Honesta8*"
interpretatio est: utinam inueniatis qui sic pro uobis interpre-
tentur. Quia nos ergo rigamus populum hunc, imbrem doctrinae
ei ministrantes, quia colimus eum uomere predicaiionis, corda
eius ad fidem 85 aperientes, si non uultis sinere, vel patimini86
eum nobis fructificare, et qualia uobis fieri non uultis nobis in-
ferre cauete, ne, si pergitis dicere que uultis, audiatis que non
vultis.
III. Pars. §. 9. Ad87 hec: Callida quidem et multiplici
argumentatione nostra iura auferre contenditis, ita ut, si fides
uerbis adhiberetur; non uerba pro verbis, sed res pro verbis re-
portaretis. Sed Deo propicio, si verba dedistis, uerba recipietis.
§. 10. Arguitis88 nos, quod ea, que vobis debentur, subripere que-
rimur, quia nostra persequimur82. Sapientis 9011 quidem et philoso-
phico ore prolata sententia; suum persequi est 91 mm aliena rapere?
Unde ad uos hec sententia manauit, nisi quia tanto ardore nostra
concupiscitis , ut uestra putetis uobis auferri, cum nos nostra
consequimur? Unde, cum causa nostra debitum finem sortita
fuerit, exclamabitis22: „Ah miser, crucior tantum bolum23 esse
ereptum ex faucibus.” Sed videte, ne dampnum effusi unguenti
uobis rccompensare queratis. Constituistis uos plantatores uinea-
rum, fossores agrorum, trituratores arearum, rigatores campo-
rnm'Jinn, mulla alia offitia huiusmodi uobis assumpsistis, et debita
uobis obsequia a nobis subtrahi conquesti estis. Sed22 00 non
negamus quod vestrum est. Boui trituranti paleae et integu-
menla2°VP seruantur. Sint hec uobis, et grana nobis relin-
quite. Pastinatores vinearum, fossores agrorum, rigatores cam-
porum21 w, diurna mercede accepta, prouenientes fructus dominis
relinquunt. Vos ergo recepta mercede uestri operis in cotiidianis
oblationibus, et aliis obsequiis, que pro spiritualibus, que a uobis
accipiunt, cottidie deferuntur prouenientes fructus decimationum
et primitiarum nobis relinquite. §. 11. Item precepit Dominus
discipulis suis, ut comederent et biberent ea, que apud auditores
suos erant, sed non iussit eis, ut dominos de domibus suis eicerent,
et rebus suis expoliarent98 TT. Non facile inuenies99ss qui tales
hospites libenter suscipiant. Mus in pera, ignis in sinu, serpens
in gremio male suos remunerant hospites. Unde in prouerbiis
dicitur: „Qui serpentem in sinu suo10®** nutrit, percutietur ab
eo.” Tales inueniatis uobis hospites, quales nobis esse uultis.
Non sufficit uobis edere et bibere que in domo nostra sunt, dum
cottidianos fructus oblationum 101 percipitis, ex quibus uictum et
vestitum habeatis, quibus cum Apostolo102 deberetis 103"“ esse con-
tenti; sed non uultis, quia imitatores eius non estis; potius1 0*vv
de 105 ww forno nostra expellere, et rebus nostris nos penitus expo-
liare contenditis, dum nec etiam korum106,,x decimationes nobis
relinquere uultis, §.12. Ut autem uniuersaliter omnia colligan-
tur, cuncta, que pro uobis inducta sunt, siue de laborante agricola,
siue de eo, qui suis stipendiis non militat, ad hunc articulum de-
ferimus, ut fructum uestri' operis, quem adeo recipere contendi-
tis 121 , in oblationibus et cotiidianis obsequiis istorum recipiatis,
decimationes uero eorum, que nobis debentur, intactas nobis re-
linquite, ne, dum queritis usurpare quod vestrum non est, iusta
ammaduersione etiam illud cogamini amitterre, quod uobis aliquo
modo videbatur conpetere. §.13. Quod autem hae decimationes
nullo iure uobis debeantur, facile probabimus 108 yy. Dicitur enim
in quodam concilio: „ Si 122 quis laicus110, uel clericus, seu
utriusque sexus persona proprietatis suae loca ete .” sicut in eodem
capitulo in causa monachorum notata inueniunlur. Si ergo laicus,
uel clericus, uel quelibet persona, loca suae proprietatis uendens
aut donans, proventum decimationum ab ecclesia, cui legitime
assignatus est, nullo modo potest abstrahere, nec isti de diocesi
transeuntes ad diocesim decimas suorum prediorum, que intra
terminos nostrae parrochiae continentur, nobis auferre possunt.
Quantum enim ad ius percipiendarum decimarum attinet, idem est
possessorem de diocesi ad diocesim transire, quod possessionem de
diocesiano ad diocesianum transferre.
QUESTIO H.
GRATIANUS.
I. Pars. Ad hec: Decimationes istae, etsi uobis iure de-
berentur18, ut asseritis, tamen tricennalis obiectio uobis silentium
inponit. Omnis enim possessio tricennaria prescriptione tollitur,
uel quadragenaria {sicut possessiones religiosarum domorum) uel
centenaria, sicut predia2h sanctae Romanae ecclesiae.
Unde Gelasius Papa ait [Episcopis Siciliae, ep. II. c. 2.]3:
C. I. Que triginta annis ab episcopis possidentur iure
ab eis uendicantur.
Facultates ecclesiae, nec non et dioceses, que4a ab ali-
quibus5 possidentur episcopis, iure sibi uendicent, quod
tricennalis lex6 conclusit7, quia et filiorum8 nostrorum prin-
cipum ita emanauit8 auctoritas, ut ultra XXX. annos nulli
liceat pro eo appellare, quod legum tempus exclusit10.
Gratian. At illi econtra: Cuius auctoritate nobis silentium
inponiiis , eiusllb auctoritate claudimus uestra ora. Ait enim
idem Gelasius: „ Nulla12 presumptione statum parrochiarum
ete." Si ergo temporalis obiectio diocesim semel constitutam
divellere non potest, patet, quod nec uobis patrocinabitur, ut,
statum 13 c nostrae parrochiae mutantes, decimationes quondam
nobis legitime assignatas uindicabili usurpatione uobis uendicetis.
Quomodo autem distinguendae sint 14 hae auctoritates, in causa
monachorum inuenietur ls.
II. Pars. §. 1. iVune16d queritur de iure funerandi, que
harum ecclesiarum habeat ius tumulandi istos? Sicut 17 Ieroni-
EDITIO ROMANA.
Causa XIII. Quest. I. c. 1. bb) primum cc) accipere dd) contra ee) et ei ff) vos gg) Vide hh) maior,
nostris ii) Honesta ista kk) patiamini U) Sapienti mm) estne nn) camp. et 00) Sed nos pp) tegumenta qq) camp.,
trituratores arearum rr) spoliarent ss) invenietis tt) suo : deest uu) debetis vv) estis sed ww) potius nos de
xx) eorum yy) probamus zz) sive — Quest. II. a) debentur b) praedicta — c. 1. a) dioeceses si quae b) eiusdem
c) statutam d) Nunc autem
Causa XIH. Quest. I. can.G. 62) altari : ABCH 63) deserviunt -.DEOH 64)deservluut: DEOII 60) II. Tim.c.2.v. 6. 66) ABCDF 67) ib. ; percipere:
EOI! GS) fructu (suis: deest): EOH 69) Corii, coli. 0. pr. A 70) I. Cor. c. 9. «. 7. 71) rapere : EGH 72) viet, sibi: ib. 73) rapere: ib. 7-4) Ime. c. 10. ». 5.
75) Et uos : EOH 76) Corii, coli. 0. 77) ABCDF 76) Corii, coli. 0. — Terent. Eumich. A 2. sc. 2. «. 34. 79) Psalm 80. v. 13. 80) infra c. 45. Qu. 1. C. XVI.
81) Curii, coli. 0. 82) donantur ... donari i EOH 83) ab nilis: 16. 84) ABEFOH 85) fid. predicaiionis aper, sed: EOH 86) Coii. coli. 0. 87) responsio ad:
EO: respondetur ad : H 88) arguistis : AB 89) prosequimur: CEGH 90 ) ARCEFQ 91) ABCDF: non esti EOH 92) Terent. Heaut. A. 4. se. 2. c. 6. 93) bonum :
DEOH 94) Codd. 10II. 0. pr. D 95) Corii, coli. 0. 96) «4. 97) ib. 93)16. 99) ABCDF R 100 ) ABCDF 101) vel oblat. : EOH 102) I. Tim c. 6. v. 8. 103) Codri,
coli. 0. 104) ib. 105) ib. pr. C 106) Codd. coli. 0. pr. D 107) contempnitis: ACDF 108) Codd. i.oli. 0. 109) infra c. 42. Qu. 1. C. XVI. 110) add. : enim : EOH
111) Codri, coli. 0. , _
Causa XIIL Quest. II. 1) BCEO: debeantur: X 2) Codd. coli. 0. pr. A (deest) || can. 1. 3) Ep. scr. 00.494. ap. Thielp. 382. — Jaffe «0.392. — (non est
apocn/pha iit Berard. censuit); Reg. I) 18. (can.: illud etiam adnecti) ; Burcti. in, 149. (1-18. ut ap. Reg.); Xhs. V. 19. (20.) ; Iro Pan. II, 65. (can. : illudet
placuit); Cacs. VII, 31. — c/. c. 2. Qu. 3. C. XVI. 4) Codd. et Edd. coli 0. Codd. orig. Ans.; dioces. ab: orig. Reg. Burck. Tv 0 5) aliis quibus; Reg. Diuch.
6) c/. I. 4. Cod. depraescr. XXX. vel XL. anu. 7) constituit: Ivo 8) fll. . . . ut: deest: Burcb. 9) manavit: EOH 10) excludit: F Edd. coli. 0. Reg. Burch.
11) Codd. coli. 0. 12) infra c. 5. Qu. 3. C. XVI. 13) Codd. coli. 0. 14) sunt : DEOH 15) invenitur: ACEQH; — infra Qu. 4. C. XVI. 16) Codd. coli. 0.
17) Undo: EOH
721
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIII. QUEST. II. c. 2-6.
722
mus scribit 18, coniugati in uno sepulcro uidentur esse ponendi.
Ait enim 19 :
C. II. In sepulcro parentum 203 filii sunt collocandi.
Ebron dicitur esse ciuitas trium211’* uirorum, quia in ea
sepulti sunt tres patriarchae, in spelunca duplici cum tri-
bus uxoribus suis, id est Abraham et Sara, Ysaac et Rebecca,
Iacob et Lia, preter ipsum Adam et Euam uxorem suam22.
Tobias dicit ad filium suum28: „Cum acceperitDeus animam
meam, corpus meum sepelies, et honorem habebis matri tuae
omnibus diebus 24 c, et cum ipsa conpleuerit tempus suum25,
sepelies26'1 eam iuxta me in uno sepulcro." Idem21e: §. 1.
Quos coniunxit28 unum coniugium coniungat unum sepul-
crum, quia una caro sunt26, et quos80 Deus coniunxit homo
non separet81.
[C. III.]
Item Augustinus32*.
III. Pars. Unaqueque mulier sequatur38 uirum suum,
siue in uita siue in morte. Item Gregorius 84 : §. 1. Soror
sancti35a Benedicti sepulta est in sepulcro, quod ipse sibi
preparauerat30, ut quorum mens una fuit semper in Do-
mino87, eorum quoque corpora sepultura non88 separaret89.
Gratian. Item Iosepk*2, moriens in Egypto, rogauit fratres
suos, ut tempore suae uisitationis ossa sua secum deferrent, et in
sepulcro patrum suorum ea collocarent. §. 1. Item, dictum est
Prophetae **, qui*2 contra preceplum Domini prohibitus*33 come-
derat in Bethel: „Non inferetur cadauer tuum m sepulcro 84c
patrum tuorum §. 2. Item. De nonnullis legitur in libro
Regum: „ Obiit et appositus est ad patres suos,“ hoc est in se-
pulcro patrum suorum. §. 3. Item. In nouo 43 testamento
legitur B. Philippus edificasse sibi sepulcrum, in quo ipse et filiae
eius quieuerunt. §. 4. Item. B. Seuerus Rauemiatum archiepi-
scopus tumulum fieri iussit, in quo se, et uxorem, et filiam collo-
cauit. §. 5. His omnibus exemplis colligitur , quod in sepultura*63
parentum corpora filiorum collocanda sunt. Quia ergo parentes
istorum apud priores*1 ecclesias sepulti sunt, et hi apud easdem 48
debent tumulari. §. 6. Econtra Adam*2, ut asseritis, in duitate
Arbeae 50 tumulatus est. Sed numquid omnes filii eius sepulti sunt
ibi ? tanta multitudo humani generis tam breui tumulo non tam
facile posset includi. §. 7. Item Abraham31 ibi sepullus est. Sed
numquid Ismahel, et Madai, et alii, quos de Cethura genuit, ibi se-
pulti sunt ? §. 8. Item Ysaac ibi positus32 e est. Sed numquid
Esau cum eo tumulatus est? §. 9. Item Iacob ibi collocatus est.
Sed numquid aliquis filiorum eius preter Iosepli cum eo587
sepultus est? Rachel quoque non in Ebron, sed iuxta Bethleem
tumulata legitur. Exemplo igitur istorum liquet, quod liberum
est filiis sepeliri in sepulcris patrum suorum, et liberum est eis
alibi pro locorum ei temporum oporlunilate corpori suo hospitium
inuenire. Non ergo hoc exemplo isti coguntur sepeliri in sepul-
cris patrum suorum. §. 10. Item, que legibus di/finita sunt mutare
non licet. Que autem legibus expressa non sunt arbitrium secun-
tur humanae uoluntatis. At legibus diffinitum est, quibus decimae
sint persoluendae, et ideo danti mutare non licet. Ubi autem quis-
que tumulandus sit, legibus expressum non est, et ideo in uoluntale
tumulandi consistit.
Unde B. Gregorius ait3**:
C. IV. Ultima voluntas defuncti33 seruari debet33.
Ultima uoluntas defuncti modis omnibus conseruetur5'3.
IV. Pars. Gratian. Quod de libero et non de seruo in-
telligendum est. Seruus enim testamenti paginam condere non
potest.
Unde Gelasius Papa scribit Honorio Episcopo33:
C. V. Seruus testamentum facere non potest.
Illud etiam sinceritatem tuam uolumus non latere, ad
nos fuisse perlatum, quod Ampliatus conductor, quem non
solum seruum constat esse ecclesiae, sed ita rationibus5®3
a multis temporibus inplicatum, ut, etiam si esset ingenuus,
donec ratiocinia cuncta deduceret, modis omnibus obno-
xius60 haberetur, ausu temerario molitus fuerit paginam
condere testamenti, cuius omne peculium ecclesiastico iuri
legibus non dubitetur obstrictum. Quapropter his presump-
tionibus uice nostra tua fraternitas contradicat, nec fieri
prorsus aliqua subreptione permittat. Ac si eidem quicquam
humanitus61 forte contigerit, quia grandeuus esse memora-
tur62, mox eius sine dilatione substantiam precipiat68 una-
nimitas641’ tua filiis eius dumtaxat, quibus patrimonium
probatur esse65 conmissum, sub fideli descriptione66 con-
tradi67, donec temporibus uniuersis, quibus hoc patrimo-
nium gubernasse cognoscitur, partes dominicas reddere
cogatur68 c indempnes.
V. Pars. Gratian. Quia ergo secundum Gregarium ul-
tima uoluntas defuncti conseruanda est, pro istorum uoluntale
corpora eorum sunt tumulanda, non pro arbitrio uestrae dis-
positionis.
Item in Trilniriensi Concilio legitur32*:
C. VI. Ubi quisque eligere sepulturam
sibi12 3 debet 71 .
Ubicumque temporum uel locorum facultas tulerit, apud
maiorem ecclesiam, ubi sedes est episcopi, sepulturae ce-
lebrentur. Si autem propter temporis uel loci asperitatem
hoc difficile uisum fuerit, apud ecclesiam 72 b, quo78c re-
ligiosorum canonicorum, uel monachorum, uel sanctimonia-
lium religiosa congregatio communiter degerit, sepeliatur71.
Si autem et75 hoc ineptum uisum fuerit, ubi76 quis decimas
persoluebat uiuus, ibi sepeliatur mortuus77 d.
Gratian. Quia ergo decimam nobis persoluebat uiuus, et
apud nos sepeliendus est mortuus. Item, si quis de prouincia ail
prouinciam transiret13, et ibi domicilium sibi collocaret, liber
factus a ditione prioris iudicis, iurisdictioni illius iudicis sub-
iceretur, in cuius prouincia sedem sibi eligeret12. Quia ergo
isti a uestra diocesi in nostram transierunt , liberi a uestra
EDITIO ROMANA.
Causa XII. Que st. II. c. 2. a) par. suorum b) quatuor* c) diebus vitae eius d) sepelias e) Ibidem —
c. 3. a) B. b) prohib. : deest c) sepulcrum d) sepulcris e) sepultus f) Ios. ibi — c. 4. a) conservari debet — c. 5.
a) eius rat. b) humanitas c) cogantur — c. 6. a) decimas persolverit, ibi b) ecclesiam, in c) qua d) et mort.
NOTATIONES C
Causa XITT. Quest. D. * Quatuor: Sic emendatum oet, quum
antea legeretur: trium. Sic enim legitur apud B. Hieronymum in questio-
nibus Hebraicis in Genesim, de locis Hebraicis, et in epitaphio Paulae.
Ac dictio Hebraica significat quatuor, et quatuor patriarchae hic numeran-
tur, qui ibi sepulti sunt: Abranam,Isaac, Iacob, et Adam cum uxoribus suis.
C. III. * In plerisque vetustis (nec tamen in ABCJ caput hoc coniun-
f-turn est superiori, nec ipsa prorsus auctorum verba afferuntur.
ORRECTORUM.
C. IV. * Sententia buius capituli habetur lib. 3. ep. 9. in verbis, quae
referuntur infra 1G. q. 1. Admonere, itemque lib. 9. epist. 20. Neca me est,
inquit, ut, si impletum hoc fuerit, defuncti dispositio conscrutur. Sic enim in
manuscriptis, licet in vulgatis sit: depositio consciretur.
C. VI. * In Tiiburicnsi impresso, eap. 15., habetur eadem sententia,
sed non iisdem omnino verbis expressa.
Causa XID Oucst. II. can. 2. 18) scr. quod: ib. II can. 2. 19) ait en. : deest: EGH;—in Quaest. ad Onus. c. 82. v. 2. ; t.etl Orat, eum Hieronymi verbis
33)
37)
KOH
Eua _
Ed. Manr. — Jaffe no. 914. — Gratianus potius sensum Oreqoni
G7) Codd. coli. o. pr. C (servetur); servari debet: Edd. coli. o. |J
ho Dccr. XVI, 111.; Coli. tr. P. I, 46, 64. 69) ACDFho Coli. tr. P.
63) percipiat: A; deest: ho G4) C"
68) C oria, ho Coll.tr. P. : iubeatnr. „ no .
c/. infra c. 16. Qu. 1. C. XVI. 70) ABC 71) debeat: BC 72) Codd. et Edd. coli. o. 73)
EQH 77) Codd. coli, o.; defunctus: EQH 78) transierit: AQ 79) collocaret: EGH
quam ipsa * — , . .
can. 5. 58) Caput incerti temporis (492 — 9G); ap. Thiel p. 44‘J. — Jaffi no. 441. —
nyiUM. i(V GO) obnox.: deest: Coli. tr. P. 61) humanitatis : Ivo 62) commemoratur: Edd. coli. o.
nndd rall o nr AC • — Corr. orig. Ivo Coli. tr. P. 65) esso: deest: ho G*i) conscriptione: Edd. Ary. Bas. 67) contradat : hv
«tnr • S can 6 * 69 hab. ao. 895 ap. Hartiheim Conc.U, 396. ; cf. : Burch. ili, 237. (235.) ; Ivo Decr. HI, 273. ; Bol„c. VIII. 5, 7.; -
701 4 BC 71) debeit: BC 72) Codd. et Edd. coli. o. 73) ib. pr. Ed. Bas. 74) sepeliautur: EGH 75) et: deest: ACU 76) ut ubi :
Corpua iur. can. Ed. Friedbcrg.
4G
723
724
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIII. QUEST. II. c. 7-12.
ditione nostro iuri subiciuntur. Nostrum ergo est ius fune-
randi eos.
Sed obicitur illud Melciadis Papae 80 :
C. VII. Propria temeritate sepulturam parentum relin-
quere non licet.
Placuit per omnia magno concilio, ut nullus proprii
arbitrii temeritate aliam ecclesiam, nisi cui usus antiquorum
parentum canonica institutione subiacere perhibetur, sepul-
turae causa adire procuret 81, nisi infirmitatis causa prepe-
ditus82 in aliam fuerit regionem quolibet83 negotio progres-
sus. Ad hec, si quis prelatus contra hec84* agere sategerit83,
ecclesiastico uinculo se subdi cognoscat.
Gratian. Sed aliud est ex temeritatis superbia usum an-
tiquorum parentum non sequi, atque aliud rationabili occasione
nouam sibi sepulturum eligere. Contra Melciadis Papae au-
ctoritatem nititur qui superbia uel odio ductus, siue uanis per-
suasionibus aut uariis munusculis illectus, sepulturam suorum
parentum sequi contempnil*. Secundum Gregarium autem
liberam habet 86 ultimam 878 uoluntatem qui certae rationis causa
nouum suo corpori querit hospitium. §. t. Vel, ut quidam distin-
guunt, libera est ultima uoluntas cuiusque, non in sepultura sibi
eligenda, sed in testamento conficiendo. Unde et testamentum
appellatur, quia eo libere quisque testatur quid 83 c post suum de-
cessum de propriis rebus fieri uelit. §. 2. Sed non uidelur libera
testatoris uoluntas, cum secundum Augustinum pro00 numero
filiorum debeat fieri testamentaria distributio facultatum, ueluli, si
quis habet unum filium, Christum putet alterum; si uero duos,
Christum faciat tertium, et sic per ordinem00. Et secundum
Leonem quisque medietatem 91 eorum, que Christo testatur, ec-
clesiae iubelur relinquere, apud quam fidei sacramenta suscepit02.
Sed illud Augustini non est iubentis, sed dehortantis, ne quis
iratus filium suum exheredaret, atque totum Christo 93 relinqueret.
Ait enimoi in II. serm. de uila clericorum:
C. VIII. Pro numero filiorum pars hereditatis
Deo offeratur 93.
Si quis irascitur filio suo98, et moriens exheredat eum,
si uiueret, non87 eum placarem88? non ei filium reconciliare
clebercm? Quomodo ergo uolo ut cum filio suo habeat
pacem, cuius appeto hereditatem? Sed plane sic" faciat
quod sepe hortatus sum. Unum100 filium habet: putet
Christum alterum; duos 101 habet: putet Christum tertium;
decem habet: faciat Christum103 undecimum, et suscipio.
Gratian. Hac nimirum auctoritate mensura testatori pre-
figitur, non quam cogatur exsoluere, sed quam prohibetur trans-
scendere.
VI. Pars. §. 1. Oblationes uero100* defunctorum qui red-
dere noluerint excommunicentur 104 8.
Unde in Cartaginensi Concilio IV. [c. 95 -J 105 :
C. IX. Excommunicentur qui de functorum oblationes106 *
ecclesiis 107 negant.
Qui oblationes defunctorum aut negant ecclesiis, aut
difficulter108 reddunt, tanquam egentium necatores excom-
municentur.
C. X. Ut infideles eiciantur ab ecclesiis, qui oblationes
retinent defunctorum.
Item ex Concilio Varensi [I., c. 4.] 1081
Qui oblationes defunctorum110 retinent111, et ecclesiis
tradere demorantur, ut infideles112 sunt118 ab ecclesia abi-
ciendi114, quia113 usque ad exinanitionem1168 fidei peruenire
certum est hanc pietatis diuinae exacerbationem, quia 117 et
fideles de corpore recedentes118 uotorum119c plenitudine,
et pauperes consolatu120 alimoniae et121 necessaria susten-
tatione fraudantur. Hii ergo1228 tales quasi egentium ne-
catores, nec123 credentes iudicium124 Dei habendi sunt.
Unde et quidam Patrum hoc125 scriptis suis inseruit, con-
gruente sententia, qua126 ait: „ Amico quippiam rapere fur-
tum est, ecclesiae127 e uero 128 fraudare128 sacrilegium est 130 f.
C. XI. Qui oblata ecclesiis aut testamento relicta retinere
presumpserint 131 excommunicentur.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 4.]132
Clerici133 uel seculares, qui oblationes parentum aut
donatas, aut testamento134 relictas retinere perstiterint133,
aut id136, quod ipsi donauerint137 ecclesiis uel 138 monasteriis,
crediderint auferendum, sicut139 sinodus sancta constituit,
uelut necatores pauperum quousque reddant140 ab 1411 ec-
clesiis excludantur. §. 1. Si quis autem142 clericus furtum
ecclesiae fecerit, peregrina ei tribuatur conmunio.
VII. Pars. Gratian. Item queritur, an pro sepultura mor-
tuorum aliquid sit exigendum?
De his ita scribit Gregarius in Registro, lanuario,
Episcopo Sardiniae 143 a:
C. XII. Pro sepultura nichil muneris exigendum esi.
Questa est nobis Nereida clarissima144 femina, quod ab ea
solidos1458* pro filiae suae sepultura fraternitas uestra exi-
gere uelit146. Hoc 147 c autem uicium et nos, postquam, Deo
auctore ad episcopatus honorem accessimus, de ecclesia
nostra omnino uetuimus, et per 1488 prauam denuo consue-
tudinem nequaquam usurpari permisimus, memores, quia
dum Abraham140 a filiis Ephron190**, hoc est a151 filiis132
Seor, sepulcrum153e precio ad humandum corpus coniu-
EDITIO ROMANA.
Causa XIII. Que st. II. c. 7. a) hoc b) ult. : deest c) quod — c. 8. a) ergo b) noluerit excommunicetur —
C. 9. oblatione — c. 10. a) Vasensi b) inanitionem c) votor, suorum d) enim e) ecclesiam f) est: deest — c. 11.
a) ab: deest — c. 12. a) Greg. lib. VII. Regesti, Indict. 2., epist. 55. b) centum* solidos c) Et infra : Hoc d) per: deest
c) sepulcri terram
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Sequi contomnit: Iu duobus exemplaribus Gratiani C. XII. * Centumi Dictio Ista abest a nonnullis exemplaribus Gra-
Vaticanis [otiain in Codd. coli. EG] sequitur: Ait Leo episcopus etc. et tiani et epistolarum B. Grogorii. Sed quia in aliis earundem codicibus
ponitur integrum caput liciatum. X. tit. de sepult. quod etiam refertur ab etiam manuscriptis legitur, non est inducta.
Ivone p. 7. c. 150. et ab Ans. 1. 5. c. 55. ot in Polyc. 1. 4. tit. 34. ex Leone IX. ** Ephron: Locus hic varie legitur. In epistola B. Gregorii magis
Verum in «aliis duobus vetustis et valde emendatis hoc idem caput ponitur recepta lectio haec est: a filiis Emor, hoc est Ephron, filio Seor. et Gen. 23.
post vorsic. Sacramenta suscepit. Et certe vorba ista: et secundum Leo- habetur: intercedite pro me apud Ephron, filium Seor.
nem, ctc. indicant alicubi hanc Leonis auctoritatem a Gratiano esso relatam.
Causa XIII. Quost. IL can. 7. 80) Caput omnino incertum. 31) audeat: EGH 82) impeditus: ib. 83) quocumque: ib. 84 ) Codd. coli. o.
85) satagorit: ib. pr.CVF 86) AC 87) Codd. collo. Turrecrem. 88) ib. 89) c/. cap. seq. 30) hoc loco in H sequitur canon: Urbanus II. Gottefredo Magolanensi
op. Mortuorum qui in monastoriis sepeliri desiderant . . . porsoluere volurau6.“ c/. not. Corr. *** ad. c.XU. infra 91) c/. c. 4. Comp.I. et C.2.X. de sepult.
92) suscipit: EGH 93) Doo: ib. || can. 8. 94) enim Augustin.: 11; idem Augustinus: EG; — Sermo 355. no. 4. Ed. Maur.; — leo Decr. III, 178.; Coli, tr,
III y 20. 95) offertur: CH 96) in fil. suum : orig. 97) nonne ... nonne: EGll Edd. coli, o.; num: Coll.tr. P. 9S) placaremus ... deberemus: Edd. coli. o.
99) si! EGH 100) Qui unum : A Edd. coli o. 101) si duos: Edd. coli. o. 102) ot Christ.: EG 103) ABKFQH 104) Codd. coli. o. pr. 1Z>J| can. 9. 105) C.8G.
Statutt. eccl antiq. ap. lituus I, 150. (cf. ad c. 9. List. XVIU.); Surcli. IU, 142. (141.); leo Dccr. III, 208. {can. contin.); ap. utrumque ex Cone. ap. Valentias.;
Coli. tr. P. III, 3, 27. ; II, 18, 94. ; Coli, tredcc. P. X, 151. 106) Codd. coli. o. pr. A (oblationem) ; add. : fidelium : EGH 107) occl. : deest: AC 108) cum difficultate :
orig. Hisp. Burch. Ivo; difficultate: Coli tr. P. [| e au. 10. 109) Codd. coli. o. — c. 4. C. Vasensis hab. ao. 442. ap. Bruns II, 128.; Ans. ded. X, 71.; Reg. II, 387.
(can. : hi qui oblationes); ib, Appdx. III, 59. (can.: de damnatione eorum qui oblat.); Deusded. III, 26. (ex C. Icasense c. 21.); Ivo Decr. III, 155. ; Coll.tr.
P. II, 27, 1.; Cucs. VIL 110) add. : fidelium : orig. 111) detinent: ib. 112) sacrilegi: Deusded. 113) sunt: deest: Hisp. Reg. II. Ivo 114) eiiciantnr: Reg. II.
(finis canonis) 115) quia . . . tales: deest: Deusded. 11G) EGll Edd. coli o. orig. Hisp. lleg. III. Ivo Coll.ir. P.; examinationom: Codd. coli. rell. 117) qua: orig.
Hisp. lteg. 118) reced. ne eorum pienit.: Coli. tr. P. 119) Codd. et Edd. coli o. Hisp. Reg. 120) collatu: orig. Hisp. 121) et: deest: EG 122) Codd. et Edd.
coli o.: deest: Reg. 123) nec crcd.: deest : Ivo 124) iudicio Dei: leo Deusded.; finis canonis: Deusded. 125) in hoc: Hisp. 126) que: ABDF-, — c. 71.
Oh. 2. C. XII. 127) Codd. coli. o. Hisp.; Coli. tr. P. (add.: ot) 128) vero: deest: orig. Hisp. Reg. Ivo ^ 129) fraudari: Coli. tr. F. 130) ABCDF J|
can. 11. 131) praosumsorit . . • excommunicetur: AEH 132) hab. ao. 506. ap. Bruns H, 140.; Ans. ded. V, 135. ; X, 70.; Reg. II, 389.; Burch. III, 140. (139.J;
Ivo Decr. III, 206.; Ivo Pan. II. 5. ; Coli. tr. P. II, 28, 3. 133) add.: etiam: orig. Hisp. Reg. Burch. Ivo Decr. Coli. tr. P.; autem: Ivo Pan. 134) testamentis:
oria Hisp Burch Ivo Decr. Pan. 135) presumpserit: Reg. Ivo Pan. 136) id: deest: Ivo Pan. 137) donaverunt: GH 138) aut: EGH Re, g. Coli. tr. P.
139) sic . . . const. : deest: Reg. 140) redeant: (?) Ivo Pan. 141) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Collatt. citt. o. ; finis canonis: Collatt. ciit. o. 142) c. 5. ; aut. :
deest • Hisp. II can. 12. 143) Codd. coli, o.; — Ep. 3. scr. ao. 598. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffe no. 1158. — Polgc. VIII, 5, 6. 144) fem. cl. : deest: Polyc.
145) Codd et Edd. coli . o. pr. Lugdd. ET. ILI. 14G) non erubescat: orig. 147) Codd. coli o.; — Reg. 1, 123. (cati..- grave nimis eat); Ivo Decr. IIT, 101. (can.:
pravo nimis est) 148) Codd. et Edd. coli. o. 149) Gen. c. 23. 150) Ebron : ABCDF 151) a : deest: Reg. Polyc. 152) filio : Reg. 153) Codd. et Edd. coli. o. pr. Bas,
(sepulturam) ; — orig. Reg. Ico
725
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIII. QUEST. II. c. 13-17.
726
gis 154 postularet, premium 155 accipere rennuit, ne commodum
uideretur de caaauere consecutus. Si ergo tantae consi-
derationis paganus uir fuit, quanto magis nos, qui sacerdotes
dicimur156, hoc facere non debemus? Unde hoc auaritiae
uicium157 ne 1587 in alienis denuo temptari presumatur, am-
moneo. §. 1. Sed si quando aliquem in ecclesia uestra se-
eliri conceditis, siquidem parentes ipsius149, proximi160 uel
eredes pro luminaribus sponte quid161 offerre uoluerint,
accipere 162 k non uetamus. Peti uero aut169 aliquid exigi
omnino 161 prohibemus, ne (quod ualde irreligiosum est) aut
uenalis165h (quod absit) dicatur ecclesia, aut uos de humanis
uideamini mortibus gratulari, si ex eorum cadaueribus stu-
detis166' querere quolibet modo conpendium***.
C. XIII. Etiam coacti de sepultura precium accipere
non debemus.
Item Ieronimus super Gen. 167 »
Postquam precio uictus est Ephron168, ut sepulcrum uen-
deret et acciperet argentum 169 b, licet cogente Abraham, uau
littera, que apud illos pro o legitur, ablata est de eius nomine,
et pro Ephron appellatus est Ephran, significante scriptura,
non eum fuisse consummatae perfectaeque170 uirtutis, qui
potuerit171 uendere memoriam 172 c mortuorum. §. 1. Sciant
igitur173 qui sepulcra uendunt uoluntarie174d, nec175 cogun-
tur ut accipiant precium, sed a nolentibus quicquam176e ex-
torquent, mutari1777 nomen suum, et perire quiddam 178s
de merito eorum, cum etiam ille reprehendatur occulte, qui
inuitus accepit 179h.
C. XIV. De eodem.
Item ex Concilio Triburiensi, [c. 16.]180
In ecclesiastico namque libro scriptum est181: „Mortuo
non prohibeas gratiam, sciens, quials2a omnes moriemur."
Et item183b: Omnia, que de terra orta 184 c sunt, in terram
conuertentur.“l85d Quid terra terram uendis? memento,
quod186' terra es, et in terram reuerteris 187 f*, et quoniam
mors tibi futura est, et 188 e appropiat, et si189b tardat. Re-
cordare, quia190' non hominis terra est, sed, ut Psalmista
conmemorat 191 : „Domini est terra, et plenitudo eius.“ 192 k
Si terram uendis, inuasione 1931 rei reus teneberis. Gratis
accepisti194 a Deo, gratis da pro eo105. Quare interdictum
sit omnibus omnino196 Christianis terram mortuis uendere,
et debitam sepulturam denegare, nisi forte proximi et amici
defuncti propter nomen197 et redemptionem animae uiri198
gratis aliquia dare uelint199.
C. XV. De eodem.
Item ex Concilio Varensi200*.
Precipiendum est201 secundum canonum auctoritatem,
ut de sepulcris et hominibus202 sepeliendis nichil muneris
exigant, nisi forte qui sepelitur uiuens iusserit ecclesiae, in
cuius atrio sepelitur, aliquid de suis rebus tribuere203, aut
etiam post mortem illius204", quibus conmissum est eius205
elemosinam facere, de rebus illius aliquid206 sponte dare
uoluerint; et207 tamen nullatenus a presbiteris2"81' illis21’90
aliquid210 exigatur, siue ab illis, qui locis et uillis211 presunt.
§. 1. Prohibendum est212 etiam secundum maiorum instituta,
ut in ecclesia nullatenus sepeliantur, sed in atrio, aut in por-
ticu, aut in exedris213 ecclesiae. Infra214'1 ecclesiam215 uero,
aut 216 e prope altare, ubi corpus Domini et sanguis conficitur,
nullatenus sepeliantur217.
C. XVI. A sacris locis non iuuaniur post mortem quibus
peccata dimissa non sunt.
Item Augustinus™*.
VIII. Pars. Quibus peccata dimissa non sunt, a sacris
locis post mortem adiuuari non possunt, quia quos219" pec-
cata grauiora220 deprimunt, si in sacris locis se sepelire2211’
faciunt, restat, ut222 de sua presumptione iudicentur, qua-
tinus2230 eos sacra loca non liberant224, sed culpa temerita-
tis accusat.
C. XVII. Quibus prosit in ecclesia sepeliri.
Item Gregarius [lib. IV. Dial. c. 50.] 225
Cum226 grauia227 peccata non deprimunt, tunc228» pro-
dest mortuis, si in ecclesiis229b sepeliantur, quia230c eorum
proximi, quociens ad eadem sacra loca ueniunt, suorum231
quoque232d sepulturam 233 e aspiciunt234, recordantur235 et
preces pro eis Domino fundunt. Nam quos peccata grauia
EDITIO ROMANA.
Causa XIII. Quest. II. c. 12. f) vitium vel g) accipi h) venalis fortasse i) studeatis — c. 13. a) in Quaest.
Hebr. ad c. 23. Gen. b) venderet argento c) memorias d) venditant (vol. : deest) e) quoque f) immutari g) quid
h) acceperit — c. 14. a) quoniam b) idem c) orta: deest d) convertuntur e) quoniam f) ibis* g) et : deest h) non
j) quoniam k) et qui habitant in ea 1) invasione alienae — c. 15. a) ipsius illi b) presb. ecclesiae c) illius d) Intra
e) et — c. 16. a) nos b) sepeliri c) quia — c. 17. a) hoc b) ecclesia c) quod d) quorum e) sepulcra
NOTATIONES l
*** Compendium: Post hoc caput in duobus antiquis exemplaribus
fcf. supra not. 90.J recitantur duo Urbani II., quae placuit bic afferri, ne
plane interirent, quod alibi non facile inveniuntur, et unum eorum citatur
X . de sepul t. c. Certificari. Urban u s II. G othfredo, Magaloncnsi episcopo.
Mortuorum, qui in monasteriis sepeliri desiderant, aut omnino iuxta prae-
decessoris nostri Leonis decretum, partem eleem osi/narum mediam, nui iuxta
dispensationem nostram in Lata annisi concilio promulgatam, partem tertiam
parochialibns ecclesiis statuimus derelinquendam [relinquendam : H.J.
Idem eidem [Item eiusdem: H.]. Capella» os quoque monachorum, sicut
reliquos parochiae tuae clericos, debitum tibi obedientium persole er e volumus.
C. XIV. * Ibis: In codicibus vulgatis erat: i everteris, et sequebantur
haec: et alibi de homine dictum est: terram teris, terram geris, et in terram
converteris, qui dc terra sumens, quae sunt expuncta, quia absunt a pleris*
que vetustis [Ed. Arg.], et ab originali.
C. XV. * Exstat in concilio Nannetensi, c. G., ex quo citatur a [Reg.
Coli. tr. P.] Burchardo et Ivone. Sed quia potuit esse repetitum iu aliquo
ORRECTORUM.
Varonsi seu Vasensi, non est mutatura. In epitome quidem couciliorum
est in Vasonsi. c. 3.
C. XVI. * Caput hoc a Burchardo etiam ct Ivone citatur ex Augu-
stino, et nonnihil ad hanc rem faciens habetur in libro de cura ngenda pro
mortuis, c. 1. Sed videtur confectum ex duobus locis lib. 4. dialog. B. Grc-
gorii; uno quidom in c. 51., altero autem in c. 53., quod refertur in concil.
Tribur. c. 17. Nam capite quidem 51., quum narrasset, quandam sanctimo-
nialem, quae in ecclesia sepulta fuerat, visam fuisso ibi cremari, ex eo
colligit: Qua ex rc aperte datur intclHgi, quia hi, quibus peccata dimissu non
fuerint, ad evitandum iudicium sacris locis post mortem non valeant tt diu vari.
In c. autem 63. quum memorasset, corpus cuiusdam Valentini e sepulcro
per daemonas fuisse extractum, ct extra ecclesiam proiectum, haec sub-
iungit: Ex quo, Petre, collige, quia his, quos peccata gravia deprimunt, si m
sacro loco sepeliri sc faciant, restat, ut etiam de sua praesum (ion e iudicentur,
quatenus cos sacra loca non liberent, sed etiam culpa temeritatis accuset.
Causa XIII. Quest. II. can. 12. 154) add.: 6uae: EQH 155) pretium : orig. 156) sumus: EOH 157) add.: hic: Edd. Arg. Nor. IVm. I. II. 158 ) Codd.
et Edd. coli. o. pr. EO (ut) 159) illius : CDEOH 160) vel prox. : Ivo 161) quidem : Polyc. 162) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. ; — orig. Reg. Ito Polyc.
163) vel: deest: orig. 164) omnimodo: EOH Reg.; omnimodis: C 165) Codd. et Edd. coli. o. Reg. Ivo Polyc. 1G6) Codd. coli. o. Edd. Arg. Nor. Ven.I. Reg. Polyc. |j
can. 13. 167) Codd. coli. o. ; — Quaest. Hebr. ad c. 23. Genes, vers. 16.; Ivo Pan. II, 26. 1G8) Ebron: AC 169) Codd. et Edd. coli. o. Ivo 170) ct perfectae: Iro
171) potuit: H Ed. Bas. 172) Codd. et Edd. coli. o. Ivo 173) ergo: EOH 174) Codd. et Edd. coli. o. Iro; — sepulcrum: AHF 175) et non: orig. Ivo 176) Codd.
et Edd. coli. o. Ivo 177) *6. 178) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (quidem); — Ed. Arg. (quicquam) 179) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugd. II. (accipit); — Ivo J| can. 14.
180) hab. «0.896. ap. Hartzheim Cone. 11,396. — cf. Phillips Synode v. Tribur p. 21.; Ivo Decr. 111, 215.; Coti. tr. P. III, 3, »29. 181) Eccl.c.1. t. 27. 182) Codd. coli. o.
Turrecrem. orig. Ivo Coli. tr. P. 183) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. orig. Ivo Coli. tr. P.; et: deest: Iro: — cf. Eccl. cA\. v. 13. 184) Codd. ct Edd. coti. o.
Turrecrcm. Ivo 185) ABD Ivo Coli. tr. P. 186) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 187) Codd. coti. o. 18S) ib. Edd. coli, o.: appropinquat: Edtl. coli. o. pr. Aig. Bas.
189) Codd. et Edd. coU.o. pr. Bas. (etiamsi) 190) Codd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 191) Psahn. 23. r. 1. 192) Codd. ct Edd. coli. o. Iro Coli. tr. P. 193) Codd. et Edd.
coll.o. pr. Arg. Nor. Ven. I. (dominicae rei) 194) accepistis . . . date: BH Ed. Bas. 195) Deo: Coli, tr P. 196) omnimodo: EOH 197) add. : Domini: orig.
198) illius: A: add.: defuncti: D Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. IV». I. 199) velit: orig. || can. 15. 200) ex conc. Xannet. — (cf. ad c. 5. Dist. XXIV.) — Reg. I, 127.;
Burch. III, 159.; /vo Decr. III, 222.; Coli. tr. P. IU, 3, 30. ; Coli, tredec. P. IV, 277. 201) est: deest: Reg. Burch. Ivo Coli. tr. P. 202) omnibus: AEFGII Co1(. tr. P.
203) tribui: Edd. Bas. Lugdd. U. III. 204) EGH Reg. Burch. Ivo Coli. tr.P.; ipsius illis: CD Ed. Bas. 205) eis: B; deest: AEGII 20 ii) exigat.: deest : aliq. ... presb.
ili.: deest: AB, ubi legit.: de reb. illius a quibus exigatur: B; de reb. illius nullatenus aliq. exigatur: A 207) ct: deest: Reg.; et tam.: deest: Burch.
208) CEO Corr. orig. Reg. Burch. 209) CD Corr. orig. Reg. Burch. 210) aliquibus : ColL tr. P. ; de rebus illius aliud exigatur : Ivo 21 1) vicis : orig. Reg. Burch. Coli.
212) est: deest: Reg. Burch. CoU. 213) extra ecclesiam: Corr.; exedra (in: deest) : Reg. 214) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.; — orig. Reg. Burch.
Coli. tr. P. 215) ecclesias: Edd. coli. o. pr. Bas. 216) Codd. coli. o. orig. Reg. Burch. Iro Coli. tr. P. 217) habeat licentiam sepeliendi: ib. H can. 16. 218) imo
Gregarius, —cf. Corr.— Burch. IU, 152. ; Ivo Decr. III, 214. ; Polyc. VIII, 5, 4. ; Coli, tredec. P. IV, 271. ; — cf. Conc. Tribur. c. 17. 219) Codd. coli. o. Burch. Iro Polge.
220) gravia: Burch. 221) Codd. et Edd. coli. o. pr. EO Edd. Lhgdd. II. IU.; — Burch. Iro Polyc. 222) ut etiam: orig. 223) Codd. coli. o. pr. ABF; - orig. Ivo
Burch. Polyc. 224) liberent: orig.; . . . accuset: ib. Iro || can. 17. 225) Burch. III, 153. (can. coniin.); Ivo Beer. III, 216. (can. contm.); Coit, tredec. B. IV, 272.
22«) quos: oria. 227) graviora: G Ivo 228) Codd. et Edd. coli o. 229) BCD Turrecrem. Burch. Ivo 230) Codd. coli. o. 231) suorumque: Iro Edd. coli. o.
232) Codd. coli. 0.; deest: Edd. coli. o. Ivo 233) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Iro 234) conspiciunt: orig. 235) recordentur . . . fundant: Ivo
48*
727
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIII. QUEST. II. c. 18—23.
728
deprimunt ad maiorem cumulum dampnationis potius quam
ad solutionem 236 1 eorum corpora in ecclesiis ponuntur.
C. XVIII. Qui sepeliantur 237 in ecclesia.
Item ex Concilio Magunciensi [I. c. 52.]238a
Nullus mortuus infra239 b ecclesiam240 sepeliatur, nisi
episcopi, aut abbates, aut digni presbiteri, uel fideles laici.
Gratian. Quid uero mortuis prosit iuxta ecclesiam sepeliri,
quidue ad eos peruenial2il, Augustinus in lib. de agenda cura
pro mortuis, [cap. ult.], ostendit, dicens ,242
C. XIX. Quare mortui iuxta ecclesiam sepeliantur.
Non estimemus-43 ad mortuos, pro quibus curam geri-
mus, peruenire, 244 nisi quod pro eis siue altaris, siue ora-
tionum, siue elemosinarum sacrificiis solempniter supplica-
mus, quamuis244 non omnibus prosint pro quibus fiunt, sed
his21,: tantum, pro247a quibus, dum uiuunt, cooperantur2431’
ut prosint. Sed quia non discernimus, qui sint, oportet ea
pro regeneratis omnibus facere, ut nullus eorum pretermit-
tatur, ad quos hec beneficia possint et debeant peruenire.
Melius enim supererunt249 ista his 230 °, quibus nec obsunt,
nec prosunt, quam eis deerunt, quibus prosunt. §. 1. Dili-
gentius tamen facit quisque251d pro necessariis suis, quo242
pro illo fiat248 similiter a suis. §. 2. Corpori autem hu-
mando244 quieguid inpenditur non est presidium salutis, sed
humanitatis offitium, secundum affectum,244 quo nemo um-
quam carnem suam odio habet240. Unde opportet, ut
quam potest pro carne proximi curam gerat, cum ille247® in-
de recesserit, qui gerebat. Et si hec-’49 faciunt qui carnis
resurrectionem non credunt, quanto magis debent facere qui
credunt? ut corpori249*, sed tamen ut260s resurrecturo et in
cternitate mansuro, inpensum huiusmodi 261,1 offitium sit
etiam202 quodammodo eiusdem fidei testimonium. §.3. Quod
uero quisque2® apud memorias204* martirum sepelitur, hoc
tantum michi uidetur prodesse defuncto, ut conmendans
cum etiam martirum patrocinio affectus supplicationis pro
illo augeatur.
Gratian. Contra 2041i Ieronimus [in epistolam ad Galat.
c. 6. ad ea uerba: Unusquisque onus suum.]200*
C. XX. Post mortem orationes non prosunt uiuenlium-W a.
In presenti seculo scimus208 siue orationibus siue con-
siliis inuicem posse nos adiuuari209b. Cum autem ante tri-
bunal Christi uenerimus, nec 27(1 c Iob, nec Daniel, nec Noe
rogare posse pro quoquam, sed unumquemque portare
onus271 suum.
Gratian. Verum lioc de inpenilentibus accipiendum est, de
quibus Propheta 272 0 : „Nnn dabit Deo placationem suam , nec
precium redemptionis animae suae, et ideo frater non redimet eum,
sed laborabit in elenium, et uiuet'^'ie in finem.'1 De aliis autem
intclligi non potest.
Unde Gregorius Bonifalio Archiepiscopo 274a.
C. XXI. In penitencia defunctis bona prosunt uiuentium.
Pro274 obeuntibus quippe consuluisse cognosceris 270 b,
si liceat pro eis277® oblationes offerri2780. Sancta sic tenet
ecclesia, ut quisque279 pro mortuis280e uere Christianis of-
ferat oblationes, atque presbiter eorum faciat memoriam, et
uamuis peccatis omnes subiaceamus281, congruit, ut sacer-
os pro mortuis catholicis memoriam faciat et intercedat;
non tamen pro inpiis (quamuis Christiani fuerint) tale quid
agere licebit.
C. XXII. Quatuor modis soluuntur animae mortuorum.
/dem282a.
Animae* defunctorum quatuor modis soluuntur, aut
oblationibus sacerdotum, aut precibus sanctorum, aut karo-
rum elemosinis, aut ieiunio cognatorum283. §. 1. Curatio284
uero funeris, conditio sepulturae, pompa exequiarum, magis
sunt uiuorum solatia quam subsidia mortuorum. Si aliquid
prodest inpio sepultura preciosa, oberit pio uilis aut nulla.
§. 2. 285 b Nec288 ideo tamen contempnenda sunt corpora et
abicienda defunctorum, maximeque iustorum287 c. f 3. assa
Ubi et illud salubriter discitur289, quanta possit esse re-
muneratio pro elemosinis, quas uiuentibus et sentientibus
exhibemus si neque hoc apua Deum perit, quod examinis290
hominum membris offitii diligentia 291 e persoluitur292.
C. XXIII. Ante diem iudicii sacrificiis et elemosinis
mortui iuuanturiSt>.
Item Augustinus in Enchiridion, [c. 109. et no.]294a
Tempus , quod inter hominis mortem et ultimam resur-
rectionem interpositum est, animas abditis receptaculis con-
tinet, sicut queque294b digna est uel requie, uel erumpna,
pro eo quod sortita est in carne dum296 uiueret. Neque ne-
gandum est, defunctorum animas pietate suorum uiuentium
releuari297, cum pro illis298 sacrificium mediatoris299 offertur,
uel elemosinae fiunt in ecclesia. Sed eis hec prosunt, qui,
cum uiuerent, hec sibi ut postea possent prodesse merue-
runt. §. 1. Est enim quidam uiuendi modus, nec tam bonus,
ut non requirat ista post mortem, nec tam malus, ut ei300
ista post mortem non prosint. Est uero talis in bono, ut
hec 301 c non requirat, et est rursus talis in malo, ut nec his
ualeat, cum hec uita transierit, adiuuari. Quocirca omne hic
meritum conparatur, quo possit post3020 uitam releuari quis-
piam uel grauari. Et post pauca: §. 2. Cum sacrificia alta-
ris303 siue quarumcumque elemosinarum pro baptizatis304®
omnibus305 offeruntur, pro ualde bonis gratiarum actiones
sunt, pro non ualde malis propiciationes sunt, pro ualde
malis, etiam si 300 f nulla sunt 907 s adiumenta mortuorum,
tamen3085 uiuorum consolationes sunt. Quibus autem pro-
sunt aut ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, aut certe, ut
tollerabilior fiat309 ipsa dampnatio.
EDITIO ROMANA.
Causa XIII. Quest. II. c. 17. f) deprimunt, non ad absolutionem potius quam ad — c. 18. a) Maguntiaco
b) intra — c. 19. a) pro: deest b) comparatur c) eis d) hoc quisque e) mde: deesl f) corpori mortuo g) ut: deest
h) eiusmodi i) memoriam k) Econtra — c. 20. a) vivent, mortuis damnatis b) coadiuvari c) non . . . non d) Propheta
dicit e) vivet adhuc — c. 21. a) Greg. Papa II. Bonif. Episcopo, epist. ultima b) dignosceris c) pro eis: deest d) offerre
e) suis mortuis — c. 22. a) Item b) Et infra: §. 3. c) iustorum ac fidelium d) Et infra: §. 3. e) diligentiaeque -
c. 23. a) Enchiridio b) unaquaeque c) ista d) post hanc e) baptiz. defunctis f) etsi g) sint h) qualescunque
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XX. * Verba B. Hieronymi sunt haec: Obscure licet docemur per
hunc sententiolam novum dogma, quod lutitat, dum in praesenti sacculo sumus,
sive etc.
C. XXII. * Animae: Horum verborum usquo ad vers. Curatio, nullus
auctor inventus est. JJa Burchardus [et Polyc.] citat ex dictis Origenis.
Ivo ex dictis Gregorii.
Causa XIII. Quest. II. can. 17. 230) Codd. ct Kdd. coli. o. (absolutiou. : C Ed. Bas.) || can. 18. 237) Qui sepeliendi sunt: EGE 238) Codd. coll.o. —
Afffc.tio.813. ap. Hartsheim I, 412. — Burch. III, 233. (231.); Jvo Uccr. III, 274.; Coli, tredcc. P. IV, 284. 239) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lugd. II. IU.; — oriq.
Burch. Jvo 240) ecclesias: Edd. coli. o. 211) pervenerit: Eli ; provenerit: O || can. 19. 242) no. 22. Ed. Maur. — Ivo Beer. II, 113. 243) exstimem.: EGE:
existimemus: orig. 211) provenire: EGE 245) add. : enim: Edd. coli. o. 240) iis: orig. 247) s\JJ Jvo; qui: Codd. coli. rcll. 248) Codd. et Edd. coli. o. pr. A
24U) senipor eruut: (?) Iro 250) Codtl. coli. o. pr. A (deest); — Jvo 251) Codd. coli. o. pr. B 252) quod: Jvo; — Corr . 253) fiant: orig. 254) humano :
AJJIf Tumerem. Jvo 255) effectum : Edd. coli. o. 250) habuit: A Edd. coli. o. Ivo 257) Codd. et Edd. coli. o. pr. EO; — orig. Jvo 258) hoc: EGE 259) Codd.
it Edd. coll.o. 200) Codd. ct Edd. coli. o. 201) Codd. coll.o. Jvo 202) et: ABEQH 203) quis: Edd. Nor. Vcn. I. II. Lugdd. Per. 264) Codd. et Edd. coli. o.
Turrccmn. orig. Jio 1] can. 20. 205) ABEFGJl; add.; itom: EOE 260) ad vers. 5. 207) Codd. coli. o. 208) dum . . . sumus: orig. 209) Codd. ct
Edd. coli. o. 270) io.; non . . . nec: orig. 271) opus: orig. 272) Codd. coli. o. pr. A (Pro. ait); — Psalm. 48. ». 8. 273) Codd. coli. o. pr. EQ || can. 21.
274) Codd. coit, o.; — lip. Gregorii III. scr. c. a. 732. ap. Jaffe Sion. Mogunt. p. 93. — Juffe no. 1724.; — Ans. VII, 186.; Polyc. VIII, 7, (0,) 4. 275) pro: deest:
.l/fs. 270) Codd. et Edd. coli. o. pr. 0 Edd. Voi. II. Lugdd. Par. (coguovoris); — Polyc. 277) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 278) BCEGFE Edd. coli. o. PiAyc.
279) quisquis: EOH 280) Codd. coli. o. 281) subiacenms: CE Edd. Arg. Bas. || can. 22. 282) Codd. coli, o.; Corr. — Burch. XIX, 112.; Ivo Beer. XV, 124.;
Polyc. VIII, 6,3. ; Coli, tredcc. P. V, 183. 283) finis canonis: Burch. Jvo Polyc. 284) ex August. de cura gerenda pro mortuis ad Paulinum c. 1.2. no. 4. Ed. Maur.
235) Codd. coli. o. 286) non: Edd. coli, o.; — ib. c. 3. no. 5. 287) Codd. et Edd. coli. o. 2S8) Codd. coli. o. 2S9) dicitur: E; decernitur: EO 290) exanimis: BB ;
examinatis: CEO E 291) Codd. ct Edd. coli. o. 292) persoluit: Edd. Arg. Nor. Ven. I. |! can. 23. 293) adiuvautur: ABF; relevantur: GE; rubr. deest: E
294) Codd. coll.o. — no.29.30. Ed. Maur.; — .4»s. VII, 170. (188.) Petr. Lomb. 5c«MV,45. 295) Codd. et Edd. coll.o. An s. 296) cum: orig. 297) add.: posse: ins.
298) ille: Edd. Lugdd. II. III. 299) mediatori: Edd. Bas. l*igdd. 300) c»9: EGH 301) Codd. et Edd. coli . o. Aus. 302) Codd. et Edil. coli. o. pr. C; — An*.
303) add.: sive: orig. 30-4) Codd. coli. o. 305) hominibus: Ans. 306) Codd. coli. 0. orig. Ans. 307) ABC Ans. 308) Codd. et Edd. coli. o. Aus. 309) sit: EGE;
sit poena darn. : Ans.; add.: in officiis mortuorum: Turrecrem,
729
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIII. QUEST. II. c. 24-29.
730
IX. Pars. Gratian. De obserualione au/em310 tertii, se-
ptimi, tricesimi uel311 quadragesimi diei queritur, unde exordium
sumpserit?
Ambrosius in lib. de obitu Theodosii Inperatoris 312a:
C. XXIV. Quare certi dies in mortuorum conmemo-
ratione seruentur.
Quia alii tertium* diem, alii septimum, alii313 tricesi-
mum, alii314 quadragesimum obseruare consueuerunt in
offitiis mortuorum3138, quid doceat lectio consideremus316.
„ Defuncto, inquit317, Iacob, precepit Ioseph pueris suis se-
pultoribus, ut sepelirent eum, et sepelierunt318 sepultores
Israel, et repleti319 sunt3!!0c quadraginta dies. Sic enim
dinumerantur321 dies sepulturae. Et luxit eum 3226 septem**
diebus.“ Hec323 ergo sequenda sollempnitas, quam pre-
scribit lectio. Sed3240 etiam in Deuteronomio323 scriptum
est: „Quia planxerunt filii Israel Moysen triginta diebus,
et consummati sunt dies luctus.” Utraque ergo obser-
uatio habet auctoritatem, qua necessarium pietatis inpletur
offitium.
X. Pars. Gratian. Lugere autem et tristari tam pro
nostra quam pro aliorum morte Ciprianus prohibet, dicens 326 *.
C. XXV. Nec pro nostra, nec pro morte aliorum
tristari debemus.
Quam preposterum est quamque peruersum, ut cum
Dei uoluntatem fieri postulemus, quando euocat327 nos et
accersit328 de hoc mundo3298, non statim uoluntatis eius in-
perio pareamus, obnitimur et reluctamur, et peruicacium336
more seruorum ad conspectum Domini cum tristitia et me-
rore perducimur, exeuntes istinc necessitatis uinculo, non
uoluntatis obsequio, et uolumus ab eo premiis celestibus
honorari, ad quem uenimus inuiti. Idem 331 c : §. 1. Nobis quo-
que ipsis minimis et extremis quociens reuelatum est, quam
frequenter atque manifeste de Dei dignatione preceptum
est, ut contestarer assidue, ut3326 publice predicarem, fra-
tres333' non esse lugendos accersione334 dominica de seculo
liberatos, cum sciamus non3331 amitti, sed premitti, rece-
dentes precedere, ut proficiscentes, ut336 e nauigantes solent.
C. XXVI. Ex pusillanimitate mortuos lugere contingit.
Item Iohannes Crisostomus, in epist. ad Ebreos33'1 3.
Ubicumque sepeliamur. Domini est terra et plenitudo
eius338. Scilicet3398 quod oportet fieri efficiatur340 0. Lugere
autem et deplorare et lamentari eos, qui de311 hac uita de-
cedunt342, ex pusillanimitate contingit.
Gratian. Hoc autem ex desperatione futurae resurrectionis
intelligitur. Unde et3*3 Apostolus non simpliciter ait344: „ Nolu-
mus uos ignorare de dormientibus, ut non contristemini sed
addidit: „sicut et ceteri, qui spem non habenti ‘ Pietatis namque
affectu et humanitatis intuitu mortuos lugere non prohibemur,
sicut nonnullos sanctorum aliorum exequiis pias lacrimas in-
pendisse legitnus.
Hinc etiam Anastasius Papa, [ep. II. ad Nerianum]343:
C. XXVII. Qui spem futurae resurrectionis habent de
mortuis nimium346* tristari non debent.
Habent forsitan illi iustam longi doloris excusationem,
qui uitam alteram nesciunt, qui de hoc seculo ad melius esse
transitum non confidunt. Nos347 autem3488, qui hoc credi-
mus et docemus, contristari349 nimium de obeuntibus non
debemus, ne quod apud alios pietatis tenet speciem, hoc
magis nobis in culpa sit330. Nam diffidentiae quodammodo
genus est contra hoc331, quod quisque predicat332, querere,
iustitiam amans3330*, dicente Apostolo334: ,, Nolumus333
autem 336d uos ignorare337 de dormientibus, ut non contriste-
mini, sicut et ceteri, qui spem non habent.”
C. XXVIII. De eodem.
Item ex Concilio Tolletano III. [c. 22.]338
Qui diuina uocatione339 ab hac uita recedunt360, cum
psalmis tantummodo et psallentium uocibus debent361 ad
sepulcrum362* deferri3638*. Sufficiat autem, quod in spe
resurrectionis Christianorum corporibus famulatus diuino-
rum inpenditur canticorum. Prohibet363 0 nos366 sanctus367 d
Apostolus lugere368' defunctos, dicens369: „De dormienti-
bus autem nolo370 uos contristari, sicut et ceteri, qui spem
non habent.” Et Dominus non fleuit mortuum Lazarum,
sed ad huius uitae erumpnas plorauit resuscitandum. Si
autem371 potest hoc episcopus omnibus Christianis3721 pro-
hibere, non moretur agere. Religiosis tamen373 omnino
aliter fieri non debere censemus. Sic enim Christianorum
per omnem mundum humari oportet corpora defunctorum.
XI. Pars. Gratian. De mortuis etiam queritur, utrum
sciant ea, que hic3u a uiuis geruntur? Ysaias 373 ex persona
populi afflicti ait: „ Abraham pater noster nesciuitl1 Augusti-
nus quoque 376 in libro de agenda cura pro mortuis illud idem
testatur, dicetis [c. 15.]377:
C. XXIX. Mortui ex se nesciunt que hic geruntur 378 *.
Fatendum est, nescire quidem mortuos quid hic aga-
tur379, sed380 dum hic agitur; postea uero audire ab eis, qui
EDITIO ROMANA.
Causa XIII. Que st. II. c. 24. a) Imp. dicit fere in principio b) in off. mort.: deest c) sunt ei d) eum Israel
e) Sic — c. 25. a) dicens in sermone de mortalitate b) mundo Deus c) Idem paulo inferius d) et e) fratr. nostros
f) non eos g) et — c. 26. a) hom. XXVI. in c. 11. ep. b) omnino fit c) effic.: deest — c. 27. a) nim.: deest b) autem,
qui novimus c) praedicat torqueri* moestitia dic. d) aut. -.deest — c. 28. a) sepulcra b) deferri. Nam funebre*
carmen, quod vulgo defunctis cantari solet, vel in pectoribus364 se aut proximos, aut familias caedere omnino prohibemus,
c) Prohibet enim d) sanet.: deest e) nostros lugere f) omnes Christianos — c. 29. a) quid hic a vivis geratur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIV. * Alii tertium: Apud B. Ambrosium legitur: Quia alii
tertium diem et tricesimum, alii septimwn et quadragesimum. Verum in mis-
salibus Romanis, tam antiquis quam recentioribus, et Ambrosianis nulla
est mentio diei quadragesimi, neque in e. Nullus, snp. dist. 44. et infra de
consec. dist. 5. ex concilio Nannetensi. Est tamen frequens apud Graecos.
** Israel septem: Codices B. Ambrosii habent: et luxit eum Aegy-
ptus septuaginta diebus, quemadmodum habet editio LXX. et vulgata. Sed
tamen visa est ferri posse lectio haec, quae est in omnibus etiam Gratiani
raanuscrfptis, qnoniam paulo poBt in eodem c. 50. Gen. baec adduntur de
Ioseph et ceteris filiis Israel: Vencruntque ad aream Adad, quae sita est trans
Iordanem, ubi, celebrantes exsequias , planctu magno atque vehementi imple-
verunt septem dies.
C. XXVII. * Torqueri: Sic est emendatum ex epistola B. Gregorii.
in qua hoc idem habetur. In epistola Anastasii legitur: contra quod
quisque praedicator queritur , iustitiam amans, dicente ctc. In codicibus
autem Gratiani etiam manuscriptis videbatur mista esse lectio cx utraque
hoc modo: contra hoc, quod quisque praedicat quaerere, iustitiam amans,
dicente etc.
C. XXVITI. # Nam funebre: Hinc usquo ad vers. Sufficiat addita
sunt ex originali, ut intelligatur, quae illa sunt, quae in hoc canono pro-
hibentur.
Causa XII. Quest. II. can. 23. 310) aut.: deest: EQH 311) et: H; deest: EO || can. 24. 312) 4>is. VIT, 169.(187.) 313) et: orig. 314) et: ib.
315) Codd. coli. o. pr . A Aus. ; officio: A Edd. coli o. pr. Ed. JBas. (pro off.) 316) Gen . c. 50. t>. 3. 317) quidem : CDEGH 318) add.: eum : EQH 319) completi :
AD; Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. Ven. I.; Turrecr.; oxpleti: EQH; impleti: Ans. 320) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 321) dinumerabant: EQH: enumerantur: C;
dinumerabantur: Edd. coli. o. Turrecretn. 322) Codd. coli. o. Ans.; eum Aegyptus: orig. 323) add. : est: EQH; — Hia: .Ans. 324) Codd. coli. o. orig. Ans.
325) Deuter. c. 34. v. 8. ii can. 25. 326) c. 18. ed. Qoldhorn. — 327) vocat: Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. LH. 328) arcessit: ABDF 329) Codd. coli. o.
330) reluet, pertinacium : EQH 331) Codd. coli, o.; — ib. c. 20. 332) Codd. et Edd. coli. o. 333) ib. 334) acceraitione: orig. 335) Codd. et Edd. coli. o.
336) ABFH Ed. Das. Coit, orig.; aut: Q; aut: E |J can. 26. 337) Codd. coli. 0.; — hom. XXVI. t'*i C. 11. Ep. ad Hebr. interprete Mutiano: — ap. Mifrne Patrol.
graec. LXIU, 397. 338) Psalm . 3. c. 1. 339) ADF Ed. Bas. (si scii.); Ed. Arg. (scll. et); orig.; sed quod: B; secundnm quod: CEGH Edd. rcll. 340) Codd. et
Edd. coli. o. orig. 341) ab: A Edd. coli, o.; deest: BC 342) discedunt: E orig.; recedunt: H 343) et: deest : AQ 344) I. Thess. c. 4. v. 13. j|
can. 27. 345) Caput Pseudoisid.; ap. Hinschius p. 526. — Jaffe no. CLXXVHI. - ad verbum /ere cum Qreg. H. ep. 107. lib. IX. Ed. Maur. concordat. —
VII, 171. (189.) 346) Codd. coli. o. pr. A 347) Burch. XIX, 129. (can. cont.); Ivo Decr. XV, 139. (can. cont.) 348) Codd. et Edd. coli. o. 349) tristari:
Edd. coli. o. 350) fiat: orig. 351) add.: agere: Ivo 352) praedicator: Burch. Ans. Ivo 353) CodeLet EdeLcoU.o. pr. Arg. Bas. (quaere); querit luat. am. : orig.
Burch. Ans. Ivo 354) I. Thess. c. 4. v. 13. 355) noluimus: Ico 356) Codd. coli. o. Ed. Bas. Burch . Ans. Ivo; aut: orig. 357) fratres: Burch.; vos fratres : /ro||
Can 28 9"" m < * V., n.jj _ in ton n ...... » r oia . nJI Iv P TT 5K 11 _• npniffintfld! XPW/t Sfidi rfpfndunt: .4/,.*
discedunt:
366)
374) hi^r^ai': 1(71)^*375) XsoTc! 63.°«. 16^ c a^nT^T** 3*76) idem lEQH 377} no. 18. Ed. Maur. 378) Codd. coli. o. pr. BF Turrecrem . (gerantur) 379) agitur ;
A Ed. Bas . 380) sed: deest: Edd. coli . o., ita ut B. immerito a Corr. insertum esse censuerit.
731
732
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIII. XIV. QUEST. I. c. i.
hinc ad eos moriendo pergunt, non quidem omnia, sed que
sinuntur 381 b etiam isti 382 c meminisse, et que illos, quibus
hec indicant383, oportet audire. Possunt et ab angelis, qui
rebus, que hic aguntur, presto sunt, audire aliquid mortui,
quod38* unumquemque illorum383 audire debere iudicat cui
cuncta subiecta sunt. §. i.3868 Multi quoque* ad uiuos ali-
quos ex mortuis uenire credunt, sicut e contrario Paulum ex
uiuis in paradisum raptum esse diuina scriptura testatur.
XII. Pars. Gratian. De his autem , qui in patibulis su-
spenduntur, queritur , an iuxta ecclesiam3313 sint sepeliendif De
quibus in Mag onciensi333* Concilio [II. sub Rabano, c. 27.,]
ita statutum est:
C. XXX. Non est deneganda communio his , qui in
patibulis suspenduntur.
Quesitum est ab aliquibus fratribus de his, qui in pati-
bulis suspenduntur pro suis sceleribus post confessionem
Deo peractam, utrum cadauera eorum339 ad ecclesias defe-
renda390 sint, et oblationes pro eis offerendae391, et missae
celebrandae, an non? Quibus respondemus 392 b, si omnibus
de peccatis suis puram confessionem agentibus et digne
peni tentibus communio in fine secundum canonum pre-
cepta393c danda est, cur canones communionem394 uel395
sepulturam eis interdicunt396, qui pro peccatis suis penam
extremam persoluerunt397 et confitentur, uel398 confiteri
desiderant 399d*? Scriptum400 est enim: „Non iudicat401'
Deus402 bis in id ipsum.“
[PALE A403. C. XXXI.
Fures et latrones, si in furando aut depredando404 occi-
dantur405, uisum est406 pro eis non407 orandum. Si conpre-
hensi aut uulnerati presbitero uel diacono confessi fuerint,
communionem408* eis non negamus.]
[PALE A409.
C. XXXII. De eodem.
Item ex Concilio Aurelianensi410*.
Si fur aut latro captus in preda411 absque412 occisione413
potest conprehendi, et tamen414 interficitur, quia ad imagi-
nem Dei creati et in415 nomine eius baptizati sunt, inter-
fectores eorum quadraginta diebus416 non intrent eccle-
siam417. Lanea418 ueste induti ab escis et potibus, qui419
interdicti sunt420, a421 toro, a422 gladio423, ab424 equitatu
se425 abstineant. In tertia, quinta feria et sabbato aliquo
genere leguminum uel126 olerum427, et pomis, paruisque428
pisciculis429, cum mediocri cereuisia uicissim utantur et tem-
perate. Sin autem a ueridicis conprobatur430 testibus431,
quod sine odii meditatione se suaque liberando diaboli
membra interfecerint432, et433 capi non poterant434**, peni-
tenciam pro homicidio eis non iniungimus, nisi ipsi uoluerint
aliquid quod435 humanitatis est436 facere437. At438 si pre-
sbiter est, non deponatur; cunctis tamen diebus uitae suae
penitenciam agat.J
CAUSA XIV.
GRATIANUS.
Canonici cuiusdum ecclesiae questionem mouent de prediis ;
testes ex fratribus suis producunt ; negociatoribus pecuniam cre-
diderunt, ut ex eorum mercibus emolumenta acciperent. (Qu. I.)
Queritur1', an liceat eis repetere sua f (Qu. II.) Secundo , an
illi testes sint audiendif (Qu. III.) Tertio , an illud sit usuras
exigeret (Qu. IV.) Quarto, an liceat clericis uel laicis a quo-
libet usuras expeteret (Qu. V.) Quinto, an elemosinae deusuris
fieri possint t (Qu. VI.) Sexto, an usurarii penitenciam agere
ualeant, nisi quod male acceperunt 2 restituant.
QUESTIO I.
GRATIANUS.
Quod33- sua repetere non possint 4, facile posse probari uide-
tur. Ait enim Dominus in euangelio 6: „Si uis perfectus esse,
uade, et uende omnia, que habes, et da pauperibus.11 Quia ergo
isti iter perfectionis arripiunt, non licet eis sua habere. Multo
ergo minus licet eis repetere, quia non debet repeti quod pos-
sideri3 non licet. §. 1. Item 7: „ Si quis uoluerit tunicam tuam
tollere, et in iudicio tecum contendere, dimitte ei et pallium.1'
§. 2. Item Apostolus in epist. ad Corinthios 8: „Secularia igitur
tudicia si habueritis, omnino peccatum est in uobis. §. 3. Item
Gregarius 9 exponens: „ Omnia mihi licent, sed ego sub nullius
redigar potestate, “ inquit: „Cum mens concepta desideria sequi-
tur1011, seruire rebus conuincilur, quarum amore superaturi1
C. I. Pro rebus transitoriis 11 episcopus prouocatus non litiget.
Item ex12 Concilio Cartaginensi IV. [c. 19.]13
Episcopus nec14 prouocatus pro rebus transitoriis litiget.
Gratian. Quia ergo generaliter perfectis prohibetur in iudicio
contendere, patet, quod istis non licet stare coram iudice. §. 1.
His ita respondetur : Prohibetur perfecto in iudicio stare captando
lucrum, sed non euitando dampnum. Vel aliter: Aliud est sua
EDITIO ROMANA.
Causa XIII. Quest. I. c. 29. b) sinuntur iudicare qui sinuntur c) ista d) Et infra: §. 1. e) ecclesias — c. 30.
a) Moguntinensi b) respondimus c) canonicum iussum d) danda est cur non eis* qui pro peccatis suis poenam extre-
mam persolvunt? e) vindicat — Causa XIV. a) Hic primum quaerit. — Quest. I. a) Quod autem b) subsequitur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIX. * Multi quoque: Apud B. Augustinum sic legitur: Mitti
quoque ad vivos aliquos cx mortuis, stetit e contrario Paulus ex vivis [add.: in
paradisum: Ed. M.iur.] raptus est, divina scriptura testatur. Sed ob glossam
non C6t emendatum. Veritatem vero suae sententiae confirmat B. Augu-
stinus aliquot aliis cxomplis scripturae sacrae, quare ex textu depravato
Auctor glossae errandi occasionem sumsit.
C. XXX. * Cur non eis: Restitutus est liic locus ex ipso concilio
Moguntino et Vormaciensi, inductis aliquot vorbis, quae potius perturbabant
quam illustrarent.
C. XXXI. * Comm unlon om: Antea legebatur: confessionem. Emen-
datum vero Bic est ex Burchardo, Ivone et decretali, quibus lociB hoc idem
citatur ox concilio Triburienai, et in eo, quod exstat, habetur sententia
c. 31. copiosius exposita, ubi etiam diaconi nulla fit montio, sed ita dicitur:
Deoque et sacerdoti.
C. XXXH. * Sic in omnibus codicibus, in quibus est haec Palea, et
apud Burchardum, et Ivonem, et in decretali, ex quibus eunt multa emen-
data et magni ponderis.
## Et capi non poterant: Loco istorum verborum in codicibus
Gratiani erant haec: et pariter poeniteant^*, quao videntur pugnare cum
proxime BequentibuB*. poenitentiam pro homicidio eis non iniungimus. Resti-
tutus autem est locus ex ceteris collectoribus.
Causa XII. Quest. IL can. 29. 381) Codd. et Edd. coli. 0. 382) ABCDF Edd. coli. o. 383) indicat: Ed. Bas.; dicantur: Edd. Lugdd. IT. III. ;
indicantur: Edd. rell. 384) id est quod: C; scilicet quod: DF ; secundum quod: EGH 385) eorum: AEGII 386) Codd. coli. o. 387) ib. || can. 30. 388) Codd.
coli. o. pr. EGH (Moguntiensi); hab. ao. 847. ap. Hartsheim Cone. II, 159.; — et in Wormat. hab. ao. 868. c.80. — Reg. II, 92.; Burch. XI, 76.: Jvo Decr. XIV, 124.;
Jvo Pan. V, 122. (ex C. Wormat.); Coli. tr. P. III, 27, (28,) 24, 389) oor.: deest: A; illorum: orig. Reg. Burch. lvo Decr. Pan. 390) referenda: Jvo Pan.
391) doforendae: C; add.: Deo: EGH; add.: sint: Jvo Pan. 392) Codd. et Edd. coli. o. Burch. lvo Decr. Pan. Coli. tr. P. 393) Codd.coll.o. Turrecrcm. lvo Pan.
canonum iussum: Edd. coli. o. 394) comm. vel sep. : deest: Burch. lvo Decr. Coli. tr. P. 395) et: Edd. coli. o. 396) interdicunt: lvo Pan. 397) persoluunt:
Edd. coli. o. Burch. lvo Pan. Coli. tr. P. 398) et: Ito Pan. 399) Codd. ct Edd. coli. o. Burch. lvo Decr. Pan. Coli. tr. P. 400) Nahum c. 1. v. 12. sec. LXX.
401) Codd. et Edd. coU. o. Iieg. lvo Decr. Pan. ; iudicabit: Coli. tr. P. 402) Dominus: Burch. || can. 31. 403) Haec Palea deest: Codd. coli. o. : in F manu
posterioris saeculi in niarg. scripta est. — cxccrpt. ex c. 31. Cone. Tribur. hab. ao. 895. ap. Hartiheim Cone. II, 401. — Reg. II, 93.; Burch. X I, 59.; lvo
Decr. XIII, 45.; — c/. X. de furtis c. 2.; item ox C. Tribur. de eodem: F 404) praedando: Reg.; et praed.: lvo; aut dep.: deest: F 405) occiduntur: Reg.
Burch. lvo 406) add.: quidem: F; add.: quod: Edd. coli. o. 407) add.: esse: F; est: Edd. coli. 0. 408) confessionem: F Edd. coli. o. || can. 32. 409) Haec
Palea deest: Codd. coli. o. ; manu posterioris saeculi in marg. scripta est in F, ubi ommissa inscriptione cum antecedente cohaeret; — 410) canon poenitentialis
incertae originis ; Reg. Appdx. I, 28.; Burch. XI, 60. ; ib. XIX. 5. ; lvo Decr. XIII, 46. — c. 2. X. de homic. 411) in preda: deest: F Edd. coll.o. 412) et absque :
Edd. Nor. Ven. I. II. Inigdd. Par. ; deest: Ed. Arg. 413) occasione: F Ed. Bas. lvo 414) add.: si: Edd. Arg. Bas. 415) in : deest : F Edd. coli. o. 416) add. :
penitentiae subiaceant: F Edd. coli. 0. 417) eccleBia: F; in ecclesiam: Reg. 418) Lanea: deest: F Edd. coli. o. 419) qui: deest: ib. 420) sint: Edd. Par.
Lugdd. 421) cum: Reg. 422) et: lvo: deest: Reg. 423) gladiis: Reg. 424) et: F Reg. Burch. lvo 425) se: deest : F Edd. coli, o.; sese: Bxirch. 426) et: F
Edd. coli. o. 427) oleribus: Reg. 428) parvis: ib. 429) piscibus: lvo 430) comprobantur: F Edd. Arg. Bas. Nor. Ven. I. 431) test.: deest: Edd. Arg.
Nor. F<?». I. 432) interfecerant: F; interficiunt: Reg. Burch. lvo 433) secundum indulgentiam XL. diebus ab ecclesia, carne, vino et coniugio eleemosy-
nam largitur faciendo abstineant (et . . . fac. : deest ) : Reg. 434) ita in F Edd. coli 0. 435) quod : deest : ib. 436) est: deest: ib. 437) / inis canonis: Ito
438) At: deest: F; Et: Reg. Burch.
Causa XIV. 1 ) ABF; quer. primo: Codd. coli. rell. 2) acceperant: EGH
Causa XIV. Quest. 1. 3) Codd. coU. o. pr. Q (quod vero) 4) possent : A ; possunt : EGH 5) Matth. c. 19. v. 21. 6) possidere : EGH 7) Matth. c.5.t?.40.
8) I. Cor. c. 6. ti. 4, 9) Moral. I V. c. 3. 10) Codd. coli. o. || can. 1. 11) temporalibus et trans.: EGH 12) in: EGH 13) c. 8. Statuti, eccl. nntiq. ap.
Druns I, 143. ; — cf. ad c. 9. Dist. XVIII, — Coli. tr. P. II, 18, 18. 14) non: orig.
733
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIV. QUEST. II. III.
734
possidere, aliud est communium procuratorem esse. Canonici
non possident sua , quia res Deo oblatae13* non sunt alicuius.
Utuntur enim rebus ecclesiae , non ut suis, sed tamquam ad di-
spensandum sibi creditis. Unde Prosper in lib. de uita con-
templatiua: „ Sacerdos l6, cui dispensationis cura conmissa est,
elc.“ require in causa eius, a quo pro ingressu monasterii pecunia
exigebatur. Sicut ergo isti non sua possident, ita nec sua 17 re-
petunt, sed res ecclesiae, quarum procurationem gerunt. Similiter
quod in iudicio prohibentur contendere sic18 intelligendum est,
uidelicet, ut non sibi stent coram iudice, sed aliis. Aliis autem
coram iudice astitisse, et pro eis iudicem interpellasse nonnullos
sanctorum legimus. Hi autem non sibi stant, sed pauperibus,
quorum necessitatibus profutura repetunt, et ita non prohibentur
stare coram iudice. §. 2. Illud uero euangelii: „Si quis ab-
stulerit tibi tunicam, etc.“ non precipientis est, sed exhortantis.
Unde Augustinus ait [lib. XIX. contra Faustum, c. 25.]*:
C. II. Peccat, qui ultra debitum exigit, non qui sibi
debita reposcit 19.
Quod debetur, etsi benigne80 remittitur21*, non tamen
inique repetitur. Peccat22 autem23 qui exigit ultra debitum,
ideoque lex modum figens21 penam talionis instituit. Sed
tu25 eo longe es a peccato iniusti exactoris, quo omnino non
exigis debitum, ideoque bonus magister26 ait: „Qui te per-
cutit in maxillam 27 b, prebe ei et alteram,“ presertim ne
cogamur et ipsi reddere debitum ab eo, qui nullum habet
debitum.
[Gratian.] Sic et cetera accipies 28 a.
[C. III.] 201
Idem de sermone domini in monle30b*.
Quisquis preceptis31 non obtemperat, reus est et debitor
penae. Et paulo post: §. 1. Precepto Domini32 non obedire
peccatum est; et33c consilio si uti nolueris34, minus boni
adipisceris358. Item Gregorius in epistola ad Iouinianum 36' :
§. 2. Quod precipitur inperatur37 ; quod inperatur necesse
est fieri; si non fiat, penam habet. §. 3. 381 Ubi consilium
datur, offerentis arbitrium est; ubi preceptum, necessitas 39e
seruientis **.
QUESTIO II.
GRATIANUS.
De eo autem, quod queritur, an de suis fratribus testes pos-
sint producere, multis auctoritatibus uidetur esse prohibitum.
Leges enim tam sacrorum canonum quam secularium principum
prohibent aduersus alium 1 * testem 2 de sua domo produci. Con-
tra se enim quisque testari potest, pro se uero minime. Quia ergo
isti producuntur, ut pro se ipsis testimonium ferant, (non enim
suae utilitatis ecclesiae se penitus inmunes arbitrantur futuros,)
patet, quod eoi-um uox in talibus non est audienda. Sed distinctio 3
hec et testium examinatio in criminalibus causis seruanda est ; in
ciuilibus autem non usquequaque. In criminali enim 4 causa non
licet testem de domo propria produci , in ciuili autem prelalis ec-
clesiae licet.
Unde Pascalis II. Guidoni, Archiepiscopo Viennensi,
apostolicae sedis Legato scribit, dicens 5:
C. i. Clerici pro sua ecclesia testimonium ferre possunt.
Super prudentia6 tua plurimum admiramur, quod in ne-
gotio B. Stephani clericorum ipsorum acceptare nolueris
testimonium. Diuersae sunt namque species causarum, nec
in omnibus causis crimina agitantur. In criminibus7 siqui-
dem accusatorum et testium illa districtio8 obseruanda est,
que in canonibus continetur, ne qui ad probationem dome-
stici assumantur. Ceterum in possessionum uel huiusmodi
negotiis hi potissimum assumendi sunt, qui eadem negocia
tractauerunt, de quorum auditu et uisu hesitatio esse non
debeat. Si ergo idem9a clerici idonei sunt ad assertionem
causae illius, nullatenus remoueantur10, sed, sicut aliis lit-
teris deliberatum est, inter S. Iohannis et S. Stephani cano-
nicos lis illa plenius decidatur.
Gratian. Potest etiam intelligi aliter. Domestici 11 ad pro-
bationem non admittantur 12 ut pro his uidelicet, quorum sunt
domestici, testimonium ferant. Hii autem ( sicut supra de actori-
bus dictum est) non pro domesticis, sed pro ecclesia, que mater est
omnium pauperum , testimonium dicant13. In conficiendis autem
instrumentis secularium negociorum presbiteri non uncentur ad
testimonium, sed, si casu contractui eos interfuisse acciderit 14 b,
iubente episcopo testimonium dicant.
Unde in Sinodo 15 habita Romae ab Eugenio Papa [II.]
statutum est [cap. 13.]16:
C. II. In conficiendis instrumentis sacerdotes ad testimonium
non uocentur.
Quamquam sacerdotum testimonium credibile17* ha-
beatur, tamen in ipsis18’3*' secularibus negotiis pro conficien-
dis1913 instrumentis ad testimonium208 non rogentur, quia
eos talibus rebus interesse non conuenit. Si autem21*
euentu** aliquo causae interfuerint, et aliquid uiderint uel22
audierint, ubi nullae idoneae secularium23 personae inue-
niantur? ne ueritas occultetur, et malus ut bonus estimetur,
in prouidentia proprii24 sit episcopi, ut aut coram se et con-
petentibus iudicibus, aut aliter ueritatem honorifice testifi-
centur25f.
QUESTIO III.
GRATIANUS.
Quod autem preler summam emolumenta sectari1 sit usuras
exigere, auctoritate Augustini probatur, quiin Psalmo XXXVI.
[ad. uers. „Tota die “] scribit dicens2*:
EDITIO ROMANA.
Causa XIV. Quest. I. c. 1. a) ablatae — c. 2. a) dimittitur b) unam maxillam c) accipias — c. 3. a) C. III.
De eodem b) Item in lib. de sancta virginitate* c. 14. et 15. c) et: deest d) adip., non mali aliquid perpetrabis e) Item
Hieronymus lib. I. contra Iovinianum f ) Et infra : §. 3. g) nec. est — Quest. II. a) aliquem — c. 1. a) iidem b) con-
tigerit — c. 2. a) credibilius b) tamen ipsi in c) testimonio* aut conficiend. d) ad test. : deest e) in talibus rebus esse
f) attollant — Quest. III. c. 1. a) Psalmum
NOTATIONES CORRECTORUM.
Causa XIV. Quest. I. C. II. * Iu aliquot vetustis exemplaribus
capitulum hoc coniuuctum est superiori, et confectum est ex verbis B- Au-
gustini, lib. 19. contra Faustum c. 25., hinc inde acceptis, et interdum etiam
immutatis. Quare praestat integrum illud caput perlegere.
C. IU. * Virginitate: Restituta est citatio ex Poly carpo. Antea
citabatur: ex sermone Domini in monte. Sic etiam §. Quod praecipitur, resti-
tutus est B. Hieronymo.
** Servientis: Sequebantur [in Edd. coli. o. pr. Bos.] haec verba:
ut obediat, vel imperantis, ut ei obediatur, quae sunt expuncta auctoritate
codicum vetustorum et originalis.
Quest. II. C. II. * Pro testimonio: Sic est emendatum ex con-
ciliis Eugenli II. et Leonis IV. et Polycarpo. Antea enim legebatur: pro
conficiendis instrumentis ad testimonium non rogentur.
#* Si autem: In conciliis ipsis et Polycarpo legitur: Si eu im eventae
[eunte: orig.] causae aliquid viderint.
Causa XIV. Quest. I. can. 1. 15) ABCEQ; datae: D 16) c/. c. 9. Qu. 2. C. I. 17) sua: deest: AH 18) sibi: CDF; subintcllig.: D II
can. 2. 191 debitum poscit: EGH 20) bene: A; digne: H 21) Codd. et Edd. coli. o. 22) peccant . . . exigunt: CDF 23) enim: orig. 24) fingens: Edd.
Ven. l. Lugdd. II. III. 25) tutior longe est . . . exigit: orig. 26) Matth. c. 5. t;. 39. 27) Codd. coli. o. 28 )Codd. coli. o. ; haec verba ap. Augustinum non exstant:
sed in Coda. coli. o. signum, quo Gratiani dicta distingui solent, haud invenitur. || can. 3. 29) Codd. coli. o. pr. B (c. 3. deest) 30) ib. pr. A (itero); — in lib. de
sanet, virgiyiit. c. 14. et 15. Ed. Migne no. 14. ; ap. Gratianum non ipsa sunt Augustini verba; — Polyc. I, 24, (26,) 2. 1. 31) praecepto : Polyc. 32) Dom. : deest: ib.
33 ) Codd. coli. o. 34) volueris : CD 35) Codd. coli. o. 36) Codd. et Edd. coli, o.; imo ex lib. I. Hieronym. contra Iovinian. 37) et inperat. : OH 38) Codd. coli, o.;
et inferius: §. l.j Polyc. 39) Codd. coli. o. Polyc. ' 40) cooperantis: F; serv. vel cooperantis: Ed. Bas.: sorv. vel temperantis: C
Causa XIV. Quest. II. 1 ) AJBCEGH; extraneum: DFCorr. 2) testes: ADF 3) districtio : DEGH Cttrr. 4) autem : A0j|can. 1. 5) Legitur haec ep.
( data Troiae VI. cal. Sept. lnd. VIII.) inter acta Cone. Treuorciensis hab. ao. 1115. ap. Mansi XXI, 142. — Jaffe ante no. 4781. — 6) prudentiam tuam: BC
7) criminalibus: EGH Corr. 8) distinctio : ABCF Edd. coli. o. 9 ) Codd. coli. o. 10) repellantur: orig. 11) add.: autem: EGH 12) admittuntur: ib.
13) dicunt: EO ; deest: H 14) Codd. coli. o. pr. H (accedit) j| can. 2. 15) Quod potest intelligi ex syn.: EGH 16) hab. uo. 826. in Mon. Oerm. LL. II, 2, 16.
— Jaffe ante no. 1946. — 17) Codd. et Edd. coli. o. 18) ib. 19) ib. 20) ib. 21) ib. 2*2) et: A orig. 23) saeculariae: orig. 24) propria: orig. 25) Codd. et
Edd. coli. o. Cotr.; attollat: orig.
Causa XIV. Quest. IU. 1) emolumentum: EH; sectaris: QH |( can. 1. 2) Codd. coli. o. — ad ters. 2G. — sermo 3. no. 0. Ed. Maur. — Jio
Dtcr. XIII, 17. ; Coli. tr. P. HI, 24, (25,) 3. ; Caes. VIII, 72. ; — Petr. Lomb. Sent. I. HI. Dist. 37.
735
736
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIV. QUEST. III. IV. c. 1-5.
C. I. Qui plus quam dederit expetit 3b, usuras 4
accipilbc.
Si feneraueris hominem6d, id est si7' tu8f mutuum9*
dederis pecuniam tuam, a quo 10 h plus quam dedisti ex-
pectes111, non pecuniam solam, sed aliquid plus quam dedi-
sti, siue illud triticum sit, siue uinum, siue ornum, siue quod-
libet aliud, si plus quam dedisti expectes12k accipere, fene-
rator es, et ini3 hoc inprobandus, non laudandus.
C. II. Quicquid supra datum exigitur, usura est.
Item leronimus super Ezechielem, lib. VI.
[ad. c. 18.] u
Putant quidam usuras 751 tantum esse in pecunia. Quod
prouidens 16 '> diuina scriptura omnis rei superhabundantiam
aufert, ut plus non recipiasi7 quam dedisti. Item12c: §. x.
Alii pro pecunia fenerata solent munuscula diuersi generis
accipere, et non intelligunt scripturam usuram appellare 19d
et superhabundantiam quicquid illud est, si ab eo, quod de-
derint, plus acceperint29.
C. III. Quicquid sorti accidit213- usura est.
Item Ambrosius de Nabuthc22h.
Plerique refugientes precepta legis cum dederint pecu-
niam negotiatoribus, non in pecunia usuras exigunt, sed de
mercibus eorum tamquam usurarum emolumenta percipiunt.
Ideo audiant quid lex23 dicat: „Neque, inquit, usuram24,
escarum accipies, neque omnium rerum.“ Item230: §. 1.
Esca26d usura est, et uestis usura est, et quodcumque sorti
accidit27' usura est; et28f quodcumque29* uelis ei nomen
inponas, usura est. /tem305: §. 2. Si quis instaurandum
conuiuium putet31', ad negotiatorem mittit, ut absinthiati 32 k*
cupellam sibi gratis deferat, ad cauponem dirigit33, ut
Picenum uinum aut Tiriacum34 requirat; ad lanium35, ut
uuluam361 sibi procuret; ad alium, ut sibi poma adornet.
C. IV. Quando amplius exigitur quam detur 37 ", usura
accipitur 38 5.
Item ex Concilio Agat en si 39.
Usura est, ubi amplius40 requiritur quam quod41c da-
tur42. Verbi gratia, si solidos decem dederis, et amplius
quesieris43, uel44 dederis frumenti45 modium unum46, et47
super aliquid48 exegeris.
Gratian. Ecce euidenter ostenditur, quod quicquid ultra
sortem exigitur usura est.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Quod uero nec clericis, nec laicis liceat usuras exigere , pro-
batur auctoritate Gelasii1 et aliorum.
Ait enim Gelas ius Papa, scribens clericis 2a per Lucaniam
et Siciliam, [c. 17.] 8 :
C. I. A questibus negociationis clerici abstineant.
Clerici411 ab indignis5 questibus nouerint abstinendum,
et ab omni cuiuslibet negociationis ingenio uel cupiditate
cessandum. In quocumque uero6c gradu sint7d, si cessare
noluerint*, mox a8 clericalibus offitiis abstinere cogantur.
C. II. Excommunicentur ministri, qui fenerantur.
Item ex Concilio Arelatensi I., quod confirmauit Siluester
Papa, [c. 12.] 9
Ministri10, qui fenerantur11, placuit iuxta formam diui-
nitus datam eos a communione abstinere12.
C. III. Qui uolunt esse in clero a studio negociationis
abstineant.
Item ex Concilio Terraconensi, [c. 2.]13
Canonum14 statuis firmatum est, ut15 quicumque16 in
clero esse uoluerit emendi uilius et17 3 uendenai karius studio
non utatur18. Quod19 si20b exercere uoluerit, cohibeatur a
clero.
C. IV. Alienetur a clero usuras aut superhabundantiam 21
exigens.
Item ex Concilio Martini Papae, [c. 62.]22
Si quis oblitus timorem Domini, et sacrarum scriptura-
rum23", que dicunt245: „ Pecuniam 25 suam non dedit ad
usuram, post hanc cognicionem magni concilii* fenerauerit
uel26c centesimam278 exegerit, aut ex quolibet negocio tur-
pis lucri28' quesierit, aut per diuersas species uim, uel fru-
gis, uel cuiuslibet rei, emendo uel uenaendo aliqua incre-
menta susceperit, de gradu suo deiectus29 alienus habeatur
a clero.
C. V. Pro pecunia, quam dedit mutuo clericus, iuslo
precio species 30 recipiat 31 ".
Item ex eodem325.
Si quis clericus in necessitate solidum prestiterit, hoc
de33 uino uel34 frumento accipiat, quod mercandi causa tem-
EDITIO ROMANA.
Causa XIV. Qu est. III. c. I. b) accipit c) expetit d) homini e) si : deest f) tu: deest g) mutuam h) quo
aliquid i) exspectes accipere k) exspectas — c. 2. a) usuram b) praevidens c) Item ibidem d) intellig. usuram
appellari — c. 3. a) accedit b) in lib. de Tobia c. 14. c) Item paulo post d) Et esca e) accedit f) et: deest g) quod
h) Item paucis interiectis i) putat k) absynthiaci* 1) hilam — c. 4. a) debetur b) est c) quod: deest — Quest. IV.
c. 1. a) episcopis b) Cler. aut c) cessand. aut (vero: deest) d) sint positi — c. 3. a) vel b) Quod certe — c. 4. a) sanctam
scripturam b) dicit c) et d) centesimas e) turpe lucrum — c. 5. a) accipere potest b) ex Cone. Tarraconensi c. 3.
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. III. C. III. * Absynthieci: De hoc vino, quod tardum
coctionem accelerat, ideoque instaurandis conviviis aptum est, meminit
Dioscorides, lib. 5. c. 49. Lampridius de Heliogabalo inquit: et rosato attine
absgu Otio vulgus ad bibendum invitavit. De hoc Alciatus parer, lib. 7.
cap. ult.
Quest. IV. C. I. * Si cessare noluerint: Haec non sunt in
epistola, [neque ap. Ivon., neque in Coli. tr. P.J neque referuntur supr.
distinet. 89. c. Consequens., sed non sunt expuncta ob glossam.
C. IV. * Magni concilii: Sic loquitur Martinus Bracarensis, quo-
niam hanc sententiam accepit ex capite 17. concilii Nicaeni, quod citatur
Infra ead. c. Quoniam, et in duobus vetustis Gratiani exemplaribus post boc
continuo illud subiungitur.
Cassa XIV. Quest. III. can. 1. 3) Codd. coli. o. 4) usuram: EOH 5) Codd. coli. 0. 6) I1CDF Edd. coli. o. pr. Lugdd. H. IU.: Coli. tr. P.
7) Codd. et Edd. coli. o. pr. EO Ivo Coli. tr. P. 8) ABDEFH Coli. tr. P. 9) C Ivo Coli. tr. P. ; mutuo : D Edd. coli. o. 10) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P.
11) (b, 12) Codd. coll.o. Ivo Coll.tr. P. 13) ob : Ito || can. 2. 14) ad v. 5. 6. sij. «0. 210. Ed. Migne; — Ivo Beer. Xm, 18.; Ivo Pan. III, X60. i CeU. tr. P.
III, 24, (25,) 3. ; Caes. VIII, 73.; Fctr, Lonib. I. c. 15) Codd. coit. o. 16) ib. Ivo Pan. Coli. tr. P. 17) recipiatis . . . dediBtis: EOH 18) Codd. coli. 0. Ivo
Pan. Coli. tr. P. ; it. aliquando post: Ivo Decr. 19) Codd. et Edd. coli. o. 20) reacccperint: BD Edi. coli. o. Ivo Decr. ; receperint: A || can. 3. 21) Codd.
coli. o. 22) Codd. coli, o.; — no. 49. ie Tobia c. 14. Ed. Migne: — Ivo Dccr. XIII, 26. (can.: sanet. David); Coli. tr. P. III, 24, (25,) 5.; Caes. VIII, 75.
23) Dcuter. c. 23. r. 19. 24) usuras : EOH 25) Codd. coli. o. 'Coli. tr. P. ; it. ibidem paulo inferius : Ivo 26) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 27) Codd.
coli. o. pr. B: — Ed. Arg. Coli. tr. P. 28) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (et . . . est: deest) 29) BCEOH 80) Codd. coli. 0.: it. ibidem post aliquot versus: Ico;
§. 2. deest: Coli. tr. P. ; ubi hoc loco czstat c. 12. Qu. 4. C. XIV. infra. 31) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. 32) ABCDEFO Corr. orig. 33) dirigat: EOH
34)Cyriacum: EH; theriacum: Corr. 35) alium: EGH 36) D Ed. Bas. Corr. orig. Ico ; ubera: C; ubera vera: E; illa : EH: hilam: G; villam: B ||
cau. 4. 37) Codd. coli. o. 38) ib. 39) imo c. 1. Capitular. H. ad Ifiumag. ao. 806. in Mon. Qcrm. LL. 1, 144.; Reg. I, 288.; Burch. II, 126.; Ivo Decr. VI, 200.
(ex C. Cartbag. c. 13.) ; Ivo Pan. III, 161. 40) plus : ho Decr. 41) Codd. ct Edd. coti. o. 42) detur: orig. 43) requisieris: Reg. Burch. Ivo 44) quam ; EOH;
add.: si: C Reg. Burch. 45) vel frurn. : EOH 46) vini : oiig. 47) et: deest: Reg. 48) et clerum aliud: orig.
Causa XIV. Quest. IV. 1) add.: papae: DEGH || can. 1. 2) ABE: clericis constitutis: D; cler. suis: CH: suis episcopis et der.: EO 3) scr. ao. 494.
ap. Thiclp. 371. no. 15. laffeno. 391. — Ivo Decr. XIU, 28.; Coli. tr. P. III, 24, (25,) 6.; Caes. VIII, 76. 4) Codd. et Edd. coli. o. 5) add..- posthac: orig.
6) Codd. ct Edd. coli. 0. 7) ib. Coll.tr. P. 8) ab ecclesiasticis officiis: EGH; a: deest: Ivo || can.2. 9) hab. ao. 3U. ap. Bruns II, 108.; — Ivo Decr. XIII, 10.;
Coli. tr. P. II, 23, 4. 10) de ministris (add.: autem; Ivo): orig. Hisp. Ivo Coli. tr. P. 11) foonorant: orig. Hisp. 12) abstineri: ib. || can. 3, 13) hab. «0.516. —
ap. Bruns II, 15.: — Ans. ded. V, 76.; Ivo Decr. VI, 197.; Coli. ir. P. 11, 81, i. U) sicut can.: orig. Hisp.; sicut per canonum statuta: Ans. ded. 15) ut:
deest: orig. Hisp. Ans. ded. 10) Reg. I, 229.; Burch. II, 122.; Ivo Decr. XIII, 13. 17) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P.; ot venundandi: Ico VI. 18) finis canonis:
Reg. Burch. 19) quod: deest: orig. Hisp. ,1>IS. ded.; Coli. tr. P.; haec: Ivo VI. Xlll. 20) Codd. et Edd. coli. o. || can. 4. 21) superabundantias: EOH
22) c. 17, Cone. Nicaeni ex interpret. Martini Brac. ap. Bruns H, 55.; Coli. tr. P. Ii, 47, 62. 23) Codd. et Edd. coli. o. Coit. tr. P. 24) ib. — Psalm. 19. v. 5.
25) qui pec.: orig. Hisp. 26) Codd. et Edd. coli. o. 27) ib. Coli. tr. P. 28) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P.; turpia lucra: orig. Hisp. 29) depositus: orig. Hisp.;
suodelect.: deest: Coli. tr. P. II c an. 5. $0) speciem: AEOH 31) BCDF; recipere potest: A EOH 32) Codd. coli. o. pr. C (ex Cone. Nicono) ; — in D antecedit,
can. 17. Cone. Nicaeni (infra c. 7.): — imo c. 3. Cone. Tarracon. hab. ao. 510. ap. Bruns II, 15.; Ico Decr. VI, 369.; ib. XIII, 14.; Ivo Pan. HI, 159.; Coli. tr. P.
II, 31, 2. 33) vel de ; Ivo Pan. 35) vel de: Ico Decr. VI. XIH.
737
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIV. QUEST. IV. V. c. i.
738
pore statuto decretum fuerit35 uenundare38®. Ceterum si
speciem non habuerit necessariam37, ipsum quod dedit, sine
ullo augmento recipiat38.
C. VI. Clericus non39 plus accipiat quam conmodauit.
Item ex Concilio Cartaginensi III., [c. 16.]40
Nullus41 clericorum amplius accipiat42» quam43b con-
modauit440; si pecuniam, pecuniam45 accipiat48, si47d spe-
ciem, eandem speciem48®, quam49f dedit5°e, accipiat51, et
quicquid aliud tantum, quantum dedit52h, accipiat53.
C. VII. [VIII.] De eodem1**.
Item ex Niceno Concilio, [c. 17.]55*
Quoniam multi clerici, auaritiae causa turpia lucra
sectantes, obliti sunt diuini precepti, quo dictum est58: „Qui
pecuniam suam non dedit ad usuram57 h,“ statuit hoc san-
ctum concilium, ut, si quis inuentus fuerit post hanc diffini-
tionem usuras58 accipere, uel ex quolibet tali negotio turpia
lucra sectari, uel etiam species59 frumentorum aa sescuplum
dare, omnis, qui tale aliquid conatus60 fuerit ad questum,
deiciatur61 a clero, et alienus habeatur ab ecclesiastico
gradu.
C. VIII. [VII.]62 Etiam laicis usura dampnabilis est.
Item Leo Papa, [epist. I. c. 3.] 63
Nec hoc quoque pretereundum duximus, esse64» quos-
dam turpis lucri cupiditate captos qui655 usurariam exer-
cent66® pecuniam, et fenore uolunt67® ditescere. Quod nos
ut83' non dicamus69f in70 eos, qui sunt in clericali or-
dine7^ constituti72, sed etiam735 in laicos cadere74, qui75
se Christianos dici capiunt, condolemus76. Quod uindicari
acrius in eos, qui fuerint77 confutati, decernimus, ut omnis
peccandi oportunitas adimatur.
C. IX. Turpe lucrum sequitur, qui minus 78 emit, ut
plus 79 uendat.
Item Iulius Papa80*.
Quicumque tempore81 messis uel82 uindemiae non ne-
cessitate, sed propter cupiditatem conparat annonam uel 83
uinum, uerbi gratia de duobus denariis conparat modium
unum, et seruat, usque dum uendatur84 denariis85 quatuor,
aut sex86, aut87 amplius, hoc turpe lucrum dicimus.
C. X. Rapinam facit qui usuram^* accipit.
Item Ambrosius in libro de bono mortis, [c. 12.] 89
Si quis usuram accipit90», rapinam facit, uita non uiuit.
C. XI. Non 91 minus crudelis est qui pauperem trucidat
fenore, quam qui diuiti aliqua 92 rapit.
Item Augustinus ad Macedonium, [ep. LIV.]93
Quid dicam de usuris, quas etiam ipsae leges et iudices
reddi iubent? An crudelior est94 qui subtrahit aliquid uel
eripit diuiti, quam qui trucidat pauperem fenore? Hec uti-
que95» atque huiusmodi male utique possidentur, et uellem
ut96 restituerentur97, sed non est quo iudice repetantur.
Iam uero prudenter98 5 intueamur quod scriptum99 est:
„Fideli homini100® totus mundus diuitiarum est101d: in-
fideli 102 « autem nec obolus, “ nonne omnes, qui uidentur sibi
gaudere1036 conquisitis, eisque uti nesciunt, alienum104^
possidere conuincimus? Hoc enim certe alienum non est,
quod iure possidetur, hoc autem iure105, quod iuste, et108
hoc iuste, quod bene. Omne igitur, quod male possidetur,
alienum est ; male autem possidet qui male utitur.
Gratian. Porro, a quo usurae exigendae sint, Ambrosius
testatur, dicens [in libro de Tobia, c. 15.] 107
C. XII. Ab illo usuram 108 exigere possumus, cui
iure nocemus.
Ab illo109 exige usuram, cui nocere merito desideras;
cui iure inferuntur arma, huic legitime inferuntur110» usurae;
quem bello uincere1115 non potes, ab112® hoc113d usuram
exige, quem non sit crimen occidere. Sine ferro dimicat
qui usuras114® flagitat, sine gladio se de hoste ulciscitur qui
fuerit115 usurarius exactor inimici. Ergo ubi ius belli, ibi 1166
ius usurae.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero elemosinae non sint faciendae ex fenore
uel usuris, nec1 ex quolibet male acquisito, Augustinus testatur
in libro de uerbis Domini, tractatu XXX E 2 » :
C. I. De usuris elemosinae fieri non possunt.
Nolite uelle elemosinas facere de fenore et usuris.
EDITIO ROMANA.
Causa XIV. Quest. IV. c. 5. c) venundari — c. 6. a) recipiat b) quam cuiquam c) accommodaverit d)si:
deest e) spec.: deest f) quantam g) et h) dederit — c. 7. a) Eliciantur a clero turpia lucra sectantes b) usuram,
foenerantes centesimas exigunt — c. 8. a) praet. esse duximus, b) qui: deest c) exercere d) velle e) ut: deest f) dicam
gl officio h) et — c. 10. a) acceperit — c. 11. a) utique: deest b) si prudent. c) fidelis hominis d) divitiae sunt
e) infidelis f) gaudere licite g) aliena — c. 12. a) indicantur b) vincere facile c) de d) hoc cito potes centesima
vindicare te. Ab hoc e) usuram f) ibi etiam — Quest. V. c. 1. a) serm. XXXV.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. (VIII.) * Sapra dist. 47. hio idem canon affertur ex versione | C. IX. * Caput hoc apud Burcbardum et Ivonem p. B. c. 201. et In
Dionysii, qui nunc ex prisca, quae est in collectione Isidori. Panormla citatur ex decretis Iulii Papae usurariis missis. Vorum idem Ivo
I part 13. cap. 21. citat ex Capitularibus, quorum lib. 1. c. 131. habetur.
Causa XIV. Quost. IV. can. 5. 35} fuit: Coli. tr. P. 36) Codd \ coli. o. pr. A; — Coli. tr. P. 37) necessarium (?): Ivo XIII. 38) suscipiat: Ivo Pan.;
recipi: Coli. tr. P. (| can. 6. 39) nullus: AEGH 40) Cart. IV.: Codd. coli. o. pr. AB; — ex C. Agath. : Corr. ; — hab. ao. 397. ; ap. Bruns I, 125.; — Ans.
ded. II, 164. (cati.: item plac. ut episcopi); ib. V, 69. (can.: item plac., ut clericus sl commodaverit); Reg. I, 232. (ut in Ans. ded. V.) Burch. II, 124. (eod.
modo)] Ivo Decr. VI, 198. (eod. modo); ib. XIII, 9.; Ivo Pan. III, 158. (ex C. Agath.); Coli. tr. P. II, 17, 9. 41) ut nuil.: Ivo Pan. 42) Codd. et Edd . coli. o.
Coli. tr. P. 43) ib. Ivo Decr. XIII. Pan. 44) Codd. et Edd. coli. o. pr. EH (commodaverit); accommodavit: Coli. tr. P.: add : quod: Hisp. 45) poc.: deest: C
o rig. 46) acc. : deest: Ivo Decr. XIU. Pan. 47) Codd. ei Edd. coli. o. Hisp. ded. II. V. Reg. Burch. Ivo Decr. VI. XIII. Pan. 48) Codd. et Edd. coli. o.
Ans. ded. II. V. Reg. Burch. Iro Decr. VI. XIII. Pan. Coli. tr. P.; speciem (eand.: deest): Hisp. 49) Codd. coli. o. pr. A (deest); quantum: Ivo Decr. VI.
50) Codd. et Edd. coli. o. 51) finis canonis: Ans. ded. V. Reg. Burch. Ivo Decr. VI. XIII.; in Ans. ded. IIT. seqq. desiderantur et altu exstant. 52) Codd. et Edd.
coli. o. Tumerem. 63) acc.: deest: Ivo Pati. || can. 7. 54) .A2?; de usuris clericorum: C: ritbr. deest: DE 55) imo c. 18. m Hisp. vers. — hab. ao. 325. —
Coli. tr. P. II, 1, 18.: supra c. 2. Dist. XLVII. et in Coli, ibi allegatis refertur cx Dionjfs. 50) Psulm. XIV. c. 7. 57) Codd. ct Edd. coli. o. 58) usuram: Hisp.
Coli. tr. P. 59) iu Graecis dimidias centesimaB species frugum: orig. in Cod. Ouesn. ed. a Baller. 60) commentus: ib. Hisp. 61) deicietur: Hisp. || can. 8.
62) ordo canonum a nobis restitutus est, ut invenimus in ABCEO; in FH can. 7. deest ; in F manu posterioris sacculi in nuirg. script. est 63) Ep. 4. acr. uo. 444.
Ed. Baller. — Jaffetio. 180. — Ans. ded. V, 72.: Reg. I, 227.: Burch. II, 123.; Ivo Decr. VI, 65.; Polyc. IV, 31, (32,) 26. — Halitgur. IV, 3-1. (M) ABCDF Edd.
coli. o. 65) Coda, et Edd. coli. o. 66) ABCDF Ed. Bas. 67) DEFGH Edd. coli, o.; voluerint: ABC 68) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr.; non : deest; Ivo Pan. ;
nos: deest: Reg. Burch. Polyc. 69) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr.; didici: Ivo Pan. 70) iu: deest: Ivo Decr. 71) Codd. et Edd. coli. o. pr. C (ordinatione)
72) constitutos (qui 6unt: deest): Burch. 73) Codd. coll.o.; deest: Ivo Pan. 74) cedere: ACF .4»is. ded. ; ecclesiae: DEO; deest: H 75) et qui: CDEFGII Ed. Bas
70) finis canonis: Reg. Burch. Ivo Pan. 77) fuerunt: DEFGH Edd. Bas. Vih.IJ. Lugdd. Par. J[ c an. 9. 78) parva: C: minuB emat. : D 79) pluris: BD ; carius: C
80) Iulianus P. de eodem: EGH; — imo c. 7. Capitul. II. ad Niumag. ao. 806. in Mon. Germ. LL. I, 125. — Jaffe uo. CXLI. — Reg. I, 291.; Burch. II, 127.;
Ivo Decr.Y I, 201. ; ib. XIII, 21. (can. coutoi.) ; Ivo Pan. III, 162. ; Caes. VIII, 78. 81) tempus: orig. 82) ad tempus: orig. Ito XIII. 83) an : orig. ; aut: Ivo XIII.
84) iterum venundare poe6it contra dinarios: orig.; venundetur: Reg. Burch. Ivo VI. Pan.: venundare possit: Ivo XIU. 85) dcindo (?): Ito Pan. 80) aut
sex: deest: BDF Edd. coli. 0.. ita ut R. immerito a Corr. insert. esse censuerit. ; aut VII.: EGH 87) seu: orig. || can. 10. 88) usuras: AC 89) in lib.: deest:
BC; — no. 50. Ed. Migue. 90) Codd. coli. o. orig. || can. 11. 91) nec: EGH 92) aliquid: OH 93) Ep. 153. »io. 25. Ed. Maur. scr. ao. 414. XI, 112. (111.):
Polyc. VI, 20, (19,) 18. (can..* non saue quicquid) 94) esset: Xns. 95) Codd. coli, o.: Polyc.; itaque: Ans. 96) ut: deest: orig. 97) restaurarentur: EGH
98) Codd. et Edd. coli. o. 99) Proo. c. 17. v. 0. sec. LXX. 100) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. Ans. (hom.: deest) 101) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig. Polyc. — Ans.
(est: deest) 102) Codd. et Edd. coli. o. A>is. 103) Codd. et Edd. coli, o.; gaudere bene: Ans. rolj/c. 104) Codd. et Edd. coli. o. Au$. Polyc. 105) add. : possidetur:
Edd coll.o. pr. Arg. Nor. \en. I. 106) et: deest: A; et . . . iuste: deest: Ans. |j can. 12. 107) uo. 51. Ed. Migne; — Ivo Decr. XIII, 27.; Coli. tr. P. III, 24, (25.) 5.
(con. : plerique) 108) usuras: EGH 109) hoc: orig. 110) Codd. coli. o. pr. H; — Ivo Coli. tr. P.: auferuntur: H Edd. coli. o. 111) Codd . et Edd. coli. o.
112) Codd. coli. o. Ivo Coli tr. P. 113) ib. 114) Codd. et Edd. coli. o. 115) fuit: C; fuerat: Coli. tr. P. 116) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P.
Causa XIV. Quest. V. 1) vel: AEFGH |1 can. 1. 2) Codd. coli. o. — Sermo 113. no. 2. Ed. Maur. sed Grat. potius sensum gtiaw verba reddidit
Augustini; — Ivo Decr. XIU, 16. (can. contin.); Coli. tr. P. III, 24, (25,) 1. (ran. coniin.)
Corpus iur. can. Ed. Friedbng.
47
739
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIV. QUEST. V. c. 2— n.
740
C. II. Oblatio de rapina reprobatur a Deo3.
Item Augustinus 4a.
Inmolans5 ex iniquo oblatio est maculata05. Dona ini-
quorum non probat altissimus, nec respicit in oblationibus70
iniquorum, nec in multitudine sacrificiorum eorum propitia-
bitur8 peccatis. Qui offert sacrificium ex9d substantia pau-
ferum10, quasi11 qui uictimat filium in conspectu patris sui.
anis egentium uita pauperis est. Qui defraudat illum homo
sanguinis est 12 c. Qui effundit sanguinem, et qui fraudem
facit necessario137, fratres sunt.
C. III. Non est aliquid rapiendum diuitibus, ut
detur egenis.
Item Augustinus in Omelia 14:>.
Forte aliquis151» cogitat et dicit: Multi sunt Christiani
diuites, auari, cupidi; non habeo10c peccatum, si17d illis
abstulero, et pauperibus dedero. Unde enim illi nil boni
agunt18, mercedem habere potero190. Sed207 huiusmodi
cogitatio ei21e Diaboli22 calliditate suggeritur. Nam 23,1 si
totum tribuat2'1' quod abstulerit23, potius peccatum 20 k addit
quam27 minuat.
[PALEA.23*
C. IV. De eodem.
Item Ieronimus29.
Nemo, qui rapit, moriens, si habet unde reddat, salua-
tur. Si eos, quorum fuit, inuenire non poterit, ecclesiae uel
pauperibus tribuat.]
[PALE A. ao
C. V. De eodem,
liem Ambrosius31.
Rapinam emere non licet, nisi ea intentione, ut cui est
ablata reddatur.]
C. VI. Furtum conmittit qui inuentum3- non reddit.
Item eiusdem33 *.
Si quid31 inuenisti, et35 non reddidisti, rapuisti; quan-
tum potuisti fecisti. Quia plus non inuenisti30b. Qui alienum
negat, si posset et tolleret. §. i.38c Deus cor interrogat,
non manum.
C. VII. Qui de rebus concessis et bene quesitis ele-
mosinam inpendit, illa placet Deo 39.
Item Gregarius [lib. VII. epist. 110. ad Syagrium.]40*
Elemosina redemptoris11 nostri oculis12 illa placet, que
non ex13 illicitislla et iniquitate15 congeritur, sed que de
rebus concessis et bene acquisitis inpenditur.
C. Vm. Peccat qui rem inuentam non reddit.
Item Ieronimus in lib. Leuitid 40.
Multi sine peccato putant esse, si alienum, quod inuene-
rint, teneant, et dicunt, Deus michi dedit, cui habeo red-
dere17? Discant483 hoc peccatum simile esse rapinae, si quis
inuenta non reddat.
C. IX. Bonus usus non iuslificat iniuste quesita.
Item Augustinus [lib. de bono coniugali, c. 14.]49
Neque enim si agris inique ac perperam inuasis ita
quisque50 utatur, ut ex51 eorum fructibus elemosinas largas
faciat, ideo rapinam iustificat. §. 1. Neque si alius52 ruri
paterno, uel iuste quesito auarus incumbat, ideo culpanda
est iuris ciuilis regula, qua possessor legitimus factus est.
§. 2. Nec tirannicae53 factionis peruersitas laudabilis erit,
si regia clementia tirannos54» subditos tractet. §. 3. Nec
uituperetur535 ordo regiae potestatis, si rex tirannica cru-
delitate seuiat. Aliud namque est iniusla potestate iuste
uelle uti, et aliud est iusta potestate iniuste uelle50 uti*.
C. X. Cum alterius detrimento alteri subuenire non licet.
Item Ambrosius in lib. [III.] de offiliis, [c. 9.]57a
Denique, si non potest alteri subueniri, nisi alter leda-
tur, commodius est neutrum iuuari quam alterum grauari.
Ideoque in causis pecuniariis interuenire non est sacerdo-
tale581', in quibus non potest fieri, quin frequenter alter
ledatur, qui uincitur, quoniam intercessoris beneficio se ui-
ctum arbitratur. Sacerdotis igitur est nulli nocere, prod-
esse uelle omnibus; posse autem solius Dei est.
C. XI. Elemosinae et sacrificia non placent Deo ,
que offeruntur ex scelere.
Item Gregarius in Registro , [lib. VII. Indict. 2. epist. 126.
Reccaredo Regi.]59a
Scriptum00 est: „ Victimae01 inpiorum abhominabiles
sunt025 Deo: uota iustorum placabilia ;“ neque enim in
omnipotentis Dei iudicio quid03c, sed0411 a quo detur05 in-
spicitur. Hinc est enim quod scriptum est08: „Respexit
Deus07 0 ad Abel, et ad munera eius; ad Cain autem et
ad037 munera eius non respexit." Dicturus quippe, quia
Dominus respexit ad munera, premisit sollicite, quia re-
spexit ad Abel. Ex qua re patenter ostenditur, quia non
offerens a muneribus, sed munera ab offerente placuerunt*.
„Dona0!) quippe iniquorum non probat altissimus, nec re-
spicit in oblationibus ‘°e eorum, nec in multitudine sacrificio-
rum propiciabitur peccatis eorum." Idem 71 h: ,, Longe est
Dominus ab inpiis, et orationes iustorum72 exaudiet."
II. Pars. Gratian. Contra33 in Exodo legitur, quod filii
Israel, exituri de Egypto , a uicinis suis acceperunt mutuo
EDITIO ROMANA.
Causa XIV Quest. V. c. 2. a) Item Ecclesiastici c. 34. b) mac. Et infra: c) oblationes d) de e) est. Qui
aufert in sudore panem, quasi qui occidit proximum, f) mercenario — c. 3. a) in lib. L. Homiliarum, hom. 7. b) aliquis
hoc secum c) habebo d) si suum e) potero, si ego eleemosynas dedero. Etiam in hac re parcat unusquisque animae
suae f) auia g) ex h) Nam etiam i) tribuat pauperibus k) peccata — c. 6. a) Item Augustinus in lib. L. Homiliarum,
hom. 9. L) invenisti, ideo non plus rapuisti37 c) Et paucis interiectis: §. 1. — c. 7. a) illicitis rebus — c. 8. a) Discant
ergo — c. 9. a) tyrannus b) vituperabilis — c. to. a) in: deest b) sacerdotis — c. 11. a) Regesto b) sunt: deest
c) quod d) datur sed e) Dominus f) ad: deest g) oblationes h) Item
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. V. C. IV. * Haec, ct sequens Palea absunt a plerisque vetu-
stis, etiaui in quibus ceterae esso solent. In una autem habentur supra,
ead. q. 4. post c. Si quis usuram.
C. VII. * In epistola B. Gregorii verbis huius capitis praeponuntur
verba capitis Xon est putanda, supra 1. q. 1.
C. IX. * Velle uti: Post haec verba apud B. Augustinum sequitur
cap. Concubinae, infra 32. q. 2.
C. XI. * Placuerunt: Hucuaquo B. Gregorlus, sicut cupra 3. q. 7.
c. In gravibus. est notatum.
Causa XIV. Quest. V. can. 2. 3) Domino: KGH 4) Codd. coli, o .; idem: EGH; — imo c. 34. v . 21. 23—27. Ecclesiastici 6) immolantis: orig.
C) Codd. coli. o. 7) Codd. et Edd. coli. o. 8) propitiatur: AEGH 9) Codd. coli. o. Turrccreux. orig. 10) pauperis: Edd. coli. o. 11) idem et quasi: Edd.
Arg. Bas. 12) Codd. ct Edd. coli. o. 13) ib. j| can. 3. 14) Codd . coli. o. pr. C (deest); — sermo 287. no. 2. Ed. Maur. 15) Codd. et Edd. coli. o. 16) add
vol: orig. 16) Codd. coli. o. 17) AB F orig. 18) faciunt: orig. 19) Codd. et Edd. coli. o. 20) Codd. coli, o . 21) «6. Edd. Lugdd. II. III.; a: Edd. rell.
22) diabolica: ABII 23) Codd. ct Edd. coli. o. 24) Codd. coti. o. pr. D; — orig. 25) abstulerat: BCDH Edd. coli. o. 26) Codd. et Edd. coli. o. ; peccata
sna : orig. 27) non : orig. || can. 4. 28) Haec Palea deest: Codd. coli. o. Turrecr. ; Jlolando non fuit nota 29) Caput incertum || can. 5. 30) neque haec Palea in
ullo invenitur Codice neque ap. Tttrrccr., neque Jlolando fuit nota. 31) Caput incertum || can. 6. 321 inventa: AEOH; alienum: C 33) AJ3CDF; idem: EH ;
add.: do eodem: EO/I; conflata sunt verba ex Augustini sertu. 178. no. 9. Ed. Maur. ; Polyc. 111, 16. (imo Polyc. VI, 15, 12.) 34) si quod: A; nam quod; orig.
35) et: deest: BDF; et . . . redd.: deest: A 36) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Xor. Polyc.; potuisti: orig. 37) fecisti: orig. 38) Codd. coli. o. Polyc. — ib. no. 10. |j
can. 7. 39) quae eleemosyna Deo placet: EGH; Que de rcb.: AB 40) Ep. 106. scr. ao. 599. lib. IX. Ed.Maur. — Jaffeno. 1263. — Ans. V, 31. ; Jco Pan. 11,191.;
Polyc. II, 1,61. (can. ap. omnes tncip.: omnino metuenda est) 41) redemtori nostro (ocul.: deest): Ans. Polyc. 42) oculos: EGH 43) do: Ans. Polyc. ; deest: Ico
41) Codd. ti Edd. coli. o. orig. Ivo Pan. Polyc. 45) inique (et: deest): Ans. Polyc. || can. 8. 4G) inio ex Origenis Aoni. IV. in Levit, c. 5. no. 201. Ed. J&igne 47) add.:
vel (aut : E) respondero : EGH 48) Codd. el Edd. coli. o. pr. A || c an. 9. 49) c. 14. no. 16. Ed. Maur. 50) quisquam : Edd. Lugdd. II. III. Corr. 51) ex : deest : EGH
52) aliquis : F; aliquos: Ed. Bas. ; alias: Edd. rell. 53) tyrannido: Edd. Arg. Xor. Vcn. I. II. 54) Codd. et Edd. coli. o. pr. Par. Lugdd. 55) Codd. ct Edd. coli. 0.
56) velle: deest: A orig. j| can. 10. 57) Codd. coli, o.; — no. 59. Ed. Migne 5$) Codd. et Edd. coli. o. || can. 11. 59) Ep. 122. scr. ao. 599. lib. IX. Ed. Maur. —
Jaffe no. 1279. — Coli. tr. P. I, 55, 43. — cf. c. 5. Ou. 7. C. III. 60) add. : quippe: orig. ; — Prov. c. 15. v. 8. 61) viet. . . . deo : deest : orig. 62) Codd. et Edd.
coli. o. pr. EH 63) Codd. et Edd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 64) Codd. et Edd. coli. o. 65) datur aspicitur: orig. 66) Qen. c. 4. v. 4. 5. 67) Codd. et Edd. coli. o.
Coli. tr. P. 68) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 69) Ecd. c. 34. r.23. 70) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 71) Codd. coli. o. Coli. tr. P. (add.: item) ; — Proe. c. 15. n.8.
72) impiorum non: EGH 73) econtra: EO
741
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIV. QUEST. V. VI. c. i.
742
uasa aurea et argentea, ex quibus postea etlificauerunt taberna-
culum Domino. His respondet Augustinus in lib. quesl. Exod.
[quest. 39.] 74 :
C. XII. Non licet aliena rapere exemplo Israelitarum
spoliantium Egyptios.
Dixit Dominus ad Moysen78: ,, Petat uir76 a proximo77,
et mulier78 a proxima79, uasa aurea80 et argentea, et ues-
tem81.“ Non hinc quisque82» sumendum exemplum putare
debet ad exspoliandum isto modo83 proximum. Hoc enim
Deus iussit, qui nouerat quid quemque pati oporteat8*8.
Nec85 Israelitae furtum86 fecerunt, sed Deo iubenti37 mini-
sterium prebuerunt.
III. Pars. Gratian. Item obicitur : Aliena rapere non est
contra preceplum: nullo siquidem Dei mandato 88 rapina videtur
prohibita. Sed nomine furti omnis illicita usurpatio rei alienae
intelligitur .
Unde Augustinus 89 in eodem lib. [quest. 71.]90:
C. XIII. Maioris penae est violenter01 aliquid eripere,
quam furari.
Penale est occulte auferre: multo maioris92 penae est
uisibiliter eripere. Auferre ergo nolenti, siue occulte siue
palam, habet preceptum suum. Furti enim93* nomine
bene91 intelligitur omnis illicita usurpatio rei alienae. Non
enim rapinam permisit qui furtum prohibuit, sed utique98
furti96 nomine in97 lege ueteris testamenti et rapinam intel-
ligi98 uoluit. A parte99 enim totum significauit, quicquid
illicite100 rerum proximi101 aufertur102.
Gratian. His auctoritatibus probatur, quod neque ex rebus
inuentis, neque ex male conquisitis 103 elemosinam quisquam 101
facere potest.
IV. Pars. §. 1. Sed105 Augustinus contra testatur [serm.
XXXV. de uerbis DominiJ dicens106:
C. XIV. De male adquisitis bonum fieri potest101 .
Qui habetis aliquid108» de malo, facite inde bonum.
Qui non habetis de malo, nolite acquirere de malo. Esto tu
bonus, qui facis de malo bonum109, et cum ceperis aliquid
boni facere de malo, noli remanere tu malus. Nummi tui
conuertuntur110 in bonum, etlllb tu remanes malus?
Gratian. Sed hoc multipliciter intelligitur. Facit enim de
malo bonum qui reddit quod illicite abstulit. Nomine etiam mali
cura et sollicitudo mortalium exprimitur. De malo ergo bonum
facit qui pauperibus dispensat quod cum labore et sollicitudine
acquisiuit, iuxta illud euangelii 112 : „ Facite uobis amicos de mam-
mona miquitatis.u Vel ex malo acquiritur quod ex turpi causa
possidetur, ueluti cum mathematicus ex arte, quam docet, uel ex
futuris, que pronunciat 113 c, nonnulla lucratur. Que uero de malo
sic acquiruntur in bonum possunt conuerli. De peccato etiam
aliqua nonnumquam acquiruntur, que pauperibus iuste erogantur.
Unde Augustinus ad Macedonium, [epist. LIV.]114:
C. XV. Que male acquiruntur 115 aliquando bene
possunt expendi.
Non sane quicquid ab inuito sumitur iniuriose aufertur.
Nam plerique nec medico uolunt reddere honorem suum,
nec operario mercedem; nec tamen hec qui ab inuito ac-
cipiunt, per iniuriam accipiunt116, que potius per iniuriam
non darentur. §. 1. Sed117 non ideo debet iudex uenderc
iustum iudicium, aut testis uerum testimonium, quia uendit
aduocatus iustum patrocinium et118» iurisperitus uerum con-
silium. Illi enim inter utramque partem ad examen ad-
hibentur: isti ex una parte consistunt. Cum autem iudicia
et testimonia, que nec iusta et 1190 uera uendenda sunt,
iniqua et falsa uenduntur, multo sceleratius utique pecunia
sumitur, quia scelerate etiam120, quamuis a uolentibus, datur.
Ille tamen solet 121c male sibi ablatam pecuniam repetere,
qui iustum iudicium emit, quoniam uenale esse non debuit.
Qui uero pro iniquo iudicio dedit, uellet quidem repetere,
nisi timeret uel puderet emisse. §. 2. Sunt aliae personae
inferioris loci, que ab utraque parte non insolenter accipiunt,
sicut offitialis 122, et qui123 amouetur12'1, et cui admonetur120
offitium. Ab his extorta per inmoderatam inprobitatem re-
peti solent1268*; magisque reprehendimus qui talia inusitate
repetiuerunt127, quam qui ea de more sumpserunt, quoniam
multae necessariae personae rebus humanis uel128 inuitantur
huiusmodi commodis, uel tenentur. §. 3. Isti, si uiain uitae
mutauerint 129, aut excellentioris conscenderint sanctitatis
gradum, facilius ea, que hoc modo acquisierunt130, tanquam
sua pauperibus largiuntur, quam eis, a quibus accepta sunt,
tamquam aliena restituant131. §. 4. Qui uero contra ius
societatis182 humanae furtis, rapinis, calumpniis, obpres-
sionibus, inuasionibus aliqua1330 abstulerit, reddenda potius
quam donanda censemus, Zachei131 publicani 1387 exemplo.
QUESTIO VI.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero penitencia agi non possit, nisi res aliena
reddatur, testatur1 Augustinus in epist. [LIV.] ad Macedo-
nium2a.
C. I. Penitencia non agitur, si res aliena non restituitur 3
Si res aliena, propter quam peccatum est, reddi10 pos-
sit, et5 d non redditur, penitencia non agitur, sed simula-
tur60. Si autem ueraciter agitur, non remittetur" 7 peccatum,
nisi restituatur ablatum; si8s, ut dixi, restitui98 potest10.
Plerumque enim qui aufert amittit, siue alios patiendo malos
siue ipse male uiuendo, nec aliud habet unde restituat. §. 1.
Huic certe non possumus dicere, redde quod abstulisti, nisi
cum habere11 credimus et negare12. Ubi13 quidem11 si
EDITIO ROMANA.
Causa XIV. Quest. V. c. 12. a) quisquam b) oporteret — c. 14. a) aliq.: deest b) tu autem (et: deest)
c) praenuntiat — c. 15. a) et: deest b) nec c) solet tanquam d) solent; data per tolerabilem consuetudinem non solent*
e) aliq.: deest f) pubi, evangelico — Quest. VI. c. 1. a) in: deest; epist. LIV. b) restituatur c) quam reddi d) et: deest
e) fingitur f) remittitur g) sed h) quam restitui
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XIII. * Furti enim: Haec sunt verba B. Augustini, licet mutato
orationis ductu; quae autem antecedunt apud ipsum non sunt inventa.
Integer locu6 B. Augustini de furto et moechia habetur infra 32. q. 4. c.
Meretrices.
C. XV. * Data per tolerabilem consuetudinem, non so
icnt: Addita sunt haec ex originali, sino quibus sequentia non satis con-
stabant.
Causa XIV. Queat. V. can. 12. 74) t» c. XI. #. 2. c. 39. Ed. Itaur. — It<y. II, 274.; Durch. XI, 53.; A«s. XI, 107.; /tio Decr. XUI, 2.; Coli. tr. P.
III, 23, (24,) 1.; Coli, tredec. P. X, 124. — can. ap. omn. contin. 75) Ezod. c. 11. i». 2. 76) unusquisque: orig. Reg. Ans.: accipiat unusquisque: Durch. 77) add. :
suo: A Rcg. 78) mul. a: deest: Reg. Burch. 79) add.: sua: ADEQH 80) add.: populi: Ans. 81) vestes ctc.: Reg. Burch. 82) Codd. coli. 0. orig. Durch.
83) isto modo: deest: Rcg. Burch. 84) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (oportuerat) 85) non: Jus. 86) furt.: deest: Jieg. Burch. 87) iubente: A Reg. Jio Decr.
83) precepta: EQH\\ can. 13. 89) idem: EOH 90) in C. XX. c. 1-17. Rcg. II. 275.; Durch. XI, bl.; Ans. XI, 109. ; Ito Decr. XIII, 3.,- Coll.tr. P. III, 24, (25.) 2. ;
Polgc. VI, 16, (15,) 3.; Coli, tredec. P. X, 125.; — Pctr. Jjomb. Sentctit. I. III. Dist. 37. 91) viol. quam nl. furtfm erip.: EGH 92) maius (pen.: deest): Coit. tr.
93) en.: deest: Polyc. 94) pene (?): ib. 95) utiq.: deest: ib. 96) sub furti: Rcg. Durch. Ans. Ico Coli. tr. P. 97) in . . . te st.: deest: Rcg.; in. . . . et: deest:
Burch. Polyc. 98) intelligere: Coli. ir. P. 99) aperte: Rcg. Ans. Polyc. 100) illic . . . rev.: deest: Rcg.; illic . . . prox.: deest: Burch. 101) prox.: deest:
Edd. Arg. Das.; proximo: Reg. 102) auferatur: Edd. Arg. Bas. 103) acquisitis: EOH 104) quisquis: H; quisque: AG || can. 14. 105) Unde idem: EGU
m<) Ed. Maur. — lio Decr. XIII, 16. can.: nolite velle eleemosynas); Coll.tr. P. 111,24,(25,) l. (ut ap. lion.) 107) add. : non: EGH 108) Codd.
et Edd.coll^o.Ivo Coli. tr. P. 109) bon.: deest: Coli. tr. P. 110) convertentur: tb. 111) Codd. et Edd. coli. o. orig. lio Coli. tr. P. 112) I.uc. c. 16. r. 9.
113) ABCDEG || can. 15. 114) Ep. 153. no. 23. scr. ao. 414. Ed. Maur. — Ans. XI, 111. ; Polyc. VI, 20, (19,) 18. (can. cont.) 115) queruntur: ABDF 116) acci*
P?«“tur • • - accipiuntur: Edd. Bas. Lugdd. II. III. 117) cf. c. 71. Qu. 3. C. XI. 118) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 119) ADCDF orig. Ans. Polyc. 120) ct: deest:
EGIJ 121) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 122) officiales: EGH 123) a quo: orig. 124) admovetur: AG 125) amovetur: F Ans. 126) Codd. et Edd. coli. o.
Ans. Polyc. 127) repetiverint: Polyc. 128) vel : deest : alus. 129) commutaverint: /ius. 130) acquisierint: Polyc. 131) restituunt: orig. J32J ucces-
sitatiB (?) (ius: deest) : Ans. 133) Codd. et Edd. coli. o. 134) Luc. c. 19. 135) Codd. coli. o. Ans. Polyc.
_ Cau_sa XIV. Quest. VI. 1) ostendit: EGH || can. 1. 2) Codd. coli, o.: — Ep. 153. no. 20. scr. ao. 414. Ed. Maur. — Iro Dccr. XIII. 4.; ib. XV, 25.;
Coli. tr. P . IU, 23, (24.) 3.; Polyc. VI, (19.) 17. (caw. Poenam capiunt) 3) Codd. coli. o. pr. AC 4) ABCDF Edd. coli. o. 5) Codd. et Edd. coli. o. C) Codd. ct
Edd. coli. o. ; frangitur: Polyc. 7) AC orig. Ivo XIII. XV. Coli. tr. P. Polyc. ; remittatur : B 8) ACDF Edd. coli. o. Coli. tr. P. ; sicut : BEGH 9) Codd. ct FAd.
coli. o. Coli. tr. P.; si restitui: EOa Polyc. 10) finis cattonis: Ivo XV. 11) add. : eum: orig. 12) negat: Polyc. 13) vir: EH; verum: Edd. coli. o.
14) quidam : Edd. Lugdd. II. III. y '
47*
743
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIV. XV. QUEST. L
744
aliquos sustinet cruciatus repente 15i*, dum existimatur
habere quod reddat, non16k est iniquitas, quia, si 1,1 non est
unde reddat1* ablatam pecuniam >9™, tamen20, dum eam21
per molestias corporales reddere22 conpellitur, peccati,
quo23 male ablata est, penas luit. §. 2. Sed non inhuma-
num est etiam pro talibus intercedere24", non ad hoc, ut
minime restituantur aliena, sed ne frustra homo in hominem
scuiat-'5. Et paulo poslie: §. 3. Illud uero fidentissime
dixerim, eum, qui pro homine ad hoc interuenit, ne male
ablata restituat, et qui ad se confugientem (quantum honeste
potest) ad reddendum270 non conpellit, socium esse fraudis
et criminis. Nam misericordius opem nostram talibus sub-
trahimus quam inpendimus. Non enim opem fert qui ad
peccandum adiuuat**, ac non potius adiuuat sed obuiat
subuertendo atque obprimendo2*P. §. 4. Sed numquid nos
ideo aut exigere aut exigendum294 tradere uel possumus uel
debemus? Agimus, quantum episcopalis facultas dat30, et
humanum quidem nonnumquam, sed maxime ac semper
diuinum iuaicium conminantes. Nolentes autem reddere,
quos nouimus et male abstulisse, et unde reddant habere,
arguimus, increpamus, obtestamur31, quosdam clam, quos-
dam palam, sicut diuersitas personarum diuersam uiaetur
posse uel32r accipere335 medicinam.
II. Pars. Gratian. Si uero3i rem alienam quis consecra-
verit, non eandem , sed estimalionem 35 eius restituere debet.
Unde Gregorius [lib. VII. Indict. 2. epist. 58. Fantino
Defensori]36:
C. II. Qui rem alienam consecrat, eius estimationem3'1
restituat.
Conperimus, nullam extitisse causam, pro qua res
eorum36"* potuissent rationabiliter occupari, atque eas 39 b
inconsulte ac temere consecrari400. Idcirco experientiae
tuae precipimus, ut, quia quod semel consecratum est eis41
non ualet ultra restitui, studii tui sit ut ipse42 episcopus de-
beat precium dare.
III. Pars. Gratian. Pro malis autem apud principes ec-
clesia debet intercedere, non eos temerario ausu defendere.
Unde Gregorius Romano Defensori, [lib. VII. Indict. 2.
epist. 24.]«*
C. 111. Ecclesia pro malis intercedat, non eos temere 44:1
defendat.
Ilii45, qui in furtis publicis inplicati sunt, a nobis non
uideantur iniuste defendi, ne opinionem male agentium ex
indiscretae defensionis ausu in nos ullo46 modo transfera-
mus; sed quantum decet ecclesiam ammonendo17b, uerbum
intercessionis adhibendo quibus ualetis48 succurrite, ut49
et60 aliis510 opem feratis, et opinionem sanctae ecclesiae non
inquinetis.
IV. Pars. Gratian. Furtum autem non tam 52 in quan-
titate rei quam in affectu furantis consideratur.
Unde Ieronimus in epistola ad Titum, [ad c. 2.]Ma*
C. IV. Non solum in maioribus sed etiam 54 in minoribus
furtum conmittitur.
Fur55 autem non solum56 in maioribus, sed in minoribus
etiam iudicatur. Non enim57b, quod furto ablatum est, sed
mens furantis attenditur. Quomodo in fornicatione56 non
idcirco diuersa sit59 fornicatio60, si mulier610 pulcra 62 aut63
deformis, ancilla aut ingenua, paupera644 aut opulenta sed65
qualiscumque illa fuerit, una est fornicatio66 ita67 0 in furto,
quantumcumque68 quis69 abstulerit, furti crimen incurrit.
CAUSA XV.
GRATIANUS.
Clericus la quidam crimine 2b camis lapsus esse perbibetur
ante, quam sacerdotalem benedictionem consequeretur. Post-
quam uero sacerdotium adeptus est, in furorem uersus quendam
interfecit. Recuperata uero sanitate apud episcopum accusatur
ab ea, cum qua lapsus esse dicitur. Episcopus autem die do-
minico causam examinat. Sacerdos 3 inficiatur crimen sibi illa-
tum; quorundam clericorum sibi patrocinia queril; illi uero non
sine precio sibi patrocinantur ; tandem episcopus questionibus con-
fessionem extorquet; demum 4 solus 5 et absque sinodali audientia
illum 6 sententia ferit. (Qu. I.) Queritur autem, an ea, que mente
alienata fiunt, sint inputanda? (Qu. II.) Secundo, an pro 7 in-
pensis patrociniis liceat clericis munera exigere? (Qu. III.) Ter-
tio, an ex mulieris confessione iste sit condempnandus ? (Qu.IV.)
Quarto, an die dominico eius causa sit ventilanda? (Qu. V.)
Quinto, an sibi neganti purgatio sit deferenda? (Qu.VI.) Sexto,
an eius confessio cruciatibus sit extorquenda? (Qu. VII.) Se-
ptimo, an absque sinodali audientia episcopus ualeat sacerdotem
dampnare? (Qu. VIII.) Octauo, si sponte confessus aut ab aliis
convictus fuerit, quod ante ordinationem peccauerit , an suscepti
ordinis offixum sibi exequi liceat ?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem ea, que alienata mente fiunt, non
sint inputanda, facile uidetur posse probari. Peccata namque
alia 8 penes uoluntatem animi, alia circa naturae infirmitatem
videntur consistere. Est autem uoluntas, ut Augustinus ait m9a
lib. I. retractat, [cap. 15.], animi motus10b* ad aliquid uel non
EDITIO ROMANA.
Causa XIV. Quest. VI. c. I. i) a repetente* k) nulla 1) etsi m) pecun. merito tamen n) intercedere, tan-
quam pro reis criminum, 0) restituendum p) potius subvertit atque opprimit, q) ad exig. r) vel: deest s) recipere —
c. 2. a) Iudaeorum* b) eas esse c) consecratas — c. 3. a) temerario ausu b) admon. et c) illis — c. 4. a) epistolam
b) enim id c) mul. sit d) paupercula e) ita et — Causa XV. a) sacerdos b) in crimen — Quest. I. a) m: deest
b) motus cogente nullo*
NOTATIONES CORRECTORUM.
Q nest. VI. C. I. * Repetente: Sic emendatum ex codice episto-
larum Vaticano, et editione Autverpiana, quum antea legeretur: repente.
** Adiuvat, Quae sequuntur emendata sunt ex codicibus epistolarum
impressis et manuscriptis. Antea legebatur: qui ad peccandum adiuvat, ac
[at: Edd. Nor. Ven. II.; ac si: Ed. Ven. I.] non potius adiuvat, sed obviat
subvertendo atque opprimendo. Glossa autem optime convenit in vocem :
adiuvat, suo loco positam.
C. II. * Iudaeorum: Reposita est haec dictio ex epist. B. Gregoril
ut intelligatur facilius, quo referantur ea, quae in hoc capite continentur,
ac nonnulla etiam alia sunt emendata.
C. III. * Infra 23. q. 5. Reos, refertur summa huius capitis, quum hic
sint propria verba B. Gregorii.
C. IV. * Referuntur verba B. Hieronymi, nonnullis tamen omissis et
mutatis, quemadmodum etiam apud Burch&rdum et Ivonem.
Causa XV. Quest. I. Pars. I. * Cogente nullo: Haec sunt
addita ex B. Augustino, ut verba sequentia melius intelligantur.
Causa XIV. Q u o s t. VI. c a n. 1. 15) Codd. et Edd. coli. o. Ivo CoU. tr. P. Polyc. 16) Codd. et Edd. coU. o. 17) Codd. coli. o. Edd. Bas. Lugdd. II. m.
Coli. tr. P. Polyc.; deest: Edd. coli. rell. 18) luat: oriq. Ivo Coli. tr. P.; eoluat: Polyc. 19) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 20) tantum: Polyc. 21) eas: EH
Polyc. 22) redhibere : oriq. 23) quod : EOH 24) Codd. ei Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 25) Jinis canonis : Ivo XIII. Coli. tr. P. 26) ib. no. 21. 27) Codd. coU. o. Polyc.
28) Codd. ct Edd. coli. o. Edd. pr. BE Edd. Arq. Bas. (ac . . . adiuuat: deest); — Polyc. 29) Codd. coU. o. Polyc. 30) datur: orig. 31) et detestamur: oria. ;
et testamur: Polyc. 32) F Polyc.; vel voilo: ACH Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. (et velle); Corr.; — posse velle: BD 33) Codd. coli. o. pr. C (deest); Corr. —
Polyc. 34) orgo: EO 35) existimat.: EO j| can. 2. 36) add.: Papa: EOH; — Ep. 55. ser. ao. 599. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffeno. 121fl. — 37) existimat.:
EOH 38) Codd. et Edd. coli, o.; res eor. : deest: orig. 39) Codd. et Edd. coli. o. 40) ib. 41) Tudeis: orig. 42) praefatus frater et coepiscopua noster: orig. ||
c a n. 3. 43) Ep. 27. ser. ao. 508. lib. IX. Ed. Jfaur. — Polyc. VI, 16, (15,) 7. 44) ABCDF: deest: EOH 45) si qui : oria. Polyc. 46) nullo : EGH ; ullo modo : deest : A
74) Codd. coli. 0. orig. Polyc. 48) valeatis : EOH 49) ut : deest: Polyc. 50) et: deest: Edd. coli, o., nec tamem, ut R. censuit a Corr. est additum. 51) Codd. et Edd.
coli. o. pr. A (succurr. ... aliis: deest); — Polyc. 52) tantum . . . quantum: BEOH || can. 4. 53) Codd. coli, o.; — adc. 2. v. 9. no. 723. — Reg. II, 273.- Burch.
XI, 55. ; Ans. XI, 108.; Ivo Beer. XIII, 41.; Polyc. VI, 16, (15,) 4.; Coli, iredec. P. X, 126. 54) et: A; deest: BDH 55) furtum: EOH Corr. 56) tantum: Ans.
57) Codd. et Edd. coli. o. Collatt. citt. o. 58) add.: et adulterio: orig. 59) fit: Reg. 60) add.: aut adulterium: orig. 61) Codd. coli. o. orig. CoU. citt. o.; mul.:
deest: orig. 62) add.: vel dives: orig. 63) aut: deest: Reg.; deformis aut pauper, meretrix vel adultera ait: orig. 64) ABDF; pauper: C Edd. Arg. Bas. orig.
Collatt. citt. o. 65) sed: deest: Ans. 66) add.: vel adulterium: orig. 67) Codd. et Edd. coli. o. Collatt. citt. o. 6S) ut quant. . . . incurrat: A«s. 69) servus :
orig. : deest : Polyc.
Causa XV. 1) ABCDF Corr. 2) Codd. coli. o. 3) add.: autem: EGH 4) deinde : EQH 5) solus et: deest: B; et: deest: AEOH 6) Ul solum: AB
7) pro: deest: ib.
Causa XV. Q u es t. I. 8) alias . . . voluntates . . . alias : EOH 9) Codd. coli. o. — 10) Codd. et Edd. coli , o.
745
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. I. c. 1-3.
746
imitandum **, uel adipiscendum. Quod propterea dictum est, ut
hac diffinitione uolens a nolente discerneretur. §. 1. Ex uoluntate
itaque peccata procedunt, que libero mentis arbitrio et delin-
quendi44 c proposito conmittunlur. §. 2. Porro infirmitas alia
est animi, alia carnis. Infirmitas animi est ignorantia; carnis
infirmitas est 12 concupiscentia. Ex utraque autem infirmitate que
procedunt inputantur ad penam. Unde de quibusdam ignoranti-
bus dictum est 13 : „Si quis ignorat, ignorabitur .“ Tales 11 erant
illi, de quibus Christus ait 15 apostolis: „ Extra sinagogam facient
uos, quia arbitrabuntur 16 obsequium se prestare Deo." De eis-
dem etiam Apostolus 17 scribit in epistola ad Romanos: „Testi-
monium illis perhibeo , quia zelum Dei habent, sed non secundum
scientiam." Nullum tamen eorum in sua perfidia perseuerantem
hec ignorantia excusat. Ex camis infirmitate procedunt que
naturae languore fiunt, que, nisi inputarentur ad penam, nequa-
quam Apostolus lege carnis grauatus diceret: „ Infelix43 ego
homo, quis me liberabit de corpore mortis huius f etc." Siue ergo
penes uoluntatem, siue penes infirmitatem 19 peccata consistant,
semper inputantur adpenam. §.3. Cui sententiae illud Augustini
deuera religione \ c. 14.J 20 contrarium esse21 d uidetur : ,, Usque
adeo peccatum uoluntarium malum est, ut nisi 22 e sit uoluntarium
nullo modo sil peccatum, et hoc quidem adeo manifestum est, ut
nulla hinc doctorum paucitas, nulla indoctorum turba dissentiat."
Quare aut negandum est peccatum conmitti, aut fatendum est
cum23( uoluntate conmitti. §. 4. Sed hoc non generaliter de om-
nibus peccatis intelligendum esse24, idem Augustinus in 1. lib.
retract. [cap. 13.] 25 ostendit, dicens: „ Usque adeo peccatum
uoluntarium malum esi, ut nullo modo sit peccatum, si non sit
uoluntarium. §. 5. Potest uideri falsa hec diffinitio; sed si dili-
genter excutiatur 26 e, inuenitur21 b uerissima 28 '. Peccatum illud
quippe cogitandum est, quod tantummodo peccatum est, non quod
etiam22 k pena peccati. Quamuis et illa, que non inmerito***
non uoluntaria peccata dicuntur, quia uel a nescientibus , uel
coactis 301 perpetrantur, non omnino possint 31 non uoluntaria
dici." Idem in eodem [libro c. 15.]32: „ Diffinitio peccati, quam33
diximus: Peccatum est uoluntas retinendi uel consequendi quod
iustiiia uetat34m unde liberum est abstinere, propterea uerum33n
est, quia id diffinilum est, quod tantummodo peccatum est, non
quod360 etiam 37 pena peccati."
C. I. Non sunt peccata uolentium, nisi nescientium.
Idem 38 in lib. [IV.] questionum, [qu. 24.
ad c. 15. Numerorum] 39 a.
Merito queritur, que sunt40b peccata410 nolentium?
utrum que a nescientibus conmittuntur, an etiam possit
recte dici peccatum esse nolentis, quod facere conpellitur?
Nam et hoc contra uoluntatem42*1 dici solet; sed utique
uult43 propter quod facit; tamquam si periurare 44 e nolit,
et451 facit46* cum uult47 uiuere, si48® quisquam, nisi fecerit,
mortem minetur. Vult ergo facere, quia uult uiuere, et ideo
non per se ipsum appetit49 b, ut falsum iuret, sed ut falsum
iurando uiuat. Quod si ita est, nescio, utrum possint ista
dici peccata nolentium, qualia hic dicuntur50 expianda. Nam
si diligenter inspiciatur51', forte ipsum peccare nemo uelit,
sed propter aliud521* quod uult581 peccat. Omnes quippe
homines, qui scientes faciunt quod non licet, uellent licere u4.
Usque55 adeo ipsum peccare nemo appetit propter hoc
ipsum56, sed propter illud, quod ex eo consequitur. Hec si
ita se habent, non sunt peccata nolentium, nisi nescientium,
que discernuntur a peccatis uolentium.
[C. II.]
Dig. tit. de iniuriis, [I. 3.]57*
Illud relatum pereque est, eos, qui iniuriam pati pos-
sunt, et facere posse. Sane sunt quidam, qui facere non
possunt, utputa furiosus, et inpubes, qui doli capax non est.
Namque hi pati iniuriam solent, non facere. Cum enim in-
iuria ex affectu facientis consistat, consequens erit dicere,
hos, siue pulsent siue conuicium dicant, iniuriam fecisse non
uideri. Itaque pati quis iniuriam, etiamsi non sentiat, po-
test; facere uero58» nemo, nisi qui scit se iniuriam facere,
etiam si59b nesciat cui faciat. Quare si quis per iocum60
percutiat, aut dum certat, iniuriarum non tenetur. Si quis
liberum hominem ceciderit, dum putat seruum suum, in ea
causa est, ne iniuriarum teneatur.
Gratian. Ut01 itaque, ex premissis apparet, siue ex uo-
luntate siue ex infirmitate peccata procedant , palam est illa in-
putari. Sed carnis infirmitas dupliciter intelligitur. Est enim
languor naturae, qui carnis concupiscentia appellatur, que uerius
animae infirmitas dici potest, sed ideo carnis infirmitas dicitur,
quia accidit 62 animae ex coniunctae carnis corruptione03 c. Porro
alia est infirmitas, que proprie carnis dicitur, qua ( elementorum
seu humorum concordia turbata) caro ipsa afficitur, et tandem
dissoluitur. §. 1. Similiter animi infirmitas duplex est: una,
que uicium appellatur , qua anima a Deo separatur, ut est ira,
odium, et alia liuiusmodi; alia infirmitas animae 64 d, que, cum
ipsa non sit peccatum, est tamen pena03, et causa peccati, ut est
obliuio et ignorantia. Furor autem, cum non sit peccatum, est
tamen pena peccati, ut febris et ceterae passiones, quas proprie
carnis dicimus esse, quarum motus, id est ea00, que illis pertur-
bantibus fiunt, nulli inputantur adpenam. §. 2. Sed obicitur de
Lamech, qui, cum cecus esset, Cain interfecit, nec cum excusauit
cecitatis infirmitas. Unde dictum est07: ,, Septuplum ultio da-
bitur de Cain; de Lamech 68 e septuagies septies." Sed cecitas
ignorantiae similis est. §. 3. Ex utraque enim quedam fiunt, que
inputantur, quedam uero que 691 minime. Cecus namque, si de-
bitum suae uxori se credens reddere alienam polluit, non est reus
adulterii. Si autem ludo, uel exercitatione uirium, uel venatione
iaculum mittens aliquem'10 perimat , quia ab eo hoc penitus debet
esse alienum, homicidii reus habetur. Mens uero alienata furore,
cum sui conpos non sit, eorum, que admittit, reatum non con-
trahit, quia facultatem deliberandi non habuit. Unde pupillo et
furioso in maleficiis subuenitur, ut non eis inputenlur ad penam
que ex mentis deliberatione non processerunt74**. Quod non
solum humanis, sed etiam diurnis legibus noscitur adprobatum.
Ait enim Augustinus de parvulis [in lib. de fide ad
Petrum Diaconum, cap. 30.]72:
[C. III.]
„ Firmissime tene et nullatenus dubites, exceptis illis, qui pro
nomine Christi suo sanguine baptizantur, nullum hominem ac-
cepturum uitam eternam, qui non hic a malis suis fuerit per peni-
tenciam fidemque conuersus , et per sacramentum fidei et peni-
tenciae, id est per baptismum73, liberatus; et maioribus quidem
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Quest. I. c) delinquentis d) esse : deest e) si non f) cum : deest g) discutiatur h) invenietur
i) esse verissima k) est etiam 1) a coactis m) vetat et n) vera 0) quod est — c. 1. a) in: deest b) sint c) ipsa
peccata d) volunt, facere e) peierare f) quod tamen g) si scilicet h) appetendo i) consideratur k) aliud fit
1) vult qui — c. 2. a) vero: deest b) etsi c) ex corruptae carnis coniunctione a) animi e) Lamech vero f) que: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
44 Imitandum: Apud B. Augustinum in lib. de duabus animabus et C. I. * Tanquam si peierare nolit, quod tamen facit:
in lib. 1. retractationum legitur: amittendum ; ob glossam tamen non est Haec non sunt in vulgatis codicibus B. Augustini.
mutatum, sed sublata est priori loco vox: imitandum, quae abest etiam a C. n. * In aliquot vetustis exemplaribus a capite Merito usque ad cap.
manuscrlptis Gratiani codicibus. Nam invulgatis erat: ad aliquid imitan- Mulier, nulla est distinctio capitulorum.
dum vel non imitandum. 44 Processerunt: Hoc loco in vulgatis erant interiecta haec verba:
444 N°u immerito: In librisB. Augustini impressis legitur: immerito, ff. tit. de iniuriis. Illud relatum. Require supra, [ita in Edd. coli. o. pr. Bas.J
(nec tamen in Ed. Maur.j quae absunt a manuscriptis, ideoque inducta.
Causa XV. Quest. I. 11) Cadd. coli. o. 12) est ex: BF; eius: CQ; ex eius: EH 13) I. Cor. c. 14. e. 38. 14) Tales enim: EOU 15) Ioann. c. 16. v.2.
M) arbitrantur: CQ 17) Bom. c. 10. «. 2. 18) Bom. c. 7. c. 24. 19) add. : carnis : EO II 20) no. 27. : Ed. Maur. 21) Codd. coli. o. 22) Codd. coli. o. pr. C
23) Codd. coU. o. 24) est: AF.U 25) no. 5. Ed. Maur. 26) Codd. coli. o. 27) Codd. et Edd. coli. o. 28) ib. 29) Codd. loll. o. 30) ABCF 31) possunt sino
voluntate committi: orir/. 32) ib. no. 4. 33) qua: orig. 34) Codd. et Edd. coli. o. 35) ABCDF 36) Codd. et Edd. coli. o. 37) ot.: deest: EOU || can. 1.
38) Unde Augustinus : EOH 39) Codd. coli. o. ; ad c. 15. «. 24—29. Humer. - Aus. XI, 155. 40) CDF Edd. coli. o. Ans. 41) Codd. et Edd. coli. o. Ane. 42 1 ■ b.
43) add.: idem: Ed. Bas.; id: Edd. veli, 44) Codd. coli. o. pr. Q 45) Codd. coli. o. orig. An 8. 46) add.: eum: Edd. coli, o.pr. Bas. Par. Lugdd. 47) add. :
eum : Edd. coU. o. pr. Bas. Par. Lugdd. 46) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. 49) Codd. et Edd. coli. o. 50) add. : peccata: CEO Edd. coli. o. 51) Codd. et Edd.
coli. o. ; consideretur: orig. 52) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 53) ib. 54) add. : facere : H Edd. coli. o. 55) atque : Ans. 56) add. : peccare : ib. || cau. 2. 57) /. 3.
(47,10.); *>« Codd. coli. o. canon cum anteced. cohaeret 58) Codd. et Edd. coli. o. 59) Codd. coU. o. orig. 60) add. : alium: CD Edd. coli. o. 61) ut: deest: EOH
62) accedit: ib. 63) Codd. coli. o. pr. A (conditione) ; — Corr. 64) Codd. coli. o. 65) add. : peccati : EOH 66) illa: AC 67) Oen. c. 4. v. 15. 68) ABEFUH
69) ABCDF 70) alium: EOH 71) hoc loco m B exstant verba canonis II. || can. 3. 72) c. 30. no. 73. Ed. Maur. — Jvo Decr . I, 30.; — in Codd. coli. o. hic canon
ud Gratiani perlinet dictum. 73) bapt. fidei : EOH
747
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. I. c. 3-10.
748
necessarium esse7* et penitenciam de malis suis agere , et fidem
catholicam secundum regulam ueritatis tenere, et sacramentum
baptismatis accipere: paruulis uero7!> , qui necdum76* propria
uoluntate credere, nec penitenciam pro peccato, quod originaliter
trahunt , agere possunt, sacramentum fidei77, quod est sanctum
baptisma, quamdiu rationis eorum etas capax esse non potest,
sufficere ad salutem
[Gratian.] Ex eo autem, quod in fine huius auctoritatis dici-
tur: „ Quamdiu scilicet rationis eorum etas capax esse non po-
test," euidenter datur intelligi, nulli post baptismum peccata 73
inputari, siue sit adultus siue inpubes, nisi rationis sit capax.
Lndc etiam de brutis animalibus eadem ratio ab Augustino in
eodem lib. [c. 3.]79 redditur, quare sua facta eis non inpulentur:
„ Animalia, inquit, enims,:b seculi presentis cursum oti(6lc orna-
tum secundum creatoris incomprehensibilem uoluntatem peragunt,
que de suis factis nullam rationem redditura sunt , quia rationa-
bilia non sunt. Numquid 82 enim de bubus cura est Deo ? Ho-
mines vero, quia rationales sunt facti, et de se, et de omnibus
rebus, quas in usum uitae presentis acceperunt , rationem red-
dituri sunt Deo, et pro suorum actuum qualitate recipient aut
penam aut gloriam Sacrae tamen legis auctoritate animalia
iubentur interfici, non propter conscientiam peccati, sed quia re-
fricant memoriam facti.
Unde Augustinus super Leuiticum [ad. c. 20.
quaest. 74.] 83 :
C. IV. Non propter culpam, sed propter memoriam facti
pecus occiditur, ad quod mulier accedit **».
Mulier85 que accesserit ad omne pecus 85 ascendi ab eo,
interficietis mulierem et pecus; morte moriatur 87 b. Rei
enim880 sunt. $. 1. Queritur, quomodo sit reum pecus,
cum sit irrationabile 89 nec ullo modo capax legis est90'?
Jtem9l{: Pecora inde credendum est iussa interfici, quia
tali flagitio contaminata indignam refricant facti memo-
riam.
II. Pars. Gratian. De furiosis autem euidentissime scribit
Augustinus 92 in lib. questionum ueteris et noui testamenti,
[qu. 2. in fine] ita dicens 93 :
C. V. Culpa non necessitate, sed uoluntate reum
constringit.
Aliquos scimus subito dementes factos ferro, fuste, lapi-
dibus, morsibus, multosMa nocuisse, quosdam et95b occi-
disse, captos autem industria et iudiciis oblatos minime reos
factos, eo quod non uoluntate, sed inpellente ui nescio qua
bec gesserint90 nescientes. Quomodo enim reus constitui-
tur97' qui nescit quod98d fecerit99'?
C. VI. Reus uoluntate, non necessitate 100 constringitur.
Item Ambrosius in Exameron, in tractatu primi diei107.
Illa cauenda sunt, que ex nostra uoluntate prodeunt de-
licta iuuentutis et irrationabiles corporis passiones. Quo-
rum igitur nos sumus domini, eorum10*» principia extrin-
secus non requiramus, nec deriuemus in alios, sea agnosca-
mus ea, que proprie108 nostra sunt. Quod104 possumus1058
non facere, si uolumus 10°, huius electionem mali potius nobis
debemus ascribere quam aliis. Ideo etiam in iudiciis istius-
modi107' uoluntarios reos, non necessitate1088 conpulsos,
culpa constringit109®, pena condempnat. Neque enim, si
per furorem aliquis innocentem perimat1101, obnoxius morti
est, quin etiam ipsius legis diurnae111 oraculo, si quis per
inprudentiam intulerit necem, accipit inpunitatis spem112,
refugii facultatem, ut possit euadere. Hoc igitur de eo,
quoa proprie malum uidetur, dictum sit118. Mala enim non
sunt, que nec crimine mentem inplicant, necll4e conscien-
tiam ligant. Undell5h paupertatem et118i ignobilitatem,
egritudmem, mortem, nemo sapiens mala dixerit, nec in ma-
lorum sorte numerauerit117k*.
C. VII. Veniam habent queni ignorantes 119 ebrii conmittunt.
Idem in libro de patriarchis, [c. 6. libro de Abraham.]1*0
Sane discimus 121 uitandam ebrietatem, per quam crimina
cauere non possumus. Nam que sobrii cauemus per ebrie-
tatem ignorantes conmittimus. §. i.122a Nesciunt quid lo-
quantur qui nimio uino indulgent, iacent sepulti, ideoque, si
qua per uinum128 deliquerint, apud sapientes iudices uenia
quidem facta donantur, sed leuitatis dampnantur 124 auctores.
C. VIII. Inobedientia ue?125 concupiscentia non habet culpam
in corpore non consentientis 12®.
Item Augustinus I. lib. de duitate Dei, [c. 25.] 127
Si concupiscentia 128 uel* inobedientia, que adhuc in
membris moribundis habitat, preter nostrae uoluntatis legem
uasi lege sua mouetur, si129a absque culpa est in corpore
ormientis1308, quanto magis131' absque culpa est in cor-
pore non consentientis 182 d.
C. IX. Loth non de incestu 133a, sed de ebrietate culpatur.
Idem contra Faustum19ih, lib. II.
Inebriauerunt Loth filiae eius, et se nescienti 135 miscue-
runt. Quapropter culpandus est quidem, non tamen 130 quan-
tum ille137 incestus, sed quantum ebrietas illa meretur.
C. X. Nemo trahitur 138 ad culpam, nisi ductus propria
uoluntate.
Item Ambrosius de beata vita 139 a.
Non est quod cuiquam nostram ascribamus erumpnam*,
nisi nostrae uoluntati. Nemo nostrum1408 tenetur ad cul-
pam, nisi uoluntate propria deflexerit141. Non habent
crimen que inferuntur reluctantibus. Voluntaria tantum
conmissa sequitur delictorum inuidia, quam142 in alios deri-
uamus. Voluntarium sibi militem elegit143' Christus, uo-
luntarium sibi seruum diabolus actionatur144d **. Neminem
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Quest. I. c. 3. c. 3. a) nec b) igitur c) atque — c. 4. a) accesserit b) moriantur e) enim : deest
d) irrationale e) est: deest f) Et infra: — c. 5. a) multis b) etiam c) constitueretur d) quid e) faciat — c. 6.
a) horum b) Quod enim poss. c) istis d) ex necessitate e) stringit f) peremerit g) nisi quae ... et h) Ceterum i) pau-
periem k) numeraverit, quia nec contraria istis* in bonis habentur maximis, quorum alia nobis ex natura, alia ex com-
moditate accidere videntur. — c. 7. a) Et paulo post: §. 1. — c. 8. a) quanto magis b) non consentientis c) si absque
d) dormientis — c. 9. a) incestis b) lib. XXII. — c. 10. a) lib. I. de Iacob et vita beata c. 3. b) nost.: deest c) legit
d) auctionatur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VI. * Nec contraria istis: Emendatum est ex originali. Nam C. X. * Aerumnam: Apud B. Ambrosium legitur: culpam; sed ob
antea legebatur: qtiis necessaria ista in bonis ctc. In multis tamen antiquis glossam non e9t mutaturo.
finis huius capituli est in vorbo: numeraverit. ** Auctionatur: In vnlgatis codicibus sequebatur: et acquirit iuri
C. VIII. * Concupiscentia vel: In originali legitur: Quod si illa suo, quae sunt expuncta, quoniam absunt a manuscriptis et originali.
ron cupiscen tialis in obedien tia .
Causa XV. Quest. I. can. 3. 74) est: Iro 75) vero: EGH 76) Codd. et Edd. coli. o. pr. H (nec: deest) 77) add. : et poenitentiae: orig,
78) peccatum: EGH 73) no. 42. Ed. Maur. 80) Codd. coli. o. 81) ib. 82) I. Cor. c. 9. i». 9. |] can. 4. 83) ad c. 20. r. 16, Ed. Maur. Ivo Dccr. IX, 108.; Coli. tr.
r. 111, 16, (17,) 32. 84) Codd. coli. o. 85) Levit, c. 20. r. 15. 16. 86) add.: et vult: Edd. coli. o. 87) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 88) ib. 89) Codd. coli. o.
pr. G: Ivo Coli. tr. P. 90) Codd. cl Edd. coli. o.; et nullo modo: EGH 91) Codd. coli. o. Coli. tr. P.; itera ibidem post aliquot versus: Ivo || can. 5. 92) add. .
idem: EGH 93) in lib. . . . dicens: deest: ib.; hunc librum apocryphum esse supra monuimus. — Ivo Decr. XIII, 92.; Coli. tr. P. III, 26, (27.) 7.; Cacs. VIII, 99.
94) Codd. coli. o. Ed. Arg. 95) AB Ivo Coli. tr. P. 96) geaseruut: EGH 97) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ito Coli. tr. P. 0S) Codd. coli. o. 99) t'6. Edd. coli. o. orig.
Ivo Coli. tr. P. || can. 6. 100) non uecess. sed volunt.: EGH 101) lib. 1. c. S. no. 31. 102) Codd. coli. o. pr. BF {deest) 103) propria: AC Edd. coli. o.
104) Quae: EGH 105) Codd. coli. o. pr. C (quidem possum.) 106) nolumus: B oria. 107) Codd. et Edd. coli. o. »r. .4 (huiusinodi) ; istius mundi (7)** orig.
108) Codd. et Edd. coli. o. pr. C 109) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 110) Codd. coli. o. lll) Deui. c. 19. 112) add.: et: CDEGH 113) est: EGH: Hoc igitur ... est:
deest: A 114) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. 115) Codd. ct Edd. coli. o. 116) Codd , coli. o. 117) Codd.coU.o. ; numeravit: Edd. A rg. Bas. ; — Edd. Nor. Vsh.I.IL ||
can. 7. 118) qui: EGH 119) ignorantur: CEQH 120) lib. 1. c. 6. no. 57. Ed. Mtgne 121) dicimus: A; diximus: EFQH Edd. coli. o. 122) Codd. coli. o.
123) viua: EGH 124) notantur: orig.; levitati donantur: C j| can. 8. 125) vel: deest: DF; et: A; vel non: B 126) sentientis : BDEH 127) Ivo Decr. IX, 123. ;
Coli. tr. P. III, IS, (19,) 4. 128) concupiscentialis inobedientia: Ivo Coli. tr. P. 129) Codd. et Etld. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 130) ib. 131) 16. 132) ib, |
can. 9. 133) Codd.coU.o. 1S4) Codd.coU.o. pr. F(lib. III.); — imo lib. XXH. c. 44. Ed. Maur. Ivo Decr. IX, 116.; Coll.tr. P. III, 19, (20,) 1. — c/. Genes, c. 19. —
135) nesciente (?): Coli. tr. P. 136) tantum: AEQH 137) ille: deest: Coli. tr. P. || can. 10. 138) traditur: ABD; tradatur: F 139) Codd. coli. o. — de Iacob.
lib. I. c. 3. no. 10. Ed. Maur. — 140) Codd. et Edd. coli. o. ; add.: enim : EGH 141) add . : se: Edd. Bas. Lugild. 142) quod . . . derivemus: orig. 143) Codd.
coli. o. pr. AEG; — Ed. Bas. Nor. orig.; eligit: AEG Edd. rell. 144) ABEFQH; condonatur: D
749
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. I. II. III.
750
iugo seruitutis astrictum possidet, nisi se ei prius peccatorum
ere uendiderit.
C. XI. Minister Dei est qui inuiius homicidium facitlib.
Idemu$ de paradiso1*1 * in lib.
Nec is, qui inuitus fecerit aliquod homicidium, extra
ministerium est. Siquidem lex ait148 de eo: „Quia Deus
dedit eum in manus eius.“ Manus ergo eius instrumenti
modo diuinae ultioni ministerium prebuerunt. Leuitauob
igitur150 minister remissionis 151 est. Percussor autem, qui 152 c
non ex dispositione, sed preter uoluntatem fecerit homici-
dium, diuinae minister est ultionis. §. i. Illud quoque
specta, quia, cum interficitur inpius, Christus infunditur,
et, ubi abhominatio aboletur, sanctificatio consecratur*, quia
Dominus dixit153: ,,In ea die, qua interfecero 154 omne
primogenitum Egypti, sanctificabo michi omne primogenitum
Israel.“ Quod non refertur1558 ad unum156 diem afflictionis
Egypti, sed ad omne tempus**.
Gratian. Cum itaque qui inuitus hominem interfecerit mini-
ster Dei sit , cum innocentem furore perimens morti nequaquam
obnoxius sit, cum subito dementes eorum, que faciunt, reatum
minime gestent, patet hunc sacerdotem homicidii reum non157 esse,
unde nec sacerdotio priuari debet.
§. i. Obicitur autem illud, quod inuemtur1™3- in penitenciali
Theodori1™*:
C. XII. In se reuersus penitenciam agat qui insaniens 180
aliquem occiderit l61°.
Si quis insaniens aliquem occiderit, si ad sanam mentem
peruenerit, leuior ei penitencia inponenda est.
Gratian. Sed hoc forte de eo inlelligitur , quem propria
culpa ad furorem perduxit. §. i. Item obicitur: Sunt quedam,
que, etsi non inputentur ad penam, tamen inpediunt sacramenti
signaculum. Ambicio namque parentum filio non inputatur ad
penam, cui tamen obest ad ecclesiae munus accipiendum. Sic
que mente alienata fiunt, etsi non inputentur ad penam, tamen
sacri muneris executionem inpediunt.
Unde Ieronimus ait1™*:
C. XIII. Innocens est qui non iratus, sed propter disciplinam
aliquem casu perimit 163 a.
Si quis non iratus, sed propter disciplinam104 palmam
alicui dederit, et casu 1655 occiderit, sicut fieri solet, quan-
tum ad gratiam, innocens est, quia uoluntatem, non opus
requirit. Quantum autem ad legem, reus est, quia opera160
querit,67c. §. i. Item si in persecutione uirgo fuerit ob-
pressa168, repellitur109 lege, quia opus inspicit170, non uolun-
tatem; in gratia autem quasi uirgo suscipitur, quia non opera
querit, sed uoluntatem.
Gratian. Sicut ergo qui propter disciplinam casu homici-
dium facit, quantum ad legem, reus est, quantum ad gratiam, in-
nocens, sic iste sacerdos, qui furore homicidium fecit, quantum
ad culpam, innocens est, quantum ad suscepti muneris executio-
nem, reus probatur. §. i. His ita respondetur: Non omnia,
que ordinandum inpediunt, ordinatum deiciunt; non enim potest
ad sacerdotium prouehi qui aliquando insaniuit. Verumtamen,
si post111 sacerdotium furere ceperit112, non ideo sacerdotio care-
bit, nisi forte numquam ad sanae mentis offtium illum redire con-
tingat. Sicut de quodam 173 episcopo Gregorius 174 scribit in
repistro1758 ad Eleuterium Episcopum; „ Quamuis triste sit nobis
etc.u ut supra 176 e : „Longa inualetudine granatus episcopus “ 177 fi
QUESTIO n.
GRATIANUS.
Pro inpensis uero patrociniis Terraconensi 1 Concilio
clerici munera exigere prohibentur, in quo sic statutum legitur
[c. io.]2*:
C. I. Pro patrociniis inpensis clericus munera
exigere non debet.
Obseruandum quoque decernimus3", ne quis sacerdo-
tum uel clericorum more secularium iudicum pro inpensis
patrociniis munera audeat accipere, nisi45 in ecclesia5c
gratuito0 oblata, que non fauore muneris uideantur7 accepta,
sed collatione deuotionis illata8. Quod9 si quesita108 pro-
batur11 accipere, ueluti exactor fenoris aut usurarum pos-
sessor12 secundum statuta Patrum se nouerit degradandum.
Gratian. Hoc autem de illis inielligendum est, qui canoni-
cam uitam professi regulariter se uicturos proposuerunt. Generali
namque ecclesiae consuetudine receptum est et moribus approba-
tum, ut clerici more aduocatorum patrocinia inpendant, et pro
inpendendis munera exigant, et pro inpensis suscipiant.
QUESTIO III.
GRATIANUS.
Tertio queiitur, an ex mulieris confessione iste sit condcm-
pnandus? In quo primum la uidendum est, an mulier sacerdo-
tem accusare ualeat? Quod sacris canonibus omnino uidetur esse
prohibitum. Generaliter enim statutum est ex decretis Fabiani
Papae2, ut sacerdotes Domini non accusent, nec in eos testi/i-
centur, qui sui ordinis non sunt, nec esse possunt. Mulieres
autem non solum ad sacerdotium, sed nec etiam ad diaconatum
prouehi possunt, unde nec sacerdotes accusare, nec in eos testifi-
cari ualent. Legibus 3 quoque cautum est, ut oh uerecundiam sui
sexus mulier apud pretorem pro alio non intercedat, nisi forte
suas uel suorum iniurias persequi1 maluerit 5 b. Ilee autem, que
nec suas, nec suorum iniurias persequitur, ad hanc accusationem
admitti non debet. §. i. Econtra qui iudicis personam gerere
ualet ab accusatoris offitio non remonetur. Mulieres autem in
ueteri testamento populum indicasse, quicumque librum Iudicum 6
legerit ignorare non poterii 7 c. Non itaque ab accusatione re-
moueri possunt quas etiam s iudicis personam frequenter gessisse
coixstat, nec ulla serie diuinarum scripturarum ab accusatione
prohibentur. §. 2. Ilis ita respondetur : In ueteri lege multa
permittebantur, que hodie perfectione gratiae abolita sunt. Cum
enim mulieribus permitteretur populum indicare, hodie pro pec-
cato, quod mulier induxit, ab Apostolo 9 cis indicitur uerecunaari,
uiro subditas esse, in signum subtectionis uelatum caput habere.
Que ergo his omnibus uiro sublecta 108 ostenditur, cui pro alio
postulare non conceditur , ad accusationem admittenda non uide-
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Quest. I. c. ii. a) in lib. II. de Cain et Abel, c. 4. b) Levites c) qui tamen d) referes — c. 12.
a) est b) occidit — c. 13. a) interfecit b) eventu c) requirit d) regesto e) supra in causa f) ep. : deest — Quest II.
c. 1. a) decrevimus b) nisi forte c) ecclesiis d) quis ista — Quest. III. a) primo b) voluerit c) potest d) sub. esse
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XI. * Consecratur: Apud B. Ambrosium legitur: congregatur.
** Omne tempus: Post haec in originali sequitur c. Quum renuntia-
tur. infra 32. q. 1.
C. XII. * In concilio Vormacien6i, et apud Burchardum et Ivonem
haec sequuntur: quam ei, qui sana mente tale quid commiserit.
C. XIII. * Verba huius capitis usque ad versic. Item st pev secutione,
leguntur in homil. 28. operis imperfecti, ad c. 11. Matthaei. Reliqua autem
et foro eadem ibi leguntur, ct simillima in comment. B. Hieronymi in
idem 11. c. Mattii. Ipsa autem prorsus B. Hieronymi verba referuntur
infra 32. q. 5. De pudicitia, vera. Finge.
Causa XV. Quest. I. can. 11. 145) fecerit: C; committit: G 146) item : ABCD 147 ) Codd. et Edd. coll.o. — imo de Cain et Abcl lib. II. c. 4. no. 15.
Ed. Migne. 148) Exod. c.2l. v. 13. 149) Codd. coli. o. 150) ergo: BF 151) religionis: A; ultionis: 0; ultimus: E 152) Codd. et Edd. coli. o. 153) Num.
c. 13. tJ.13. 154) interfeci: orig. 155) BCD Edd. coll.o. pr. Nor. (referre); Ven. I. (referotur) 156) un. tantum: EOH 157) minimo: OH |( can. 12. 158) Codd.
coli. o. 159) imo c. 28. Cone. Wormat. hab. ao. 867. ap. Hartiheim II, 314.; — Reg. II, 95. (ex eod. — C. Mogunt.; can. contin.); Burch. VI, 25. (ex eod. c. 6.
C. Turoncns.; can. contin.): Ivo Decr. X, 154. (ex C. Wormat.; cau. contin.) 160) insaniendo: EU 161) ABCDF |( cau. 13. 162; ait: deest: EOH; — imo
auctor operis imperfecti in Mattk., hom. 28. i» opp. Chrgsostomi (Par. 1633.) t. II. 163) BDF; occiderit: CH ; occidit: AEO 164) add.: aliquem verberaverit
vel: EOH Edd. coli. o. pr. Bas. 165) Codd. et Edd. coli. o. 166) add.: lex: Edd. coll.o. 167) Codd. ei Edd. coli. o. pr. DR Ed. Bas. — orig. 168) prostituta: orig.
169) in lege quasi non virgo iam repellitur: ib . 170) requirit: t&. 171) add.: susceptum ordinem vel: EQH 172) incipit: ABF; coepit: C 173) quod. :
deest: CH 174) cf. c. 14. Qu. 1. C. VII. 175) Codd. coli. o. J76) ABCDF ; ut supra: deest: C 177) Codd. coli. o. ; add. : etc.: EQH
Causa XV. Quest. II. 1) ABCDF || can. 1. 2) hab. ao. 516. ap. Bruns II, 17.; Ans. ded. IV, 119.; Coli. tr. P. II. 31, 7.; Caes. V, 76. 3) Codd. coli. o.
4) Codd. et Edd. coli. o. 5) Codd. coli. o. oiig. ,4>is. ded. Coli. tr. P* 6) gratuita: orig. Hinp. Coli. tr. P. 7) videntur: ABEFH 8) oblata: EOH 9) quia sl quu:
orig. Uisp. : quia sl qui : Ans. ded. 10) Codd. coli. o. Coli. tr. P. ; quis Ita: Edd. coli. o. 11) probantur . . . exactores : orig. Hisp. 12) possessores . . . noverint
degradandos: ib. Ans. ded.
Causa XV. Quest. III. 1) Codd. coli. o. 2) cf. c. 6. Qu. 7. C. II. 3) cf. I. 2. Dig. de reg. iur. et cap. seq. 4) prosoqui: CO 5) Codd. coli . o. C) Jud. c. 4.
7) Codd. coli. o. pr. B (valet) 8) et: ADFH 9) Sph. c. 5. 10) ABCDF
751
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. III. IV.
752
lur. §. 3. Econtra, quamquam passim et indifferenter ad ac-
cusationem mulier non admittatur , sunt tamen quedam crimina,
quorum accusationem mulier subire non prohibetur.
Unde in libro Codicis [IX., tit. i.l. 12.] Inp. Diocle-
tianus scribit, dicens 11 * :
[C. I.] J*
„De crimine, quod publicorum fuerit iudiciorum, mulieri ac-
cusare non permittitur, nisi certis ex causis, id est si suam suo-
rumque iniuriam persequatur , secundum antiqui iuris statuta
tantum, de quibus specialiter eis concessum est, non exacta sub-
scriptione. Unde aditus preses prouinciae in primis examinabit,
an tale sil crimen, cuius accusationem mulier subire non pro-
hibetur'' 13 ».
[C. II.]
Item in 11 libro Digestorum, Paulus lib. II. de
adulteriis, [tit. de testibus, 1. 18.] 15
„Ex en , quod prohibet lex Iulia de adulteriis testimonium 76
dicere condempnatam mulierem, colligitur etiam mulieres 17 testi-
monium18 dicendi in iudicio itis habere." Item I'-,a de accusatio-
nibus et inscriptionibus, l. i.20b: §. 1. „Non est permissum mu-
lieri publico iudicio quemquam reum facere, nisi scilicet parentum
liberorumque, et patroni et patronae, et eorum filii filiaeue 21,
nepotis neptisue mortem exequatur
[C. III.] **
Paulus lib. I. de adulteriis23 a.
„ Certis de 21 causis concessa est mulieribus publica accusa-
tio23, ueluti si mortem exequantur 20 eorum earumque, in quos ex
lege testimonium publicorum21 b inuitae non dicant23*. §. 1.
Idem et 29 in lege Cornelia testamentaria senatus statuit; sed et
de testamento paterni liberti uel materni 30 mulieribus publico 31
iudicio dicere32 permissum est. §. 2. Pupillis ex consilio33 tuto-
rum patris mortem, item pupillae aui sui mortem exequi, conces-
sum est lege testamentaria. Nam 34 d de patris quidem testamento
pupillis agere33 diuus Vespasianus permisit. Sed etsi non ex-
hibeantur tabulae, per interdictum possunt experiri." Codice33*
qui accusare possunt31 uel non, idem33 f Augustus 32e Dioni-
sio1'1; „ Uxor tua, si consobrini sui necem uindicandamil ex-
istimat, adeat presidem prouinciae." Digestis 4211 ad legem
Juliam maiestatis, [lege 8.,] Papinianus 43 libro 12. Respon-
sorum: §. 3. „In questionibus lesae maiestatis etiam mulieres
audiuntur. §.4. Coniuratiunemi3b Sergii331 Catilinae Iulia 47 m
mulier detexit, et M. Tullium consulem iudicium eius '1S n in-
struxit. "i<J
[Gratian.] Quecumque uero persona ad accusationem publi-
corum iudiciorum uel lesae maiestatis admittitur , eadem accusa-
tionem symoniae subire non prohibetur.
Unde in primo Codicis lib. Inp. Leo Augustus3 0» Arma-
sio31, Prefecto Pret.32:
C. IV. Lesae maiestatis, et publicorum iudiciorum, et
symoniae accusatio equaliter proponatur.
Sane quisquis hanc sanctam et uenerandam antistitis
sedem pecuniae interuentu subisse, aut si quis, ut alterum
ordinaret uel eligeret, aliquid accepisse detegitur, ad instar
publici criminis et lesae maiestatis accusatione proposita, a
gradu sacerdotis 63 b retrahatur. Nec hoc solum deinceps
honore priuari, sed perpetuae quoque infamiae dampnari
decernimus, utMc facinus quos par $5 coinquinat et63 equat,
utrosque similis pena comitetur.
Gratian. Cum autem sacris canonibus accusationes om-
nino31 submoueantur, quas leges seculi non asciscunt, e diuerso
uidenlur admittendae que legibus seculi non prohibentur. Verum
hoc non infertur. Quicumque enim clericorum nuptias sacris
canonibus contrahere prohibentur, et33 legibus inperatorum. Non
autem consequenter omnium copulam leges admittunt, quorum
coniunctionem sacri canones 32 non prohibent; legibus enim* soli
cantores et lectores, canonibus autem etiam acoliti uxores ducere
possunt. Quamuis igitur sacris canonibus submoueantur ac-
cusationes, quas leges seculi non asciscunt, non ideo consequenter
recipiuntur quascumque leges principum admittunt. §. 1. Sed
(sicut circa huius operis initium 60 premissum est) tociens legibus
inperatorum in ecclesiasticis negociis utendum est, quociens sacris
canonibus obuiare non inueniuntur. Unde aut specialiter sacris
canonibus mulier ab accusatione lesae maiestatis et symoniae
ostendatur prohibita, aut premissis rationibus ad huiuscemodiBld
accusationem admittenda probatur 62 e. §. 2. Nec quisquam
distinguere querat, ad aliorum, non ad sacerdotum accusationem
in hoc casu symoniae mulieres esse admittendas. Cum enim gene-
raliter legibus hoc eis permissum inuenialur., nisi quis specialiter
aliqua lege hoc prohibitum ostenderit °3, eius distinctio locum non
habebit. Verum, cum contra regulas generales quedam crimina
specialiter excepta sint, in quibus mulieri accusare permittitur,
inter que fornicatio non numeratur, patet, quod huius accusatio
duppliciter infirmatur, et quia fornicationis crimen intendit, et
quia, dum de se confitetur, super alienum crimen ei credi non
oportet.
Unde Julius Papa scribit [in decretis, c. 18.,] dicens M:
C. V. Rei professio aduersus quemlibet admitti non debet.
Nemini (preterquam de crimine maiestatis) G5a* de se
confesso super alienum crimen credi oportet66b, quoniam
eius atque omnis67 rei professio periculosa est, et admitti
aduersus06 quemlibet non debet.
Gratian. Quia ergo ista de se confitetur, super alienum
crimen ei credi non potest 32 *, sed contra eam sua confessio
interpretanda est.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Quod uero die dominico nec episcopo , nec presbitero causam
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Quest. III. c. 1. a) prohibeatur — c. 2. a) It. Digestis titulo de b) 2 — c. 3. a) Papinianus leg. 2.
eod. tit. b) pubi, iudiciorum c) dicunt d) Nam et e) Codice de iis f) lege 4., Imp. g) Alexander h) In Dig. i) 2.
k) Et coniur. 1) denique Lucii m) Fulvia n) indicio suo — c. 4. a) Aug.: deest b) sacerdoti c) ut eos d) huiusmodi
e) probetur — c. 5. a) laesae maiestat. b) potest c) oportet
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quo at. III. C. I. * Id aliquot vetustla exemplaribus ab initio quae*
stionis usque aci cap. Sane, nulla eat distinctio capitulorum.
C. IV. * Legibus enim: Discrepantia haec legum et canonum vera
non est. Sed fortasso in hauc opinionem venit Gratianus ex quibusdam
verbis Novellae 22., quae in vulgatis authenticis habetur coli. 4. tit. de
nuptiis. §. Sed et si quis inter reverendissimos constitutus clericos ( ultra lecto-
rem aut cantorem dicimus) omnino contraxerit nuptias, hunc ex nostra consti-
tutione cadcrc sacerdotio constituimus atque volumus. Iui ianus autem ante-
cessor eadem Novella 22. num.27. illud: supra lectorem el cantorem, ex ponit:
veluti subdiaconus et diaconus. Uos autem canones etiam nuptiis prohibent.
Et Leo in c. Lex continentiae, sup. dist. 31. fere iisdem verbis usus est, qui-
bus Iustlnianus in liac Novella, et nomine lectorum omnes minores ordines
significavit.
C. V. * Praeterquam de crimine laesae maiestatis: Haec
exceptio in nullo ex locis indicatis habetur, praeterquam apud AuBelmum.
(non legitur in Cod. Adb. coli.]
Causa XV. Quest. III. can. 1. 11) dic.: deest: CD 12) add. : de eodem: B ; in Codd. coli. rell. usque ad cap. d. nulla est distinctio capitulorum
13) ADF orifj. || can. 2. 14) in: deest: EQH 16) l. 18. Dig. (22, 6.) Ivo Decr. XVI, 181. (can.: idonei non videntur); Ivo Pan. V, 37.; Coli. tr. P. III,
23, (30,) 114. (can.: no invito); Cacs. V, 94. 16) testimonia: Ivo Pan. 17) mulieris: EQH 18) testimonii: orig. 19) ABCDF; idem: A; in Dig.: EQH
20) Codd. coli. o. — l. 1. Dig. (48, 2.) 21) filiae . . . neptis: orig. || can. 3. 22) add.: de eod.: B 23) Codd. et Edd. coli. o. — imo Papinianus l. 2. ibid.
24] de: deest: H; ex: orig. 25) advocatio: Edd. Arg. Bas. 26) exsequatur: H; exsequitur: E 27) Codd. coli. o. orig. 28) Codd. et Edd. coli. o. 29) et: deest:
EQH 30) add.: liberti: ib. 31) in pub.: E Ed. Bas. 32) dic.: deest: CH 33) concilio: Edd. Arg. Bas. Hor. Ven. 1. 34) Codd. et Edd. coli. o. orig. 35) add.:
vel ius agoudi : EQH 36) Codd. coli. o. 37) possint: ABC 3S) ABDEQ ; item : CF 39) Codd. coli. o. pr. H; Augustinus Dionysio: H Ed. Ven. I. Arg. : Dionysii :
Ed. Xor. ; Augusto Dionysio: Edd. rell. exc. Lugdd. II. ID. 40) l. 4. (9, 1.) scr. ao. 222. 41) iudicandum: EQH 42) ABCDF 43) Pompiliauus: EQ ; Pompo-
nius: D; Pompinianus: C 44) Codd. coli. o. pr. D (XXII.) C(LXIL); lib. XIH. orig. — l. 8 (48, 4.) 45) Codd. coli. o. orig. 46) Codd. et Edd. coli. o. orig.
47) ib. pr. Edd. Lugdd. II. III.; — orig. 48) ABDF orig. ; in iud. eius: Codd. coli. rell. Edd. coli. o.pr. Lugdd. H. IU. (indicium) 49) duxit: KQH ||
can. 4. 50) Codd. coli. o. 51) Emarsio: Edd. For. Lugd. I.; Ermasio: Edd. rell. pr. Lugdd. n. III. 52) praetori: EQH; papae: F; l. 30. Cod. (1, 3.)
53) Codd. et Edd. coli. 0. 54) Codd. coli. o. pr. A 55) par causa: AB 56) aequa et: Edd. Arg. Hor. Ven. I. 57) omni modo: Codd. coli. o. pr. ABC 58) etiam :
DEQH 59) add. : fieri: EQH 60) Dist. X. c. 1. 61) Codd. coli. o. 62) ib. 63) ostenderat: EQH || can. 5. 64) Caput Pseudoisid., ap. Hinschius p. 469. — Jaffe
no. CXL. Ans. III, 75. (65. Dionys.; can.: crimina quae episcopis; contin.); Ivo Decr. V, 288. (Dionys.); Ivo Pan. IV, 69.; Coll.tr. P. I, 32, 4. 65) Codd. coli. o.
66) Codd, et Edd. coli. o. 67) omuisque (atque: deest): Ans. Ivo Decr. Pan. G8) ad. quem!.: deest: ib. 69) Codd. coli. o.
753
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. IV. V. VI. c. i.
754
uentilare aliquam liceat, in Terraconensi Concilio prohibetur,
in quo sic statutum est [c. 4.]1:
C. I Ministri ecclesiae die dominico causas uentilare
non debent.
Nullus2 episcoporum aut3 presbiterorum uel clericorum
die dominico propositum cuiuscumque causae negocium
audeat uentilare4, nisi hoc tantum, ut Deo statuta solempnia
peragant5. Ceteris uero diebus, conuenientibus 6 personis,
illa, que iusta sunt, habent7 licentiam iudicandi, excepto
criminali8.
C. II. Sollempnibus diebus et ieiuniorum legitimorum
secularia placita non agantur.
Item ex Concilio apud Erpliesfurt 3*, habito presente10
Rege Heinrico u.
Placita secularia dominicis 12 diebus, uel aliis precipuis
festis, seu etiam in his diebus, in quibus legitima ieiunia
celebrantur, secundum canonicam institutionem131 minime
decreuimus14b fieri. Insuper15 etiam sancta sinodus decre-
uit, ut nulla iudiciaria potestas licentiam habeat sua auctori-
tate Christianos ad placitum bannire in 16 supradictis diebus,
id est septem diebus17c ante natale 18 d Domini usque18 in
octauas epiphaniae, et a quinquagesima usque ad20® octa-
uas21 pascae, et septem diebus221’ ante natiuitatem sancti
Iohannis Baptistae, quatinus adeundi23 ecclesiam24 orationi-
busque uacandi liberius habeatur facultas.
C. III. De eodem.
Item Adrianus Papa [in capitulis, c. 64.] 25
Nullus26 episcopus uel infra positus die dominico causas
iudicare presumat.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
Purgationem uero neganti1* prestandam, Stephanus scri-
bit Leoni, Thianensi Episcopo2*:
C. I. Diaconus, si de crimine conuinci non poterit, apud
episcopum se ipsum secreto puri/icet.
De crimine sibi illato diaconus tuus uerissime fateba-
tur3 se inmunem4a. Verumtamen si suspicio habetur, et
accusatores ydonei reperiuntur5, et6b testes, quales sacri
canones sanciunt, accito tecum certo episcoporum numero
ueniant accusatores, uocetur et ipse Alaericus diaconus, et,
si negauerit, uentiletur causa canonice, et, si uel sponte con-
fessus, uel legitimis testibus fuerit approbatus, canonica
feriatur sententia. Quod 7c si nec sponte confitetur, nec
accusatores et testes legitimi reperti fuerint, et mala fama
erebrescit8d, non publico3 examine10, sed coram te, et ali-
quantis reuerentissimis presbiteris et diaconibus tuae eccle-
siae secreto iuramento se purificet. Et11® deinceps boni
testimonii eum annuncia, et conpesce et12 conmone13 eccle-
siae tuae14 filios, ne sacerdotem Dei ulterius infamare pre-
sumant, timentes, quod15 Cam maledictus est, qui uerenda16
patris derisit.
C. II. Non est spoliandus presbiter uel diaconus, nisi
sponte confessus aut 17 a legitime conuictus fuerit.
Item Nicolaus Salomoni 18 Constantiensi Episcopo.
Presbiter aut18 diaconus, quem asseris crimina nolle
publice confiteri, sed uelle cum20 sacramento defendere se,
et si21 tamen notum sit22 episcopo esse scelus ipsius235 per-
petratum, non potest per aliquam penitenciam sacerdotali
uel diaconali offitio potiri. Sed mirandum240, si ipse con-
fessus non fuerit, quomodo notum possit esse episcopo sce-
lus ab ipso perpetratum, nisi accusatore forte ydoneo per
testes ydoneos approbante. Unde si examinante episcopo
causam presbiteri uel diaconi non25 fuerit per testium ap-
probationem presbiter26 uel diaconus forte conuictus, non
est scelus episcopo legitime manifestum27, nisi sua sponte2Sd
ipsum20® confiteatur. Quod nisi fecerit, interim non uidemus
suo debere presbiterum uel diaconum offitio priuari. Sola
ergo spontanea confessio, et canonicus numerus, uel 30 f
qualitas testium (decernentibus episcopis, et accusatore
quod obiecerat conprobante) clericum priuat proprio gradu.
QUESTIO VI.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero confessio cruciatibus extorquenda non
sit, Alexander Papa testatur, scribens1 omnibus orthodoxis,
[epist. I. cap. 2.] 2 :
C. I. Ministrorum confessio non sit extorta, sed
spontanea.
Si3a sacerdotibus uel4b auctoribus5* ecclesiae quedam
scripturae quoquo modo per metum aut fraudem, aut per
uim extortae fuerint, uel, ut se liberare possint6, quocum-
que ab eis conscriptae aut7 roboratae fuerint ingenio, ad
nullum eis preiudicium uel3 nocumentum ualere8 censemus,
neque ullam eos10 infamiam uel11 calumpniam, aut a suis
sequestrationem bonis umquam, Deo 12 auctore et sanctis
apostolis eorumque successoribus, sustinere permittimus13.
Confessio enim14® in talibus non conpulsa, sed spontanea
fieri debet. §. i.15d Omnis enim confessio, que fit exne-
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Quest. IV. c. 2. a) constitutionem b) decernimus c) dies d) natalem e) in f) dies — Quest. V.
a) esse praestandum — c. 1. a) esse immun. b) et tales c) Qui d) crebuerit e) Et tu — c. 2. a) vel b) ab ipso
c)mirand. est d) sponte scelus e) ipse f) et — Quest. VI. c. 1. a) Si quandoque a b) et c) vero d) Et infra:
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. IV. C. II. * Erpliesfurt: In vulgatis legebatur: Ephesum,
qua6i hoc esset decretum aliquod concilii Ephesini, habiti tempore Coele-
stini Papae, et Theodosii iunioria. Hoc vero eat Germanicum concilium,
habitum praesente Henrico rege, prout etiam apud Burchardura et Ivonem
dicitur. Et codices Gratiani manu6criptl habent quemadmodum eat resti-
tutum. In hoc autem oppido petiit Bonifacius a Zacbaria Papa constitui
episcopum, ct impetravit. Quod apparet ex prima epistola Bonifacii ad
Zacbariam, ct ultima Zach&riae ad Bonifacium.
Queat. V. C. I. * Idem eat titulus in c. De manifesta. sup. 2. q. 1.
Quest. VI. 0. I. * Auctoribus: Ivo habet: Si sacerdotibus, rei
actoribus ecclesiae, quemadmodum etiam in eadem epistola dicitur: Si quis
erga. episcopum vel actorem ecclesiae, et refertur supr. 2. q. 7. Si quis erga. Hoc
autem loco in epistola legitur: Similiter si huiusmodi personis quaedam scri-
pturae, etc. Praecesserant autem cum multa alia, tum quae reforuntur in
hoc eodem capite, in vera. Est etiam et ad hanc. Confectum enim est hoc
caput ex locis epistolae hinc inde Bumtis, ordino non somper servato.
Causa XV. Quest. IV. can.l. 1) hdb. ao. 516. ap. liruns II, 1C. — itis. ded. II, 221. Reg. I, 39C. ; Burch. 11,87. (cx cod. = Cone. np. S. JUcdanlum) ;
lvo Decr. IV, 22. (ex eod. = 0. ap. Compendium); Coli. tr. P. II, 31, 3. 2) ut null.: orig. Eisp. Collait. citt. o. 3) vel: C Reg, Dnrch. Ivo Decr. 4) iudicare:
ifisp.; vendicare: Collatt. citt. o. 5) peragantur: C Ivo; finis canonis: Reg. Burch. lvo G) conniventibus: orig. Hisp. ; cohibeutibus : Coll.tr. P. 7) habeant:
orig. Eisp. Coli. tr. P. 8) criminalia negotia: orig. Eisp. Coli. tr. P.; exceptis criminalibus negotiis: Ans. ded. || can. 2. 9) Ephesum : DEO; in aliis Codd.
pr. A nomen valde est corruptum. — 10) iussu: Burch. lvo Coli. tr. P. ll) hab. ao. 932. c. 2. ap. HarUheim II, G02. ; Burch. XIII, 21. ; Ivo Decr. IV, 53. ;
Coli. tr. P. III, 5, (G,) 5.; Coli, tredec. P. VI, 17. 12) dom. vel al. fest. diebus, seu etiam lu quibus etc.: orig. 13) BEGH Turrecrem. orig. Coli. tr. P. 14) Codd.
cou.o.pr. C; — Turrecrem. Burch. Ivo Coll.tr. P.; volumus: orig. 15) Ins. gloriosissimus rex augmentum ChriBt. religionis concessit: orig. 16) in — id est:
ueest: ib. 17) ABCDEF Edd. coli. o. Twrecrem. 18) ABCDF orig. lvo Coli. tr. P. ; nativitatem : EOH 19) uaquo . . . epiph. : deest: orig. 20) Codd. et Edd.
coli. o. 21) octavam : H lvo 22) Codd. et Edd. coli. o. orig. 23) eundi ad : lvo 24) licentiam : (?) Coli. tr. P. || can. 3. 25) Cupit. Angilr. up. Einschius p. 767. —
Burch. I, 102. (ex C. Spalensi); Ins. in fine l. III.; lvo Decr. V, 204. (ex C. Spalensi) 26) ut null.: Burch. Ans. Ivo.
Causa XV. Quest. V. 1) Codd. coli. o. || can. 1. 2) Thisanensi: A; Viennensi: D; Steph. papa Leon, archiep.: EGE; — Ep. Stcphani VI.
(885-891),* — Jaffe no. 2655. — c/. ad c. 17. Qu. 1. C. D. — Ivo Decr. VI, 430.; Coli. tr. P. I, 64, 9. 3) fatetur: EGE 4) ABCDF lvo Coli. tr. P. 6) habeatur . . .
reportantur: C; add. non: Coli. Ir. P. 6) Codd, coli. o. Ivo Coli. tr. P. 7) CDF Ivo Coli. tr. P. 8) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Ivo Coli. tr. P.; crobrcscerit:
Edd.. rell. 9) in pub.: EGE Codd. coli. o. 10) examinare: EH 11) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 12) ac: Ivo Coli. tr. P. 13) mone: A; admone: Ivo
14) tuae: deest: Ivo 15) maledictionem (maledictus: Coli. tr. P.) Chain: lvo Coli. tr. P.; — Gen. c. 9. 16) pudenda: Edd. Arg. Bas. J| can. 2. 17) Codd. coli. o.
18) Saloni: Ed. Bas.; Soloni: Edd. Lugdd. Par.; hic. Papa: EGE; — fragra . Epistolae nOH satis certi temporis (858—67); — Jaffe no. 2155. — Ito Decr. VI. 122.
19) vel: Ivo 20) eum: EGE; deest : B 21) et: deest: CD; ai: deest: AB Ivo 22) est: lvo 23) Codd. et Edd. coli. o. 24) Codd. coli. o. lvo 25} nisi: CDEFGE
Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. HI. 26) add. : ille: Ivo 27) manifestatum niai presbyter vel diaconus: ib. 23) Codd. et Edd. coli. o. 29) ib. Ivo 30) ib.
Causa XV. Quest. VI. can.l. l) ostendit scribens: B; Papa scribit: A 2) Caput Pseudoisid., c. 7. ap. Einschius p. 97. — Jaffe no. XXIII. —
Jio Decr. V, 241.; lvo Pan. IV, 118. 3) Codd. coli. o. Edd. Arg. Nor. Ven. I. Ivo Decr. Pan.; si a: Ed. Bas. 4) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ivo Decr. Pan. 5) actoribus:
Ivo Decr. 6) possent: Iro Pan. 7) vel : Ivo Decr. Pan. 8) aut: 01*1^7. 9) pervonire: orig. ; provenire: Corr. 10) eis : lvo Decr. Pan. 11) aut: Ivo Dea.
12) Domino: orig. 13) finis canonis: Ivo Pan.; add.: paulo post: lvo Dea\ 14) Codd. coli. o. Ivo Dccr. 15) 16.
Corpus iur. can. Ed. Friedberg.
48
755
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. VI. VII. c. f.
756
cessitate, fides non est. 6. 2.16' Confessio ergo17 in talibus
non debet extorqueri, sed 18 f sponte profiteri 19. Pessimum
enim est de suspicione aut extorta confessione quemquam
iudicare, cum magis cordis inspector sit Dominus, quam
operis. §. 3.*°* Non potest autem humano condempnari
examine quem Dominus suo reseruauit iudicio. Si omnia
namque in hoc seculo uindicata essent, locum diuina iudicia
non haberent21. ItemS2h: §. 4. Est etiam hoc23* perlatum ad
sanctam sedem (quod pudeo2*1' dicere, et non solum25 sacer-
dotali, sed etiam omni Christiano nomini est inimicum), id
est 251 quod nonnulli27 episcopos uel sacerdotes aut metu
conpellunt, aut ui extorquent, aut fraude decipiunt, aliquas
confessionis suae in alteram partem, quam debeant, litteras
scribere**, aut pro suarum non requisitione causarum28,
aut (quod deterius est)29m alieni erroris sectae30" scripturas
facere, et propriis manibus roborare, et coram populis31 re-
citare atque confiteri. Alios320 dicunt carceribus et erga-
stulis retrudi33, ut saltem his territi insidiis34? Domini sacer-
dotes35*!, suis faueant uoluntatibus. Ilem36r : §. 5. Confessio
uero in talibus non conpulsa, sed spontanea fieri debet, ipso
testante37 s, qui ait : ,, Ex corde38* procedunt homicidia, adul-
teria39"/' et cetera, que sunt ad hec40v pertinentia. §. 6.
Nec tantum, attendenda sunt que fiant41w, quantum quo
animo fiant. §. 7-42x Amplius enim43y respicit Deus ad
cogitationes et spontaneas uoluntates, quam ad actus, qui
per simplicitatem aut44* necessitatem fiunt.
C. II. Auctoritas apostolica penitus illicita in irritum
deducit iuramenta.
Item Nicolaus Papa Episcopis Galliae 45.
Auctoritatem uenerabilium predecessorum nostrorum
secuti, et nominatim beatissimi Papae et martiris Alexandri*
a beato Petro quinti, ab omnibus iuramentis et cuiuscumque
modi obligationibus, quibus illi46 se47a coacti inpiorum uio-
lentia obligauerant, absoluimus, et ne illa seruentur uetui-
mus tam prefatum archiepiscopum Treuerensem, quam eius
prepositum, et omnes, qui tunc temporis capti se illis quo-
quo modo obligauerunt, neque48 ullam eos proinde infamiam
uel calumpniam, aut a suis bonis sequestrationem um-
quam49, Deo auctore, et sanctis apostolis et nostris prede-
cessoribus, sustinere permittimus, sicut per Prophetam Do-
minus50 dicit: „Dissolue colligationes inpietatis et cet.51b“
Quinetiam prefato fratri nostro, filiisque Treuerensis ec-
clesiae, illiusque defensoribus hec62 in mandatis damus, ut
spirituali simul et materiali gladio tamdiu malignos illos
eorumque fautores insequantur, quousque cum integritate
possessiones, uel queeumqueres ecclesiasticae hoc53 facto uel
quocumque pacto distractae sunt51 seu direptae reuocentur.
II. Pars. Gratian. A fidelitatis etiam iuramento Ro-
manus Pontifex nonnullos absoluit, cum aliquos a suis dignita-
tibustAc deponit.
Unde Gelasius Papa Anastasio InperatoriW »*:
C. III. Pontificalis auctoritas a iuramento fidelitatis
nonnullos absoluit.
Alius item57 Romanus Pontifex, Zacharias scilicet58 re-
gem Francorum non tam pro suis iniquitatibus, quam pro
eo, quod tantae potestati erat inutilis59, a regno deposuit, et
Pipinum, Karoli»05 inperatoris patrem, in eius loco610 sub-
stituit, omnesque Francigenas a iuramento fidelitatis628 ab-
soluit. Quod etiam ex frequenti auctoritate agit63 sancta
ecclesia, cum milites absoluit a uinculo iuramenti, quod
factum est his episcopis, qui apostolica auctoritate a ponti-
ficali gradu deponuntur.
C. IV. Excommunicatio uinculo fidelitatis non
tenentur obnoxii.
Item Gregorius VII. Romanae Sinodo presidens dixit 65.
Nos 6C, sanctorum predecessorum nostrorum statuta
tenentes67, eos, qui excommunicatis fidelitate aut sacra-
mento constricti sunt, apostolica auctoritate a sacramento68
absoluimus, et ne sibi 69 a fidelitatem obseruent modis
omnibus70 prohibemus, quousque* ipsi ad satisfactionem
ueniant.
C. V. Ante, quam reconcilientur, fidelitatem excommunicatis
nullus seruare"'t cogitur.
Item Urbanus II. Episcopo VapicensP 2.
Iuratos milites Hugoni73 Comiti74, ne ipsi, quamdiu ex-
communicatus est, seruiant, prohibeto75. Qui76 si sacra-
menta77 pretenderint, moneantur, oportere Deo magis ser-
uire quam hominibus. Fidelitatem enim, quam Christiano
principi iurarunt78, Deo eiusque sanctis aduersanti, et eorum
precepta calcanti, nulla cohibentur auctoritate persoluere.
QUESTIO VE.
GRATIANUS.
I. Pars. Absque sinodali uero audientia sacerdotem dam-
pnari, in Spalensi Concilio, cui Ysidorus interfuit, [ cap.6.]
sic prohibetur 1 :
C. I. Sine concilii examine2* presbiter uel diaconus
non deicialur.
Sexta3 actione conperimus, Fragitanum4 Cordubensis
ecclesiae presbiterum iniuste olim a pontifice suo deiectum,
et innocentem exilio5 condempnatum. Quem rursus ordini
suo restitutum esse65*, id denuo aduersus presumptionem
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Que st. VI. c. 1. e) Et paulo post: §. 2. f) sed potius g) Et paucis interiectis : §. 3. h) Item multo
superius i) etiam et ad hanc k) pudet 1) id est: deest m) est pro n) secta 0) Aliquos p) insidiis devient q) sacerd., et
r) Item ubi supra s) attestante t) corde enim u) ad. fornicationis, blasphemiae v) hanc w) fiunt x) Et paulo
post: §. 7. y) autem z) aut per — c. 2. a) sese b) et cet.: deest c) sua dignitate — c. 3. a) Gregorius Papa*
bl Caroli magni c) locum d) fidelitatis, quod illi fecerant, — c. 4. a) eis — Quest. VII. c. 1. a) examinatione
b) restituentes*
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Litcras scribore: Haec absuut ab originali. Sufficiunt enim
illa, qitnc sequuntur: scripturas /acere. Sed ob glossam non sunt expuncta.
C. H. * Alexandri: Nicolaus citat epist. Alex. I., de qua re nota-
tum est supra, dist. 19. Si Romanorum.
C. III. * Iu nianuscriptis est, ut in vulgatis: Gelasius Papa Anastasio
Imperatori. Cuius Golasii esso non potest. Zacbarias enim et Carolus M.,
quorum in hoc capito mentio fit, multo post Gclasium vixerunt. Habetur
autorn in regesto Gregor. VII. lib. 8. ep. 21. Hcrimanno, Metcnsi episcopo
scripta, quam refert Ivo. In qna quidem epistola paulo ante multa ex
epistola Gelasii Anastasio imperatori scripta afferuntur.
C. IV. * Quousque etc. : Verba haec non sunt in codice manu*
scripto Vaticano (neque in Ed. Cit.J.
Quest. VII. C. I. * Restituentes: Sic est emendatum ex codici-
bus conciliorum impressis et manuscriptis. Sic enim apertius declaratur,
illum canonice a concilio esse restitutum, quam ex lectione Gratiani vul-
gata: restitutum esse comperimus.
Causa XV. Queat. VI. can. 1. 16 ) Codd. coli o. Ivo Decr. 17) igitur: BEQH; vero: orig. 18) Codd. et Edd. coli, o.; sed debet sponte proferri:
IvoDecr. 19) confiteri: BEQH 20) Codd. coli. o. ; paulo post : §. 8. : Ivo Decr. 21) sejq. desunt et alia exstant : IvoDecr. 22) Codd. coli 0. - H. c. S.
23) Codd. coit. o.; et lioe: oria. ; et hoc: deest: Edd. coli. o. 24) Codd. et Edi. coli. o. pr. C— Tumerem. 25) tantum: hOH Edd. coli. 0. 26) Coid cM. O. orrg.
27) nonnullos : oria- 28) rerum : oris. 20) Codd. et Etld. coli. o. 30) ib. 31) populo : AB 32) Codd. et Edd. coti. o. 33) recludi: ortg. 34 ) Codd. et Edd. coll o.
35) ib. 3« Codd. coli o. — c. 7. 37) ATiCDF Edd. coli. o. — cf. Matih. c. 15. v. 19. 38) Codd. et Edd. coli o. 39) ib. 40) Codd. coli. 0. ong. 41) Codd. et Edd.
coli. o. pr. l.ugd. II. 42) Codd. coli o. 43) Codd. et Edd. coli o. pr. A (deest) 44) ib. |t c a n. 2. 45) scr. ao. 861. (?) ex smt. Honthemiiin hist. Diocc.Treeir. 1, 197. -
Jaffe no 2027 — Poli/c. VI 11,(10,) 31. — Non desunt, quibus cum Augustino epistola suppo sititi a esse videatur. 46)1111: deest: Pollie. 47) Codd. coli o. Poli/c.
48) nequo euim: BCEQH 49) aliquam : AB 60) divinitus iubomur: Polgc.: — Esa. c. 58. r. 6. 51 ) Codd. coli o. 52) confratri: Polgc. 53) hoc: EOH Polyc.
54) sunt- deest: Poh/c. 55) Codd. coli o. || can. 3. 56) Codd. et Edd. coli o.; — imo Ep. OregoriiVn. ad Herimann. Stetcnsem scr. ao. 1081. in Jaffe Mon.
Gregor. v. 458. - Jaffdno. 3921. — Ivo Dccr. V, 378. (can.: quis dubitet; contin.)-, Ico Pan. V, 109. (can.: duo sunt quippe; cont.) 57) autem: leo Pan.
58) videlicet- orig.; Zach. scii.: deest: Ivo Decr. Pan. 59) non utilia: oiig. 60) Codd. coli o. Iro Decr. Pan. 61) ABCDF ong. Ivo Beo-. Pan. 62) Codd. et
Edd coli o 63) saepe agil: orig. || can. 4. 64) excommunicatis: DEFGII; excommunicationis: B 65) Greg. Papa: EOH; - hab. ao. 1078. in Jaffe Non.
Gregor, p. 308. — Jaffe ante tio. 3821. — leo Pan. V, 110. 66) iterum: orig. ; deest: Ivo Pan. 67) sequentes : Ed. Bas. ho Pan. 68) iuramento: ho Pan.
69) Codd. ct Edd. coli o. Tumerem. 70) omc. mod.: deest: ho Pan. || can. 5. 71) solvere: B servire: EGE 72)/iag>«. incerti temporis (1088— 1099)_s«f. ad
pi.Ka/i4,.ia»eo«> i c ci K:in. ut fT. Vir t armo Panormiae codice vrt
IV» . I.; restitutum osso comperimus : Edd.rtll.
757
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. VII. c. 1-7.
758
uestram7 »** decreuimus, ut iuxta sanctorum8 d Patrum sino-
dalem sententiam nullus uestrum9e sine concilii examine10
quemlibet presbiterum uel diaconum' deiciendum 11 f pu-
tetis. Nam13 multi sunt, qui indiscussos potestate tiran-
nica, non auctoritate canonica dampnant Et sicut nonnul-
los14 gratia fauoris15 sublimant, ita quosdam odio inuidia-
que16b humiliant, et leui opinionis aura11' condempnant
uorum crimen 13 non approbant. Episcopus 19 enim sacer-
otibus20 ac ministris solus honorem dare potest, solus21
auferre non potest22. Si enim23 hi, qui in hoc24k seculo a
dominis suis honorem adepti sunt libertatis, in seruitutis
nexum25 non reuoluuntur, nisi publice apud pretores261 tri-
bunali27m foro accusati fuerint, quanto magis hii, qui diuinis
altaribus consecrati honore ecclesiastico decorantur? Qui23
profecto nec ab uno dampnari29, nec uno30 iudicante pote-
runt honoris sui priuilegio31 » exui, sed, presentati32 sinodali
iudicio, quod omnino33» de illis canon preceperit34 opor-
tet 35 P diffiniri.
C. II. Causas clericorum episcopus non nisi cum senioribus
ecclesiae audiat.
Item Gregorius Iohanni Episcopo Panormitano,
[lib. XI. epist. 49.] 36
Si quid igitur37» de quocumque clerico ad aures tuas
peruenerit,quod te33 iuste possit offendere, facile non credas,
nec39 te ad40 uindictam res accendat41 incognita, sed pre-
sentibus ecclesiae tuae senioribus diligenter est perscrutanda
ueritas, et tunc, si qualitas rei poposcerit, canonica districtio
culpam feriat delinquentis.
C. III. A quot episcopis presbiteri uel diaconi
sunt audiendi.
Item ex Concilio Cartaginensi 42* I., [c. 11.]
Si quis tumidus uel contumeliosus extiterit in43 maiorem
natu, uel aliquam causam habuerit, a tribus uicinis episcopis,
si diaconus est**, qui44 arguitur45, si46 presbiter est47», a
sex43, si episcopus, a duodecim consacerdotibus49 audiatur.
Uniuersi episcopi dixerunt: Contundi 50b debet contumacia
et superbia in omnibus frangi. Causae51 uero pro personis
ab52 his statuto numero audiantur53.
C. IV. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi II., [c. io.]54
Felix episcopus Selemselitanus 55 dixit: Etiam hoc50
adicio57 secundum statuta ueterum conciliorum, ut, si quis
episcopus (quod non optamus)53 fieri59» reatumGOb aliquem
incurrerit, et si61c fuerit ei nimia necessitas non posse pluri-
mos congregare62 episcopos633, ne in crimine maneat64», a
duodecim episcopis audiatur, et a sex65 presbiter66*, et a
tribus diaconus07, cum proprio suo episcopo63.
C. V. De eodem.
Item ex Concilio Cartaginensi III., [c. 8.]69
Si autem presbiteri uel diaconi fuerint accusati, adiuncto
sibi ex uicinis locis proprius70 episcopus legitimo numero
collegarum71, quos72 ab eodem accusati petierint, id est73
una74 secum inpresbiteri nomine sex75*, in diaconi tres76*,
ui77b ipsorum73 causas discutiant79» eadem dierum30 et31
ilatione826, et a communione33 remotionum, et discussione
causarumS4e, inter accusatores et eos, qui accusantur, forma
seruata. Reliquorum uero 35 f clericorum36 causas etiam
solus episcopus loci agnoscat et finiat.
II. Pars. Gratian. Solus autem ad exclusionem aliorum
episcoporum, non suorum clericorum dicitur, sine quorum pre-
sentia eius sententia irrita erit.
Unde in Cartaginensi Concilio IV. [c. 23.] legitur 37.
C. VI. Absque clericorum presentia episcopus nullius causam
audiat.
Episcopus33 nullius causam audiat absque presentia
suorum clericorum ; alioquin irrita33 erit sententia episcopi,
nisi presentia clericorum93 firmetur94 “.
C. VII. Nisi in sinodo canonice vocati sacerdotes dampnari
non possunt.
Item ex Concilio Spalensi II. [c. C.]92
Episcopus sacerdotibus ac ministris solus honorem dare
potest, sed93» solus auferre non potest. Si enim hii, qui in
seculo94 a dominis suis honorem libertatis adepti sunt, in
seruitutis iugum non reuoluuntur953, nisi publice apud pre-
tores ac presides tribunali96» foro fuerint accusati, quanto
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Quest. VII. c. 1. c) nostram** d) priscorum e) nostrum f) deiicere g) audeat h) invidiaque
permoti i) ad levem ... auram k) hoc : deesl 1) praetoris ac praesidis m) tribunal in foro n) privilegiis o) omnino:
deest p) oportet: deest — c. 2. a) igit .: deest — c. 3. a) est : deest b) contemtus ... contumaciae et superbiae —
c. 4. a) fieri: deest b) in reatum c) si: deest d) episc. : deest e) remaneat — c. 5. a) tribus b) qui: deest c) discutiat
d) dilationum e) personarum f) autem — c. 6. a) confirmetur — c. 7. a) sed : deest b) revocantur c) praetoris ac
praesidis tribunal in
NOTATIONES CORRECTORUM.
** Nostram: Antea legebatur: vestram. In recentioribns autem con-
ciliorum editionibus eat: novam. Emendatum est ex antiquioribus edi-
tionibus, et duobus codicibus Vaticanis, et Lucensi regio, quemadmodum
et paulo post: nullus nostrum, quum antea esset: nullus vestrum. Modesti
enim et religiosi episcopi sibi etiam metuunt. Alia vero quaedam sunt ox
iisdem codicibus emendata.
C. III. * Carth agi n en6i: Sic 6Rt emendatum ex vetustis codicibus.
Nam in vulgatis [in Edd. coli. o. exc. Bas.J erat: Ayathensi I., quum unicum
duntaxat Agathense memoretur.
** Si diaconus est: In vulgatis conciliorum editionibus legitur: si
diaconus est, arguatur presbyter, etc.
C. IV. * Presbyter: Sic legitur in concilio, quod est In codice cano-
num, c. 12., ct graeco, ot duobus codicibus conciliorum Vaticanis, et uno
alio perantiquo, et coucordat cum sequenti capite. In editionibus autem
conciliorum Parisiensibus ac Colonicnsibus liabetur: et a sex presbyteris ct
iribus diaconis, quemadmodum et in multis Gratiani mauuscriptis.
C. V. * Nomine sex: Sic in ceteris codicibus impressis et manu-
scriptis, praeterquam in editione Colonionsi quatuor tomorum, in qua habe-
tur: Presbyteri nomine quinque, in diaconi duobus.
Quest. VTI. can. 1. 7) ADCDF Edd. coli. o. 8 ) Codd. coli. o. 9) ADCDF Edd. coli, o.; virorum: Abbo 10) examinntiono: Abba
11) Coda, et Edd. coli. o. pr. Bas. (damnandum); — orig. Hisp. Reg. Abbo Coli. tr. P. 12) Codd. H Edd. coli. o. 13) Nam . . . Approli. : deest: Jtc> /. 14) quosdam:
15) in grat. : Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.; — gratiae favore: orig. Hisp. Abbo 1C) Codd. et Edd. coit. o. 17) ib. Coli. ir. P. 18) crimina: Abbo
5;/» LXVII. 20) presbyteris: orig. Hisp.: saccrdot. : Codd. Hisp. 21) sol.: deest: Abbo 22) seqq. desunt et alia exstant: Reg. 23) en.: deest: AHF
24) Ctodd. et Edd. coli. o. pr. AF 25) nexu: BC orig. Hisp. Coit. tr. P. 20 Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. ; proceres : Abbo 27) Codd. coli. o. pr.
js B a 8‘ ort9’ Coli- tr. P. Abbo: ac praesides tribunali foro: EOH Edd. reti, (in trib. : Edd. Lugdd. II. III.) 28) pro peccato nec: AH It: qui:
deest: EOH 29) nec uno damnante: CBFQH Edd. coli, o.: deest: D 30) ab uno: AB 31) Codd. et Edd. coli. o. 32) presemi: CF Edd. coti. o. pr. \ 'en. If. ;
presentis: B 33) Codd. et Edd. coli. o. 34) precepit: BEFQH Edd. Arg. Bas. Nor. Vcn. I. 35) ABCDEF Edd. coli. o. [| can. 2. 3G) Orcg. Papa: EOH ; - Ep. 44.
6?3' ui>: XIU- Ed' Maur. — Jaffeno. 1529. — Coli. tr. P. I, 55, 15. (can. contin.);—c/. c. 23. Dist. LXXXVI. 37) ABCDF Turrccr. orig. Culi. tr. P.: ergo:
. n 3? : dees^: t*' F. 39) ne : Edd. coit. o. 40) per: Edd. Ven. I. II. Nor. 41) incendat: Coli. tr. P. }] can. 3. 42) hab. ao. 3*18. ap. Iimus I, J15.; —
Coli. tr.P. U, 15, 3. (can.: Gratus ep. dixit) 43) et in: Eda. coli. o. pr. Lugdd. 44) qui : deest : orig. Coli. tr. P. 45) arguatur: C orig. Coli. tr. P. 46) si : deest :
orip'. 4 i) Codd.coU.o. pr.A; — Hisp. CoU. tr. P. 48) VII.: C Ed. Arg. 49) cura sacerdotibus: EOH; sacerdotibus : Edd. coli. o. pr. lias. 50) Codd. tt Edd coll.o.
/f»sp. 51) causa: orig- Coli. tr. P. 52) a statuto: orig. Hisp. 53) audiatur: orig. Coli. tr. P. || can. 4. 5*1) hab. ao. 390. ap. Iimus I, 121. — Hnrch. i, 149.;
•~*cr* V, 262. 55) Selensitanus: ACD; Silentanqs: BE; deest: Burch. /l»?s. ho 56) haec: Edd. coli, o.: et hoc: Hisp. : deest: Hn rth.Ans. ho
o7) auditio: Edd. coli, o.; suggero: Burch. Ans. Ivo 58) opinamur: orig. 69) Codd. ct Edd. coli. o. 60) Codd. coli. o. Hisp. 01) Codd. et Edd. coli. o. Ans.
62) congregari: Hisp. 63) Codd. et Edd. coli. o. 64) ABCDF Edd. coli. o. ho Beer. 65) VII.: ho: add.: vel VII.: Ans. 66) presbyteris : ARCI) E Edd. Arg.
Nor.\en.l. - orig. 67) add.: audiatur: EOH j| can. 5. 68) Cart. IV.: EOH; - hab. ao. 397. ap. Bruns I, 124.; - A»«. dcd. III, 118. <123.); Burch. II.
205. (208.); Ans. UI, 123, (122.); Ivo Decr. VI, 280.; Coli. ir. P. II, 17, 4.; Coli. tredec.P. IX, 159. 70) prop. ep. : deest: orig. 71) episcoporum: Ans.
‘VJ?" • • • p«t.i deest: orig.; quos ... id est: deest: Hisp. 73) id ORt: deest: EOH 74) una sec.: dent: orig. 76) quinque: orig. ; add.: episcopi: Coti. Ir. P.
7G ) ABCDKP ha. Bas. Hisp. Ans. Coli. tr. P.; duobus: orig. 77) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. tr. P. 78) ipsi: Edd. coli. 0.; episcopi ipsorum: orig. "!■) Owld. t t
Edd. coli. 0. Corr. orig. Hisp. Ans. dcd. Coli. ir. P. 80) in dicr.: Edd. Par. Lugdd.; et dicr. : Ans. aid. 61) ct: deest: Edd. coli. o. pr. Arg. No». tVw. I.
82) Codd. et Edd. coli. o. Corr. Hisp. 83) add.: vel commonitione: EOH 84) Codd. tt Edd. coli. o. 85) Codd. coli. o. 86) dor.: deest: Corig. || can. 6. »7) c. l i.
Statutt. eccl. ant. ap. Bruns I, 144. - c/. ad c. 9. Dist. XVIII. — Coli. tr. P. II, 18, 22. 88) ut ep.: otig. Hisp. 89) Jiurch. I, 114. : ho Beer. V, 214. W> add. :
suorum: Ivo 91) Codd. et Edd. coli. o. || can. 7. 92) hab. ao. 619. ap. Bruns 11, 70.; — cf. supra c. 1., ubi runctutes lectionum addidimus. — 93) Codd. et
Edd. coll.o. 94) add.: hoc: BEOH Edd. coli, o.; seculo etc. ut sapra (reliqua desunt ): EOH 95) DCDF Corr.; renoluentur: A 96) ABCDF Edd. coli. o.
pr. Lugdd. U. III. (in trib.) 1 '
4B*
759
760
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XV. QUEST. VIII. c. 1-5.
magis hii, qui diuinis altaribus consecrati, honore ecclesia-
stico decorantur? Qui profecto nec ab uno dampnari, nec
uno iudicante poterunt97 honoris sui priuilegiis98 exui, sed
presentati" sinodali iudicio, quid1608 canon de illis pre-
ceperit diffiniri 101 .
questio vm.
GRATIANUS.
De ultima itero questione sic statutum est in Concilio Neo-
cesariensi, [c. 9. et io.]1:
C. I. Presbiier , qui confitetur, se ante ordinationem corporaliter
lapsum, postea non offerat.
Qui admiserit2» corporale peccatum, et hic3 postea
presbiter ordinatus est, si confessus fuerit quod ante ordi-
nationem suam peccauerit, non4 quidem offerat, maneat
autem in aliis offitiis propter eius studii utilitatem*. Cetera
uero 5 b, peccata censuerunt plurimi etiam ordinatione pri-
uari6**. Quod si de his non fuerit confessus, nec7c aliqui-
bus8 potest manifeste conuinci, huic ipsi potestas de9 se est
conmittenda10. Similiter et diaconus, si in eodem culpae
genere fuerit inuolutus, sese a ministerio cohibebit.
C. II. Deseruientes altario si carni3 fragilitate deliquerint ,
episcopi arbitrio subiacebunt 11 a.
Item ex Concilio Ylerdensi, [c. 5.]12
Hii, qui altario Dei13 deseruiunt 14, si subito in15 flenda
fragilitate carnis corruerint, et Deo16b respiciente digne pe-
nitucrint, ita ut mortificato corpore cordis contriti Deo sacri-
ficium offerant, maneat17 in potestate pontificis18 uel uera-
citer afflictos non diu suspendere, uel desidiosos prolixiore
tempore ab ecclesiae corpore segregare; ita tamen, ut sic19
offitiorum suorum loca recipiant29, ne possint ad altiora
offitia ulterius promoueri. Quod si iterato uelut canes ad
uomitum reuersi fuerint 21 c, non solum dignitate offitii ca-
reant, sed etiam sanctam communionem, nisi in exitu, non23
percipiant.
C. III. Ex ministris ecclesiae geniti in seruitutem
eiusdem deuocentur.
Item ex Concilio Tollet ano IX., [c. 10.] 24
Cum multae super innocentiam25» ordinis clericorum
hactenus emanauerint sententiae Patrum, et nullatenus ipso-
rum formari 20b quiuerit correctio27 morum, usque adeo sen-
tentiam iudicantium protraxere conmissa culparum, ut non
tantum ferretur28 ultio in actores29» scelerum, uerum
etiam308 in progeniem31 dampnatorum. Ideoque32 quilibet
ab episcopo usque ad subdiaconum deinceps33' uel ex an-
cillae uel ex ingenuae detestando conubio in honore con-
stituti filios procreauerint, illi quidem, ex quibus geniti pro-
babuntur, canonica censura34 dampnentur; proles autem,
aliena35 pollutione nata, non solum hereditatem36 numquam
accipiet37, sed etiam in seruitute381 eius ecclesiae, de cuius
sacerdotis uel ministri ignominia nati sunt, iure perhenni
manebunt.
C. IV. Qui confitetur se ante ordinationem peccasse non
sacrificet ; conuictus autem deponatur.
Item ex Concilio Martini Papae, [c. 3 5.] 39
Si quis presbiter ante ordinationem peccauerit10» non
offerat, sed tantum43 pro religione nomen presbiteri portet.
Si autem non ipse confessus fuerit, sed ab alio publice con-
uictus44, nec45 hoc ipsum habeat46 ut nomen presbiteri por-
tet. Similiter et47 ae diaconibus obseruandum est, ut, si
ipsi48 confessi fuerint, ordinem subdiaconi accipiant49.
C. V. De manu sacerdotis, qui ab ecclesia tolleratur,
licite sacramenta sumuntur.
Item Nicolaus ad-consulla Bulgarorum, [c. 71.]30
Sciscitantibus uobis, si a sacerdote, qui fuerit con-
prehensus51» in adulterio, siue de hoc92 sola fama respersus
est53, debeatis communionem suscipere54, necne? responde-
mus: Non potest aliquis, quantumcumque pollutus sit, sacra-
menta diuina polluere, que purgatoria55 cunctarum contagio-
num existunt56b. Qualiscumque enim57' sacerdos sit, que
sancta sunt coinquinari non possunt588. Idcirco ab eo, us-
quequo59 episcoporum iudicio reprobetur60, communio per-
cipienda est, quoniam mali bona ministrando 61 ' se tantum-
modo ledunt, et cerea62* fax accensa sibi quidem detrimen-
tum prestat, aliis uero lumen in tenebris administrat63, et
unde aliis commodum exhibet inde sibi dispendium prebet.
§. 1. Sumite ergo54 ab omni sacerdote intrepide657 Christi
misteria66, quoniam67 8 omnia in685 fide Christi purgantur.
Fides enim est, que uincit hunc mundum, et69 quia non
dantis70, sed accipientis sit71', dicente B. Ieronimo**: „Ad
credendum omni animae72 k baptismum731 perfectum esse74m,
et in omni sacerdote corpus75" est76 perfectum." Qui rur-
sus sacrae scripturae concordans ait 77 : „ Prius, quam audias.
EDITIO ROMANA.
Causa XV. Quest. VII. c. 7. d) quod — Que st. VIII. c. 1. a) admisit b) Nam cetera c) nec ab aliquibus —
c. 2. a) subiaceant b) Domino c) fuerint, et veluti sues in volutabris luti22 iacuermt — c. 3. a) incontinentia b) re-
formari c) auctores d) et e) deinceps, qui f) servitutem — c. 4. a) peccaverit, et post ordinationem confessus
fuerit, quod41 ante peccaverit42, — c. 5. a) qui sive deprehensus b) exsistunt, nec potest solis radius per cloacas et
latrinas transiens aliquid exinde contaminationis attrahere. Proinde qualisc. c) enim: deest d) coinquinare non potest
e) administrando f) intrepidi g) quia h) in: deest i) fit k) in anima 1) baptismus . . . perfectus m) est n) corpus
Christi
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. Vin. C. I. * Propter eiU6 studii utilitatem: Graeco
est: dia ri) v u/./.tjv oizovdqv, id est: propter studium ac diligentiam, quam
ccleroquin adhibet.
Privari: Graece legitur: tijv xtifio&tolav uipiivai, id est: per
manus impositionem dimitti, quemadmodum fere vertit Dionysius, cuius ver-
sionem ceteri collectores attulerunt, hac tamon clausula omissa'. Nam haec
vorsio, quam Gratianus affert, est prisca, quae est in collectione Isidori. Ita
ex his verbis longe alia elicitur sententia, atque auctor glossae putarit.
C. V. * Et cerea: Ante legobatur: etc. Restitutum est ex originali,
ex quo alia etiam sunt emendata et addita.
** Hieronymo: Est in epistola de septem gradibus, quemadmodum
et quod sequitur: priusquam audius; etc. est ibidem superius.
Cau6A XV. Quest. VII. can. 7. 97) poterint: Edd. Arg. Bas. 98) privilegio : Edd. coli. o. 99) presentatis : AB; presente: Edd. Vcn. I. Par.
Lugdd. 100) BCDF 101) add .: oportet: At) &id. coli. o.
Causa XV. Quest. VIII. 1) hab. int. a. 314—825. — versio Hisp.; — Aws. dcd. IV, 70.; Coli. tr. P. II, 3, 5. 6. ; — versio Biongs.: Burch. H, 49.; loo
J)ecr. VI, 150.; Jvo Pan III, 151. 2) Codd. coli. o. Hisp. Aws. dcd . Coli. tr. P. 3) hic: deest: Ane. ded. 4) nuDquam offer.: EQH 5) Codd. et Edd. coli, o.;
ot cct. pecc. : Hisp. C) privaro: Hisp. 7) Codd. coli. o. 8) aliquo poterit: Hisp. Ans. ded. 9) de se: deest: Ans. ded. 10) permittenda: Hisp. Ans. ded. ;
— finis canonis: jtns. dcd. || can. 2. 11) 0 odd . coli. o. pr. A 12) hab. ao. 546. ap. Bmns II, 22.; Ans. dcd. IV, 121.; Burch. XIX, 74. (73.); Ivo Dccr. XV, 87.;
Coli. tr. P. II, 34, 5.; Coli, trcdec. P. IX, 19G.; — Buban. poenit. c. 10. 13) Doi: deest: A Rabau. 14) serviunt: Jvo Coli. lr. P. 15) in: deest: oiig. Hisp.
Ans. dcd. Burch. J?o — Haban. 16) Codd. ct Edd. coli. o. 17) maneant: CDFOH 18) episcopi: Baban. 19) si: ib. 20) retineant non: ib. 21) Codd. et
Edd. coli. o. orig. Hisp. Bab. Coli. tr. P. 22) emersi: Aws. ded. Burch.: immersi fuerint: Jvo 23) non: deest: orig. Hisp. j| can. 3. 24) hab. ao. 655. ap.
Bruns I, 295. — Ivo Dccr. VI, 425.; Coli. tr. P. II, 40, 4. 25) Codd. ei Edd. coli. o. pr. Bas. Lugd. I. (innocentia); — incontinentiam : orig. Hisp. 26) Codd. coli. o.
orig. Hisp. Coli. lr. P.; firmari: Jio 27) correptio: Jvo Coll.tr, P. 28) inferretur: BDEH Edd. coli, o.; infertur: O: feriretur: Ico 29) ABBEFQH Edd. coli. o.
pr. Bas. Lugdd. II. III. — aetoribus: orig. Hisp. Ivo; auctoribus: Coli. tr. P. 30) Codd. coli. o. Jvo 31) progenie: orig. Hisp. Jvo Coli. tr. P. 32) add. : si: EQH
33) Codd. et E-ld . coli. o. orig. Hisp. Ivo Coli, tr, P. 34) auctoritate vel censura: EQH 35) tali: orig. Hisp.; ab hac: Jvo; alienata (nata: deesf); Coli. tr. P.
36) add.: parontum: orig. Hisp. Ivo Coli. lr. P. 37) usquam accipient: Jvo 38) ABC Edd. coli. o. pr. Ven. I. II. Lugd. I. — orig. Hisp. |j can. 4. 39) c. 9. et 10.
conc. Ncocars. ex interprei. Mart. Brac. (c. 25.) ap. Brt<ns II, 49. ; Burch. II, 48. (ex C. Cabilon.); Ivo Beer. VI, 149. ; Jvo Pan. III, 150. ; Coli. tr. P. II, 47, 25.
40) Codd. et Edd. coli. o. 41) quia: orig. Hisp. 42) erravit: ib.; erraverit: Burch. lio Decr. Coli. tr. P.: erraverat: Ico Pan. 43) tamen: CEQH Jvo Pan.;
tamen tantum: leo Beer . 44) fuerit: deest: Burch. Ivo Beer. 45) ad: orig. Hisp. 46) hab. potestatem: ib. Coli. tr. P. 47) et: deest: Jvo Pan. 48) ipse con-
fessus fuerit: orig. Hisp. Burch. Jvo Bccr. Pan. 49) subdiaconatus accipiat: orig. Hisp.; retineat: Burch. Ivo Beer.; teneat: Jvo Pan. || can. 5. 60) Ep. scr.
ao. 866. ap. Mansi XV, 25. ; — Jaffc no. 2123. — Ito Beer. II, 83. ; Jvo Pan. V. 13. ; Coli tr. P. I, 62, 61. — c/. c. 7. X. de cohab. cler. ct mul. 51) Codd. et Edd.
coli. o. Ivo Pan.; comprehensus est: orig. Ivo Bccr.; sive compreh. est.: Coli. tr. P. 52) hac: Coli. tr. P. 53) fuerit: ABC 54) recipere: Edd. coli. o.
bb)udd.: remedia: orig. 56) Codd. et Edd. coli. o. 57) ib. 58) «6. Ivo Beer. Pan. Coli. tr. P. 59) quousque: EQH 60) reprobatur: Ivo Beer. 61) Codd. et
Edd. coli . o. orig. Jvo Bccr. Pan. Coli. tr. P. 62) cetera: Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. Nor. Ven. I. 63) subministrat: Ico Beo\ 64) igitur: orig. Ico Pan.
65) Codd. coli. o. orig. Jvo Bccr. Pan. Coli. tr. P. 66) ministeria: AB Corr. 67) ABCBF orig. Jvo Beer. Pan. Coli. tr. P. 63) Codd. ct Edd. coli. o. Corr. orig.
(Christ.: deest); Ito Bccr. Pan. Coli. tr. P. 69) et: accst : Ivo Pan. 70) add.: meritum: Ivo Beer. Pan. 71) ABCB orig. Coli. tr. P. ; — finis canonis: Ito Pan,
72) Codd. ct Edd. coli. o. 73) ABC orig. Coli. tr. P. 74) B orig. 75) ACBF Ivo Beer. Coli. tr. P. 76) est: deest: GH 77) JSccl. c. 11. v. 7,
761
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 1-7.
762
ne iudicaueris quemquam," atque ante probationem accusa-
tionis illatae neminem a communione tua suspendas, quia
non statim qui accusatur reus est, sed qui conuincitur cri-
minosus.
CAUSA XVI.
GRATIANUS.
Quidam abbas habebat parrochitanam la ecclesiam; instituit
ibi monachum , ut offilium celebraret populo; possedit eam per
quadraginta 2 annos sine aliqua interpellatione ; tandem querela
aduersus abbatem mouetur a clericis baptismatis ecclesiae, in
cuius diocesi parrochitana3h ecclesia illa consistebat. (Qu. I.)
Hic primum queritur , utrum monachis liceat offitia populis cele-
brare, penitenciam dare et baptizare ? (Qu. II.) Secundo, si
contigerit eos capellas 1 habere episcopali beneficio, an ab eis sint
instituendae, an ab episcopis ? (Qu. III.) Tertio, an iura eccle-
siarum prescriptione tollantur? (Qu. I V.) Quarto, si ecclesia
aduersus ecclesiam prescribat, an etiam monasterium aduersus
ecclesiam prescribere possit? (Qu. V.) Quinto, si capellam in
suo territorio edificatam iure territorii sibi uendicare ualeat?
(Qu. VI.) Sexto, si archipresbiter uel episcopus sua auctoritate,
non iudiciaria sententia capellam illam inrepserit, an cadat a
causa, ut ecclesia, cui presidet, non ultra habeat ius reposcendi
quod suus pastor illicite usurpauit? (Qu. VII.) Septimo que-
ritur, si laici capellam illam 5 tenebant (ut quibusdam moris est)
et in manibus abbatis eam refutauerint6, et ordinandam tradi-
derint1, an consensu episcopi et clericorum abbas possit eam
tenere ?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod monachi offitia populis celebrare non pos-
sint, multis auctoritatibus probatur, quarum prima est illa sanctae
Nicenae Sinodi, qua dicitur**:
C. I. Monachorum conuersatio ab omnibus debet esse
discreta.
Placuit omnibus residentibus in sancta Nicena sinodo,
ut monachorum conuersatio et uita secundum ethimologiam
nominis ab omnibus discrepet. Monachus enim grece,
latine singularis9», unde monachum per omnia singulariter
agere10 oportet. Quamobrem firmiter et insolubiliter11
omnes precipimus, ut aliquis monachus penitenciam nemini
tribuat, nisi 12 b inuicem, ut iustum est; mortuum non sepe-
liat, nisi monachum in monasterio secum conmorantem19,
uel si fortuitu11» quemquam aduenientium fratrum ibi mori10
contigerit.
C. II. Monasterii districtionem et ecclesiasticum ministerium
quilibet simul tenere non potest.
Item Gregorius Iohanni, Rauennaii archiepiscopo,
[lib. IV. epist. i.]16»
Nemo potest17*5 ecclesiasticis obsequiis deseruire, et in
monachica18 regula ordinate persistere, ut ipse monasterii
districtionem teneat, qui cottidie in monasterio 19c ecclesia-
stico cogitur permanere.
C. III. Monachi, qui ad clericatum promnuenlur, a priori
proposito discedere non debent.
Item Innocentius [ad Victricium, ep. II. c. io.]20
De monachis, qui diu morantes21 in monasteriis si
postea ad clericatus ordines22» peruenerint, statuimus29,
non debere eos a priori proposito discedere21.
Gratian. Si ergo, sicut Innocentius diffinit, a suo proposito
eis discedere non licet, et, sicut Gregorius testatur, in monastica
regula deuote persistere ei ecclesiasticis obsequiis simul deseruire
non possunt: patet, quod parrochitanis^ ecclesiis monachi pre-
fici non possunt.
C. IV. Monachus non habet docentis offitium
sed plangentis.
Item Ieronimus ad Riparium et Desiderium-6*.
Monachus non doctoris27*5, sed plangentis habet offi-
tium, qui uel se, uel mundum lugeat, et Domini pauidus
prestoletur aduentum.
C. V. In populari frequentia monachi esse non debent-6.
Idem ad Paulinum [de institutione monachi,
epist. XIII.]29
Si cupis esse quod diceris, monachus, id est solus, quid
facis in urbibus, que utique non sunt solorum habitacula,
sed multorum? Et infra: §. I.30 Habeto simplicitatem co-
lumbae, ne cuiquam machineris dolos, et serpentis astutiam,
ne aliorum subplanteris insidiis. Non multum distat in uicio
uel decipere posse uel decipi31. Christianum, quem senseris
tibi aut semper aut crebro de nummis loquentem, excepta
elemosina, que indifferenter omnibus patet, institorem potius
habeto quam monachum. Preter32 uictum, et uestitum33,
et manifestas necessitates nichil cuiquam tribuas, ne31 filio-
rum panes30» canes comedant.
C. VI. Monachus pascitur, clerici pascunt.
Idem ad Eliodorum episcopum66*.
Alia37 causa est monachi33*5, alia clerici39». Clerici
oues pascunt: ego pascor; illi de altari lud uiuunt: michi
securis quasi ad radicem infructuosae arboris11» ponitur, si
munus ad altare non defero. §. i.12f Michi sedere ante pre-
sbiterum non licet. Illi, si peccauero, licet me tradere
satanae in interitum carnis, ut spiritus sit saluus in13 die
Domini41®.
C. VII. Non licet aliquid monachis agere sine presbtterorum
consilio.
Idem ad Rusticum46*.
Ecclesia habet10 senatum cetum presbiterorum, sine
quorum consilio nichil monachis agere licet. Roboam17
filius Salomonis ideo perdidit regnum, quia audire noluit
presbiteros suos. Senatum quoque Romani18 habebant.
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. a) parochialem b) parochiana — Quest. I. c. 1. a) sing. dicitur b) nisi sibi c) fortuito —
c. 2. a) episcopo b) potest et c) ministerio — c. 3. a) ordinem b) parochianis — c. 4. a) Riparium Presbyterum
adversus Vigilantium b) docentis — c. 5. a) panem — c. 6. a) Heliodorum de laude vitae solitariae epist. I. b) mo-
nachorum c) clericorum d) altario e) arbori f) Et infra: §. 1. g) Domini Iesu
NOTATIONES CORRECTORUM.
Causa XVI. Quest. I. C. I. * Caput hoc neque in prima Nicaena
synodo, neque in secunda hodie habetur. Est autem aliquid simile in
canouibus Nicaenis versis ex Arabico, can. 76. [hoc non satis verum esse
nobiscum iudicabit quisquis cit. canonem inspexerit.]
C. VII. * Apud B. Hieronymum in commentariis ad c.3.[etc.2.] Esaiae,
unde hoc caput videtur acceptum, haec legnntur: Roboam filius Salomonis
ideo ver didit regnum, quia noluit audire prrsbyt eros. Et paulo inferius:
Senatus quoque consulta dicuntur, et principes quondam Romnui consules appel-
lati sunt , vel a consulendo civibus, vel ab agendo (« regendo: Ed.Mignej cuncta
consilio. Et nos habemus in ecclesia senatum nostrum, coetum presbyterorum.
Causa XVI. 1) BCDF ; parrochianam: AEQH 2) LX: AC; add .: vel LX: EO 3) Codd. coli. o. 4) capellam: ABF 5) suam tenent: EOH C) refuta-
verunt: AH 7) tradiderunt: AER
Quest. I. 8) Caput omnino incertum ; — Ans. VI, 214. (can.: liberi sunt monachi; omissa mscr.); rolyc. IV, 34, (35.) 24. (omissa inscr.)
9) Codd. coli. o. pr. AC 10) vivere et sing. agere: Ans. Pol. 11) indissolubiliter : Edd. coli. o. 12) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 13) morantem: F.GH 14) Codd.
coit. o. Ans. Polyc. 15) morientium (contig.: deest) Ans. Polf/c. || can. 2. 16) Codd. coli, o.; Greg. Papa: EOH; — Ep. 1. scr. ao. 594. lib. V. Ed. Muur. —
Jaffeno. 952. — Ans. V, 65. (can.; devenerit ad me; coni.); Ito Decr. III, 18- (cnu. contiu.) 17) Codd. et Edd. coli, o .,* pot etenim: Aits. Ito 18) monastica:
F Edd. coli, o.; monachali: B 19) AF Edd. Arg. Nor. Yen. I. II. orig.; obsequio: Corr. |{ can. 3. 20) add. : Papa: EGH : — scr. ao. 404. — Jaffc no. 85. —
\ Y' 34, (35,) 30* (caM* cont.); Coli, tredec. P. 111, 144.; — .Ans. V, 67. a Coit, et R. citatur, sed in Cod. coli, canonem non invenimus. — 21) morantur: EOH
22) Codd. coli. o. 23) stat.: deest: orig. Polyc. 24) deviare: orig. 25) Codd. coli. o.pr. A || can. 4. 26) Codd. coli. o. — scr. ao. 408. ; tu Ed. Migne hanc ep. non
invenimus. — Ans. in fine lib. VII. (Hier, in ep. adv. Vigilantium); Ivo Decr. VII, 3. [can. cont.); Ico Pan. III, 176. (can. contin.); Coli. tr. P. III, II. (12,» 2.
(can. cont.); Polyc. IV, 34, (35.) 13. (can. cont.); Caes. IX, 7. 27) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Corr. orig. Collalt. citi. o. |( can. 5. 28) possuut: ABDF
29) item: ACD; — Ep. 58. no. 5. Ed. Migne. — scr. ao. 394. — Ivo Decr. VII, 2.; Ivo Pan. III, 175. ; Coli. tr. P. III, 11, (12,) 1. 30) ib. no. 6. 31) doc. Christia-
num ... Quem: orig. 32) Deusded. IU, 133. 33) vestimentum : Ivo Decr. 34) nec: Ivo Decr. 35) ABC Deusded. f| c an. C. 36) Codd. coli. o. : — Ep. Ii. no. ».
Ed. Migne — scr. ao. 372. — Ans. VII, 123. (135. can. contin.); Caes. VHI, 38. 37) sed et alia: Ans. 38) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 39) Codd. et Edd. coli. o.
40) ABCDF 41) Codd. et Edd. coit. o. 42) Codd. coli. 0. 43) in . . . Doni.: deest: orig. 44) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. (I can. 7. 45) tn comment. ad c. 3.
Esaiae no. 49. Ed. Migne. — 46) habeat; AB 47) Deusdedit II, 118. (can. cont.); — m. Reg. c. 14. 48) add.: consules: Dcusd.
763
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 8-16.
764
quorum49» consilio cuncta agebant, et nos habemus senatum
nostrum cetum presbiterorum.
C. VIII. Secundum ethimnlngiam nnminis monachus
solitariam uitam ducat.
Item Eugenius Papa60*.
Placuit communi nostro concilio, ut nullus monachorum
pro lucro terreno de monasterio61 exire nefandissimo ausu
presumat, neque penitenciam dare, neque filium de baptismo
accipere, neque baptizare, neque infirmum uisitare, neque
mortuum sepelire, neque ad ecclesiam transire secularem,
neque62» qualibuscumque63 negociis sese inplicare; sit64
claustro suo contentus, quia sicut piscis sine aqua caret
uita, ita66 sine monasterio monachus. Sedeat itaque66 soli-
tarius, et67 taceat, quia mundo mortuus est, Deo autem
uiuitH §. i. Agnoscat nomen suum, /iqroe enim69 grece,
latine69b unus: a/os81 grece, latine tristis62'. Unde6311
dicitur monachus, id est unus tristis. Sedeat igitur64' tristis,
et offitio suo uacet.
C. IX. Absque episcoporum consensu episcopalia iura
monachi non usurpent.
Item Pascalis II. Victori, Bononiensi Episcopo85.
Peruenit ad nos, unde ualde miramur, quod quidam
monachi et abbates in parrochia uestra contra sanctorum
patrum decreta episcopalia iura et offitia sibi arroganter
uendicant uidelicet penitenciam, remissionem peccatorum,
reconciliationem66, decimas, et ecclesias, cum absque pro-
prii episcopi licentia uel apostolicae sedis auctoritate hoc
nullatenus presumere debeant, sicut in Calcedonensi concilio
a sanctis Patribus de huiusmodi cautum est et sub anathe-
matis uinculo monachis omnibus prohibitum. Mandamus
itaque dilectioni tuae, ut eos conuenias, et ne talia deinceps
presurnant omnino prohibeas.
C. X. De eodem.
Item Calixtus Papa [II.]67
Interdicimus etiam abbatibus et monachis publicas peni-
tencias dare, infirmos uisitare, et unctiones facere, et publicas
missas cantare. Crisma et68 oleum, consecrationes altarium,
ordinationes69 clericorum ab episcopis accipiant, in quorum
parrochiis manent.
C. XI. Monachi intra claustra 79 morantes clericorum offitia
exterius non administrent^1 * .
Item Alexander 7/. 72
Iuxta Calcedonensis tenorem optimi concilii73 mona-
chis quamuis religiosis ad normam S.74 Benedicti intra
claustrum75 moran precipimus; uicos, castella, duitates
peragrare prohibemus, a76» populorum predicatione omnino
cessare censuimus, nisi forte quis, de suae animae salute
sollicitus, ut eorum habitum assumat eos intra claustrum
consulere uoluerit.
C. XII. Monachi , qui sunt in duitatibus, episcopo
debent esse subiecti.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 4.] 77
Qui uere et78» pure solitariam eligunt uitam digni sunt
conuenienti honore*. §. i.79b Eos uero, qui per singulas
duitates seu possessiones in monasteriis89 sunt, placet
nobis81 episcopo82 subiectos esse, et quieti83 operam dare,
atque obseruare ieiunia et orationes, in locis, in quibus
semel se Deo deuouerint84', permanentes, et neque com-
municare** ecclesiasticas86, neque86 seculares87 aliquas
attrectare88 actiones, relinquentes propria monasteria, nisi
forte iubeantur propter urgentes necessitates ab ipsius ci-
uitatis episcopo. Et neminem seruorum suscipi in mona-
sterium, ut sit cum eis monachus, nisi cum domini proprii
licentia89. Pretereuntem» uero hec decreuimus extra com-
munionem esse, ne nomen Domini blasphemetur. §. 2. Con-
uenit uero ciuitatis episcopo curam et916 sollicitudinem
necessariam monasteriis exhibere.
Gratian. His ita respondetur: Auctoritas illa Nicenae
sinodi prohibet monachos de monasteriis exire, et per capellas
sepulturas mortuorum celebrare, confluere uidelicet more cle-
ricorum ad cuiuslibet exequias celebrandas. Ceterum si apud
monasterium aliquis semetipsum tumulari uoluerit, non est pro-
hibendus.
Unde Gregorius scribit Iohanni, Episcopo de urbe ueteri,
[lib. I. epist. 12.]92:
C. XIII. Missae celebrari, et mortui sepeliri in
monasterio non prohibeantur93*.
Agapitus abbas monasterii S. Georgii945 insinuauit no-
bis, plurima se a uestra sanctitate grauamina sustinere, quod
in eodem monasterio missas prohibeas95 celebrari, mortuos
etiam96' interdicas sepeliri. A qua97 inhumanitate uos
hortamur suspendi, et sepeliri ibidem mortuos, missas98
celebrari, nulla ulterius habita contradictione permittas.
C. XIV. Non sunt cassandae piae voluntates
defunctorum.
Idem Caralitano Episc. Venerio, [lib. III. ep. 9.]"»
Ammonere190 te uolumus? ne piae 101 b defunctorum
uoluntates tua (quod absit) remissione cassentur.
C. XV. Testatoris arbitrium seruari oportet.
Item Gelasiusioi ».
Consideratio ecclesiasticae utilitatis hoc postulat, ex
iusta103 dispensatione1046* testatoris seruandum arbi-
trium105.
[C. XVI.]106»
Item ex Concilio Triburiensi, [c. IS.]107*
Ubicumque facultas rerum et oportunitas temporum
EDITIO ROMANA.
Causa VII. Quest. I. c. 7. a) cuius — c. 8. a) neque aliis b) latine est c) tristis sonat d) Inde e) ergo —
c. 11. a) ministrent b) et a — c. 12. a) vere pureque b) Et infra: §. 1. c) devoverunt d) solicitudinemque — c. 13.
a) prohibentur b) Gregorii c) etiam ibidem— c. 14. a) Ianuario Caralitano — c. 1 5. a) Gelasius Papa b) dispositione *
c. 16. a) C. XVI. De eodem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VIII. * Anselmus etiam citat cx decretis Eugenii, ct cx eodem
habetur in vetusto Decretorum libro.
C. XII. * Honore: Sequitur continouter c. Quidam monachorum.
infra, IS. q. 2., quod est ex oadeiu prisca versiono, atque caput hoc.
** Et neque communicare: Graeco est: /iijre di iyyJ.qataanxoig,
fnyzt pKDuy.ois 7zaQivo/Xttv nQaypaair, t/ biixoivuivtlv ; id est: neque eccle-
siastica, neque saecularia negotia turbare, rei iis se immiscere.
C. XV. # Dispositiono: In vetustis exemplaribus legitur: dispen-
satione.
C. XVI. * In aliquot vetustis codicibus caput hoc coniunctum est
superiori.
Causa XVI. Quest. I. can. 7. 49) Codd. coti. o. Ed. Das. Dcusd. |[ can. 8. 50) Caput incertum; — A»is. VI, 213. (210. can. contin.) 51) add.: suo:
Ans. 52) Codd. coli. v. Ans. 53) add.: sccularibus: Ana. 54) add.: namque: ib. 55) sic : ib. 50) igitur: ib. 67) ac : ib. 58) vivus: ib. 59) en.: deest: ib.
M) Codd. coli. o. pr. D (grece id est unus) ; lat. dicitur: Ans. 61) add : onim : EGH 62) Codd. coli . o. pr. I) (trist. interpretatur) ; — Ed. Bas.; trist. est:
Edd. rett. : trist. dicitur: Ans. 63) ACDFfI HA) Codd. coli. o. || can. 9. 65) Pasc. Papa ... Victorino: EQH; — fragm . Paschalis 11.(1 104 —IS.) — Jaffe no. 4S74.;
ap. Ans. V, c. ali., unde citant Corr., non est repertum. 66) add.: peuitentium: Edd. coli. o. pr. Das. || can. 10. 67) c. 18. Cone. Later. I. hab. ao. 1123. m Hon.
tierm. I,L. II, 2, 188. qui tamen ap. Grat. multo amplior exstat. 68) crism., oleum et: ABEGH 69) ordines: CDFCorr. Turrecrcm. ; ordini: H ||
can. 11. 70) claustrum : ABDF; claustra conmorantcs: C 71) ABCDFH 72) fragm. ep. scr. (1061-73) ad clerum ct plebem Florentinum; — Jaffe no. 3505. —
Ivo Decr. VII, 151. 73) add.: cuius series adnectitur inferius: Ito 74) beati: EGH 75) claustra: Iro 76) Codd. coli. o. Ico |j can. 12. 77) hab. ao. 451. —
i enio Hisp. : Ivo Dccr. VII, 1.; Iro Pan. IH, 171. ; Coli. tr. P. II, 10, 4.; Coli, tredec. P. IV, 49.; — t crsio Dionys.: Ans. V, 54. (60.) 78) Codd. coli. o. Hisp.ho
Decr. Pan. CoU. tr. P. 79) Codd. coli. o. 80) monasterii (in: deest): Ico Pan. 81) plac. nob.: deest: Hisp. Ico Decr. Pan. Coli. tr. P. 82) add.: suo: EGH
/tf. Das. 33) quietos: Hisp. ; quieti: Codd. Hisp. 84) Codd. et Edd. coli. o. pr. C ( noverint); — Hisp. 85) ecclesiasticis: Iro Decr. Pan.; communionem
ecclesiasticam: C 86) atque: CoU. tr. P. 87) add.: atque: EGH 88) attractare: AB; tractare: Ed. Das. 89) conscientia: Hisp. Iro Pan. Coli. tr. P.
90) pretereuntes: Ed. Das. Ivo Pan. 91) Codd. coli. o. ; add.: debere: Ivo Decr. Pan. CoU. tr. P. || can. 13. 92) Greg. Papa: EGH; — Ep. 12. scr. ao. 590.
lib I. Ed. Manr. — Jaffe no. 714. — 93) Codd. coli. o. 04) CDFG Del. Arg. orig. 95) prohibeatis . . . interdicatis: orig. 96) Codd. et Edd. coU. o. 97) tali:
oiio. 98) ct iniss.: EGH; vel roiss.: orig. || can. 14. 99) Codd. coli. o. ; — imo Ep. 9. scr. ao. 593. lib. IV. Ed. Haur. — ad lanuarium Ep. Caval. — Jaffe
wo. 914. — 100) imminere : orig. 101) Codd. et Edd. coli. o. orig. j| can. 15. 102) ABCDF; fragm. ep. incerto tempore (492—96.) scr. — ap. Thiel />. 500. — Jaffe
no. 410. — Coti. tr. P. I, 46, 45. 103) iusta: deest: orig., sed exstat in v aiietatc lectionis. 104) ABCDFH Ed. Bas. Codd. origin. Coli. tr. P. 105) add. : esse: E Id.
coli. o. pr. Bas. IJcan. 16. 106) Codd. coli. o. pr. C (repetitur rubrica c. 17. infra); — 107) hab. ao, 895. ap. Rartzhem U, 396. — cf. c. 6. Qa. 2, C . XIII.
765
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 17-22.
766
suppetit108, etc. sicut in eodem capite 108 supra legitur in causa
eorum , qui de diocesi ad dxocesim transierunt.
Gratian. Eccehis auctoritatibus patet, quod, si quis apud
monasterium sepulturam sibi eligere uoluerit, libere a monachis
potest sepeliri. Unde liquido colligitur, prohibitionem illam
Nicenae sinodi propter inprobilatem circumit agant ium factam
esse.
Unde in Calcedonensi Concilio [c. 23.] dicitur 110 a:
C. XVII. Monachi, qui sine licentia episcopi uaganlur, ad
propria loca redire cogantur.
Quidam monachi nichil habentes sibi iniunctum a pro-
prio episcopo, interdum uero etiam illi, qui ab eo fuerant111
excommunicati, ueniunt 112 ad113b duitatem Constantinopoli-
tanam, et in ea 114 perturbationes tranquillitati ecclesiasticae
inferunt113, et diuersorum domos corrumpunt. Statuit igi-
tur116 hec117c sancta sinodus, hos118 primum conmoneri *,
ut exeant de 119 d regia duitate; demum eos inuitos deici,
ae120c per defensorem conpelli, ut ad sua loca perue-
niant121f.
C. XVIII. Monachi circumuagantes per defensorem 122 1
sunt ctmpellendi.
Item Pelagius 123 Papa Paulino Solitario124.
Probinum SabariaeI23b, et Milianum126, atque Probia-
num* c, uel alios pseudomonachos Iohanni defensori pre-
cipimus ut eos debeat detinere128, quatinus, si quam desi-
derant suae contentionis rationem cognoscere, ad nos ut
informentur debeant exhiberi. Certe si sola obstinatione
ab ecclesiastico corpore sunt scissi, in Reatina (sicut petisti)
insula ut exulentur1293, predicto defensori duximus in-
iungendum.
C. XIX. Nullus monachus preter Domini, sacerdotes
audeat predicare.
Item Leo Papa [ad Theodoritum, Episconum Cypri,
epist. LXI. al. LXIII.]180
Adicimus131 illud etiam132, quod nobis propter inpro-
bitatem quorumdam monachorum religionis133 uestrae
uerbo131 mandastis133 per uicarios nostros136, hoc137a spe-
cialiter statuentes, ut preter Domini sacerdotes nullus audeat
predicare, siue133 monachus siue laicus ille sit139, qui cuius-
libet scientiae nomine glorietur.
Gratian. Ec.ce in hoc capitulo 140 b et uicium esi expressum,
et generali constitutione euacuatum. Quod uero penilenciam dare
prohibentur , inde est, quodlilc nulli sacerdotum licet parrochia-
num 142 alterius ligare uel soluere. Monachi autem, et si in dedi-
catione sui presbiteratus (sicut et ceteri sacerdotes) predicandi,
baptizandi , penilenciam dandi, peccata remittendi, beneficiis ec-
clesiasticis perfruendi rite potestatem accipiant, ut amplius et per-
fectius agant ea, que sacerdotalis offilii esse sanctorum Patrum
constitutionibus conprobantur: tamen executbmem suae potestatis
non habent, nisi a populo fuerint electi, et ab episcopo cum con-
sensu abbatis ordinati. Ecclesiasticas uero atque secutares actio-
nes attractare prohibentur, ut non presumant sibi patrocinia
causarum, nisi ab episcopo conmoniti fuerint, nec secultiribus
causis occupentur, ut resideant cognitores dirimendarum litium.
Unde Pelagius scribit Antoninae Patriciae,
et Deciae 143:
C. XX. Monachus defensor fieri non debet.
De presentium portitore, quod defensor factus non est,
nulla uobis114 animi molestia sit, quia satis ualde113* ama-
rissimum habeo de isto proposito ad illud110 offitium ho-
mines deduci, in quo nullo modo que a monachis Deo
promissa sunt ualeant adinpleri. Omnimoda enim est illius
habitus et istius offitii diuersitas. Illic enim quies, oratio,
labor manuum: at hic causarum cognitio, conuentiones,
actus, publica litigia, et queeumque uel ecclesiastica in-
stituta, uel supplicantium necessitas poscit. Faciat autem
Deus, ut tales sint hii 117, qui uel a nobis 118 in isto habitu
nutriuntur, uel in monasteriis crescunt, ut proueeta etate et
probata uita non ad litigiorum149 offitia, sed ad sacerdotium
ualeant promoueri.
Gratian. Gelasius tamem ( sicut in tractatu de promotio-
nibus clericorum inueriitur, in capitulo illo 159 : Monachus
nouicius , etc.1' permittit illos ex dispensatione defensores fieri.
II. Pars. Quod uero sacerdotalium offitiorum potestatem
habeant, testatur Ambrosius, dicens1^1*:
C. XXI. Clericorum offitia celebrare monachi presbiteri
non prohibeantur.
Doctos ac132 probos monachos, presbiterii honore de-
dicatos, predicare, baptizare, pcnitenciam dare, debita
miseris relaxare 133 a, decimarum1313, primitiarum, oblatio-
num uiuorum et mortuorum portione iusta perfrui debere,
moderata dispensatione conmendamus, ut, iuxta Aposto-
lum133 de altario, cui seruiunt, uiuentes, per obsequium
dominicae plebis panem et uinum inmaculata benedictione
transforment in corpus et sanguinem Domini nostri lesu
Christi.
C. XXII. Beneficiis ecclesiasticis monachus libere
perf ruatur presbiter.
Item Innocentius I‘apa12G.
Si monachus ad clericatum promoueatur, beneficia ei
pleniter, et annonae, et decimae donentur absque ulla mino-
ratione et dilatione, ut, quanto137 melius possit iuxta pos-
EDITIO ROMANA.
Causa III. Quest. I. c. 17. a) legitur b) ad regiam c) hec : deest d) a e) ac inde f) redeant — c. 18.
a) defensores b) Phariae* c) Probinianum d) exsulent — c. 19. a) et hoc b) capite c) quia — c. 20. a) vere —
c. 21. a) laxare b) et decimar.
NOTATIONES C
C. XVII. * Commoneri: In hac potissimum postrema parte vide-
tur de industria versio prisca in epitomen redacta. Integer canon sic habet:
J/X9tv elg axoag zijg uylag avvbdov, uig xlqtjixul tirtg y.ai tiovu^orzeg urjdiv
lyxtytintoulvoi i)7ib xov Idlov iniaxonov , taxi de ute xal u/.oivu>vt\zoi
ytrbpevo t na(j avxov, xaxaXau(3uvovzeg xi)v riaoUtvovoav Kiorozuinvov-
TtoXiv, eitinoX v iv avxfj dtaro/^oufft, xaga/ug iuiiotovi xeg, xal do\jv(lov\-
xtg, xal BoQvflovv xeg xt}v i/Az/.yjaiaottxqv xazuozuoiv , avax^lnoval xt
otxovg xtrttiv, a 'iQioev xolvvr »} uyla ovvodog, xovg xoiovtovg VTZOuturtj-
oxeaBai pev Ttnoxtoov 5 tu xov Ixdtxov xijg xaxu KojvoxarztvovnoX.il’ dyao-
xdxtjg ixxXtjolag ini xb iitXBtlv Tj]g (iaatXevovotjg rtb/.nog, c l de xolg aviolg
nQayiiuoiv Intulvotev dvaioyvixovvztg, xal axottag avxovg diu xov avxov
ixdlxov ixsiulito9ai, xal xovg Idiovg xataXappdvtiv tbnuvg. Pervenit ad
ORRECTORUM.
aures sanctae synodi, nonnullos clericos ct monachos, quibus nihil a proprio
episcopo commissum est, quibusque interdum dium ab ro communione est inter-
dictum, ad regiam Constantinopolini se conferentes, diu iu eu morari, tumultus
excitantes, et sintum ecclesiasticum perturbantes, ac domos nonnullorum sub-
vertere. Statuit igitur sancta synodus, huiusmodi homines primum quidem per
defensorem sanctissimae Constanti 'nopolitauae ecclesiae admoneri, ut ex. regia
civitate exeant ; deinde vero, si impudenter agentes iisdem negotiis haerere per-
severaverint, ipsos etiam invitos per eundem defensorem eiici, et ad propria
reverti loca.
C. xvm. # Phariae: Sic est emendatum cx Anselino et Polycarpo,
quum antea legeretur: Samariae. Est autem Pharia civitas Dalmatiae*
C. XXL * Apud B. Ambrosium uihil talo est inveulum, ut videtur
auctoris alicuius longe recentioris.
Causa XVI. QueBt. I. can. 16. 108) suppetat : orig. 109) capitulo: CEGH\\ c an. 17. 110 ) Codd.coll.o. — hab. ao. 451. — versio Hisp. lil) fuerint:
Hisp. 112) veniant: ib. 113 ) Codd. et Edd. coli. o. 114) add. : multis temporibus cousisteutes: Ilisp. 115) inferant ... corrumpant: ib. 116) ergo : litill
117) Codd. coli. o. Ed. Bas. 118) hos quidem primum commonere per defensorem Const. ecclesiae, ut etc. Si autem in eodem proposito improbe perdura-
verint, etiam invitos eos eiici por eundem def., ut ad sua loca perveniant: Hisp. 119) Codd. coli. o. Ed. Bas. 120) ib. 121) Codd. et Edd. coli. o. pi . Par. Lugdd. |f
can. 18. 122) Codd. coli, o . 123 )fragm. Ep. incerti temporis (555—60). faffe no. 677. — -4ms. VII, 193, (196.); Polyc. IV, 34. (35,) 40. (Uelasius in ep. lib. X.) ;
Cucis. IX, 23. 124) solaterio: A; solantio: D ; soletano: Ed. Bas.; sulatario: Ed. Arg.; solatino: Ans. Polyc. 125) BDEQH Ed. Bas.; Salariae: C; Sainarinu:
A ; Sanae : Ans. Polyc. — „haec civitas in Pannonia superiori sita ct Araboni flumini vicina est, ac aeque commode intclligi potest, ac Pharia, Illyrici insutu, sub-
stituta a Corr. Boni. Sed quod de Reatina insula additur, ( fortasse Itythymna: Corr .) apertum mendum est, cum Beate civitas Italiae sit, ad lacum Velinum sita “
JtaBohm . — 12G) Iuliannm : ABD 127) Codd. coli. o. Corr. Ans. Polyc. ; Probanum: Ed. Bas. 128) obtinere: Polyc. VPJ) BCBEEU Ans. Polyc. /J
can. 19. 130) Ep. 120. scr. ao. 453. Ed. Baller. — Jaffe no. 274. —Burch. II, 153. {can.: de his vere quae in saepe dicto); Ans. in flue lib. VII. 131) adjicientes:
ong. Burch.; adicciinus: A 132) et: orig. Burch. Ans. 133) regionis : orig. Ans. 134) verbis: Edd. coli o. 135) mandasti : orig. 136) vestros: ABE Edd.
coli. o. pr. Bas. 137) Codd. et Edd. coli. o. 138) seu: orig. Burch. Ans. 139) sit: deest: Burch. 140) Codd. coli. o. lil ) BCEGIl 112) parochitanuru : HC\\
c a n. 20. 143) Pelag. Papa: EGH—fragm. Ea. Pelagii II. (578—90.) — Jaffe no. 605. - /ro Decr. VII. 23. ; Coli. te. P. I, 54, 6. 144) vob. : deest: ho Coit. tr. P.
115) Codd. et Edd. cou. o. 146) aliud: BC Ead. coli. o. pr. Bus. Lugdd. II. III. 147) hii: deest: Ito Coit. tr. P. 148) vobis: Coli. tr. P. 149) aliorum : H ;
litigiosorum: C 150) c. ult. Dist. LXXVII. |j can. 21. 151) Caput incertum. — 152) aut: Edd. Nor. Yen. I. II. Par. Lttgd. I. 153) ABEFU Edd. coli. o.
154) Codd. et Edd. coli. o. 155) I. Cor. c. 9. || can. 22. 156) Caput incertum, fortassis InnQccntii II. (1130 — 13); — Cac s. VII, 53. 157) iu rjiiauto: EUII
7GT
768
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 23-29.
sibilitatem 158:1 quando necessitas extiterit, ad opera ec-
clesiastica et ipsam restaurandam ecclesiam adiutorium
faciat.
C. XXIII. De eodem,
liem. Gregarius 159.
Moderamine apostolicae auctoritatis 160 decernimus, ut
monachi, si presbiterii honore dedicati sunt, cum ligandi
solucndique potestate decimarum, primiciarum, oblationum,
donationum, que fiunt pro uiuis et defunctis16111, portionem
iusto canone 162 h ad suam proximorumque utilitatem merito
perfectioris iustitiae non minus quam ceteri sacerdotes
laudabiliter sibi uendicent.
C. XXIV. Clericorum ofilia monachi presbiteri
libere administrent.
Idem ,63.
Ex auctoritate huius decreti (quod apostolico modera-
mine et pietatis offitio a nobis est constitutum) sacerdotibus
monachis apostolorum figuram tenentibus liceat predicare,
baptizare, communionem dare, pro peccatoribus orare,
penitcnciam inponcre, atque peccata soluere.
C. XXV. Monachi presbiterii 117-i honore decorati potestatem
habent ligandi et soluentli.
Item ex decreto Donifatii Papaeic,e*.
Sunt 167 nonnulli nullo dogmate fulti, audacissime 168 qui-
dem, zelo magis amaritudinis quam dilectionis inflammati,
asserentes16'-1 monachos, quia mundo mortui sunt et Deo ui-
uunt, sacerdotalis offilii1'11 potentia indignos, neque peni-
tenciain1'1, neque Christianitatem largiri, neque absoluere
posse per sacerdotalis offitii diuinitus sibi17- iniunctam pote-
statem 17a. Sed omnino labuntur171. §. t. 175:1 Neque enim
B. 176 Benedictus, monachorum preceptor almificus177, huiu-
secmotli 178b rei aliquo modo fuit interdictor, sed eos secu-
larium negociorum edixit expertes fore tantummodo l79.
Quod quidem apostolicis documentis, et omnium sanctorum
Patrum institutis non solum monachis, sed160 etiam cano-
nicis magnopere 181 c inperatur. „Nemo,l>2 enim** militans
Deo inplicat se ncgocits secularibus.“ §. 2. Tantorum igi-
tur189'1 Patrum instituti1*1 exemplis (quibus periculosissi-
mum185 est refragari) credimus a sacerdotibus monachis
ligandi soltiendique offitium156 Deo operante digne 1S7 ad-
ministrari, si cos digne contigerit hoc ministerio 188 subli-
mari1811. §. 3-W’c Decertantes igitur monachicae 191 f pro-
fessionis presbiteros sacerdotalis potentiae arcere offitio,
omnimodo precipimus, ut ab huiuscemodi ausibus 19-s repri-
mantur in posterum, quia quanto magis19311 quisque est191
celsior 195 tanto illis erit19Ci potentior.
Gratiam Ilis omnibus auctoritatibus perspicue monstratur,
monachos posse penilenciam dare, baptizare, et cetera sacerdo-
talia ofiitia licite administrare. Quod uero populi electione, epi-
scoporum197 institutione, et abbatis consensu potestatem suam
exequi ualeant, Ieronimi, Gelasti 198 et199 Gregarii auctoritate
probatur.
Ait enim Ieronimus ad Rusticum Monachum,
[epist. IV.]296:
C. XXVI. Digne in monasterio uiuens per populi electionem*01
ad clericatum poterit promoneri^.
Sic203 uiue in monasterio, ut clericus esse merearis.
§. 1. 20,1:1 Multo tempore* disce que postmodum doceas, et
inter bonos semper sectare meliores. Quod si populus
uel episcopus te in clericum295 elegerit, age ea, que clerici
sunt.
C. XXVII. /n-"a ordinem clericatus promoveri
monachi possunt.
Idem ad eundem, [eadem epistola superius]297.
Si clericatus 298 b titillat desiderium, discas quod possis
docere, et rationabilem hostiam offeras Deo269c, ne219 miles
ante quam tiro, ne prius magister sis quam discipulus. §. 1.
Non est humilitatis meae neque mensurae iudicare de cete-
ris211 d, et de ministris ecclesiarum sinistrum quippiam
dicere. Habeant illi ordinem suum et gradum, quem si
tenueris , quomodo in eo tibi uiuendum sit editus aa Nepo-
cianum liber docere te poterit. §. 2. Nunc monachi cuna-
bula21211 moresque discutimus, et eius monachi, qui libera-
libus studiis eruditus in adolescentia iugum Christi collo suo
inposuit. Primumque tractandum est, utrum solus, an cum
aliis in monasterio uiuere debeas. Michi213f placet, ut ha-
beas sanctorum contubernium, nec ipse te doceas, et ab-
sque doctore211 ingrediaris uiam, quam numquam ingres-
sus es.
C. XXVUI. In loco, quo abbas iudicauerit, monachus
eligatur, et ab episcopo sacerdos ordinetur.
Item Gelasius Papa213.
Si quis monachus fuerit, qui uenerabilis uitae merito
sacerdotio dignus preuideatur21Ca, et abbas, sub cuius in-
perio regi Christo militat, illum fieri presbiterum petierit,
ab ipso2l7b* debet eligi, et in loco, quo iudicauerit, ordinari,
omnia, que ad sacerdotii 218 c offitium pertinent, uel populi
uel episcopi electione prouide ac iuste acturus.
C. XXIX. Tempore maturitatis ecclesiasticis monachi
promaueantur ordinibus.
Item Siricius Papa [ad Himerium, ep. I. c. 13.]219
Monachos quoque, quos220a morum grauitas et uitae ac
fidei institutio sancta conmendat, clericorum offitiis aggre-
gari et optamus et uolumus221, ita, ut qui intra tricesi-
mum222 annum etatis sunt digni in223 minoribus, per gradus
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 22. a) possibilitatem suam — c. 23. a) pro defunctis b) iuxta canonem — c. 25.
a) Et infra: §. 1. b) huius c) maximopere d) Nos vero tantorum e) Et infra: §. 3. f) monasticae g) nefandis ausibus
h) magis : deest i) tanto est et in his — c. 26. a) Et infra: §. 1. — c. 27. a) Ad b) clericatus te c) Christo d) clericis
e) incunabula f) Mihi quidem — c. 28. a) videatur b) episcopo* c) sacerdotis — c. 29. a) quos tamen
NOTATIONES CORRECTORUM.
XXV. * Caput hoc cum nonnullis aliis missum est ex Hispania, de-
scriptum cx vetusto codice Monasterii Populeti, cuius hic est titulus: Ex
concilio Bon i foci i Paimc, qui quartus a B. Qrcgorio , quomodo monachis liceat
cum sacerdotali officio ubi cl ubi ministrare.
** N e in o enim: Iiacc scripturao sententia abest a codico Populeti,
Polycarpo et Ivonc.
C. XXVI. * Multo tempore: Alia est verborum series et clarior
apud B. Hieronymum: Quttm ad perfectam, inquit, aetatem veneris, si tamen
vita comes fuerit, et te vel populus, vel pontifex civitatis in clericum elegerit, agito
quae clerici sunt, et inter ipsos sectare meliores. Et infra [no. IS.] : Multo tem-
pore disce quod doceas.
C. XXYHI. * Episcopo: In duobus vetustis codicibus legitur: ipso.
Causa XVI. Quest. I. can. 22. 158) Codd. et Edd. coli. o. || can. 23. 159) Caput aeque incertum; — ICO) add. : sedis vel : EQH 161) Cedi. coli. 0.
EI. Bus. 1(12) ili. Ed. Arq, Corr. || can. 21. 163) Hoc cuput ridetur excerptum esse ex c. 8. (non ut R. mule indicavit c. 24. quod omnino non exstat) Cone. Nemaus.
Pali. no. 1090. — u/i. Mansi XX, 931. — Jaffe t io. CCL. — 1| can. 25. 101) presbyteri: DE EQH 105) dedicati: EGH 166) decretis: EQH: ex decr.: deest: B;
— Ad Donifacium IV. hoc decretum (quod tlratiaueo canon» conforme llolsteuins edidit) non pertinere convenit inter VP. DD., et videtur potius et ipsum composi-
tum ad c. 2. cil. cone. Nematis. — Jaffe no. CCLX1I. — Ito Decr. VII, 22. (cau. : non ullo fulti) ; Polgc. IV, 31, (36,) 26. 167; add, ; tamen: Edd. Arg. Nor.
Ycn. I. : non uliu isuiit: deest): Jco 166) audaeissinio: Edd. Btts. Lugdd. 169) asserunt: Jvo 170) sacerdotali: Ico Polgc.; officio (potent.: deest): Ivo
171) add.; dare: Edd. Bus. I.ugtld. II. III. 172) sibi: deest: Ivo Polgc. 173) dignitatem etpot.: EGH; gratiam: Ico,- sacerdotale officium divinitatis: Polgc.
171) vel falluntur vel lab. : Polgc. 175) Codd. coli. o. 176) B. : deest: Ivo Polgc. 177) alm. : deest: Ivo 178) Codd. coli. o. pr. d ,- Edd. Lugdd. II. III. oriff. ap.
Ilohten. Jio Polgc. ; huiusmodi: EU. Bus. 179) solummodo : Ivo Polgc. 180) verum : ib. 181) Codd. ct Edd. coli. o. Tnrrecrem. 182) II. Tim. c. 2. ». 4.
183) Codd. d Jhid. coli. o. pr. Bus. (ergo); — orig. cit. Polgc.; Tantor. ergo: Iro 181) institutis et ex. : Ivo 185) periculosum (quib. : deest); ib.
166) potestatem atque off.: ib. 187) haud indigue: Iro Polgc. 168) ad hos ministerium: Iro 189 ) finis canonis: Polgc. 190 ) Codd. coli. o. 191) ABCDF Ivo
192) Codd. coH. o. 193) Codd. coli. o. pr. A 194) est: deest: ho 195) excelsior: II Edd. Bas. Lugdd. II. III. 190) Codd. coli. o. pr. CDF; tanto et illis erit:
Cl)F Fdd.coll.o. ; tanto potentior: orig. cit. 197) ct epise .-.EQH 198) et Gei.: BO 199) et: deest: AC \\ cau. 26. 200) Ep. CXXV. Ed. Migne no. 17. scr. ao.400.
201) vivens populi electione : Eli 202) pervenire: A; provenire: C 203) ita: orig. 20-1) Codd. coli. 0. 205) clerum: BDF || can. 27. 206) Codd. coti. o.
207) ib. no. 8. — Jco Decr. VII, -i. (cau.: mihi oppidum carcer) 208) Codd. et Edd. coli. o. pr. C, nec tamen ut B. voluit a Corr. est insertum. 209) Codd. et Edd.
coli. o. ho 210) ne sis : EQH Edd. coli. o. 211) Codd. ct Edd. coli. o. ho 212) Codd. et Edd. coli. o. pr. EH 213) Codd. et Edd. coli. o. Ivo 214) ductore : orig. ||
can. 28. 215) Papa: deest: BC; Idem (Gcl. Papa: deest) : E; add.: BonosoEp.: Q; — Caput apoogphum. cf. Thiel p. 613. — Jaffe no. 434. — Coli, tredec.
P X 137. 216) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Lugdd. II. III. Tnrrecrem. 217) AF; episcopo ipso: EQH Ed. Bas. 218) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Nor. Yrn. 1. 1|
c au! 29. 219) scr. ao. 885. — Jaffe no. 65. — Ivo Decr. VI, 58.; Polgc. II, 31, 51.; Coli, tredec. P. HI, 139. 220) Codd. et Edd. coli. o. 221) finis canonis.- Ivo
.<>->] tri-inta annos: EGH Ed. Bas. 223) in: deest: C Polgc.; in rnin.: deest: D; in moribus: ABF
769
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 10-36.
770
singulos crescentes2248 tempore225 promoueantur ordinibus,
et sic ad diaconatus uel presbiterii insignia maturae etatis
consecratione perueniant, nec22® saltu 227 c ad episcopatus
culmen ascendant, nisi in his eadem, que singulis dignitati-
bus228 superius prefiximus, fuerint tempora custodita.
C. XXX. Ecclesiastica offilia nec atiida elatione 220 monachi
suscipiant, nec hlandicnte desidia respuant.
Item Augustinus ad Eudoxium, [ep. LXXXI.]230
Vos231 autem fratres exhortamur232 in Domino, ut pro-
positum uestrum custodiatis, et usque ad233 finem234 per-
seueretis, ac si qua opera uestra235» mater ecclesia aesi-
derauerit, nec elatione auida suscipiatis, nec blandiente
desidia respuatis, sed miti corde obtemperetis Deo230, cum
mansuetudine portantes eum, qui uos237 regit, qui238 dirigit
mites in iudicio, qui docet mansuetos233 uias suas. Nec ue-
strum ocium ecclesiae necessitatibus preponatis, cui par-
turienti si nulli boni ministrare240 uellent, quomodo nascere-
mini non inueniretis.
C. XXXI. Gelasius quendam Rtifinum monachum iubel
sacerdotem fieri, et in quadam basilica ordinari.
Item Pelagius Papa Bono Episcopo Sauinati'M.
In parrochia tua, basilica S. Laurentii, que in posses-
sione filii et consiliarii nostri uiri magnifici Theodori fundata
est, offitium presbiteri deesse cognouimus. Et quia pre-
fatus filius242 noster nobis retulit, inuenisse se243 Rufinum
quendam monachum, olim sibi uita244a et moribus245 con-
probatum, et hunc postulat ibi24® presbiterum consecrari
(quod subito241 fieri nos prerogata2481* obseruantia non ad-
quieuimus), ideoque240c dilectio tua his 250 d acceptis sabbato
ueniente faciat eum diaconum251, et, si Deus uoluerit et
uixerimus, mediana ebdomada presbiterum faciemus252,
quatinus superueniente pascali festiuitate sacra misteria 253 ‘
in memorata basilica a persona conpetenti ualeant adinpleri.
C. XXXII. Qui de clerico monachus efficitur proprio episcopo
ordinante poterit eligi et consecrari.
Item Gregorius in RegistroZo***.
Si quos255b a clericatu in monachicam 253 c conuersa-
tionem251 uenire contigerit, si talis uitae monachus fuerit, ut
episcopus, cui ante25Sd militauerat, eum dignum sacerdotio
preuideat253, in loco, quo iudicauerit, eligi poterit233 et or-
dinari.
C. XXXIII. Sine testimonio abbatis ad clericatus offitium
monachi non eligantur.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 27.]2®1
Monachi uagantes ad offitium clericatus (nisi eis2® testi-
monium abbas suus dederit), nec in parrocliiis, nec in dui-
tatibus ordinentur*. §. i.2®3a Si enim264 necesse fuerit
clericum de monachis2®5 ordinari, cum consensu et uoluntate
abbatis presumat266 episcopus.
C. XXXIV. Cum abbatis uoluntate monachi ordinentur, quos
pro utilitate ecclesiae episcopus ordinare uoluerit.
Item ex Concilio Yler densi , fc. 3.]2®1
Cum208 pro utilitate ecclesiae aliquos2®3 monachorum in
clericatus offitio270 episcopus probauerit promonendos'-71,
cum abbatis uoluntate debent272 ordinari. Ea uero, que in
iure monasterii de facultatibus offeruntur, in nullo diocesiana
lege ab episcopis contingantur.
C. XXXV. Sine abbatis* inperio ecclesiastica non presumant
celebrare ministeria monachi.
Item ex Concilio Tcrraconensi, [c. ii.]273
Monachi a monasterio foras egredientes ne aliquod271
ministerium ecclesiasticum presumant agere prohibemus,
nisi forte cum abbatis inperio. Similiter, ut nullus eorum,
id est monachorum, forensis negocii susceptor uel executor
existat, nisi id275a quod monasterii exposcit27® utilitas,
abbate sibi nichilominus inperante.
C. XXXVI. Ad clei-icatus militiam non eligantur desertores
monasteriorum.
Item Augustinus ad Aurelium, [ep. LXXVI.]277
Legi epistolam benignitatis tuae de Donato et fratre
eius, et quid responderem diu fluctuaui. Sed tamen etiam
atque etiam cogitanti quid sit utile saluti eorum, quibus
nutriendis in Christo seruimus, nichil mihi aliud occurrere
potuit, nisi non esse uiam278a dandam seruis Dei, ut sc
facilius putent eligi ad aliquid melius, si facti fuerint dete-
riores. Etenim2791' ipsis280 facilior281*' lapsus, et ordini
clericorum fit indignissima iniuria, si desertores monaste-
riorum ad miliciam282 clericatus eligantur283, cum ex281
his2S5d, qui in monasterio permanent, non tamen nisi pro-
batiores atque meliores in clerum assumere soleamus28®, nisi
forte (sicut uulgares dicunt) malus coraula287 bonus sim-
phoniacus est; ita idem 288 e ipsi289 uulgares de nobis ioca-
buntur230, dicentes: malus monachus bonus clericus est.
Nimis dolendum est2911, si ad tam ruinosam superbiam
monachos subrigimus 292 s, et tam graui contumelia clericos
dignos putamus2935, in quorum numero sumus, cum etiam
aliquando bonus monachus uix bonum clericum faciat, si
adsit ei sufficiens continentia, et tamen desit instructio ne-
cessaria, aut personae regularis integritas291. Sed de istis
credo295 arbitrata sit beatitudo tua, quod29®* nostra uolun-
tate'(ut suis potius conregionalibus utiles essent) de mona-
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Ouest. I. c. 29. b) crescente c) statim saltu — c. 30. a) quam operam vestram — c. 31. a) vita,
religione b) prorogata c) ideo d) his litteris e) ministeria — c. 32. al 1. 1. Regesti epist. 40.* b) quem c) mona-
sticam d) antea — c. 33. a) Et infra: §. 1. — c. 35. a) id: deest — 36. a) istam viam b) Et ipsis enim c) facilis
d) eis e) iidem f) est: deest g) surrigamus h) putemus i) quod: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXII. * Verba ipsa B. Qregorii haec sunt: Si quos autem [add.:
qualibet occatione: Ed. Maur.j a clericatu in monachicam conversationem [con-
versionem: Ed. Maur.j venire contigerit , non liceat eis ad eandem ccl aliam
ecclesiam, avarum pridem milites fuerant, sua voluntate denvo remeare,
nisi talis vitae monachus fuerit, ut episcopus, cui ante militaverat, sacerdotio
dignum praeviderit , ut ab eo debeat eligi, ci in loco, quo indicaverit, ordinari.
C* XXXIII. * Ordinentur: In concilio ipso sequitur c. fin. In-
fra 20. q. d.
C. XXXV. * Sine abbatis: Talis est rubrica in picrisque vetustis.
Nara in vulgatis erat: Sine abbatis imperio ad clericatus officium monachi non
eligantur.
Causa XVI. Queat. I. can. 29. 224) Codd. coli. o. pr. J); — Jli.ip. Polyc. 225) temp.: drrst: Hisp. 22G) ut nec: EOUEdd. Jias. Lugdd. II. III.
a27) et Edd. coli . o. orig. Hisp. Polyc. 228) dig. ut: H; dig. illis: EG || can. 30. 229) dilectione: .1,- electione: H 230) Ep. 48. no. 2. Ed. A faur. scr.
c. «. 398. — Ivo Decr. VII, 8. {can.: Domino dilecto); Iro Pan. III, 179. ; CoH. tr. P. IU, 11, (12.) G. (ut in Icon. Decr.) 231) nos: JID ; hos: A 232) hortamur:
Ivo Decr. 233) in: orig. Coli. tr. P. 234) add.: vitae: Edd. Yen. I. II. Nor. Lugdd. Par. Iro Pan. 235) Codd. et Edd. coll.o. ; quae opera vestra: Coli. tr. P.
236) Domino: BEGH Ed. Bas. 237) nos: AH Edd. coli. o. Ivo Pan. 23S) qui uos: FaL Lngd. I. Ivo Pan. — • cf. F&nlm. XXIV. v. 9. 239)docobit mites (qui:
deest): Coli. tr. P. 240) ministrari: Ivo Pan. f| can. 31. 241) Bonosio (Sav. : deest): EG; — imo Ep. Oelasii (492 — 9U) ap. Thiel p. 454. — Jaffc no. 433. — itus.
\IT, 90. (114. Gela a.); Polyc. II, 32, (31.) 21. (Gelas.) 212) Coli. tr. P. 1, 54, 10. (Pelag.) 243) se: deest: orig. Ans. 244) Codd. coli. o. EUI. Arg. Das. For. orig.
Ans. Coli. tr. P. Polyc. 245) et in omnibus: A Edd. Arg. For. Yen. I. 24G) illic: Coli. tr. P. 247) ad subitum: Coli. tr. P. Polyc. 24S) Codd. coli. o. pr. B (pro-
rogativa);— Corr. Polyc.; prorogante: Coll.tr. P. 249) Codd, et Kdd. coli. o. orig. Ans. ColL tr. P. Polyc. 250) Codd. coi/, o. pr. CD; — orig. Ans. CoH. tr. P. Polyc.
25l) subtliaconum : orig. Ans. Coli. tr. P. Polyc. 252) fac: Ans. Polyc.: — finis canonis: Coli. tr. P. 253) ADCDKF orig. Ans. Polyc. Jl can. 32. 254) Codd.
coll.o.; — I.p.42.scr, Anthemio ao. 591. lib. I. Kd. Maur. — luffe no. 740. — Car.s. IX, 11. — 255) Codd. coli. o. pr. A’(qu:s); — Edd. Bas. Lugdd. II. III. orig. (add. :
nutem) 25«) Codd. coli. o. orig. 257) conversionem: orig. 25S) Coild. coli. o. oiig. 259) praeviderit: orig. 200) debeat: ib. j| can. 33. 201) Uab. ao. 506. ap.
Jlmus U, 101.; leo Decr. III, 157. (can.: ut de monachis); CoU. tr. P. II, 28. 25. (iit ap. /r.) 2G2) cis: deest: Hisp. Ed. Bas. 2G3) Codd. coli. o. 2G4) en.: deest:
«fW; monacho : Edd. Bas. Luydd. II. IU. 266) hoc pres. : EGH Edd. Bas . Lugdd. II. III. j| c a n. 34. 2G7) Uab. ao. 546. ap. Druus II, 21. : — Coli. tr.
7. II, 34, 3. (can.: de monachis vero; — contin.) 2G8) ut: orig. Hisp. 2G9) quos: ih. (mon.: deest: ib. Coli. tr. P.) 270) officium: ib. 271) prora.: deest : ib.
272) debeant: ib. Coli. tr. P. j| can. 35. 273) hab. ao. 516. ap. Bnins II, 17.; Coli. tr. P. II, 31, S. (anu. contin.) 274) aliquid; Coli. (r. I*. 275) Codd. ct Edd.
coli. o. orig. Hisp. Coli. tr. P. 27G) poscit: A: deposcit: BFG || can. 3G. 277) Aurelianum: Bcf)F: Aug. Aurcliancnsi: A,* — Ep. G0. scr. ao. 401. Ed. Aiaur. —
Iro Deo\ VII, 7.; Ito Pan. IU, 180. ; Coli. tr. P. III, 11, (12,) 5. 278) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 279) Codd. coli. o. 2S0) illis: H Ed. Bas. 281) Codd. et
Edd. coli. o. Corr. 282) officium: CoU. tr. I*. 283) eliguntur: leo Decr. 284) Ivo Pan. IU, 180. 285) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.; — orig. Iro Decr.
Pan. CoU. tr. P. 286) Bolemus: Ito Pan. 287) add.: i. e. primus videlicet in choro: Ari? ; add.: i. e. cor aulae priiu. vid. iu ch. : BF; add. : pr. scilicet in ch. :
FaI. Das. 288) Codd . coli. o. Ivo Decr. CoU. tr. P. 289) ipsi : deest: Ito Pan. 290) iocundabuntur: EGH 291) Codd. coli. o. 292) ADCDFG Ito Deo *. CoU. tr. P. ;
erigimus: EH Edd. Bas. Lugdd. U. IU.; suberigimus: Edd. Arg. Vsn. II. Par. Ito Pan.; subegerimus: Edd. Yen. I. For. 293) Codd. coli. 0. Iro Decr. Pan.
CoU. tr. P. 294) finis canonis: Ito Pan. 295) credo quod : Ico Decr. 29C) Codd. et Edd. coli . o. orig. CoU. tr. P.
Corpus lur. cnn. Ed. rriedberg.
49
771
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 37-40.
772
sterio recessissent 897 k. Sed falsum est; sponte abierunt,
sponte deseruerunt, nobis, quantum potuimus, pro eorum
salute reni tentibus893.
III. Pars. Gratian. His omnibus auctoritatibus monstra-
tur, quod monachi, qui a populo sunt electi, et ab episcopo 899
cum consensu sui abbatis sunt ordinati, legitime potestatem suam
exequi ualent. Illud uero Gregarii 300 ; „Nemo potest eccle-
siasticis obsequiis deseruire, etc." de illis intelligendum est, qui,
in numero cardinalium uel episcoporum ordinati, monasterii sui
dispensationem sibi reseruare contendunt.
Unde idem Gregarius scribit Mariniano3®1 Episcopo
Rauennati, [lib. VI. epist. 40.] 305 :
C. XXXVII. Pro abbatis uel monachi promotione
monasteria non303” grauenlur.
Ne pro301 cuiuslibet monachi aut abbatis promotione
onus aliquod fortasse monasteria sustineant, studendum
nobis 305b est, ut, si quispiam3"0 monachorum ex quocum-
que monasterio ad clericatus offitium uel ordinem sacrum
accesserit, non ibi307d aliquam ulterius habeat pote-
statem 303 °.
C. XXXVIII. Qui ecclesiis quoquomodo militant abbates 3093
esse non possunt.
Idem Maximiano Siracusano Episcopo, [lib. III.
epist. 11.]310
Presbiteros, diaconos, ceterosque cuiuslibet ordinis 311 b
qui ecclesiis quoquo modo* militant, abbates per monasteria
esse non permittas; sed aut admissa31-** clericatus miiicia
monachicis313c non314 promoueantur315d ordinibus, aut, si
in abbatis loco permanere decreuerint, clericatus nullatenus
permittantur habere miliciam. Satis enim incongruum est,
si, cum unum ex his pro 316 e sui magnitudine diligenter quis
non possit explere, ad utrumque uideatur317 7 ydoneus.
Gratian. Hoc uel generaliter, uel speciali priuilegio dictum
potest intelligi, sicut etiam3ise de quodam monasterio in regi-
stro 319 a G regorii3-0 legitur hoc modo*:
C. XXXIX. De quodam senodochio, cuius abbas ad
episcopatum 321 eligi prohibetur.
Hinc est etiam, quod senodochium seu 3--b monasterium,
quod in eodem Francorum regno constitutum est, quia per
ambicioncs et contenciones quorumdam non canonice tracta-
batur, a peruersitate malorum liberare cupiens precepit, ut
sine regali prouidenlia3-30, et monachorum electione nullus
ibi abbas aliqua umquam subreptione introduceretur. Pre-
cepit etiam, ut eiusdem monasterii abbas numquam ad epi-
scopatum eligeretur, ne forte occasione episcopatus abbatia
aliquid detrimenti pateretur. Quod priuilegium ita est illius
ecclesiae, ut communem legem regibus uelabbatibus omnino
dare non possit. Non enim quod uni singillatim334d conce-
ditur statim omnibus conuenit.
Gratian. Superiori auctoritate non prohibentur abbates
sacerdotes fieri, cum B. Benedictus iubeat abbatem fratribus
egredientibus et regredientibus benedictionem dare, quod non est
nisi sacerdotum. Lectionem quoque euangelii similiter ad legen-
dum abbati tribuit, quam subsequenti oratione legere similiter
sacerdotalis offilii est. Sed tales sacerdotes uel diacones fieri
prohibet, qui in ecclesiastica miiicia cogantur iugiter permanere.
§. I. Item illud lergnimi ad Riparium et Desiderium3ii* :
„ Monachus non doctoris 383 7, sed plangentis offitium habet, " et ad
Eliodorum: „Alia3i'1 causa est monachi, alia clerici,'1 et ad
Rusticum: „ Sine3'33 consilio presbilerorum monachis nichil agere
licet," non ita generaliter intelligendum est, ut nulli monacho-
rum liceat docendi offitium assumere , ne B. Gregorium , aut
Augustinum Anglorum episcopum, beatum quoque Marlinum,
innumeros etiam , quos de monachica conuersatione ad summum
sacerdotii gradum scriptura testatur esse promotos, cogamur
negare offitium docendi habuisse, aut in die consecrationis suae
asseramus eos a proposito priori discessisse, quod (ut Innocentius
testatur) nulli facere licet. Voluit ergo leronimus distinguere
inter personam monachi et clerici, ostendens quid cuique ex pro-
prio offitio conueniat. 2. Aliud enim conuenit cuique ex eo,
quod monachus est: aliud ex eo, quod clericus est329. Ex eo,
quod monachus est, sua et aliorum peccata deflendi habet offitium:
ex eo, quod clericus, docendi et pascendi populum. §. 3. Mo-
nachos autem 330 e usque ad tempus Eusebii, Zosimi et Siricii,
monachos simpliciter, et non clericos fuisse, ecclesiastica testatur
gstoria. Idem etiam leronimus** refert, monachos ScitMae con-
uenisse in unum, ut sacerdotem sibi inuenirent, qui eis missarum
solempmia celebraret.
C. XL. Omnes clerici uel monachi tutelae inmunitalem
habere debent.
Item Leo Augustus [lib. I. Codicis, de Episcopis et
Clericis, lege 51.]331*
Generaliter sanccimus, omnes uiros332 reuerentissimos
episcopos, nec non presbiteros seu333* diaconos et subdia-
conos, et precipue monachos, licet non sint clerici, inmuni-
tatem ipso iure omnis’334 b habere tutelae, siue testamentariae
siue legitimae, siue datiuae, et non solum tutelae333 esse eos
expertes, sed etiam curae, non solum pupillorum et adulto-
rum333, sed furiosi3370, et muti, et surdi, et aliarum persona-
rum, quibus tutores uel curatores a ueteribus legibus dantur.
§. 1. Eos tamen333 clericos et monachos huiusmodi habere
beneficium sanccimus, qui ad 339 d sacrosanctas ecclesias uel
monasteria permanent, non deuagantes343', neque circa
ministeria diuina desides, cum propter hoc ipsum beneficium
eis indulgemus, ut, aliis omnibus derelictis, Dei omnipotentis
inhereant ministeriis. §.2. Et hoc non solum in ueteri Roma
uel in hac regia ciuitate, sed in omni terra, ubicunque Chri-
stianorum colitur3417 nomen, obtinere sanccimus342.
Gratian.343 §.3. Nouanim etiam collationum et sordido-
rum munerum immunitatem acceperunt. Unde Constantinus 344
cunctis scribit clericis [tit. eodem, lege prima]: „Iuxta san-
ctionem, quam dudum meruisse** perhibemini, fundos et mancipia
uestra nullus 345 nouis collationibus obligabit, sed uacatione gaude-
bitis." Item Inperator 346 Honorius et Theodosius [eodem
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 36. k) recessisse — c. 37. a) nullo modo b) vobis c) quisp. abbatum aut d) illic
e) ut diximus, potestatem — c. 38. a) abb. monasteriorum b) ordin. clericos c) monasticis d) provehantur e) prae
f) iudicetur g) et — c. 39. a) regesto b) atque c) provisione d) sigillatim e) Riparium presbyterum f) docentis
g) vero — c. 40. a) sive b) omnes c) et furiosi d) apud e) divagantes f) excolitur
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXVIII. * Quoquo modo: Hae voces absunt ab originali im-
presso et manuscripto.
** Admissa: Sic in vetustis quoque codicibus Gratiani, et epistola-
rum B. Gregorii, et ceteris earundom editionibus, praeter antiquam Pari-
sicusem, in qua et apud Anselmum legitur: Aut omissa clericatus militia
monachicis promoveantur ordinibus.
C. XXXIX. * Auctor huius capitis refert constitutionem B. Gregorii
de abbate xenodochii in civitate Augustodunenai, quae habetur lib. 11.
regesti, epist. 10.
** Hieronymus: Io. Androae ait esse in epist. de oper. et humil.
monachorum. In tomo autem secundo operum ipsius B. Hieronymi, in
epist.' 00., quae est Epiphanii ad loannem Hierosolymitanum, ab eo latine
reddita, legitur Epiphanium ordinasse presbyterum monachis poscentibus,
qui eis Domini sacramenta conficeret. Erat autem monasterium in dioecesi
Ioannis.
C. XL. * In codice Iustiniani haec lex ipsi Iustiniano tribuitur, non
Leoni.
** Meruisse: In codice Iustiniani legitur: meruistis et vos, si manci-
pia, etc. ; in Theodosiano : meruisse perhibemini et vos, et mancipia, etc.
Causa XVI. Quest. I. can. 36. 297) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 298) nitentibus: Coli. tr. P. 299) episcopis: ADFH 300) add.: II: OS; — cf.
supra c. 2. || can. 37. 301) Martiano: BEG; Mariano: DH 302) Ep. 43. scr. ao. 697. lib. VII. Ed. Maur. — Jaffe no 1121. — 303) Codd. coii. o. 304)Sed ne: A;
Sed vel per . . . promotionem : orig. 305) Codd. et Edd. coli. o. 306) ib. 307) ib. 308) »6. || can. 33. 309) BDEFH; abb. monachorum: C 310) Ep» 11.
scr. ao. 693. Ed. Maur. lib. IV. — Jaffe no. 915.. — Ans. VII, 163. (191. can. contin.) 311) Codd. et Edd. coli. o. /t«$. 312) dimissa: A: omissa: orig. Ans.
313) ABC!) orig. Ans. 314) nou: deest: orig. Ans. 315J Codd. et Edd. coli. o. 316) Codd. coli. o. Ed. Bas. orig. Ans. 317) Codd. et Edd. coli. o. Tumerem.
Ans. 318) LEFGll || can. 39. 319) Codd. coli. o. 320) add.: 1L : EOH: — Caput incerti auctoris, decretum Gregarii, quod refertur ep. 8. I. XIII. ad.
Senatorem abbatum, referentis. 321) in episcopum: AB 322) Codd. et Edd. coli. o. 323) Codd. coli. o. Ed. Bas. Coit. 324) ABCL) 325) Codd. coli. o. ; —
supra c. 4. 326) Codd. coli. o. 327) supra c. 6. 328) supra c. 7. 329) est: deest: ABC 330) Codd. coli. o. || can. 40. 331) — imo lustin. c. 51.
Cod. de epp. et cler. (1, 3.); — Leo Papa: EH Edd. Bas. Yen. I. 332) vir.: deest: EOH 333) Codd. coli. o. orig. 334) Codd. et Edd. coli. o. 335) add.:
tutelae: EOH 336) adulterorum: ib. 337) ABCF; sed etiam: 1)EGH 338) tantum: ABCBF 339) Codd. et Edd. coli. o. orig. 340) Codd. coli. o. orig.
341) ib. Edd. coli. o. 342) censemus: EOH 343) in Ed. Hom. est continuatio canonis antecedentis; in Codd. coli, signum exstat quo Gratiani dicta
significari solent. 344) imo Constantinus ao. 343. — c. 8. Cod. Theod. (16, 2.) I. 1. Cod. Iust. I. c.; Ans. IV, 13. (can. cont.) 345) nullis obligabitis: EGI f
346) imperatores : ABEOH
773
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 4°-45-
774
libro, titulo de sacrosanctis ecclesiis, lege 5 .'i347; §. 4.
„ Placet, rationabilis consiluit tenore perpenso, districta mo-
deratione perscribere3*66, a quibus specialiter necessitatibus eccle-
siae urbium singularum habeantur inmunes. Prima quippe illius
usurpationis contumelia depellenda est, ne predia usibus celestium
secretorum 950 dedicata, sordidorum munerum fece uexentur,
nichil 351 > extraordinarium abhinc 359 superindictumue 353 flagite-
tur, nulla sollicitudo translationis signetur33*, postremo nichil
preter canonicam illationem *** preter 355 k quam aduenticiae ne-
cessitatis sarcina repentina poposcerit366, eius functionibus asscri-
batur. Si quis contra uenerit, post debitae ulcionis acrimoniam,
que erga sacrilegos iure 3571 promenda est, exilio perpetuae366 m
deportationis uratur 336 n.“
[Gratian.] Hoc idem datur intelligi ex 3600 uerbis B. Sil-
vestri, qui obedientiam minorum erga maiores assignans ait361:
„ Abbas hostiario, monachus abbati sii subditus, “ supra in tra-
ctatu ordinandorum. Ostendit ergo Ieronimus, quod simpliciter
monachis nichil liceat agere sine consilio presbiterorum. Nec offi-
tium docendi sibi assumere liceat 362 sine auctoritate clericorum,
nisi forte363 P diuina gratia intus conmoniii, sicut B. Gregarius 364
refert in dialogo de B. Benedicto, qui homines montis Cassini ad
fidem adduxit, et aram Apollinis, que ibi erat erecta, subuertit ; et
de quodam Equicio, cui angelus in somniis apparuit, et eum ad
predicandum misit, qui, cum de uicio linguae conquereretur,
angelus flebotomo linguam eius tetigit, et totum uicium illud
curauit. §. 1. Quoduero Ieronimus se ipsum talibus connumerat,
tale est, quale est 365 1 illud Apostoli ad Philippenses366 : „ Qui-
cumque inperfecti 367 sumus, “ hoc sentiamus, se ipsum inperfeclis
connumerans. Hinc idem Ieronimus alibi ait: „ Natus in pau-
pere domo et tugurio rusticano. “ Et infra: „Nos suffarcinati
aurof ‘ se famelicum fastidientibus mella , pauperem diuitibus con-
numerans, supra ubi agitur de clericis, qui propria relinquere
nolunt, cap. „ Gloria episcopi366. §. 2. Ecce sufficienter mon-
stratum est, quod monachis presbiterii honore decoratis, a populo
electis, ab episcopo 366 institutis, eadem liceant, que et aliis sacer-
dotibus. Probatur hoc etiam ex similitudine consecrationis. Non
enim in consecratione eorum aliud dicitur, et aliud in consecra-
tione aliorum. Utrisque enim in commune 310 a Domino benedi-
ctionem infundi episcopus obnixe deposcit. Et dum consecrat,
cunctis sacerdotibus singillatim311* dicit: „ Consecrentur et san-
ctificentur, Domine, manus istae, ut quicquid consecrauerint con-
secratum sit, et quecumque 372 benedixerint benedicta sint.“ Ecce
communis est benedictio. Unde igitur diuortium ? Sicut ergo in
benedictione utrique communem nanciscuntur potestatem, ita in
institutione communiter assecuntur potestatis executinnem. §. 3.
Ceterum absque episcoporum licentia non solum monachis, sed
etiam omnibus generaliter clericis potestatis executio interdicitur.
Unde Clemens [epist. III.]373
C. XLI. Sacerdotalia offitia31** sine permissu episcoporum
non agant presbiteri.
Cunctis fidelibus et summopere omnibus presbiteris, et
diaconibus, et375 reliquis clericis attendendum est, ut nichil
absque episcopi licentia proprii agant; non utique missas
sine eius iussu cjuisquam3"l6b presbiterorum in sua parrochia
agat, non baptizet, nec quicquam377 absque eius permissu
faciat.
IV. Pars. Gratian. De his uero, qui intra monasterii
claustra consistunt, quibus populus ad regendum non conmittitur,
queritur, utrum decimas debeant dare uel accipere f In quibus
hec discretio seruanda est, ut de agris et uineis, que ad proprium
stipendium coluntur, decimas sibi retineant. Si enim decimae a
populo filiis Leui reddebantur pro ministerio, quo Domino de-
seruiebant in tabernaculo, offerendo sacrificia et holocausta pro
populo, patet , quod monachi de propriis prediis non magis quam
alii sacerdotes decimas soluere coguntur. §. 1. Sed dicitur3™ r-,
predia monachorum, siue precio sint empta siue pro salute anima-
mm oblata, antequam in ius eorum uenirent, baptismatibus ec-
clesiis siue quibuslibet aliis primicias et decimas persoluebant, illae
autem ecclesiae suo iure priuari non possunt.
Unde in Maguntiensi Concilio statutum inuenitur3'6 * :
C. XLII. Qui res suas alicui delegauerit, decimationum
prouentum priori ecclesiae auferre non poterit336.
Si quis laicus, uel clericus, seu331b utriusque sexus per-
sona, proprietatis suae loca uel res alicubi 382 c dare383 dele-
gau erit, decimationum prouentum priori ecclesiae legitime
assignatum384 inde abstrahere nullam habeat potestatem.
Quod si facere temptauerit, talis traditio irrita prorsus duca-
tur385, et ipse ad emendationem ecclesiastica coherceatur
censura.
C. XLIII. Antiquiores ecclesiae nec decimis, nec ulla
possessione priuentur.
Item ex Concilio Cabillonensi 33e.
Ecclesiae antiquitus constitutae nec decimis, nec ulla387
possessione priuentur, ita ut nouis oratoriis tribuantur388.
C. XLIV. Antiquiores ecclesiae propter nouas iusticiam
suam non perdant.
Item ex Concilio Guarmaciensi336*.
Quicumque uoluerit390 in sua proprietate ecclesiam edi-
ficare, et391 consensum et uoluntatem episcopi habuerit399,
in cuius parrochia est393, licitum sit394. Verumtamen omnino
prouidendum395 est episcopo, iit aliae ecclesiae399 antiqui-
ores propter397 nouas 398a suam iusticiam aut decimam non
perdant, sed semper ad antiquiores ecclesias persoluan-
tur399b.
Gratian. Decimas autem baptismatibus ecclesiis persol-
uendas. Leo I V. 400 a * affirmat, dicens:
C. XLV. Baptismatibus ecclesiis decimae dari debent.
De decimis iusto ordine non tantum nobis, sed etiam401
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 40. g) concilii h) praescribere i) nil k)nisi I) iure : deest m) perpetuo n) subdatur
o) de p) forte sint q) est: deest r) sigillatim — c. 41. a) off .-.deest b) quispiam c) dicitur, quod — c. 42. a) Mogun-
tinensi b) vel c) alicui — c. 44. a) novam b) persolvatur — c. 45. a) Leo Papa
NOTATIONES CORRECTORUM.
*** Illationem: In vulgatis codicibus sequebatur: nisi quam si ad-
ventitiae. In codice lustiniani vulgato legitur: et quam adventitiae ; in ma-
nuscrlpto et Haloandri non est copula (neque ap. Ans.]. In codice Theo-
dosiano: quod adventitiae. In plerisque vetustis Gratiani: praeterquam
adventitiae. Dictio vero : si, abest ab omnibus, et ideo inducta.
C. XLIV. # Burcbardus etiam et Ivo citant ex concilio Vormacionsi
c. 6., quo loco in eo, qaod exstat, habetur aliquid ad hanc rem faciens.
C. XLV. * Ivo fere eadem citat ex Gelasio: sed Anselinus et Polycar-
puB ex Leone, ut Gratianus.
Causa XVI. Queat. L can. 40. 347) «er. ao. 412. — 1.5. Coi. Just. (1,2.); — Ans. IV, 21. 348 )BCDForig. 349 ) Codd.eoll.o.Ans. 350) sacrorum : EOH
351) Codd. coli. o. orig. ins. 352) ab hac: orig. 353) superindictumve: Edd. Arg. Nor. Ven. I. n. ; superindiciumve: orig. 354) translationum . . . gignatur:
orig.; translationum: Ans. 355) ABCDF; deest: orig. Ans. 356) depoposcerit: orig. 357) Codd. et Edd. coli o. orig. 358) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans.;
damnationis: EOH 359) DEOH Ed. Bus. orig. Ans.; mulctatur: Edd. rell. Corr.: utatur: ABCF 360) Codd. coli. o. 361) c/. c. 5. Dist. XCIII. 362) licet: EOH
363) Gdd. coli. o. 364) l. U. Dial. c. 8. et l. I. c. 4. 365) Codd. coli. o. 366) Philipp. c. 3. v. 15. 367) ap. Apostol. est: perfecti 368) c. 71. C. XII. au. 2.; add
*£c.: EO 369) episcopis: ACDF 370) communi: EOH 371) ABCDFO 372) quicquid ... benedictum : OH || can. 41. 373) add.: Papa: EOH: - Caput
rsevdois. no. 70. Ed. Hinschius p. 57. — Jaffe no. XI. — Burch. II, 93. (can.: quapropter cunctis; contiu.); Ivo Decr. II, 123. (ut ap. B. cont.); ib. VI, 90. (can.
•' 5^***r: p I» I» 21. (can. cont.) 374) ABCDF 375) ac: orig. Ivo II. 376) Codd. et Edd. coli. o. Cod. Dst orig. Burch. Ivo II. ; quisque : orig. Ivo VI. Coli. tr. P.
377) add. : quis: Coli. tr. P.; add.: quod ad episcopum pertineat: Burch. Ivo U. 378) Codd. coli. o. || can. 42. 379) Codd. coli. 0. — imo c. 8. Cone. ap. Confluent,
hab. ao. 922. — ap. Hartiheim U, 6u0. — Burch. III, 241.; Ivo Decr. III, 284. (ap. utrumque ox C. ap. Confluent.) 380) potest: CEQH ; debet: B 281) Codd.
coli. o. orig. Burch. Ivo 382) Codd. et Edd. coli. o. orig. Burch. Ivo 383) donare: C orig. Burch. Ivo 384) signatum: Burch. Ito 385) dicatur: Edd. coli. o.
pr. At g. || can. 43. 386) imo c. 41. Cone. Mogunt. hab. ao. 813. ap. Mansi XIV, 74. (non est ut R. consuit ex C. Arelat. VI. hab. ao.813. c. 20. — ap. Mansi XIV, 62,
u0» verba: ita . . . trib.: desunt); — Reg. I, 30. (sine inscr. can. : ut ecclesiae) ; Burch. III, 9. (ex C. Meldens. can.: ut ecclesiae); Ivo Decr. III, 12. (eod. modo);
1 ? C* Mogunt, cni praefuit Bonifac. martyr, et ep.) ; Deusded.il, 27. (ex C. Mog.) 387) aliis possessionibus: orig. Veusded.
388] tribuatur: Reg. Burch.; pro novis oratoriis sine consensu episcopali : Deusd. j| can. 44 389) imo ex capitulari ad Sale (ao. 803.) C. 3. in Mon. Qerm.
qoo\ i.1 k' t3' CapU*) Burch.lll^ 7.; Ivo Decr. 111,9.; Coll.tredec. P. IV, 9. 390) volunt: AJBCD 391) una cum consensu et vol. (hab. : deest): ong. Reg.
392) habuerint: ACD: habebit: Burch. Ivo 393) fuerit: orig. Reg. Burch. Ivo 394) licentiam habeat: orig. Reg. 395) previdend.: orig. Reg. Ivo; ep. : deest:
s bjj) alias ecclesias: orig. 397) propt. hanc occasionem (Reg.) nullatenus earum luBt. : orig. (non: deest) 398) Codd. coli. o. Burch. Ivo
ad ia - H Edd' %ltm °: £eg' 11 c an- ^OO) ABCDF; ex ep. Leonis IV. ad Britannos (scr. c. a. 850. ap. Mansi XIV, 882. Jaffe no. 1977. — laudat Paschalis II.
aa H a lancum ap. Man*i XX.; sed in ista ep. canon noster frustra quaeritur. — Ans. V, 53. (54.); et (ex reg. Leonis IV.) in collectaneis ap. Catiistum t. 3. — cf .
Ito Decr. III, 15L (can..- Volatoranae eccl.; ex ep. ad Iustin. et Faustum); Coli. tr. P. I, 60, 7.; Polyc. III, 11, 10. (Leo IV.) 401) et: Coli. tr. P.
49*
775
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. L c. 46-49.
776
maioribus 402 b uisum est plebibus tantum, ubi sacrosancta
baptismata dantur, debere403 dari.
Gratian. Si ergo nulli licet decimationum prouentum a
priori ecclesia , cui assignatus fuerat 404, abstrahere; si ius anti-
quioris ecclesiae nouis tribuendum non est; si decimae tantum-
modo baptismatibus ecclesiis dandae sunt: patet, quod monachi
ex propriis prediis decimas dare coguntur. Sed*66c illa auctori-
tas Magontiensis concilii de uenditore uel donatore loquitur, diffi-
niens, quod ille, qui uendit aut donat, non potest prouentum
decimationum illi ecclesiae detrahere*06, cui prius fuerat legitime
assignatus. Monachi autem decimas et primicias non auctoritate
uendenlis aut*01d donantis, sed auctoritate eiusdem concilii et
Pascatis Papae detinent, a quibus diffinitum est, ut monachi de
propriis prediis decimas non soluant.
Sic enim in l\fagontiensi Concilio statutum est*06*:
C. XLVI. De propriis prediis abbates et episcopi decimas
non persoluant.
Ouesti sunt preterea409 quidam fratres410, quod essent
aliqui411 episcopi et abbates, qui decimas non sinerent
dari413 ad ecclesiam413, ubi illorum414 coloni missam 415 a
audiunt. Proinde decreuit sacer iste conuentus, ut episcopi
ct abbates de agris et uineis416, que ad suum et417b fratrum
stipendium413 habent, ad419c ecclesias suas420'*'* deferri fa-
ciant, familiae uero421d ibi4— dent423 decimas suas, ubi
eorum infantes baptizantur424, et ubi per totum anni circu-
lum425 missas audiunt.
C. XLVII. De propriis laboribus monachi et canonici
decimas minime soluere cogantur.
Item Pascalis II.*26
Decimas a populo427 sacerdotibus ac Leuitis esse red-
dendas, diuinae legis sanxit auctoritas. Ceterum a monachis
siue clericis communiter uiuentibus nulla ratio sinit ut milites
aut episcopi, aut personae quelibet decimas de laboribus
seu nutrimentis suis propriis extorquere debeant. Unde
Ii. Gregorius sic ait42®: „ Communi uita uiuentibus iam de
faciendis portionibus, uel exhibenda hospitalitate, et adin-
plenda misericordia nobis quid erit loquendum?" cum omne,
quod superest, in causis piis et422» religiosis erogandum sit,
dicente430 Domino: „Quod superest date elemosinam, et
ccce omnia munda sunt uobis.
V. Pars. Gratian. Quod autem dicitur, ut4310 antiquiores
ecclesiae , nec decimis, nec ulla possessione priuentur propter
nouas, non ita intelligendum est, at nullo modo credatur licere
episcopo aliquam partem possessionum uel decimationum unius
ecclesiae alteri pro tempore tribuere. Sicut enim Papa duos
episcopatus in unum potest redigere, ita et unus consentiente pro-
prio episcopo in duos potest diuidi, uel etiam metropolitano
inuito quelibet ecclesia ab eius iurisdictione apostolica eximi 432
auctoritate.
Unde Oregorius Papa scribit B en enato*63 Episcopo,
cap. XXV.M*
C. XLVIII. Duo episcopatus in unum redigi possunt apostolica
auctoritate 435 h
Et temporis qualitas, et uicinitas locorum nos inuitat,
ut Cumanam atque Musinatium436®* unire debeamus eccle-
sias, quoniam nec437 longe4384, a se itineris interuallo4394
seiunctae sunt, nec (peccatis facientibus) tanta multitudo
populi est, ut4401, sicut olim fuit debeant duos441® habere442
sacerdotes. Quia igitur Cumani castri sacerdos cursum
uitae huius expleuit, utrasque443 nos ecclesias presentis au-
ctoritatis pagina unisse tibique conmississe cognoscas 444 h,
utrarumque etiam4451 ecclesiarum scito te esse proprium4461*
pontificem. Et ideo4471 queeumque448 uel449"1 de earum
patrimonio uel cleri450 ordinatione promotioneue451" iuxta
canonum statuta452 uisa fuerint ordinare atque disponere,
habebis ut proprius reuera sacerdos liberam ex nostrae au-
ctoritatis consensu atque permissione licentiam. Ubi uero
commodius ac453° utilius esse perspexeris, habitato454?, ita
sane, ut alteram ecclesiam cui455 corporaliter presens non
es, sollicita prouidentique456 cura disponas, quatinus illic457
diuina misteria solempniter Domino prestante458*) pera-
gantur.
C. XLIX. Duos episcopatus in unum redigere apostolica
ualel auctoritas.
Idem Iohanni Episcopo [Veliterno, lib. II. epist. 3 5.] 459
Postquam hostilis inpietas diuersarum ciuitatum ita
(peccatis facientibus) desolauit ecclesias, ut reparandi460 eas
spes nullo modo 461 a populo deficiente remanserit, maiori
ualde cura constringimur, ne defunctis earum sacerdotibus
reliquiae plebis nullo pastoris moderamine gubernante462 b
per inuia fidei hostis callidi rapiantur (quod absit) insidiis.
Huius ergo rei sollicitudine sepe conmoniti403*, hoc nostro
sedit cordi consilium, ut uicinis eas mandaremus pontificibus
gubernandas. Ideoque fraternitati tuae curam gubematio-
nemque Triumtabernensium464* ecclesiae preuidimus465*1
conmittendam, quam tuae ecclesiae aggregari unirique ne-
cesse est, quatinus utrarumque ecclesiarum sacerdos recte
Christo adiuuante466 e possis existere, queque tibi de eius
patrimonio, uel cleri467 ordinatione seu promotione uigilanti
ac468 canonica uisa fuerint cura disponere, quippe ut pontifex
proprius liberam habeas469 ex presenti nostra permissione
licentiam.
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 45. b) maior, nostris c) Sed et d) vel — c. 46. a) missas b) vel c) decimas ad
d) vero eorum — c. 47. a) ac b) quod — c. 48. - a) lib. II. epist. 31. b) Duos . . . redigere . . . potest auctoritas c) Mi-
senatem* d) longo e) spatio f) ut singulos g) duos : deest h) cognosce i) et .-.deest k) propriam 1) ideo te
m) tibi n) sive promotione 0) atque p) ibi habitato q) auxiliante — c. 49. a) nulla b) gubernatae c) commoti
d) providimus c) adiutore
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLVI. * Caput hoc iu nullo concilio Moguntino, quod exstat, habe-
tur, sc-d in Cubiloncnsi, unde citant Burchardus et Ivo. In libro Vaticanas
bihliothecao, in quo sunt duo concilia Urbani II., Placentinum et Mcl-
Jjhionae, haec etiam leguntur: Perlatum est ad sanctam syuodum, quod sini
quidam episcopi ct abbates, qui colonos ad sc pertinentes non sinant decimas
dare ad ecclesias, ubi missas audiant, ct infantes eorum baptizantur. Proinde
decrevit sacer iste conventus, irt episcopi ct abbates de vineis, vel apris ac frugi-
bus, quae, ad suum vel fratrum usum laborant, decimus sibi pro benedictione vel
hospitum susceptione habeant, familiae vero ibi dent decimas suas, tibi per totum
anui circulum missas audiunt, ct infantes eorum baptizantur.
** Suas: Vox ista abest ab ipso concilio et ceteris collectoribus; sunt
etiam nonnullae aliae varietates, quae indicatae sunt in margine.
C. XLVni. # M is enatem: Sic emendatum eat ex vetusto codice
B. Gregorii, quamvis invulgatis, sicut etiam apud Gratianum, esset: Mu-
sitanam .
C. XLIX. * Triumtabornensium: In vulgatis legebatur: Trcvc •
rensium. Emendatura est ex aliquot vetustis, et originali, et Ioanuo Diacono
(1. 3. c. 15.]. Nam, ut is testatur, haec epistola scripta est Ioanni Episcopo
Veliterno. Oppidum autem Triumtabernarum Velitris vicinum est.
Causa XVI. Quest. I. cau. 45. 402) Coild. coli, o, Turrccrcm. diis. Ivo Coli. tr. P. Polyc.; raai. omnibus :,CH 403) deberi (dare: deest): d»is. Ivo
Coli. tr. P. Polyc. 101) est: A; fuerit: I? 405) Oodd, coli. o. 40G) subtrahere: EO II 407) Codd. coti. o. || cau. 46. 408) imo ex C. Cabtlou. II. hab. ao. 813.
c.10. ap. Mansi XIV, 97 — Bnrch. III, 132. <13 J - cx C. Cavali on.) ; Ans, V, 57. 158. ox C. Canabam.); Ivo Decr. m, 198. (ex C. CabiL); Ire Pan. 11,59. 409) pret.:
deest: Ans. 410) sancti: Iro Dccr. 411) quidam: orig. 412) dare: Edd. Arg. j far. Mrw. I. Bnrch. Ans. 413) ecclesias: Bnrch. diis. Ivo Decr.; ecclesiis (ad:
deest) : orig. 414) illi: orig. Bnrch. Ans. 415) AUCDFII Ivo Dccr. 416) de vin.: ib. 417) Codd. coli, o.; et ad: BEOH 418) usum (suum ot: deest): Ans.; quae
ad usum vel stip. liab.: Ico Pan, 419) ABCDF 420) suas: deest: orig. Bnrch. Ivo Dccr. Ivo Pan.; ad occl. suas: deest: Ans. 421) Codd. coit. o. Turrecrcm.
orig. Bnrch. Ans. Iro Dccr. Pan. 422) Ibidem: C Ivo Dccr. Pan. 423) ferant: Ivo Decr. Pan.; familia det: Corr. 424) baptizentur: Edd. Arg. Nor. Vcn. I.
425) add.: vel curriculum: H FA. Das.; udd. : curriculum: Titrrccnm. || cau. 47. 426) Fragm. ep. incerti temporis (1099—1118.) — Jaffc no. 4871. — a Corr.
citat. Dt usded. p. III. sed in cd. coli, canonem non invenimus. — 427) populis: H Ed. Das.; propriis: E 423) resp. 2. ad Auf/ustinum. — cf. c. 8. Qu, 1. C. XII.
429) ABCDF 43«) Luc. c. 11. v. 41. 131) Codd. coti. o. 432) eximitur: AB || can. 48. 133) Benedicto: EOH 434) Coeld. coli. o. ; — Ep. 45. scr. ao. 592. lib. If.
&l. Mnur. — Jaffc no. 832. —Ans. VI, 108. (105.); Polyc. III, 30. 6. 435) Codd. coli. o. pr. C 436) B Ans. rolyc.; Musinatum: ACF; Musinaciam: EOH;
Musitanam : D Edd. coli. o. 437) eae uon : orig. 43S) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 439) ib. 440) ib. 441) Cudd. et Edd. coli, o.; vel duos: Ans. Polyc .
442) debeat: Ans. 443) utramquo ecclesiam: orig. 444) Codd. et Edd. coli o. -445) Codd. coli. o. pr. A 446) Codd. coli. o. 447) Codd. ct Edd. coli. o. orig. dns.
Polyc.; ideo: deest: orig. Ans. Polyc. 448) quaeque: orig. Polyc. 4*19) Codd. coli. o. 450) clerici: BF Edd. Arg. Bas. 451) Codd. coli. o. Ans. Polyc.
452) instituta: H; institutiones: EG 453 ACUF Ans. Polyc. 45-1) Codd. coli. o. pr. C ; — Ed. Arg. orig. Ans. Polyc.; prospexeris: Polyc. 455) a qua corporal.
ad praesens absens es: orig. Ans . rolyc. 456) et providenti: EGH 457) illis: Edd. Lugdd. II. IH. 458) Codd. ct Edd. coli. o. || can. 49. 459) item: AC; —
Ep. 50. str. ao. 592. lib. n. Ed. Maur. — Jaffc no. 837. — Ans. V, 24, (26.) ; Polyc. I, 9, (11,) ttnic.; Caes. VII, 35. 460) recuperaudi: ABG ; reimperandi (male): E
461) Codd. et Edd. coli. o. Tnrrecrem. Ans. 4G2) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 463) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Aus. Polyc. 464) BDF; — nomen in Codd. valde corruptum
est, sed lectio a Corr. indicata in nullo invenitur pr. C; exstat autem in Edd. coli. o. 465) Codd. coU. o . Edd. Arg. Nor. Vcm.I.IL Ans.Poh/c. ; previdemus: Edd. rcU,
466» Codd, et Edd. coli. o. Turrecrcm.; adiuvantore: Ans, Polyc. 467) clerici: BF Edd. Arg. Nor. Ven. T. II. 468) ac: deest: EH; et: A 469) habebis: Ans. Polyc.
777
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 50-5S.
778
C. L. Non habeant m episcopum dioceses, que,
numquam habuerunt.
Item ex Concilio Cartaginensi II., [c. 5.]471
Felix episcopus Selemselitanus472 dixit: Etiam si hoc
placet, sanctitati uestrae insinuo, ut dioceses, que numquam
episcopos habuerunt413, non habeant, et414 illa diocesis, que
aliquando habuit475, habeat proprium*. Secundum476» hanc
prosecutionem477** sanctitatis uestrae est estimare478b quid
fieri debeat. Ab uniuersis 479 dictum est: Placet.
C. LI. Nisi cum uoluntaie episcopi dioceses, que ab eis489»
retinentur, non accipiant 481 b proprios episcopos.
Item ex Affricano Concilio III. 482 c
Multis conciliis hoc statutum est a cetu sacerdotali, ut
plebes, que in diocesibus ab episcopis retinentur, que epi-
scopos numquam habuerunt, non nisi cum uoluntate eius
episcopi, a quo tenentur, proprios accipiant rectores*.
C. LII. Apostolica auctoritas 483 a iurisdictione archiepiscopi
episcopos ualel eximere.
Item Gregorius Iohanni Episcopo Lariseo,
[lib. II. Indict. 11. epist. 7.J484
Frater noster Adrianus Thebanae ciuitatis episcopus,
ad Romanam urbem ueniens, lacrimabiliter est conquestus
de quibusdam se capitulis a fraternitate tua, nec non a485
Iohanne, primae Iustinianae urbis antistite, iniuste condem-
pnatum486». §. i.J87b De nequissimo autem488 eius iudicio
dampnandoque alias tractaturi sumus iuuante439 Domino.
Adrianum uero episcopum reperimus et tuo490 contra sacer-
dotales mores odio laborasse, et nullo iure pecuniariis in
causis491 eum fraternitatis tuae condempnatum fuisse sen-
tentia. §. 2. Quia igitur et ab antefato iohanne primae Iu-
stinianae493 episcopo contra ius canonesque depositus hono-
ris sui gradu carere non potuit, in sua493 eum reformari
ecclesia atque in propriae dignitatis ordine4940 decreuimus
reuocari. Et cum oportuisset te ex eo dominici corporis
communione priuari, quod post ammotionem495d sanctae
memoriae decessoris496 mei497e (per498f quam eum eccle-
siamque eius de tuae iurisdictione potestatis499 exemit)
rursus in eis aliquid tibi iurisdictionis seruare presumpse-
ris560, tamen nos humanius decernentes, communionisque
tibi sacramentum interim conseruantes decernimus, ut fra-
ternitas tua ab eo ecclesiaque eius omnem ante habitae suae
potestatem iurisdictionis abstineat, et secundum scripta561
decessoris nostri, si qua causa uel fidei uel criminis, uel
pecuniaria aduersus prefatum Adrianum consacerdotem
nostrum potuerit562 euenire, per 563 e eos, qui nostri sunt uel
fuerint in urbe regia responsales, si mediocris est questio,
cognoscatur, uel huc ad apostolicam sedem, si504 est ardua,
deducatur, quatinus nostrae audientiae sentencia decidatur.
Quod si contra hec, que statuimus, quolibet tempore56511,
qualibet occasione uel subreptione uemre temptaueris, sacra
te5661 communione507 priuatum, nec eam568 te, excepto
ultimo uitae tuae tempore, nisi cum569k concessa Romani
Pontificis iussione decernimus percipere510*. §. 3.6111 Res
autem siue sacras, siue alias mobiles»12 inmobilesque513 eius
ecclesiae, quas hactenus dicitur514 m retinere, (quarum noti-
ciam nobis oblatam presentibus adnectimus litteris), sine
aliqua ei fraternitas tua dilacione restituat. De quibus si
qua inter uos questio uertitur, uolumus, ut apud responsalem
nostrum in urbe regia uentiletur.
Gratian.515 5* autem necdum 516 in diocesi alicuius episcopi
loca illa assignata fuerint, ex uigore apostolicae sedis proprium
episcopum accipiant.
Unde Gregorius iunior scribit Bonifatio
[Episcopo, epist. ult.]517:
C. LIII. Ubi multitudo excrescit™3- fideliam, episcopi™1'
sunt ordinandi.
Precipimus, ut iuxta canonum 520 c statuta, ubi multitudo
excreuit521 fidelium, ex uigore apostolicae sedis debeas
ordinare episcopos, pia tamen contemplatione, ut non uile-
scat dignitas episcopatus.
Gratian. Sicut duo episcopatus suprascripto modo in unum
possunt redigi, et unus in dtioiiw6228 valet diuidi, sic etiam 523
episcopus de baptismalibus et parrochitanis 524 c ecclesiis facere
potest cum consensu suorum clericorum. Quod cum factum
fuerit, illa pars populi, que nouis ecclesiis subponitur, a iure
prioris ecclesiae absoluitur. Hoc nisi fieri posset, multitudo ec-
clesiarum ad paucitatem redigeretur. Plures autem baptismales
ecclesias in una terminatione facere non potest.
Unde in Tolletano Concilio legitur 8®*.
C. LIV. In una terminatione plures baptismales ecclesiae
esse non possunt.
Plures baptismales ecclesiae in526 una terminatione esse
non possunt, sed una tantummodo cum capellis suis527. Et
si contentio fuerit de terminatione duarum matricum, plebes
utrarumque discernant528, et si non conueniunt529», lis Dei
iudicio discernatur.
VI. Pars. Gratian. Ius ergo ecclesiarum ita interpretan-
dum est, ut, nisi episcopo disponente aliis ecclesiis fuerit assigna-
tum, in nullo priorum reddituum diminulionem patiantur.
Unde Anastasius Papa 53°:
C. LV. Communione priuetur qui decimas uef531 oblationes
extra 532 episcopi conscientiam tenere uoluerit.
Statuimus, ut si quis oblationes ecclesiae, uel533 decimas,
quas populus dare debet, contenderit534», uel extra bapti-
smalem535 ecclesiam dare536 uoluerit, preter conscientiam
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 50. a) Secundum autem b) sanctitas vestra aestimet — c. 51. a) eo b) recipiant
c) c. 20. — c. 52. a) lust. episcopo, non legitime neque canonice condemnatum b) Et infra: §. 1. c) ordinem d) quod
admonitione e) nostri f) contemta per g) vel per h) tempore, seu i) scias te k) cum: deest 1) Et paulo post: §. 3.
m) diceris — c. 53. a) excrevit b) ibi episcopi c) sacrorum canonum d) duos e) parochianis — c. 54. a) convenerit
c. 55. a) tenore contenderit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. L. * Proprium: In concilio ipso sequuntur haec: Et si accedente
tempore, crescente fide Dei, populus multiplicatus desideraverit proprium habere
Tectorem, eius videlicet voluntate, in cuitts potestate est dioecesis constituta,
habeat episcopum.
** Prosecutionem: Emendatus est hic locus ex originali impresso
et ra&noscripto. Nam antea legebatur: Secundum hanc persecutionem san-
ctitatis vestrae est aestimare.
C. LI. #Itectores: In concilio Africano et Carthaglnonsl sequitur:
id est episcopos, quod additur etiam in glossa.
LIT. * Percipere: Hic in epistola interilcitur cap. Hac cousonu,
infra 25. q. 1.
C. LIV. * Caput hoc in nullo Toletano est inventum. Burchardus et
Ivo citant ex concilio Aquisgranensi.
C&usa XVT. Queat. I. can. 50. 470) habent: EOH 471) hab. ao. 390. ap. Brutis I, 119. — Burch.J,3Z. (exC.Tolet.XIlI. c. 4.; can.: maioribus inBti-
tutionib.; contin.) 472) nomen in Codd.et ap. Burch. corruptum exstat. 473) habuerint: A; acceperunt: orig. 474) vel: Hisp.; et illa: deest: Burch. 475)habue-
^ ABCDF 477) persecut : B 478) Codd. et Edd. coli. o. Hisp. Burch. ; sed m DH Edd. Bas. Lugdd. II. III. lega.: existimare 479) add. : episcopi b :
EOH orig. Hisp. Burch. || can. 51. 480 )&tdd.coll.o. 481) «b. 482) ib. ; c. 53. ap.Diotif/s. — c. 42. C. Carthag. IU. hab. ao. 397. — cf. Burch. ib. |J can. 52. 483) aucto-
ritate: EOH 484) Lauseo: B Edd. coli. o. pr. Bas. (Lanseo); Lar.: deest: AC; Greg. Papa: EOH — Ep. 7. scr. ao. 592. lib. HI. Ed. Mattr. — Jaffe no. 840. —
219. (224.) ; Ana. VI, 125. (130.) ; Polyc. I, 7, (9.) 8. 485) a : deest: Polyc. 486) Codd. et Edd. coli. o. 487) Codd. coli. o. 488) aut. : deest : Ans. Polyc.
489) adluvante: Itis. ded. 490) te: ib. 491) in caus.: deest: ib. 492) add.: urbis: A Edd. coli. o. pr. Arg. 493) suam . . . ecclesiam: EOH Ed. Bas. 494) ABDF
A»is. aed. Ans. Polyc. 495) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Polyc. 496) praedecessoris: D Edd. Bas. Lugdd. H. HI. 497) Codd. coli. o. pr. AD; — orig. Ans. ded .
4 W‘ j j ! ABCDF Ed. Bas. Ans. ded. Ans. Polyc.; contemptam per: EOH Edd. relL Coit. 499) iuriBdictionjs potestate eximit: Ans. 500) preaumserit :
j *• 501) scripturam: C; scriptum: Ed. Bas. 502) potuit: EOH Ed. Bas. 503) Codd. coli. o. 604) sicut ard.: EH 505) Codd. et Edd. coli. o. orig .
Ans. ded. {Ans. Polyc. Ivo Decr. IV, 205. 506) Codd. coli. o. Ans. ded. ; Ans. Polyc. 507) communionis: E6H 508) ea: Polyc. 509) Codd. et Edd. coli. o. Ans -
vnirvj' £?‘VC-/V° ^ecr. 510) recipere: Ans. ded. Ivo Decr. 511) Codd. coli. o. 512) mobllesque (inmob.: deest): Polyc. 513) inmoblleB: A; vel inmobiles:
hd. Bas. 514) CDF orig. Ans. aed. Ans. Polyc. 515) «»» EOH hoc loco leguntur verba quae infra in ruhr. c. 54. leguntur. 516) nec: EOH j| can. 63. 517) imo
Oregont HI. Ep. scr. c. a. 732. ap. Jaffe Mon. Mogunt. p. 92. - Jaffe no. 1724. 618) ABCDEG 519) Codd. coU. o. 520) ib. 521) excreverit: ABF 522) ABCDF
etv-f"8*;w ®t: EH 524) BCDEFH || can. 54. 525) Caput incertum; - Burch. IU, 22.; Ivo Decr. UI, 27.; Coli, tredec. P. IV, 138. 526) in: deest: Ivo
527) subditis: Burch. Ivo 528) decernant: EOH; discornatur: Iro, ttbi hic est finis canonis 529) ABCFH Ed. Bas. Burch. || can. 55. 530) imo Bened. Lev. IH, 7.
ex c.Oangr. can. 7., quem Reg. U, 287. ib. Appdx. II, 1.; Burch. IU, 144. (cf. ib. XI, 21. (ex C. ap. S. Medard. c. 1.) Ito Decr. m, 209.; ib. XIV, 91. (ex C. ap.
n. Medard.) referunt; — ipsa capitis inscriptio repetita est ex Ans. V, 46. (45.) 531) et: EOH 532) contra: ib. 533) vel dec. . . . vel; deest: orig. 534) Codd.
coll.o.Ans. 535) bapt.: deat: orig. 536) accipere vel dare : ib.
779
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 56-59.
780
episcopi -W, uel eius, cui huiuscemodi offitia conmissa sunt,
nec cum eorum638 uoluerit agere333 consilio, bannum640 no-
strum conponat, et communione priuetur.
Gratian. Cum addit: „ extra conscientiam episcopi intel-
ligendum relinquit , quod episcopo consentiente aliis ecclesiis dari
possunt.
C. LVI. Iuxla dispositionem episcopi decimae distribuantur.
Item
In sacris canonibus prefixum est, ut decimae iuxta epi-
scopi dispositionem distribuantur648. Quidam autem laici,
qui uel in propriis, uel in beneficiis suas643 habent basilicas,
contempta episcopi dispositione non ad ecclesias644, ubi
baptismum, et predicationem, et646 manus inpositionem, et
alia Christi sacramenta percipiunt, decimas suas dant, sed
uel648 propriis basilicis, uel aliis647 ecclesiis* pro suo libitu
tribuunt, quod omnimodis diuinae legi643 et sacris canonibus
constat esse contrarium. Unde uestram** potestatem ut
eos corrigatis expetimus.
Gratian. Cum autem reprehenduntur 649 a, quia contempta
episcopi dispositione hoc faciunt , intelligitur, qttod, si episcopo
disponente hoc fecerint, inreprehensibiles inueniantur.
C. LVII. Anathema sit qui preter conscientiam episcopii
decimas uel 660 a oblationes dispensare uo/uen't661b.
Item Simacus Episcoptus Ecclesiae catholicae urbis Romae
dixit [in Sinodo sexta Romana]668.
In canonibus, in Gangrensi ecclesia663 apostolica auctori-
tate conditis, de fructuum oblationibus, que664 ministris
ecclesiae debentur, et de his, que in usus pauperum con-
feruntur, scriptum habetur666: „Si quis oblationes ecclesiae*
accipere uel dare uoluerit preter episcopi conscientiam, uel
eius, cui huiuscemodi offitia sunt conmissa, nec cum eius
uoluerit agere consilio, anathema sit.“ Et iterum666 in eodem
concilio Gangrensi667: „Si quis oblata668 Deo dederit uel
acceperit preter episcopum, uel eius consensum6630 qui
ab eo constitutus est ad dispensandam misericordiam "‘'pau-
peribus, et qui dat, et qui accipit anathema sit.“ §. 1. Valde
ergo iniquum et ingens sacrilegium est, quecumque661 uel
pro remedio peccatorum, uel pro6688 salute, aut663' requie
animarum suarum unusquisque uenerabili ecclesiae contu-
lerit aut certe reliquerit, ab his, a664 quibus606 f maxime ser-
uario€o conuenit, id687 est Christianis et Deum timentibus
hominibus603, et super omnia a609 principibus et primis
regionum, in aliud670 transferri uel conuerti. Et infra:
§. 2. Generaliter371 uero quicumque res ecclesiae confiscare,
aut conpetere, uel672* peruadere periculosa sua infestatione
presumpserit673h**, [f. 3.] similiter et hi674, qui res eccle-
siae iussu uel largitione principum uel quorumdam poten-
tum, aut quadam inuasione aut676 tirannica potestate reti-
nuerint, et filiis uel heredibus suis (ut a quibusdam iam
factum audiuimus) quasi hereditarias reliquerint, nisi cito679
res Dei, ammoniti a pontifice agnita ueritate reddiderint,
perpetuo anathemate feriantur. Iniquum enim esse cense-
mus, ut pocius custodes cartarum quam defensores rerum
creditarum677 (ut preceptum est) iudicemur. Et infra: §. 4.
Ferro enim abscidenda sunt uulnera, que fomenta non
sentiunt. §. 5. Similiter et illi extorres debent fieri ab eccle-
sia, qui sacerdotali ammonitione non corriguntur dicente
Domino679: „ Auferte malum ex uobis.“ Uniuersa sinodus
surgens acclamauit. Ut ita fiat678 rogamus. Dictum est
octies690'***. Exaudi Christe, Simaco Papae uita691.
Dictum est duodecies.
C. LVIII. Eadem plectetur 6923 pena qui res ecclesiae et
episcoporum bona inuadit^'ih.
/dem6940.
Similiter et hoc ad omnium ecclesiarum noticiam uestra
cunctorumque636d exortatione et iudicio censemus per-
uenire, et ab omnibus firmiter teneri, quia res episcoporum
ecclesiae esse non dubitantur, si in eorum facultatibus simili
fuerit crudelitate grassatum, peruasores rerum696 memora-
tarum predicta canonum districtione697' feriantur6896, ut
qui moribus propriis ac nulla conscientiae castigatione cor-
riguntur689 saltim ecclesiasticae et canonicae uindictae per-
fodiantur aculeis.
C. LIX. Res ecclesiasticae 690a principum auctoritate distribui
non possunt.
Item ex lib. 691 6 Capitulorum Karoli et692 Lodowici
Inperatorum , [c. 83.]693
Quia iuxta sanctorum Patrum traditionem nouimus res
ecclesiae uota fidelium esse, precia peccatorum, et patri-
monia pauperum, cuique non solum habita conseruare,
uerum etiam694c, Deo opitulante, conferre temptamus6969.
Ut autem696 ab ecclesiasticis* de diuidendis697** rebus ec-
clesiae699 suspicionem dudum conceptam penitus699' amo-
ueamus6006, statuimus, ut neque nostris, neque filiorum, et,
Deo dispensante, successorum nostrorum temporibus 601 e,
ullam penitus diuisionem aut iacturam patiantur608*1.
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 56. a) reprehendentur — c. 57. a) et b) voluerint c) eam (eius consens. : deesi)
d) pro: deest e) vel f) quibus haec g) aut h) praesumserit, nisi se** citissime per ecclesiae, de qua agitur, satisfactio-
nem correxerit, perpetuo anathemate feriatur. i) octies. Ista serventur***, precamur. Dictum est decies. Ut in per-
petuum maneant, et vestra auctoritate firmentur. Dictum est duodecies — c. 58. a) plectuntur b) invadunt c) Item in
eadem Synodo d) cunctorum e) districtionis f) feriantur vindicta — c. 59. a) ecclesiae b) lib. I. c) etiam multa
d) optamus e) penitus: deest f) ammoveremus g) temporibus, qui nostram vel progenitorum nostrorum voluntatem vel
exemplum imitari voluerint, h) patiatur
NOTATIONES CORRECTORUM,
C. LVI. # Aliis ecclesiis: In concilio Ticinensi, unde hoc capi-
tulum videtur acceptum, legitur: stiis clericis; apud Anselmum vero: smis
ecchsiis.
** Unde vestram: Verba haec referuntur ad imperatorem Ludovi-
cum II., qui illi synodo Interfuit. Quare iu ea sequitur: Sacra docet, etc.
C. LVII. * Oblationes ecclesiae: ln concilio Ipso Gangrensi
legitur: Si quis oblationes ecclesiae extra ecclesiam accipere, etc.
** Nisi se: Haec usque ad versic. Similiter, sunt addita ex 8ymmacbi
synodo.
*** Ista serventur: Item haec usque ad versic. Exaudi.
C. LIX. * Ecclesiasticis: Sequebatur: officiis, quae vox neque in
vetustis, neque in Ipso Capitulari est. Refertur enim ad homines, non ad
officia.
** Dividendis: In capitulari impresso legitur: non dividendis.
In capitulis autem manuscriptis, quae ab episcopis provinciarum Re-
mensis ac Rothomagen8is Ludovico regi missa fuerunt, haec habentur
ad hunc Jocum pertinentia: Quia vero Carolus princeps, Pipitxi regis pater,
qui piimus inter omnes Francorum reges ac principes res ecclesiarum ab eis
stparavit atque divisit, pro hoc solo maxime est aeternaliter perditus. Nam
S. Enchorius AureUanen&is episcopus, qui in monasterio S. Truaonis requiescit,
in oratione positus, ad alterum saeculum raptus, et inter cetera, quae Domino
sibi ostendente conspexit, vidit illum in inferno inferiori torqueri. Cui inter-
roganti ab angelo eius ductore responsum est, quia sanctorum indicationi, qui
in futuro iudicio cum Domino indicabunt, quorumcunque res abstulit et divisit,
ante illud iudicium anima et coipo re sempiternis poenis est deputatus, et recepit
simul cum peccatis suis poenas propter peccata omnium, qui res suas et facul-
tates in honore et amore Domini ad sanctorum loca in luminaribus divini cul-
tus, et alimoniis servorum Christi ac pauperum pro animarum suarum redem-
Causa XVI. Quest. I. can. 65. 637) ep. : deest: i b. 638) eius: ortq. 539) hoc agere: EQH 540) anathema sit: oiig. (bann. . . . priv.: dsssf);
bann. ... et: deest: Ans. || can. 56. 541) imo ex C. Ticinensi c. 11. hdb. ao. 855. ap. Mansi XV, 18. — Ans. V, 46. 542) tribuaDtur: Ans. 543) proprias: »6.
544) ecclesiam: EQH 546) et: deest: orig. 546) vel: deest: ACF 547) sui»: Ans. 548) legis: EH; divinis legibus: C 549 ) Coad. coli. o. j|
can. 67. 550) ABCDF 651) ABCDH 552) Sym. Papa: QH; — Caput Pseudois. ( cf . Thiel. p. 90. sqqT); — up. Hinschiusp. 681. — Jaffe ante no. CCIV. —
Ans. V. 4. (48 ); Densded. III, 63.; Jvo Decr. III, 148.; Thauer ed. Roland. p. XIX. putat c. 57. et 58. coniuncta fuisse, quae sententia nostris codicibus
non affirmatur. 553) concilio: QH Edd. Bas. Lugdd. 554) quas ministri . . . accipere debent: AB 655) cf. Coli. ciit. ad c. 55. 556) item: EQH
667) Gang. : deest: orig.: — Btirch. III, 145.: ho Decr. IU, 210. 558) oblationes: Ans. (Deo: deest ) 659) Codd. coli. o. Edd. Bas. Lugdd. II. III. ; vel
eius consilium: Edd. rell.: eura: ho Deci'. 560) materiam: Dcnsd. 561) ut quec.: EQH Turrecrem. orig. Deusd. 562) Codd. coli. o. Turrectem. Ans. Deusd.
563) ib. 564) a: deest: EQH orig. 566) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Deusd. 566) servare: Deusd. 567) id est: deest: Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III.
568) hom.: deest: orig. 569) a: deest: ib. 570) alia: ib. 571) Jvo Decr. III, 148. (can.: nec aliquo se ante; «s$t<s ad §. 4.) 572) Codd. coii. o. Deusd.
673) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Deusd. 574) hi: deest: Deusd. 575) vel: EQH 576) emptores Dei: EQH (male) 577) hereditamm: EQ : hereditarium: H
678) I. Cor. c. 5. r. 13. 679) fiant: Deusd. 580) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Deusd. 581) aad.: sit: BEQH Edd. coli. o. || can. 58. 582) ABCD; plectitur: DH;
plectatur: EQ 583) Codd. coli o. pr. Q 584) Codd. coli. o. : — ap. Hinschius p. 682. — Jvo Decr. III, 148. (can.; nec aliquo se ante) 585) Codd. coli. o. pr. C —
Turvecrem. — Bohm. 586) add.: ecclesiasticarum: EQH Ed. Bas. 587) Codd. et Edd. coli. o. Jvo 588) ib. 589) corrigantur: Ed. Bas. oiig. II can. 59.
6JMP Codd . c»ll o. 691) Codd. coli. o. 592) et : d-est: AB 593) Cap. 1. Capit Hludotrici a. 817. Moti. Qerm. LL. I, 206. ; Ans. V, 43. (37.) 594) Codd. et Edd. coli. o.
695) AB Ans. 596) tamen ut (aut.: deest): orig. Ans. 697) non divid.: orig.; non vendendis: Ans. 698) illius: orig. 599) Codd, et Edd. coli. o. orig. Ans .
600) Codd. et Edd. coti. o. 601) ib. Ans. 602) ib.
781
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 60-64.
782
Gratian. Cum erga preter conscientiam episcopi , uel eius,
cui kuiuscemodi6031 ofptia conmissa sunt, quilibet prohibetur ob-
lationes ecclesiae distribuere, liquido apparet, quod cum episcopi
consensu quibuslibet ecclesiis possint 604 distribui.
§. 1. Huic interpretationi uidetur contraire auctoritas illa
Tolletani Concilii [IV., c. 32.]603:
C. LX. Nichil de iure suae diocesis episcopi
presumant aufeire.
Constitutum est a presenti concilio, episcopos dioceses
suas ita regere, ut nichil ex earum iure presumant auferre,
sed iuxta priorum auctoritatem conciliorum 606 tam de ob-
lationibus quam de tributis 607 ac frugibus®08 tertiam conse-
quantur609. Quod si amplius quippiam610 ab eis presumptum
extiterit611, per concilium restauretur, appellantibus 612 “ipsis
conditoribus, aut certe propinquis eorum, si iam illi a seculo
discesserunt613.
C. LXI. Possessiones ecclesiae derelictas nulli sit
licentia alienandi.
Item Simacus Papa [ad Caesarium fratrem, c. i.]614
Possessiones615, quas unusquisque ecclesiae proprio
dedit aut reliquit arbitrio, alienare6161 quibuslibet titulis at-
que617 distractionibus, uel sub quocumque argumento non
patimur, nisi forte618 aut clericis bonorum619 meritis6205,
aut monasteriis religionis intuitu, aut certe peregrinis, si621,
necessitas largiri suaserit; sic tamen, ut hec ipsa non perpe-
tuo, sed temporaliter perfruantur622.
Gratian. Sed illud Tolletani concilii ita intelligendum est,
ut episcopi preter quartam uel tertiam, que secundum locorum
diuersitates eis debetur, nichil contingant.
Unde in Concilio Leonis Papae [IV. c. 26.] statutum est623:
C. LXII. A clericis et piis locis ultra statuta Patrum aliquid
episcopus non exigat.
Nulli episcoporum liceat a subiecto sacerdote, uel alio624
quolibet clerico, et piis locis dationes 625 ultra statuta Patrum
exigere, aut superposita626 in angariis inferre. Sed cum
optimus sit perspector627, ita perspiciat628», ut uniuersae
sibi oues conmissae a se maxime alantur, atque in necessi-
tatibus adiuuentur, non629 illicitis exactionibus obprimantur,
quia Dominus pascere et docere nos docuit et omnibus
ministrare, non830 terrenis lucris et631b auaritiis delectari.
C. LXIII. De redditibus ecclesiae quarta pars clericis
distribuenda est.
Item Gregorius Leoni Episcopo Cathinensi,
[lib. VII. epist. 8.] 6321
Ad hoc638 locorum gradus rationis ordo distinxit634 et
iudicia esse constituit, ut nec prepositi in obprimendos se
frustra ualeant occupare subiectos, nec subiectis iterum
contra suos prepositos effrenata sit resultandi licentia.
§. i.6358 Volumus636 ergo637c, ut quicquid ecclesiae tuae
ex638 redditu ue!639 quolibet alio titulo fortassis accesserit,
quartam640 exinde portionem sine diminutione aliqua debeas
segregare, atque eam641 secundum Dei timorem presbiteris,
diaconibus ac clero (ut tibi uisum fuerit) discrete diuidere.
C. LXIV. Episcopi turpis lucri gratia nichil a monachis uel
clericis suis exigere debent 642 a.
Item ex VII. Sinodo, [c. 4.]613*
Predicator ecclesiae6445 Paulus diuinus643 apostolus, ac
si canonem ponens Ephesiorum presbiteris, imo uero et
omni sacratae846 multitudini ac plenitudini6178, ita fiducia-
liter perhibuit: „ Argentum et648 aurum, aut uestem nullius
concupiui 649. Omnia ostendi uobis, quoniam sic laborantes
oportet suscipere infirmos, beatius existimans650 dare quam
accipere.41651 Propter quod et nos docti6526 ab eo diffini-
mus653, nullatenus episcopum turpis lucri gratia excogitare**
ad excusandas excusationes in peccatis expetere 654 aurum
uel argentum, aut aliam speciem a presbiteris 655 e, uel cleri-
cis, uel656 monachis, qui sub ipso sunt. Ait enim Aposto-
lus657 f: Non6588 debent filii thesaurizare parentibus, sed
parentes filiis.44659 5 Et660i apostolus66114 Petrus: „Pascite,
qui in uobis est, gregem Dei, non coacte, sed spontanee662
secundum Deum, non turpis lucri gratia6631, neque ut domi-
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 59. i) huiusmodi — c. 60. a) appellantibus aut — c. 61. a) alienari b) meritorum —
c. 62. a) prospiciat b) vel — c. 63. a) Catanensium b) Et infra: §. x. c) igitur — c. 64. a) Episcopus . . . debet
b) veritatis c) ac plen deest d) edocti e) ab episcopis f) Apostolus: iniqui regnum Dei non possidebunt g) nec
h) filiis. Et infra: 1) Praecepit enim et k) apostolorum summus 1) gratia, sed voluntarie
NOTATIOKES (
tione tradiderant. Qui in se reversus S. Bonifacium, et Fuldradum, abbatem
monasterii S. Dionysii ei summum capettanum regis Pipiui, ad se vocavit, eisque
talia dicens in signum dedit, ut ad sepulcrum illitis irent, et st corpus eius
ibidem non reperi&seut, ea, qtiae dicebat, vera esse concrederent. Ipsi autem
pergentes ad praedictum monasterium, ubi corpus ipsius Caroli humatum fuerat,
sepulcrumque ipsius aperientes, visus est subito exiisSe draco, et totum illud
sepulcrum interius intentum est denigratum, ac si fuisset exustum. Nos autem
illos vidimus, qui usque ad nostram aetatem duraverunt, qui huic rei inter-
fuerunt, et nobis viva toce veraciter sunt testati quae audierunt atque viderunt.
Quod cognoscens filius eius Pipinus, synodum apud Liptinas congregari fecit, cui
praefuit cum S. Bonifacio legatus aposiolicue sedis Gregorius nomine. Nam et
synodum ipsam habemus, et quantumcunque de rebus ecclesiasticis, quas paler
suus abstulerat, potuit, ecclesiis reddere procuravit. Et quoniam res ecclesiis,
a quibus ablatae erant, restituere propter concertationem, quam cum Waifaro
Aquitanorum principe habebat, non praevaluit, precarias fieri ab episcopis exinde
petiit, et ttonas ac aecimas ad restaurationes terrarum, et de unaquaque casata
duodecim denarios ad ecclesiam, unde res erant beneficiatae ( sicut in libro capi-
tulorum regum habetur), dari constituit, usque dum ipsae res ad ecclesiam
revenirent. Unde et dominus Carolus imperator, adhuc in regio nomine consti-
tutus, edictum fecit, ut nec ipse, nec filii eius, neque successores, huiusmodi res
agere attentarent. Quod manu sua firmavit, cui plenitudinem habemus, et de
ORRBCTORUM.
auo capitulum excerptum in libro capitulorum eius, quicunque librum illum
habet ei legere voluerit, invenire valebit. Hanc etiam relationem et in scripturis
habemus, et quidam vostrum etiam viva voce dominum Ludovicum imperatorem
patrem vestrum referre audivimus. Huiu9 historiae mentio etiam est in vita
B. Eucherii, episcopi Aurelianensis, et B. Rigoberti, archiepiscopi Remen-
sis. Qualis voro esset huiusmodi ecclesiasticorum bonorum divisio, quam
Carolus Martellus induxit, Pipinus autem et Carolus imperator prohibue-
runt, eodem libro I. Capitularium, ante capitulum istud »3., sic exponitur:
Tempore Hadriani Papae, et Caroli M. imperatoris quando Paulinus episcopus
tenuit vices aposiolicae sedis, in Aquis fuit factum istud capitulum, propter hoc,
quia laici homines solebant dividere episcopia et monastetia ad illorum opus, et
non remansisset ulli episcopo, nec abbati, nec abbatissae, nisi tantum, ut vellit
canonici et monachi viverent.
C. LXIV. # Caput hoc antea citabatur ex VI. synodo. Est autem in
VII. ex ver5ione An&stasii, ex qua nonnulla his sunt addita, demta,
emendata.
** Excogitare: Verba graeca: <$p/£o.u«v, fii) bliof ala/Qoytgdaif
Intr obTo&cu Inlay.onov ngoepaai^ifisvov rtQoipuoeis tv da agria rif, unairelv
/qvaov, sic clarius verterentur: statuimus, ne ullo modo turpis lucri gratia
in mentem ventat episcopo excusanti excusationes in peccatis poscere aurum , etc.
Causa XVI. Quest. I. can. 59. 603) ACDFO 604) possunt: CDEGH |( can. 60. 605) c. 38. hab. ao. 633. ap. Brunsl, 233.; Burch. HI, 203.
{can.: avaritia radix; coni.)] Jvo Decr. III, 235. (ut ap. Burch. coni.); — Abbo Floriae, c. 35. {can. coniin.) 606) conc. : deest: Edd. Arg. Nor. 607) de decimis
et de trib.: Burch. Jvo 608) fructibus: Abbo 609) consequentur : H Ed. Das. 610) quipp. : deest: Ed.Bas.Abbo 011) ud(l. : fuerit vel : EGH; fuerit: Ed. Bas.lvo
612) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Jvo 613) decesserunt: Edd. coit. o. orig. Hisp. Abbo |j can. 61. 614) scr. ao. 513. ap. Thitl p. 724. — Jaffe no. 477. — *
ins. V, 47. (51.); Deusded. II, 44.; Polyc. III, 12, 11. 615) add.: igitur: Deusd. G16) Codd. et Edd. coli. 0. pr. Lugdd. II. III.; — Polyc. 617) aut: H
Edd. coli. o. 618) forsitan: orig. Ans. Deusd. Polyc.: sego. culpa scriptoris omissa sunt ap. Polyc. et in Codd. coli. 619) horum: orig. Deusd. ; honorum: Ane.
620) Codd. coli. o. orig. Ans. Deusded.; pro ineritis: Edd. Arg. Nor. Yea. I. II. 621) si: deest: orig. 622) perfruatur: A; fruantur: B: habeant: Ans. Deusd.;
add..* donec vixerint: orig. j| can. 62. 623) ex C. Rom. Euge mi n. hab. ao. 826. c. 26. ap. Mansi XIV, 1002.; et Leonis IV. ib. 1012.; Ans. VI, lb6. (171.)
Deusded. II, 49. ; Polyc. IV, 21, (22,) 2.; Caes. IV, 89. 624) aliquolibet: orig. 625) donationes: CD 626) superpositi: A: superpositis: B; supposita: Edd.
Ci' °rfr’ &as’ 627). prospector: orig. 628) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. ILI.; — Corr. Ans. Deusd. Polyc. 629) quam ilUcie. exactis dationibus: orig.
£***• £ vusd. Pol/fc. ; hic est finis Eugenii canonis; reliqua a Leone IV. add/ta sunt. 630) nec: EG 631) Codd. et Edd- coli, o.; sed (?): Deusd. |j can. 63.
632) Codd. coli . o. ; C&rtaginensi: Edd. coli. o. pr. Bas.; — Ep. 7. scr. ao. 597. lib. VIII. Ed. Maui. — Jaffe no. 1128. — Caes. VII, 102.; — Ans. V, 67. (68.) a Corr.
•tR. citatur sed in Cod. coli., quo eodem R. usus est canonemcit. non invenimus. 633) hec: EGH 634) distribuit: »6. Ed. Bits. 635) Codd. coli. o. 636* Abbo
Flor. c. 35. (caw. cout.) 637) Codd. coli. o. orig. ; deest: Abbo 638) vel ex : EGH Edd. Bas. Lugdd. II. III. 639) vel ex : EGH 640) ut quart. : Ed Bas. Lugdd. II. III.
641) eandem: EGH || can. 64. 642) Codd. coli. o. pr. C 643) ex VI. eyn.: BEG Edd. coit. o. pr. Bas. ; VIII.: F; IX. : D Ed. Bas.; - hab. ao. 767. — intupret.
Anastasiaiia. — Ans. VI, 167. (173.); Deusd. II, 6. 644) Codd. et Edd. coli. o. orig. Jns. Deu>d.; — c/. Act. c. 20. 645) divinitus; EGH 646) sacrae: EGH:
sanctae: Deusd. 647) Codd. et Edd. coli, o.; plenitudini: Ans. Dtusd.: in grateo est: nJ.ijQiofaan. 64») aut: orig. 649) add.: Ipsi scitis, quoniam ea, quae
mihi opus orant, et iis, qui mecum sunt, ministravit manus ista: Edd. \ 'en. I. II. Par. Lugdd. 650) existimantes: orig. 651) q. acc.: deest: ib. 652) Codd. et
j Turrecrem. 658) difticivimus: C Edd. coli. o. pr. Bas. Par. Lugdd. 654) et exp. : orig. 655) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 656) aut: orig. 657) Codd.
Edd. coll o. Ans. Deusd. ; — I. Cor. c. 6. t>. 10. ; II. Cor. c. 12. v. 14. 658) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Deusd. ; et non : orig. 659) Codd. >t Edd. coli o. Ans. Deusd.
« iT ixe^r,‘ apostolorum summitas: orig. 661) Codd. et Edd. coli o. — cf. I. Petr. c. 5. v. 2. 662) spontanei: Ed. Bas.; sponte ; Edd. rell.
663) Codd. et Edd. coli o. Deusd. : grat. sed prompta: orig.
783
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. c. 65—68.
784
nantes in clero®64"*, sed forma facti gregis605. Et cum ap-
paruerit princeps pastorum, percipietis inmarcescibilis 660 "
gloriae coronam.“
Gratian. Illud autem, quod in fine capituli Simad ponitur :
„ Hec ipsa non perpetuo, sed temporaliter perfruanlurf 1 ad per-
sonales tantum possessiones, clericorum uidelicel et pauperum ,
non ad monasteriales referendum est.
VII. Pars. §. 1. Quam uero sit graue apud Deum de-
cimas, et oblationes, ac primicias 667 sacerdotibus non soluere ,
auctoritate Ieronimi et Augustini apparet.
Ait namque Ieronimus super Malachiam
C. LXV. Reus apud Deum habetur qui sacerdotibus
decimas non soluerit.
,,Reuertimini ad me, et ego6691* reuertar ad uos, dicit
Dominus exercituum; et dixistis, in quo reuertemur? Si
homo affiget670 Deum, quia uos configitis671 me, et dixistis,
in quo configimus672 te? in decimis et in076c primiciis674.
Et6,5d in penuria uos maledicti estis, et me configitis676 tota
gens.“ Nunc sequamur ordinem prophetae 611 c : ,, Quia michi
non reddidistis decimas et primicias, idcirco in fame et
penuria maledicti estis, et me uos subplantastis 678 f, siue de-
fraudastis 679 Ecce 680 h* annus expletus est, et nichil in
meos thesauros, sed in uestra horrea conportastis et pro
decimis et primiciis, que parua erant, ut681* a uobis682
darentur, ubertatem possessionum uestrarum et omnem
frugum habundantiam perdidistis. Ut autem sciatis, me
hoc688 irascente684 perfectum, quia fraudastis me parte mea,
hortor uos atque conmoneo,ut inferatis decimas in horrea685,
hoc est in thesauros templi, et habeant sacerdotes atque
Leuitae, qui michi ministrant680, cibos, et probate me, si non
tantas pluuias effudero, ut catheractae celi apertae esse cre-
dantur, „et effundam uobis benedictionem usque ad habun-
dantiam.“ Verbum effusionis nomen largitatis ostendit.
Sed fieri potest, ut agros irrigantibus pluuiis sit quidem
fertilitas, uerum aut locusta ueniet687 k, aut brucus,aut erugo,
aut eruca, et6881 labores hominum uastabunt689"*. Propterea
subiungit690" et dicit: „Et increpabo pro uobis deuo-
rantes,“ 691 0 locustam uidelicet, et reliqua, que diximus, „et
non corrumpent69-P fructum terrae uestrae.“ §. i.G33<i Si
quando fames, et penuria, et rerum omnium egestas obpri-
mitC94r mundum, sciamus, hoc ex Dei ira descendere, qui
se in pauperibus, si non accipiant elemosinam, fraudari
loquitur, et suas** possessiones possumus decimas et pri-
micias interpretari. §. 2. Si quis doctus et eruditus lege6955
Domini c96tpotest alios 697 "erudire, non debet suae adsignare
prudentiae ingenioque quod possidet, sed gratias agat Do-
mino698v primum, qui cuncta largitur, deinde sacerdotibus
eius ac ministris699"', a quibus doctus est. Si enim non egerit
gratias, sed sibi scientiam uendicauerit700, in penuria male-
dicetur. Quod si intelligens largitorem Deum, et agens his
gratias, per quos a Deo eruditus est701, humiliauerit se, et
in horreum Dei702 intulerit cibos, hoc est scripturae703*
alimenta in ecclesia populis ministrauerit, statim aperientur
super eum catheractae celi, et effundetur pluuia spiritua-
lis 104 v, et mandabit705* nubibus suis, ut pluant super eum
imbrem, et habundantia rerum omnium perfruetur.
C. LXVI. DecimaetM* sacerdotibus sunt reddendae™'**.
Item Augustinus [serm. CCXIX. de tempore]708*.
Decimae tributa sunt egentium animarum. Quod si
decimam709" dederis, non solum habundantiam fructuum
recipies, sed etiam sanitatem710 corporis711 d consequeris.
Non igitur Dominus Deus premium postulat, sed honorem.
Deus enim noster, qui dignatus est totum dare, decimam a
nobis dignatus est accipere712', non sibi, sed nobis sine du-
bio profuturam. Sed si tardius dare peccatum est, quanto
magis7181 peius est peccatum714? non dedisse? De milicia,
de negocio et715h de artificio redde decimas. Cum enim
decimas dando et terrena et celestia possis premia prome-
reri716' pro auaritia717 duplicem benedictionem fraudas 718 k?
Hec est enim Domini7191 iustissima consuetudo, ut si tu illi
decimam720 non dederis, tu ad decimam reuoceris. Dabis
inpio militi quod non uis dare sacerdoti. Benefacere Deus
semper paratus est, sed hominum malicia prohibetur. Deci-
mae etenim721 m ex debito requiruntur, et qui eas dare
noluerint722" res alienas inuadunt. Et quanti pauperes in
locis suis7230, ubi ipse habitat, illo decimas non dante fame
mortui fuerint, tantorum homicidiorum reus ante tribunal
eterni iudicis apparebit, quia rem a Domino 724 p pauperibus
delegatam725 suis usibus reseruauit. Qui ergo sibi aut pre-
mium conparare, aut peccatorum desiderat indulgentiam
promereri, reddat decimam; etiam726 de nouem partibus
studeat elemosinam dare727 pauperibus.
C. LXVTI. Se ipsum condempnat qui euangelizantibus
necessaria subtrahit.
Item Ieronimus [in comm. ad c. 3. epistolae ad
Titum, in fine.] 728
Apostolicis uiris et euangelizatoribus Christi in neces-
sariis usibus nolle tribuere, se729a ipsum condempnare est.
Quod autem decimae episcoporum consensu monachis licite tri-
buantur B. Ieronimus Damaso Papae scribit, dicens 73#*.
C. LXVIII. Liberum est clericis monachis decimas concedere.
Quoniam quicquid habent clerici pauperum est, et do-
mus illorum omnibus debent esse communes, susceptioni
peregrinorum et hospitum inuigilare debent, maxime curan-
dum est illis, ut de731 decimis et oblationibus cenobiis et
senodochiis qualem uoluerint et potuerint sustentacionem
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 64. m) cleris n) immarescibilem — c. 65. a) in comment. ad c. 3. Malachiae b)ego:
deest c) in: deest 3) Et: deest e) prophetiae f) supplantatis g) fraudatis h) atque priuatis gens tota.“ Pro gente,
quae in Hebraico scribitur "H.Vj annum I XX. transtulerunt, Iro e pro e Uros, et est sensus. Ecce i) si k) veniet: deest
1) destruant et m) pereant n) iungit o) devorantem p) corrumpet q) Et infra: §. 1. r) opprimunt s) legem t) Dei
u) tradendae v) Deo w) magistris x) scripturae sanctae y) spiritalis z) mandabit Deus — c. 66. a) Quod dec.
b) ceteros c) decimas a) corporis et animae e) recipere f) magis : deest g) pecc. : deest h) et: deest i) promereri,
quare k) fraudatis 1) Dei m) enim n) noluerit ... invasit o) suis : deest p)Deo — c. 67. a) sterilitatis se
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. LXV. * Pro gente: Haec usque ad vers. Ecce annus, addita sunt
cx B. Hieronymo ad sententiae integritatem.
** Et suas: In originali sic legitur: fraudari sc loquitur et sua por-
tione privari. Possumus decimas et primitias etiam [et: Ed. MigneJ sic
interpretari. Sed ob glossam non est mutatum. Alia vero quaedam emen-
data sunt.
C. LXVI. * Caput hoc confectum est ex locis B. Augustini in serm. 219.
(qui est primus dominicae XH. post festum Trinitatis), et serie verborum,
et verbis ipsis saepe mutatis, eodemque modo apud Anselmum habetur.
C. LXVIII. * Supra etiam 1. q. 2. Clericos, pars huius capitia citatur
cx B. Hieronymo, in cuius, quao exstaut, scriptis nihil huiusmodi inven-
tum est.
Causa XVI. Quest. I. can. 61. GG4) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Densd. G65) gregi: ABE Ans.; add.: ex animo: Edd. Bas. Lugdd. 666) Codd.
et Edd. coli. o. 667) primitiva ecclesiae: EQH J| can. 65. 668) Codd. coli, o.; ad c. 3. f. 7. — 669) Codd. et Edd. coli. o. pr. A 670) affliget: AEF Ea. Bas.;
afflixerit: B; affligeret: D Edd. reU.pr. Par. Lugdd. II. III. (affligit) 671) affligitis: ER Ed. Bas.: confligitis: BF Edd. rell. 672) confligimus: BF Edd.
coli. o. pr. Par. Lugd. III.; confiximus: orig. 673) Codd coli. o. 674) primitivis: orig. 675) Codd. coli. o. Ed. Aj g. Codd. orig.; Et ideo in: Edd. rell.
676) confligitis: BF Edd. coli. o. pr. Par. Lugdd. III.; vos confixilis: orig. 677) Codd. et Edd. coli. o. 678) Codd. et Edd. coli. o. 679) ib. pr. AB (fraudati estis)
080) Codd. et Edd . coli. o. 681) »6. 682) nobis: H Ed. Bas. 683) haec . . . perfecta: C; id: Edd. Bas. Lugdd. 684) add.: id eat: EQH 685) add.: mea:
Edd. coli. o. 686) ministrent: H Edd. Arg. Bas. 687) ABDF Edd. coli. o. pr. Lugdd. IT. III. ; veniat: Edd. Lugdd. II. IIT.; locustae venient: C 688) Codd. coli. o.
689) Codd. et Edd. coli. o. 690) CDEFQH Edd . Bas. Lugdd. n. III. ; adiungit: B Edd. rcU. 691) ABCDF Edd. coli. o. ; locustas : Edd. coli. o. 692) Codd. coli. o.
693) Codd. coli. o. 694) Codd. et Edd. coli. o. 695) ABCDEU orig. 696) Codd. coli. o. 697) Codd. et Edd. coli. o. 698) ABCD 699) Codd. et Edd. coli. o.
700) vendicat: AC; sibi : deest: ABD 701) est: deest: EH 702) Domini: EOU Ed. Bas. 703) Codd. et Edd. coli. o. 704 )ABCDEGH 705) Codd. ct Edd. coli. o. ||
can. 66. 706) Codd. coli. o. 707) Codd. coli. o. pr. O(solveudae) 708) inEd.Maur.Sermo2n.no. 2. — Semo non satis certae auctoritatis ex sententia Mauiinor. —
Ans. V, 34. ; Caes. VII, 38. 709) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 710) salutem : EOR Ed. Bas. 711) ABCDF Ans. 712) ABC Ans. 713) Codd. et Edd. coli. o. pr. Ed.
Bas. — Ans. 714) Codd. et Edd. coli. o. pr. C (pecuniam) — Ans. 715) Codd. coli. o. Ans. 716) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. Ans. 717) per avaritiam: Ans.
718) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ans. 719) ib. 720) decimas: AB 721) ACDF Ans. 722) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 723 ) Codd. coli. o. pr. C; — Ans. 724) Codd.
culi. o. Ans. 725) add.: erogatam vel: EQH 726) et: CDEQR; et etiam: AB 727) facere: EOR Ed. Bas. |j can. 67. 728) ad v. 14. no. 740. in Ed. Migne,
729) Codd. et Edd. coli. o. || can. 68. 730) Caput incertum; — cf. Berard. III, 162. sqq. 731) in: A; deest: B
785
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. I. II. c. 1-5.
786
inpendant. Liberum est enim monachis et spiritualibus732»
uiris Deum timentibus et colentibus decimas et oblaciones
cunctaque remedia concedere, et de iure suo in dominium
illorum et usum transferre, nec tam in pauperibus pauper-
tatem quam religionem attendere. §. 1. Quod autem bea-
titudo tua733 quesiuit, utrum usus decimarum et oblationum
secularibus prouenire possit, nouit uestra sanctitas omnino
non licere, protestantibus hoc734 omnibus7355 diuinis aucto-
ritatibus paternorum canonum. Quamobrem, si aliquando
fuerint ab his male detenta, que diuini iuris esse noscuntur,
et in usum monachorum transierint et seruorum Dei, epi-
scopo tamen loci illius prebente consensum, constabunt eis
omnia perpetua firmitate et 733 stabilitate subnixa. §. 2.
Clericos737 autem illos conuenit ecclesiae stipendiis susten-
tari, quibus parentum et propinquorum738 nulli 739 c suffra-
gantur. Qui autem bonis parentum et opibus sustentari
possunt, si quod pauperum est accipiunt, sacrilegium pro-
fecto incurrunt et740d conmittunt, et per abusionem talium
iudicium sibi manducant et bibunt.
Gratian. De prediis autem, que a colonis eorum coluntur,
sic diffinitum est in MagontiensU41 e concilio: „ Questi sunt pre-
terea e<c.“742f
QUESTIO n.
GRATIANUS.
I. Pars. De capellis uero, que ab eis possidentur, quod
per eorum institutionem a sacerdotibus sint gubernandae, I oh an-
nes Papa probat, scribens 1 Ysaac Siracusano Episcopo2*.
C. I. Presbiteri in monasteriorum ecclesiis instituantur
per abbates.
Visis litteris karitatis uestrae, quibus satis perpenditur,
quanto studio huic sanctae sedi reuerentiam exhibetis, non
modice gauisi sumus. Nunc itaque super ea, que consului-
stis, ut karissimo fratri benigne discretum consilium damus.
Delegauit enim nobis pia mansuetudo uestra, utrum eccle-
siae pro3 quiete monachorum a sanctis conciliis4 catholicis-
que episcopis eis traditae per sacerdotes ab eis ordinatos et
inuestitos debeant institui. Addidit quoque fraternitas tua,
litem et seditionem inter clericos monachosque ex hac causa
non modicam esse ortam; quod instigatione uersuti hostis
nemo fieri5» ambigat. Habet enim mille nocendi modos,
nec ignoramus astutiam65 eius. Conatur namque a principio
ruinae suae unitatem ecclesiae rescindere, karitatem uulne-
rare, sanctorum operum dulcedinem inuidiae felle inficere,
et omnibus modis humanum genus euertere7 et8 perturbare.
Dolet enim satis et erubescit karitatem, quam m celo ne-
quiuit habere, homines constantes ex9 lutea materia in terra
tenere. Unde oportet (quantum fragilitati nostrae concedi-
tur) ut omnes aditus nocendi eius uersuciae muniamus 10c,
ne mors ingrediatur per portas nostras. §. 1. Consilio11
itaque multorum fratrum diligenter exquisito decernimus 12 d,
ut amodo ecclesiae monachis traditae per suos sacerdotes
instituantur. Diuinae enim leges habent et seculares, ut
cuius est possessio eius fiat13 institutio, et si in dando quod
maius est facilis fuit karitas, sit facilior in concedendo quod
minus est sancta largitas. Maius enim fuit possessionem
dare quam sit inuestituram concedere. Quomodo posses-
soris iura cognoscentur14, et suarum rerum sibi tributa
reddentur, um quod suum est per alterurr datur, et, cum
uoluerit, aufertur? Humani moris est illum uereri, cuius
iudicio et uoluntate nunc erigitur, nunc deprimitur. Unde
fit, ut in partem episcopi ad seruiendum sacerdos procliuior
fiat, et sic episcopus quod sancte et religiose dederat qua-
dam simulata auctoritate ad se trahat. Sic itaque priuatur
mercede, quam consecutus I5e fuerat, tum quia ficta karitate
aufert quod dederat, tum quia prauorum sacerdotum discor-
dias, et scissuras amantium167, uerbis nimis factus credulus,
quod prius fucate moliebatur lucrari post17 detecta fraude
conatur quadam usurpatione ex toto auferre. Quorum auer-
tentes18 calliditates et hostis uersuti suasiones, deinceps
omnino 19e licentiam205 damus suarum ecclesiarum inuesti-
tores fieri, ita tamen, ut iudicio sinodi, si contra sacerdotium
agere presumpserint, multentur, et felici mucrone episcopi
sacerdotum piacula resecentur.
II. Pars. Gratian. Hac auctoritate monachis conceditur
inuestitura suarum ecclesiarum. Sed uidetur contraire Urba-
nus Papa II., dicens*:
[PALEA21. C.II.
Admonemus atque precipimus, ut decimas22 omnino
dari23 Deo non negligatur24, quas ipse Deus dari25 consti-
tuit, quia timendum est, ut quisquis26 Deo debitum suum
subtrahit27, ne forte Deus per28 peccatum suum auferat ei
necessaria sua.]
[PALEA.
C. III. De eodem.
Item Nicolaus Papa II. epist. unica, c. 5. 29
Precipimus30, ut decimae31 et primiciae, seu oblatio-
nes32 uiuorum et mortuorum ecclesiis33 Dei fideliter red-
dantur a laicis, et ut34 in dispositione episcoporum sint35.
Quas qui retinuerint36, a sanctae ecclesiae communione
separentur.]
[PALE A37.
C. IV. De eodem.
Item Leo Papa.
Nullus decimas ad alium pertinentes accipiat.]
[PALEA.
C. V. Item Ambrosius sermone I. de Quadragesima38*.
Nam qui Deo non uult reddere decimas, quas retinuit39,
et homini non studet reddere quod iniuste ab eo abstulit, non
timet adhuc Deum, et ignorat quid40 sit uera penitencia
j ueraque confessio. Iste talis41 homo42 non potest ueram43
I facere elemosinam.]
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. I. c. 68. a) spiritalibus b) omn. : deest c) nulla d) incurrunt et: deest e) Moguntino
f) etc. supra ead. — Quest. II. c. 1. a) esse factum b) astutias c) diligentissime muniamus d) decrevimus e) con-
secuturus f) amantium, lites et dissensiones inter episcopos seminantium g) omnibus h) licentiam monachis
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. II. C. I. # Caput hoc est cum allia, quae ex antiquo codice
monasterii Populeti sunt habita, ex cuius codicis exemplo et vetustis Gra-
tiani aliqua sunt emendata.
** Post haec verba in exemplaribus, in quibus non sunt Paleae, sequi-
tur c. Sane. In quatuor autem his interpositis Paleis nihil de monachis agi-
tur, et haec prior est In concilio Moguntino I. c. 38., et sententia repetitur
in I. c. 10. et in III. c. 17.
C. V. # Habetur in sermone I. de Quadragesima, culus initium Ecc»
nunc, qui cum aliis B. Ambrosii nomen non praeferentibus servatur in
bibliotheca Vaticana, ac monasterii Mediolanensis eiusdem B. Ambrosii.
Causa XVI. Quest. I. can. 68. 732) ABCDF 733) vestra: EOH 734) hoc: deest: ABC 735) Codd. coli. o. Edd. Bas. Lugdd. n. HI. 736) ac: EOH
737) c. 6. Qu. 2. C. L 738) amicorum: Edd. coli. o. pr. Bas. 739) Codd. coli. o. pr. D; add.: stipendia: Edd. coli. o. pr. Arg. 740) Codd. et Edd. coli. o.
741) Codd. coli. o. 742) ib.
Causa XVI. Queat. H. can. 1. 1) scribit (probat: deest): OH 2) Caput apocryphum ex omnium fere interpretum sentoitia cf. Berard. II, 1, 391. —
ap. Jaffe deest. 3) quae pro . . . traditae sunt: EOH Edd. Bas. Lugad. II. III. 4) conc. : deest: AB 5) Codd. et Edd.coll.o. 6) ib. 7) pervertero: EOH Ed. Bas.
8) ac: EOH 9) in: ib. 10) Codd. et Edd. coli. o. 11) concilio: Edd. Bas. Lugd. I. 12) ABDF Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. 13) sit: EH 14) cognoscerentur . . .
redderentur: D Edd. Arg. Nor. Ysw.I. 15 )Codd. et Edd. coli. o. 16) ib. 17) postea: EOH Ed. Bas.; et quod. .post: ABD 18) adverteotes: ACDEFH Edd. coli. o.
j Codd. et Edd. coli. o. 20) Codd. coli. o. |l can. 2. 21) Haec Palea et sqq. desunt in Codd. coli. o. pr. D ; in F manu poster, saeculi in marg. scriptae sunt.
n0*a'' ~~ c • 38. C. Mognnt. hab. ao. 813. ap. Harisheim I, 411.; Bcned. Leo. I, 154.; Burck. III, 131.(130.); Ico Dccr. III, 197. ; ho Pan 11.57. ;
Hspjj ii 139. 22) decimae: ho Pan. 23) dare: DF Edd. coli. o. Burch. Ivo De.cr. 24) negligant: DF Edd. coli, o.: negligantur: Ito Pan. 25) daro:
DF Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III.; sibi dari: orig.; sibi dare: Burch. Ivo Pan. 26) qui: DF Edd. c'>u. o. pr. Bas. 27) non reddidit: F Ed. Bas.; ab«trabit:
Burch. : ab stul e ri t : Ico Pan. 28) propter: DF Edd. Bas. Lugdd. II. III.; ne auferat ei necessaria: Edd. rell. |{ can. 3. 29) c. h. Conc. Rom. hab. ao. 1059. ap.
Jaffe no. 3532. — Ans. in fine lib. VIII. —c/. Dist. XXXIL c.6. §. fin. 30) prec.: deest: Ans. 31) et dec.: Edd.coll.o. pr. Bas. Lugdd. II. III.
8-) aaa. : quaecunque: DF Edd. coU o. Corr. Ans. 33) et eecl.: F Ed. Bas. 34) non: Ed. Bas. 35) add. : secundum canones distribuendae: DF Edd. coli o.
30) tenuerit a sancta comm. priuetur aut (uel : DF Ed. Bas.) separetur: DF Edd. coli. o. |l can. 4. 37) ex synoduli admonitione quadam quae exstat testante
liet ardo II, 1, 300. in Edit. Reqin. Paris. 1671. p. 607. ; Burchardo talem admonitionem -praefixam esse contendit cum Berardo Richterus, quae tamen tuqiu in Cod.
coM. nequi tn Ed Higne invenitur. || can. 6. 38) Sermo XXV. no. 2. Ed. Miqne; — abindicavere hunc sermonem ab Ambrosio J faurini. 39) tenuit: DF Edd. coli. o.
40) ab eo : deest: ib. 41) quae : <6. 42) homo : deest : ib. 43) bonam ; D Ed. Arg. Corr. orig.
Corpus lur. can. Ed. Fritdberg.
50
787
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. II. III. c. i.
788
C. VI. Abbates in parrochialibus ecclesiis absque episcopi
consilio presbiteros non ordinent.
Sane44* quia monachorum quidam episcopis ius suum
auferre contendunt, statuimus, ne in parrochialibus ecclesiis,
quas tenent, absque episcoporum consilio presbiteros collo-
cent, sed episcopi parrochiae curam cum abbaturi consensu
sacerdoti conmittant, ut eiusmodi sacerdotes de populi
quidem cura episcopis rationem reddant, abbati uero pro
rebus temporalibus ad monasterium pertinentibus debitam
subjectionem exhibeant, et sic sua cuique iura seruentur45.
Idem: §. i. In parrochialibus ecclesiis presbiteri per episco-
pos constituantur465, qui eis respondeant de animarum cura,
et his, que ad episcopum pertinent.
C. VII. Quorumcumque monachorum ecclesiae episcoporum
subdantur regimini.
Item ex Concilio apud Flauentiam habito*7*.
Statuendum435 est, quatinus ecclesiae quorumcumque
monachorum in singulis parrochiis sitae episcoporum, ut
decet, diuinitus subdantur regimini, eisque debita obsequia
exhibeant.
Gratian. Ecce Urbanus Papa prohibet inuestituras parro-
chialium ecclesiarum per monachos fieri, quas Iohannes Papa eis
concessit. Sed illud Iohannis Papae inteUigendum est de illis
capellis, que cum omni iure suo ab episcopis monachis concedun-
tur. Istud autem Urbani inteUigendum esti9c de illis, quas
abbates in propriis prediis edi/icant in uiltis uel in castellis suis.
[QUESTIO V.]*
GRATIANUS.
Tales, etsi ius territorii habeant, tamen potestatem guber-
nandi populum, et spiritualia ministrandi non habent. Quod
etiam de episcopo inteUigendum est.
Unde Nicolaus Papa ait 5»*:
C. VIII. [I.] Episcopus, qui in alterius diocesi ecclesiam edi/icat,
eius consecrationem sibi uendicare non audeat 51 *.
Si quis episcoporum in alienae duitatis territorio pro
quacumque suorum opportunitate ecclesiam edificare dispo-
nit, non presumat dedicationem325, que illius est, in cuius
territorio ecclesia assurgit. Edificatori uero episcopo hec
gratia reseruetur, ut quos desiderat clericos in re sua ordi-
nari64, ipsos ordinet is, cuius territorium est, uel si ordinati
iam sunt, ipsos habere adquiescat, et omnis ecdesiae ipsius
gubernatio ad eum, in cuius ciuitatis territorio ecclesia sur-
rexerit64', pertinebit.
C. IX. [II.] Basilicae nouiier conditae ad episcopum 66
pertinent, cuius conuentus constiterit esse.
Item ex Concilio Tolletano IV., [c. 34.] 56'*’.
Possessio territorii conuentum non adimit57 ideoque
nouae63» basilicae, que conditae fuerint, ad eum prqculdubio
pertinebunt episcopum, cuius conuentus esse constiterit.
C. X. [III.] Edificatori episcopo in diocesi alterius ecclesiam
consecrare non licet.
Item Gregorius [lib XI. epist. 19. ad Iohannem
Subdiaconum]39.
Lator presentium Iohannes, frater et coepiscopus no-
ster*, indicauit nobis, quod quidam Exsuperantius episcopus
ausu temerario in diocesi ipsius oratorium construxerit69,
eumque61* sine precepti auctoritate contra morem presum-
pserit dedicare, missasque illic 62 b celebrare non metuit.
Quam rem cum summa te63 celeritate ac districtione con-
uenit emendare, nec64 ulterius tale aliquid attemptare65
permittere 66 c.
Gratian. Quod de iure ordinandi, non possidendi intelligen-
dum est. His auctoritatibus facile potest perpendi, quod siue
abbates siue episcopi m suis castellis uel uillis ecclesias edificaue-
rint, non ideo episcopo, in cuius diocesi fuerint, conuentus adimi-
tur, et ideo sacerdotes, iuxla illud Urbani et Nicolai, in eis non
nisi per episcopos, cum67 consensu tamen et electione edificantium,
ordinari possunt.
QUESTIO m.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem prescriptione temporis omnia iura
tollantur, probatur auctoritate Calcedonensis Concilii, et
Gelasii Papae, et Tolletani Concilii. Prima hec est 1*:
C. I. Rusticanae parrochiae apud episcopos, qui eas possident,
triginta annis sine uiolentia permaneant inmobiles.
Per singulas ecclesias2** rusticanas parrochias3****,
permanere45 inmobiles apud eos, qui eas tenent 5 «, episcopos
decreuimus66, et maxime si eas7 sine uiolentia per6e tri-
ginta annos9 f gubernauerunt10. Si uero intra triginta annos
facta11 fuerit12 de eis 13 h dubitatio14, liceat13 eis, qui se
dixerint lesos propterea16i,mouere apud sinodum prouinciae
certamen.
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Que st. II. c. 6. a) Item Urbanus II. Sane b) instituantur — c. 7. a) Faventiam b) Statuendum
nobis c) intelligitur — c. 8. a) valet b) dedicationem facere c) surrexit — c. 9. a) nove — c. to. a) idque b) illic
publicas c) permittas — Quest. III. c. 1. a) par. rustic. sive in possessionibus b) manere c) retinent d) decernimus
e) iam per f) annos tenentes g) fuerit aut fiat h) his i) propter eas
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. V. * Videtur contra ordinis rationem, ut inter secundam et
tertiam quaestionem quinta sit posita. Et in omnibus antiquis exemplari-
bus, excoptia duobus pervetustis, in secunda quaestione sunt omnes hi cano-
nes, quibus constat quinta quaestio; deinceps sequitur tertia et quarta cum
suis capitulis, ut in vulgatis codicibus: tum verba Gratiani, quae in vulgatis
habentur initio sextae quaestionis, et c. Consuetudo faciunt quintam quae-
stionem, reliqua vero sextam. Verum hanc, quae nunc tractatur, esse
quintam quaestionem, ex propositione initio causae facta perspicuum est.
Et potuit Gratianus ideo ordiuem nunc mutare, quia argumentum quintae
quaestionis valde coniunctum est iis, quae in fine secundae allata erant.
Quam ob causaui, ac praeterea ob auctoritatem illorum duorum codicum, et
receptum usum citandi hos canones sub quinta quaestione, visum est nihil
esse mutandum.
C. VIII. [I.J * Anselmus citat ex Arausico, In cuius 10. cap. fere idem
legitur.
C. IX. [U.] * Canon 34. concilii IV. Toletani sic habet: Sicut dioecesim
alienam tricennalis possessio tollit, ita territorii conventum non adimit, etc. ufc
infr. ead. q. 3. Sicut dioecesim.
C. X. [III.] * Noster: Hoc loco in epistola ipsa interliduntur multa.
Quest. III. C. I. * Caput hoc est ex prisca versione, quae est in
collectione Isidorl, atque cx ea, cum duabus Vaticanis eiusdem collectionis
codicibus coliata, est emendatum.
** Ecclesias: Apud Balsamoncm in codicibus manuscriptis legitur:
xctB* Ixdartjr inao/iav, id est: in unaquaque provincia. Sed in graeco ca-
none vulgato: xaa ixuoztjv ixxktjolar.
*** Sive in possessionibus: Graece est: dygotxix dg naQOulaq,
>J tag lyxtoqlova id est: parochias, quae in ruribus, aut quae in vicis et papis
sunt.
Causa XVI. Quest. II. can. 6. 44) Codd. collo.; c. 4. Cone. Claramont. hab. ao. 1095. — c/. Hefele Cone. Qesch. V, 200.; — Ans. in fine lib. VIII.
45) finis can.: 46) Codd. coli. o. Ed. Eas. Corr. || can. 7. 47) ABCDF; — Caput incertum ad cmic. Placentinum sub Urbano II. (1088—99) habitum fortassis
referendum; sed non invenitur inter canones impressos synodi Plac.ao. 1095. (Juffe post* no. 4147.) hab. — c/. Hefele Cone. Qesch. V, 195. 48) Codd. coli. o. Ed Bas .
49) BEFQH: deest: A |j can. 8. 50) can. 10. Cone. Arausic. hab. ao. 441. ap. Brutis II, 123.; in compendium redactus. — Ap. Ans. V, 3, unde citant Corr. non est
repertus; Coli, tredec. P. IV, 11. 61) ADEFQH; valeat: B; presumat: C 52) ABCDF orig. 53)ordiuare: ABC 54) Codd. coli. o. pr. A; —Ed. Bas. oria. || cau. 9.
55) episcopatum: A; ipsum: EO 56) imo c. 35. hab. ao. 633.; ap. Bruns I, 233.; Burch. III, 147. (146. C. Tolet. V.); Ivo Decr. III, 212.; Ivo Pan. II, 68.; Coli,
tr. P. II, 37, 12. c/. iuf.a Qu.3. c.3. 57) amittit: Ivo Decr. ; admittit: Coli. tr. P. 58) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp. Collutt. citt. o. || can. 10. 59) Ep. 17. scr.
ao. 603. lib. XIII. Ed. Maur. — Jafifi no. 1501. — Ans. V, 27. (23.); Polyc. I, 13, (14,) 2. 60) construxit: ACDF Polyc. 61) CD Ans. Polyc.; illudque: Codd. coli,
rell. Ed. Bas.; ipsuinque: Edd. coli. rell. 62) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 63) te: deest: Edd. coit. o. pr. Ven. II. 64) ne: orig. 65) attentari: Ans. Polyc.
66) Codd. coli. o. Ans. Poh/c. 67) cleri: EQ
Causa XVI. Quest. III. can. 1. 1) add.: Calcedonens. Concilii: EQH: — c. 17. hab. ao. 451. versio Hisp. — Ivo Decr. III, 106.; (can. cont .); Ivo
Pan. II, 64.; Coli. ir. P. II, 10, 17. (can. conlin.); — ex Dionys.: Reg. I, 16.; Burch. III, 148. (147.); Polyc. III, 12, 26. 2) add.: provinciarum: Edd. Arg. Nor.
3) Codd. et Edd. coli. o. 4) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hi*p. 5) Codd. et Edd. coli. o. pr. A; — Hisp. 6) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. 11. III. ; Ivo Decr. ; deest:
Hisp. Ivo Pan. Coli tr. P. 7) qui: Hisp. lio Decr. Pan. Coll.tr. P. 8) Codd. et Edd. coli. o. 9) ib. 10) gubernaverint: Hisv. 11) add.: etiam: ib. 12) Codd. et
Edd. coli v. 13) Codd. coli o. Hisp. 14) altercatio: Ivo Decr. Pan. Coli tr. P. ( ex Dionys.) 15) licere: Hisp. Ivo Decr. Coli tr. P .; licet: Ivo Pan. 16) Codd. et
Edd. coli o.
789
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. OUEST. III. c. 2-6.
790
C. II. Dioceses triginta annis ab episcopis possessae inmobiles
permaneant.
Item Gelasius [epist. II. ad Siculos, c. i.]17
Presulum nostrorum auctoritas emanauit, ut facultates
ecclesiae episcopi ad regendum habeant potestatem, ita
tamen, ut13 uiduarum et19» pupillorum atque pauperum,
necnon et20 clericorum stipendia distribuere debeant. Hoc
eis21b statuimus dari, quod hactenus decretum est; reliquum
sibi episcopi uendicent, ut, sicut antea diximus, peregrino-
rum atque captiuorum largitores esse possint22. §. i.23c Illud
etiam24 annecti placuit, ut si, quod absit, facultates ecclesiae,
nec non dioceses28 ab aliquibus26 possidentur27 episcopis,
iure sibi uendicent quod tricennalis lex conclusit, quia26 et
filiorum nostrorum principum ita emanauit auctoritas29.
C. III. Territorii possessio canuentum non30 adimit.
Item ex Tulletano Concilio IV., [c. 34.] 31
Sicut diocesim alienam tricennalis possessio tollit, ita
territorii32* conuentum non adimit33**.
C. IV. Tricennalis possessio intra unam prouinciam
seniari debet.
Item ex eodem, [c. 33.]34
Quicumque episcopus alterius episcopi diocesim per tri-
ginta annos sine aliqua interpellatione35 possederit, quam-
uis ac* secundum ius legis eius non37 uideatur^esse diocesis,
admittenda39 tamen491 non est contra eum actio reposcendi.
Sed hoc intra unam prouinciam41**, extra uero nullo modo,
ne, dum diocesis defenditur, prouinciarum termini confun-
dantur.
II. Pars. Gratian. Ecce his auctoritatibus probatur,
quod possessionis et gubernationis iura prescriptione tolluntur.
Sed idem Gelasius contra testatur, scribens Maximo 42 et
Eusebio Episcopis 43 :
C. V. Status parrochiarwn nec presumptione, nec temporis
prescriptione mulari potest.
Licet regulis441 contineatur antiquis, parrochias unicui-
que ecclesiae pristina dispositione deputatas nulla posse
ratione conuelli, ne per consuetudinem pessimam, exempli
mali temeritate crescente, uniuersalis45 confusio nasceretur:
tamen etiam decretis nostris ante non multum temporis
destinatis omnia iussimus, que taliter fuerant inuasa, restitui.
Sed quia temeritas peruadentium legem sibi posse putat
generari, si sceleri suo pertinaciam retentionis adiungat, ea,
que inter fratrem et coepiscopum nostrum Constantium 4Cb,
Camiscanae47c* ecclesiae sacerdotem, et directos43'1 ab
Anconitano pontifice decreuimus, per uos inpleri cupimus,
tunc formam in ceteris cognitionibus, cjue sit sequenda, per-
scripsimus49. Nulla59 igitur presumptione statum parrochia-
rum, qui perpetuae etatis firmitate durauit51, patimur intnu-
tari, quia nec negligentia pontificum 52 c, nec temporalis
obiectio53 (que per incuriam forte generatur), neque ignauia
faciente consensus adhibitus*51, nec subripiente517 supplica-
tione preceptio diuellere potest semel diocesim constitutam,
ex qua semper ad regenerationem56 atque consignationem57
plebs deuota53 conuenit59. Territorium*** etiam non facere
diocesim, olim noscitur ordinatum.
Gratian. Hoc multipliciter distinguitur. Sunt quedam dio-
ceses, que certis limitibus distinctae sunt; hae nullo modo prescribi
possunt. Aliae vero, que non sunt certis limitibus distinctae, et
de quibus certa diffinitio non olim processitBue, prescriptione tol-
luntur.
Unde Innocentius Papa aff61a*
C. VI. Limitis63 possessio prescribi nonc3 potest.
Inter memoratos fratres nostros. Fulgentium Astigita-
num64 et Honorium Cordubensem episcopos, discussio
agitata est propter parrochiam basilicae cuiusdam65, quam
horum alter Cellaccnsem665**, alter67 ReginensemCSc as-
seruit. Et quia inter utrasque partes hactenus limitis actio
uentilata69 est, cuius quamuis79 uctusta retentio71 nullum
iuris preiudicium afferret726, ideoque73", ne in dubium ultra
inter eos nostra deuocaretur sentencia, prolatis canonibus
sinodalia decreta perlecta sunt. Quorum auctoritas pre-
monet, ita oportere inhiberi cupiditatem, ut ne quis terminos
alienos usurpet; ob hoc placuit inter alternas partes inspe-
ctores74 uiros mittendos, ita ut diocesis*** possidentis (si
tamen75 basilicam ueris76 signis limes prouisus777 monstra-
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. III. c. 2. a) et: deest b) eis etiam c) Idem ibidem c. 2.: §. 1. — c. 4. a) tamen: deest —
c. 5. a) Licet in regulis b) Constantinum c) Anuscanae* d) inter nuncios directos e) pontificis f) subrepente
g) praecessit — c. 6. a) ait: deest b) Cellanensem c) Regiensem d) affert e) ideo f) praefixus
N 0 TATIO NE S
C. HI. * Territorii: In vulgatis sequebatur: possessio, quae abest a
vetustis, a Burch&rdo et Panormia, et codicibus conciliorum impressis et
xn&unscrlptis.
** Non adimit: Sic in editionibus conciliorum Coloniensibus, ot co-
dice regio, ct vetustis Gratiani exemplaribus, et in Panormia. Verum in
duabus editionibus conciliorum Parisiensibus, et apud Ivonem habetur:
*to« amitlit, et in duobns codicibus Vaticanis, et apud Burchardum: non
admittit.
C. IV. * Quamvis: In concilio impresso cura manuscriptis collato
legitur: Quia secundum ius legis eius videtur esse dioecesis admittenda non
est etc IvoAutcm in tertia parte etiam clarius post vers. Possederit, sic habet:
eam teneat, quia secundum ius legis eius videtur esse dioecesis et udnvttcnda
non eat , etc. Burchardus autem: guatmY.s secundum ius ligis eius videtur esse
dioecesis. In Paoormia vero quemadmodum apud Gratianum.
** Provinciam: Auctor glossae Interpretatur: id est dioecesim, et in
variis conciliorum editionibus, et duobus codicibus Vaticanis legitur:
parochiam, qua voce saepe dioecesis significatur, ut in canone Apostolo-
rum 14.: Episcopo non licet alienam parochiam propria relicta percudere,
et In conc. Antiocheno c. 21. vocem nutjoiy.iug alii verterunt parochiam,
CORRECTORUM.
alii dioecesim, omninoque in Toletanis hae voces confunduntur, nt Tole-
tano 3. c. 20., et Toletano 4. c. 32. et 35., ct Bracarensi 2. c. 2. Et in huius
capitis initio vox: dioecesis , purtem quandam, id est parochiam, signiAcat.
Verum in codico conciliorum Lucensi regio, ct vetustis exemplaribus Gra-
tiani, et Panormia, et apud Ivonem p. 5. iu margine c*t: provinciam.
C. V. ■* Anuscanae: In vetustis codicibus vario legitur, id est:
Canusenuae, Cainttscwa*, Tamiscanue.
** Territorium: Haec referuntur etiam ab Aosclmo, licet non ab
Ivonc.
C. VI. * Caput hoc exstat iu concilio Hispalensi 2. c. 2., et ox eo Bur-
chardus citat.
** Cellanensem: Inconcilio impresso ac manuscripto legitur: Cel-
ticnidcm, ct Plinius 1. 3. c. 1. inter oppida conventus Hispalensis numerat
Celticam.
*** Ita ut dioecesis: In conciliorum editionibus, et duobus codici-
bus Vaticanis |in orig. cd. Bruns et in Hisp.j legitur: ita ut. si iu dioecesi pos-
sidentis sitam basilicum veteribus signis limes praecisus, (ai. percisus [praefi-
xus: orig. ed. cit.|) nvbnsiruterit, ecclesia •, etc. Itcroquo in codice Lucensi
regio, nisi quod loco dictionis: praevisus, Labetur: praefixus.
Causa XVI. Quest. III. can. 2. 17) Ep. scr. ao. 404. ap. Thicl p.33l. — Jnffe no. 302. — Ico Decr. TTI, 147. (can.: quomodo praesulum : coufin.); Polyc.
III, 12, 9. — c/. ad c. l.C. XIII. 7».2. 18) ut i ode: EOII 19) Codd. coli. o. 20) et: decet : orig. 21) Ctdd. coli. o. Ed. Bas. Ilisp. ho Decr. Polgc. 22) finis canonis :
Polgc. 2i) Codd. coli. o. Ico Decr.: item Gelas. II. deeod.: EGH; Gelasius II.: Edd.coll.o. pr. bus. — cf. c. l.C. XIII. r/M.l. ; — lteg. T, 13. icon, conlin.) Durch. III,
149. (148.); lvo Pan. II, 65. (c>m. cout.) 24) quoque: ho Decr. 25) et dioc.: Hisp. Durch. Ivo beer. 2G) aliis quibus: Rcy. : aliis quibusque: Bnrch. 27) pos-
sideantur: ho Decr. 28) Ans. V, 2d. (can. : facultates eccl.; contiu.); quia et ultra XXX annos nulli liceat pro eo appellare quod legum tempus excludit:
Burch. ( finis canonis.) 29) add.: ctc.: EGH Ed. Bas. |i can. 3. 30i nullo modo: EGH 31) hab. ao. 633. c. 35. up Bntns I, 233. Bnrch. III. 147. (14C. ex Tolet.
V.; can. coniiu.): Ivo D<er. III, 212.; Ico Pan. II, C8. (can. conlin.); Coli. tr. P. II, 17, 12. (can. cout.)-. Coll.tevdtc. P. 1. 118.; — c/. supra Qu. 2. c. 9. (Ou. V.c. 2.)
32) add.: possessio: DKQH ho Decr. 33) amittit: Jvo Decr. || can. 4. 34) imo c. 34. up. Bitins I. 233.; Durch. I, 67.; ho Decr. III, 131.; ib. 175.; Iro
Pan. II. 67.: Coli. tr. P. II, 37. 11.; Polgc. III, 12. 18.: 0.11. tredec. P. I, 144. 35) appellatione (?): Coll.tr. P. 3«) quia: orig. Hhp. ho Decr. III. Coll.tr. P. Polgc.
37) non: deest: A Bnrch. Ico Dccr. III. Coli. tr. P.: iam: orig. Hisp. Polgc. 38) videtur: onq. Hisp. Burch. Iro Dccr. Ili. Coli. Ir. P.: iudict-tur: ho Decr. V.
39) et adroitt.: ho Derr. III. 4t>) Codd. et Edd. coli. o. 41) parochiam: Bnrch. Ivo Decr. III. V. Coti. tr. P. i| can. 5. 42) Maximiano: EGH 43) Episcopo:
7.\ ™r/!'an0>t &ai,s ce,tae 'POcW (492-96.) ap. Thiel p. 492. — Jaffe no. 438. — ho Dor. III, 97.; Coli. tr. P. I, 46, 25.; Anselmi Collect. ap. Canis, t. 3.
44) BEhGH onq. ho Coli. tr. P. 45) ubique unlv.; orig. Ito 46) F orig. Coll.tr. P. 47) ABCDF orig. Ico Coll.tr. P.: Oamitanae: F.G/I 4») Codd. cvU. o. pr. C: —
Corr. o» i#, /io Coli. tr. P . 49) proscrips. : AC orig. 50) Ans. V, 15. (16. can. : nulla praesumpt.) 51) duraverit: Edd. Bas. Lugdd. II. III. 52) Codd. coli. o. pr. A: —
,• "?*• • M) abiectio : Jns. Coit. tr. P. 51) adhib. : dent: orig. Ans. Coli. tr. P. 55) IBCBF Ed. Bus. Corr. orig. Ans. ho Coit. tr. P. 56) generationem :
Jvo 57) add.: Christi: D ; add.: episcopi: Edd. coli. o. 58) devote: CD Ed. Bus. 59) consistit: A»ts.; finis canonis: ho Coll.tr. P. G<J) Codd. coli. 0. pr. AB ||
can. 6. 61) Codd. coli. o. pr. AB: - imo c. 2. C. Hispal. II hab. ao. 619. ap. Bnms II, 08. (cf. Schvlte Summa Decr. Lips. (1 Vim 1671 .) p. is.) Burch. I, 69.; lvo
Decr. III 99. juus i>iscr.); Coli. tr. P. III, 3, G.; Polgc. VI, 10, (9,) 17. (Ionnnes VIII.) 62) limitibus: GH : deest: E 63) nullo modo: EGH G4) Astigatan.: C
n k’ t f ttiD: A8ti6Ian ensem: Ed. Bas. 65) cuiusd : deest: miq. Hisp. GG) ACDFO Ed. Bas : Celticcnscin : orig. ffhp. Polgc.: Celtacenwem :
Durch. Jvo Cnll.tr. P. 67) ait. Reg.: d«»st: ho Coll.tr. P. Polyc. 68) Codd. et Edd.coll.o. orig. Ilisp. Burch. 69) vindicata: orig. Hisp. Burch. ho Coll.tr. P. Polgc.
t0) quamvis sit . . . nullum tamen: EOH Edd. coli. 0. Bohm. 71) retentione: Burch. ho Polgc.: recensione: Coli. tr. P. 72) Codd. cod. o. Ed. Arg. Corr. orig.
Htsp. Collalt. citt. 0.; afferet: Ed. Bas. 73) Codd. et Edd. coli. 0. Corr. orig. Hisp. Burch. ho Coli. tr. P. 74) iuspectionls: orig. Hisp. Collutt. citt. 0. 75) tantam:
Durch. (»1: deest) 76) veteribus: Hisp. Burch.; veri signi: Ivo Coli. ir. P. Polyc. 77) Codd. et Edd. coli. 0. Burch. ho Coli. tr. P. Po}yc.
50*
701
792
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. IU. c. 7—12.
uerit) ecclesiae, cuius est ius retentionis78, sit eternum domi-
nium. Quod si70 limes80 legitimus eandem basilicam non
concludit81, et88 tam83 longi temporis probatur obiecta pre-
scriptio, appellatio presentis84 episcopi non ualebit, quia illi
tricennalis obiectio silentium inponit85. Hoc etiam88* et87
secularium principum edicta precipiunt, et presulum Roma-
norum decreuit auctoritas. Sil8h uero infra80' metas tricen-
nalis temporis extra30 alienos terminos basilicae iniusta
retentio reperitur, repetentis episcopi iuri Sine mora resti-
tuetur91.
C. VII. Spatia , que difflnila fuerint ", tempore prescribi
non possunt.
Item Oelasius Justo Episcopo93*.
Dilectio tua studeat98, quesita omnium fideliter rerum
ueritate, ut" si de spaciis, de96 quibus memoratur orta con-
tentio, diffinito dudum97 certa processerit98, intemerata ser-
uetur; alioquin, si nichit umquam constiterit terminatum,
tunc" de prescriptione temporum, si qua pars confidit100,
prebeat sacramentum, ut101 tamen que 102 b hactenus posse-
disse probabitur1038, iusiurandum sinatur offerre.
III. Pars. Gratian. Potest et 1Wc! aliter distingui. Que
quisque sua auctoritate usurpat, quia nullo titulo possidere in-
cipit, prescribere non potest, et in hoc casu mtelligenda est illa
auctoritas Gelasii: „Temporalis obiectio, que per incuriam forte
generatur, non potest diuellere diocesim semel 108 constitutam
Intelligendum est, si nullo titulo, sed sola usurpatione eam possi-
dere cepit *°®. Si uero iudicis auctoritate, et priuilegiorum longa
consuetudine possidere cepit 107 e, tunc temporalis obiectio actori
silentium inponit.
Unde Gelasius Papa ait108*:
C. VIII. Priuilegia per XXX. annos possessa inmobilia
seruari debent 109 a.
Placuit huic sanctae et 110 b magnae sinodo, ut res uel 1110
priuilegia, que Dei ecclesiis ex longa consuetudine pertinent,
et 112 siue a diuae recordationis inperatoribus, siue ab aliis
Dei cultoribus in scriptis113 donata, et ab eis XXX. per annos
possessa sunt, nequaquam a potestate presulum118 eorum115
quecumque persona secularis per potestatem subtrahat, aut
per argumenta quelibet auferat; sed sint omnia in potestate
ac iussu 116 presulis ecclesiae, quecumque intra XXX. anno-
rum spacia117 d ab ecclesiis possessa fuisse noscuntur. Quis-
quis ergo secularium118** contra presentem diffinitionem
egerit, tamquam sacrilegus iudicetur, et donec se correxerit,
et119 ecclesiae propria priuilegia seu120 res restituerit191,
anathema sit.
Idem Episcopis Dardaniae 189*.
C. IX. Repeti non possunt que XXX. annis quiete
possidentur.
Inter cetera inquit123": Post quingentos annos consti-
tuta Christi quosdam198 audio 125 uelle subuertere,cumXXX.
annorum lex hominum198 non possit abrumpi.
IV. Pars. Gratian. Item si de rebus ecclesiae contro-
uersia mota est, et diffinitio subsecuta, etsi iniusta sit, tamen quia
non sua, sed diffinientis auctoritate possidere cepit, tricennalis
prescriptio petitori silentium inponit, ita tamen, ut subputacio pre-
scriptionis non a tempore diffmicionis, sed a decessu diffinientis
exordium sumat.
Unde in Tolletano Concilio [IX. c. 8.] statutum estm:
C. X. Vita irrite disponentis non poterii pertinere ad tricennium
temporis.
Si sacerdotes128 uel ministri, dum gubernacula ecclesia-
rum amministrare uidentur, contra Patrum sanctissimas
sanctiones de rebus ecclesiae diffinisse aliqua 129 dinoscun-
tur, non ex die, quo talia scribendo decreuerunt, sed ex quo
talia moriendo diffinita reliquerunt, subputacionis ordo sub-
stabit. Nusquam130" etenim 131 b** poterit ad tricennium
temporis pertinere uita irrite 132 c iudicantis, quia status con-
tractuum non sumpsit133 inicia138 ab origine equitatis135.
V. Pars. Gratian. Item ea, que in138d beneficiis possi-
dentur, siue que metu hostilitatis interueniente diutius possessa
fuerint, prescribi non possunt.
Unde in Agat en si Concilio [c. 59.] diffbutum est137:
C. XI. Que in beneficiis possidentur prescribi non possunt.
Clerici quilibet138 quantacumque 139 diuturnitate temporis
de ecclesiae renumeratione aliqua180 possederint, in ius pro-
prium prescriptione temporis non uocentur181a, dummodo
pateat ecclesiae rem fuisse, ne uideantur142* etiam episcopi
administrationis183b prolixae188 aut precatorias145c, cum or-
dinati sunt186d, facere non187 debuisse, aut diu retentas
facultates in ius148 proprietatis149 suae posse transscribere.
C. XII. Que humanitatis intuitu aliquibus 150 prestantur
prescribi non possunt.
Item ex Concilio Aurelianensi [I., c. 25.] 151
Si episcopus humanitatis intuitu mancipiola 152, uineolas
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Que st. 111. c. 6. g) enim h) Sin i) intra — c. 7. a) Gelas. Papa d) de iis quae c) probatur
d) etiam e) coeperit — c. 8. a) Debent privilegia XXX. annis possessa immobiliter observari, b) sanctae magnaeque
c) et d) spatium — c. 9. a) Inter cetera inquit* leguntur in inscr. (Episcopis Dardaniae inter cetera inquit) — c. 10.
a) Nunquam b) enim** c) irrite hoc d) in: deest — c. 11. a) revocentur b) tempore administ. c) precarias d) sint
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. vxn. * Quod bic tribuitur Gelaslo habetur in synodo VIII., habita
ab Hadriano n., c.18., et ex ea citatur apud Anselmum et Polycarpum. 8ed
manuscripti codices Qratiani concordant cum vulgatis.
** Saecularium: Invulgatis legebatur: Quisquis ergo clericorum vel
saecularium. Sed absunt illae duae voces: clericorum vel, ab aliquot vetu-
stis, et ab ipso concilio manuscripto. In concilio impresso legitur: Qui con-
tra fecerit ut sacrilegus mdicetur, ct donec talia privilegia etc.
0. IX. * Caput hoc non legitur in epistola Gelasii, quae exstat, ad
episcopos per Dardauiaro. Nicolaus I. in epistola ad episcopos Galliae,
cuius initium est: Quamvis si/igularum, nuper, ut dictum est, impressa in
appendice bibliothecae, citat ex epistola Gelasii ad orientales. Deusdedit
Cardinalis et Anselmus absolute Gelasium citant.
C. X. * Nunquam enim: Sic in vetustis etiam codicibus Gratiani,
et in codice concilior. Lucensi regio. In duobus Vaticanis est quidem
dictio: tricennium, sed in ceteris verbis aliqua varietas. In conciliis vero
impressis legitur: Nunquam enim ad triennium temporis pertinebit potestas
initum (al. irrite) hoc indicantis, et ab aliquibus editionibus abest vox:
potestas.
C. XI. * Ne videantur: In concilio impresso et apud Ivonem legi-
tur: ne videantur episcopi administrationes prolixas aut precatorias, quum
ordinati sunt, facere debuisse. In Epaunensi autem locus manifesto cor-
ruptus est.
Causa XVI. Qu est. III. can. 6. 78) iusta retentio: orig. Hisp. 79) etsi: Burch. Coli. tr. P. Polyc. 80) et limes : orig. Hisp. 81) concludet: ib.;
conclusit: Corr. 82) sod: ib. 83) tandem: EOH: tamen: Jvo 84) repetentis: orig. Hisp. 85) ponit: ib. 86) Oodd. et Edd. coli. o. Burch. lvo Coli. tr. P.
Polyc. 87) et: dent: CD 88 ) ABCDFG Coli. tr. P. Polyc. 89) B Hisp. Burch. lvo Coli. tr. P. Polyc.; 90) extra alios: lvo Coli. tr. P. Polyc. 91) resti tuatnr:
EQH Ed. Bas. Coli. tr. P. || can. 7. 92) sunt: BCEO; in DF hoc loco exstat rui rr, can. seq. et nosba ibi repetitur. 93) ABCDF; Ep. non satis certi temporis (492—96.)
ap. Thiel p. 493. — Jaffe no. 439. — lvo Decr. IIT, 135. ; »6. VI, 105. ; lvo Pan. II, 69. ; Coli. tr. P. I, 46, 29. 94) stud.: deest: lvo Decr. VI. 95) ut: deest: lvo Pan.
96) de : dce&i : lvo Decr. in. VI. 97) i&mdudum: Edd. Bas. Lugdd. II. III. 98) processit: EH lvo Decr. VI. ito Pan. Coli. tr.P. 99) nunc: orig. Jvo Decr. III. VI.
Coli. tr. P. 100) tidit: orig. lvo Decr. VI. Coli tr. P.: dissidet: lvo Decr. HI.; confidet: lvo Pan. 101) ita tamen ut: CDEQH Edd. Bas. Lugdd. II. JH.
102) Codd. et Edd. coli. o. pr . AB (de his que); orig. lvo Decr . HI. VI. Pan. Coli. tr. P. 103) BCF Edd. coli. o. Jvo Decr . VI. Jvo Pan. CoU. tr. P. ; prohibetur:
orig. Jvo Decr. III. 104) Codd. coli. o. 105) sinas : Jvo Pan . 106) coeperit : CD 107) ABDF [| c a n. 8. 108) imo c. 18. synodi VIH. hab. ao. 869. versio Anastas. —
Ans. IV, 20. (31.): Polyc. 1H, 12, 5.; Coli. tr. P. I, 46, 23. (Gelas.) 109) Codd. coli. o. 110) Codd. coli o. orig.; ac mag.: Ans. Coli tr. P. Polyc. 111) Codd. et
Edd. coli. o. orig. Ans. Coli. tr. P. Polyc. 112) et: deest: ABC 113) add. : vel sine scriptis: orig. 114) presulis earum: ib. 115) eor.: deest: Coli. tr. P.
116) usu: oria. Ans. Polyc. 117) Codd. coli. o. pr. H 118) add.: clericorum vel: EOH 119) et donec: Polyc. 120) seu res: deest: ib. 121) add. : et reserva-
verit: orig. j[ can. 9. 122) Ad Gelasium et ad Felicem HI. pertinere tractatum contra Aracium docet Thiel p. 21. — ap. Thiel p. 287. — scr. int. a. 488. et 489.
Ans. IV, 27. (Gei. Epp. per Dardaniam; can. coni.); Deusded. I, 134. (can. contin.) 123) Codd. coli, o .; in Ed. Rom. haec vnba exstant in inscriptione canonis.
124) eos: orig. 125) aua.: deest: orig. Ans. 126) omnium: Deusi . || can. 10. 127) hab. ao. 655. ap. Bruns I, 294. — 128) sacerdos uel minister . . . digno-
scatur . . . decrevit . . . reliquit: orig. Hisp. 129) aliq. : deest: Hisp. 130) ABCDF 131) Codd. coU. o. vr. A; — orig. Hisp. 132) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp.
183) as9umsit: orig. Hisp. 134) initium: BEQHEdd. coli. o. pr. Arg. Nor. Ven. I. (originem) 135) initium iniquitatis: Edd. Arg. Nor. Ven. I. 136) Codd. coli o.
pr. H\\ can. 11. 137) legitur: EG ; hab. ao. 506. ap. Bruns II, 157. sed can. nostrum ad C. Epaotiense pertinere aoeet Maasseti Gesch. I, 203. ; — lvo Decr. IO, 166. ;
Coli. tr. P. 11,28,58. 138) quodlibet etiam: Hisp. 139) quaecunque: orig. CoU. tr. P. 140) aliq.: deest: orig. hisp. Coli. tr. P. 141) Codd. coll.o. pr. AB; — Edd.
Arg. Nor. Ven. I. n. Corr. orig. Hisp. Jvo CoU. tr. P.; revocent: AB 142) videatur: Coit tr. P. 143) Codd. collo, pr. AB; Ed. Bas. (adm. suae); — orig. Hisp.
Jvo Coli tr . P. 144) administrationes prolixas: orig. Hisp. lvo CoU. tr. P. 145) ABF Hisp. Jvo Coli tr. P . 146) Codd. coU. o. orig. Hisp. Jvo CoU. tr. P. 147) non :
deest: Hisp. Jvo CoU. tr. P. 148) in ius: deest : Hisp. 149) proprietati: ib. || can. 12. 150) alicui: B; deest: A 151) de concil.: CF; hab. ao. 511. ap.
Bruns n, 165. c. 23. ; in Hisp . c. 19, ; — CoU. tr. P. II, 29, 18. ; ap. Ans. V, 87, unde allegant Corr. nott est repertus. 152) mancip. : deest: orig ,
793
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. III. c. 13—15.
794
uel terrulas clericis aut153 monachis, uel Quibuslibet154* pre-
stiterit excolendas uel 155 3 tempore tenenaas, etiamsi longa150
transisse annorum spatia cor.probentur, nullum ecclesia pre-
iudicium patiatur, nec secularis legis 137 prescriptio, que ec-
clesiaml5sb aliquam 150 c inpediat, obponatur100.
C. XIII. Temporis 161 a prescriptio non obicitur, ubi hostilitatis
metus inleruenerit.
Itetn ex 162 Concilio S palen si [II.], cui interfuit
Ysidorus, [cap. r.]103
VI. Pars. Prima actione Theodulfi Malachitanae eccle-
siae antistitis ad nos oblata precatio est, asserentis antiquam
eiusdem urbis parrochiam militaris quondam hostilitatis
discrimine fuisse decisam164, et ex parte aliqua ab ecclesiis
Astigitanae, Eliberitanae atque Egabrensis 163 urbium esse
retentam. Pro qua re placuit, ut omnis parrochia, quam 166
antiqua ditione167 ante militarem hostilitatem retinuisse ec-
clesiam suam quisque166 conprobaret, eius priuilegio resti-
tueretur. Sicut enim per legem mundialem his 16ub, quos
barbarica seueritas170c captiua necessitate transuexit, post-
liminium171'1 reuertentibus redditur antiqua possessio, non
aliter et ecclesia receptura est173 parrochiam, quam ante
tenuit173 cum rebus suis, siue ab aliis ecclesiis possidea-
tur174, siue in cuiuslibet possessionem175 transfusa sit170.
Non enim177 erit obicienda17S prescriptio temporis, ubi ne-
cessitas intererit179* hostilitatis.
C. XIV. Temporis non currit 180 prescriptio, ubi furor
hostilitatis incumbit.
Item Iohannes Papa [VIII.] Paulo Episcopo, fungenti lega-
tione in Germaniam et Pannoniam 131 a.
Porro si de annorum numero 1S2b forte causatur, sciat,
quia133 inter Christianos et eos, qui unius fidei sunt, numerus
certus affixus est. Ceterum, ubi paganorum et incredulorum
furor in causa est, quantalibet pretereant tempora, iuri non
preiudicat181* ecclesiarum, que corporalia nescientes arma
solum Dominum et propugnatorem suum, quando185 ei
placuerit misereri, pacienter expectant 186 d. Verum si anno-
rum prolixitas in talibus inpediat187, Deus ipse reprehenden-
dus est, qui post quadringentos et triginta annos filios Israel
de durissima seruitute Pharaonis et fornace ferrea liberauit ;
sed et188* ipse per se189f redemptor 190s, hominum191*1
genus post annorum milia de inferni claustris eripuit.
VII. Pars. Gratian. Tolluntur etiam prescriplione illae
dinceses, quas propriis episcopis negligeniibus alii ab heresi ad
fidei integritatem reuocauerunl.
Unde in IX. Affricano Concilio [c. 88.] legitur19-*
C. XV. Si qui episcopi 193 dioceses suas Deo 194 lucrari negli-
gunt, post triennium 195 constabunt eis episcopis , quorum
studio fidei sunt reconciliatae.
Placuit, ut quicumque196 '■ negligunt loca ad suam cathe-
dram pertinentia in catholica unitate197* lucrari, conuenian-
tur a diligentibus 198 uicinis episcopis, ut id agere non
morentur. Quod si intra199 sex 299 menses a die conuentionis
non effecerint, qui potuerit201 eas 21,2 d lucrari, ad ipsum per-
tineant, ita203 sane*, ut si ille, ad quem pertinuisse uideban-
tur, probare potuerit, magis illius electam ncgligentiam ab
hereticis, ut inpune ibi sint, et suam diligentiam fuisse204
reuentam, ut eo modo eius cura sollicitior uitaretur205, cum
oc iudices episcopi cognouerint, suae cathedrae loca resti-
tuant206*.
Gratian. Potest etiam aliter intelligi prescriptio illa longi
temporis, qua Gelasius negat statum parrochiarum posse mutari.
Longum enim tempus, sicut ex legibus habetur, decennium uel
uicennium intelligitur. Huius ergo longi temporis prescriptio
auctoritate Gclasii et secularium legum ecclesiis obici non postest.
VIII. Pars. §. 1. Prescriptionum aliae sunt odio introdu-
ctae petentis et fauore possidentis: aliae tantum odio petentis.
Qui enim bona fide et iusto titulo rem presentis per decennium,
absentis uero per uicennium tenuerit*1"' , perpetua exceptione tutus
erit, non solum aduersus alios, sed etiam aduersus creditores, qui-
bus res ipsa obligata fuerat, etiam aduersus uerum dominum. Si
uero aliquo casu a possessione ceciderit, etiam aduersus uerum
dominum utiliter rem uendicare poterit. Si autem nullo titulo,
bona tamen fide, per tricennium rem tdicuius possederit, simili
l gaudebit presidio. Bona uero fides non ad tractum medii tem-
poris, sed ad inicium possessionis refertur. Sufficit enim in inicio
cuique bona fide possidere cepisse, etiamsi medio tempore 208 con-
scientiam-*® ( rei alienae habuerit. §. 2. Hae proscriptiones sunt
introductae fauore possidentis et odio petentis, quia lex fanet his,
qui bona fide et iusto titulo, uel bona tantum fide possident, odit
autem et punit circa rem suam negligentes et desides. §. 3. Quod
si mala fide rem alienam quis possidere ceperit, post XXX. annos
aduersus omnem petentem exceptione tutus erit. Si uero aliquo
casu a possessione ceciderit, actionem-11’ non habebit, quia pre-
scriptio hec non fauore malae fidei possessoris, sed odio tantum
rem suam persequi negligentis introducta est. Si autem res ad
creditorem suum uel ad dominum peruenerit, detentionis commo-
dum habebit; si uero ad alium, creditor uel dominus-11 E** ad-
uersus eum experiri poterit, nec sibi proderit exceptio medii'n-h
possessoris-13***, quia non ab eo habuerit 2141 causum possidendi.
Quod si uiolenter possessio ad eos peruenerit, malae fidei possessor
indistinctae possessionis commodum recipiet. §. 4. Ilee de pre-
scriptionibus decennii, uel uicennii, uel tricennii intelligcnda sunt,
si sine interruptione possessa probentur. Quod si per naturalem
detentionem possessio interrupta fuerit, a die recuperatae posses-
\ sionis noui triginta anni in omnibus prescriptionibus 215 f numera-
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Qu est. III. c. 12. a) vel pro b) ecclesiae c) aliquid — c. 13. a) Temporalis b) iis c) feritas
d) postliminio e) interest — c. 14. a) Germania et Pannonia b) numero quis c) praeiudicant d) exspectat e) et : deest
f) se noster g) redemtor fuit qui h) humanum genus post tot annor. — c. 15. a) IX: deest b) quicunque episcopi
c) catholicam unitatem d) ea e) restituantur f) scientiam g) alius dominus ** h) medii temporis i) habuit
NOTATIONES
C. XII. * V ol quibuslibot: Hae voces sunt otiara apud Ana cimum,
sed absnut a concilio impresso et manu6cripto.
C. XV. * Ita sane: Graecus canon in emendatis codicibus hoc loco
sic habet: Ocziog pirzoi, Vro iuv ixelvog, Jt qo$ uv delxvvrzm dr/jxeiv oi
rotoCzot, Istnlttjdes dia zlta olxovoulav tSugtY crue?.eiv, rovzu ruJv alyert-
xtuv iiuAisauivtvv, uiaze udoyiirluj; avtovg 7ianadi$ao&ai, xai iv roaovrip
V aiizov irttfiiktta ano izlqov >/ rtn tl xata/ntiaaro, znvg av-
rovg alneztxovg ti?.Ioy ixaxt^er, zovzov ptzagv buaxonuiv xQtvuvrotv Sia-
yivaiaxouivo v. Id est: Ita satia, ut stilla, ad qium hi pertinere ostenduntur,
de industria ad rem commodius tractandam negligenter agero vistts fu ait, id
CORRECTORUM.
probantibus haereticis, ut sine tumultu reciperentur, atque in t ne a suam dili-
gentiam alitis occupat it, qua quidem si usus e&sct, ipsis haereticis maius damnum
ultuUsstt, quum hoc indicantes episcopi cognoverint, ctc.
VIII. Pars. ** Vel alius dominus: In duobus vetustis exem-
plaribus non est dictio: alius; in uno autem legitur: xcl alius , scilicet
dominus.
*** Medii temporis possessoris: A vetustis codicibus partim
abest dictio; temporis, partim dictio: possessoris.
f In omuibus praescriptionibus: Hao voces in aliquot inauu-
acriptis non sunt.
,.«?!lusa XVL III. C a 11. 12. 133) vel: orig. Coll.tr. P. 154) vel in quib.: Coli. tr. P.; deest: orig. 155) Coii, et F.dd. coti o. Coti. it. V.
I06) longo .. .spatio: Coll.tr. P. 157) saeculari loge: orig. Ilisp. 158) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. 150) ADCD TAd. coli. o. pr. Dos. Lugdd. II. III.;
deest.- EFOH Edd . Das. Turrecrem. 160) apponatur: Coti. tr. P. || can. 13. lGl) ADCDFO; rubr. : deest: E l 62) de: CEFGH 1G3) Uab. ao. CIO- ap.
imms II. 68. ; Coli. tr. P. II, 40, 1. 164) dcscissam: orig. Ilisp. 165) Agabcnsis: A; Egavensis: EH Ed. Das. ; Agathcnsis: CDF 166) quao ab: Ilisp.
y *6J) traditione: EOH Ed. Bas. 168) quisquis: A Coli. tr. P. ; deest: orig. Ilisp. 169) Codd. coli. o. orig. Jlisp. Coli. tr. P. 170) Codd. tt Edd. coli. o.
EV5/T pjn ' w17.1) 9?^’ C°M- Pr‘ AD» ~ *r* 172) est: deest: Coli. tr. P. 173) retinuit: orig. Uisp. 171) possideantur: ib. 175) possessione:
LOil Ed. Das. Coli. tr. P. lTG^sunt: orig. Hisp. 177) en. : deest: ib. 178) abiicienda: Coli. tr. P. 179) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. || ea u. 1-1.
Lettsd.: horn. gen. post gen. ann. mil.t Codd. coli. o. pr. C|! can. 15. 192) Codd. coli. o. : — c. 121. Coucil. Afr. ap. Diongs. ; c. 24. C. Allevit. in Jlisp.: est cauou
iJkJw» a ?' ii *h,rch^' «»»*•); Ivo Decr. V, 176. (can. cont) 193) episcoporum: EOS 194) Deo: deest: ib. 195) tricennium : ACDY.
l Jb) Codd. co». o. Eia. Arg.Eor. Veu. I. U. Par. Diongs. Hisp. Durch. 197) Codd. et Edd. coli. o. Durch. 198) add.: Deum: ho 199) iufra: D Edd. coli. o. pr.
ia ’ • * Ed' Ens- 201) potuerint: ABDF ... ipsos*. AD 202) Codd. et Edd. coli. o. Diongs. Durch. 203) ct Ita: Iro 20-1) fuisse: deest: i’j.
WiS r: C , vetarelur: Diongs. Durch. Ivo; solertior vetaretur: CVnr. 20G) BCDEOR Ed. Arg. Corr. Dionys. Uit>p. Durch. ho 207) obtinuerit:
209) ABCDF Corr . 210) add.: reposcendi: EOH 211) CEQH Edd. Arg. Das.; verus dom. : D 212) DDEFQIl 213) possessionis: M’
214) ADErCIi 215) in omn. pres.: deest: BCF
795
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. III. IV. c. :. 2.
796
buntur. Si per liti* contestationem, ab ultimo die litigii quadra-
ginta anni cnnputabuntur . Quod si ah eo, qui in causa proscri-
bendi erat, possessionem aliquis nanciscatur, tempus precedens
cum tempore suae possessionis continuare poterit. §. 5. Is*16
autem, cuius res prescrihitur, si litem contestari non poterit, uel
propter aduersarii absentiam, uel infantium, uel furoris laborem,
cum neminem tutorem uel curatorem habeat, uel quia in magna
potestate constitutus est, intra constituta tempora presidem adeat,
libellum ei porrigat, et hoc in querimoniam deducat, et sic temporis
interruptionem faciat. Hi autem presidem adire non poterit, sal-
tem ad episcopum locorum uel defensorem duitatis eat, et suam
manifestare uiduntatcm in scriptis deproperet. Quod si preses,
uel episcopus, uel defensor abfuerit, liceat ei publice proponere,
ubi domicilium habet 217 possessor, seu cum tabulariorum sub-
scriptione, uel, si ciuitas tabularios non habeat, cum trium
testium subscriptione ; et hoc sufficiat ad omnem temporalem in-
terruptionem siue triennii, siue longi temporis, siue triginta, uel
quadraginta annorum sil. §. 6. Hec ile prescriptionibus inter
priuatos. Ceterum aduersus loca religiosa non nisi quadraginta
unnorum prescriptio currit. Unde in Autenticis 8l8: „Quas
actiones tricennalis 819 prescriptio secludit si loco religioso
conpetant, quadraginta annis clauduntur. “ 221 1 Et in Novel-
lis'-**: „ Neque decennii, neque*-3'0 vicennii, etc." In canoni-
bus vero ecclesia aduersus ecclesiam triginta annis, monasterium
aduersus ecclesiam non nisi quadraginta annis prescribere per-
mittitur. Quod si priuatus primicias et decimas siue titulo 2-'* 0
siue sine titulo possederit, nulla temporis prescriptione tutus esse
poterit. Que**0 enim ab inicio ile iure effectum sortiri non pos-
sunt tractu temporis non convalescunt. §. 7. Unde si liber homo
longo tempore pro seruu detineatur, etiamsi**6 quadraginta an-
norum curricula excesserint, sola temporis longinquitate libes tatis
iura minime mutitabuntur. §. 8. --1 Ad hec ecclesia reipubli-
cae**6i f: primitiae, decimationes ciuilium functionum instar
obtinent. §. 9. Porro publicae functiones prescribi non possunt.
Unde VII.***0 Itb. Codicis, tit de*30 triginta uel nuadraginta
annorum prescriptione, Inp. Anastasi us*3i * :
[C. XVI.] 232
„Iubemus eos, qui rem aliquam per continuum quadraginta
annorum cuniculum sine quadam legitima interpellatione posse-
derunt*13 b, de possessione quidem rei seu dominio nequaquam
remnueri; functiones autem, seu civilem cano nem, uel aliam
tjuandam S3ic publicum collationem inpositam*33 eis dependere
conpelli, nec huic parti cuiusque*36^ temporis prescriptionern
obpositam admitti
[Gratian.] Licet*3* e predia, siue sint priuatisiue ecclesiae,
possunt presciibi. Prouentus primitiarum*33 f decimationum
prescriptione tolli non potest *39S, etiamsi a Romano Pontifice
quilibet laicus super his rescriptum inpetrauerit. §. 1. Rescri-
pta enim, que contra tus scriptum inpetrata fuerint, nisi talia
sint, que aliquibus **' 11 jn-osint*** >, et nulli obsint, nullius momenti
esse censentur. §.2. Item: Decimae Deo mandante sacerdotibus
et Leuilis separatae sunt, ut de sorte Domini uiuerent qui in eius
sorte connumerantur. Non ergo cuiusquam privilegio laicis
concedi possunt, ne diuinis mandatis auctor itas humana preiudi-
cium inferat. §. 3. Unde Inp.**3 6 Valentinianus et Theodo-
sius***: „Uniuersas terras, que a colonis, siue2*3 emphiteoti-
cariis dominicis**61 iuris, reipvb. uel***m templorum in qualibet
prnuincia uenditae uel ullo alio pacto alienatae sunt, ab his, qui
perperam atque contra leges eas detinent, nulla longi temporis
prescr iptione officiente, iuhernus restitui, ita, ut nec precium qui-
dem iniquis conparatoribus 148 reposcere liceat
IX. Pars. §. 4. De prescriptionibus tiero longi temporis
in Autenticis inuenitur collatione VIII., constitutione sexta**3:
„Quas actiones alias tricennalis, decennalis, uicer malis pre-
scriptio secludit, si loco religioso cnnpetunt, quadraginta annis
clauduntur usucapione2300 quadriennii prescriptione suum locum
habentibus."**
X. Pars. [Gratian.] Sed sola prescriptitme*310 XXX. an-
norum et deinceps, a qua tamen prescriptione pr iuilegia Romanae
ecclesiae sunt exclusa, que non nisi centum annorum spatio pre-
scribi possunt.
Unde Iohannes VIII. scribit Regi Lodouico232:
C. XVII. Priuilegia Romanae ecclesiae non nisi centum
annorum prescr iptione tolluntur.
Nemo de annorum numero resultandi sumat fomentum,
quia sancta863 Romana (cuiDeo auctore seruimus) ecclesia26*
priuilegia, que in firma'66 Petri stabilitatis petra suscepit,
nullis temporibus angustantur866, nullis regnorum partitioni-
bus preiudicantur867. Sed263» uenerandae Romanae leges,
diuinitus perora8696 principum promulgatae, reum eius pro-
scriptionem269 non nisi per centum annos admittunt.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Ostensum est, quando ecclesia aduersus ecclesiam prescribere
possit. Nunc uidendum est, si monasterium aduersus ecclesiam
prescribere uateatf Quod Urbanus II. prohibuit, dicens10:
C. I. Tricennio temporis aliquid monachi prescribere*3
non ualent.
Possessiones ecclesiarum et episcoporum tricennales
abbates uel monachos habere omnimodis prohibemus3.
Gratian. Red* si tollitur eis tricennalis possessio, a B.
Gregorio conceditur eis quadragenalis prescriptio. Ait enim
Petro Bubdiaconu, [1. 1. c. 9.]6:
C. II. Quadraginta annorum prescriptio religiosis
domibus conceditur.
Volumus accedente6» te ad Panormitanam ciuitatem
questionem ipsam tali ratione discutere (dominio rei apud
possessorem, sicut hactenus possessum est, uidelicet per-
manente), ut, si7 monasterium prefatum8 S. Theodori fines,
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Que st. III. c. 15. k) excludit 1) excluduntur m) vel n) cum titulo — c. 16. a) in VII b) posse-
derint c) auampiam d) cuiuscunque e) Sic etiam f) primitiarum et g) possunt h) illis quibus i) data fuerint, prosint
k) Impp. 1) dominici m) vel iuris sacrorum n) usucapione et o) praescriptio — c. 17. a) Sed et b) ora piorum —
Quest. IV. c. 1. a) Urbanus Papa b) praescribere abbates vel monachi — c. 2. a) accedentem
NOTATIONES CORRECTORUM.
Eccle.ta relpnbltcae: Emendatum e«t ex mnnuscripti». Nam
antea legebatur: ecclesia, respublica. Omittit nutem interdum et mutat non*
nulla verba Gratianus earum legum, quas refert.
C. XVI. * In plorisque vetustis exemplaribus caput boc coniunctum
ost superiori.
IX. Pars. ** Habentibus: In plerisque vetustis oxemplnribus so»
quitur: sed sola praescriptione XXX. annorum etc. In uno (EGH] autem
haec sequuntur: Huius ergo loniji tempmis praescriptio f praes.: deest: EGH],
auctoritate Gelasti et saecularium legum, ecclesiis obi ici non potest: sed sola
praescriptio XXX. annoium, etc. Cod. Autem do SS. EE. 1. tin. locus Auth.
ita habet: Quas actiones alias decennalis, alias vrcenual/s, alias tiice»nali$
praescriptio excludit, hae, si loco religioso competant, quadraginta annis txclu-
dantur, usucapione ti ienwi vel quadriennii praescriptione in suo robore du-
rantibus, sola Romana ecclesia gaudente centum annorum spatio vel privilegio.
Causa XVI. Quest. III. can. 15. 216) c/. 1.2. Cod. de annali except. (7, 40 ) 217) habeat: EGH 218) Cod. de SS. tccl. Auth. Quas actiones. —
A ’ov. 131. c. 6. 219) alias decennali*, alias vieennalls, alias triccnn.: orig. 220) Codd. coli. o. FA. Has.: praecludit: Edd. rell. 221) Codd. et Rdd. coli. o.
22-0 A rov. 131. c. 6. rf. infra Qa. 4. c fin. 223) ABEFG 224) ABCH ; sive tit.: deest: DFQ 225) l. 25). Dig. de regni, iur. 226) etsi: DEFQH; etiam: A
227) hoc loco in EGH novus incipit muon cum rubr. : In autenticis titulo de ecrl6s»ia6ti< is pro temporalibus titulis. 223) respubl. : ABF: deest: D||can. 16.
220) ABEFGH 230) de: deest: EGH 23l) Antonius: EOH: — l. 6. Ccd. (1, 39.) 232) in Codd. cdl. o. canon cum anteerd. coniunct n* est. 233) Codd. et Edd.
coli. o.pr. H 234) Codd. cU. o. Edd. Arg. Pus. Codd. origin. ; aliquam* Edd. rell. 235) interpositam : EGH 236) BCEFGH 237) BCEGH: Hinc etiam: AB
238) ABCDF 239) Codd. coll.o. 240) r/. c. 15. qu. 2. C. XXV. Cod. c. 7. deprte. imp. offtn. (1, 19.) 241) ABDF 242) ib.t quae illis quibus sunt: C: quib. data
sunt: EG; data sint: H 243) Codd. coli. o. 244) l. 2. Cod. (7, 38.) scr. ao. 387. Aus. IV, »8. (40.) 245) sive emph.: deest: Aus. 246) Codd. coli. o. orig.
247) Codd. et Edd. coli. 0. : vel iuris templ. : orig.: vel iuri tcmpl.: Ans. 248) conparationibus: JB Ans. 249) Auth. Quas act. de SS. EE. : — Noe 131. c. 6. —
r/. supia 250) Codd. coli. o. 251) ABCB |l can. 17. 252) loli. VII.: AEH: fraym. ep. haunis VIII. scr. c. a. 874. — Juffe »io. 2-*47. — Aus. IV, 45. (48. can.:
inultis ac variis); Coli. tr. P. I, 63. 4. (caw..- nemo autem) 253) sanctae Romanae: 1 Coli. tr. P. 254) ecclesiae: B 255) furma: H; deest: G; in firmae
Petrae: Aus. 256) angustatur: C 257) preiudicaiur: ACF 258) Codd. et Edd. coli o. 259) ib. 260) prescriptiones: h.GH
Causa XVI. Quest. IV. can. l. l) ABCDF: — c. 17. Cone. Later. II. hub. ao. 1123. — Jaffe p-ist. no. 5119. — ap. Mansi 21, 304. 2) Codd. coli. o.
3) t« B sequitur: Cura reges inter 6e patrimonium dividunt beati Petri, nou possunt prescribere nisi in trecentis annis, in aliis casibus prescribitur ei inXL.
4) Sed : (Best: AB || can. 2. 6) add. : Gregor. Papa: EGH Ep. 9. scr. ao. 591. H b. I. EI. Jfaur. — Jaffe no. 712. — secundum Boland. ed. Thaner p. 49. hic canon
in y. exstat quaestione, 6) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem . 7) Ans. V, 75. (67.) ; Beusded. IU, 83. ; Iro Beer. 111, 14G. ; ho Pan. XI, 66. 8) pref. : deest : lvo Beer. Pan.
797
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. V. VI. c. 1-3.
796
de quibus causatio mota est, inconcussos3 quadraginta annis
possedisse repereris, nullam deinceps (etiam si quid sanctae
Romanae ecclesiae conpetere potuit) patiaris sustinere
calumpniam, sed 10 quietem eorum inconsussam 11 omnibus
modis procurate128. Sin uero actores13 ecclesiae14 non eos
possedisse quadraginta annis 13 inconcusso iure monstraue-
rint, sed aliquam intra tempora hec motam fuisse aliquando
questionem eorundem finium, electis arbitris tranquille et
legaliter sopiatur.
C. III. De eodem.
Item ex Nouellis Iusliniani, [Nouella CXXXI.]16*
Neque decennii, neque uicennii17, uel XXX. annorum
rescriptio, Sed sola XL. annorum curricula religiosis domi-
us obponantur 18, non solum in ceteris rebus, sed etiam in
legatis et19 hereditatibus.
Gratian. Sicut ergo religiosis domibus cx lege non nisi qua-
dragenaria est ubiciemla jirescriptin , ita et auctoritate Gregarii
aduersus alias ecclesias prescribere possunt eodem spacio tem-
poris.
QUESTIO V. [VI.]
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem ea, que ecclesiae debentur, rectores1
eiusdem sua auctoritate iudiciis pretermissis repetere non ualeant,
B. Gregorius testatur, [lib. IV. c. 38.] dicensi *:
C. I. Iudicio, non manibus, res ecclesiae defendantur.
Consuetudo noua in hac ecclesia et ualde reprehensibilis
erupit, ut, cum rectores eius patrimonii urbana uel rusti-
cana3* predia iuri illius conpetere posse suspicantur, fiscali
more titulos inprimant, atque4b, quod conpetere pauperi-
bus5 existimant9, non iudicio, sed manibus defendant, et,
cum predicatores7c suos ueritas8d: „nichil per contentio-
nem'1 agere precipiat9', etiam ipsum litigiosae contentionis
malum transcenditur10, et res quelibet, cum estimatur11 ec-
clesiae posse conpetere, per uim tenetur. Proinde presenti
decreto constituto, ut, si quis ecclesiasticorum umquam
titulos ponere siue in rustico12 siue in13f urbano predio sua
sponte presumpserit, anathema sit. Et14 responderunt
omnes: Anathema sit. §. 1. Is autem, qui ecclesiae preest,
si hoc uel ipse fieri preceperit15, uel sine sua preceptione
factum digna punire animaduersione neglexerit, anathema
sit. Et16 responderunt omnes: Anathema sit.
QUESTIO VI.
GRATIANUS.
II. Pars. Gratian. Quod autem quisquis sua auctoritate
que1* sibi deberi putat usurpat, nec per iudicem resposcit,
cadit 2 b a causa, ex auctoritate Mileuitani Concilii habetur, in
quo ita3 statutum legitur, [c. ai.]4:
C. I. [II.] Causae suae detrimentum patiatur episcopus, qui
ecclesias suas ab alio retentas 3* propria auctoritate
querit adire.
Placuit, ut quicumque6 episcopi7*1 ecclesias8 uel plebes,
quas ad suam cathedram existimant9 pertinere, non ita
repetierint10, ut causas suas episcopis iudicantibus agant,
sed alio11 retinente12 irruerint, siue nolentibus siue uolenti-
bus plebibus, causae suae detrimentum patiantur. Et qui-
cumque hoc iam fecerint13, si nondum inter episcopos
finita14 est contentio, sed adhuc inde contendunt, ille inde
discedat, quem constiterit15 pretermissis iudicibus16 eccle-
siasticis irruisse. §. 1. Nec sibi quisque17 blandiatur, si a
C rimate18, ut retineat, litteras inpetrauerit19', sed, siue ha-
eat litteras siue non habeat, conueniat eum qui tenet, et
eius litteras accipiat, ut eum20 appareat pacifice tenuisse
ecclesiam ad se pertinentem. Si autem ille aliquam que-
stionem retulerit, per episcopos iudices causa finiatur, siue21
quos22 eis primas23 dederit, siue24 quos ipsi23 uicinos26*
cum 27 d consultu23 primatis29** delegerint30.
III. Pars. Gratian. Contra31' Gregorius Iohanni
Defensori, eunti in Yspaniam, scribit [lib. XI. epist. 50.,]
dicens 32 :
C. II. [III.] Delictum personae in dampnum ecclesiae
conuerti non potest.
Si episcopum (quod absit) talem culpam conmisisse33*
constiterit, ut constet eum non irrationabiliter esse341’ depo-
situm, eadem eius depositio confirmetur, et omnes res suae
ecclesiae que ablatae fuerant35c, restituantur, quia delictum
personae in dampnum ecclesiae non est conuertendum. Si
autem dicitur, quia36d Comitiolus defunctus est, ab herede
eius que ab illo iniuste ablata37 sunt sine excusatione red-
dantur.
C. III. [IV.] In personam deliquentis, non in facultates
eius ultio procedat.
Idem Petro Subdiacono, [lib. I. epist. 42.]33
Cognouimus, quod si quis ex familia culpam fecerit39**,
non in ipso4ub, sed in eiusdem110 substantia42d uindice-
tur43e. De qua re precipimus, ut quisquis44 culpam fecerit.
EDITIO ROMANA.
CausaXVI. Quest. IV. c. 2. b) procurare — Que st. V. c.i. a) rustica b)atquehoc c) per praedicatores d)veri-
tas dicat e) agere prec.: deest f) in: deest — Quest. VI. a) quod b) cadat — c. 1. a) detentas b) episcopi quascunque
c) impetrarit d) ex e) Econtra — c. 2. a) admisisse b) fuisse c) et ecclesiae res suae omnes restituantur quae ablatae
claruerint d) enim ut dicunt (quia: deest) — c. 3. a) fecerit ecclesiae b) ipsum c) eius d) substantiam e) vindicatur
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. IV. C. IU. * Hic neque Novellae, neque Iuliani antecessoris,
noque Capitularia propria omnino verba referuntur.
Quost. V. (VI.J C. I. # Capitulum hoc aumtum est ex concilio a B.
Gregorio habito, quod in regesto ipsius bia habetur, semel lib. 4. post
epist. 43-, iterum post lib. 12. eiusdem regesti.
Queat. VI. C. I. [IL] * Vici no a: Antea legebatur: vicini. Emen-
datum est ex editionibus conciliorum Coloniensibua, uno codice Vati-
cano, Sorienai regio, Burchardo et Ivone. In exemplari etiam antiquo
concilii Carthaglncnsls graeci, cap. 121., legitur: ytitvnZvzag, ubi in im-
presso est: ytiri tui» ttc.
** Ex consultu primatis: Sic etiam legitur ln editionibua conci-
liorum vetustioribus, codice Soriensi regio, ct duobus Vaticanis. Sed in
rccentiore Colonicnsi quatuor tomorum editione, et apud Hurchardum et
Ivonem eat: vicinos ex consensu delegerint, itemque in concilio Africano in
omnibus editionibus.
C. III. ( 1 V. J * Ecclesiae: Haec vox abest a plerisquo vetustis Gra-
tiani codicibus, et duobus epistolarum B.Gregorii (quamvis ait in impressis)
et Ioanne Diacono et Ivono.
Causa XVI. Queat. IV. can. 2. 9) inconcussis annis: orig. Dcnsd. luo Decr. Pan. 10) sed . . . proc. : deest: An». Dtusd. 11) idcodc.: deest:
Jvo Decr . Pan. 12) Codd. coli, o.; procura: Ito Dea.; finis canonis: Jvo Decr. Pan. 13) auctores: BF Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III. — Corr. 14) add. :
sanctae: orig. 15) annos : ib. j| can. 9. 16) Noc. 131. c. 6. Juliani Epitome no. DX1. Ed. Haenel. Pobjc. III, 12, 34. 17) vigiuti: lnlian. Po'yc. 10) oppo-
natur: ib. 19) et in: i'6.
Cana a XVI. Quost. V. [VI.] 1) auctores: ABCD Corr.; actores: Corr. || can. 1. 2) in conc. Hom. habeto. 595. ap. MansilX. 1226. — Jaffepost no. 997.;
Polyc. IV, 8, (9.) 4. 3) Codd. et Edi. coli. o. pr. A Arg. 4) Cjdd. coli. n. Pobjc. 5) paup. posse: EQH Edd. Bas. Lugdd. II. III. 6) estimant: orig. EOH Polyc.
7) Codd. et Kdd. coli. o. 8) ib. Polyc. 9) Codd.it Edd. coli. o ; agi precipiat: Polyc.; — Pnilipp. c. 2. #. 3. lu) transcendunt: orig. 11) exiotiinatur: EU Ed. Eas.
12) rusticano: ABCD Edd coli. o.pr. Arg. 13) Codd. coli. o. o\ig. Pob;c. 141 Ei . . . sit: deest: Pocyc. 15) precfpit: ib. 16) Et . . . sit: dent: ib.
Causa XVI. Quest. VI. 1) Codd. coli. o. 2) ib. pr. C 3) sic: EOH || can. 1. [2.] 4) imo ex C. Cartha/j. hab. a*. 418. m Dio/u/s. c. 120. — in FJisp, c .
Jfilev. c. 21. — B trch. I, 70.; Ico Decr. V, 177. ; Coli. tr. P. II, 22, 9. ; Pobjc. IU, 12, 32. 5) Codd. coli. o. 6) quic. : 'deest: Hisp. ; si : Pobjc. 7) Codd. et Edd. coli. o.
Dionys. Burch. Ivo 8) eecl. vel: deest: Dionys. Btirch. Ico 9) estimant: Dionys. Burch. Ico Coli. tr. P. 10) repetant: ib. 11) si alio: Ivo 12) renitentu: C Ico
13) fecerunt: ADF Edd. Arg . Bas. Dionys. Burch. Ico Coli. tr. P.; fecerit: Polyc. 14) diftinita: EOH Ed. Bas. 15) constat: Edd. coli. o. 16) iudtriis: Dionys.
Burch. Ico Coll.tr. P. 17) quisquam: Ivo Coli. tr. P. 18) primatu: Hisp. 19) ABCDF Polyc. 20) eum: dec*t: Hisp. 21) Bive . . . ded. : deest: ho 22) per eos
quos: EOH Edd. Bas. Lngid. II. III. 23) priuiates dederint: Dionys. Burch. Coli. tr. P.; primatus: Hi*p. 24) ada.: per eos: Edd. Bas. Lugdd. Par. ib) Ipse:
C; Ipsos: CoV. tr. P. 26) convicini: Edd. coU. o. 27) Codd. et Edd. coli . o. Hisp. Pobjc. 28) consensu (prirn.: deest): Jvo 2‘J) prim. : d<*st: Dionys. Burch.
Coli. tr. P. 30) elegerint: Edd. JLg. Bas. Dionys. ; delegerit: C 31) ACEQH || can. i. [3.] 32) Ep. 45. scr. uo. 603. lib. XIII. Ed. Maur. — Jaffe no. 1530. — cf.
c. 7. qu. 1. C. II. 33) Codd. ei Eid. coli. o. ong. 34) Codd. et Edd. coli. o. 35) AUCDF Edd. coli. o. pr. Das. (sed in ADF Edd. citt.: pro fuerant legit.: fuerunt) ;
omn. res quae suae eccl. abi. fuerint: EOH Ed. Bas. 36) Codd. coli. o. Edd. Bas. Utgd. II. Ans.; ut dicit, quia: E Id. Arg. Nor. Ven. I. II. lugdd. I. III. Par.
37) ablatae: Edd. Bas. Lugd. IL. || can. 3. J4.1 38) Ep. 44. scr. ao. 591. lib. I. Ed. Maur. — Jaffe no. 748. — Ivo Decr. XVL 81. (can. contin.); Coli. tr. P. I, 65, 89.
Caes. IV, 121. 39) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. orig. Coli. tr. P.; familia ecclesiae: Jvo 40) Codd. et Edd. coli. o. pr. Ven. I. II. Nor. (ipsa): — C>rr. orig. Jvo
CoU. tr . P. 42) ABCDF 42) Codd. et Edd. coU. o. pr. Lugdd. IL III. — Corr. orig. Jvo Coli. tr. P. 43) Codd. coli. 0. pr. A — Jvo 44) si quU: Jvo Coli. tr. P.
799
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. VI. VII. c. i. 2.
800
in ipso 45 f quidem46, ut47 dignum est, uindicetur46; a com-
munione49** eius autem omnino60 abstineatur.
C. IV. [V.] Res enrvm, qui ex clero labuntur 61, simul cum
ipsis monasterio tradantur.
Idem [in eadem epistola]69:
De lapsis sacerdotibus63», uel quolibet ex clero obser-
uare te uolumus, ut in rebus eorum nulla contaminatione
miscearis: sed pauperrima regularia monasteria require,
que secundum Deum uiuere sciunt646, et in eisdem mona-
steriis lapsos trade65 ad penitenciam, et560 res lapsorum in
c067d ioco proficiant, in quo agere penitenciam traduntur,
quatinus ipsi ex rebus eorum68 e subsidium habeant, qui de
correptione597 eorum sollicitudinem gerunt. Si uero paren-
tes habent, res eorum legitimis parentibus dentur, ita au-
tem 5*^ ut eorum stipendia61 h, qui in penitenciam69 dati
fuerint, sufficienter debeant63' procurari64. §. 1. Si qui
uero ex65 familia ecclesiastica sacerdotes, uel66 Leuitae, uel
monachi, uel clerici, uel quilibet alii lapsi fuerint, dari67 eos
in penitenciam uolumus, sed res eorum ecclesiastico iuri
non subtrahi. Ad usum tamen suum accipiant unde ad
penitenciam6811 subsistant, ne, si nudentur, locis, in quibus
dati69 fuerint, sint onerosi.
C. V. [VI.] Inutilis sacerdos ecclesiam suam'10 dignitate
non priuat.
Item Leo IV. Karolo Regit1.
Si fortassis (quod non credimus) apud uos inutiles iudi-
camur, ecclesia tamen, cui permittente Domino presumus79,
non73 inutilis, sed caput principiumque omnium merito simul
ab omnibus uocatur.
C. VI. [VI!.] Possessiones monasterii pro peccato abbatis
episcopo tollere non licet.
Item in Magontiensi Concilio 74 ».
Episcopo non licet possessionem monasterii tollere,
quamuis abbas peccauerit; sed subiciat* eum potestati ab-
batis alterius monasterii.
[PALE A76.
C. VII. [VIII.l Que sacerdotes dederunt subsequentes
pontifices nullatenus auferre presumant.
Item Gelasius76.
Illud77 statuendum censuimus, ut quascumque munifi-
centias clericis aut sibi seruientibus de rebus ecclesiae in
usum, aut de propriis in proprietatem precedentes dede-
rint78 sacerdotes, subsequentes pontifices nullatenus auferre
presumant. Si quid tamen culpae extiterit, pro qualitate
ersonarum uel regula precedentium canonum in persona
abeatur, non in facultate districtum79.]
Gratian. Si ergo delictum personae in dampnum ecclesiae
conuerti non potest , quia procurator condicionem ecclesiae potest
facere meliorem, non deteriorem; si peccato abbatis possessiones
monasterii aufer rt80 non licet: quomodo delictum episcopi uerletur
in dampnum ecclesiae, ut inde detrimentum causae suae patiatur t
Sed detrimentum causae pati non sic est accipiendum, ut ecclesia
suo iure priuetur, pocius»1*, quia clericis coram iudiceB3h stan-
tibus episcopus tacebit, et pro miuria illata multabitur, si propria
habuerit.
QUESTIO vn.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem ecclesias de manu laicorum nec
abbati, nec alicui liceat accipere, omnium canonum testatur au-
ctoritas. Generaliter enim tam ecclesiae quam res ecclesiarum
in episcoporum potestate consistunt. Laici autem nec sua, nec
episcoporum auctoritate decimas uel ecclesias possidere possunt.
(Jndet- episcopi, siue beneficio siue precio ecclesias uel decimas
laicis dederint, domum orationis domum negociacionis et spelun-
cam latronum faciunt. Unde post euersionem cathedrae a celu
fidelium segregati etemo uerbere a Domino flagellabuntur.
Unde Gregorius VII. ait [in Concilio Lateranensi,
cap. 7. lib. Vi. Regesti]9*:
C. I. Decimae a laicis non possideantur.
Decimas3, quas in usum pietatis concessas esse canonica
auctoritas demonstrat, possideri a laicis apostolica auctori-
tate prohibemus. Siue enim ab episcopis, uel4 regibus, uel
uibuslibet personis eas6 acceperint, nisi ecclesiae reddi-
erint, sciant, se sacrilegii crimen conmittere, et etemae
dampnationis periculum incurrere6. §. I. Oportet autem7**
congruentius nos decimas et primitias, quas iure sacerdotum
esse sancimus, ab omni populo accipere, quas fideles Domino
precipiente offerunt, iuxta uaticinium illud Malachiae8 pro-
phetae: „Inferte omnem decimationem in horreum meum,
ut sit cibus in domo mea.“ §. 2. Has uero decimas sub
manu episcopi fore censemus, ut ille, qui ceteris9 preest,
omnibus iuste distribuat, nec quicquam10» personae honora-
bilius exhibeat, unde alii scrupuloso corde moueantur, sed
sint omnia communia, quia inhonestum uidetur, ut alii
sacerdotes habeant, alii uero detrimentum patiantur, sed
sicut una est fides catholica, ita necesse est, ut ille, qui pro-
uisor est loci, quamuis multae sint ecclesiae, omnibus tamen
fideliter distribuat.
[PALE A“.
C. II. De eodem.
Unde Urbanus II.19*:
Congregato apud Claromontensem urbem multorum
episcoporum 13 sinodali conuentu, proposita nobis est a
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest, VI. c. 3. f) ipsum — c. 4. a) sacerd. vel Levitis b) sciuntur c) ut d) eodem e) illorum
f) correctione g) tamen h) stipendium i) debeat k) poenitendum — c. 6. a) Moguntinensi — c. 7. a) sed potius
b) suo iudice — Quest. VII. c. 1. a) cuiquam
NOTATIONES CORRECTORUM.
A communione: Sic etiam legitur in Frobcniana editione ope-
rum B. Gregorii; sed in ceteris editionibus, et apud Diaconum et Ivoncm:
a commodo, quae vox iu epistola saepe repetitur ad significandas facultates
ipsas. Quare haec statim subduntur: nisi forte parum aliquid, quod iu usu
exsecutoris, qui ad eum transmissus fuerit , proficere possit.
C. VI. [ VII.) * Subiiciat: Apud Burcbarduin et Ivonem legitur:
mittat eum in aliud monasterium in potestatem alterius abbatis.
Quest. V LI . C. I. * Est canon 7. concilii a Grego rio VII. Romae in
Laterano habiti A. D. 1078., quod habetur lib. 6. regesti eiusdem Gregorii.
Eundem canonem repetivit Innocentius II. in concilio a se Romae habito
c. 9. Utrumque concilium exstat in bibliotheca Vaticana.
** Oportet autem: Quae Bequuntur usque ad finem in neutro con-
cilio, neque in Polycarpo, aut Panormia, neque apud Anselmum habentur.
C. II. * Caput hoc in conciliis Urbani non est inventum. Habetur
autem in prima collectione Decretalium Bernardi Papiensis, tit. de capellis
monachorum, ex eodem Urbano citatum.
Causa XVI. Quest. VI. (VII.) can. 3. [4.] 45) Codd. et Edd. coll.o.pr. Ltigdd. II. III. — Coir. orig. Ivo Coli. tr. P. 46) quid.: deest: Ivo 47) ut . . .
est: deest : Coli. tr. P. 48) iudicetur: AB 49) commodo: Ivo 50) omn.: deest: A. Ivo jj can. 4. [5.] 51) tolluntur: OH 52) Req. Appdx. I, 36. (caw. contin.)\
A»s. VIII, 1 . (can. contiu.) ; Ivo Decr. VI, 380. ; ib. XV, 20. ; Coli. tr. P. I, 55, 95. 53) Codd. et Edd. coli. o. orig. Reg. Ivo XV. Coli. tr. /'. 54) Codd. et Edd. coli. o.
Corr. oriq. Reg. Ans. Ivo XV. Coll.tr. P. 55) tradere: DEH 56) Codd. et Edd. coli. o. orig. Reg. Ans. Ivo XV. Coll.tr. P. 57) Codd. et Edd. coli. o. Reg. Ans. IcoXV.
Coli. tr. P. 58) Ccdl. coli. o. pr. A ; - Rtg. Ivo VI. XV. ; deest: Ans. Coli. tr. P. 59) B Ans. Ivo XV. Coli. tr. P. 60) ABCDF Reg. Ans. Ivo XV. Coli. t\ P.
61) Codd. et Edd. coU. o. Ivo VI. XV. Coli. tr. P. 62) penitentia: Ius. 63) Codd. et Edd. coli. o. Atis. Ivo VI. XV. Coli. tr. P. 64) procurare: BEOH Edd. coll.o.
pr. Bus. 65; de: Ans. 66) et: ib. 67) add similiter: Jvo XV. 68) Codd. et Edd. coli . o. Corr. Reg. Ivo XV. 69) damnati: Ivo VI. || can. 5. |6.| 70) suam:
deest: E0H 71) fragm. Ep. Leonis IV. (847—55.) — Jaffe' no. 1995. — Ivo Beer. V, 21.; Coli. tr. P. I, 60, 21. 72) presldemus: Ivo 73) non est: EOH ||
can.C |7.] 74) Codd. coll.o. — Caput incertum. — Bnrch. VILI, 88.; Joo Deo\ VII, 106. ; Coli, tredec. P. III, 217. || can. 7. [8.J 75) hic canon quem neque R. neque
Bickel. paleam noUuerunt nobis quidem esse videtur, cum non inveniatur in ACF ; in Fui aliae paleae manu posteiioris saeculi m marg. script. est ; in C. postea
rub/rca omissa additus est in fi» e C. XVI.: rubr. deest: DEQH; in B legitur rubrica quae exstat infra qu. 7. c. 1. 76) imo can. 17. cone. Aurei. III. hab. ao. 538.
ap. Bruns II, 197.; — in ci-mpendium redactus — Ans. VI, 172. (169.) 77) illud esse: EQH 78) dederunt: BDEOH Ed. Bas. 79) districtio: 4ws.
80) aufferre: AB 81) ABCDF 82) Codd. coli. o.
Causa XVI. Quest. VII. 1) Undo ais EOH || can. 1. 2) c. 7. conc. Rom. hab. ao. 1078. ap. Jaffe Mon. Oregor. p. 334. — Jaffe ante no. 3821. —
A«s. V, 55. (53.); Ivo Pan. VIU, 145.; Polgc. III, 11, 4. Caes. VII. 47. Deusded, 111, 56. 3) add.: quoque: Ivo Pan. 4) vel a: ib. 6) eas: deest: Pvlj/c.
6) finis canonis: Ans. Polgc. ; ap. Ivon. et Deusd. seqq. desiderantur et alia exstant. 7) videntur quidem auctoris longe vetustioris esse. — Deusded. III. a Corr. et
hoc loco affertur sed nos quidem in III. lib. ed. coli, canonem nostrum haud invenimus. 8) Malach c. 3. v. 10. 9) cunctis: AB EOH Ed. Bas. 10) Codd. et Edd.
coli. o. pr. BF Ed. Arg. jl can. 2. 11) Haec Palta deest: Codd. coli, o.; in F manu posterioris saeculi in marg. sciipta est. — 12) Caput incertum, scr. post a. 1095.
quo habitum est Conc. tiiaromont. — 13) et ep.: F; coepiscop.: Edd. coli, o .
801
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. VII. c. 3-9.
802
quibusdum eorum questio de ecclesiis uel de ecclesiasticis
possessionibus, a clericis uel monachis usque in presentia-
rum inconsultis episcopis adquisitis. Nos autem usi saniori
consilio eorumdem episcoporum, condescendentes pro tem-
pore prouidentesque ecclesiasticae paci , uel quia aliter ab-
sque ineuitabilis14 scandali periculo huiusmoai questio non
poterat procedere, apostolica auctoritate decreuimus 15,ut ea,
que a clericis uel monachis, uel 16 a quibuscumque personis,
prout potuerint17, usque13 hodie fuerint19 acquisita, rata
perhenniter et inconcussa permaneant, hoc tamen tenore,
ne in posterum inconsultis episcopis talia presumant.]
[C. III.]"»
Item Gregarius [VII.]21*
Peruenit ad nos fama sinistra, quod quidam episcopo-
rum non sacerdotibus propriae diocesis decimas atque
Christianorum oblationes conferant, sed pocius laicalibus
personis, militum uidelicet, siue seruitorum, uel (quod gra-
uius est) 99 b consanguineis. Unde, si quis amodo episcopus
inuentus fuerit huius precepti diuini transgressor, inter
maximos hereticos et antichristos non minimus habeatur,
et, sicut Nicena sinodus de symoniacis censuit, et qui dat
episcopus, et qui recipiunt ab eo laici, siue precio siue bene-
ficio, eterni incendii ignibus deputentur.
C. IV. Fideliter decimas dat qui omnium suorum
decimas soluit
Item Ambrosius in sermone Quadragesimae , [cuius
initium: Ecce nunc tempus]94*.
Quicumque recognouerit99 in96 se, quod fideliter non
dederit97 decimas suas, modo emendet quod minus fecit.
Quid est fideliter dare 99 a, nisi ut nec peius, nec minus ali-
quando9911 offerat, de39c grano31d, aut deuino39*, aut de
fructibus arborum, aut de pecoribus, aut de horto, aut de
negotio33, aut de ipsa34 uenatione sua?
C. V. Excommunicentur qui sacerdotibus decimas dare
noluerint 85 a.
Item ex Concilio Roihomagensi
Omnes decimae terrae, siue de frugibus siue de pomis
arborum, Domini sunt, et illi sanctificantur.
[PALE A37.
Eoues**, et oues, et caprae, que sub pastoris uirga
transeunt; quicquid decimum38 uenerit39 sanctificabitur
Domino. Non eligetur nec bonum, nec malum, nec altero49
conmutabitur. Si quis mutauerit41, et49 quod mutatum
est43, et44 pro quo mutatum est, sanctificabitur Domino, et
non redimetur.]
Sed quia modo45 multi inueniuntur, decimas dare no-
lentes, statuimus, ut secundum Domini nostri46 preceptum
admoneantur semel, et secundo, et tertio. Qui47 si non
emendauerint48, anathematis uinculo49 feriantur50, usque ad
satisfactionem et emendationem61 congruam.
C. VI. Veterum exemplo decimae soluun/ur52*.
Item ex Concilio Magontiensi535.
Decimas Deo et sacerdotibus Dei dandas, Abraham
factis, Iacob540 promissis insinuat556, et omnes sancti sacer-
dotes66e conmemorant.
Gratian. Non autem5"1 { sunt redimendae a populo, si aliter
eas dare noluerint.
Unde in eodem Concilio legitur 68 *:
C. VII. Decimae non sunt redimendae a populo.
Decimas59, quas populus dare non uult, nisi quolibet
munere69 ab eo redimantur, ab episcopis prohibendum est,
ne fiat.
C. VIII. Quia decimae non 61 a redduntur, indictio fisci accessit.
Item Augustinus [lib. L. homiliarum, hom. 48.]®
Maiores nostri ideo copiis omnibus habundabant, quia
Deo decimas dabant, et Cesari censum reddebant. Modo
autem, quia discessit deuocio Dei, accessit indictio fisci.
Nolumus635 cum Deo64 partiri decimas, modo autem tollitur
totum. Hoc tollit fiscus, quod non accipit Christus.
C. IX. Columbas uendit qui ecclesiam indisciplinatis conmitlit.
Item Origenes [homil. 15. ad c. 21. Matthaei.]
Et hec65a diximus secundum simplicem intellectum.
Iuxta66 moralem autem talia dicemus, et primum quidem
de templo, de quo per Prophetam67 dixit Dominus685:
,, Domus mea domus orationis uocabitur.“ Ergo secundum
corporalem69 circumcisionem carnis, et secundum corpora-
les79 legis festiuitates et sacrificia71, consequenter et tem-
phlm Dei estimabitur79c, quod in 736 lapidibus insensatis erat
constructum; primum quidem a Salomone, deinde reparatum
ab Esdra, postea uero post Christi aduentum a Romanis
destructum, et illa domus est74e orationis75; qua destructa
necesse est ut Iudei, quasi iam non habentes domum ora-
tionis, iam non habeant priuilegium speculatoris766 Dei77,
nec possint secundum legem Deo seruire. §. 1. Hoc ergo
facto, omnia Christus eiecit in ministerio 78x spiritualium
actuum suorum, et quod795 tunc fecit uisibiliter»9' egit811;,
eiciens uendentes et ementes de templo, et mensas num-
mulariorum euertens, et cathedras uendentium columbas82
ad correctionem83 1 populi, ut non pro mundanis * festiuitates
in nomine Dei celebrent84, nec emptionibus et uendicionibus
ROMANA.
EDITIO
Causa XVI. Quest. VII. c. 3. a) C. III. De eodem b) est etiam — c. 4. a) decimas dare b) quando Deo
c) aut de d) grano suo e) vino suo — c. 6. a) solvantur b) Maguntinensi c) et Iacob d) insinuat, deinde lex statuit
e) doctores f) autem decimae — c. 8. a) Deo non b) Noluimus — c. 9. a) hoc b) Deus c) aestimabatur d) ex
e) aestimabatur f) speculationis g) mysterio h) quod : deest i) fecit quod semper invisibiliter k) agit 1) correptionem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. DI. * In vulgatis codlcibuB huic capiti erat praepositum nomen
Paleae, sed habetur in omnibuB mannscriptia. Refertur autem plane eisdem
Yerbia 1. q. 3. Peroenit. et de eo ibi notatum est. In Polycarpo est longe
copiosius, et citator ex concilio Africano.
C. IV. * In sermonibus saepe citatis, qui B. Ambrosio inscripti in
bibliotheca Vaticana, et monasterii Mediolanensis servantur, sermone I. de
Quadragesima, habetur hoc capitulum.
C. V. * Hic etiam auctoritate veterum codicum inductum est nomen
Paieae.
** Boves: Haec usque ad vers. Sed quia, in aliquot vetustis codicibus
non habentur. Sunt tamen etiam apud ceteros collectores.
C. VII. # Burchardus ot Ivo citant ex concilio Mediomatricis. Habe-
tur in Capitularibus lib. 5. cap. 46., et in legibus Lougobardicis lib. 3. tit.
do decimis.
C. IX. * Pro mundanis: Apud Origenem legitur: ut non pro mundi
festicibitibus in nomine Dei emtionibus et venditionibus tacent. Et hoc quidem
propter glossam mutatum njjn est; multa vero alia partim ex originali, par-
tim ex vetustis codicibus sunt emendata et locupletato.
Causa XVT. Quest. VTI. can. 2. 14) inevitabili: F Edd. coli. o. pr. Ven. I. Par. Lugdd. 15) decernimus: F Edd. Arg. Nor. Ven. I. 16) vel: deest: F
Eid. coli. o. 17) potuerunt: Ed. Bas. 18) vel usque: F Edd. coli. o. 18) fuerunt: ib. || can. 3. 20) Codd. coli. o. 21) it. Greg.: deest: B; Idem (Greg.:
<kssf); A; It. AuguBtln.: EO; — c/. ad c. 13. Qu. 3. C. I. 22) Codd. coli. o. jf can. 4. 23) soluunt: B; soluerit: C 24) Sermo 25. no. 2 Ed. Mipne. — non ridetur
Ambrosii esse. 25) recognoscit: orig. ; recognovit: Corr. 20) in: deest: EOH 27) dedit: ABD 28) ABCDF 29) Codd. et Edd. coli. o. 30) ib. pr. EI. Bas.
31) Codd. et Edd. coli. o. 32) ib. 33) negotiis: orig. 34) propria: EOH || can. 5. 35) BDEOH; excommunicetur . . . noluerit: AF 36) c. 2. hab. ao. 650. (? c/.
He/ele Cone. Qesch. III, 89.); ap. Brutis II, 269. — Burch. III, 130. (129.); Jvo Decr. III, 196.; Ivo Pan. II, 58.; Coli, trcdec. P. IV. 187.; c f. Levitic. c. 27. v. 26.
37) Haec Palea deest: Codd. coli, o.; manu posterioris saeculi in marg. scripta est in F 38) decimae: F Edd. coli, o. pr, Bas. Lngdd. 39) eveuerit: F Edd. coli. 0.
40) in alteram: F Edd. Bas. Lugd.H.Ul.; alterum: Eid. rcll. Ico Pan. 41) commutaverit: Edd. Bas. Lngd. II. III. 42) quod mutat et: orig. Burch. Ivo Pan.
43) mut. fuerit; F; mutabitur: Ico Pan. 44) et . . . mut. est: deest: orig. Burch. Ivo Decr . Pan. 45) modo: deest: Ico Pan. 46) add.: Iesu Christi: ib.
47) Quod: H Turrecrem. ; Qui: deest: Burch. Ico Decr. Pan. 48) emendaretur: IvoPan. 49) vinculis: IvoDecr. 50) constringantur: orig. Burch. Ivo Decr. Pan.
51) ad emendat. : Burch. || can. 6. 52) ACDF 63) Codd. coli, o.; Caput incertum — cf. Berard. 1, 381. — Burch. III, 133. (132. can. contin.); Ivo Decr. III, 199.
Iro Pan. II, 60.; Coli, tredec. P. IV, 193. — 64) ACDF Burch. Ivo Decr . 55) Codd. et Edd. coll.o. 56) Codd. coli, o . 57) ib. pr. EH\\ can. 7. 58) imo c. 7. Capit.
Woirnat.a. 829. in Mon. LL. III, 350. — Beti. Lev. I, 101.; Reg. I, 49.; Burch. III, 134. (133. ex C. Mediomatr.); Ico Decr. III, 200. (ut ap. B.); Ico Pan. II. 62.
(tti Coa. Berolin. ut ap. B.; in Ed. Locan,; ex C. Mogunt.) ; Coli, tredec. P. IV, 203. 59) de decim. : orig. Ben. Lee. Reg. Burch. 60) modo: ib. || can. 8. 61) Codd.
coli. o. 62) non est Augustini; — in Ed. Maur.: hom. LXXXVI. 10. in Appdice. 63) Codd. et Edd. coli. o. 64) Domino: orig. Jf can. 9. 64) Codd. coli. o. Edd.
Bas. Ven. I. Lugd. I. 66) secundum: Ed. Bas. 67) i (atth. c. 21. v. 13. 68) Codd. coli. o. 69) corp. intellectum vel: EOH 70) corporalis: CEH Edd.
coll.o. pr. Bas. 71) add.: et alia corporalia: Edd. coll.o. pr. Arg. 72) BDEP\ existimabitur: ACH Ed. Bas. 73) Codd. et Edd. coli. o. 74) ABCDF Edi. coli. o.
cr. Bas.; QH; esse dicitur: B Ed. Bai. 75) domus orat.: Edd. coli. o. 76) ABCD 77) add.: veri: Edd. Bas. Lugdd. II. IU. 78) ACDEFO Edd. coli. o. pr. Arg.
Nor. — Turrecrem. 79) Codd. et Edd. coli. o. pr. 01T(que) 80) Codd. et Edd. coli. o. 81) ib. pr. EOH (eg. : deest) 82) add.: dissipavit: D Edd. coll.o. 83) Codd.
coli. o. pr. EO — Turrecrem. 84) celebrentur: A; celebrarent: Edd. Arg. Nor. F#n. I.
Corpus lur. can. Ed. Friedherg.
51
803
804
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. VII. 9-14.
uacent in loco non conpetenti, in quo non debent emere
et8* uendere, sed orationibus tantum8®» uacare, atque con-
gregari87" quasi in domo orationis88. §.2. Nunc autem
arbitror templum Dei ex lapidibus uiuis constructum89"
ecclesiam Christi. Sunt autem multi in ea, non, sicut con-
decet90?, spiritualiter uiuentes, sed secundum carnem mili-
tantes, qui et domum orationis de lapidibus uiuis con-
structam faciunt speluncam esse latronum, actibus suis non
ecclesia Dei dignis91, sed spelunca92 latronum. Qui enim
considerat in multis ecclesiis talium Christianorum peccata,
qui arbitrantur questum esse pietatem, et cum deberent de
euangelio uiuere, secundum quod uiuere decet seruos Dei,
hoc non faciunt, sed diuicias et98 multas possessiones acqui-
runt, nonne dices94*!, speluncam latronum factam esse sub
illis ecclesiam? ut recte dicat Christus ad eos propter dissi-
pationem95 ecclesiae suae: „Que96 utilitas in sanguine
meo, dum descendo in corruptionem?" Item ipse per
Oseae97 tali modo: „Vae micni, quia98r factus sum sicut
qui colligit stipulam in messe, et sicut"® racemum in uinde-
mia, cum non sint1Uot botri ad manducandum primogenita.
Vae animae meae, quia periit timoratus a terra, et qui cor-
rigat in omnibus 101 " hominibus non est.“ Et cum intellexeris
Iesum dicentem talia, et lugentem peccata nostra, aspice
simul et illud, quod in euangelio scribitur102: „Cumuidisset
Iherusalem, fleuit108 super eam104, et dixit, quia si cogno-
uisses et tu.“ Et si rationabiliter fleuit super Iherusalem 109 v,
fleuit lo6w super ecclesiam107, rationabilius edificatam qui-
dem, ut esset domus orationis, factam autem propter turpia
lucra10851, speluncam latronum. §. 3.109>' Et arbitror conue-
nire uerbum 110 de uenditoribus columbarum eis, qui tradunt
ecclesias auaris, et tirannicis, et indisciplinatis, et irreligiosis
episcopis aut presbiteris. Propter quelllz et112 cathedras
tantummodo appellauit Euangelista euersas esse ab Iesu.
Et utinam audirent hec cum dicentis ammonitione scripturae
ui gloriantur de cathedris Moisi, in quibus sedent, et uen-
unt omnes118 cathedras 114 aa columbarum et tradunt eas
talibus prepositis115, ad quos recte dicitur11Gbb a Domino
per Iheremiam prophetam 117 : ,, Principes populi mei me non
cognouerunt. Filii enim sunt insipientes, et non intelligen-
tes : sapientes sunt ad male faciendum118, bene autem facere
nesciunt."
Gratian. Cum ergo ecclesiae et oblationes earum non con-
sistant, nisi in potestate episcoporum, patet profecto, quod non
sunt ab alio recipiendae, quam rle manu eorum.
Unde in Aurelianensi Concilio [1. c. 19.] statutum est119:
C. X. Omnes basilicae ad eum pertinent episcopum, in
cuius territorio positae sunt.
Omnes basilicae, que per diuersa loca constructae120
sunt uel cottidie construuntur121", in122b episcopi potestate
consistant128, in cuius territorio positae124 sunt.
C. XI. Archidiaconus, archipresbiter, prepositus, uel decanus,
nec offilia, nec beneficia ecclesiastica tribuat sine consensu
episcopi.
Item Calix tus Papam.
Nullus omnino archidiaconus, aut archipresbiter, siue
prepositus , uel decanus animarum curam uel prebendas
ecclesiae sine iudicio uel consensu episcopi126 alicui tribuat;
immo, sicut sanctis127 canonibus constitutum est, animarum
cura et pecuniarum ecclesiasticarum dispensatio in episcopi
iudicio et potestate permaneat128. Si quis uero 129 contra
hoc facere, aut potestatem, que ad episcopum pertinet, sibi
uendicare presumpserit, ab ecclesiae liminibus arceatur.
Item Gregorius VII. in generali Sinodo residens dixit,
[cap. 1. et 2.]1S0*
C. XII. De manu laici episcopatus uel abbatia
suscipi non debet.
Si quis deinceps episcopatum uel abbatiam de manu
alicuius181 laicae personae susceperit182, nullatenus inter
episcopos uel abbates habeatur188, nec ulla ei ut episcopo
seu abbati audientia concedatur. Insuper184b gratiam189"
B.18® Petri, et introitum ecclesiae interdicimus, quousque
locum, quem sub crimine* tam inobedientiae quam ambitio-
nis ex qua 187,1 scelus idolatriae188e cepit, resipiscendo non
deserit189. Similiter etiam de inferioribus ecclesiasticis
dignitatibus constituimus. Item [c. 2.}: §. 1. Si quis inpera-
torum, regum, ducum, marchionum, comitum, uel quilibet
secularium potestatum aut personarum inuestituram episco-
patuum140 uel alicuius ecclesiasticae dignitatis dare pre-
sumpserit, eiusdem sentenciae uinculo se obstrictum esse
sciat 141.
C. XIII. Excommunicationi subiaceat 142, nec inuestiturae
sentiat 148 a fructum , qui de manu laici ecclesiam susceperit.
Idem [ibidem, cap. 3.]144
Quoniam inuestituras145b contra sanctorum Patrum au-
ctoritatem116" a laicis147d in multis partibus cognouimus
fieri, et ex148 eo plurimas perturbationes in ecclesia, immo149
ruinam sanctae religionis oriri, ex quibus Christianae cen-
surae190" religio conturbatur 191 f, decernimus, ut nullus cle-
ricorum inuestituras 192 e episcopatus, uel abbatiae, uel ec-
clesiae de manu inperatoris, uel regis, uel alicuius laicae
personae, uiri uel feminae, suscipiat. Quod si presumpserit,
recognoscat inuestituram illam apostolica auctoritate irritam
esse, et se usque ad dignam 198 b satisfactionem excommuni-
cationi subiacere.
C. XIV. De eodem.
Item ex Canone Apostolorum [3i.]154a*
Si quis episcopus secularibus potestatibus usus eccle-
siam per ipsos159 obtineat, deponatur et segregetur156,
omnesque, qui 157 illi communicant.
ROMANA.
EDITIO
Causa XVI. Quest. VII. c. 9. m) tantum : deest n) vacare, qui congregantur o) construet, esse p) decet q) dicet
r) quoniam s) sicut qui t) sunt u) omn. ■. deest v) Hierusalem et w) flebit x) lucra et luxus quorunaam (quod utinam
non esset) principibus populi y) Et infra : §. 3. z) quod aa) ecclesias bb) dicatur — c. 10. a) construuntur, placuit
secundum priorum canonum regulam, ut b) in eius — c. 12. a) praesidens b) Insuper ei c) et gratiam d) quod est
e) idololatriae — c. 13. a) sumat b) investit, ecclesiarum c) statuta d) laicis personis e) Christiana (cens.: deest )
f) conculcatur g) inuestituram h) condignam — c. 14. a) Idem
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XII. * Sub crimine: Antea legebatur: sub c vimine tam inobedientiae quam atnbitionis, ex qua scelus idololatriae coepit . Emendatum est ex
concilio ipso et Anselino. Et est locutio valde familiaris Grogorio VII. ex I. Reg. c. 15.
C. XIV. # De hoc canone notatum est sup. dist. 63. c. Omnia electio in vers. Segregetur.
Causa XVI. Quest. VII. can. 9. 85) vel : EGH Edd. Bas. L\tgdd. II. III. 86) Codd. et Edd. coli. o. 87) ib. 88) orationum: EG 89) Codd. coli. o.
90 ) Codd. et Edd. coli. o. 91) digni: Edd. coli. 0. pr. Arg. 92) spei uncam : RH 93) et: deest: EGH 94) Codd. coli. o. 95) dispersionem : AEOH Ed. Arg.
96) Psalm. 29. v. 10. 97) add. : prophetam: EGH Edd. Das. Lugdd. H. III.; legitur locus alleg. apud Jlichaeam c. 7. v. l. sqq. 93) Codd. coli. o. 99) ib. Edd.
Arg. Nor. Yen . I. 100) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Lugd. II. lOl) Codd. ti EJd. coU. o. Turrecrem. 102) Lue. c. 19. r. 41. 103) stetit et flevit: Edd. coli. o. pr. Bas.
104) illam : EGH 105) Codd. et Edd. coli. o. 10«) Codd. ct Edd. coU. o. 107) add : eam: ADCD 108) Codd. et Edd. coli. o. 10!») Codd coU. o. 110) ada. : Dei:
Edd. coli. o. pr. Bas. 111) ABDF Edd. Arg. Yen. II. 112) etiam: EGH 113) omn.: deest: Edd.coll.o. pr. Jiy. Bas. 114) Codd.coll.o. 115) add.: sacerdotibus
vel : EGH 116) Codd. et Edd. culi. o. 117) Hier. c. 4. r. 22. 118) ut faciant mala: Edd. coli. o. pr. Bas. |l can. 10. 119) hab. ao. 511. ap. Bnms c. 17. II, 164.;
in Hisp. c. 13. — Rtg. I, 15.; Bttrch. III. 3.; Ico Dccr. III, 10.; Coli. tr. P. II, 29, 13. 120) constitutae . . . constituuntur: EG 121) Codd. et Edd.coll.o. 122) ib.
123) constant: Ed. Bas. : consistant: Edd. veli. 124) sitae: orig. Hisp. || can. 11. 125) c. 4. Cone. Luteran. I. hab. ao. 1123. ap. Watterich. II, 152. — Jaffe post
no. 5119. — 12G) ep.: deest: orig. 127) a sanet.: Edd. coli. o. pr. Ba*. 128) permaneant: AP Edd. /.itgdd. II. III.; maneant: Edd. » 'ili. pr. Bas. 129) vero:
deest: orig. |j can. 12. 130) Codd. coli. o. pr. A; — hab. ao. 1080. ap. Juffc Mou. Gregor, p. 398. — Jaffe no. 3831. — An&. VI, 73. (70. 71.) ; Ucusdod. IV, 54.;
Caes. VI, 32. 131) alie.: deest: Deusti. 132) acceperit: H Ed. Bas. 133) babetur: Deusdcd. 134) Codd. coli. o. 135) ACDFH Ans. Polgc.; etiam grat.: orig.
136) S. : orig. 137) Codd. et Edd. coli. o. 138) Codd. coli. o. orig. Deusd. 139) deseruerit: D Edd. Bas. Ven. II. Lugdd. Par. 140) episcopatuum spiritualium :
Ed.Bas.; episcopatus: D Edd. rell. Ans. 141) adstrlctum: Ed.Das.: strictum: Ans. |( can. 13. 142) subiaceant: BEQH 143) ABCDF; sentiant: EGH
144) imo ex synodo hab. ao. 1078. ap. Jaffe Honnm. Gregor, p. 332. — Jaffe ante no. 3821. — P<Ayc. II, 4, 5.; ap. Jns., ex cuius lib. VI. c. 73. laudant Corr., non est
repertum. 145) Codd. coli. o. 146) ib. 147) Codd. et Edd. coli. o. 148) ex : deest: Polyc. 149) imo . . . rei. : uon sunt in ipso conc. 150) Codd. et Edd. coli. o.
151) ib. pr. G (perturbatur) 152) Codd. ct Edd. coU. o. Polyc. 153) ib. |l c a n. 14. 151) Codd. coli. o. ; Burch. III, 109. ; Deusdcd. IV, 17. ; Ire Dccr. III, 85. ; V, 119.
155) ipsas: Burch. Deusdcd. Ivo III. V. 156) segregentur omnes: CDEQH Ed. Bas. orig. Ito V. 157) qui: deest: Deusdcd.
305
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. VII. c. 15-22.
806
C. XV. De eodem.
Item ex Cronica AnastasiO^Zz*.
Sane Thessalonicenses episcopi 153 b ob180c metum in-
peratoris Anastasii Timotheo Constantinopolitano episcopo
consenserunt161"1, qui 162 e concilium Calcedonense anathe-
matizauerat. Quadraginta uero163f episcopi Illiricae 164 8 et
Greciae conuenientes in unum, per professionem in scriptis
factam, ut195 a proprio metropolitano, discesserunt ab eo160,
et Romam mittentes Romano episcopo 167 h communicare in
scriptis professi sunt. Et paulo post: §. 1. Cum Dioscorus**
(iunior) manus inpositionem accepisset, recesserunt multi-
tudines populorum168, dicentes quia1891 secundum quod
continent canones sanctorum Apostolorum non est factus 179 k
episcopus et ideo non recipietur1711. Principes172 enim in-
thronizantl73m eum.
C. XVI. Excommunicetur 174 qui per laicos ecclesias obtinet.
Item Pascalis Papa [II.]175*
Si quis clericus, abbas uel monachus 176 per laicos eccle-
sias obtinuerit, secundum Apostolorum sanctorum canones
et Antioceni** capitulum concilii excommunicationi sub-
iaceat.
C. XVII. Qui per laicos ecclesias oblinet , et177 qui «178a
manus inponit , communione priuetur.
Idem179.
Constitutiones sanctorum canonum sequentes statuimus,
ut quicumque clericorum ab180 hac hora181 inuestituram
ecclesiae uel ecclesiasticae dignitatis de manu laici 1825 ac-
ceperit183 c, et qui ei manum inposuerit, gradus sui periculo
subiaceat184, et communione priuetur.
C. XVIII. De eodem. Idem185.
Nullus laicorum ecclesias uel ecclesiarum bona occupet
uel disponat. Qui uero secus egerit, iuxta B. Alexandri*
capitulum ab ecclesiae liminibus arceatur.
C. XIX. De eodem. Idem188.
Sicut Domini uestimentum scissum non est, sed de eo
sortiti sunt, ita nec ecclesia scindi debet, quia in unitate tota
consistit. In potestate 187 a ergo proprii episcopi ecclesiae
reducantur, et ab ipso (sicut in 1885 sacris canonibus cautum
est) ordinentur. Alioquin et ecclesiae ipsae, et clerici earum-
dem diuinis destituantur offitiis.
C. XX. Nullus clericus per laicos 189 ecclesiam obtineat.
Item Alexander [II.]19®1*.
Per laicos nullo modo quilibet clericus aut 1915 presbiter
obtineat ecclesiam nec gratis, nec precio. §. 1. Nullus
habitum monachi192 suscipiat, spem aut promissionem
habens, ut abbas fiat. §. 2. Nullus presbiter duas habeat198
ecclesias.
C. XXI. Singuli episcopi suos habeant yconomos.
Item Concilio Calcedonensi, [c. 26.]194a
Quoniam in quibusdam ecclesiis, ut rumore195 conperi-
mus, preter yconomos episcopi facultates ecclesiae1985 tra-
ctant, placuit, omnem ecclesiam habentem episcopum
habere yconomum de clero proprio, qui dispenset197 res ec-
clesiasticas198 secundum sentenciam proprii episcopi, ita, ut
ecclesiae dispensatio preter testimonium199* non sit, et ex
hoc290 dispergantur ecclesiasticae facultates, et sacerdotio
maledictionis** derogatio procuretur. Quod201 si hoc mini-
me fecerit, diuinis constitutionibus subiacebit.
C. XXII. Laici non sunt constituendi yconomiwiA.
Item ex Concilio Spalensi [II.], cui interfuit
Ysidorus , [c. 9.]-03
Nona 204 b actione didicimus, quosdam ex nostro collegio
contra mores ecclesiasticos laicos habere in rebus diuinis
constitutos yconomos. Proinde pariter tractantes elegi-
mus 295 c, ut unusquisque nostrum298 secundum Calcedoncn-
sium Patrum edicta 207 d ex proprio clero yconomum sibi con-
stituat. Indecorum est enim298 laicum uicarium episcopi,
esse et uiros ecclesiasticos2990 iudicare. In uno enim210
eodemque offitio non debet211 dispar esse professio. Quod
etiam in lege diuina prohibetur, dicente212 Moyse: „Non
arabis in boue simul et asino, “ id213 est: homines diuersae
professionis in214 uno offitio simul2151non sociabis. Unde2I8e
oportet nos et diuinis libris, et sanctorum Patrum obedire
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. .Que st. VII. c. 15. a) Chronico Anast. Bibliothecarii* b) Thessalonicenci episcopo c) communi-
cante ob d) cons. : dee st e) quem f) vero : deest g) Illyrici h) episcopo : deest i) quia nisi k) fiat 1) non recipietur
episcopus m) inthronizaverant — c. 17. a) ei: deest b) laica c) acceperit, et ipse, — c. 19. a) potestatem b) in: deest
c. 20. a) Alex. Papa b) vel — c. 21. a) ex Concil. b) ecclesiasticas — c. 22. a) oeconomi, sed ex proprio clero eligendi
b) In nona c) eligimus d) decreta e) saeculares in ecclesia f) simul : deest g) Unde et
NOTATIONES (
C. XV. # Caput hoc acceptum est ex Chronico Anastasii Bibtiothe-
carli.in iis, quae de Anastasio imperatore narrat, multaque ex ipso originali
eunt emendata.
** Quum Dioscorus: Haec est altera electio a priore, et ippa facta
non canonice, et potcstato laica; nam prior est Timothoi ad sedem Con-
stantinopolit&nam, haec vero posterior Dioscori junioris ad Alexandrinam.
Utraque vero a Bibliothecario copiose exponitur.
C. XVI. * Capitis huius et sequentis sensus est In fragmento manu-
acripto concilii apud Guardnstallum, a Paschali habiti A. D. 1116., quod ia
bibliotheca Vaticana 6ervatur. Nauclerus etiam Gen.36. narrat, Paschalem
upudTrecas concilium habuisse, ubi inter multa sentontlara de libera pasto*
rum electione, et de coercenda laicorum in ecclesiasticas dignitates prae*
sumtioue iuxta praedecessorum suorum decreta promulgarit.
** Antiocheni: In concilio Antiocheno nihil expresse Btatuitur
contra eos, qui per laicos obtineat dignitates ecclesiasticas. Verum cap. 23.
praecipitur, ut in episcopo eligendo servetur ius ecclesiasticum, nempe, ut
non eligitur episcopus, nisi cum synodo et iudicio episcoporum, quibus
verbis laici videntur excludi. In Bynodo autem Nicaena II. c. 3. repetitur
et confirmatur canon Apostolorum.
ORRECTORUM.
C. XVIII. * Alexandri: In epistolis Alexandri Papae I. nihil legi-
tur, quod ad hanc rem pertineat. Verum in epistola Alexandri II., in qua
synodum a se habitam repetit, (quae epistola ex vetusto codice descripta
Romam ex Hispania missa est’, haec inter alia habentur: Decimae ft primi-
tiae, seu vivorum et mortuorum oblationes ecclesiis Dei fideliter reddantur a
laicis, et ut in dispositione episcoporum sint, quas qui retinuerint, a sanctae ec-
clesiae communione separentur, quod fero e«t idem cum c. Praecipimus, sup.
oad. q. 2. ex Nicolao LI.
C. XX. * Habetur in eadem epistola Alexandri II., paulo superius in
c. Nullus laicorum citata. Nam statim post vers. Separentur, sequitur: et ut
per laicos etc.
C. XXL * Testimonium: In vulgatis Bequebatur: episcopi, quae
vox. inducta est auctoritate manuscrlptorum et originalis ex versione Diony-
sii. quae concordat cum prisca et graecis verbis. Alia etiam nonnulla sunt
emendata.
** Maledictionis: Graece est: xal loidoglav nj Isowavrg ngoargl-
(iea&at, quod In prisca versione est: et sacerdotali dignitati obtrectatio
generetur,
163) rusticorum: orig. Deusd.; add a rege: Edd. coli. o. 169) Codd. et Edd. coli. o. 170) ib. 171) ib. 172) princeps . . . inthronizavit: C Ed. Bas. ;
^ Ir*00^* t'.' *ut**ron'zavorat: 173) C<>dd. eo». «. pr. C || can. 16. 174) excommunicentur . . . obtinent: ABKQH 175) Hoc caput pariter ac tria sequentia
vjjdC' r ao • ll*)7. pertinere, chronicorum auctoritate nisi suspicantur Baluiins et Berardus. — c/. Mansi XX. 1221. 176) add. : vel canonicus:
Jai- L»fidd. n.IILJI can. 17. 177) et: deest: BEOH 178) ABCDF 179) c. 1. Cone. Trec. hab. ao. 1107. ap. Mimi XX, 1221. — c/. Mou. Qerm. LL. II, 2, 181.
180) de : ong. I8l) Codd. et Edd. coli. o. orig. 182) ib. 183) Codd. coli. o. 184) subiacebit : EQH || c an. 18. 185) frngm. ep. Paschalis II. {1099-11 18.) — Jaffe
a 9?rT’ e* R' ludatur, sed in Cod. coli, cauouem hoc loco non repetimus. || can. 19. 136) fragm. ep. Paschale II. (1099—1118.) — Jaffe
i?7) °’ Pr ■ CH 188) Codd. et Edd. coli. o. pr. C l| can. 20. 189) laicum: EQH 190) ABCF ; — c. 6. 7. Cone. Roman. hab. sub Nicolao II.
a ii7a™r\an8,-rIX’ 897# — Jaffeno. 3332. — canones huius synodi repetiti esse dicuntur in C. Romano hab. ao. 1063. sub Alexandro II. (c/. Hefele Cone,
hnh aVi "7 *«'. P- 1026. — Jaffe ante no. 3385. 191) Codd. coli. o. pr. H 192) monachslem : orig. 193) simul obtineat: »6. fj can. 21. 194) ACDEFQ: —
rL’/jrf° n TTTier*W,^Ny,,‘J“ supra Dist. LXXX1X. c. 4. rx Isidoro. — Ans. VI, 143. ex translatione prisca. — Coli, tredec. P. I. 197. 195) ex rum.: Edd. Bas.
. UI* co?* °’ *97) dispensent: EQH 198) ecclesiae: Edd. coli. o. 199) test. episcopi: Edd. coli, o.: ita ut episcopi ecclesiae: O
200) nttf.. non: BC Edd. Jias. Lugdd. U. III. ; ne: Edd. rtV. 201) qui: BDEQH || can. 22. 202) Codd. et Edd. coli. o. pr. Arg. Lugdd. IL III. 203) hab. ao. 019.
J rLv ; *• 8y* («x c- Bracar.) ; Ito Decr. V, 195. (ut ap. B.) ; Coli. tr. P. II, 49, 5. 20J) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bus. orig. Hisp. Burch. ho Coli. tr. P. : —
5°J}l a j i „ 205) ^ H Edd- coH- o. jnr. Arg. orig. Hisp. Burch. Ivo; eligemus: EO 206) nostr. : deest: Coli. tr. P. 207) CDEFQH EI. Bae.;
®n,! °eest: Burch.; namque: Ico 209) Codd. et Edd. coli, o.: et saeculares ludie.: Coli. tr. P. 210) en.: deest: AC Ed. Bas. Burch. Ico
nSf orx°' *!*) Deut c. 22. v. 10. 213) quod (Id est: deest): Burch. ; quod est: Ico 214) Ln : deest: Ivo 215) BCDEFQ Edd. coli. o.
216) Codd. et Edd. ciM. o. orig. Hisp. Burch. Ito
51*
8f>7
808
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. VII. c. 23—30.
preceptis, constituentes, ut qui 217 h in administrationibus 818 ‘
pontificibus sociantur, nec professione discrepent*1911, nec
habitu. Nam2*0 coherere et coniungi non possunt quibus
et221 studia, et uota sunt diuersa. §. 1. Si quis autem epi-
scopus posthec2221 ecclesiasticam rem aut223 m laicalem pro-
curationem administrandam elegerit, aut $i224n testimonio
yconomi gubernandam non 8250 crediderit, uere226 ut con-
temptor canonum et fraudator ecclesiasticarum rerum non
solum a227P Christo de rebus pauperum iudicabitur223 reus,
sed etiam concilio229 manebit obnoxius.
C. XXIII. Laicus in ecclesia aliquid statuendi facultatem
non habet 2303.
Item in Sinodo Simaci Papae Laurentius Mediolanensis
episcopus dicit 23 1 b :
Non232 placuit, laicum statuendi in ecclesia233' ha-
bere234 aliquam potestatem, cui233 subsequendi230 d manet
necessitds, non auctoritas inperandi.
Item in concilio eodem Eulalius , Episc. Siracusanae
ecclesiae , dixit 237 3 :
C. XXIV. Ecclesiasticas dignitates 23Sb laici disponere non
debent™ c.
Laicis quamuis religiosis240 nulla241 de ecclesiasticis
dignitatibus 242 d* aliquid disponendi legitur243 facultas at-
tributa244.
C. XXV. Laicus sacrilegus habetur qui dispositionem uel2*6
dominationem rerum ecclesiasticarum usurpat2*6.
Item Calixtus Papa [II.]247*
Si quis principum uel aliorum laicorum dispositionem
seu dominationem243 rerum siue possessionem2493 ecclesia-
sticarum250 sibi uendicauerit, ut sacrilegus iudicetur.
C. XXVI. In ecclesia , quam quis 251 edi/icat, nichil sibi
pre ceteris uendicet.
Item G elasius262* Senecioni Episcopo266.
III. Pars. Piae mentis amplectenda est deuotio, qua
Senilius254 b nobis in re Viuiana255' sui iuris fundasse perhi-
bet256d ecclesiam, quam in honore257' S. Viti confessoris
eius258 nomine cupit consecrari259. Hanc igitur, frater
karissime, si ad tuam diocesim pertinere non ambigis, ex
more conuenit dedicari, collata primitus donatione solempni,
quam ministris ecclesiae destinasse 200 fprefati muneris testa-
tur oblator, sciturus sine dubio preter processionis aditum,
qui omni Christiano debetur, nichil ibidem se proprii 1
iuris habiturum.
C. XXVII. De eodem262. Idem263.
Trigetius2643 uero petitoria265 nobis insinuatione sug-
gessit, in re sua, quod266 Sextilianum267 uocatur268, basilicam
se sanctorum Michaelis archangeli, et Marci269 confessoris
pro270 sua defensione271 fundasse. Et ideo, frater kanssi-
me, si272 ad tuam pertinet parrochiam, benedictionem supra
memoratae basilicae solempni ueneratione273 depende.
Nichil tamen sibi fundator ex hac basilica nouerit uendican-
dum, nisi processionis aditum, qui Christianis omnibus in
commune274 debetur.
C. XXVIII. De eodem.
Item Clemens [epist. II. ad Iacobum]275.
Ecclesias per congrua et utilia facite loca, que 276 3 diuinis
precibus sacrari2775 oportet276'*, et non a279d quoquam
grauari.
C. XXIX. Laici presbiteros de ecclesiis non eiciant.
Item Leo IV. Karolo Regi 280
Contra sanctorum patrum censuras uidetur existere, si
secularis uel laicus presbiteros ab ecclesiis, in quibus tem-
pore ordinationis eorum denominati2813* uel introducti
fuerint, uidetur282 expellere.
Gratianus. ■S'!283 uero fundatores ecclesiarum ad inopiam
vergere ceperint, ab eisdem ecclesiis temporalis vitae suffragia
percipiant.
Unde in Tolletano Concilio [IV. c. 37.] legitur26*:
C. XXX. Fundatores ecclesiarum , si inopes esse ceperint, ab
eisdem 285 alimenta accipiant226.
Quicumque fidelium propria deuotione de facultatibus
suis aliquid ecclesiae contulerint287, si forte ipsi aut filii eo-
rum redacti fuerint ad inopiam, ab288 eadem ecclesia suffra-
gium uitae pro temporis usu percipiant.
Gratian. Si ergo ecclesiasticas facultates potestatem dis -
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. VII. c. 22. h) illi qui i) administrationib. ecclesiae k) discrepare non debeant 1) posthac
m) aut per n) sine o) non: deest p) a: deest — c. 23. a) habeat b) It. in Synodo Romana 111. Sym. Pap. c. 3. (Laur. ...
dixit: deesi) c) ecclesia praeter Papam Romanum d) obsequendi — c. 24. a) It. ibidem Eulal. b) facultates cl possunt
d) facultatibus* — c. 25. a) possessionum — c. 26. a) Gelas. Papa b) se Iulius c) Iuliana d) perhibetur e) honorem
f) destinasse se — c. 27. a) Frigentius b) Martini — c. 28. a) quas b) sacrare c) oportet, et in singulis* sacerdotes
divinis orationibus Deo dicatas poni, quos ab omnibus venerari oportet d) ea — c. 29. a) nominati*
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXIV. * Facultatibus: Antea legebatur: dignitatibus. Emen-
datum est ex originali, (ut supra dist. 96. Bene quidem.), epistola Stephani I.
et decreto Paschalis II. manuscripto, quibas locis hoc idem repetitur.
C. XXV. * Inter decreta Calixtl, ex quo citatur, non est inventum.
Habetur in decretis Paschalis IT. manuscriptis cap. 5., sed non est mutatum
nomon Calixti, quia Pontifices isti, qui iisdem fere temporibus fuerunt, fre-
quenter eadem decreta Buorum antecessorum repetebant.
C. XXVIII. * Et in singulis: Addita sunt baec usque ad vers.
Quos, ex originali.
C. XXI i. * Nominati: In vetustis exemplaribus, et apud Ivonem
legitur: denominati, ut significet recitationem nominis eius, qui promove-
batur, et ecclesiae, ad quam ordinabatur; de qua dictura est supra dist. 70.
c. Neminem. Erat autem baec canonica adseriptio et institutio ad illam ec-
closiara, et non simplex nominatio, prout auctor glossae accepit.
Causa XVI. Quest. VIL can. 22. 217) Codd. ei Edd. coti . o. 218) «6. Coli. tr. P. 210) Codd. et Edd. coli. o. 220) nec . . . (non: deest) : Burch. Ivo
221) et: deest: A Ivo 222) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (post hoc); — orig. Bisp. Burch. Coli. tr. P. ; post: Ivo 223) Codd. coli. o. pr. A; Edd. Arg . Bas. Coll.tr. P. ;
in lalc.: A,* ad laie.: Burch. Jvo (aut: deest): laicali procuratione: orig. Bisp. 224) Codd. coli. o. 226) ib. 226) verum et: Ivo 227) Codd. et Edd. coli. o.
228) iudicatur: orig. Bisp. 229) et conc. : orig. Bisp. Burch. Coli. tr. P.; ex conc.: Ivo || can. 23. 230) ABDEFG 231) Codd. coli. o. Timecrem. ; ex synodo:
EO: — c. 3. syuod. Rom. hab. ao. 502. ap. Thiel p. 683. — Jaffe ante no. 473. — Ans. V, 9. (11. can. contiu.)\ Deusded. IV. 46. Coll.tr. P. I, 48, 13. Polyc. VI, 1,6. —
cf. Dist. XCVI. c. 1. 232) non licuit laicos : orig. Ans. Coli. tr. P. ; non licuit aliquando laicos: Polyc. 233) Codd. et Edd. coli. o. Deusded Pob/c. 234) habere :
deest : CoH. tr. P. 235) quos : orig. Coli, tr P. 236) Codd coli. o. Ans. Dcusd. Coli . tr. P. Poh/C. |l c an. 24. 237) Codd. coli. o. pr. B: Gelasius: CDF; — ibid. ; — cf.
Dist. XCVI. c. 1. Burch. XV, 36. (cx ood. Conc. = C. Mogunt.) — Ans. I. c. Deusded. I. c. Ivo Decr. XVI, 36. ; Coit. tr. P. 1, 48, 14.; III, 29, (30.) 10. Polgc. VI, 1, 4.
(Stepbanus: can. cont.) 238) t'odd. coli. o. 239) ABCDF 240) religiosi sint: Polyc. 241) nullis tamen: ib. ; quibus nulla: orig. : nullo modo: Burch. Ivo
Coli. tr. P. 242) Codd. ei Edd. coli. o. : add. : ut ait primus papa Stephanus: Deusded. 243) udd.: unquam : orig. Burch. Ico Coli. tr. P. I. HI.; Polyc. ; usquam :
Ans. Deusd. 244) attribuatur (leg. : deest): Burch. Ivo C:U. Ir.P. III. || can. 25. 246) vel: deest: disp. dominationemque: OB: vel dom.: deest: AC 24G) add.:
sibi: AC 247) c. 9. Conc. /.a ter an. I. hab. ao. 1123. ap. Watlerich II, 153. — Jaffe post. no. 5119. — 248) donationem: B Edd. Arg. Bas. Corr. Ven. I. Nor.
249) Codd. coli, o.otig. 250) ecclesiarum: AB; add.: rerum: CEO |J can. 26. 251) quisque: ABCDF 232) ABCDF 253) Ep. ao. 495—496. scr. ap. Thiel p. 448. —
Jaffe no. 416. — Ans. V, 9.; Deusd. III, 94. {uterque adiecta subscr.: Dat. XIII. Kal. Aug.); Cacs. VII, 26.; — Senatori ep. : ABCDF 254) orig.: in AB legit:
se iulius, quod errore scribarum factum esse luculo apparet: in OH: Tullius vel Iulius: in C: ille; — add. : vir honorabilis: orig. 255) ACB orig. Ans.: Iuriana:
E: Iuviniaua: Corr. 256) BCDFB Edd . coli. o. pr. Arg. Nor. Ven. I. II. (perhibeat); — Turrecrcm. Ans. 257) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. — Ans.
238) eius: deest: Ans.: cum prenomiue: Deusd. 259) consecraris (?): Deusd. 260) Codd. et Edd. coli. o. Deusded. 261) propriis: Deusd. || can. 27. 262) de
eod.: deest et canon cum antecedente commictus est: BC 263) scr. ao. 495—96. ap. Thiel p. 449. — Jaffe no. 417. — eandem epistolam Pelagio I. {ad Eleuthetium
scriptam) attribuit Holstenius p. 235.; Mscr. lat. bibi. Paris, no. 3881.: VIII. synodo. — Ans. V, 12. Polyc. III, 12, 8. — cf. lib. dium. no. XI. ap. Roziere p. 38.
264) F onfr. Ans. Polyc.; Frigevius: B Ed. Arg.; Trigerlus: EO: Frigetius: C 265) petitorii : orig. 266) quae: Ed. Bas. orig. 267) Sextilianus: orig.
268) vocabatur: Polyc. 269) B orig. Ans. Polyc.; Marciani: CDEFQH 270) pro : deest : Ans. 271) devotione: Polyc. Corr. 272) si: deest: ib. 273) devotione
et ven.: EO B Edd. coli. o. 274) communi: Edd. coli. o. |J can. 28. 275) Caput Psendoisid. Ep. II. Clem. no. LIH. ap. Hinschius p. 61. — Jaffe no. V. —
Ans. ded. IV, 44. ; Caes. IV, 46. 276) Codd. coli. o. orig. Ans. ded. 277) ABCDF 278) Codd. et Edd. coli. o. 279) ABCDEFB; deest: O orig. Ans. ded. ||
can. 29. 230) Leo III. : Corr. ; — fragm. ep. incerto tempore (847 — 55.) scr. — Jaffe no. 1996. — Ivo Decr. IIT, 102.; Coli. tr. P. I, 60, 13. — Deusd. IV. a Corr.
et R. l tudaiur »ed nos in Ed. coli, canonem haud invenimus. 231) Codd. coli. o. Ed. Has. Coli. tr. P. 282) nitatur: Ito 283) haec testantibus Codd. Gratiani sinit
verba neque ut Corr. censuerunt ad canonem pertinent. j| can. 30. 284) c. 38. C. Tolet. IV. hab. ao. 633. ap. Brnns I, 234.; Abbo Floriae, c. 34. (can.; praebendum
est: coiuin.): in Coli. tr. P. II, 37, 15. canonem non invenimus. 285) ecclesiis: AD; eisd. eccl.: BEQH 286) percipiant: CD; suscipiant: EQB 287) con-
tulerunt: EB 288) de: Abbo
809
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. QUEST. VII. c. 31—38.
810
pensandi non habent 2894 multo minus ipsas ecclesias quibuslibet
ad regendum conmittere uel aliis auferre ualent. §. 1. Hic autem
distinguendum est, qttid iuris fundatores ecclesiarum in eis
habeant , uel quid non? Habent ius prouidendi, et consulendi, et
sacerdotem inueniendi; sed non habent ius uendendi, uel donandi,
uel utendi tamquam propriis.
Unde in Canonibus inuenilur 290
C. XXXI. Heredes eius, qui ecclesiam construxit, nichil aliud
quam 291 b pro ea sollicitudinem gerere debent29*.
Filiis, uel nepotibus, ac honestioribus293 propinquis
eius, qui construxit uel ditauit ecclesiam, licitum sit hanc 294 c
habere sollertiam, ut, si sacerdotem29511 aliquid ex collatis
rebus defraudare preuiderint296, aut297e honesta2937 conuen-
tione conpescant, aut299 episcopo uel iudici corrigenda de-
nuntient. Quod si talia episcopus agere temptet, metropo-
litano eius hec insinuare 300 procurent. Si autem metropolita-
nus talia gerat, regis hec301 auribus302 intimare nori differant.
§. 1. Ipsis tamen heredibus in eisdem rebus non liceat quasi
proprii iuris potestatem preferre, non rapinam et 303 £ frau-
dem ingerere, non 304 h uiolentiam quamcumque presumere,
sed hoc305 solum306 in salutarem sollicitudinem adhibere,
quod aut nullam307 operatio308 noxam nocens attingat, aut
mulctam309 uel aliquam partem salutaris mercedis310 assu-
mat311. §. 2. Si quis uero312 deinceps hec monita temerare
uoluerit313', et male rapta cum confusione restituet, et ex-
communicationis annuae sententiam sustinebit.
C. XXXII. Fundatores ecclesiae ordinandos in ea 311 *
episcopo offerant.
Item ex Tolletano Concilio [IX. c. 2.] 315
Decernimus316, ut quamdiu fundatores ecclesiarum in
hac uita superstites fuerint317 b, pro eisdem lotis curam ha-
beant3180 sollicitam319, atque rectores ydoneos320 in eisdem
basilicis idem ipsi offerant episcopo 321 d ordinandos322'*.
Quod si spretis** eisdem3237 fundatoribus episcopus ibidem
rectores presumpserit ordinare, et ordinationem suam irri-
tam nouerit324 et325^ ad uerecundiam sui326h alios in eorum
loco (quos327* ipsi 328 k fundatores condignos elegerint) or-
dinari.
C. XXXIII. A dominio constructoris929 oratorium390*
non est auferendum.
Item ex Romana Sinodo [Eugeniill. et LeonisIV.c.21.]331
Monasterium uel oratorium canonice constructum a
dominio constructoris eo inuito332 non auferatur, liceatque
illi333 presbitero, cui uoluerit, pro334 sacro offitio illius dio-
cesis333 cum consensu episcopi, ne malus existat336, con-
mendare.
C. XXXIV. j De eodem397.
Item Gregorius Papa flib. VII. Indict. 1. Secundino
Episcopo Taurominitano]338*.
Rationis ordo non patitur, ut monasterium contra uolun-
tatem fundatorum ab eorum dispositione339 ad arbitrium
suum quis debeat uendicare.
Gratian. Prouidentia tamen et ammonitione episcopi a fun-
datoribus ecclesiae honorari debent.
Unde Gregorius9*9*.
C. XXXV. Episcoporum prouidentia a fundatoribus
ecclesiae honorentur.
Considerandum341 est3425 quatinus si secundum proui-
dentiam et ammonitionem episcopi ipsi coheredes eas
uoluerint tenere, et honorare** faciant. Si autem hoc
contradixerint, in343 episcopi potestate maneat utrum eas
consistere344 permittat, aut reliquias inde346 auferre346 uelit.
C. XXXVI. Reliquiae auferantur ecclesiarum9*7*, si plures
heredes de eis contendunt 348 b.
Item ex Concilio Triburiensi, [c. 32.J349
Si plures heredes contenderint350 de communi ecclesia,
auferri iubeat episcopus reliquias sacras, et ecclesiam
claudi, donec communi consensu et consilio351 episcopi ibi352
presbiterum statuant, et unde uiuat.
IV. Pars. Gratian. Ut ergo ex his auctoribus colligitur,
de manu laicorum ecclesiae non sunt recipiendae, nisi cum con-
sensu episcoporum, iuxta illud Concilii Magontinensis 353 a.
C. XXXVII. Non liceat laicis de ecclesta eicere presbiteros.
Laici presbiteros de ecclesia3545 non eiciant, neque in355
eis constituant sine consensu suorum episcoporum356.
C. XXXVIII. Absque episcoporum consensu laici presbiteros
de ecclesiis non eiciant997.
Item ex Concilio Cabilonensi [II. c. 42.]358
Inuentum est, quod multi359 arbitrii sui temeritate, et360
(quod est grauius) ducti cupiditate, presbiteris quibuslibet
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Que st. VII. c. 30. a) habent laici — c. 31. a) invenitur Concilio Toletano IX. c. 1. b) et ipsi pro ea
c) hanc bonae intentionis d) sacerdot. seu ministrum e) aut commonitionis f) honestae g) non h) nec i) prae-
sumserit — c. 32. a) ecclesiarum ... in eis b) exstiterint c) permittantur habere d) episcopis e) ordinandos*. Quod
si tales forsitan non inveniantur ab eis, tunc quos episcopus loci probaverit Deo placitos sacris cultibus instituat cum
eorum conniventia servituros, f) eiusdem g) esse et h) suam i) quod k) iidem ipsi — c. 33. a) monasterium —
c. 35. a) est de ecclesiis, quae inter coheredes divisae sunt — c. 36. a) ecclesiis b) contenderint — c. 37. a) Mogun-
tini I/ sub Carolo, c. 29. b) ecclesiis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXXII. # Ordinandos: Quae sequuntor usque ad vers. Quod si
spretis, addita sunt ex ipso concilio.
** SpretiB: Sic etiam legitur in codice Lucensi regio; sed in con-
ciliorum editionibus, et duobus codicibus Vaticanis : Quod si superstitibus.
C. XXXIV. * Apud Anselmum et in Polycarpo hoc eodom modo habe-
tur. In ipsa autem epistola pendet oratio ex superioribus, et sic legitur:
Quia rationis ordo non patitur, ut monasterium ipsum, et maxime contra volun-
tatem fundatorum, ab eorum dispositione ad arbitrium suum praesertim laica
persona subducat, aut aliquod sibi in id ius debeat Vindicare. Et quura isqutt :
ab eorum dispositione, significat monachos, de quibus supra dixerat.
C. XXXV. * Io Capitularibus, et legibus Longobardicis, et apud
Burchardum et Ivonem, qui et ipsi citant ex decretis Gregorii Papae, sic
habetur: Ve ecclesiis, quae inter coheredes divisae sunt, considerandum est,
quatenus, etc. quae, quoniam sententiam clariorem reddunt, visa sunt ad-
denda, alio tamen ordine, ne vulgatum capituli initium mutaretur. Antea
legebatur: Considerandum est, quatenus, etc.
** Honorare: In vulgatis Longobardicis est: honores faciant.
Causa XVI. Quest. Vlt. can. 30- 289) Codd. coli. o. || can. 31. 290) Codd. coli. o. — c. 1. Cone. Tolit . IX. hab. ao. 655. ap. Bntns I, 292.; Abbo Flor.
c. 82. (can. coutin.) 291) DEGH ; quam (nihil aliud: deest): ABCF 292) debeant: ABCD 293) honestioribusque (ac: deest): orig. Hisp. Abbo 294) Codd. et
Kdd. coli. o. 295) »6. 296) viderint: G; previderit: orig. Hisp.; providerit: Abbo 297) Codd. et Edd. coli. o. 298) Codd. coli. o. orig. Hisp. Abbo 299) add. :
talla: Abbo 300) insinuari: AVF Edd. coli. o. pr.Bas. 301) hoc: A Edd. coli. o. pr. Lugdd. 302) auditibus: orig. Hisp. 303) Codd. et Edd. coli. o. orig. Hisp.
304) «o. 466o 305) in eo: Abbo 306) solummodo: EGH 307) in null. : orig. Hisp. Abbo 308) operationis (noc.: deest): Abbo 309) In mulct. : orig. Hisp. Abbo
310) merces: «&. 311) accipiat vel assum. : EGH 312) autem: Abbo 313) Codd. coli. o. pr. G:-Ed. Bas. orig. Hisp. Abbo || can. 32. 314) Codd. coli. o. 315) hab.
•®rtms I* 292* — Abbo Floriae. c. 32. 316) decrevimus: BEGH 317) Codd. ct Kdd. coli. o. 318) tb.; permittuntur habere: orig. Hisp. 319) add. : et
sollicitudinem ferre praecipuam: orig. Hisp. Abbo 320) praecipuos uel idem : Abbo 321) Codd et Edd. coli. o. 322) tb. — finis canonis: Abbo 323) Codd. et
"g.coU. Hisp. 324) noverint: EFGH: habeat: A: fecerit: Ed. Bas. 325) Codd. et Edd. coli. o. pr. B 326) Codd. et Edd. coli. o. pr. AB; — orig. Hisp.
521) Codd. coli. o. orig. Hisp. 328) Codd. el Edd. coli. o. pr. A j| c a n. 33. 329) constructorum : EGH 330) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas. 331) hab. ao. 626. et 654.
XIV’ l006 — Floriae. c. 37. (can. coni in.) ; Cae s. VIU.43.; Coli. tredec.P. IV, 17. 332) Invite: orig. 333) illi id.: ib. 334) pro .. . cp.: deest: Abbo
»3o) dioceseos et bonae auctoritatis dimissoria: orig. 336) sit: Abbo || can. 34. 337) de eod.: deest et can. cum antecedente coni unctus est: CEGH 338) Ep. 31.
scr. 00. 598. no. VIII. ed. Manr. — Jaffe no. 1151. — Polyc. III, 12, (15,) 9.: Cacs. VII, 16.; ap. Ans. V, 8, qu> a Corr. ct R. laudatur canonem haud invenimus.
n quoquam: Polyc. || can. 35. 340) imo c. 2. Capit. lFormaf. a. 829. in 1 ton. Gertn. LL. I, 350. — Jaffe no. CCLII. — Bened. Lciita I, 99.; Reg. 1, 245.;
ojiwwj ,,cr* P* c. 5.); lvo Decr. III, 45. ; ap. Ans. V, 79. a Corr. et R. laudatum canonem non invenimus. 341) consideratum : Heg. Burch.
pj “dd. coli. °. 343) ut in: Bet i. Let. 344) ita cons.: Ben. Lev. Ren. Burch. lvo 345) exinde auferat: Ben. Lev. Reg. 346) auforri: CVEGH Ed. Bas.:
offerri: Rd. I.ugd. I. || can. 36. 347) ACEFQH &ld. coli. o. pr. Bas. Arg.; de ecclesia: A; ecclesiis: Ed. Bas.; ecclesiae: D Ed. Arg. 348) IjKGH Ed. Das.;
conteuaant: A; pro contentione heredum ecclesiae: B * 349) ea»i. 32. conc. Tribur. hab. ao. 895. in compendium redactus; — Reg. I, 246.; Burch. III, 40. ;
jffl _ £* u, N45* » c?li' tredec. P. IV, 212. 350) contendunt: BEGH Ed. Bas. 351) cons. ep. : deest: Reg. 352) inde : Jco || c a n. 37. 353) Codd. coli. o. : c. 24.
U _ . ■ - r — • " • uve»» Oiv-m c vui uuucic. a j iiuv. »v. oia. rty. jj
Pan. U, 46.; CoU. tredec. P. IV, 163. 359) add.: laici; Edd. Bas. Lugdd. 360) et: deest: lvo Pan.
811
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVI. XVII. QUEST. I. c. 1—3.
812
absque consensu suorum3611 episcoporum ecclesias dant uel
auferunt. Unde oportet, ut canonica regula seruata nullus
absque consensu episcopi sui362 cuilibet presbitero eccle-
siam det; quam si iuste adeptus fuerit, hanc non nisi graui
culpa 363b coram 364c episcopo canonica seueritate amittat.
Gratian. Sicut ergo auctoritate Jeronimi 365 decimas male
possessas a laicis episcopo consentiente licet monachis de manu
laicorum recipere , et eas perpetua stabilitate tenere , sic et ecclesias
a laicis male detentas cum consensu episcoporum licet monachis
ad ordinandum accipere , et eis in perpetuum prouidere.
Unde Urbanus II.™*:
C. XXXIX. Sine uoluntate episcoporum decimas uel ecclesias
a laicis monachi non suscipiant.
Decimas et ecclesias a laicis367 monachi non suscipiant
absque consensu et uoluntate episcoporum. Quod si aliter
presumptum fuerit, canonicae ultioni subiaceant.
C. XL. Nulli liceat in suum ius monasterium conuertere; ad
ordinandum tamen alii tradere illud ualel 3(i3.
Item 369 ex decreto Siluestri Papae370*.
Nemini regum aut cuiquam hominum371 in372 proprium
ius373 liceat monasterium tradere374, nisi375 ad aliud mona-
sterium, uel conmutare, nisi cum alio monasterio, uel quo-
cumque conmento3761 uendere377. Quod si factum fuerit,
non ualebit, sed ipsum monasterium in pristinum reforme-
tur statum.
C. XLI. Episcopi et fratrum consilio monasterium ad melio-
randum alii 3781 subponere 379 quisque non3Sub prohibetur3310.
Item ex decreto Bonifatii 332.
V. Pars. Si quis uult monasterium suum ad363 melio-
randum in alium locum ponere, fiat334 cum consilio363 epi-
scopi 366 et fratrum suorum, et dimittat presbiterum in priori
loco ad ministeria ecclesiae367.
[PALEA336.
C. XLII. Publicae penitenciae subiciantur qui circumue-
niendo aliquos tondere presumunt339.
Item ex Concilio Moguntinensi390*
VI. Pars. Constituit sane391 sacer iste conuentus, ut
episcopi siue abbates, qui392, non in fructum393 animarum,
sed in auaritiam et394 turpe lucrum inhiantes, quoslibet
homines395 circumueniendo totonderunt, et res eorum396 tali
persuasione subripuerunt397, penitenciae canonicae393 ut-
pote399 turpis lucri sectatores subiaceant403. Hi uero, qui
illecti401 comam deposuerunt, in eo, quod ceperunt402, per-
seuerare cogantur, res uero403 eorum heredibus reddantur.]
C. XLI1I. Sine uoluntate fratrum aliquem de suis propinquis
abbas sibi substituere non ualel 404 .
/tem ex eodem 405 a.
Congregatio debet eligere sibi406 abbatem abbatis sui
post mortem, uel407 eo uiuente, si ipse403 discesserit uel
peccauerit. Episcopus409 enim non debet abbatem uiolenter
retinere in’ locum suum410b. Ipse autem411 non potest ali-
quem ordinare de suis propinquis uel412 amicis sine uolun-
tate fratrum.
CAUSA XVII.
GRATIANUS.
Quidam presbiter infirmitate grauatus fieri se uelle mona-
chum dixit; ecclesiae et beneficio 11 in manu aduocati renunciauit.
Postquam conualuit, mox se futurum monachum negauit-b, eccle-
siam et beneficium respnscit. (Qu. 1.) Hic primum queritur,
utrum reus uoti 3 teneatur , an liceat ei a proposito sui cordis
discedere ? (Qu. II.) Secundo, an ecclesia et beneficium ei
reddenda sint 4 que prius libera uoluntate refutauit ? (Qu. III.)
Tertio, si contigisset eum se et sua monasterio tradidisse, an
licentia abbatis liceret* ei ad propria rediref (Qu. IV.) Quarto,
si sine licentia abbatis retro abierit, an sua sibi abbate reddenda
sint f
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod 6 a uoto discedere non liceat, multis aucto-
ritatilms probatur. Ait enim Propheta7'. „ Vouete, et reddite
Domino Deo uestroP
C. I. Que Deo uouentur necessario reddantur3.
Item Augustinus 9*.
Sunt quedam, que etiam non uouentes debemus; que-
dam etiam, que nisi uouerimus, non debemus, sed postquam
ea Deo promittimus, necessario reddere constringimur.
[C. II.] 101 Item Ieronimus.
Vouentibusllb non solum nubere, sed etiam uelle dam-
pnabile est.
C. III. Dignus est supplicio qui se ipsum Deo subtrahit a
uoto resiliens.
Item Gregorius in I. libro Registri 12a, [lib. I. epist. 33. ad
Venantium].
Ananias Deo pecunias uouerat, quas post diaboli 13b
EDITIO ROMANA.
Causa XVI. Quest. VII. c. 38. a) suorum: deest b) culpa sua c) et coram — c. 39. a) Urban. Papa — c. 40.
a) commercio — c. 41. a) alibi b) nullus c) prohibeatur — c. 43. a) Item ex Concilio Toletano b) loco suo — Causa XVII.
a) ecclesiam et beneficium b) negavit, et — Quest. I. c. 2. a) C. II. De eodem — c. 3. a) in Regesto b) diabolica
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XL. # Tn Capitularibus sic habetur: Nemini regum aut cuiquam
hominum liceat monasterium tradere, vel commutare, vel ^uocunque commercio
teiubre.
** Vendere: In locis Indicatis haec sequuntur: Hoc etiam divina et
apnsiolica atque canonica sub anathematis poena sanxit auctoritas .
C. XLIT. * Caput hoc a Burchardo etiam et Ivone recitatur exMagnn-
tino, et multo plenius eodemquo plane modo, quo nunc legitur in Cabi-
lon. 2. c. 7.
Causa XVII. Quest. I. C. I. * Huius capituli ipsa omnino verba
non sunt inventa apud B. Augustinum, sed tere eadem habentur apud Cassio*
doruu. inPsal.75.ad vers. 1 oicte, quem citat glossa ordinaria ad eum locnm.
Crus a XVI. Quest. VII. can. 38. 3G1) Codd. et Edd. coli. 0. pr. B; — Ivo Decr. Pan. 362) sui: deest: orig. Burch. 3G31 Codd. et Edd. coli. o. Btirch.
Ivo Decr. Pan. 364) Codd. et Edd. coli. n. Ico Pan. 365) c. nli. Qu. 1. C. XVI. || can. 39. 366) ABCF: — Referendum /octussis hoc caput ei.t ad c. 5. et 6. conc.
MAptutani hab. ao 1089. ap. Mansi XX. 721. 367) add.: possessas: EGH Edd. Bas. l.ugdd. II. III. |l can. 40. 368) valeat: Ati: valent: EGH 369) it.: deest:
ABH 370) imo Ben. Levita I, 386. : Bttrch. 111, 23. (ex decr. Silverii); Jvo Decr. III. 28.; Pol.uc. III, 12, 2. (Silverius); Coli, iredec. P. IV, 22. 371) hom. :
deest: Jvo 372) in: deest: Burch . Do 373) ius: deest: Ben. Lev. Iiurch. Ivo 37 4) add. : convertere vel: DH Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. Ven. I ; vertere: B
375) nisi ... mon. : deest: Beu.Le v. 376) A orig. Burch. Polgc.; momento: B: commodo: Jvo 3?7)scd is qui accepit, pretium omittat, et qui distraxit, pretium
quod accepit in ipso monasterio amittat et una cum pretio monasterium perdat, et ipsum: Ben. Lev. || can. 41. 378) BDOH; aliis: EF 379) ponere: A ;
proponere: F: subponens: D 380) ABDF: cuiquam non: EGH 381) AEFQ: — in C rubrica : capitis antecedentis paucis mutatis repetitur. 382) It.: deest: ACF;
ex poetiitent. 'Theodori up. Hildcnbrand §. 204. — Burch. HI, 26.: Iro Decr. III, 31.: Coll.tr dec.P. IV, 21.; — ex eodem: Edd Nor. Ven. I II. Coit.; ex Magunti-
nensi' Ed. Arg. 383) ad melior.: deest: orig 384) faciat: orig. 385) consensu: F: concilio: Edd. Ven. I. Lngd. I. 386) episcopis: orig 387) ecclesia: i'6. )|
can. 42. 3b8) Hunc cauonem qui repetitur infra c. 5 Qu. 3. C. XX. paleam esse censemus: deest: ABEO 389) mbr.: deest: D; Nullus qui incognitus est,
monasticum habitum rununt ante triennium : C 390) nuo c. 7. Conc. Cabiton. hab. ao.SVi. ap. .UansiXlV, 95. — Burch. VIII, 93. (cati, cont n.) ; Ivo Decr. VII, 111.
(cx eodem = C. Mogunt. ; conitti.); Coli. tr*dec. P. I, 231. 891) sane: deest: H Ed. Has. 392) qui: deest: Burch. 393) instinctu: C: in fructu: D Edd. coli o .
3t4) add.: in: Burch. 395) add.: illectos: orig. Jvo 396) illorum: Ivo 397) non solum acceperunt sed poiiua subrip.: orig. Burch. Ico 398) add. : sive
regulari: orig. Burch. Jvo 399) ut puta: orig. 400) subjiciantur: Ivo 401) vanis promtesionimis illecti vel quibuslibet machinationibus persuasi, mentis
inopuB effecti, rerum suarum domini esse nescientes comam: orig. Burch. 402) perceperunt: CDH Ed. Bas. ; ceperunt: F Edd. reti. 403) namque (autem:
Burch. Ivo ) quae ab Illectis et negligentibus datae, ab avaris et negligentibus datae, ab avaris et cupidis (negligentibus : Burch ) non solum acceptae, sed
raptae noscuntur: oi ig. Burch. Do || can. 43. 404) i nbr.: deest: DH: in B canon cum c. 42. coninuctus est: in H can. 43. ante c. 42. exstat. 405) ACDF FA. Bas.
Corr.: Inscr. : deest : B . — tegitur in poeniteutiali Theodori a p. Wldenbrand §.200. — Burch. VIII, 86. (can.: Abbas potest); Ivo Decr. VII, 104. (ap. utrnmque ex
C. Mogunt.) 406) sibi: deest: A Burch. 401) vel . . . vivente: dtest: A: aut: orig. 408) ipse: deest: Burch. 409) ep. . . . suo; deest: oiig. Burch. Ivo
410) ACDFH Ed. Bas. 411) aut.: deest: o)ig.: enim: Burch. Iro 412) neque alienis neque alio abbati dare sino: orig.
Causa XVII. 1) ARCDO 2) Codd. coli o. 3)vi»to: ABD 4) 6unt: EiJH 5) liceat: BCD: licet: G
Causa XVIJ. Quest. I. 6) add. : autem : EGH 7) Psnlm. 75. v. 12. || can. 1. 8) redduntur : BC 9) imo Cassiodorus ad Psalm. 75. r. 11. sed Grat.
potius sensum quam verba Cass. reddidit. |l can. 2. 10) BCEGH: — cf. ad c. 4. Dist. XX VU. 11) BCEIQR Edd. Aig. Nor. V en. I. II, • vovent, castitatem: A;
add.: Deo : Edd. rell. j| can. 3. 12) ACEFQH.; in registro; BD; — Ep. 34. scr. ao. 591. lib. I. Ed. Jfaur. — Jaffe no. 737. — Coli. tr. P. I, 55, 21. 13) Codd. et
Edd. coli . o. Turrecrem , Coli. tr. P.
813
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. QUEST. I. II. III.
81 1
uictus persuasione subtraxit. Sed qua morte mulctatus
est14, scis15. Si ergo ille mortis periculo dignus fuit, qui
eos, quos dederat, nummos Deo abstulit, considera, quanto
periculo in diuino dignus eris iudicio, qui non nummos, sed
temetipsum omnipotenti Deo (cui te sub monachico 16 c ha-
bitu deuoueras) subtraxisti.
C. IV. Ante Dei oculos cadunt qui bona, que concipiunt 11
agere recusant.
Idem super Ezechielem, [lib. I. homil. 3.]18
Qui bona agunt, si meliora agere deliberant, et post
deliberata non faciunt, licet in bonis prioribus perseuerent,
in conspectu tamen Dei ceciderunt ex deliberatione. Item 19 * :
§. 1. Sunt qui cuncta relinquere, et Dei seruicio se subdere,
et freno castitatis se restringere deliberant; sed cum post
castitatem alios cecidisse conspiciunt, se retrahendo meri-
tum perdunt.
Gratian. Si ergo post untum quisque necessario cogitur
soluere quod wniit ; si uouentibus non solum nubere, sed etiam
uelle /lampnabile est: patet, quod sacerdos iste ad executionem
sui uoti cogendus est, et non solum non fieri, sed etiam uelle
monachum tum fieri sibi dampnabile est. §. 1. Quod autem -ah
inter unuentes iste conputandus sit, patet ex uerbis Augustini21
dicentis: „Dixi, confitebor22, etc. Magna- pietas Dei est, ut ad
solam promissionem peccata dimittat. Nondum enim pronunciat
ore, et tamen Deus iam audit in corde; uotum enim pro opere
reputatur.11 Sicut ergo Propheta inter uouentes reputatur, quia
dixit: Ego confitebor; sic et-ic iste inter eosdem conputandus est,
quia dixit: Piam monachus. Ilis ita respondetur; Aliud est
propositum 24 corde ctmcipere, et etiam 25 ore enunciare; aliud est
subsequenti obligatione se reum uoti facere. §. 2. Quia ergo*
iste propositum sui cordis ore simpliciter enunciauit, non autem
monasterio aut abbati se tradidit, nec promissionem scripsit ne-
quaquam reus uoti habetur.
QUESTIO n.
GRATIANUS.
Unde Alexander //.la:
C. I. Non cogitur aliquis in monasterio manere, nisi
professionem fecerit in manu abbatis.
Cosaldus2b presbiter, quondam30 infirmitate feruore
passionis pressus4, monachum se fieri5 promisit, non tamen0
monasterio aut abbati se tradidit, nec' promissionem scri-
psit, sed8 beneficium ecclesiae9 in manu aduocati refuta-
uit 10. At postquam conualuit, mox se 11 monachum negauit
fieri. Quopropter quia et12 B. 13 Benedicti regula14, et pre-
cipue patris et predecessoris nostri S. Gregorii Papae
canonica16 institutio16 interdicit monachum ante unius anni
probationem effici17, iudicamus et auctoritate apostolica
precipimus, ut prefatus presbiter beneficium 18 d# et altaria
recipiat, habeat, et quiete retineat.
C. II. Uxor post propositum continentiae ducta
dimitti non debet.
Item Augustinus ad Bonifatium Comitem, [ep. LXX.] '9*
Nos nouimus,.nos testes sumus, quod omnes actus pu-
blicos, quibus occupatus eras, relinquere cupiebas, et te in
otium sanctum conferre, atque in ea uita uiuere, in qua serui
Dei monachi uiuunt. Cum ergo te esse in hoc proposito
gauderemus, nauigasti, uxorem203 duxisti. Si21 comugem
non haberes, dicerem tibi quod et Tubanis225 diximus, ut
in castitate280 continenter 24 d uiueres. Sed ut te ad istam
uitam non exhorter, coniunx est inpedimento25, sine cuius
consensu260 continenter tibi uiuere non licet27, quia, et si
tu eam28f post illa29® uerba Tubanensia3uh ducere non de-
bueras31', illa tamen nichil eorum sciens innocenter tibi et
simpliciter nupsit.
Gratian. Ecce iste se corde concepit monachum fieri, et
ore pronunciauit, se uelle in otium sanctum conferre, non tamen
postea coactus est suscipere quod corde concepit, et ore pronun-
ciauit. Auctoritas illa Alexandri, secuta institutionem B. Gregorii
et B. Benedicti, probandis annum indulget, sed 32 notis; incvgni-
tis 33 k uero triennium conceditur.
Unde in Concilio TolletanoMa-*.
C. III. Nullus qui incognitus est monasticum habitum sumat
ante triennium 35 b.
Si quis36 incognitus monasterium37 ingredi uoluerit,
ante triennium monachi habitus880 non prestetur. Et si
infra 39d tres annos aut seruus, aut40 liber110** uel42f
colonus queratur a43 domino suo, reddatur ei44 cum omni-
bus, que attulit, fide tamen accepta de inpunitate. Si
autem infra45® triennium non fuerit requisitus, postea queri
non potest, nisi46 sit47 tam longe, quod48 inueniri49 non
possit50*1***.
QUESTIO ffl.
GRATIANUS.
Quod autem queritur, an post traditionem sit ei fas cum
licentia abbatis ad propria redire 9 facile monstratur fieri non
posse. Ipsum enim redire criminosum est. Qui autem manifesto
facinori desinit obuiare, cum potest, consentit. Hic autem non
solum non obuiat, sed etiam permittendo fautor existit. Non
ED ITIO ROMANA.
Causa XVII. Quest. I. c. 3. c) monachali — c. 4. a) Item paulo superius b) vero c) et: deest — Quest. II.
c. i. a) Alex. Papa II. ait: b) Consaldus c) quondam in d) beneficia* — c. 2. a) uxoremque b)Tubunis c) sanctitate
d) continentiae e) consensione f) eam: deest g) illa tua h) Tubunensia i) debebas " k) ignotis — c. 3. a) Unde ex
decreto Bonifacii* b) Ante probationem triennii nullus in monasterio suscipiatur c) habitus ei d) intra e) libertus**
f) vel: deest g) intra h) possit. Sed tantum51*** ea, quae in52 monasterium53 adduxit, dominus servi accipiat.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. TV. * Quia ergo: In plerisque vetustis exemplaribus 28 hic est
Initium quaestionis secundae.
Quest. II. C. I. * Beneficia: In vetustis exemplaribus apud Ivo-
nem (apud quem caput hoc copiosius habetur) legitur: beneficium, [nec
tamen in Ed. Louan.J sed ob glosBam nou est mutatum.
C. II. * Confectum eBt hoc caput ex verbis B. Augustini in ep.70., sed
in epitomen redactis. Ivo autem [et Coli. tr. P.] Integre refert.
C. III. * Caput hoc etiam in Panormla citatur ex Bonlfacio. A Bur-
chardo autem et Ivone, et in plerisque vetustis exemplaribus Gratiani tri-
buitur concilio Toletano. Sed in nullo eorum, quae impressa aut manu-
scripta habentur, inventum est; eadem tamen fere 6unt in Capitularibus, et
apud Iulianum antecessorem Nov. 123. c. 62.
** Libertus: Sic emendatum est ex aliquot manuscriptis, et ex locis
indicatis, quam lectionom habuit etiam auctor glosBae. Autoa legebatur:
liber.
### Sed tantum: Haec addita sunt ex locis indicatis.
Causa XVII. Queet. I. can. 8. 14) sit: A; eat: dtest: Coli. tr. P. 15) scitis: AEOH: sciscitis: B 16) Codri, coli. o. Eid. Arq. Bas. ori?. Coli,
tr. P. || can. 4. 17) incipiunt: EOH 18) srusus summatim redditus. 19) Codd. coli. o. 20) Codd. coli. o. pr. BDF: deest: B 2 li cf. c.5. Di at. I. de poeuit.
22) add. : et tu renuisti: EOH 23) Codd. coli. o. pr. A 24) proposit. cordis: EGH 25) et.: deest: EOH 26) solummodo in A; in DF Ed. Bas. finis quaestionis
est in cap. seqti. Cosaldus.
Causa XVII. Quest. n. can. 1. 1) ABCDF; Calix. III. Hugoni Trev. et Theorico Virilinensi Epp.: Ed. Bas.: — fragm. ep. incerto temnore scriptae
(1066--73) — Jaffe no. 3625.; Ion Decr. VT, 428. (can. : praesentium lator; Alex. II. Udoni Trever. et Theoderico Vlrduncnsl Epp.) 2) CDF Ivo Decr. : Hosal-
aus: A: Osuvaldus: B; Bosaldus: H ; Oavaldus: E; Gso&idus: G 3) Codd. coli. o. Turrecrem. 4) oppressus: hoDecr. 5) facere: i b. 6) tamen ut. . .tradiderit
*.* • «cripserit: 7) vel: ib. 8) sed confitetur quod.: ib. 9) praefatum: ib. 10) refutaverit: ib. 11) se: deest: ib. 12) et: deest: ib. 13) Ivo Pun. III, 183.
Hugoni Trev. ct Theoderico Virdun. Epp.) 14) canonica quae : Ivo Pan. 15) can.: deest : ib. 16) constitutio: Jio Decr. Pan. («6i addit.: est)
17) dms caMOMw: Izo Pan. 18) ACDBFO Ei. Bas. Turrecrem. (] can. 2. 19) Ep. 220. no. 3. Ed. Maur. — scr. ao. 427. — Ico Decr. VII, 9. 10.: »A. VIII, 16.;
Coli. tr. P. III, 11, (12,) 7. (fw omnib. can. cout.) 20) Codd. coli. o. Ed. Arg.; id est uxorem: Edd. rell. 21) si enim: Ivo VII. Coli. tr. P. 22) Codd. et Eid.
^ (Cumania) ; — Ivo Decr. VII. VIII. Coli. tr. P.; — ,, sed imior est lectio Tubunis, ouia Tubuna est oppidum Mauritaniae Catsarienis A ‘ohm.
23) CoM. et Edd coU- o. Ivo VII. VIII. Coll.tr. P. 24) Codd. et Edd. coU. o. pr. H 25) impedimentum: I*. VII. 26) Codd. coli. o. Jio VIII. 27) licoat: Jvo Vlir.
Cod*-c<>ll’ o. ho VIII. 29) Codd. coli. o. 30) Codd. et Edd. coit. o. Ivo VII. VIII. Coli. tr. P. 31) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (debuisti) 32) add. :
tantum: EFGH $3) Codd. coli. o. || can. 3. 34) Codd.coll. o. Ed. Bas. -imo c. 65. Sor. 115. ap. Iulianum (ed. Haenel no.Xlll.) Burch. VIII, 2J. ; Ivo Decr. VII, 41. :
ni j ‘ ^gne<i- Levita I, 380. 35) Codd. c»U. o. pr. C 36) aliquis : Ben. Lev. Burch. Jvo Pan. 37) in mon. : Ben. Leo. 38) Codd. et Edd. coU. o.pr.A
visu r » ‘ 6011 °’ Pr • LuSdd. n. III. 40) vel: Ben. Lev. 41) Codd. et Edd. coli. o. 42) Codd. coli. o. Edd. Bas. Lugdd. II. IU. Corr. Burch Jvo Deci. : aut:
iWd. rell. Ivo Pan. 43) a: deest: Ben. Lev. 44) el: deest: ib. 45) Codd. coli, o.; deest (?): Ivo Pan. 46) dIbI ... sit: deest: Ben. Lev. 47) sit: deest: Burch.
M) ut: ico Pan. 49) invenire: Burch. 60) Codd. et Edd. coli. o. ; hoc loco in QH repetitur c. 42. Qu. 7. C. XVI. 51) tamon: Ivo Pan. 62) ad : ■ b.
53) monasterio: Jvo Decr.
815
816
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. QUEST. IV. c. i 8.
ergo licet abbati dare licentiam alicui retro abeundi1, nec itaque3 *
illi licet retrorsum abire, quia ex quo semel se abbati subiecit,
absque eius permissione nicbil agere potest.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
I. Pars. Si autem sine licentia abbatis de monasterio
discesserit, queritur, utrum sua sint ei reddenda, an 1 nont Sed
possessiones et res ecclesiae traditas quolibet modo alienare nec
abbati, nec alicui licet.
Unde Simacus Papa3: „Possessiones quas unusquis-
que etc.“ Et iterum3*:
C. I. Honore priuetur* qui de iure ecclesiae aliquid alienare
presumit3h.
Qtiicumque episcoporum6, presbiterorum, diaconorum
oblitus Dei, et decreti huius inmemor* in constitutum7 c
conmittens, predium3** ecclesiae magnum uel exiguum, uel
quicquam de iure9 ecclesiae10 alienare temptauerit, et11
donator, et12 alienator, et 13 uenditor honoris sui amissione
mulctetur.
[PALEA1*.
C. II. Item Gregorius Anthemio Subdiacono,
lib. XI. epist. 31. 15
Ratio nulla permittit, ut propriis cuiusquam usibus ap-
plicetur quod pro communi utilitate datum esse cognoscitur.]
C. III. Qui reuocandum putat quod ecclesiae contulit
sacrilegii crimen incurrit.
Item Ambrosius in lib. [II.] de penitencia, [c. 9.]1611
Sunt qui opes suas tumultuario mentis inpulsu, non iudi-
cio perpetuo, ubi ecclesiae contulerunt17, postea reuocandas
putauerunt. Quibus nec prima merces grata13b est, nec
secunda, quia nec prima iudicium habuit19, et secunda habuit
sacrilegium. Sunt quos penituerit20 opes suas diuisisse
pauperibus. Sic eos*, qui penitenciam agunt, hoc solum
timere oportet, ne ipsius penitenciae agant penitenciam.
C. IV. Qui sacris locis derelicta retinere contendit 21 *
sacrilegium conmittit.
Item Gregorius Sabino Subdiacono, [lib. VIII. epist. 6.] 23
Sacrilegium et contra legem23 b est, si quis quod uenera-
bilibus locis relinquitur prauae uoluntatis studiis2*0 tempta-
uerit conpendiis retinere.
C. V. Sacrilegi iudicantur qui ecclesiae facultates alienant.
Item Lucius Episcopus omnibus Episcopis, [epist. I. cap. 6.]25»
Omnes26 ecclesiae27 raptores atque23 suarum faculta-
tum alienatores29 a liminibus eiusdem301’ matris31 ecclesiae
anathematizamus33, apostolica auctoritate pellimus33', dam-
pnamus atque sacrilegos esse iudicamus; et non solum eos,
sed31 omnes consentientes eis, quia non solum qui faciunt
rei iudicantur, sed etiam qui facientibus consentiunt . Par
Anim et36 ae-entes37 et consentientes conprehendit.
C. VI. Excommunicetur qui confinia ecclesiae frangere
temptauerit33.
Item Nicolaus omnibus Episcopis 39 a.
II. Pars. Sicut antiquitus a sanctis Patribus statutum
est, statuimus*9, ut maior ecclesia per circuitum LX41b pas-
sus habeat, capellae uero uel minores ecclesiae XXX. $. 1.
Qui autem confinium42' eorum *3d confringere44 temptauerit,
aut personam hominis, uel45 bona eius inde subtraxerit46,
nisi publicus latro erit47', quousque emendet, et quod ra-
puerit reddat43, excommunicetur.
C. VII. Soluatur altario quod pro emundate® emendatur
ecclesiae.
Item ex Concilio Triburiensi 5°.
Si quis in atrio ecclesiae pugnam conmittit aut homici-
dium fecerit5111, quicquid pro emunitate52* uiolata emendan-
dum est altario soluatur, cuiuscumque53 fuerit illa ecclesia.
C. VIII. Non licet alicui hominem de ecclesia rapere.
Item Augustinus ad Bonifatium, [ep. CLXXXVII.]54
Miror, quomodo55a subito fidei murum aries ruperit
inimici. Noui enim, qua religione semper sis ecclesiam56
ueneratus57b. Quo53 instigante facere69 hominem60' de
ecclesia rapuisti? Tuus si°ld tuo amico forte presumeret
fugitiuus, posset proculdubio intercessoris causa ueniam
promereri. Ergo si amicus intenditur62, cur Deus offenditur?
Sed et63' si de potestate presumitur, Nabucodonosor regem
intende, qui causa superbiae in bouem est ex homine con-
mutatus*. Non ut confundam te hec scribo, sed ut filium64
karissimum65 moneo. Ecclesiae igitur illesum reuoca
EDITIO ROMANA.
Causa XVII. Qu est. III. a) utique — Quest. IV. c. x. a) et iterum in synodo Romana III. c. 6. b) praesumsit
c) constitutum praesens — c. 3. a) in : deest b) rata — c. 4. a) contenderit b) leges c) studiis suis — c. 5. a) ad
Galliae et Hispaniae Episcopos b) sanctae c) pellimus et — c. 6. a) Nicol. Papa b) XL. c) confinia d) earum
e) fuerit — c. 7. a) facit — c. 8. a) quomodo tam b) Dei veneratus c) facere ausus es? d) si de e) Sed si
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest IV. C. I. * Imraemor: In concilio ipso [et ap. Ans.] sequi-
tur: cuius Romanae civitatis sacerdotes volumus religiosis nexibus devinciri.
Nam, ut «supra 12. q. 2. Non liceat, dictum est, in ea synodo Romanae tan-
tum ecclesiae legem Symmachus praescripsit.
** Praedium: Hoc loco, omissis verbis sexti capitis, eorum loco re-
feruntur haec ex titulis eiusdem concilii, omninoque caput hoc ex verbis
illius synodi suo modo collector aptavit.
C. III. * Sic e os: In originali legitur: Sed eos, qui poenitentiam
agunt, hoc solum poenitere non debet, ne ipsius e.tc. Sed ob glossam non est
emendatum.
C. VII. * Emunitate: Sic etiam apud Burchardum. Ivo habet: pro
immunitate violata. In aliquot vetustis Gratiani exemplaribus legitur: pro
emunitate ecclesiae violatae. Summa autem huius capitis fere habetur In Tri-
buriensi. quod exstat, c. 4. et 6.
C. VIII. * Commutatus: Hoc loco Ista erant Interiecta: [D Edd.
coli. o. pr. Arg. Bas.) atque a regno svo profugus recedenti, non ante regnum
recepit, quam conveisus Deum praedicavit : quae a multis vetustis absunt,
et originali, et Ivoue. Sunt autem inter verba Gratiani infra de poeni-
tentia, dist. 1. c. Voluissent.
C au 8 a XVII. Quest. III. 1) abeunti : CH 2) Codd. coli. o.
Causa XVII. Quest. IV. l)vel:EQR 2) sttpra c. 6l. Qu. I. C. XVI. [| can. 1. 31 AF; et it. : deest: EQH; et item: BC; item: D; — t’u synod. hab. ao.
502. ap. Thiel />. 601. — Jojffe ante no. 473. — Aws. IV, 30. (can. .* pari etiam ecclesiarum); Polyc. VI, 15, (14,) 16. (can. cout.) 4) priventur ... praesumunt: EG
5) ABCDF 6) tamen (presb. diae.: deest): orig. Ans. 7) Codd. et Edd. coli. o. 8) pred. . . . vel: deest: .1«$. 9) titulorum eccl. : Ans. 10) add. : superius prae-
fatae quolibet modo praeter aurum, argentum vel gemmas, vestes quoque, si sunt vel si accesserint (accesserunt: Ans.) aliqua mobilia ad ornamenta divina
minime pertiuentia perpetuo iure, exceptis (acceptis: Ans.) duntaxat sub praefata conditione domibus: orig. Ans. 11) et: deest: Polyc. 12) et: dc/st: ib.
131 et: deest: ib. || can. 2. 11) Haec Palea deest: Codd. coli, o.; in F manu posterior, saeculi in marg. scripta est; vox Paleae deest: Edd. Arg. Bas. 15) Ep. 51.
scr. ao. 599. (?) lib. IX. Ed. Maur. — Jajffe no. 1187. — Ans. V, 3S.; Polyc. III, 12, 12. || can. 3. lt>) Codd. coli. o. — no. 85. Ed. Migne. 17) contulerint: Edd.
roll. o. pr. Bas. IS) Codd. et Edd. coli. o. pr. Veu. II. (gvatia) 19) habuerit: EH 20) poenituit: Ed. Bas.; poenitet: Edd. rell. || can. 4. 21) Codd. coli. o. pr.A
22) Ep. 5. scr. ao. GuO. lib. X. Ed. Maur. — Jttffe no. 1283. — Ans. V, 39. ; Polyc. II f, 12, 13. 23) Codd. coli. o. 4ns. Po'yc. ; add. : sacram : EQ 24) Codd. coti. o.
Ano. Pol/ c. || can. 5. 25) Codd. coli. o. — Caput Pseudois. — c. 7. ap. Hiuschius p. 179. — Jaffe no. XCIII. — Regino n, 285. (can. : rerum ecclesia6tic.);
Jhtrch. XI, 10. (ut ap. Reg.); .!»:$. XII, 4, (5.); leo Decr. III, 140. (can.: sapiens non est); ib. XIV, 89. 26) oran.: deest: Reg. Burch. Ivo XIV. 27) rerum
ecclesiasticarum: ib. 23) et (suar.: deest): ib. 29) alien.: deest: ib.: add.: una nobiscum: Ivo III. 30) Codd. et Edd. coli. o. Tnrrecrem. Ans. 31) matr.:
deest : lieg. Burch. 32) anathematizatos: orig. Ans. Ivo III.; anathematizantes: Reg. Burch. Ivo XIV. 33) Codd. et Edd. coli. o. 34) sed etiam: BD Reg.: sed
et: Ans. 35) fac.: deest: Reg. Burch. Ivo XIV.; finis canonis: lieg. Burch.: seqq. desunt et alia exstant: Ivo XIV. 36) et: deest : BEOR Ed. Bas. 37) facien-
tes: ib. |j can. 6. 33) excommunicentur . . . teutaverint : BC 39) ABCDF; — imo ex ep. Nicolai 11. ad Epp. Galliae, Aquitaniae et Vasconiae, in qua refertur
conc. Bom. hab. ao. 1059. — ap. Mansi XIX, 873. — Jaffe no. 3302. — Ivo Decr. III, 104. (can.: de confiniis cimetior.); Ivo Pan. 11,81. (ex C. Agath.); Coll.tr. P.
III, 3, 7. 40) add. : ita et nos : A : add. : ita: orig. : constituimus : Coli. tr. P. 41) B Corr. orig. Ivo Decr. Pan. : LXI. : Coli. tr. P. 42) Codd. coli. o. Edd. Arg. Nor.
Veu.I.II. orig. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 43) ABCF Edd. Arg. Nor. Ven. I. II. Par. Luqdd. Corr. Ivo Decr. ; deest: orig. Ico Pan. Coli. tr. P. 44) infringere: 011)7.
45) aut: orig. 46) abtraxerit: orig. Ivo Pan. Coli. tr. P. 47) Codd. et Edd. coli. 0. Turrccrcm. Coli. tr. P. 48) reddatur: H: deest: EG || can. 7. 4‘J) immuni-
tate: BC 50) excerpt. ex c. 4. 6. Concil. Tribur. hab. ao. 895. ap. Hartihcim II, 392. sa. Reg. II, 37.; Burch. III, 196.; Ivo Decr. III, 113.; Coli. tr. P. III, 3, 12.;
Coli, tredec. P. IV, 256. 51) Codd. et Edd. coli. 0. 52) immunitate: Reg. Ivo Coli tr. P. 53) cuiusque: Coli. tr. P. j| can. 8. 54) Ep. supposititia. — ap. Maur.
in Appdice ep. 6. — Ivo Decr. III, 122. ; Coli. tr. P. III, 3, 14. 55) Codd. coli. 0. Coli. tr. P. 56) in eccl.: Coli. tr. P. 57) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. tr. P. 68) quo
igitur: orig. 59) furore: orig. : facinore: Tnrrecrem. Ivo Decr. 60) Codd. coli. 0. Turrecrem. orig. Ivo Decr. Coli. tr. P. 61) Codd. coli. 0. pr. B 62) attenditur:
EGR Ed. Bas. 63) Codd. et Edd. coli. 0. 64) add.: meum: orig. Ivo Coli. tr. P. 65) carum: BCEH
817
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. QUEST. IV. c. 9-15.
818
quem601, irreligiosissimus67 rapuisti. Oblatio uero domus
tuae a clericis ne suscipiatur interdixi 68 g, communionemque
tibi interdico, donec peracta69 pro ausibus uel errore a me
diffinita70 tibimet penitencia71, tempore 72 h condonato73*
pro hoc facto corde contrito et humiliato dignum offeras
sacrificium Deo.
C. IX. Fugientem ad ecclesiam nemo audeat abstrahere 71.
Item ex libro Capitularium [V. c. 90.]75
Reum76 ad ecclesiam fugientem77» nemo abstrahere
audeat, neque inde donare78* ad penam uel ad mortem, ut
honor ecclesiarum 79 ’* conseruetur80; sed rectores810 pacem
eius 82 fl, et uitam, et83° membra811 obtinere85 studeant;
tamen legitime conponat quod86 inique fecit87.
C. X. Ab ecclesiae arceatur ingressu qui aliquem de
ecclesia t dolenter rapuerit.
Item Gelasius Victori , Constantino , Martirio 8®,
Felicissimo , Sereno, et Timotheo Episcopis ".
Frater et coepiscopus noster Epiphanius sua nobis rela-
tione suggessit, Benenatum et Maurum Beneuentanae mu-
nicipes ciuitatis in contumeliam religionis acerba nimis et
plectibili90 contumacia prosiluisse, qui confugientem ad
ecclesiae septa curialem suum ne91 illic quidem tutum aut
de iniuria sua92 securum esse siuerunt93, ausi irreptione91»
temerariae mentis admittere quod95 nec potestatibus quidem
uel96 principibus umquam licuit perpetrare97, ut hominem
in sanctuariis constitutum (captata sacerdotis absentia) relu-
ctantem reclamantemque uiolenter abstraherent98. Quos,
quantum sua nobis suggestione patefecit, merito indignos
esse sacra communione iudicauit. Et si reuera tanti faci-
noris constat admissum, nostra etiam99 auctoritas in hac
parte consentit. Nec enim ad supplicandum iure debet
admitti ubi100b admittere sacrilegium non dubitauit101. Nul-
lus etenim1020 intra limina tantae uenerationi deputata
utrum que sibi licere existimet103 pro suae uoluntatis arbitrio,
ut et101 humilitatem105 sibi uendicet et furorem106. Et ideo,
fratres karissimi, supradictos, si manifesta reos facit con-
questio, ab omnibus parrochiarum uestrarum ecclesiis no-
strae preceptionis auctoritate prohibete, ut non solum hi107,
qui in iniuriam sanctorum locorum prosiluisse probantur,
merito consequantur pro facti sui qualitate uindictam, uerum
etiam ceteri a108 tali presumptione ultionis istius timore re-
uocentur.
C. XI. Ecclesiarum dignus non est ingressu qui eas uiolat.
Idem Epiphanio Episcopo t".
Ad episcopos ceteros direximus iussionem, ut eos, qui
ecclesias uiolasse perhibentur, accessu earum iudicent esse
indignos110.
C. XII. Qui ecclesiam Dei uastatlt}, et eius sacerdotes 112a
insequitur, sacrilegus indicatur.
Item Pius Papa, fepist II. Italicis]113.
Sicut qui ecclesiam Dei uastat, et114 eius predia et
donaria spoliat1155 et inuadit, fit116 sacrilegus sic ille 117
qui eius sacerdotes insequitur1188, sacrilegus120 iudica-
tur121. §. i.122e Non123 ergo grauius peccatum est fornica-
tio quam sacrilegium. Et sicut maius j21 peccatum est,
quod in Deo 1251 conmittitur, quam quod in homine1268, sic
grauius est sacrilegium agere quam fornicari.
C. XIII. Qua pena feriatur 127 qui ecclesiae usibus dedicata
predia uexare temptauerit.
Item Urbanus [in epist. ad omnes episcopos, c. 2.] 128
Adtendendum est omnibus, ne predia usibus129 secre-
torum celestium dicata130» a quibusdam irruentibus uexen-
tur. Quod si quis fecerit, post debitae ultionis acrimoniam
(que erga sacrilegos iure promenda est) perpetua dampne-
tur infamia, et carceri tradatur, aut exilio perpetuae depor-
tationis seruetur1315.
[PALEA132.
C. XIV. Item Hyginus Papa133*.
Si quis ecclesiam igne conbusserit134, quindecim135
annis136 peniteat, et eam sedule137 restituat, et precium
suum138** pauperibus distribuat139.]
C. XV. ludae similis probatur qui ornamenta ecclesiae
subripit 110.
Item Clemens, [epist. II. ad Iacobum]111.
Si forte quispiam presbiter siue diaconus sacrarii sindo-
nem112 uel uelum subtractum113 uendiderit, ludae Scario-
tis141» similis estimabitur145. Qui propter cupiditatem fecerit
hoc opus, nouerit se supradicti ludae penam suscepturum.
EDITIO ROMANA.
Causa XVII. Quest. IV. c. 8. f) quem ut g) indixi h) et tempore i) ordinato — c. 9. a) confugientem
b) honor Dei et sanctorum eius c) rectores ecclesiarum d) eius : deest e) ac f) membra eius — c. 10. a) irruptione
b) qui c) enim — c. 12. a) sacerdotem b) exspoliat c) et ille d) insequitur, sacrilegii 119 reus existit et e) Et in-
fra: §. 1. f) Deum g) hominem — c. 13. a) dedicata b) uratur — c. 15. a) Iscariotis
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IX. * Donare: Sic eat emendatum (antea enim legebatur: dam-
nare) ex Capit. Caroli, et concilio Moguntino, et plerisque vetustis Gratiani
exemplaribus, et ceteris collectoribus, quanquam apud Burchardum ex con*
cilio apud Theodonis villam, ot in Panormia ex libro Capitulorum longe
copiosius hoc caput referatur.
C. XIV. * Haec Palea in uno tantum Vaticano codice habetur, in quo
sicut in vulgatis et Panormia citatur ex Hygino; a Burchardo autem ot
Ivone ex decretis Iulii.
♦♦Pretium suum: Apud Burchardum 1. 19. in c. do sacrilegio, sic
legitur: Incendisti ecclesiam, aut consensisti? si fecisti, ecclesiam restitue, et
pretium tuum, id est ivircg eidum tuum, pauperibus distribue, et quindecim annis
per legitimas ferias poeniteas,
Causa XVn. Quest. IV. can. 8. G6) Codd. ct Edd. coli. 0. 67) irreligiosissime: EGH Edd. coli. o. pr. Arg. — Tuvrecrem. 68) Codd. et Edd. coli. o.
Coir. Tunecrem. lvo Coli. tr. P. 69) peracta: deest: Coli. Ir . P. 70) definito: ib. 71) poenitentiae: ib. 72) Codd. ei Edd. coli. o. Coli. tr. P. 73) Codd. coli. o.
Corr. Turrecrem. orig. lvo Coll.tr. P. Jfcan. 9. 7-1) extrahore: EGH 75) Capitulorum: DEQH; — imo c.39. Coucil. Mogunt. hab.ao. 813. ap. Hartzheim 1,411.; —
Bened. Lev. I, 155.; Burch. IU, 194. (conc. ap. Theodonis villam; conUn.): lvo Decr. IU, 123.; lvo Pan. II, 75. (can. contin.); Coli. tr. P. III, 3, 15.; Coli, tredec.
P. IV, 253. 76) servum : lvo Pan. 77) Codd et Edd. coli. o. ho Deci’. Coli. tr. P. 78) damnare: Ed. Lugd. I. 79) ABCDF Edd. coli. o. pr. Bas. ; — lvo Dccr.
Coli. tr. P.; ecclesiae: EGH Ed. Bas. 80) servetur: lvo Pan.; udd.: prae omnibus: Burch. lvo Pan. 81) ABCDF lvo Decr. Coli. tr. P.; roct. ecclesiae: EGH
82) ABCDF 83) Codd. coli. o. lvo Decr. Coli. tr. P. 84) Codd. coli. o. lvo Decr. Coli. tr. P.; membra eis: Ben. Lee.; ei: Burch. lvo Pan. 85) add. : cum iura-
monto: Burch. lvo Pan. 86)quicquid: ib. 87) fecerit: AEH; fecerint: C; fecerunt: Ben. Lcv.; fecerat: Ben. Lev. lvo Pan. 1] can. 10. 88)Marti«o: DEQH
Edd. coli. o. Turrecrem. 89) Ep. temporis incerti (492—96.); ap. Thiel p. 504. — Jaffe no. 453.: lvo Decr. HI, 120.; Coli. ir. P. I, 46, 52.; Polyc. VII, 1, 7.;
Caes. XIV, 22. 90) complectibili : Coli. tr. P. 91) nec: BDEGH Edd. coli. o. 92) sua: deest: lvo Dccr. D3)siuerit: A; dimiserit: H; dimlsorunt: EO Edd.
coll.o. pr. Arg. (sinuerunt); sinerint: Coli. tr. P. 94) ABCF Edd. coli. o.pr. Bas. Lugdd. H. III. — Corr. ; irruptionem: EH 95) quae: EGH 96) nec: ib.
97) penetrare: Coli. tr. P. 98) abstraheret: ib. 99) et.: deest: Polyc. 100) ABEGH Ed. Bas. Corr. lvo Coli. tr. P. 101) vitavit: B; vetavit: A Coli. tr. P.
102) Codd. coli. o. lvo Coli. tr. P. Polyc. 103) existimat: Coli. tr. P.; eetimet: Polyc. 104) et: deest: EGH orig. 105) humanitatem: Edd. coli. o. pr. Bas.
106) finis canonis: Polyc. 107) ad: Edd. Lugdd.; in: deest: Coli. tr. P. 108) a: deest: EGH |j can. 11. 109) Ep. scr. incerto tempore (492 — 96.) ap. Thiel p. 504. —
Jaffe no. 446. — lvo Decr. III, 119.; Coli. tr. P. n, 46, 51. 110) non dignos: A orig. lvo }| can. 12. 111) eccl. devastat: ACDF 112) ABEFGH 113) Caput
Pseudois. c. 8. ap. Hinschius p. 118. — Jaffe no. XLI. Burch. XI, 29. (can.: ad sedem autem); X»is. V, 30, (29.); Deusded. IH, 32.; lvo Dccr. V, 243. (can.:
ovea pastorem); ib. XIII, 39. (can.: ad sedem apostolic.); CoU. tr. P. I, 8, 4.; Polyc. VI, 15, (14,) 3. 114) et: deest: orig.; eiusque: Burch. Ans. Dcusd.
lvo V. XHI. Coli. ir. P. 115) Codd. et Edd. coU. o. Polyc. 116) fiat: Deusded. 117) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 118) ib. 119) sacr. : deest: Burch. 120) sicut
sacrii.: Burch. Deusded. 121) finis canonis: Burch. Ans. Deusded. lvo V. XHI. 122) Codd. coli. o. Polyc. 123) Non . . . sacrileg.: deest: Coli. tr. P.
121) gravius: Coli. tr. P. 125) ABCDF Edd. coli. o. 126) Codd. et Edd. coli. o. || can. 13. 127) feriantur . . . lentaverint: BEGH 128) Urb. Papa: DEOII; -
neudoisid. c. 5. ap. Hinschius p. 145. — Jaffe no. LXXT. — cf. Ben. Levita I, 339. 129) sibi: orig.; usibus : Cod. Dst orioin. 130) ABCDF orig.
131) Codd. et hdd. coli, o.; feriatur: Corr.; — vexetur: orig. ; perp. damnationis: AB )] can. 14. 132) Haec Palea deest : Codd. coli, o.; i>i F manu postertons
saeculi in marg. scripta est. — 133) eodem modo legitur iu poenit. Bomano edit, ab Ant. August. t. 4. c. 17. — Burch. III, 204.; .4ns. V, 18, (19.); lvo Dccr. 111,
127.; ho Pan. II, 70. (Eugen.); Polyc. VI, 15, (14,) 9.; Caes. XV, 75.; Coli, t edec. P. IV, 50. 134) comburit: Corr. Burch. Ans. lvo Decr. Polyc.; - lvo Pan.
(igne: deest) 135) XXV.: F Ed. Bas. 136) annos: lvo Decr. Pan. Polyc. 137) sedulo: ib. 138) suum: deest: ^»is. Polyc. 139) roatituat: F Edd. coli, o.;
tribuat: lvo Pau. || can. 15. H0) ABCDEF 141) add.: Papa: EGU; — Caput Peeudoisid., c. 46. ap. IliHscbms p. 48. - .Jaffe no. V. — Ico Decr. II. 65.; VI, 88. ;
Coli. ir. P. 1, 1, 17. 142) sindone: orig.; siudonem: Cod. Faris. 3852. orlgin. 143) subtracta: Con'. orig. lvo II. VI. Coli. tr. F. 144) Codd. coU. o. pr. E H
(Scariothl); — orig. lvo II. VI. Coli. tr. P. 145) existimabitur: EQU Ed. Bas.; /his canonis; Jvo II.
Cerpus iur. cau. Ed. Friedberg.
52
810
820
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. OUEST. IV. c. 16-22.
[PALEA'«.
C. XVI. De eodem.
Item ex penitenciali Theodori1*7.
Pecunia ecclesiastica furata uel118 rapta reddatur119 in
quadruplum; populi140 uero duplicetur141. Si142 quis ali-
quid143 de ministerio sanctae ecclesiae furatus141 fuerit,
septem annis144 peniteat146, tres in pane et aqua.]
[PALEA147.
C. XVII. De eodem.
Item ex penitenciali Romano148*.
Si quis clericus 149 furtum fecerit 160 capitale, id est qua-
drupedem1(iI, uel domum fregerit162, aut163 quamlibet rem
melioris precii161 furatus fuerit, septem164 annis166 peni-
teat167; laicus quinque. Si quis autem168 de minoribus
semel aut bis furtum fecerit, reddat169 proximo suo, et
uno170 anno peniteat in171 pane et aqua, et1'2 si reddere non
potuerit173 tribus171 annis peniteat.]
C. XVIII. Sacrilegium facit qui pecuniam ecclesiae rapit.
Item Anacletus [epist. I., c. 2.]175
Qui rapit 176 pecuniam proximi sui, iniquitatem operatur ;
qui autem pecuniam uel177 res ecclesiae abstulerit, sacrile-
gium facit.
C. XIX. Segregetur ab ecclesia clericus, qui seruum uef178a
discipulum suum ad eam fugientem uerberare presumit.
Item ex Concilio Ylerdensi, [c. 8.] 179
Nullus clericorum seruum aut discipulum suum con-
fugientem1801’ ad ecclesiam extrahere audeat, uel181 flagel-
lare presumat. Quod si fecerit, donec digne peniteat, a
loco, cui honorem non dedit, segregetur182. §. 1. Si183 qui
uero 164 c clerici in mutuam cedem proruperint, prout dignitas
offitiorum in tali excessu contumeliam pertulerit, a pontifice
districtius uindicetur184.
C. XX. Qui de atrio uel porticibus ecclesiae fugientem
abstrahit excommunicetur.
Item ex Concilio Triburiensi, [c. 20.]186
Si quis187 contumax uel superbus timorem Dei188 uel
reuerentiam sanctarum189 ecclesiarum non habuerit, et fu-
gientem seruum suum, uel quem ipse190 persecutus fuerit,
de atrio191* ecclesiae, uel de porticibus192 quomodolibet193a
ecclesiae adherentibus per uim abstraxerit191, pro emuni-
tate194 nongentos196 solidos conponat197b, et198 ipse publica
penitencia iuxta iudicium199c mulctetur2008. _
Gratian. Sacrilegium ergo est, quotiens quis sacrum uiolat,
uel auferendo sacrum de sacro, uel sacrum de non sacro, uel non
sacrum de sacro. §. 1. Dicitur etiam sacrilegium conmittere qui
uiolentas et inpias manus in clericum inieceril. §. 2. Porro
ipsum sacrilegium duplicem continet penam, pecuniariam uideheet
et excommunicationis. Pecuniaria 201 eis persoluenda est, ad quos
querimonia sacrilegii pertinet.
Unde lokannes Papa VIII. scribit omnibus Episcopis202*:
C. XXI. De multiplici genere sacrilegii, et pena eiusdem.
Quisquis inuentus fuerit reus sacrilegii, episcopis uel
abbatibus, siue personis, ad quas querimonia sacrilegii
iuste 203 pertinuerit, triginta204 libras examinati argenti puris-
simi209 conponat. §. i.206 Sacrilegium207 conmittitur, si quis
infregerit ecclesiam, uel triginta passus ecclesiasticos, qui in
circuitu ecclesiae sunt208a, uel domos209, que infra2101’ pre-
dictos passus fuerint, aliquid inde diripiendo uel auferendo;
seu qui iniuriam uel ablationem rerum intulerit clericis arma
non ferentibus, uel monachis, siue Deo deuotis, omnibusque
ecclesiasticis** personis. Capellae, que sunt infra211 c am-
bitum murorum castellorum, non ponuntur in hac triginta
passuum obseruatione. §. 2. Similiter212 sacrilegium con-
mittitur auferendo sacrum de sacro, uel non sacrum de sacro,
siue sacrum de non sacro. Idem: §. 3.213 Si quis domum
Dei uiolauerit, et aliqua sine licentia illius, cui conmissa esse
dinoscitur, inde abstulerit, uel ecclesiasticis personis iniuri-
am fecerit, donec in conuentu211 ammonitus legitime satis-
faciat, sciat se conmunione fore214tl priuatum. Si uero post
secundam et tertiam conuentionem coram episcopo satisfa-
cere detrectauerit, sacrilegii periculo ab omnibus obnoxius
teneatur, ita, ut secundum Apostolum210 nemini fidelium
misceatur217, /dem218: §. 4. Hii219e qui monasteria, et loca
Deo dicata2201, et ecclesias infringunt, et deposita uel221 alia
quelibet exinde abstrahunt222, dampnum nouies conponant,
et emunitatem tripliciter, et uelut sacrilegi canonicae sen-
tentiae subigantur.
C. XXII. Nisi canonice iudicatum episcopum 223 a con-
prehendens 22111 laicus, excommunicetur.
Item Alexander //.229c
Si quis deinceps priorum aut cuiuscumque226 dignitatis
EDITIO ROMANA.
Causa XVII. Que st. IV. c. 19. a) aut b) fugientem c) vero : deest — c. 20. a) quolibet modo b) episcopo
componat c) insto iudicio d) episcopi mulctetur — c. 21. a) eccl. fuerint b) et c) intra d) fore: deest e) Si f) dedicata
c. 22. a) ep. qui b) comprehenderit c) Alex. Papa II.
NOTATIONES CORRECTORUM.
0. XVII. * Similia horum leguntur apud Burchardum, lib. II. c. 58.,
et Ivonem p. 13. c. '14.
C. XX. * Atrio: In duobus vetustis codicibus Gratiani legitur: de
altario, in Capitularibus voro: de ecclesia.
C. XXI. * Tu epiBtola manuscripta loannis VIII., scripta episcopis et
abbatibus per Narbonensem ot Hispanicas provincias constitutis, praecipitur
observari lex contra sacrilegos in concilio Trecasensi edita coram Dudovico
imperatore et quinquaginta tribus episcopis. Diversa autem sunt istius epi-
stolae verba ab his, quae recitantur et a Gratiano ct a ceteris collectoribus,
sed eadem sententia.
** Omnibusque ecclesiasticis: Apud Ivonem [Pan. et Decr.]
legitur: devotis hominibus, ecclesiasticis personis. Non enim capellae, quae
iiifra ambitum murorum castellorum sunt, mittuntur vel ponuntur in hac ob-
servatione. Nec multo aliter apud alios collectores.
Causa XVII. QucHt. IV. can. 16. 146) Haec Palea deest: Codd. coli, o .; in F manu posterioris saeculi in mavg. scripta est. — 147) ex Coli, quam
Wasscrschlcbcn in cd. Rcgin. Xatican. appellavit c. 120. — c/. c. 73. tu capitulis ap. Dacher. t. \. — Bcda de rerned. peccat, c. 2. — Reg. II, 267. (ex lego
Romana); Ans. XI, 114.; Coli, tredec. P. X, 132. 148) sive: Reg. 149) soluatur (in: deest): ib 150) popularia (vero : deest): ib. 151) duplum:
Edd. coli. o. pr. Has. Lugdd. II. III.; dupplicitor: Reg. 152) Reg. II, 276. 153) aliquis (quis: deest): Reg. 154) add.: quolibet modo: ib. 155) auuos: ib.
156) finis canonis: ib. || can. 17. 157) Haec Palea deest: Codd. coli. o. ; in F manu posterioris saeculi in marg. scripta est. — 158) Collcct. Xaticaua (c/. ad cap .
anteccd.) c. 122, 123. 124. fons. — cf. poenitentiale Theod. cd. Petit p. 56.; Poenit. Roman. Hnlitgari ap. Canisius lect. IT, 124. — Reg. II, 269. {can. contin.);
Jiitrch. XI, 58. (ox poenit. Theodori); Ans. XI, 116.; Ivo Decr. XIII, 44.; Polyc. VI, 15, 13. 159) clcr. : deest: Reg. Burch. Polyc. 160) commiserit: Burch. lvo
161) quadrupedia tulerit: Reg. Jiurch. Ivo Polyc. 162) casus effregerit: ib. 163) aut ... fuerit: deest: ib. 164) praesidii vel pretii: F Edd. coli, o.; praesidii: Ans.
165) sex: Ans. 166) annos: Reg. Burch. Ans. Ito 167) add.: et quod furatum est reddat (laic. quinque: deest): Reg. Burch. Jvo Polyc. 168) vero: ib.
169) quod tulit reddat (prox, suo: deest): ib. 170) unnra annum: Reg. Burch. Ans. Ivo Polyc. 171) seqq. desunt ct alia exstant: Burch. Ivo Polyc. 172) et :
deest: Ans. 173) poterit: ib. 174) tres annos: Reg. Ans. || can. 18. 175) Caput Psettdoistdor. c. 14. ap. Hinschius p. 73. — Jaffeno. U. — Coli. tx. P. I, 2, 5.
{can. contin.) 176) rapuerit: Coli. tr. P. 177) aut: ib. || can. 19. 178) Codd. coli. o. 179) hah. ao. 546. ap. Bruns II, 22. — Ivo Decr. III, 117.; ib. VI, 370.;
Ivo Pan. II, 76.; Caes. VII, 5. 180) ABCDF orig. ffisp. Ivo Dccr. VI. 181) aut: EQH 182) sequostretur : Ivo Decr. VI ; finis canonis: Ivo Decr. III. VI. Pan.
183) c. 11. I. c. 184) Codd. coli. o. 185) vemlicentur: Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. Nor. || can. 20. 186) imo ex Capit. Bcned. Levit. I, 337. — Burch. III, 197. (ex
C. Mcdiomatric.; can. eond/M.); Ico Decr. III, 114. {can. contin.) ; Coit tredec. P. IV, 257. 187) quis homo: Ben. Lev. 188) cleri: Ivo 189) sanet.: deest:
Ren. Lev. Ivo 190) ipse: deest: ib. 191) altario. BC Ed. Arg.; ecclesia: Ben. Lev. 192) porticu oius: Ben. Lev. 193) ABCDF; quomod. . . . nong.: deest:
Pcn. Lev. 194) add. : ot Deo honorem non dederit: Ben. Lev.; add.: et Deum omnipotentem in hoc contcmserit: Burch. 195) neglectu suo: Ben. lev.
196) quingentos: ib. 197) Codd. coli. o. pr. A; ad ipsam ecclesiam componat: Ben. Lev. 198) add.: ot pro fredo ad fiscum solidos CC: Ben. Lev. 199) Codd. ct
Edd. coli. o. Ben. tev. Burch. Ico 200) Codd. coli. o.pr.A 201) pecunia: CEQH\\ can. 21. 202)prmia pars capitis usque ad §. 1. referenda est ad epist. loaun. VIII.
quae exstat inter acta Cone. Trecassensis hah. ao. 878. ap. Mansi XVII, 351.; eorum quae sequuntur usque ad %. 3. auctor non est inventus ; §.3. desumta
est cx c. 5. Cone. Ilavenn. hab. ao. 877. ap. Mansi XVII, 338.; — Ivo Decr. III, 98. (can.: noveritis dilectissimi; Ioannes VIII- ex libro goticae legis.;
can. contin.); Ico Pan. II, 80. (can.: inspectis legibus romanis; ut in Icon. Dccr.; non concordat cum Orat.) 203) iurc: EH 204) istam loviorem composi-
tionem det: orig. Ivo Decr. Pan. 205) et puriss.: H Ed. Bas.; id ost pur. : EQ 206) Ivo Pan. II, 79. ; inde ab. hoc loco Ivo Dea \ III, 98. cum Orat, concordat.
207) add. : enim: Jvo Decr. Pan. 208) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Bas. (deest) 209) domibus: Ivo Decr.; In domibus: Jvo Pan. 210) Codd. coli. o. Ivo Dccr. Pan.
211) Codd. et Edd.coll.o. pr. Lugdd. ll.lll. — lvo Decr. Pan. 212) add.: otiara: lvo Decr. Pan. 213) Ans. V, 50.: Deusded. III, 49. — ap. Ivon. §. 3. ct sqq. desunt
214) donec conuentuB et admonitus: orig. 215) ABCDF Corr. Ans. Deusd. ; es9e: EQ1I 216) I. Cor. c. 5. 217) misceantur: Deusd. 218) Reg. II, 289. recte
citat ex Meldensi c. 60. ap. Mansi XIV, 833. — (hab. ao. 845.) ; Burch. XI, 22. ; Ans. V, 47. (40.) ; lvo Decr. XIV, 92. loannis nomen praeferunt. 219) Codd. coli. o.
Edd. Bas. V«n. I.; ut hi: orig. Reg. Burch. Ivo Dccr. 220) Codd. coli, o.; sacrata: orig. (Deo: deest); — Reg. Burch. Ivo 221) et: Jvo Dccr. 222) abstraxerint:
EQH Ed. Bas.; subtrahunt: B; — seqq. desunt et alia exstant: orig. Reg. || can. 22. 223) Codd. coli. o. pr. F 224) BCDEH Ttmecrem. 225) BCDF; — fragni .
rpisiol. incerto tempore scr. (1061—73.) — Jaffe no. 3521. — quod Berardo II, 2, 332. ad c . 3. synodi VIII. hab . $n& Photio referendum esse videtur. — Coli, tr,
P, II, 50, 20. 226) cuiusque: A; cuiuslibot: Ed. Bas.; cui. dig. vol: deest: Coli. tr. P.
821
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. QUEST. IV. c. 23-29.
822
uel cuiuscumque ordinis laicorum episcopum conprehende-
rit, percusserit, aut227 aliqua ui a propria sede expulerit,
nisi forte iudicatum canonice, auctores et cooperatores tanti
sceleris anathematizentur, et bona eorum ecclesiae ipsius
iuri perpetuo tradantur. §. 1. Si uero in presbiterum uel
in228 quemcunque inferiorum graduum clericum hec eadem
presumpserit, canonicae pemtenciae atque depositioni229.
subiacebit239. Si contumax fuerit, excommunicetur.
C. XXIII. Flagellatores presbiterorum, post tertiam
ammonitionem si non resipuerint, excommunicentur.
Item Nicolaus Papa Thadoni Archiepiscopo Mediolani 231a.
De presbiterorum flagellatoribus, et occisoribus, pre-
donibus2328, scilicet qui seculari brachio minime cohercen-
tur, iuxta preceptum Domini placet 233 c fraterno amore con-
ueniantur secundo ac tertio. Qui234 si235 te non audierint,
conueniente ecclesia eos sacra conmunione236 priuare237 at-
que (si in sua obstinatione permanentes238 sacerdotalia
monita forte contempserint) ab ecclesiae conpage sub ana-
thematis interdictione resecare licentiam tribuimus. §. 1.
Ouos etiam resipiscentes tandem digna satisfactione pre-
missa in gremio 239 d sanctae matris ecclesiae240 reuocari241
noueris posse.
[PALE A242.
C. XXIV. Item ex Concilio Moguntino sub Rabano,
c. 24. 243*
Qui presbiterum occiderit244, duodecim** annorum245
ei 210 "pemtencia secundum canones247 inponatur; aut248 si
negauerit, si liber est, cum septuaginta duobus249*** iuret:
si autem seruus, super250 duodecim uomeres feruentes se
expurget251. Conuictus uero253 noxae253 usque ad ultimum
uitae tempus miliciae cingulo f careat, et absque254 spe con-
iugii maneat.]
[PALE A255-
C. XXV. Item ex Concilio Triburiensi250.
Ut257 presbiteri non uadant, nisi stola aut258 orario in-
duti. Et si in itinere spoliantur259, aut260 uulnerantur261,
uel-'62 occiduntur non stola uestiti, simplici emendatione263
soluantur264, si autem cum stola, triplici].265
[PALE A266.
C. XXVI. Item ex eodem, c. s-267*
Omnes presbiteri268 interfectores269** conpositione270
episcopi, ad cuius parrochiam pertinent271, soluantur272, ita
uidelicet, ut medietatem273 Vuirigeldi*** eius episcopus274
utilitatibus ecclesiae, cui prefuit, tribuat, et alteram medie-
tatem in elemosinam275 illius276 iuste dispertiat277, quia
nullus nobis eius heres proximior uidetur, quam ille, qui
ipsum Domino sociauit.]
C. XXVII. Pro graduum uarietate mulctentur qui
clericos occidunt.
Itemexlib. V. Capitularium, [c. 25.]278a
Qui subdiaconum occiderit, CCC. solidos conponat; qui
diaconum, CCCC.279; qui presbiterum, DC.; qui episcopum,
DCCCC.280; qui monachum, CCCC.281
[C. XXVIII.] 282 a
Item ex eodem lib. VI. 283 5
Qui occiderit monachum aut clericum, arma relinquat,
et Deo in monasterio seruiat cunctis diebus uitae suae, num-
quam ad seculum reuersurus, et281 septem annos 235 c publi-
cam penitenciam agat286.
[C. XXIX.] 287 a
Item Innocentius Papa [II. in Concilio Lateranensi,
c. is.]288
Si quis suadente diabolo huius sacrilegii uicium2895*
incurrerit, quod290 in clericum uel monachum uiolentas
manus iniecerit, anathematis uinculo subiaceat, et nullus
episcoporum illum presumat absoluere, nisi mortis urgente
periculo, donec apostolico conspectui presentetur, et eius
mandatum suscipiat.
III. Pars. Gratian. Qui autem de ecclesia ui aliquem
exemerit, uel 291 in ipsa ecclesia, uel loco, uel cultui, sacerdotibus,
et ministris aliquid iniuriae inportauerit, ad instar publici criminis
et lesae maiestatis accusabitur, et conuictus, siue confessus, capi-
tali sententia a rectoribus prnuinciae ferietur, sicut in primo libro
Codicis legitur, titulo de episcopis et clericis et 2920 lege: „Si quis
in hoc genus sacrilegii proruperit et in Digestis titul. Ad legem
luliam pecuniarum*93 a repetundarum, l. ultima. §. 1. Conmit-
tunt etiam sacrilegium qui contra 294 diuinae legis sanctitatem aut
EDITIO ROMANA.
Causa XVII. Quest. IV. c. 23. a) Mediolanensi b) et praedonib. c) placet ut d) gremium — c. 27. a) lib. III.
c. 28. a) C. XXVIII. De eodem b) ex lib. VI. Capitularium c. 90. c) annis — c. 29. a) C. XXIX. Qui clericum per-
cusserit excommunicetur, et non nisi a Romano Pontifice absolvatur b) reatum* c) et: deest d) pecuniarum: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXiy. * Haec Palea in uno tantum Vaticano Gratiani codico
habetur.
** Duodecim: Sic in codico Vaticano, et ceteris locis indicatis. In
vulgatis Gratiani codicibus legebatur: vtgmti annantia poena.
*-** Cum septuaginta duobus: In coucilio ipso legitur: cum duo-
decim; Burchardus tamen, et Ivo, et codex Vaticanus concordant eiun vul-
gata lectione.
•}• Militiae cingulo: Sic etiam in Decretalibus, et apud Burchardum
et Ivouem. In concilio autem legitur: cingulum deponat, et uxorem amittat.
C. XXVI. * Haec quoque Palea in uno tantum Vaticano codicc habe-
tur. Est autem in Capitularibus, unde citatur in Panormia, 1. 4. c. 15., et in
Decretalibus, tit. de poenis c. Presbyteri. In concilio etiam Triburiensi,
quod exstat, c. 4., habetur quiddam simile.
** Interfe ctoros: Sic etiam in Panormia, VaticanuB codex habet:
interfecti. In Capitulari logitur: Presbyteri interfecti episcopo, ad cuius paro-
chiam pertinent, solvantur secundum capitulare gloriosi Caroli genitoris nostri,
ita videlicet, etc. Verum in Decretalibus, et apud Burchardum et Ivoneui
hoc modo: Presbyteri interfecti compositio episcopo, ad cuius parochiam per-
linebat, soloatur, ita videlicet etc., et similis locutio habotur in concilio Tribu-
riensi, c. 4. Sed quoniam est initium capitis, nihil visum est hic mutan-
dum; reliqua autom sunt emendata ex locis indicatiB.
*** Vuirigeldi: Au tea legebatur: Hcnaldus. Emendatura est cx
ceteris locis indicatis, praeterquam ex Docretallbus, undo abest utraquo
vox ; legitur tamen in prima colloctione.
C. XXIX. * Reatum: Sic est emendatum ox codicibus concilii ma-
nuscriptis, et concilio Eugenii UI. c. 16., ubi hoc idem repetitur. Antea
legebatur : vitium vel crimen incurrerit.
Causa XVn. Quest. IV. can. 22. 227) vel: Coli. te. P. 228) in: deest: ib. 229) compositioni: A Coli. tr. P.; dispositioni: C 230) subiacebit:
Coli. ir. P. || can. 23. 231) ABCDF; —fragm. epist. incerti temporis (860-67.) — Jaffc no. 2167. - Ico Decr. X, 20. ; Coli. tr. P. IU, 20, (21,) 8. 232) Codd. et
Edd. coli. o. Ito Coli. tr. P. 233) A BCF Ivo Coli. tr. P. 234) quique: Ivo Coli. tr. P. 235) cum quesiti: B; qui quesite: A: qui et si te: Ed. Arg.; Qui requisiti:
Kdd. rcll.; te: deest: Coli. tr. P. 236) eucharistia (sac.: deesf).- Ivo Coli. tr. P. 237) privari: BCF Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. 238) parvipendentes . . .
permanserint: Ito Coli. tr. P. 239) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. H. III. Ito 240) eccl. : deest: Ivo 241) revocare : EGH Ed. Bas. || c a n. 24. 2-12) Haec Palea
deest: Codd. coli. o. Ed. Bas. 243) hab. ao. 847. ap. Mansi XIV, 910.; — Rcg. II, 43.; Burch. VI, 7.; Ivo Decr. X, 136. ; — cf. c. 2. Comp. I. de purg. cnlg., c. 2. X.
dcpocn. et remiss. 244) occidit: orig. Burch. Ivo 245) viginti annorum poena: Edd. coli. o. 24G) ei: deest: ib. 247) statuta priora: orig. 248) si autem:
Edd. coli, o.; at: Bdhin. 249) XH.: orig. Rcg. 250) per: orig. 251) purget: Rcg. 252) voro: deest: Edd. colL o. Reg. Burch. Ivo 253) noxa: Edd. coli. o.
heg. Burch. 254) uxorem amittat: Reg. || can. 25. 255) Haec Palea deest: Codd. coli, o.; in F manu posterioris aetatis in marg. scriptu est. 206) non exstat in
Irihur. cz quo laudant: Reg. I, 3-13.; Burch. VI, 10.; Ivo Decr. X, 139. 2 57) ot: Burch. 258) vel: F Burch. Ivo 259) spolientur: F Ed. Bas.; presb. spol.: Rcg.
260) vel: Rcg . Burch. Ito 261) vulnerentur . . . occidantur: F Ed. Bas. 262) aut: Reg. Burch. Ivo 263) add. : sua; Burch. Ivo 261) absolventur: Edd.
icn. I. II. ; absolvantur: Edd.vcll.pr.Bas. 265) tripliciter: ib. || can. 26. 266) Haec Palea deest: Codd. coli. o. Ed. Bfxs. 267) imo ex Capit. Ucncd. Levit. I, 186. ;
ap. Anscgis. IV, 146. in Mon. Germ. LL. I, 313.; — Reg. II, 41. (ex Capit.); Burch. VI, 11.; Ivo Decr. X, 140.; Ico Pan. VIII, C.; Coli. tr. P. HI, 20, (21,) 4.; -
cf. c. Comp. I. ct X. de poenis 26S) omn.: deest: Reg. Burch. Ivo Pan. Coli. tr. P. 269) interfecti: Edd. Arg. Nor. \cn. I. H. Coli. tr. P. 270) compositio:
Iturch. Ivo Decr.; deest: Reg. Coli. tr. P.: episcopo: Reg. Burch. Ivo Decr.; episcopis: Coli. tr. P. 271) pertinebat: Burch. Ivo Deci'. 272) solvatur: io. ; finis
canonis: Ivo Pan. Coll.tr. P. 273) ined. Rcnaldi episcopi eius et utilitati ecclcs., cui praefuerit, tribuatur: Edd. Arg. Nor. Yen . I.H.; med. Renaldun episcopus
eccl* ! cui praefuerit, tribuat: Edd. rc.ll. 274) ep.: deest: Ivo Decr. 275) eleemosyna: Burch. 276) cius: Edd. coli. 0. Burch. Ivo Decr.
27 <) dispertiatur: Edd. coli. 0. (| can. 27. 278) Codd. coli, o.; c. 1. Capit. U. legi Salicae addit, ao. 803. in Mon. LL. I, 113. — Bcn. Lev. I, 261. — Rcg. II, 45.;
Ico Decr. 9.; Ito Pan. VIII, 7.; Coli. tr. P. III, 20, (21,) 5. — cf. Burch. VI, 5. (cx C. ap. Thcodonis villam) 279) add.: solidos: Ben. Lev. 280) DCCC: AC
quadringentis culpabilis iudicetur: Bcn. Lev.; add.: 6olidos componat: Reg. || can. 28. 282) Codd. coli. 0., ubi can. cum antecedente cohaeret
£c,d Uv' .V’ 90* * ho Decr‘ X’ 10* ; lvo pau • VIIT, 8- ; tr. P. IU, 20, (21,) 6. 284) et per : EGH Ed. Bas. 285) Codd. coli. o. Ed. Bas. Ben. Lev. lio Decr. Pan.
LoU.tr.P. 236) gerat: Ben. Leo. Ivo Decr. Coli. tr. P. || can. 29. 287) Codd. coli. o. 288) hab. ao. 1139. ap. Mansi XXI, 530. — eadem iam prius edita fuerant in
v Cm’ ’ia°4 ao' — totum concilium testante Richt. habetur in fine Panonniac adi edum, nec tamen in Ed. coli. 289) ABCDF Ea. Arg.; crimon: EQH
Ed. Bas.: vicium vel crimen: Edd. rcll. 290) qui: EGH 291) vel . . . loco: deest: A; vel . . . vel : deest ; B 292) ABCDEQ 293) Codd. coli, o.; Iui. peculatus:
Vf a lectio 294) contra: deest: ACF; in: 2?
52*
823
824
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. QUEST. IV. c. 30-35.
nesciendo conmithint, nui negligendo uiolanl et offendunt; aut qui
de principali indicio disputant, dubitantes, an is dignus sit, quem
princeps elegerit; uel qui intra prouinciam , m qua prouinciales
et ciues habentur, nffitium gerendae ac suscipiendae amministra-
tionis desiderantes, Hfy <j. Codicis titulo de crimine sacrilegii.
§• 2. Similiter de iudicio summi Pontificis alicui disputare non
licet.
Unde Nicolaus Papa omnibus Episcopis 296 * :
C. XXX. Nulli liceat Romanam ecclesiam 297 * iudicare, uel233
cius sententiam retractare.
Nemini299 est309 de sedis apostolicae iudicio301 iudicare,
aut illius sentenciam retractare permissum, uidelicet propter
Romanae ecclesiae primatum, Christi munere in beato Petro
apostolo diuinitus collocatum 302 b.
Gratian. Sacrilegii quoque reatum incurrit qui Iudeis pu-
blica offitia conmittit.
Unde in Tolletano Concilio IV. [c. 64.]303a
C. XXXI. Sacrilegium faciunt qui Iudeis publica offitia
conmittunt.
Constituit304 sanctum concilium, ut Iudei, aut hii, qui ex
Iudeis sunt305, offitia publica nullatenus appetant, quia sub
hac occasione Christianis iniuriam faciunt. Ideoque iudices
prouinciarum cum sacerdotibus eorum surreptiones fraudu-
lenter relictas 300 b* suspendant, et offitia publica eos agere
non permittant. Si quis autem 307 c hoc permiserit, uelut in
sacrilegum308 excommunicatio proferatur, et is, qui sub-
repserit, publicis cedibus309 deputetur.
IV. Pars. Gratian. Verum ne reuerentia religionis do-
minos suo iure fraudaret, si famuli ad ecclesiae septa confugientes
inde nequaquam abstrahantur 310, sacris canonibus est institutum,
ut, prestito a 311 domino sacramento mpunitatis, ei etiam reddatur
inuitus312*.
Unde Gelasius Papa scribit Bonifatio Episcopo 313 :
C. XXXII. Post prestitam securitatem serui restituantur do-
minis, qui ad ecclesiam confugiunt31*.
Metuentes dominos famuli, ad ecclesiae septa si con-
fugerint, intercessionem3150 debent querere, non latebras,
ne310 hec ipsa presumptio tarditatis temeritatem augeat
renitendi. Filius etenim317 noster uir spectabilis Petrus
queritur seruum suum318 in ecclesia S. Clementis diutius
conmorari 319, cui cum deputasset sacramenta prestari320,
illum egredi nulla ratione uoluisse. Et ideo directus321
supradicti322b homo de presenti cum eo, quem elegeris323
esse mittendum324, cum325 de inpunitate eius sacramenta
prebuerit326, eumstatim327 facies3280 ad dominum suum329
modis omnibus remeare, aut330, si in hac pertinacia331 forte
extiterit332d, post333 sacramentum sibi prestitum reddatur
inuitus.
C. XXXIII. Securitate accepta ad rationem reddendam33**
fugitiui ab ecclesia exire 3350 cogantur.
Idem Iohanni, Episcopo Vibonensi333*.
Uxor Felicis et filiae337 Romam, quia sic oportuit, per-
uenerunt338. Siquidem hunc339 ipsum primum se ad bar-
barorum basilicam conferentem340, seque bonas causas
habere iactantem, egredi sub hac condicione precipimus341,
ut si actus suos fideliter et rationabiliter allegaret, nichil
circa3*12 eum prorsus asperum fieri durumque pateremur.
Alioquin si contra fidem et utilitatem dominicam uenisse
probatur343'1, ipse sibimet inputaret344, atque ordinationi345®
congruae subiaceret346. Qui superueniente filio nostro, uiro
spectabili Ortasio347, sic est ad singula queque conuictus,
ut os aperire non posset348, et uera esse que huic obiceren-
tur, uoce propria fateretur, ideoque tenetur349 custodia3501
mancipatus.
C. XXXIV. Eripiatur in libertatem seruus, cui Christiano
ludeus circumcisionis signaculum inpressit ; alioquin
ab ecclesia suo domino reddatur inuitus.
Idem 351 Siracusano 352, Constantio333*, et Laurentio
Episcopis.
ludas, qui Iudaicae professionis existit, mancipium iuris
sui, quod854 ante paucos annos se asserit conparasse, nunc
ad ecclesiam Venefranam355 confugisse suggessit, sicut peti-
torii tenor annexus ostendit, eo quod dicat sibi ab infantia
Christiano nuper aprefato domino signaculum circumcisionis
infixum. Quapropter uestra diligenter inter utrumque solli-
cita cura rerum fideliter examinet ueritatem, quatinus nec
religio temerata uideatur, nec seruus hac 356 obiectione men-
titus conpetentis iura dominii3570 declinare contendat.
C. XXXV. De atrio ecclesiae, quod triginta passibus clauditur,
nisi prius 353 data securitate fugiens 359 non abstrahatur.
Item ex Concilio Tolletano XII., [c. 10.] 300
Diffiniuit sanctum concilium, ut nullus audeat confugi-
entes ad ecclesiam uel residentes inde abstrahere, aut quod-
cunque361 nocibilitatis, uel dampni, seu spolii ^residentibus
in loco sancto inferre; sed esse363 pocius his ipsis, qui ec-
clesias petunt, per omnia licitum, in364 triginta passus365 ab
ecclesiae ianuis progredi, in quibus triginta passibus unius-
cuiusque ecclesiae in toto circuitu reuerentia defendatur366,
sic tamen, ut hii367, qui ad eam363 confugiunt, in extraneis
uel longe separatis ab ecclesia369 domibus nullo modo ab-
scedant370, sed in hoc triginta passuum numero absque
domorum extranearum receptaculo 371 progredientes3720
aditum obtinebunt; qualiter373 ad374 requisitae375 naturae
usum debitis exeant376 locis, et nullo teneantur euentu ne-
cessitudinis qui dominicis se defendendos conmiserint377
claustris. §. 1. Si quis autem hoc decretum uiolare tempta-
uerit, et378 ecclesiasticae excommunicationi subiaceat, et
EDITIO ROMANA.
Causa XVII. Quest. IV. c. 29. e) desid., ut — c. 30. a) Nemini est permissum de eo, quod Papa statuit, iudicare
b) collatum — c. 31. a) Cone. IV. c. 64. legitur b) elicitas* c) autem iudicum — c. 32. a) intercessiones b) supra-
dictus c) facias d) perstiterit — c. 33. a) recepta ad ratiocinia reddenda b) redire c) Viennensi d) probaretur
e) domini ordin. f) custodiae — c. 34. a) et Constantino b) Venafranam c) domini — c. 35. a) progrediendi
NOTATIONES CORRECTORUM.
XXX. # Epistola, ex qua hoc caput est sumtum, non exstat; aliquid I C. XXXI. * Elicitae: Sic est emendatum ex codice Lucensi regio,
tamon simile habetur in epistola 1. ad Michaelem imperatorem. | quamvis in aliis codicibus conciliorum et Gratiani legatur: relictas.
Causa XVII. Quest. IV. can. 29. 295) ABCDF\\ can. 30. 296) scr. ao. 867. ap. Mansi XV, 359. — Jaffe no. 2179.— Ams. I, 21. (22.); Ivo Pau. IV, 10.
297 ) Codd. coli. o. 298) aut: AB 299) neminem: ho Pan. 300) sit: orig. 301) ludicia (de: deesl): Ivo Pan. 302) ABCDF Turrecrem. Ane. ||
can. 31. 303) Codd. coli. o. ; — hab. ao. 633. ap. Brvus I, 239. — c.65. est ap. Brnns et in Hisp. — Ivo Beer. XIII, 97. 304) const. ... aut: deesl: ivo 305) sunt:
deest: ib. 306) Codd. et Et. coli, o.; deesl: Ivo 307) Codd. et Edd. coti. o. Iro 308) sacrilegium : BCF Iid.Bas. 309) codicibus : ha 210) ABCDF 3U)adom.:
dent: EQH 312) ABCDF || can. 32. 313) ep. scripta incerto tempore (492—96.); ap. Thiclp. 505. — Jaffe no. 454. — Ivo Beer. HI, 15.; ib. XVI, 68. (Gregor.)
314) confugerint: BC 315) Codd. coli. o. orig. leo III. XVI. 316) nec: SII: non: E 317) enim : ortg. Ivo III. 318) suum: deest: orig. 319) commoratum:
C Ed. Arg. Corr. 320)prcst. asserit: E(IH 321)directos: Ivo III.; deest: Ico XVI. 322 )CDEQ Corr. orig.; aupradicti hominis: IvolU. 32S)elegerlt: Ico IH. XVI.
321) mittendos: Ico III. 325) qui cum : ib. 326) praebuerint: Iro HI. XVI. 327) «tat.: dent: Ico XVI. 328) Codd. coli. o. Turrecrem. orig. Ico HI.; deest:
Etl. Bas. 329) suam; deest: EQH 330) quod: EQH Edd. lAigdd. U. in. 331) porvicacia: orig. Ivo XVI. 332) Codd. et Edd. coli. o. pr. A; — Tumerem.
333) servus post: Ivo Pan. 11,74. (Gelas.) || can. 33. 334) Codd. coli. o. 335) BCDEFO 336) orig.; Vionensi : B; Ep.Qelasii incerto tempore (492—96.) ad lohann.
Ep. Vibonensem scr. ap. Thielp. 506. —Jaffe »0.446. — Ivo Decr. XVI, 77. (ep.Vivanonsi); Coll.tr.P. 1,46,46. 337) filia: Ivo; add.: eius: AC 338) venerunt: orig.
339) dehinc: J; inde hunc: C 840) transferentem : ECH Ei. Bas. 341) praecepimus : orig. Ivo 342) contra: Ivo 343 ) ABCDF Turrecren. Coll.tr. P.
344) imputet: CDF Ed. Bas. 345) Codd. coli. 0. Ed. Bas. orig. Ivo Coli. tr. P. 346) subiaceat: CFOH Edd. coU. 0. pr. Arg. 347) Heorthasio: orig. Coli. tr. P.
345) possit: EQH Ed. Bas. 349) teneatur: Edd. Bas. Lngdd. II. ni. 350) Codd. coli. 0. Ed. Arg. Coli tr. P.; in custodia: Edd. rcll. || can. 34. 351) ep. Qelasii
incerto tempore (492—96. scr. ap. Thiel p. 506. — Jaffe no. 465. — Ivo Decr. XUI, 113. ; Coli. tr. P. I, 46, 58. 352) Siracusio : orig. Ivo CoU. tr. P. 353) AC orig. Ivo
Coli. tr. P.; et : deest : ABCDF 354) quem : CF CoU. tr. P. 355) Codd. coU. 0. orig. Ivo 356) ab: Edd. Lngdd. n. IJI. 357) ABF Corr. orig. CoU. tr. P. |j
can. 35. 358) prius: deest: B; post datam securitatem: CF: in: D 359) fugientes abstrahantur; AD 360) hab. ao. 681. ap. Bruns I, 329.; Ivo Decr. III, 121.
(can.: pro hi6 qui quolibet metu); Ivo Pan. H, 78. (eod. modo); Coll.tr.P. H, 43, 3. (ut ap. Iv.); CoU. tredec. P. IV, 129. 361) quascunque nocibilitates: EQH
Ed. Ilus. ; (jusecunque: Ed. Arg. 362) exspoliationis : Ivo Decr. Pan. 363) rem : EQH 364) intra: ho Pau. 365) passibus: 01 ig. Hisp. 366) defendetur: ib.;
defendantur: Ivo Decr. 367) hii: deest: Ivo Pau. 368) ecclesiam : CD Ed. Bas. 369) ecclesiae : Ivo Decr. Pan. 370) obcelentur: orig. Hisp.; accedant:
Ivo Pan. 371) receptaculis: orig. Hisp. 372) Codd. d Edd.coll.o. Corr. Ivo Decr. Pan. Coli tr. P. 373) ut: Ivo Decr. Pa. 374) et: orig. Hisp.; deest: Ivo Pan.
375) inquisitae: Ivo Decr.; acquisitae: Ivo Pau. 876) expleant: orig. Hisp. 377) commiserunt: orig. Hisp. Iro Pan. 378) et: deest: C Ivo Decr.
825
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. QUEST. IV. c. 36-41.
82G
seueritatis regiae feriatur379 sentencia. §. 2. Ipsos autem380,
qui ad ecclesiam confugium fecerunt381, si iuxta priscorum
canonum instituta hii332, qui eos repetunt383, sacramenta
reddiderint384, et sacerdos ecclesiae ipsius385 ab ecclesiae
foribus non abstraxerit, aut fuga386 talium, si euenerit387,
sacerdoti querenda est, aut dampnorum sentencia secundum
electionem principis huiusmodi sacerdotibus irroganda388.
C. XXXVI. Ante datam 389:1 securitatem de atrio ecclesiae
fugitiuus non cogatur exire.
Item ex Concilio Aurelianensi [I., c. 3. et 5.]390
Id constituimus391 obseruandum, quod ecclesiastici392
canones decreuerunt, et lex Romana constituit, ut393 ab ec-
clesiae atriis uel394 domo episcopi395 eos 396b* abstrahere397
omnino non liceat398, sed nec alteri consignare399, nisi ad
euangelia datis sacramentis de morte, et400 debilitate, et
omni penarum genere sint securi, ita ut ei, cui reus fuerit
criminosus401, de satisfactione conueniat. Quod402 si403c
sacramenta sua conuictus fuerit uiolasse, reus periurii non
solum a communione ecclesiae uel omnium clericorum,
uerum404 etiam4050 catholicorum406 e conuiuio separetur.
Quod si is407, cui reus est, uoluerit4081 sibi** intentione fa-
ciente conponi, et ipse reus actus de ecclesia timore dis-
cesserit, ab ecclesiae clericis non queratur409. §. I. Seruus410
etiam411, qui ad ecclesiam confugerit pro412 qualibet 413 culpa,
si a domino pro414 admissa415 culpa sacramentum416 su-
sceperit417, statim ad seruitium domini sui redire cogatur,
et418 posteaquam419s dato420 sacramento domino421 suo
fuerit*12 consignatus, si aliquid penae423 pro eadem culpa,
qua424 excusatur425***, probatus fuerit pertulisse, pro con-
temptu ecclesiae et preuaricatione fidei a communione et426
conuiuio catholicorum427 extraneus habeatur. Si uero seruus
pro culpa sua ab ecclesia defensatus sacramenta 428 domini 429
clericis exigentibus de inpunitate perceperit, exire nolentem
a domino liceat occupari.
V. Pars. Gratian. Occasione namque religionis seruus
dominum suum contempnere, et eius ministerium destituere non
delet.
Unde in Gangrensi Concilio [c. 3.] legitur**®:
C. XXXVII. Religionis occasione dominum suum non
audeat seruus contempnere.
Si quis seruum alienum occasione431 religionis docet432
dominum suum contempnere433, et eius ministerium desti-
EDITIO
Causa XVII. Que st. IV. c. 36. a) acceptam b) 1
g) postquam — c. 38. a) docet — c. 39. a) c. 26.* b) ha
tuere, ac non pocius docuerit cum suo domino bona fide et
cum omni honorificentia deseruire, anathema sit.
C. XXXVIII. Corripiatur 434 durissime qui causa religionis
docuerit 435 a seruum dominum suum contempnere.
Item ex Concilio Martini Papae , [c. 47.] 436
Si quis seruum alienum causa religionis doceat437 con-
tempnere dominum suum, et recedere a seruitio eius, duris-
sime in omnibus arguatur.
C. XXXIX. Primati insinuetur necessitas, que res
ecclesiae distrahere conpellit.
Item ex Concilio Cartaginensi, c. ji.4S8.-i*
Nullus439 res ecclesiae distrahat. Quod si redditus440**
non habeat4418, et aliqua necessitas nimia cogit, hanc insinu-
andam esse primati ipsius442 prouinciae censemus443, ut444
cum statuto numero episcoporum utrum faciendum sit arbi-
tretur. Et445c si tanta446 urget necessitas ecclesiae, ut non
possit ante primatem447 consulere, saltem uicinos4480***
conuocet episcopos, curans ad concilium referre omnem449
ecclesiae necessitatem. Quod si450 non fecerit, reus Deo et
sancto concilio uenditor honore amisso t teneatur451.
C. XL. Sine licentia episcopi quicquid abbas uendiderit,
in 452 irritum deducatur.
Item ex Concilio Agat ensi, [c. 56.]403
In454 uenditionibus, quas abbates facere presumunt, liec
forma seruetur, ut quicquid sine episcopi licentia455* uendi-
tum fuerit ad potestatem episcopi reuocetur. §. I. Man-
cipia456 uero457 monachis donata ab abbate458 manumitti
non licet4594. Iniustum enim putamus460, ut, monachis cot-
tidianum rurale opus facientibus, serui eorum libertatis
otio461 potiantur.
VI. Pars. Gratian. Eliam si episcopo consentiente mo-
nasterii possessio ab abbate data fuerit, nullius momenti erit
donatio, nisi forte in ecclesiae fabricam erigendam donatio pro-
cesserit. Quo casu tantum ei donare licet, quantum ecclesiae
parietes concludunt.
Unde Gregorius scribit, [lib. VII. Indict. 1. epist. 33.,
Iohanni Episcopo Scyllacaeno]462:
C. XLI. Nullo titulo res monasterii ualenl ab eius
iure segregari.
Questi nobis sunt predicti monasterii monachi abbatem
1 O M AN A.
:os* c) si quis d) etiam ut e) a catholic. f) noluerit
et c) Quod d) uicinos testes*** — c. 40. a) liceat
NOTATIONES CORRECTORUM
C. XXXVI. * Reos: Sic est emendatum ex originali, Rabano, Bur-
chardo et Ivone, quum in Gratiani codicibuB etiam manuscriptis legere-
tur: eos.
** Noluerit eibi: Antea legebatur: voluerit. Mutatum est ex con-
cilii exemplaribus etiam manuscriptis, et nonnullis ipsius Gratiani et cete-
ris collectoribus, quamvis in recentioriColoniensi editione absit dictio: sibi.
*** Excusatur: Sic in omnibus Gratiani et conciliorum codicibus
impressis et manuscriptis. Apud ceteros collectores est: accusatur.
C. XXXIX. * Hoo est cap. 26. Cartbagineusis unici, inserti in codice
canonum, itemque graeci, quod sumtum est ex c. 4 concilii V. Cartha-
ginensis. In nontro tamen sunt haec verba: n ullus res ecclesiae distrahat,
sed: Placuit, ut rem ecclesiae nemo vendat, quemadmodum et apud Ivonem.
** Quod si reditus: Graece est: Znsq nadyua Idv nqooodovg )ri)
txtf, id cet: Quae quidem res si reditus non habeat.
Vicinos testes: Sic in codice canonum, et foro in praeco
canone, et in margino recentiorum Colonionsium editionum. In contextu
autem ipsarum, et vetustioribus editionibus, ac duobus Vaticanis codicibus,
et apud Ivonem [In Hisp. et in Coli. tr. P.) legitur: saltem postfactum curio-
sitatem habeat, et vicinis episcopis hoc ante indicare, et ad concitium etc. In
Soriensi autem regio : curet hoc statim agere, vel vicinis, etc.
Honoro amisso: Verba haec sunt in concilio inserto in codico
canonum, in codice Soriensi regio, et canone graoco, absunt autem ab
omnibus editionibus concilii V. Cartbagineusis, ot duobus Vaticanis exem-
plaribus et Ivone.
C. XL. * Licentia: Sic est adseriptum in margiue in reoentioribua
Coloniensibus editionibus, sed in antiquioribus, et codicibus manuscriptis,
et apud Ivonem est: notitia.
Causa XVTI. Quest. IV. can. 35. 379) ferietur: orig. Hisp. 380) tamen: ib. Ivo Decr. Pan. 381) fecerint: B orig. Hisp. Coli. tr. P.: confugiunt:
Edd.Arg.Bas. 882) bis: orig. Hisp. 383) competant : ib. 384) reddiderunt: Ivo Pan. 385) illius : ib. 386) cum fuga tal. sic: ib. 387) venerit: orig. Hisp.
IvoPan. 388 ) add.: est: UPGR Kdd. coli. o. pr. Arg. II can. 36. 389) Codd. coll.o — 390) hab. ao. 511. ap. Bruns H, 160. : est ap. Sruns ct in Hisp. c. 1. ct 3. —
Burch. m, loo. 192. ; Ivo Decr. m, 107. 109. ; Coli. tr. P. n, 29, 1. 3.; — Raban. poev.it. c. 22. a R. laudatur , sed in ed. Canisii navorum non invenimus. 391) con-
stitutum est: Ivo Decr. 392) antiqui: Burch. Ico Decr. 393) add. : ab ecclesia: Burch. 394) a: Ivo Decr. 395) add. : vel (add. : a: Ivo Decr.) claustro quia
baec pro emunitote habentur: Burch. Ivo Decr. 396) ABCDFH Kdd. coli. o. orig. Burch. Ivo Decr.; deest: E 397) abstrahi: orig. Burch. 398) licet: EOU
399) consignari: orig. Riso ■ Burch. Coli. tr. P. 400) et: deest: ib. Ivo Decr. 401) adi.: consignatus: Ivo Decr. 402) Qui: EO H Edd. coli. o. 103) Codd. et Kdd.
c°1]- o. Hisp. Burch. Coli. tr\ P. 404) ver cath.: deest: Coli. tr. P. 405) Codd. ct Edi. coli. o. Ivo Decr. 406) Codd. coli. o. Edd. Arg. Das. IV». I. Xor.
407) is: deest: Hisp. Burch. 408) Codd. et Edd. coli. o. pr. H 409) requiratur: Burch. Ivo 410) Ivo Pan. 11, 73. 411) autem: EO H Edd. Bos. Lugdd. II. III.;
et.; deest: orig. Bisp. Burch. Ivo Decr. Pan. CoU. tr. P. 412) et pro: Ivo Pan. 413) aliqua: Burch. 414) pro: deest: Hisp. 415) omissa: ib.; commissa:
nue' n Decr. Pan. 416) sacramenta: Aorig. ; ecclesiastici sacramentum: Burch. Ivo Pan. 417) susceperint: IvoPan. 413) sed: Hisp. 419) ACDFH Ilisp
icu.ir.r. 420) datis sacramentis-, orig. 421) a dom.: ib. 432) fu.: deest: ili. 423)poen.: deest: IvoPan. A2A) qui: Ivo Decr. Pan. 425) accusatur: Burch.
Iro Decr. Pan, 426) vel: Ivo Decr.; et con.: deest: Ivo Pan. 427) add.: sicut saepius comprehensum eat: orig. Hisp. Burch. Ivo Decr. Pan. -128) aacrameuturn:
7sU,. ' It0 *>fiii,' 7>a”- 429) add.: sui: Ivo Decr. Pan. || can. 37. 430) hab. c. a. 350. (c/. Hefele Cone. Oesch. I, 764.; — versio Hisp. — Coit. tr. P. II, 4, 3.
aausa: CF 432) doceat: Hisp. CoU. tr. P. 433) add.: debere: ib. || can. 38. 434) corripiantur: CD . . . docent: C 435) BEFGH; docuerint: D
l4,/ ? capnt cone. Oangr. ex interpret. Martini Brac .; ap. Bruns E, 53.; — Burch. VM, 25. (can. con tin.); Ivo Decr. VII, 15. (ca». contin.); Coll.tr. P. 11,47, 47. ;
, ' ufufc.P.IIl, 168. 437) docet: A Burch. Ivo it can. 39. 438) ACDEGH ; c. 83.: deest: CF; — hab. ao. 419. in Diongs.; cf. in Hisp. C. Carthan. V. c. 4. —
ism’ '1, r49'1 ’ Decr. in, 153.; Coli. tr. P. H, 19,4. 439) null. distrah.: deest: Diongs.; placuit etiam ut rem ecclesiae nomo distrahat: Hisp. Ivo CoU. tr. P.
j "* eE: dee**: Hisp. Ivo Coli. tr. P.; nim. : deest: io. 441) A BCD ; — cogat: ABD 442) ips. : deest: ib. 443) ccns. : deest: Hisp. Ans. CoU. tr. P.
444) et: Ans. 445) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 446) tanto: HH 447) prim.: deest: Dionys. Alis. Ivo 448) Codd. et Edd. coti. o. 449) omnes necessitates :
7, ssTu8’’ *M:.Hm>.CoU.tr.P,; has: Ivo 450) si: deest: Ans. 451) reus concilii venditor teneatur: Hisp. Ivo Coli. tr. P. || can. 40. 452) in: deest: EH
45“) ACF • — hab- “O- 506. ap. Bruns H, 157.; Ivo Decr. m, 163.; CoU. tr. P. II, 28, 55.; CoU. tredec. P. IH, 119.; — cf. Orat. post. c. 22. Dist. IJV.
Icni . o 455) "“‘'«a: orig. H,sp. ha Ccll. tr. P. 456) Regino I, 367 . 457) vero: deest: Keg. 458) abbatibus: Hisp. 459) Codd. ct Edd. coll.o. Itcg. Coll.tr. P.
4b0) est: Iteg. 461) dono: Ivo || can. 41. 462) Ep. 34. scr. ao. 598. lib.VDl. Ed. Maur. — Jaffe »0.1154. —in epitomen redact. legitur ap. Abbouem Flor. c.XS.—
827
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVII. XVIII. QUEST. I.
II.
suum terram intra Sc:)!acenum463a* castrum, que in DC.
pedes extenditur, sub pretextu fabricandae ecclesiae frater-
nitati tuae donationis titulo concessisse. Ideo 464 b uolumus,
quantum parietes edificatae ecclesiae circumdare possunt,
iuri ecclesiae uendicare465c. Quicquid uero extra parietes
eiusdem ecclesiae esse potuerit4®6'', in iure467e monasterii
sine difficultate aliqua reuertatur, quia nec mundanarum
legum, nec sacrorum canonum statuta permittunt res mona-
sterii ab 468 f eius iure469 quolibet titulo segregari. Eapro-
pter donationem eiusdem terrae, que contra rationem facta
est, sine aliqua dilatione restitue.
[PALE A470*. C. XLII.
Hanc ergo scriptorum nostrorum471 paginam omni in
futuro472 tempore a te473, ab omnibus episcopis firmam sta-
tuimus illibatamque seruari, ut et suae ecclesiae iuuante
Domino tantummodo sint iure contenti, et monasteria eccle-
siasticis condicionibus, seu angariis, siue474 quibuslibet ob-
sequiis secularibus nullo modo subiaceant, nullis canonicis
iunbus deseruiant, sed remotis uexationibus diuinum opus
cum summa deuotione perficiant.]
VII. Pars. Gratian. Sed notandum est, quad alitui est
in suos vel propinquorum usus res ecclesiae conuertere ( quam
perniciosam cupiditatem sacri canones ubiqtie prohibent, et dam-
pnabilcm ostendunt), aliud est quod ex dispensatione karitalis
humanae infirmitati consulitur, ut quondam sua illi reddantur,
qui in sacro proposito manere contempnit. Quod non tam iure
fori quam iure poli nonnullos sanctorum fecisse legimus. Beatus
enim Iohannes euangelista duobus iuuenibus, quos penituerat
omnia sua pro Christo reliquisse, et pauperibus erogasse, aurum
et gemmas reddidit, ut cuncta, que uenaiderant, sibi redimerent.
.Sed obicitur : B. Iohannes non oblata reddidit, que pauperibus
tam erogata fuerant, sed alia recompensauit, que in pauperum
uel ecclesiarum facultatibus numquam conputata fuerant. Simi-
liter si abbas uel episcopus aliqua habuerit, que in ecclesiasticis
facultatibus nondum sunt annumerata, exemplo B. Iohannis det
illa recedenti, oblata uero ecclesiae retineat. §. 2. Sequitur 475 a
ergo aliud exemplum, quo eadem, que ablata sunt, laudabiliter
reddita 476 6 monstrentur.
Augustinus in sermone [II.] de uita clericorum1'1'1 a:
C. XLIII. Non debel ecclesia suscipere que filio™ exheredato
sibi offeruntur.
Quicumque uult exheredato filio heredem facere eccle-
siam, querat alterum, qui suscipiat, non Augustinum: imo,
Deo propitio, neminem4795 inueniet480. Quam laudabile
factum sancti 181 c Aurelii Cartaginensis episcopi482d? Qui-
dam enim483, cum filios non haberet, nec speraret, res suas
omnes (retento sibi usufructu) donauit ecclesiae. Nati sunt
illi484 c filii1854, reddidit episcopus nec^s opinanti ea4871'
que ille488' donauerat. In potestate habebat480 episcopus
non reddere, sed iure fori, non iure poli400.
Gratian. Ecce, quod aliquando oblata iure et laudabiliter
redduntur. Verum191 8 non hoc exemplo recedenti sua reddenda
monstrantur. Aliud est enim in professione suae uitae persistere,
aliud a proposito sui ordinis discedere 191 . Si S. Aurelius degenti
in laicali habitu oblata reddidit, quia post oblationem filios ac-
cepit193, non ideo rn apostasiam euntibus sua reddenda sunt,
quibus utilius necessaria subtraherentur, ut coacti redirent ad
ordinem, a quo recesserant. Sed sicut inimicis et persecutoribus
iubemur necessaria subministrare, sicut ab Apostolo monemur
tempus redimere, ut expeditius orationi vacemus : sic, ne ecclesia
scandalum patiatur, ne discedens in deteriora precipitetur, ne in
perniciem monachorum aut incendium 404 monasterii occasione
suorum exardescat, laudabilius sua sibi non dico redduntur, sed
auferri sinuntur 4051, quam ab illo ista inferantur.
CAUSA XVIII.
GRATIANUS.
Quidam abbas consecratus in episcopum f prius monasterio
multa contulit, postea in episcopatu plura acquisiuit; cui dum
fratres successorem quererent, episcopus loci semel electioni
uolebal inserere, ut per ipsum abbas in monasteiio ordinaretur;
fratres renituntur. (Qu. I.) Queritur1*, an monasterium possit
petere que ab episcopo acquisita 25 sunt ? an episcopalis ecclesia
possit sibi uendicare que monasterio fuerant contradita3 c?
(Qu. II.) Secundo, an per episcopum abbas sit eligendus et
ordinandus, an tantummodo a propriis fratribus sit instituendus ?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
Prima questio terminatur in Concilio habito aputl Alteum,
in quo sic statutum legitur1*-
C. I. Qui de monacho episcopus ordinatur quod ante consecra-
tionem habuerit 5a monasterio, quod uero post consecrationem
acquisiuit propriae ecclesiae derelinquat 6b.
Statutum est et7 rationabiliter secundum sanctos Patres
a sinodo confirmatum est8c, ut monachus, quem canonica
electio a iugo regulae9 monasticae professionis absoluit, et
sacra ordinatio de monacho episcopum facit, uelut legitimus
heres paternam sibi hereditatem postea iure uendicandi
potestatem habeat10; sed quicquid acquisierat11, uel habere
uisus12 fuerat13, monasterio relinquat, et abbatis sui, qui
fuerat secundum regulam S.14 Benedicti, arbitrio. Postquam
enim episcopus ordinatur, ad altare, ad quod sanctifica-
tur15 et titulatur16, secundum sacros canones quod acquirere
poterit restituat.
QUESTIO n.
GRATIANUS.
I. Pars. Secundam uero questionem terminat auctoritas
Tollet ani Concilii [IV. c. 50.] dicens1:
EDITIO ROMANA.
Causa XVII. Que st. IV. c. 41. a) Scyllacenum b) Et ideo c) vendicari d) poterit e) ad iura f) de —
c. 42. a) Sequetur b) reddenda — c. 43. a) Ait enim August. b) nullum c) sancti et venerandi d) Aurelii Cartha-
ginensis? quomodo implevit os omnium, qui sciunt, laudibus Dei? e) ei f) filii postea, et g) nec etiam h) illi i) ille:
itecst k) Verumtamen 1) reddantur ... sinantur — Causa XVIII. a) Quaeritur primo b) quaesita c) fuerunt tradita?
Que st. I. c. 1. a) habuit b) relinquat c) est : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XLI. * Intra Scyllac&cnum: Sic est emendatum ox multis
codicibus epistolarum, a qua lectiono nonnulla Gratiani exemplaria parum
discrepabant. In vulgatis [Edd. Lugdd. Par.J erat: «h TranquilUtanum
castrum.
C. XLH. # Haec Palea abest a vetustis exemplaribus, uno excepto, et
lute temero translata est, quum habeatur infr. 18. q. 2. c. Quam sit. §. hanc
ergo, ubi nonnulla notabuntur.
Causa xvm. Qnest. I. * Burchardus lib. 1. cap. 230. citat conci-
lium apud Alth. praesente Conrado Rege, itemque Ivo part. 5. c. 343., sed
exprimit: Althcim. Idem vero part. 14. c. 116. plura de hoc concilio refert
hiB verbis : Regno Conradi piissimi et Christi unissimi regis quinto congregata
est sancta generalis sjpiodns apud AUheum ( al . Altheim) in pago Rcihia,
praesente videlicet domini Ioannis Papae apocrisario, sanctae Ostiensis ecdcsiac
Petro venerabili episcopo.
Causa XVII. Quest. IV. can. 41. 463 ) Codd. coli, o.; Squillitanum : Ed. Nor. orig.; Quillitanum: Ed. Bas.; Transquillitanum : Edd. Yen. I. II.
4G4 ) Codd. et Edd.coll.o. pr. A 465) ib. 466) ACDF orig. 467) Codd. et Edd. coli. o. pr.C (in ius) 468) Codd. et Edd. coli. o. 469) eiusdem: Edd. coli. o. pr. Arg.
lias. || can. 42. 470) Haec Palea deest: ABCDFH Ed. Bas. — cf. ad c. 5. C. XVm. Qu. 2. 471) scripturarum nostrarum : EO Edd. coli. o. 472) fut. : deest: O
473) ea te: deest: EO Edd. coli. o. 474) vel: EO 475) Codd. coli, o.; sequatur: Corr. 476) Codd. coli. o. || can. 43. 477) ACDFH; unde Aug.: BEO; —
Sermo 355. no. 5. Ed. Maur. — Jvo Decr. III, 177.; Coli. tr. P. EU, 3, 19. 478) ex fil.: AB 479) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ivo Coli. tr. P. 480) inveniret: H;
inveniat: orig. Ivo Coli. tr. P. 481) Codd. et Edd. coli. o. 482) ib. 483) en.: deest: orig. Coli. tr. P. 484) Codd. coli. o. orig. Ivo Coli. tr. P. 485) Codd. et Edd.
coli, o.; filii et: orig. Ivo Coli. tr. P. 486) Codd. et Edd. coli. o. oria. Ivo Coli. tr. P. 487) Codd. et Edd. coli. o. orig. 488) Codd. coli. o. orig. 489) habet: Edd.
Arg. Sor. Ven. I. 490) coeli: orig. 491) Codd. coli. o. 492) recedere: AB 493) recepit: EGH 494) in incend.: C 495) Codd. coli. o.
Causa XVTII. 1) Codd. coli. o. pr. AB 2) Codd. coli . o. 3) ili. Corr.
Causa XVIII. Quest. I. can. 1. 4) c. 36. Concil. ap. Altheim hab. ao. 916. in Mon. Germ. LL. II, 560.; Burch. I, 231.: Ivo Decr. V, 343.: Coli. tr.
P. UI, 9, (10,) 13. 5) Codd. coli. o. vr. A 6) BCDF 7) ut: Coli. tr. P. 8) Codd. coli. o. CoU . tr. P. ; est firmatum : orig. Burch. 9) regulari : Ivo 10) habebit:
Coll.tr. P. 11) acquisierit : ib. 12) iussus : Ivo 13) fuerit: Coli. tr. P. 14) beati: AB 15) sacrificatur: ort^. 16) intitulatur: Edd. coli. o.
Causa XVIII. Quest. H. can. 1. 1) hab. ao. 633. ap. Bruns I, 236.; c.51. ap. Bruns et in Hisp.; — Abbo Flor. c.23. (can..* constitutum est praesenti)
829
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVIII. QUEST. II. c. i— 6.
830
C. I. Abbates et alia offitia per episcopos debent institui
et ordinari 2».
Hoc tantum sibi in monasteriis31’ uendicent sacerdotes,
quod precipiunt canones, id est monachos ad conuersatio-
nem4 sanctam premonere, abbates aliaque5 offitia instituere,
atque extra regulam actaGc corrigere. Quod si aliquid in
monachos7 canonibus interdictum presumpserint aut usur-
pare quicquam3d de monasterii rebus temptauerint, non
deerit ab eisUe sentencia excommunicationis.
II. Pars. Gratian. Econtra Gregarius scribit Castori»
Ariminensi Episcopo *:
C. II. Congregatio monasterii, non episcopus 13 a
abbatem instituat.
Abbas in monasterio non per episcopum aut per aliquem
extraneorum ordinetur, neque ab episcopo missa ibi cele-
bretur, ut nulli ecclesiae subiciatur.
[C. III.] ii»
Idem 721> Castorio Episcopo, [lib. IV. epist. 43.]
Abbatem cuilibet73 monasterio non alium, sed quem
dignum moribus atque actibus74 monasticae disciplinae
communi consensu congregatio 75 c poposcerit, ordinari70
uolumus77. Missas autem publicas78 per episcopos l9d uel
clericos* in monasteriis20' omnino celebrari270 prohibemus.
C. IV. Ille debet abbas institui, quem sua congregatio et
possessionis dominus ordinari poposcerit.
Item Pelagius 22 Papa Mellito 23 Subdiacono.
Abbatem in monasterio24 illum uolumus ordinari, quem
sibi de sua congregatione et monachorum electio, et pos-
sessionis dominus, et, quod magis obseruandum est, ordo
uitae ac meritum poposcerit ordinari.
C. V. De libertate monachorum.
Item Gregorius omnibus Episcopis 23*.
Quam sit necessarium monasteriorum20» quieti prospi-
cere27, etc. Et infra: §. 1. Interdicimus28 igitur in nomine
Domini nostri291’, ex3uc auctoritate B. Petri apostolorum
principis37d, (cuius uice huic Romanae ecclesiae preside-
mus), ut episcoporum nullus aut secularium** ultra presu-
mat de redditibus32', uel cartis*** monasteriorum, uel de33
cellis340 uel3r>s uillis361', que ad ea pertinent, quocumque
modo seu37’ qualibet occasione minuere, uel dolos uel in-
missiones38k aliquas39 facere. Et infra*0: §. 2. Defuncto
uero abbate cuiuscumque471 congregationis non extraneus
eligatur42, nisi de eadem congregatione, quem43 sibi pro-
pria uoluntate concors fratrum societas elegerit44'". Quod
si aptam inter se personam inuenire nequiuerint45, sollerter
sibi de aliis monasteriis40" eligant ordinandum. Et infra:
§. 3. Pariter autem est custodiendum, ut inuito abbate ad
ordinandum47 alia monasteria, aut ad ordines sacros uel
clericatus offitium tolli exinde monachi non debeant ,s. Et
infra: §. 4. Nullus monachum490 f sine testimonio et"11 con-
cessione abbatis37 in32!1 ecclesia aliqua33‘i teneat, uel ad
aliquem honorem promoueat34’. §. 5. Hanc33 ergo scripto-
rum nostrorum paginam omni futuro in tempore ab omnibus
episcopis firmam statuimus illibatamque seruari, ut et suae
ecclesiaeff iuuante Domino tantummodo sint contenti iure,
et monasteria ecclesiasticis condicionibus, seu angariis, uel
quibuslibet obsequiis secularibus nullo modo subiaceant,
nullis canonicis iuribus ++t deseruiant, sed remotis uexatio-
nibus a50' cunctis grauaminibus diuinum opus cum summa
animi deuotione perficiant.
C. VI. Missas publicas in cenobiis-,,! » episcopi non celebrent,
ngc5Sb aliquod eis grauamen inferant.
Idem Castorio Episcopo Ariminensi 39#.
Luminoso abbate referente plurimis in monasteriis
multa a presulibus preiudicia atque grauamina monachos
pertulisse cognouimus. Oportet ergo00, ut tuae fraternitatis
prouisio de futura quiete eorum salubri disponat ordinatione,
quatinus conuersantes in illis in Dei scruitio, gratia illis07'
suffragante, mente libera perseuerent. Missas quoque pu-
blicas02 in cenobio°3d fieri omnimodo07 prohibemus, ne in
Dei seruorum recessibus, et03' eorum receptaculis ulla po-
pularis prebeatur occasio conuentus000, quia03 non expedit
animabus eorum. Nec audeat ibi episcopus09** cathedram70
collocare, uel quamlibet potestatem exercere77 inperandi,
nec aliquam ordinationem, quamuis leuissimam, faciendi,
EDITIO ROMANA.
Causa XVIII. Quest. II. c. I. a) et ordinari : deest b) monasterio c) facta d) quippiam e) illis — c. 2. a) ep.
aut aliquis extraneorum — c. 3. a) C. III. De eodem b) Idem eidem Cast. c) congreg. tota d) episcopum e) mona-
sterio f) fieri omnimodo — c. 5. a) monachorum b) Dom. Iesu Christi c) et d) principis apostolorum prohibemus
e) reditibus vel rebus f) cellulis g) vel de h) villulis i) vel k) immissiones aut violentias 1) cuiusquam in) elegerit,
et qui electus fuerit sine dolo vel venalitate aliqua ordinetur n) monast. similiter o) monachust p) abbat. sui in
q) aliquem r) locum teneat s) ac — c. 6. a) coenobio b ) ne c) ipsius d) coenobiis e) et in f) praeb. occasio, vel
mulierum fiat illis07 introitus
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. II. C. II. * Huius capitis eadem est sententia ac sequentis,
in quo sunt ipsa B. Grcgoril verba. Itaque haec videtur summa quaedam
sequentis, et propterea in aliquot vetustis exemplaribus non sunt distincta.
C. IIT. * Vel clericos: Verba haec non leguntur apud Gregorium,
oinninoqnc nonnulla videntur consulto immutata a collectore.
C. V. * Caput hoc habetur in docreto concilii Lateranensis, edito a
B. Gregorio pro quieto ac libertate monachorum, quod exstat secundo tomo
conciliorum inter decreta Gregorii I., eiusque magnam partem ipsemet
refert lib. 7. rcg. indlct. prima, epist. 18. Mariniano episcopo Ravennati.
** Aut saecularium: Absunt ab aliquibus conciliorum editionibus
et Gratiani manuscrlptis exemplaribus.
*** Chartis: In concilio legitur: curtis, sed in epi6tola et apud Ivo*
nem [et in Greg. Ed. Maur.J: dtartis.
t Nullus monachus: Hinc usque ad finem non habentur in epistola,
sed in concilio.
Ut et suae ecclesiae: In concilio legitur: Ei sanciar, ecclesiae,
iuvaute Domino , suo termino sive iure contentae , etc. Iu epistola vero -IU. 1. 4.
(ubi idem fere scribit Castorio Ariminensi episcopo) hoc modo: Ut ft tua
ecclesia, iuvaute Domino, suo tantummodo sit iure contenta, ct monasterium
illud, etc.
iff Iuribus: In concilio est: curis; in epistola: canonicaere iuris-
dictione.
C. Vi. * Libro quarto regesti est epist. 41. Luminoso abbati, et 43.
Castorio Ariminensi episcopo scripta in quibus leguntur quae ad hoc caput
pertinent. Propria tamen verba usque ad vors. Missus, non habentur iu
epistolis illis, sed in concilio, de quo in proximo superiori capite dictum
est, exceptis primis verbis: Luminoso abbate referente, et ex eo uounulla
sunt emendata et addita.
** Episcopus: In concilio sequitur: seu quacunque alia dign itate
praeditus aut potestate, vel quamlibet potestatem imperandi, etc.
CausaXVHI. Quest. II. can. 1. 2) Codd.coM. o.pr.C 3) Codd.et Ivld.coll.o. Tutrecretn.orig.Hisp. Ablo 4) conversionem : BC 5) add. : aliqua: Abbo
6) Codd. et Edd. coli. o. liisp. 7) monacho : A ; monachis : orig. Hisp. 8) Codd. ct Edit. coli. o. Turrecrem. 9) (b. || can. 2. 10) Codd. coli. o. \\ c a n. 3. 1 1) BCFH
12) Codd. coli. o. pr. B (idem eidem) ; — EpAl. scr. ao. 592. lib. II. Ed. Maur. — Ans. VII, 174. (192. can. cont.) ; Polyc. III, 15, 11. (can. coni.); ib. IV, 33, (34,) 2.
13) vero eidem: orig. 14) aptum: ib. Polyc. IV. 15) Codd. et Edd. coii. o. Ans. Polyc. III. 10) te volumus ordinare: Edd. coli. o. oiig. Polyc. III. 17) finis
canonis : Polyc. IV. 18) add .: illic: orig. 19) Codd. coli. o. Ans. Polyc. III. 20) Codd. et Edd. coll.o. pr. Lugd. I. — Turrecrem. ; — Ans. Polyc. III. 21) Codd. ct
Ld/l. coli. o. Turrecrem. ; oranino fleri: Ans. Polyc. III. j| can. 4. 22) fragm. Pelagii 1. incerto tempore scr. (555—60.): — Jaffeno. 615.. — Ans. VII, J95. ; ho
ir' P‘ 7.; Caes. IX, 47. 23) Meli ico: CD; Meleo: EGH Ico Coli. tr. P.; Mello: A; Milleo: Ans. 24) add. : eodem: Ico: oodein loco:
« ‘ «* P' II can* 5. 25) c. 24. Cone. Rom. Uab. ao. 001. — eadem fere leguntur in ep. 15. lib. VUL ad Murinianum Ed. Maur. — scr. ao. 598. — Juffc no. 1138. —
fW. can. contin.); Ivo Decr. VH, 11.; Coli. tr. P. I, 55. 53.; Polyc. III, 15, 10.; Coli. tredcc.P. HI, 112.; Caes. vr, 50.; cf. Abbo c . 15. 20) ABCDF
rkld.coil. o. orig. Ans. Ico Coli. tr. P. Polyc. 27) seqq. desunt et alia exsta ut: Polyc. 28) Ep. 41. lib. II. scr. ao. 595. Ed. Maur. — Jaffe no. 997. — 29) Codd. coit. o.
, n?Btri Ie8U Christi: orig. Ans. Iro Coli. tr. P. 30) CF Ans. Ico Coli. tr. P.; et ex: ABEGH 31) Codd. et Edd. coli. o. 32) ib.; redd., rebus: orig. Ans.
a8]/**/!: C°IU o. pr. Arg. Bas. Lugdd. II. III. 34) Codd. coli. o. Ed. Arg. orig. Ans. Ivo Coli. tr. P. 35) Codd. coli. o. Ans. Ivo; vel: deest: Coli. tr. P.
•H>) Codd. et Edd. coli, o . orig. Ans. Ivo Coli. tr. P. 37) Codd. coli. o. Ans.; modo occasiones movere: orig. 38) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Ivo Coli. tr. P.
ro>n *. V,gH,*Svl W. Bas. Lugdd. U. HI. 40) Ivo Pan. III, 181.; Polyc. IV, 33, (34,) 1. 41) Codd. et Edd. coli. o. Corr. Turrecrem. Ivo Pan.; cuiusque: Ivo
/• /i V* d deest: orig. Ito Decr. Pan. Coli. tr. P. 43) et quem: EGH Ed. Bas. 44) Codd. et Edd. coli. o. 45) nequeunt: orig. Ans. Jvo Decr. Pan.
coii. tr. P. Polyc. 46) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 47) ordinanda: orig. Ans. Ivo Pan. Coli. tr. P. Polyc. 48) finis canonis: Jco Decr. Pan. Coli. tr. P.; ap. Polyc.
.a*,a exstant. 49) CDEFOH Edd. coli. o. pr. Arg.; — Turrecrem. orig. Ans.; monachorum: Corr. 50) vel: orig. Ans.; vel consensu: Corr.
°f*9‘ 52) Codd. coli. o. Turrecrem. orig. 53) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. 54) CDF Edd. coli. o. pr. Arg. ; — Turrecrem. orig. Ans. 55) cf. c. 43.
n y11; 5®) DEFHorig.f et: AB || can. C. 57) Codd. coli. o. 58) ABCDF 59) item: EGH; Ep. 41. scr. ao. 592. lib. II. Ed. Maur. — Jvo Decr. VII. 12.13.
lolt. tr. P. I, 55, 37. 60) op. : deest: Coli. tr. P. 61) Codd. ct Edd. coli, o.; Illius: ColL tr. P. 02) add.: ab eo: orig. C3) Codd. coli. o. orig. Coli. tr. P.
t»*} omnino: BF; omnimodis: C 05) Codd. et Edd. coli. o. orig. Coli. tr. P. 06) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 67) novus: orig. 08) quod ouuiuo: tb,
OJ) cp. : deest: orig. 70) add. : suam : ColL tr. P. 71) habere : orig.
831
832
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVIII. QUEST. II. c. 7—12.
nisi ab abbate72^ fuerit rogatus, quatinus monachi semper
maneant in abbatum suorum potestate, ut73 remotis uexatio-
nibus a71h cunctis grauaminibus diuinum opus cum summa
deuotione animi perficiant.
C. VII. Baptisterium in monasterio non permittatur 75 * fieri.
Item Gelasius Papa766.
Pridem precepimus, ut de monasterio S. Andreae, quod
est super Mascalas, baptisterium propter monachorum mo-
lestias77 debuisset auferri, atque in eodem loco, quo sunt
fontes, altare fundari, cuius rei perfectio hactenus est pro-
tracta. Admonemus igitur fraternitatem tuam 78 c, nullam
iam moram post susceptas798 litteras nostras inserere80',
sed repleto loco ipsorum fontium altare817 illic sine aliqua
dilatione fundetur, quatinus et predictis monachis opus Dei
secure 82 8 liceat celebrare, et de negligentia tua83*1 non con-
tra fraternitatem tuam animus noster81 excitetur.
C. VIII. Cum permissione episcopi abbas locum suum
potest deserere.
Item ex Concilio Magontino**.
Abbas pro86 humiliatione et87 cum permissione episcopi
locum suum potest relinquere88; tamen eligant89 sibi fratres
abbatem de ipsis si habent90*, sin autem, de extraneis.
III. Pars. Gratian. Eccc in Tolletano concilio dicitur,
quod sacerdotes abbates ct alia offilia instituere debeant 91.
B. Gregarius et Pelagius prohibent , dicentes, abbatem a fratribus
suae congregationis eligendum et ordinandum. Quomodo ergo
hec tanta diuersitas ad concordiam remeabitur? Sed sciendum
est, quosdam monachos esse indomitae ceruicis et effrenatae
superbiae, quos dum abbates ad religionem cogere uoluerint, in
eorum deiectione 926 conspirant, et alium moribus suis conuenien-
tem sibi preficere contendunt, quales erant illi, qui in necem
B. Benedicti conspirasse leguntur. Pro huiuscemodi 93 constitu-
tum est, ut abbates et alia offilia per sacerdotes instituantur.
Unde Pelagius Papa scribit Opilioni Defensori dicens
C. IX. Non licet monachis abbates pro suo arbitrio
expellere, aut alios ordinare.
Nullam potestatem de cetero, nullam licentiam mona-
chis relinquimus pro arbitrio suo aut abbates expellere, aut
sibimet alios ordinare, (quia nulla auctoritas remanebit
abbati, si monachorum potestati ceperit subiacere,) ut de
cetero95 fideliter et studiose uniuersa, que uel ad diuini
cultus reuerentiam, uel ad utilitates96* eiusdem97 monasterii
pertinent, abbatis sollicitudo, ad quem potestas tota per-
tinere conuenit, debeat adinplere. . . .
IV. Pars. Gratian. Hinc etiam constitutum est, ut clerici
singulorum monasteriorum sint in potestate episcoporum, nec
alicui liceat extra eorum conscientiam monasteria edificare.
Unde in Calcedonensi Concilio [c. 4.] legitur***;
C. X. Sine conscientia 99 episcopi monasteria l0°* nullus edificet.
Quidam monachorum habitu utentes indifferenter per
duitates1016, necnon et102 monasteria108 et10* se ipsos pre-
sumptione propria conmendant105. Placuit igitur neminem
aut edificare aut construere monasteria, aut oratorii106 do-
mum sine conscientia ipsius ciuitatis episcopi. Item [c. 8.] :
§. 1. Clerici107 in ptochiis 108 **, monasteriis109', aut mar-
tiriis constituti sub potestate sint eius, qui in ea duitate est
episcopus, secundum traditionem sanctorum Patrum, neque
per presumptionem recedant a suo episcopo. §. 2. Eos110
uero111, qui ausi fuerint rescindere huiusmodi institutio-
nem112 quocumque modo, uel si noluerint subiacere proprio
episcopo, si quidem fuerint clerici, secundum1138, persona-
rum111 ordinationem10** subiaceant condempnationibus ca-
nonum 11S, si uero 116 laici uel monachi fuerint 117 communione
priuentur118. /tem119: §. 3. Clerici+, qui pauperum disposi-
tioni120, uel monasteriorum uel martiriorum presunt, sub
potestate singularum ciuitatum episcoporum secundum121
traditionem canonum perdurent, neque per suam temerita-
tem episcopi sui moderationem declinent. Qui autem huius-
modi dispositionem quolibet modo subuertere ausi fuerint,
et episcopo suo non obedierint, si quidem clerici fuerint,
canonicae dampnationi subiaceant, si autem122 monachi
uel123 laici sunt, a communione suspendantur.
C. XI. Examinetur ab episcopo religiosis feminis
preponendus 124 *.
Item ex Concilio Cartajjinensi IV., [c. 97.] 125
Qui126 religiosis feminis preponendus est127 ab epi-
scopo128 conprobetur129b.
Gratian. Monasterium quoque absque episcopi permissione
nulli incipere aut fundare licet.
Unde in Agatensi Concilio [c. 27.] legitur 13°:
C. XII. Sine permissione episcopi nullus monasterium
presumat incipere 131 ».
De monachis132* monasterium nouum (nisi episcopo
EDITIO ROMANA.
Causa XVIII. Quest. II. c. 6. g) abbate loci h) ac — c. 7. a) permittitur b) Gregorius Papa, lib. II. Indict. 11.
epist. 56., Secundino Episcopo c) tuam, ut d) susceptas praesentes e) inserere debeas f) altare ad sacra celebranda
mysteria g) securius h) vestra — c. 8. a) si.hab.: deest b) deiectionem — c. 9. a) utilitatem — c. 10. a) monaste-
rium b) civitates incedunt c) ptochiis et in mon. d) pro ... ordinatione — c. 11. a) episcopo, qui . . . praeponendus est
b) episcopo loci conprob. — c. 12. a) incipere aut fundare
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Quoniam veraio huius capitis usque ad §. 1. Clerici primo est
alia ab iis, quae circumferuntur in conciliorum codicibus, licet apud Ivonem
ot in Panorraia idem fere sit sonsus, placuit afferri verba graeca, et novam
interpretationem: Ol ubjddig xul tUtxQivuig zijv f lOvvfQtj fuuovreg fllov, z rjg
Trfjooi/xovoqg ugtovo&oioav rifiijg. btetdt) di ztvtg z w fiora/ixtp xi/^/drot
7t(ioo/ijp.azi, zag te ixxkijolag xal zd noXtzixa diaxaQaooovoi 7iQdyfiatat
niQidntg uduupOQuig iv zalg rtoXtaiv, ov fxi\v uM.a xal uovaaztjQta iavtolg
avvtozqv Innqdtvovxtg, Ido^tv fUjtHva fiiv ftqdafiov olxodofitlv, fit) di
ovnotQ fiovacmjQiov ij evxztjQiov ot/.ov naQa yridfiijv foV zijg noltuig foti-
axo/tov. Id est: Qui vere et sincere monasticam vitam degunt convenienti
honore afficiantur. Verum, quoniam nonnulli speciem monachicam prae se
ferentes et ecclesias ct civilia negotia perturbant , in civitatibus indifferenter
vagantes , ac praeterea monasteria sibi ipsi constituere aggredientes : placuit
neminem quidem uspiam aedificare neque constituere monasterium vel oratoriam
domum praeter sententiam episcopi civitatis.
Ptochiis: Sic in nonnullis vetustis codicibus Gratiani, et Vaticano
conciliorum, et in versione prisca, (ex qua videtur esse hic versiculus,) et
est vox canonis graeci. In vulgatis autem Gratiani, et aliquot libris conci*
liorum est : parochiis.
**+ Pro personarum ordinatione: Sic in eadem prisca; sed in
canone graeco, et in versione Dionysii Exigui nihil eat quod hiB verbis
respondeat.
f Item Clerici: Est idem, quod in proximo superiore paragrapho,
sed ex alia versione, quao non exstat in conciliorum voluminibus ; atque
hanc eandem repetitionem licet animadvertere apud Ivonem p. G. c.
358. et 359.
C. XII. * De monachis: Absunt istae voces a recentioribus editio-
nibus conciliorum, Bod non a vetustioribus, et manuscriptiB codicicibus, aut
Ivone.
Causa XVIIT. Quest. n. can. 6. 72) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 73) sed: orig. — c/. supra c. 5. 74) ADEG orig et: B II can. 7. 75) ABCDF
7G) Codd. ct Edd. coli. o. Corr .; imo Gregor. M. ep. 59. scr. ao. 593. lib. m. Ed. Maur. — Jaffeno . 898. — Polyc. IV, 34, (35,) 35.; Caes. IX, 19. 77) insolentias-
orig. Polyc. 78) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. 79) Codd. coli. o. 80) Codd. et Edd. coli. o. 81) ib. Polyc. 82) Codd. et Edd. coli. o. pr. B (secrete) • G (libere)
83) Codd. ct Edd. coli. o. pr. Bas. (deest) ; — Polyc. 84) nost.: deest: ABLF || can. 8. 85) Simile aliquid legitur in Cone. Mog. hab. ao. 847. Eadem habentur in
poenit. Theodori ap. Hildenbrand §. 198. ; — Bitrch. VIII, 86. (can. cont.) ; Ivo Beer. VD, 104. (can. cont.) ; Coli, tredec. P. HI, 102. 86) propter humiliationem - DF
Ed. Bas. 87) et: deest: Theod. 88) deserere: Ivo; deseret (pot.: deest): Theod. 89) seleganfc: Theod.; eligant: Codd. Theod. 90) Codd. et Edd. coli o Theod •
si habeant : Burch. 91) debent: EGII 92) ABCFH 93) huiusmodi : EQS }| c an. 9. 94) Gelasius : EQH; — Appolonio : Corr. : — fraam. ev Pelaaii II 90 ■> •
Jaffeno. C9G. — Ans. VII, 185, (194.); Coli. tr. P. I, 54, 17. 95) discrete: Coli. tr. P. 96) ABCEFH Coli. tr. P. 97) eiusd. : deest: Coli ir P II can 10
98) Auctor interpretationis quae in prooemio can. profertur, non est inventus. §. l. et 2. desumtae sunt ex lsidoriana, §.3. ex prisca translatione ronnanm. • KG
100) Codd. coli. o. 101) ABCDF 102) ct: deest; BF add.; per: Edd. Bas. Ugd. I. 103) monasterium: BDF Edd. Ara. Nor VmT 104) et ^ deest' \c
105) add.: principibus: EQH 106) oratorium: AC 107) Ivo Decr. VI, 358.; Coli. ir. P. H, 10, 8. — cf. Polyc. IV, 35, 17. 108) parochiis' BDEFOH jvo
108) Codd. et Edd. coli. o. Coli. tr. P. 110) ii: His p. 111) vero: deest: Coli. tr. P. 112) ordinationem: Hisp. 118) Codd. et Edd coli ov r AJ3DF- sec • deest ■
ABDE Hisp. Ivo 114) paternarum ordinationum: Hisp.; person. ordinatione: ADF; ordinationi: B 115) can.: deest; Hiso ■ Unitam ■ Ivo ’ 1181 autem
. . . 8eu : Hisp. 117) sunt: ib. 118) excommunicentur: «i. 1 19) Ito l. c. 359. ; Coli. tr. P. l. c. 9. 120) dispensationi : orig. ap. Baller 121) add ■ sanctorum •
ib. Ivo 122) vero : EQH 123) aut : orig. Ivo Coll.tr P. || c a n. 11. 124) Codd. coli. o. pr. C 125) e. 30. Statutt. eccl. antin. ap. Brtmtl 150 - cf ' ad c 3 Z)™i
XVIII. ; - Bure!,. VIII, 70. ; Ivo Decr. VII, 94 ; Coli. tr. P. H, 18, 96.; Coli, tredec. P. m, 191. 126) vir qui: Hisp. 127)sltf 7W, jio 188) /ni^eoois'- Edd
coli. o. 129) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Ivo Coli. tr. P.; probetur: orig. Hisp. Burch. Ivo i| can. 12. 130) hab. ao. 506. ap. Brutis II 151 ■ 157
(can. cont.)) Coli. tr. P. 11, 28, 25. (can. cont.) 131) ABCDF 132) de mon.: deest: orig . Hisp.; ut de mon.; Ivo CoU.tr.P. P * ’ “ ’ &7*
833
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVIII. QUEST. II. c. 13-21.
834
aut133 permittente, aut probante) nullus incipere aut fun-
dare presumat.
C. XIII. De eodem.
Item ex eodem, [c. 58.] 134
Cellulas135 nouas aut136 congregatiunculas 197* mona-
chorum absque episcopi notitia prohibemus institui.
C. XIV. Absque episcopi uel 133 abbatis uoluniale 139 nullus
monachorum cellulam construere presumat.
Item ex Concilio Aurelianensi [I., c. 24.] 140
Nullus monachus, congregatione monasterii derelicta,
ambitionis et uanitatis141 inpulsu cellulam142 construere sine
episcopi permissione uel abbatis sui uoluntate presumat.
V. Pars. Gratian. Item sunt alii, qui pro execulione
diuersarum causarum quoslibet admittunt, qui districtionem eorum
soluant, et quietem religionis perturbent.
De quibus in Concilio Triburiensi legitur 143 :
C. XV. Abbas, qui cautus in regimine non fuerit, a proprio
episcopo et a uicinis abbatibus a suo arceatur honore.
Si quis abbas144 cautus in regimine, humilis145, castus,
misericors, discretus sobriusque non fuerit, ac diuina pre-
cepta uerbis et exemplis non ostenderit, ab episcopo, in146
cuius territorio consistit, et a uicinis abbatibus et ceteris
Deum timentibus a suo arceatur147 honore, etiamsi omnis
congregatio, uiciis suis consentiens, abbatem eum habere
uoluerit.
C. XVI. In episcoporum potestate abbates consistant.
Item ex Concilio Aurelianensi [I., c. 21.]143
IV. Pars. Abbates pro humilitate149 religionis in epi-
scoporum potestate consistant, et si quid extra regulam
fecerint, ab episcopis corrigantur, qui 150 semel* in anno in
loco, ubi episcopus elegerit, accepta uocatione conueniant.
§. 1 . Monachi autem abbatibus omni obedientia et deuotione
subiaceant l51. Quod si quis per contumaciam extiterit
indeuotus, ac 152:1 per loca aliqua uagari153, aut154 peculiare
aliquid habere presumpserit, omnia, que acquisierit, ab ab-
batibus auferantur, secundum regulam155 monasterio pro-
futuram15®5. Ipsi autem, qui fuerant157 peruagati, ubi
inuenti fuerint cum auxilio episcopi tamquam fugaces sub 158
custodia reuocentur 159. §. 1. Et reum se ille abbas1®0 futu-
rum esse cognoscat, qui161 in huiusmodi personis 162c non
regulariter1®3 animaduerterit1®4, uel qui monachum susce-
perit alienum.
[C. XVII.] 185a
Item ex Concilio Arelatensi 16®.
Monasteria uel monachorum disciplina ad eum pertine-
ant episcopum, in cuius sunt territorio constituta.
C. XVIII. Episcopalia nullus ministret abbatibus, qui alicui
episcoporum nolunt subesse.
Item Pascalis Papa [II.]1®7
Abbatibus, qui neque sub episcopo, neque sub metropo-
litano, neque sub primate, neque sub patriarcha sunt, nullus
prorsus episcoporum episcopalia quelibet amministret. Cum
enim se nulli episcopo omnino 168 subesse profiteantur, con-
sequens est, ut nullus episcoporum que sua sunt eis tam-
quam extraneis largiatur1®9.
Gratian. Pro nuiuscemodi ergo statutum est, ut causae et
utilitates monasteriorum per episcopos disponantur.
Unde Gregarius scribit Vitali Defensori Sardiniae,
[lib. VII. epist. 65.]170:
C. XIX. Utilitates monasterii a proprio episcopo debent disponi.
Cognouimus, quod monasteria seruorum Dei uel171*
feminarum pro suo quisque libitu et diuersarum causarum
executione perturbet1725. Quod omnino non grate173 susci-
pimus174, tuamque ex hoc experientiam conmonemus, ut
nequaquam 175c hoc usurpare17® denuo accepta nostra aucto-
ritate permittas, sed 177 6 episcopo178 loci illius, sub cuius
moderamine degunt, curae sit179e causas utilitatesque dis-
ponere. Valde est enim indecens1805, ut omisso eo alius
quilibet se illorum 181e causis admisceat132, sed ille eorum
uitas1835 conpetenti regularique debet moderamine18,1 dispo-
nere, qui pro conmissis eorum185 animabus conpellitur ratio-
nem reddere186.
VII. Pars. Gratian. Pro huiusmodi etiam prohibet B.
Gregarius mulieres passim ad monasterium accedere, et mona-
chorum conmatres fieri , scribens Valentino Abbati [lib. III.
epist. 40.] 187 :
C. XX. Neque conmatres sibi188 facere, neque ad feminas
accedere monachis licet.
Peruenit ad nos, quod in monasterio tuo passim mulie-
res ascendant189 et (quod190a est grauius) monachos tuos
sibi191 conmatres facere, et ex hoc incautam cum eis con-
munionem habere. Ne ergo hac occasione humani generis
inimicus sua eos (quod absit) calliditate decipiat, ideo192
huius te precepti serie conmonemus, ut neque mulieres in
monasterio tuo193 deinceps qualibet occasione permittas
ascendere194, neque monachos tuos sibi conmatres facere.
Nam si hoc denuo195 ad aures nostras quocumque modo
peruenerit, sic te seuerissime 196 noueris ultioni subdendum,
ut emendationis tuae qualitate197 ceteri sine dubio corri-
gantur.
VIII. Pars. Gratian. Non solum autem incauta fami-
liaritas aliarum mulierum eis interdicitur, uerum etiam sancti-
monialium habitatione prohibentur.
Unde in VII. Sinodo [c. 20.] legitur 198 :
C. XXI. Cum sanctimonialibus monachis habitare non licet.
Diffinimus minime duplex monasterium fieri, quia scan-
EDITIO ROMANA.
Causa XVIII. Quest. II. c. 16. a) aut b) profutura c) personas — c. 17. a) C. XVII. De eodem — c. 19. a) uel
etiam b) perturbat c) ne quemquam d) sed ut e) sit eorum f) incongruum g) eorum h) vitam — c. 20. a) quod
adhuc
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. xm. * Cogregatiunculas: Antea legebatur: congregantium I C. XVI. * Semel: 8lc etiam legitur ln conciliis impressis, et manu*
ecclesias. Emendatum eat ex pl erisque manuscriptiB, et locis indicatis. scriptis, et Capitularibus. Verum apud Burcbardum et Ivonem post vers.
I Corrigantur, est insertum c. Non semel, infra ead.
Causa XVUI. Quest. H. can. 12. 133) aut: deest: EGH Edd. coU. o., ita ut R. immerito a Corr. insertum esse censu erit. Jj can. 13. 134) imo
c. 10. C. Epaonensis ap. Bruns II, 168.; in Eisp. c . 6. — c/. ad c. 30. Dist. XXIII. — Burch. VID, 74. (er C. Epaon.); Jvo Beer, m, 165.; VII, 02.;
CoU. tr. P. O, 28, 57. 135) cellas: Eisp. 136) atque: CoU. tr. P. 137) congregationum ecclesias: DEGE Ed. Bas. || can. 14. 138) et: AD
139) add.: licentia vel: EGE 140) hab. ao. 511.; c. 22. ap. Bruns II, 165.; c. 18. m Eisp. — Ben. Lee. Ii, 140.; Coli. tr. P. II, 29, 17. 141) varietatis: CD
"dd. coli, o. 142) cellulas: EGE Ed. Bas. ; add. : sibi: Eisp. j| can. 15. 143) Simile aliquid legitur in regula Benedicti c. G0. supra Dist. LXI. c. 14. —
Burch. Vili, 96.; Ivo Decr. VII, 114. 144) aut abb.: Burch. Ivo 145) et hum. : Burch. 146) in: deest: i&. 147) deponatur: Ico || can. 16. 148) hab. ao. 611. —
c. 19. ap. ifrims II, 164. ; c. 15. in Eisp. — Regino Appdx. II, 4. ; Burch. Vm, 67. ; Ivo Decr. VII, 85. ; Coli. tr. P. II, 29, 15. ; Coli, tredec. P. HI, 102. ; cf. Ben.
14^) utilitate: Eisp.; humil.: Codd. Eisp. 150) non: Burch. 151) se subiciant: orig. 152) Codd. coli. o. Eisp. Reg. Coli. tr. P. ; et: Burch.
153) evagari : orig. Eisp. 154) atque: EGE Ed. Bas. 155) add.: s. Benedicti: Ivo 156) Codd. coli. o. Ed. Bas. Coli. tr. P. 157) fuerint: orig. Eisp. Reg. ho
158) et sub: Burch. Ivo 159) constringantur: ib. {Jinis canonis) 160) abba: orig. 161) quod: ABC 162) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. IU.; — Eisp. Rrg.
*r’ *' 163) regulari: Eisp. Reg. 164) animadvertit: BQK; animadversione distrinxerit: orig. Eisp. Reg. Coli. tr. P. || can. 17. 165) ABEf H
166) Aureiian.: Corr.;—c. 2. Cone. ArelaL V. hab. ao.554. ap. Bruns n, 218. || can. 18. 167 )fragm. ep. Paschalis II. (1099-1118.) — Jaffe no. 4868. 168) omn.:
JJJ" lartf antar: EGH || can. 19. 170) Ep. 64. scr. ao. 599. lib. IX. Ed. Maur. - Jaffe no. 1219. — Atts. VII, 184. (204.) 171) Codd. et Edd. coli, o .
172) Codd. et Edd. coli. o. pr. Arg.; perturbent: Ed. Arg. Turrecrem. orig. Ans. 173) graviter (non: deest): orig. 174) suscepimus: .iris. 175) ABCDF Edd.
coU. o. Turrecrem. 176) usurpari: Edd. Lugdd. EL m. 177) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. 178) episcopis loci ipsius: orig. 179) Codd. coli. o. Edd. Arg. Bas.
Aor. Ans. 180) Codd. et Edd. coli, o.; contrarium: Ans. 181) Codd. coli. o. Ans. 182) commisceat: EH; immisceat: G 183) Codd. coli. o. 184) moderatione:
orig. Ans. 186) sibi : orig. 186) add. : Deo : EGH Ed. Bas. Lugdd. U. III. [| can. 20. 187) Ep. 42. scr. ao. 594. lib. IV. Ed. Maur. - Jaffe no. 947. —
***£ 73* 183' f201*) '» °°U- p* 55, 102. ; Coli, tredec. P. IU, 163. 188) sibi : deest : ACD 189) accedant : Edd. Lugdd. Par. 190) Codd. et Edd. coU. o. Coli. tr. P.
1J1) aoa.; mulieres: GoK. <r. P. 192) ideo: deest: Ans. 193) monasterium tuum : ib. 194) accedere: Edd. Lugdd. Par. 195) denique: (?) Ans.
196) severissimae: C Edd. Lugdd. H. HI. Ans. 197) exemplo: Ans. || can. 21. 198) VTII. syn.: ACEFQH; — hab. ao. 787. — versio Anastasii est . — ho
Dea. VII, 25. (can..- ex hoc diffln.); CoU . tr. P. II, 12, 14. (can.; et boc diff.) ; Caee. IX, 60.
Corpus Jur. can. Ed. fVwd&rry.
53
835
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVIII. QUEST. II. c.
836
dalum id et offendiculum multis efficitur. Si uero aliqui
cum cognatis abrenunciare199» et monasticam uitam sectari
uoluerint, debent uiri quidem uirorum adire cenobium,
feminae uero mulierum ingredi monasterium. In hoc enim
placatur Deus. §. i. Que autem hactenus sunt200 8 dupla,
secundum regulam sancti Patris 201 c Basilii et secundum pre-
ceptionem eius ita formentur202. Non habitent in uno mo-
nasterio monachi et monachae. Adulterium enim intercipit
cohabitationem203*, si204 habeat aditum203 monachus ad
monacham, uel monacha ad monachum secreto 2<^d ad collo-
cutionem. §. 2. Non cubet207 monachus in muliebri208 mo-
nasterio, neque cum monacha singulariter conuiuetur; et
quando necessaria uitae a uirorum parte ad regulares209
deferuntur, extra portam hec suscipiat abbatissa mona-
sterii210 feminarum cum quadam2113 uetula monacha. §. 3-
Porro si contigerit, et 212 f aliquam propinquam suam uidere
uoluerit monachus, in presentia abbatissae huic confabuletur
per modica et conpendiosa uerba, et in breui** ab ea
discedat.
C. XXII. Monachi et monachae tn213 nullo simul
cohabitent loco.
Item in Registro tiregorii 214a*.
In nullo loco monachos et monachas permittimus in2138
unum monasterium habitare216, sed nec ea, que duplicia217
uocantur218c. Et si quod219 tale est, religiosus episcopus
mulieres quidem in suo loco manere220 studeat, monachos
autem aliud monasterium edificare cogat221. Si autem plu-
rima222 sint talia monasteria, separentur in aliis monasteriis
monachae, et in aliis monachi; res autem, quas communes223
habent221, secundum iura eis conpetentia distribuantur.
C. XXIII. A monasterio monachorum longius constituantur 223 a
monasteria puellarum.
Item ex Concilio Agatensi, [c. 28.] 220
Monasteria puellarum longius227 a monasterio2281’ mo-
nachorum aut propter insidias diaboli, aut propter oblocu-
tionem229c hominum collocentur.
C. XXIV. Puellarum monasteria monachorum presidio
et ministratione23u a regantur.
Item ex Concilio Spalensi [II-, c. 11.]231
In decima232 actione consensu communi decreuimus, ut
monasteria uirginum in prouincia Bethica233 monachorum
amministrationc ac presidio gubernentur. Tunc enim salu-
bria Christo dicatis uirginibus probamus 234 b, quando eis
patres spirituales eligimus233, quorum non solum guberna-
tUeri sed etiam doctrinis edificari possint, ea tamen
eirca monachos cautela seruata ut remoti ab earum fami-
liaritate 230 nec usque ad uestibulum habeant accedendi
familiare237 permissum. Sed neque abbatem, uel eum, qui
m-Tfiritur 233 extra eam, que preest, loqui uirginibus Christi
Eliquid quod ad institutionem 239*earum240 pertinet 241 c,lice.
hir nec cum ea242 sola, que preest, frequenter loqui eos243
nnortef sed sub244 testimonio duarum uel trium sororum,
ita ut rara sit accessio, et breuis omnino locutio
[X pars. Gratian. Prohibentur etiam sanctimoniales'^
propria receptacula habere.
Unde Innocentius II. [in Concilio Romae habito,
r pt 27.I246:
C. XXV. De eodem247».
Perniciosam et detestabilem quarumdam consuetudinem
mulierum (que licet neque secundum regulam B. Benedicti,
neque Basilii, aut Augustini uiuant, sanctimoniales tamen
uulgo censeri desiderant) aboleri decreuimus2488. Cum
enim, iuxta regulam* degentes in cenobns, tam in ecclesia
quam in refectorio atque dormitorio communiter esse debe-
ant propria sibi edificant receptacula et priuata domicilia, in
quibus sub hospitalitatis uelamine passim hospites249 <=
minus230 religiosos contra sacros 231 d et bonos mores susci-
pere nullatenus erubescunt. Quia ergo omnis, qui male
agit, odit lucem, ac per hoc ipsae absconditae in iustorum232
tabernaculo opinantur se posse latere oculos iudicis cuncta
conspicientis 2a3e, hoc tam234 inhonestum detestandumque
flagicium ne ulterius fiat omnibus2331 modis prohibemus, et
sub pena anathematis interdicimus. §. 1. Simili modo pro-
hibemus, ne sanctimoniales simul cum canonicis230 et 237 g
monachis in ecclesia in uno choro conueniant ad psallendum.
X. Pars. Gratian. Item sunt alii, quos episcopi pregra-
uanles salutem ipsarum animarum negligunt, quibuslibet occasi-
onibus bona monasteriorum distrahere cupiunt. Tales erant qui-
dam clerici Rauennatis ecclesiae, qui simulata religione monasteriis
cupiebant pr ejici , non transeuntes ad monachicum-33 b habitum ,
neque renunciantes ecclesiasticae miliciae.
De quibus Gregor ius scribit Iohanni Rauennati Episcopo,
[lib. IV. epist. t.]239:
C. XXVI. Monasteria clericorum uel 200:1 laicorum
habitacula fieri non debent.
Peruenit ad me, quod in ecclesiis2018 fraternitatis tuae
aliqua loca dudum262 monasteriis consecrata nunc habita-
cula263n clericorum, aut264 etiam laicorum facta sunt263;
EDITIO ROMANA.
Causa XVIII. Que st. II. c. 21. a) mundo abrenunciare b) fuerunt c) Patris nostri d) secreto singulariter
e) aliqua f) ut — c. 22. a) Regesto b) m: dee st c) vocant — c. 23. a) construantur b) monasteriis c) oblocutiones
c. 24. a) ministerio b) praebemus c) pertineat — c. 25. a) Sanctimonialibus receptacula seu domicilia privata habere
non licet b) decernimus c) hospites et d) sacros canones e) cernentis f) omnimodis g) vel h) monasticum —
c. 26. a) aut b) ecclesia c) habitacula aut
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXI. * Cohabitationem: Sic ©at emendatura ex pleriaque raa-
nuscriptis Gratiani, et duobus codicibus versionis Auastasii, cuius tamen
haec non est ipsa omnino versio. Antea legebatur: cohabitatio ; graece est:
ffot/tia yd(j fAiOolafiti tt)v avvdialrqotv.
** Et in brevi: Haec non sunt in canonum graecorum vulgata edi-
tione, Bod apud Balsamonctn habentur.
C. XXII. # Burchardus etiam et Ivo Gregorium citant, apud quem
nonnihil habetur ad hanc rera facienB lib. 1. reg. epist. 48., et lib. 7. indict.2.
epist. 39. Verba tamen ipsa leguntur apud Iulianum antecess. Novella 123.
cap. 54.
C. XXIV. ^Institutionem: Sic legitur In vetustis Gratiani codi-
cibus, et in antiquioribus conciliorum editionibus, et duobus codicibus
Vaticanis; iu recentioribus autem Colonieusibus : quod ad institutionem
morum non pertineat.
tj n®* «V. * Regulam: Invulgatis [Edd.coll. o. pr. Bas.l sequebatur:
o. neneaica; quum tamen paulo suporiu* aliarum etiam regularum sit facta
mentio. Quare inductae sunt istae voces auctoritate vetustorum codicum,
et ipsius concilii, ex quo etiam alia nonnulla sunt emendata.
Cau
202) tirmeutur
207) cubat
211) Codd.
214) Imo Iuli an. Kpit .
P. III, 13, (14.) 1.; Polyc. IV, 34, (35,) 11.; Coli, tredec.
EGH; habere: orig. .4ns. dea. Burch. Ivo 217) add.:
Jvo Coli, tr . P. Polyc. 220) ponere stud. per so: Polyc.
can. 23. 225) Codd. coli. o. pr. A (rubr. deest) 22b‘) '
P. 111, 182. 227) longe: EGH Kd. lias. 228) Codd.
231) hab. ao. 619. ap. Bruus U, 73. ; Coli. tr. P. II, 49, G.
Bcthelica: Edd. Nor. Yen. ~
orig. Hisp. 235) elegimus
s D, 73.; Coti. tr. P. II, 19, G. 232) undecima (in: deest): orio H Sp Coillr P «« 24n 23l)) ACDF: ^«‘«“‘ione: R
I.; Bethilica: Edd. rdt.fr. Has. Lugd. I.; add. : condita : Hisp 2 ufbodd eLEdil rJ * Bet8al>cf: D: Betblica: F ; Bethaica: B;
: orig. Hisp. 23«) pcculiaritate: ibi 237) familiarem: A tsSl nraefefcrif AR V ' ?"?• 7— Coll.tr.P providemus:
lem : Edd. coit. o. or. Bus. 2401 momm ■ . ..... Is, dorit. AR, abbati vel o: qui praeficitur: Cnrr. 2391 institu-
iniiiBtum: EGH Edd. coli. o. 255) ACDF; omnino: B 256) clericis: EGH 257) Codd coli o m' n ' °j\ p) m : f » Pro9pis. : A Turrecrem. 254) add.:
scopo: BEGH; — Ep. 1. scr. ao. 595. lib. V. Ed. Muur.—Jaffe no. 952. — Ans. V, 64. (G5 )• Ivo beer m iq °* Pr' AG II cau. 26. 259) archiopi-
C 'nes. IX, 55. ; Coli, tredec. P. III, 192. 2G0) Codd. coli. o. 2C1) Codd. et Edd. coli. o. Ans Ivo , tr‘ 55’ 101. (can. cont.) ; Poluc. IU, 15, 12. J
Coli. tr. P. Polyc. 264) aut . . . laic.: deest: Ico 2G5) sint: BC ' Q U' * de€!it: w*9< ho 263) Codd. et Edd. coli. 0. orig. Ans. Ivo
837
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XVIII. QUEST. II. c. 27- 31.
838
dumque hii, qui sunt in ecclesiis, fingunt266 se religiose
uiuere, monasteriis preponi appetunt, et per eorum uitam
monasteria destruuntur267. Nemo enim268 potest ecclesia-
sticis offitiis269 etc. Et infra: §. 1. Proinde fraternitas tua
hoc270, quolibet in loco factum est271d, emendare festinet,
quia ego nullo modo patiar272 ', ut loca sacra pro clericorum
ambitu 273 f destruantur.
C. XXVII. Qui in sacro sunt ordine constituti in monasteriis
nullam habeant potestatem.
Idem Mariano Episcopo Rauennae, [lib. VI. epist. 40.]274a
Dudum ad nos multorum relatione peruenerat, mona-
steria in Rauennatum275b partibus constituta omnino cleri-
corum uestrorum dominio pregrauari, ita ut occasione276'
regiminis ea quidem 277 d (quod dici graue est) uelud in pro-
prietate possideant. Quibus non modicum condolentes pro-
decessori278' uestro litteras2796 misimus, uthoc28°g emen-
dare debuisset. Sed quoniam uitae termino citius occupatus
est, ne hoc onus monasteriis remaneat2811*, fraternitati
uestrae eadem282* nos scripsisse recolimus. Et quia, ut con-
perimus, in huius rei hactenus correctione283 cessatum est,
hec 284 audiens 285 k iterum preuidimus ad uos scripta dirigere.
Hortamur ergo, ut omni mora omnique excusatione summota
ita monasteria ipsa ab huiuscemodi2861 studeatis grauamine
releuare, quatinus nullam deinceps in eis clerici, uel287m, qui
in sacro ordine sunt constituti, ob aliud (nisi hortandi288*
tantummodo causa) accedendi habeant licentiam, aut si forte
ad peragenda sacra missarum fuerint inuitati misteria289. Sed
ne pro290 cuiuslibet monachi aut abbatis promotione etc.291
Et infra: §. 1. Non292" illic ulterius habeat potestatem ali-
quam293, ne monasteria huius occasionis uelamine ea, que
prohibemus**, sustinere onera conpellantur. Hec itaque
omnia uigilanti cura294 emendare iam secundo conmonita
sanctitas uestra non differat; ne, si post hec negligentes
uos esse (quod non credimus) senserimus, aliter monasterio-
rum quieti prospicere conpellamur. Nam298 notum nobis
sit, quia tantae necessitati seruorum Dei congregationem2960
subiacere non patiemur 297p.
C. XXVIII. Graf/a298a visitandi et exhortandi monasterium
episcopus adire potest.
Idem [eidem, lib. VII. Indict. 1. epist. i8.]299
XI. Pars. Visitandi exhortandique gratia ad mona-
sterium, quotiens placuerit, ab antistite duitatis 390 acceda-
tur; sed sic karitatis offitium illic inpleat episcopus, ut gra-
uamen aliquod monasterium non incurrat.
C. XXIX. Frequenter episcopi monasteria uisitenl, et que
corrigenda sunt corrigant.
Item ex Concilio Aurelianensi 361 *.
Non semel, sed sepius in anno episcopi uisitent mona-
steria monachorum, et si quid302a corrigendum fuerit393,
corrigatur304.
XII. Pars. Gratian. Pro talibus, qui animarum curam
non habentes, bona tamen monasteriorum in suos usus convertere
cupiebant, statutum est, ut monasteria cum suis rebus penitus sint
libera a potestate et dominio episcoporum. Quod autem nullis
canonicis iuribus dicuntur monasteria esse subiecta, non ita in-
telligendum est, quin ipsi episcopo aliquid nomine eulogiae, uel in
die dedicationis, uel in natali sanctorum, quorum nomine ipsum
monasterium dedicatum est, debeat 305 offerri.
Unde Pelagius306* Papa ait:
C. XXX. Non debet episcopus aliquid a monasterio exigere
preter conditiones, quas30"1 a dedicationis tempore
constituit303 1>.
Eleutherius frater et coepiscopus noster queritur, quod
mater eius in casa, que Castellum dicitur, oratorium con-
struxisset309' ac dedicauerit, et in eodem loco monachos
constituerit, ex quibus unus est presbiter. Hoc autem tem-
pore dedicationis inter episcopum Cardelum3106 (cuius ipsa
diocesis est) et matrem suam asserit conuenisse, ut quicquid
dedicationis uel natalis311 martirum die, quorum312 in
eodem313 monasterio reliquiae314 sunt, per fidelium oblati-
ones intrauerit, medietatem quidem habeat ipsum mona-
sterium, medietas autem episcopo offeratur315. Contra quam
conuentionem Marium316 presbiterum (siue sciente siue ne-
sciente episcopo) monachis ipsis, uel presbitero, qui ex eis317
est, uim dicitur intulisse, et frequenter318 molestias gene-
rare, ita ut memoratum319 presbiterum prope ceciderit, et
missas eum facere nullo modo permittat, dicens, ut quasi
pensionis nomine aliquid statuere debeat. Hec igitur omnia
diligenter te examinare iubemus, et, si apud te euidenti ra-
tione320 constiterit, quia tempore, quo dedicatum est ipsum
monasterium, conditiones superius positae conuenerint, ser-
uari eas ex321 nostra auctoritate precipimus, nec aliquid
amplius exinde ab aliquo exigatur322. Sin uero nil tale con-
stiterit323, mediante te321 quid ipsi episcopo nomine eulo-
giae325 offerri debeat inter ipsos monachos, et presbiterum
uolumus diffiniri, saluo tamen eo, ut presbiter Gaudentius,
qui etiam monachus est, missas in monasterio suo sicut con-
sueuit facere a nullo ulterius debeat prohiberi.
C. XXXI. Consueta servitia episcopis monasteria exhibeant.
Item Urbanus II. 826
Seruitium, quod monasteria aut eorum ecclesiae a tem-
pore Gregorii VII.327 usque ad hoc tempus fecerunt328, et
nos concedimus.
Gratian. Canonica ergo iura, quibus monasteria subiecta
non sunt, sinndales exactiones intelliguntur. Non3-0 enim cogen-
dus est abbas ( sicut in Turonico concilio statuitur) ad sinodum
ire, nisi aliijua rationabilis causa existat. Sunt etiam quadam
EDITIO ROMANA.
Causa XVIII. Quest. II. c. 26. d) sit e) patior f) per ... ambitum — c. 27. a) Ravennati b) Ravennae
c) occasione quasi d) quid.: deest e) decessori f) epistolas g) hoc per omnia h) remaneret i) haec eadem k) au-
diens: deest 1) huiusmodi m) vel ii n) Nec o) congregat, amplius p) patimur. — c. 28. a) Causa — c. 29. a) aliquid
c. 30. a) quae b) constitutae sunt c) construxerit 4) Cardelium
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXVII. * Hortandi: In originali impresso et manuscripto legi-
tnr: ovandi. Sed ob glossam ct quia in 6equenti capite est vox: ex hortandi,
non est mutatum. Alia vero sunt emendata.
** Prohibemus: In vulgatis [CD Edd. coli. o. pr. Arg.J sequebatur:
«‘miri cum canonicis et monachis in ecclesia, quae Bublata sunt auctoritate
originalis, et duorum Gratiani exemplarium.
C. XXIX. * Hoc caput apud Burchardum et Ivonom est insertum cap.
Abbates, supra ead.,ut ibi notatum eat; similo quiddam habetur inPanormia
ex Concilio Rothomagonsi, lib. 3. c. 215.
C. XXX. * Pelagius: Antea legebatur: Gelasius. Mutatum est ex
Polycarpo, et quia supra dist. 91. c. Eleutherius alia pars huiusmet epistolae
citatur ex Pelagio, et Anselmus, qui hoc ot illud caput coniuncte affert,
Pelagio tribuit.
Causa XVIII. Quest. H. can. 26. 266) confingunt: EGH 267) finis canonis: Ivo 268) etenim: orig. Ans. Coli. tr. P. Polyc. 269) obsequiis : EGJI
ovig. Ans. Coli. tr. P. Polyc. — c. 2. Qu. 1. C. XVI. 270) hoc si : DCEQE Edd. coli, o . 271) Codd. et Edd. coli. o. Ans. Coli. tr. P. Polyc. 272) Codd. et Edd. coli. o.
orig. Ans. Polyc. 273) ABCDF Ans. Polyc. || can. 27. 274) Codd. coli, o.; Mariano: ABDEOH ; — Bp. 43. scr. ao. 597. lib. VII. Ed. Muur. — Jaffe no. 1122. —
Ans. V, 65, (66.) ; Polyc. II 15, 3. ; Caes. VII, 52. 275) ACDEFH Edd. coli. o. pr. Arg. Lugd. I. Par. ; Ravennarum : O Edd. Lugd. I. Par. ; Ravennatis : B ; Ravennati-
bus1 ^ns' Eohjc. 276) Codd.et Edd. coli. o. 277) ib.pr. AD 278) Codd. et Edd. coli. o. Ans . Polyc. 279) ib. 280) Codd. et Edd. coli. o. Polyc. ; haec : Ans.
^°7r* e * Edd. C°H' °- 282) ib. pr. Ed. Arg. ; — Ans. Polyc. 283) correptione: Ans. 28-1) hoc: ACEF 285) Codd. coli. o. pr. BD; — Ans. ; audientes: BD;
iuld. cou. o. 286) Codd. coli. o. 287) ib. Ed. Bas. Ans. Polyc.: vel hi: orig. 288) orandi: orig. Ans. Polyc. 289) ministeria : EOU Ed. Bas. 290) per . . . pro-
: orig. Polyc. 291) c. 37. Qu. 1. C. XVI. 292) Codd. coli. o. orig. Ans. Polyc. 293) add. : ut diximus : orig. 294) studio : EGH Ed. Bas. 295) enim : Polyc.
n 6 tm e ^ Edd. coli. o. 297) Coda, et Edd. coli. o. Polyc. || can. 28. 298) Codd. coli. o. 299) Ep. 15. scr. ao. 598. lib. VIII. Ed. Mauv. — Jaffe no. 1138. — Ito
CWJ tr. P. 1, 55, 38. 300) add.: eiusdem: orig. H can. 29. 301) c. 10. Cone. Rothomag . hab. ao. G50. in epitomen redactus ; — Burch. VI H, 67. (can.:
oa-\ Pro humilitate); leo Lecr. VLI, 85. (ut ap. Burch .’) ; Coli, tredec. P. I, 138. 302) ABCDF Burck. Ivo 303) invenerint: Burch. 304) corrigant: A Burch.
p y offerre : EGH j| c a n. 30. 306) Gclosius : ADEFGH; — fragm. ep. Pelagii I. scr. incerto tempore (555 — 60) ; — Jaffe no. 666. — Ans. V II, 145. ( 169.) ;
rolyc. IV, 27, (28,) 1. 307) Codd. coli. o. 308) EFGH; constituerit: CD; instituit: B 309) Codd. coli. o. Ans. Polyc. 310) A Ans.; Candelum: EFO; Cadolun-
Cl ardinatluin : D; Candeluntium : C 311) natal . deest: Polyc. 312) qui: ib. 313) eius: ib. 314) rei.: deest: ib. 315) efferatur (?): Ans.
,r,UB presbyter: BDEGH Ed. Bas.; Marianus presbyter: Ed.Arg.; Mar. : deest: Ed. Nor. 317 )add.: monachis: Ans. ; add.: ipBls monachis: Polyc.
Jio) frequentes: AB Ed. Bas. Ans. 319) et mem. : Ans. 320) voritate: Ans. Polyc. 321) vel ex : Ans. 322) tentetur exigere: Ans. Polyc. 383) add. .- intor
e°i: Wo. VeH.II. Par. Iatgdd. ; convenit: Ans. Polyc. 324) add.: quidem: Ans. 325) culogii: ib. || can. 31. 326) c. 17. Couc. Later. I. hab. ao. 1123.
ap. Jlansi XXI, 304. — Jaffe ante no. 5120. 327) add.: papae: orig. 328) add.: episcopis: ib. 329) cf. ad c. 11. Dist. XVHI.
53*
839
840
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIX. QUEST. I. II. I». c. i— 3-
seruitutis uffilia, ut angariae operum, crebrae receptiones , annuae
exactiones, mulctationes peccantium, a quibus omnibus mona-
steria Ubera sunt.
CAUSA XIX.
GRATIANUS.
Duo clerici ad monasterium transire uolunt 1 » ; uterque licen-
tiam ab episcopo suo petiit; unus relicta propria ecclesia eo inuito,
alter dimissa regulari canonica 6 b cenatio se contulit. (Qu. 1.)
Modo 3 queritur, si episcopus debeat permittere, ut relicta propria
ecclesia clericus monasterium ingrediaturf (Qu. II.) Secundo
queritur, si episcopus licentiam dare noluerit, an eo inuito mona-
sterium possit adire t (Qu. III.) Tertio, si contigerit ipsos re-
gulares canonicos fuisse, utrum concedendus esset 4 eis monasterii
ingressus t
QUESTIO L
GRATIANUS.
Quod episcopus licentiam clericis adeundi monasterium dare
debeat, in Tolletano [IV.] Concilio pr eripitur, in quo [c. 49.]
ita6* statutum legitur:
C. I. Non debet negari clericis ingressus, qui monachorum
propositum appetunt.
Clerici, qui monachorum propositum appetunt, (quia®
meliorem uitam sequi cupiunt,) liberos eis ab episcopo *b in
monasteriis8 largiri oportet ingressus9'*.
QUESTIO n.
GRATIANUS.
Inuito uero episcopo clericum eius a nullo esse suscipiendum,
Leo Episcopus testatur, scribens Rustico Narbonensi Epi-
scopo111:
C. I. Inuito episcopo eius clericum nemo suscipiat.
Alienum clericum inuito episcopo ipsius nemo suscipiat.
Gratian. Sed subaudiendum est, nisi ad propositum melioris
satae transire uoluerit. Tunc enim liberum est illi, etiam epi-
scopo contradicente, monasterium ingredi.
Unde Urbanus Papa [II.] in capitulo sancti Rufi2*:
C. II. Qui monachorum propositum appetit, etiam inuito
episcopo recipiendus3b est.
Duae sunt, inquit, leges: una publica, altera priuata.
Publica lex est, que a sanctis Patribus scriptis est confirmata4,
ut lex est canonum, que quidem propter transgressiones5
est tradita. Verbi gratia: Decretum est in canonibus, cleri-
cum non debere de suo episcopatu ad alium transire sine6
conmendatitiis litteris sui episcopi, quod propter criminosos
constitutum est, ne uidelicet infames ab aliquo episcopo su-
scipiantur personae. Solebant enim offitia sua, cum non in
suo episcopatu poterant, in alio 7 'celebrare, quod ture pre-
ceptis et scriptis detestatum est. §. 1. Lex uero priuata est,
que instinctu S. Spiritus in corde scribitur, sicut de quibus-
aam dicit Apostolus8: „Qui habent legem Dei scnptam in
cordibus suis,“ et alibi8: „Cum gentes legem non habeant,
si naturaliter ea, que legis sunt, faciunt, ipsi sibi sunt lex.“
Si quis horum in ecclesia sua sub episcopo 1« populum 11 re-
tinet, et seculariter uiuit, si afflatus Spiritu sancto in aliquo
monasterio ueD6 regulari canonica 438 saluare“ se45 uoluerit,
quia16 lege17 priuata ducitur, nulla ratio exigit, ut a1» publi-
ca lege constringatur. Dignior est enim lex priuata quam
publica. Spiritus16' quidem Dei lex est, et qui Spiritu Dei
aguntur lege Dei ducuntur; et quis est, qui possit sancto
Spiritui digne resistere? Quisquis igitur66 hoc Spiritu duci-
tur, etiam ^ episcopo suo contradicente, eat liber nostra
auctoritate. Iusto enim lex non est posita, sed68 ubi Spiritus
Dei63, ibi libertas, et si Spiritu Dei ducimini, non estis
sub lege.
questio m.
GRATIANUS.
I. Pars. Canonicos autem regulares ad monasterium
transire multis auctoritatibus prohibetur.
Unde in Concilio Educensi, congregato sub VII.
Gregorio, legitur1:
C. I. Regulares canonici monachi fieri non debent.
Nullus abbas uel monachus canonicos regulares a pro-
posito professionis canonicae reuocare, atque6» ad monasti-
cum habitum trahendo suscipere audeat, ut monachi fiant,
quamdiu ordinis sui ecclesiam inuenire quiuerint, in qua
canonice uiuendo Deo seruire, et animam suam saluare pos-
sint. Quod si temerario ausu id agere temptauerint, anathe-
matis uinculo obligentur.
C. II. De eodem.
Item Urbanus Papa II.3
Mandamus et4 uniuersaliter5 interdicimus, ne quis6
canonicus regulariter professus, nisi (quod absit) publice
lapsus fuerit, monachus efficiatur. Quod si decreto nostro
contraire presumens7» agere8 temptauerit, ad ordinem cano-
nicum precipimus ut redeat, et deinceps9 memorialem10
cucullam11 deferat, et ultimus in choro maneat.
Gratian. Subaudiendum uero est, nisi cum patris sui licentia
religionis propositum induerit. Unde Urbanus12* II. scribit
Abbati sancti Rufi 13 b:
C. III. Patris sui concessione regulares canonici monachi
possunt fieri.
Statuimus, ne professionis canonicae quispiam post-
quam Dei uice supra caput sibi hominem inposuerit, alicuius
leuitatis instinctu uel districtioris religionis obtentu ex eo-
dem claustro audeat sine patris* et14 totius congregationis
EDITIO ROMANA.
Causa XIX. a) voluerunt b) canonia — Quest. I. c. 1. a) sic b) episcopis c) ingressus, nec interdici* pro-
positum eorum, qui ad contemplationis desiderium transire nituntur — Quest. II. c. r. a) scribens Anastasio Thessa-
lonicensi Ep., ep. LXXXII. al. LXXXIV. c. 9. — c. 2. a) Ruffini b) suscipiendus c) alieno d) canonia e) Spiritu —
Quest. III. c. 1. a) et — c. 2. a) praesumens id — c. 3. a) Urb. Papa b) Ruffini
NOTATIONES CORRECTORUM
Causa XIX. Quest. I. C. I. * Nec interdici
finem absunt a manuscriptig, sunt tamen in concilio.
Haec usque ad Quest. III. C. III. * Patria, etc.s In tribus vetustis codicibus
legitur: patris totius congregationis; apud Ivonem (Ans. Coii. tr. P.]: sine
abbatis totiusque [foima.* Coli. tr. P.] congregationis.
Causa XIX. 1) Codd . coli. o. pr. A 2) ib. Con. 3) primo: EGH 4) sit: H; est: Q
Causa XIX. Quest. I. can. 1. rS)Codd. coli, o.; — c. 60. C. Tolet. IV. hab. ao. 633. ap. Bruns I, 235.; — Regino Appdx. II, 28.; Burch. VIII 21 •
Ans. VH, 197. ; Ivo Decr. VI, 371. ; CoU. tr. P. II, 37, 17. ; Polyc. HI, 15, 25. ; ib. IV, 34, (35,) 19. ; Coli, tredec. P. III, 58. ; - c/. Abbo c. 23. 6) quia . . . iun \
dcest: Reg. ; et: Burch. Polyc. IV. 7) Codd. coli. o. orig. Hisp. Abbo Ans. Ivo Coli. tr. P. Polyc. III. 8) monasterium (in: deest) : Burch. 9) Coda. coli, o Edd
Arg. Bas. Nor. Hisp.
Causa XIX. Quest. II.
Jaffe >to. 189. — Ans. ded. T'.
can. 2. 2) Codd.coll.o. Corr.i
4) tradita:. Ans. 6) transgressores :
patiunt*: dcest: Ans. Polyc.; — ft.r.14 . ....... w..
14) saluari: ABDEOH 15) se: deest: ABH 16) nui enim : DEFOH Edd. Bas. Lugdd. II. HI.; quia enim: B 17) a lege: BDEFQK Edd. LuSdd. il m •
18) s^detsi: ^Tolyc.^ l&jCodd. et Edd. coli. o. Polyc. f epir est: deest: Ans. 20) ergo: Ans. Polyc. 21) et: Polyc. 22) et: 4hs. Polyc,—
Causa XIX. Quest. IU. can. 1. 1) R. putat, simile aliquid haberi «'» c. 10. C. Heduensis hab. c. 670. •
laudatum inspicientibus errasse eum persuasum est. 2) Codd. coli. o. "
Thesaur. IV, 298. — Aus. in fine lib. VII. ; Polyc. IV, 31, (3i ‘ “ -
orig. Ans. Polyc. 7) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Polyc.
cuculi.: orig. Ans. Polyc. || can. 3. 12) ABCDF 13) Codd. colLo. Corr. Ans. — "Ea. Urbani IlT "(1088— 99.")"— Jaffe no. 4313 *_ intearam
tom. 2 .poenit. Theod.p. Oli.; - Ans. m fine lib. VII. Ito Decr. VI, IU.; Coli. t,-. f. III, 10, (11,) 43. ; Cael. vmflS .14) et: dZst?AF;V;BD
■ ap. Bruns II, 272.; — nobis tamen canonem
841
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIX. QUEST. III. c. 4-9.
842
ermissione15 recedere16. Discedentem uero nullus17 ab-
atum uel episcoporum, et18c nullus monachorum sine com-
muni litterarum cautione suscipiat.
II. Pars. Gratian. Queritur, si monasteria, que semel
dedicata sunt, possint transire in clericorum uel secularium habi-
tacula? Quod in Calcedonensi Concilio omnibus modis pro-
hibetur c. 24.«*
C. IV. Que semel sunt dedicata10*, monasteria semper
perseuerent.
Que semel sunt dedicata21 monasteria2215 consilio23 epi-
scoporum24, maneant25 perpetuo26 monasteria27, et res, que
ad ea pertinent, monasteriis reseruari oportet28, nec posse29
ea ultra fieri secularia habitacula39. Qui uero permiserint
hec31c fieri, subiaceant32 his condempnationibus, que per
canones constitutae sunt.
C. V. Qui loca sacra communia diuersoria fecerit, clericus
deponatur, laicus excommunicetur.
Item in Sinodo VII., c. 13. 33*
Quoniam a34 quibusdam uiris quedam uenerabiles
domus subripiuntur, tam uidelicet episcopia35 quam mona-
steria, et facta sunt communia diuersoria, si quidem uoluerint
hii36, qui hec retinent, reddere ea, ut secundum antiquitatem
restaurentur37, bene et optime38*; alioquin, si39 de sacro40b
catalogo fuerint, hos deponi precipimus, si uero monachi uel
laici, excommunicari, quos nimirum constat condempnatos
esse et Patre, et Filio, et Spiritu sancto, et deputantur 41 c
ubi uermis eorum non morietur 42 d, et ignis non exstingue-
tur43', quia Deo447 aduersantur, qui45 dicit46: ,, Nolite47
facere domum patris mei domum negotiacionis.“
III. Pars. Gratian. Queritur de his, qui ad conuersionem
veniunt, quo tempore debeant tonsurari ? De his ita scribit
Gregorius Papa Fortunato Episcopo Neapolitano, [lib.
VIII. epist. 23.]«*
C. VI. Antequam biennium in conversione conpleuerit,
aliquis tonsurari non debet.
Monasteriis omnibus fraternitas uestra districtius inter-
dicat, ut eos, quos ad conuersionem49 susceperint, prius,
quam biennium in conuersatione conpleuerint505, nullo
modo audeant tonsorare. Sed hoc spacio uita moresque eo-
rum sollicite conprobentur, ne quis eorum aut non sit con-
tentus51', quod uoluit, aut ratum non habeat quod elegit.
Nam dum52 graue sit, inexpertos hominum obsequiis sociari,
quis possit dicere, quanto533 sit grauius ad Dei seruitium
inprobos applicare54'*? Miles uero, si conuerti uoluerit,
prius, quam nobis renuncietur, nullus eum sine nostro**
consensu qualibet65 7 presumat ratione suscipere.
IV. Pars. Gratian. Queritur, si ingressis monasterium
ultra relinquatur licentia testandi? Hoc Gregorius prohibet,
ita scribens Ianuario Caralitano Episcopo, [lib. VII. Indict. 2.
epist. 7.3 56 :
C. VII. Post monasterii ingressum nulli relinquitur
licentia testandi07.
Quia ingredientibus monasterium conuertendi gratia
ulterius nulla sit testandi licentia, sed ut58* res eorum eius-
dem monasterii695 sint60', aperta legis diffinitione decre-
tum est.
C. VIII. Post ingressum monasterii eidem monasterio
omnia sunt conferenda.
Item Gregorius Cipriano Diacono, [lib. III. epist. 6.]61*
Perlatum est ad nos Petronillam nomine, de prouincia
Lucania progenitam62, per exhortationem Agnelli episcopi
fuisse conuersam, resque suas omnes63, quas habere potuit,
licet iure sibi potuissent conpetere, (tamen eidem645 mona-
sterio, in65c quod ingressa est, etiam specialiter donationis
titulo contulisse.
Gratian. Econtra 66 Paulus primus heremita in testamento *
colobium suum Athanasio Alexandrino episcopo reliquit, tunicam
uero B. Antonio. Sed aliud est de his, qui monasterium 673 in-
gressi se et sua tradiderunt: aliud de Ids, qui solitariam uitam
ducentes se nulli ecclesiae tradiderunt**. Illi semel tradita nulli
tradere possunt : isti nulli oblata libere testari ualentC8e.
[C. IX.] Item constitutio noxia00*.
„ Si qua mulier aut uir monasticam elegerit uitam, et intra-
uerit monasterium, liberis non extantibus, monasterio, quod in-
grediuntur79b, res eius conpetere iubemus. §. I. Sed si persona
liberos habens ante, quam de rebus suis inter eos disponat, mona-
sterium intret, liceat ei postea inter eos diuidere, legitima7 1 nulli'1 r-
diminuta73, et quod eis non dederit74 3 monasterio conpelet. §. 2.
Sed si omnem substantiam inter filios 75 diuidere uoluerit, sua
persona filiis connumerata pariem sibi retineat, que monasterio
conpetere debeat 76 §. 3. Sed si post ingressum77 moriatur, ante,
quam inter eos diuidat, filii legitimam 78 percipiant70, reliqua sub-
stantia monasterio conpetente Constitui. 5. in collat. 1. 897 §.4.
„ Nunc31 autem, cum monachus factus esset3- hoc ipso res suas
omnes835 obtulisse videatur^7', si prius testatus non sit, exinde855,
iudicio 86 eius cessante, lege disponitur, ut si liberos habet 87 ', in
EDITIO ROMANA.
Causa XIX. Quest. III. c. 3. c) et: deest — c. 4. a) dedicata monasterio b) mon. cum c) hoc — c. 5. a) optime
est b) sacrato c) deputentur d) moritur e) extinguitur f) voci Domini — c. 6. a) Papa : deest b) compleant
c) contentus eo d) quam e) applicari* f) qualicunque — c. 7. a) ut: deest b) monasterii iuris c) fiant — c. 8. a) Greg.
Papa b) easdem c) in: deest d) in monast. e) possunt — c. 9. a) Item in Authenticis constitutione (noua: deest)
b) ingreditur c) non d) dedit e) debet f) In Authenticis de monachis const. g) est h) omnes : deest i) videtur k) et
exinde 1) habeat
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. IV. * Haec veraio parum discrepat & Dionysiana, quam afferunt
Burchardus et Ivo, c. 22.
C. V. * Initium huius canonis in synodo VII. ab Anastasio verBa sic
habet: Quoniam propter calamitatem, quae pro peccatis nostris in ecclesia facta
est, subreptae sunt a quibusdam uiris quaedam venerabiles domus, tam videlicet
ctc. Ex cius autem versionis duobus manuscriptis exemplaribus nonnulla
sunt in hoc capite emendata.
C. VI- * Improbatos applicari: Antea legobatur: improbos ap-
plicare. Emendatum est ex originali impresso et manuBcripto.
** Sino nostro: Hoc praecepit eo tempore B. Gregorius, no omnino
videretur contemnere legem, quam Mauricius imperator tulerat, no milites
ante completum tempus militiae in monasteriis recipi possent, quam legem
idem Gregorius lib. 11. indict. 11. epist. 61. ipsi Mauricio scribens, volte*
menter reprehendit, quod auctor glossae non videtur attondisse.
C. VIII. * In tostamento: Longe aliter B. Hieronymus in vita
Pauli; scribit enim B. Antonium pallio, quod ei donaverat Athanasiu.%
Pauli corpus involvisse, et addit: ne quid pius heres ex intestati bonis non
possideret, tunicam eius sibi vendicarit, quam in sportarum modum dc palmao
f otiis ipse sibi contexuerat.
** Tradiderunt: Sic est emendatum ex picrisque manuscriptis.
Antea legobatur: tradere possunt.
Causa XIX. Quest. in. can. 3. 15) permissu: .Ii? 16) discedere: An 8. Coll.tr. P. 17) nullum: Ans. 18) Codd.colLo. DI. Bas. Ans. Ivo Coli. tr.P. II
can. 4. 19) omnimodis: ACF;kab. ao .451. — ver sio Dionys. — Ans. dcd. VI, 18. ; Burch. m, 19. ; Ans. V, 60. (G3.) ; Ivo Dea . III, 17. (can. : ut loca quae) 20) ACDF
21) Deodicata sunt aut mon. fuerunt: Ivo 22) ABCDF Edd. coli. o. pr. Das. ; — orig. Ans. ded. Burch. Ans. Ivo Polyc. 23) concilio: Edd. Arg. Nor. Ven. I. ; cons.
ep. : deest: Ivo 24) add.: qui civitates tenent: Burch. Polyc. 25) manere sic placuit: Polyc. 26) add. : sic: Ivo 27) mon. . . . oport- : deest: ih. 28) o p.: deest. ‘
orig. Ans. ded. ; debero: Burch. Polyc. 29) possint (ea : deest): Ivo 30 ) finis canonis: Ans. Ico 31 ) ABCDFG 32) canonum sentontifs subiacebunt : orig.
Ans. ded. Burch. Polyc. || can. 5. 33) syn. VIII.: AH Edd. Arg. Nor. Ven. I.; — hab. ao. 787. — in teror et. Anustasii. — Ans. VII, 190. 34) a: deest: ABC
35) episcopalia: Edd. Arg. Nor. Ven. I. Lugdd. II. HI. 36) ii: orig. 37) instaurentur: ib. 38) ABCDF orig. Ans. 39) et si: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. Ven. I.
40) Codd. coli. o. Ans. 41) ABC Ans.; deputabuntur; DEFOH Edd. coli. o. Turrecrcm . 42) Codd. et Edd. coli. o. pr. B; — Turre erem. Ans.; — cf. Nare. c. 9. i. 16.
43) Codd. et Edd. coU. o. Turrecrem. Ans. 44) ib. 45) quao: orig. 46) loann. c. 2. v. 16. 47) Non faciatis: orig. || can. 6. 48) ABCDF; — Ep. 24. srr. ao. 600.
no. X. Ed. Maur. — Jaffe «o. 1307. — Ans. VII, 197. (199.); Caes. IX, 8. 49) conversationem: Edd. Nor. Ven. I.; convertendum: orig. 50) Codd. et Edd.
coli. o. Coit. 51) BCDF Ed. Bas. orig. Ans.; contemptus: AEGH 52) cum: Edd. Bas. Lugdd. n. III. 53) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. 54) Codd. et Edd.
co«. o. Ans. 55) ib. otig.; — in C hoc loco m marg. scriptum est: conversorum quidam sunt recipiendi unius anni spacio ad probationem ut vicini, quidam
duorum ut remotiores, quidam trium ut remotissimi. || can. 7. 56) Carolit. : DEOH: — Ep. 7. s cr. ao. 598. lib. IX. Ed. Maur. — Jaffe no. 1163. — Ans. VII,
182. (200.) ; Caes. IX, 9. 67) attestandi : ABCD 58) Codd. et Edd. coli. o. Ans. 59) ABCDF 60) Codd. et Edd. coli. o. J| c a n. 8. Gl) Codd. coli. o. ; — Ep. G. scr.
°r\ Aiaur. — Jaffe no. 911. — cf. c. 2. X. de test. 62) genitam : orig. 63) omnesque; EOH 64) Codd. coli. o. orig. ; eos eidum : Edd. Arg. Bas. Nor.
6 J) Codd. et Edd. coli. o. 66) Contra: ABEH 67) Codd. coli. o. pr. A 68) Codd. coli. o. j| can. 9. 69) ABCGH; constitutio nova: Codd. coli. o. — can. in Codd .
rv/j °* i»*m au^ceJ- coniunctus est. — Nov. 123. c. 38. Auth. Si qua sunt Cod. de SS. EE. (1, 2.) 70) Codd. coli. o. ; intravit: orig. 71) add.: portione: EGJf
■fiaa. coli. o. pr. Lugd. I. (portatione); — Corr. 72) Codd. coli. 0. Corr. orig. 73) deminuta: orig.; add.: triente vel semisso: Edd. coli. o. pr. Bas. 74) Codd. et
Edd. coli. o. orig. 75) eos fi].: orig. 76) Codd. et Edd. coli. o. pr. C 77) add.: monastorii: orig. 78) portionem: H; add.: portionem: EG Edd. coli. o.
79) percipient: orig. 80) Codd. coli. o. — Auth. Nunc autem Cod. de epp. et cler. Nov. 5. c. 5. 81) Tunc: AG 82) Codd. et Edd. coli. o. pr. D Ed. Arg. 83) Codd. et
Edd. coli. o. orig. 84) Codd. et Edd. coli, o . ; add. : monasterio ; orig. 85) Codd. et Edd. coU o. 86) de iud. : orig. 87) Codd. coU. o. Ed. Arg. ; haberet : Edd. coU. o.
843
844
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XIX. XX. QUEST. I. c. i-7-
quos aut nichil , aut minus legitima portione quoquo 33 donandi
titulo contulerit, eatenus substantiae monasterio destinatae detra-
banturSOm , ne quid contingat circa liberos iniquum .“
[C. X.]
Item ex Nouella [CXXIII.]90*
„ Non liceat parentibus liberos, uel liberis parentes ab 91
hereditate sua92* repellere monachos factos, quamuis, dum laici
fuerant, in causam ingratitudinis inciderunt 93®.“ Item: §. I.
,, Non liceat111 parentibus liberos suos ad solitariam utYaro trans-
euntes abstrahere de monasteriale «
CAUSA XX.
GRATIANUS.
Duo pueritiae annos agentes a parentibus monasterio traditi
sunt; unus inuitus, alter spontaneus cucullam induit1. Ad annos
pubertatis uenientes, inuitus ad secularem miliciam redit 2 *, spon-
taneus monasterium districtius petit. (Qu. I.) Nunc primum
queritur, si in pueritiae annis traditi cogantur religionis proposi-
tum tenere ? (Qu. II.) Secundo , si pr et er uoluntatem parentum
tonsuram uel religionis uestem quis in pueritia accipiat 3, an possit
sibi detrahi, an noni (Qu. III.) Tertio, qui preter propriam
voluntatem cucullam induerit, an cogatur eam retinere, an non I
(Qu. IV.) Quarto, si ab uno monasterio in aliud districtius
liceat alicui transire?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
Quod intra annos pueritiae traditi, cum adulti fuerint , Ube-
rum habeant arbitrium manendi uel discedendi , probatur auctori-
tate nonae* Sinodi in qua sic statutum esi4*:
C. I. Virginitatis professio quo tempore firma esse incipit s.
Firma autem tunc erit professio uirginitatis, ex quo
adulta iam etas esse ceperit, et6® que solet apta nuptiis
deputari ac perfecta**.
Gratian. Si? uirginitatis professio tunc incipit esse firma,
cum 9 etas ceperit esse adulta, et religionis professio tunc demum
debet esse firma, cum ad adultam etatem perventum fuerit. Sed
hic de illa professione agitur, que in annis pueritiae proprio
arbitrio Deo offertur, quam non confirmat parentum consensus.
Ceterum, que a parentibus Deo offertur professio, inviolatam
seruari oportet.
Unde Gregarius scribit ad Augustinum Anglorum
Episcopum 9*:
C. II. Non licet de monasterio egredi quem pater uel muter
infra 10 * annos infantiae11 fecerit ordinari.
Addidistis12 adhuc, quod si pater uel mater filium
filiamue13 intra septa monasterii in infantiae annis sub regu-
lari tradiderunt14” disciplina, utrum liceat eis postquam
ad1®0 pubertatis inoleuermt16d annos, egredi, et matrimonio
copulari. Hoc omnino deuitamus, quia nefas est, ut oblatis
a parentibus Deo filiis uolup tatis 17 frena relaxentur19*.
C. III. Aut propria professio, aut paterna deuotio
monachum facit.
Item ex Concilio Tolletano IV., [c. 48.]19
Monachum aut paterna deuotio, aut propria professio"
facit. Quicquid horum fuerit, alligatum tenebit. Proinde
his ad mundum reuertendi21 intercludimus22 aditum, et
omnes23 ad seculum interdicimus regressus24.
C. IV. In monasterio perpetuo maneant qui a parentibus
traditi fuerint 25 *.
Item Ysidorus "*.
Quicumque a parentibus propriis in monasterio fuerit
delegatus, nouerit se ibi perpetuo mansurum27®. Nam
Anna Samuel23' puerum suum29*1 natum et ablactatum
Deo"' pietate obtulit, qui et in ministerio templi, quo a
matre fuerat deputatus31, permansit, et ubi constitutus est
deseruiuit.
[PALEA32.
C. V. De eodem.
Item ex Regesto Gregorii, lib. I. epist. 48. ad
Anthemium33.
Quia autem dura est in insulis congregatio monacho-
rum, etiam pueros in eisdem monasteriis ante XVIII. 34
annorum tempora suscipi prohibemus, uel si qui35 nunc33
sunt tua eos prouidentia37 auferat, et in urbem Romanam
transmittat. Hoc et in Palmaria aliisque insulis te per omnia
uolumus custodire.]
C. VI.38 Qui a progenitoribus monasterio traditus est, de eo
egredi non italei 32 a.
Item ex Concilio Triburiensi 40.
Quem progenitores41® ad monasterium tradiderunt, et
in ecclesia cepit42 canere43 et legere, nec uxorem ducere,
nec monasterium deserere poterit: sed si discesserit44, redu-
catur; si tonsuram dimiserit, rursum tondeatur; uxorem si
usurpauerit, dimittere conpellatur.
[PALE A45.
C. VII. Item ex Penitenciali Theodori46.
Infans pro infante potest dari in monasterio, quamuis
alter uocatus sit. Tamen melius est uotum soluere. Similiter
et pecora equali precio (si necesse est) sunt redimenda.]
II. Pars. Gratian. Ex his auctoritatibus colligitur, quod
paterna professio pueros tenet obligatos, nec licebit eis a proposito
EDITIO ROMANA.
Causa XIX. Quest. III. c. 9. m) detrahatur — c. 10. a) sua: deest b) inciderint c) monasteriis — Causa XX.
a) rediit — Quest. I. c. 1. a) in qua . . . est: deest b) et ea — c. 2. a) intra b) tradiderint c) ad: deest d) imple-
verint e) laxentur — c. 4. a) sunt b) permansurum c) Samuelem d) suum: deest e) Deo cum — c. 6. a) licet
b) primogenitores
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Hoc CAput expresso habetur apud Iulianum antecosscvcm,
Novella 123. cap. 50. Iu quo aliqui Gratianum reprehenderunt, qui hanc
IiiHauI epitomen videre minimo potuerant.
Causa XX. Quest. 1. C. I. * Nonae: Iu nonnullis vetustis ex-
emplaribus eBt : octavae. Verum in octava ab Hadriano II. habita non habe-
tur, aod in libro B. Basilii de institutis monachorum, Kitilno interpreto,
cap. 8. Similia etiam sunt apud eundoni B. Basilium in regulis fusius
disputatis, cap. 15.
** Ac perfecta: Haec non sunt in eo B. Basilii loco.
C. II. * Sic etianr citat Ivo. Exstat in Epistola 4. Gregorii III. Ad Bo-
nifacium legatum Germaniae, et similo habetur in concilio Wormaciensi,
c. 22.
C. III. # Alligatum: In duobus Vaticanis conciliorum codicibus, et
Lucensi regio legitur: Allecatum.
C. IV. * Hoc non est inventura iu libris B. Isidori, sed Smaragdus in
expositiono regulae B. Benedicti, c. 59., hoc idem ex ipso Isidoro refert.
Causa XIX. Quest. m. c&n. 9. 88) add.: modo: Edd. fias. Lugdd. U. IH. 89) ACBFG; subtrahantur: B || can. 10. 90) Iulian. Epit. Nov. 115.
r. 62. 63. ap. Hacncl. no. 488. 489.; A»«. dcd. VI, 125. 126.; — in Codd. coit. o. canon cum antcced, coniuuct. est 91) ab: deest: orig. Ans. ded. 92) Codd. et Edd ,
coli. o. orig. Ans. dcd. 93) ADEFG Ans. dcd. 91) licet: H Ed. Jias. 95) Codd. et Edd. coli. o. '
Causa XX. 1) cuculla induitur: BCEGH 2) Codd. coli. o. 3) accepit: CEO: acceperit: H
Causa XX. Q uost. I. can. 1. 4) Codd. coli. o. — imo cx rea. Basilii c. 8. ; — Coli. tr. P. II, 14, 17. (can.: oportet infantes ; eowf.) 5) incipiat* EH-
firma sit: G 6) Codd. d Edd. coli. o. Coli. tr. P. 7) Si: deest: A; totum Qrat. dictum deest: B 8) cum . . . tirma: deest: A || can. 2. 9) imo ex ep. Gregorii II
Ed. Maur. — Jaffcno. 754. $4) XXVIII. : F Ed. Bas^ 35) quidem lEd.Trg.'' ' deest: V Mctaill o? reB°37) exneri antiL • F FA Tin* nrin \
can. 6. 38) in EGShoc loco exstat can. 10. infra 39) Codd. coll.o. pr. EG o* I*. VA exPer,» entia . F bd. Bas. ong. , \
(can.: clericus si tonsura); Ico Beer. VII, 115. (ut ap, ” * ' " **
cesserit: EQH\\ c au. 7. 45) Haec Palea deest: Codd. c
m capitulis Theodori ap. Mdcnbrand 6. 296.: infans iuftntc potens dare ad nionait^riunideo,' quamvl/aiium vovisset, 'tamenmeUus mlvttf miliari
845
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XX. QUEST. I. c. 8-15.
846
discedere , quod paterna deuotione in puerilibus annis suscepe-
rint*7 a. Sed obicitur illud Leonis Papae , [epist. XC. ad
Rusticum Episcopum, cap. 13. et 14.]48:
C. VIII. Non licet*9 puellis nuptias eligere, que spontanea
uoluntate uirgimtatis propositum, susceperunt 60.
Puellae, que non coactae parentum inperio, sed spon-
taneo51 iudicio uirginitatis propositum atque habitum susce-
perint521, si postea nuptias elegerint 53 b, preuaricantur,
etiam siMc nondum eis55 consecratio 56 d accessit57, cuius
utique non fraudarentur munere, si in proposito permane-
rent58. Ambigi uero58 non potest crimen magnum admitti,
ubi et60 propositum deseritur, et consecratio uiolatur. Nam
si humana facta61 e non possunt inpune calcari, quid de his 62 f
manebit, qui63 corruperint federa diuini sacramenti?
Gratian. Cum ergo 64 in principio huius capituli dicatur:
„ Puellae, que non coactae inperio parentum,11 datur intelligi,
quod si coactae uirginitatis habitum sumpserint, sine preuarica-
tione ipsum deserere possunt. Sed puella hic nubilis mtelligitur,
cuius (ut in sequentibus 65 monstratur)60 e post duodecimum an-
num liberum est arbitrium; nec in electione propositi cogitur sequi
parentum inperium.
Sic et illud intelligendum est, quod est statutum in Sinodo ab
Eu genio Papa habita [II. c. 32.3 67 :
C. IX. Extra uoluntatem propriam retrusi in monasteriis
non teneantur.
Sicut63 qui monasteria elegerunt a monasteriis egredi
non permittuntur, ita hii69 qui inuiti sine iustae offensionis70
causa71 sunt intromissi72, non nisi uolentes teneantur, quia
quod non petunt obseruant. Ideoque tales considerandi
sunt maxime731 peccata conmittere quam plangere, sicut in74
decreto sanctissimi Leonis Papae manifestissime contine-
tur75.
[PALE A76.
C. X. Unde Marcellus Papa77*.
Illud autem statuendum esse censemus78, ut, si in mi-
nori etate filii monasterio oblati fuerint, et sacram tonsuram
uel uelamina susceperint, dignum quidem duximus, ut XV.
anno a prelatis moniti79 inquirantur, utrum in ipso habitu
permanere cupiant, an non? Si uero permanere professi
fuerint, ulterius penitendi locum minime amplecti possunt.
Sin autem ad secularem habitum reuerti80 uoluerint, redeundi
licentia nullo modo denegetur, quia satis inutile est, ut coa-
cta seruitia Domino prestentur.]
III. Pars. Gratian. Velamen autem uirginibus inponi 81a
non licet, nisi certis diebus.
Unde Gelasius Papa omnibus Episcopis [per Lucaniam,
c. 14. et I5.]82a
C. XI. Non nisi certis diebus uelamen inponatur uirginibus.
Deuotis83b uirginibus, nisi aut in84c epiphaniorum die,
aut in albis pascalibus, aut in apostolorum natalibus858
sacrum uelamen minime inponatur86, nisi forsitan87 e (sicut88
de baptismo897 dictum est) graui languore correptis ne au-
tem90® sine hoc munere ae seculo exeant91, inplorantibus
non negetur92. §. 1. Viduas autem uelare pontificum nullus
attemptet.
IV. Pars. Gratian. Tempus quoque consecrationis earum
similiter obseruetur 93 h.
Unde Gregorius in Registro, [lib. III. ep. n.]Wa:
C. XII. Ante sexagesimum 95 etatis suae annum virgines non
consecrentur.
Iuuenculas fieri abbatissas uehementissime prohibemus.
Nullam96 igitur fraternitas tua nisi sexagenariam uirginem,
cuius uita97 atque mores hoc exegerint, uelare 98b permittat.
[C. XIII.]
Item ex concilio Cartaginensi III.99*
Sanctimoniales 100 ante annum quadragesimum101 non
uelentur.
C. XIV. Ante uigesimum quintum annujn virgines non
consecrentur.
Item ex Concilio Affricatio III., [c. 4.] 102 a*
Placuit ut103 ante XXV. annos etatis nec diacones ordi-
nentur101, nec uirgines consecrentur, et ut lectores105 popu-
lum non salutent.
[PALEA100.
C. XV. Item Pius Papa107*.
Virgines108 non uelentur ante XXV. annos109, nisi forte
necessitate110 periclitantis pudicitiae uirginalis, et111 non
sunt consecrandae112, nisi in epiphania, et in sabbato** pa-
scae, et in apostolorum natalitiis, nisi causa mortis urgente.
V. Pars. Gratian. Quamuis autem viduae113 prohibeantur
velari, viduitatis tamen professio in scriptis ab eis est facienda.
Vestis quoque professioni conveniens est eis tradenda, qua ubique
utantur.
EDITIO ROMANA.
Causa XX. Quest. I. c. 7. a) susceperunt — c. 8. a) susceperunt b) eligunt c) etsi d) non (eis: deest)
e) pacta f) eos (de: deesi) g) demonstratur — c. 9. a) magis — c. 10. a) imponere — c. ir. a) ad Episcopos b) Devotis
Deo c) in : deest d) natalitiis e) forsan f) baptismate g) aut.: deest h) obseruatur — c. 12. a) Regesto b) velari —
c. 14. a) Carthaginensi
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. X. * Notatur nomine Paleae etiam ab auctore glossae ; Red exstat
fere in omnibus vetustis, et sine Paleae nomine.
C. X1EI. * Sic citatur etiam in omnibus vetustis, sed in nullo Cartha-
giuensi est inventum. Idem vero nonnullis additis habetur in concilio
Agathensi, cap. 19.
C. XIV. * Antea citabatur ex concil. Africano IV.; sed sup. diat.77.c.
Placuit citatur ex Carthaginensi III.t ubi habetur.
C. XV. * Caput hoc inter decreta Pii non est inventum, et abest a
tribus vetustis tiratiaui exemplaribus. De causis vero, ob quas ante XXV.
annos possint virgines velari, agitur in concilio Milcvltano c. 2G., et Africano
c. 93., ex quo Africano refertur Capit. 1. 1. c. 46.
** Sabbato: In uno vetusto legitur: in albis, et apud ceteros collecto-
res: in [deest: Polyc.) albis prt.se/iaMwif.
Causa XX. Quest. I. can. 7. 47) Codd. coll.o. pr. AD ]| c an. 8. 48) Ep. 167. inqu. 15. scr. (io. 458. aut 459. Ed. Baller. — Jaffe no. 320. — Burch. VIII, 2. ;
Jvo Decr. VII, 20.; Polyc . IV, 35, (36,) 7. 8.; Cacs. X, 113.; Coli, frcdec. P. III, 210. 49) liceat: BCF.H 50) susceperint: C; suscepere: B 51) ex spont. : Hisp.
62) Codd. et Edd. coli. o.pr. ADF Ed. Arg. ; — Ivo 53) Codd. et Edd. coli. o. 54) Codd. coli. o. orig. Burch. Ivo Polyc. 65) Codd . et Edd. coli. o. Hisp. ; add. : f arn : EQH
56) necdum gratia consecrationis: Burch.: nondum grat. consocr. : Ico Polyc. 57) accesserit: Edd. coli. o. pr. Arg. Bas. Z>8) finis canonis; Burch. Jvo; —
Quae sequuntur non habentur in orig. cd. cit., sunt tonum in Coli. Hisp. c. 14. 59) vero: deest: Hisp. Polyc. G0) et: deest: Edd. coll.o. pr. Bas. 61) Codd. coll.o.
pr. B; — Edd. Nor. Ven. I. n. Par. Polyc. 62) ABCDF Edd. Arg. Nor.: de eis: EOH Edd. rell. Corr.; eas: Hisp.; vel eis: Polyc. 63) quae: Hisp. 61) Igitur:
EOH G5) subsequentibus: ib. 66) ABCDF: monstrabitur: EQH\\ can. 9. 67) hab. (io. 826. ap. Mansi XIV, 1008. 68) add. : enim : orig. 69) hii : deest :EOH
70) ostensionis: orig. 71) crimino: ib. Ti)ndd.: monasteriis: ib. 73) ABCDF orig. 74) in: deest: ib. 75) add.: Iib. VII. Marcellus Illud autem : DF ;
lib. VII.: Edd. Bas. Lugdd. II. III.; 1. VI.: Edd. rell. |! can. 10. 76) Haec Palea deest: ABCF: in AF manu posterioris saeculi in marg. scripta esi. 77) Caput
incertum; — Jaffe tio. CXX. — Aliquid simile legi in c. 23. Couc. Moount. hab. ao. 813. (Hausi XIV, 71.) Richt. immerito contendit. 78) censuimus : F Ed. Bas.
Ttirrecrem. 79) monitis et verbis: EOH Ed. Bas.: mouitis verbis: AF: moniti verbis: D Edd. rell. Corr. 80) rev. uol. : deest: ADEOH 81) Codd. coli. o. j|
can. 11. 82) Codd. coll.o.; Ep. scr. ao. 494. no. 12. ap. Thiel p. 369. — Jaffe no. 391. — ded. VI, 43. : Burch. VIII, 15.; Ico Decr. VII, 36.; ho Pan. III, 189. ;
Polyc. IV, 35, (36,) 4.; Coli, tredec. P. III, 202. 83) Codd. et Edd. coli. o. A»is. ded. Burch. Ivo Decr. Pan. Polyc.; der. quoque: orig. .4>is. ded. Jvo Decr. Pan.
Polyc.; dev. namque: Burch. 8*1) Codd. et Edd. coli o. pr. B: — Hisp. ; iu Epiphania (die: deest): Burch. Ivo Decr. Pan. Polyc.; aut: deest: Polyc. 85) Codd.
tt Edd. coli. o. Hisp. Aus. ded. 86) imponant: orig. Hisp. Ans. ded.; add.: et non ante: Polyc. XXV. annos: Burch. Ivo Decr. Pan. 87) CDEFOH orig. Ana.
ded.; forte: B Burch. Jvo Decr. Pan. Polyc. 88) ut: A; sic: Ans. ded. 89) Codd.coll.o. 90) Codd. et Edd. coll.o. pr. H Edd. Arg. Nor. Yen.I. 91) transeant: orig.
92) /ma canonis: Ans. ded. Burch.Ivo Decr. Pan. Polyc. 93) Codd. coli. o. |1 can. 12. 94) Codd. coli. o. pr. D; Ep. 11. scr. ao. 694. lib. IV. ed. Maur. — Jaffe
iio. 960. — Coli. tr. P. I, 55, 91. 92.; Polyc. IA7, 35, (36.) 10.; Caes. IX, 65. 95) quadragesimum: ABCDF 96) nullum Igitur (ergo : Coli. tr. P.) episcopum: orig.
Coli. tr. P. 97) aetas : orig. 98) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. orig. Coli. tr. P. j| ca n. 13. 99) III. : deest: B : IV. : DEGH; — imo c. 19. Cone. Agath.
hab. ao. 606. ap. Bntua II, 150.; Coli. H. P. II, 28, 17. 100) add.: qua scilicet (quamlibet: ori?.) vita eorum (earum: orig.) et mores probati sint: orig.
toll.tr.P, ioi) udd.: aetatis suae: Coll.tr.P. || can. 14. 102) Codd.coll.o. sed. lfl.: deest: B: IV.: KFQH; — hab. ao.397. ap. Sruws I, 123.; -Ans. ded. VI. 37.;
Burch. II, li. ; ho Pan. IU, 30. ; Coli. tr. P. II, 17, 2. : Polyc. II, 27, 8. — c/. c. 6. Dist. LXXV1I. 103) ut: deest: Polyc. 104) add. : etiamsi valde sunt digni : Jvo
loctor . . . salutet : Burch. Iro || can. 15. 106) Hunc cauonem qui in nullo Cod. coli, exstat. — in F manu posterioris saeculi in marg. scriptus est — cum
Bickelio paleam esse censemus ; c/. Schulte Glosse p. 22. ; Maasseu p. 11. — 107) Compositum est hoc caput ex c. 93. couc. Africani (ex Dionys.) et decreto O eia si i.
quod sypra c. 11. relatum est, quod aperte monuit Regino II, 175.; — Burch. VIII, 18.; Ivo Decr. VII, 39. ; Ito Pan. III, 193.: Polyc. IV, 35, (36,) 1.; Caes. IX, 52.;
Coli, tredec. P. III, 204. 103) ut vlrg.: Reg. Ivo Decr. Pan. Polyc. 109) annum aetatis: Reg. ; annos aetatis: Burch. ho Decr. Polyc. 110) ex nec.: Burch,
111) et ut QelasiuB P. dixit: Reg. 112) offerendae: F Ed. Bas. Corr.; add.: alio tempore: Burch. Polyc. 113) add. : vel aliae: AB
848
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XX. QUEST. II. III. c. i
Unde in Concilio Tolletano X., [c. 4.] 114 :
C. XVI. Professionem viduitatis faciant , et habitum religionis
sumant , que11*1 castitatem seruare proponunt116.
Vidua, que sanctae religionis obtinere propositum uo-
luerit, sacerdoti uel ministro, ad quem aut ipsa uenerit, aut
quem ad se uenire contigerit, scriptis professionem faciat
a se aut signo, aut subscriptione notatam, continentem, se
et117 religionis propositum uelle, et hoc perhenniter inuiolate
seruare. Tunc118 accepta a sacerdote uel ministro apta re-
ligionis professioni 119 ueste, seu lectulo1201 quiescens siue
in121 quocumque loco consistens, constanter 122 utatur1238,
nec diuersi coloris aut diuersae partis eadem sit notabilis
uestis, sed1-'-* religiosa et non suspecta.
QUESTIO II.
GRATIANUS.
I. Pars. De his uero, qui preter voluntatem parentum
tonsuram , uel religiosam vestem susceperint , sic diffinitur in Con-
cilio X. To liet ano [c. 6.] 1 :
assumpserit uelamen25, possunt statim parentes eius uel
tutores* id26 factum irritum facere, si uoluennt27. At29 si
nnnum et diem 29 b dissimulando consenserint, ulterius nec
fosi*°nec31 ipsa mutare320 poterunt33. §. 1. Si uero31 in
fortiori etate adolescentula uel adolescens seruire Deo ele-
eerint35d, non est potestas parentibus prohibendi30. _
6 II. Pars. Gratian. Velamen autem nulli sanctimonia-
lium31 e alteri inponere licet.
r ,i* turianu.s Pana ait 38 :
[C. III.] 39 a
Statuimus, ut si10 abbatissa aut quelibet41 sanctimonia-
lis post hanc diffinitionem in tantam audaciam proruperit,
ut aut12 uiduam, aut puellam uirgmem uelare presumat43
iudicio44 canonico usque ad satisfactionem subdatur.
III. Pars. Gratian. Hac auctoritate predictai5 el paterna
professione docetur astringi quilibet in puerilibus annis, et preter
voluntatem eorum proposito suscepto perhibetur « teneri, nisi ton-
suram uel religiosam uestem parentes mox visam abdicauerint.
Paruuli uero, dum offeruntur, nonnisi sub mullorum testimonio
suscipiendi sunt.
Unde in nona Sinodo legitur*1*:
C. I. Tonsura uel uestis religiosa in minori etate suscepta
a parentibus irrita fieri potest.
Si in qualibet minori2 etate uel3 religionis tonsuram uel
religioni debitam uestem, in utroque sexu filiis aut unus aut1
ambo parentes dederint forte*, aut nolentibus uelSa nescien-
tibus se6b susceptam non7 mox uisam in filiis abdicauerint,
sed uel coram se, uel coram episcopo30, palamque9 in con-
uentu eosdem filios talia habere permiserint, ad secularem
reuerti habitum ipsis filiis quandoque penitus non licebit, sed
conuicti, quod tonsuram aut religiosam uestem aliquando
habuerint, mox ad religionis cultum10 habitumque reuocen-
tur, et sub strenua11 districtione12 huiusce13d obseruantiae14
inseruire cogantur. §. r. Parentibus sane filios suos religioni
contradere16 non amplius quam usque16 ad decimum170**
ctatis eorum13 annum licentia poterit esse19; postea uero,
an cum20 uoluntate parentum, an si21f suae deuotionis sit
solitarium uotum, erit filiis licitum religionis assumere cul-
tum. §. 2. Quisquis autem uel abolitione tonsurae, uel
secularis uestis assumptione detectus fuerit attigisse trans-
gressionem, et22 excommunicationis censuram accipiat, et
religioni semper inhereat.
C. II. Usque ad annos XII. paternae uoluntatis puella
subiaceat 23 1 arbitrio.
Item ex Concilio Triburiensi, [c. 24.] 24
Puella, si ante XII. etatis annos sponte sua sacrum sibi
C. IV. Infantes oblati a parentibus sub plurimorum
testimonio suscipiantur.
Oportet infantes cum uoluntate et consensu parentum,
imo ab ipsis parentibus oblatos, sub testimonio plurimorum
suscipi, ut omnis occasio maledicti gratia excludatur homi-
num pessimorum**.
QUESTIO m.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem qui inuitus propositum religionis
susceperit non sit cogendus ad inuili propositi obseruationem,
testatur Leo Papa,, fepist. XC. aliter XCII. ad Rusticum
Episcopum, c. 12.] dicens 4:
C. I. Non potest deseri propositum monachi sponte
susceptum.
Propositum monachi proprio arbitrio et 2 uoluntate sus-
ceptum deseri non potest apsque peccato. Quod enim
quis 3 1 uouet4b Deo debet et reddere. Unde qui relicta
singularitatis professione ad miliciam uel5 ad nuptias deuo-
lutus est, publicae penitenciae satisfactione purgandus6 est,
quia, etsi innocens milicia7, et honestum potest esse con-
iugium, electionem tamen8 meliorum9 deseruisse transgres-
sio est.
EDITIO ROMANA.
Causa XX. Quest. I. c. 16. a) in lectulo b) ea utatur — Ouest. II. c. 1. a) aut b) sese c) ecclesia
d) huiusmodi e) quartum decimum** f) si: deest — c. 2. a) subiacebit b) diem id c) mutare hoc d) elegerit
e) sanctimoniali — c. 3. a) C. III. Abbatissa praesumens velare virginem vel viduam excommunicetur — Quest. III. c. 1.
a) quis : deest b) vovit
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quos t. II. C. I. * Dederint forte: In conciliis etiam manuscri-
pti8 [orig. Hiap. Reg. Burch. Ans. Ivo Decr. Pan. Coll.tr. P.] legitur: dederint
certe aut [vel: Buch. Ivo Decr.] nolentibus, ctc. In Panormia vero: dederint,
aut certe nolentibus, ctc.
** Quartum decimum: Sic etiam in Panormia; in uno autem ve-
tusto Gratiani, et conciliorum codicibus etiam manuscriptis legitur: usque
ad decimum; apud ceteros voro collectores: ad duodecim.
Est in eodem libello B. Basilii, et oodem capite, in quo est cap.
**rtnJ*' supra ead. ^ 1*» e* sequitur continenter post illud.
Pessimorum: Iu eo libello 6Bt: plurimorum.
Causa XX. Quest. I. can. 16. 114) hab. ao. 6GG. ap. Bruns I, 300.; — Coli. tr. P. II, 41, 2. (can.: antiauis inconcnfl^l
\ nrnnnmmt ; KH 1171 fit: Anent: Edd . r.nlL o . lins . llKl at- tnnr- flriVi WV«n 7 n
Jvo Decr. cou. tr. t. 8) coaa. ct ma. cou. o. corr. ivo ran. cou. tr. f. 9; palam quae cognoverint
11) aeterna: orig. Hisp. ; deest : Ans. Ico Pan. 12) observatione: Burch. 13) ACDF Burch. Ans. Ivo Decr. Coli. tr.P • huiuscamndi • EEnW "t™ pZ 7'-
Imius: Reg. 14) districtionis: Burch . 15) tradere: Edd.coll.o. pr.Arg.Xor. Ven. I. Ivo Pan. 16) usque: pVf £ *p\
xn.: Burch. Ivo Decr. 18)oor.: deest: Ilcg. Ivo Pan. 19 ) finis canonis : Ans. 20)cum: deest Ren Burch Ivo Decr ' t iVfa?
Coli . tr. P. 22) etiam: ABCDFf deest: Burch. Ivo Decr. Coli. tr. P. j| can. 2. 23) Codd. coll. o. pr. ACDnfuSi biacet • ACZ» 241 , Z
compendium redactus, lien. Appdr.. I, 41.; Burch. VIII, 98.; Ivo Decr. VII, 116.; Coli. tr. P. IU, 13, (14.) 5 • Coli tredec P Tytbw - hab- a£>: S95:1'
25) assumnit: Reg. Burch. Ivo ; assumit: B Coli. tr.P. 2(1) itl: deest: Burch. m volunt , JLB Re^Bnr c^vo & tr°P 28) autem Kft '' $Co%. I ci£u
25) assumsit: Reg. .
30) illi : Reg. Burch.
3[>) ACDF Reg. ~ *
Burch. Vin, -
mouastoriis c , .
presumat: F 40) si: deest: Butch. 41) add. . alia: oiig. 42) i~. - »w««. >v. ing«uutpseru: tsurch ivn /)/>/»*• ... . " . ■„
45) pred. : deest: ABDF; hac: deest: C 46} proliibotur : ABD j| can. 4. 47) Imo ex regula Basilii - Coli tr Pu iaZ peniteacme canonicae: orig.
Causa XX. Quest. UL can. 1. l) Ep. 167. inquis. 14. scr. ao. 458. aut 469. Ed. Baller. — Jatfe nn <*9n i 17, ? , laudatur.
Decr. VII, 19. ; Ivo Pan. IU, 182. ; Polyc. IV, 34, (35,) 2. ; Coli, tredec. P. m, 121. 2) aut: orig. Ans ded Ivn T)*„Z~ A,2;f ded' X1» 31‘ i Burch‘ 8*J lv,°
Jvo Decr. Pan. Polyc . 4) Codd. et Edd. coli. o. 5) et: Ivo Pan. 6 ) purgari debet: ib. 7) add . • est* ib «i ,3) Oodd. et Edd. coli. o. Burch.
B) meliorem ! B Ins. dei Burch, ' ‘ w' 8> * deest; orig. Ans. dei. Burch. Polyc.
849
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XX. QUEST. III. c. 2—5.
850
C. II. Qui religiosum habitum sponte 10 susceptum deserere
uoluerit ad ipsum redire cogatur.
Item ex Concilio Tollelano VII., [c. 6.]lla
Procliuis12 autem 13b cursus est ad uoluptatem 14 et imi-
tatrix natura uiciorum. Quamobrem quisquis 15 uirorum
uel10 mulierum habitum semel induerit17 spontanee religio-
sum, aut si uir deditus ecclesiae180, uel 190 femina fuerit290
delegata21 puellarum monasterio, in utroque sexu preuari-
cator32f inuitus reuerti23 cogatur, ut uir detondeatur, et
puella ad monasterium regrediatur21. Si autem quolibet
patrocinio desertores permanere uoluerint, sacerdotali sen-
tentia25 s a 26 Christianorum cetu habeantur extorres, ut nec
locus* eis ullus27 sit conmunionis ^ §. 1. Viduae29 quoque
(sicut30 iam dudum uniuersalis statuit sinodus31) professio-
num32h uel habitus sui desertrices superiori33 sententia con-
dempnentur.
C. III. Semel in clero taxati, uel monasteriis deputati, ad
miliciam non redeant ®*.
Item ex Concilio Calcedonensi, [c. 7.]35
Eos, qui semel in clero taxati fuerint, siue in monaste-
rio30 deputati37, decreuimus neque ad miliciam, neque ad
honores seculares uenire. Eos autem33, qui hoc ausi fuerint
facere, et non eius rei penitere maluerint, ut39 ad hoc idem
reuertantur, quod ante non 40 a obtentu Dei sibi proposue-
runt11, conuenit4- anathematizari43.
II. Pars. Gratian. Cum dicitur, propositum monachi
proprio arbitrio et uoluntate susceptum , intelligitur, quod si pro-
pria uoluntate susceptum non fuerit, obseruari non cogitur.
Unde Nycolaus Papa scribit omnibus Episcopis in
Regno Lodoici**.
C. IV. Monasterialibus disciplinis nullus subiciatur inuitus.
Presens clericus, nomine Lambertus, una cum patre suo,
nomine Atto, quondam uidelicet comite, nunc autem clerico,
ad limina apostolorum properans adiit presentiam nostram,
asserens qualiter idem pater eius in laicali adhuc ordine45
in prediis propriis edificasset duo monasteria, uoluntatem
gerens, ut post suum decessum46 presens eius filius Lam-
bertus in locum ei47a succederet, quem, infra48 teneram
etatem inter octauum et decimum49 annum constitutum,
memoratus pater proprio arbitrio absque regulari institu-
tione extra omnem illius uoluntatem cucullam induit. Igitur
post quoddam ipsius50 temporis spacium (ut ipse dicit) Salo-
mon51 episcopus cum quibusdam aliis absque patris obla-
tione uel abbatis percepta52 benedictione eunaem53 Lam-
bertum monastico induere fecit habitu545 (ut ferunt)55
inuitum, et sub hac occasione paterna seu materna hereditate
a fratribus suis priuatum esse, atque contra omnem (ut
dictum est) uoluntatem suam quasi regularem illum mona-
chum permanere uoluit560. Super qua re diligenti cura
inuestigantes, etiam sub adiuratione patrem ipsius, si uerum
diceret, interrogauimus; sed idem clericus57d Atto respondit,
se talem habuisse et habere uoluntatem, ut58 filius suus
uerus fieret59 monachus, et in locum ei00e succederet61.
Sub62 testificatione autem iurando037 firmauit64, quod,
quando primitus ei cucullam induit, idem Lambertus semper
restitit, et numquam se fieri monachum consensit; sed de-
mum ab insequentibus monachico 05 e est66 habitu uiolenter
indutus, asserens, quia07h numquam regulam aliquando03'
promisit, neque ego, pater eius, palla 095 altaris indutum70
illum obtuli, neque a quocumque71 sacerdote uel abbate (ut
mos poscit)72 benedictione percepta regulae umquamse73
monachum741 subiectum75 futurum promisit. Super his
omnibus 70 m protestatus est prefatus clericus Atto, quia si
eo tempore tam durae obseruantiae monasticam77 intelle-
xisset regulam, numquam eundem filium suum78nLambertum
coegisset portare cucullam. §. 1. Quapropter consulte psal-
mographi79 uerba recolentes, quibus uoluntarie se Deo
sacrificare pronunciat, et80 uoluntaria oris sui beneplacita
fieri in conspectu Dei obsecrat, presentem, ut dictum est,
clericum nomine Lambertum minime debere existimaui-
mus81 sub tali uiolentia fieri monachum. Quod enim quis
non elegit820, nec optat, profecto non diligit; quod autem
non diligit facile contempnit. Nullum ergo83P bonum nisi
uoluntarium. Idcirco et84<i Dominus non ferendam in uia
uirgam, per quam uiolentia ulli inferatur, precepit. Qua-
propter consultius agitur851, si piis suasionibus contemptum
mundi et amorem Dei predicando, quam uiolentiam infe-
rendo ad celestem amorem illum accenderitis. Unde omnium
ucstrum karitati hanc nostri apostolatus mandare decreui-
mus epistolam, monentes atque precipientes, quatinus (si
ita uerum est, ut isti dicunt) nullus episcopus uel abbas, seu
monachorum reliquorum conuentus, monasticis regulis inui-
tum illum subiacere conpellat; neque ullo modo fratres
eius36 per hanc occasionem licentiam habeant paterna seu
materna illum87 hereditate priuare; sed usque dum diuina
inspiratione conpunctus88 propria uoluntate regulae39 se
subdat, liceat eum90 a mundanis et laicalibus remotum ua-
gationibus uel negociis inter religiosos et ecclesiasticos uiros
in canonica degere uita. Non enim putamus (quod absit)
religiosos canonicos a sanctorum monachorum915 consortio
seiunctos, quia unusquisque secundum Apostolum92 pro-
priam mercedem accipiet secundum suum laborem.
III. Pars. Gratian. Si uero episcopi uel abbatis promis-
sionibus illecti aliqui tonsuram uel religionis uestem susceperint,
ipsi quidem in eo, quod ceperunt, permaneant, res uero eorum
heredibus suis restituantur.
Unde in Maguntiensi Concilio legitur 93a*.
C. V. Restituuntur heredibus res eorum, qui ab episcopis uel
abbatibus decepti comusMh deposuerunt.
Constituit sane sacer iste conuentus, ut episcopi siue
EDITIO ROMANA.
Causa XX. Que st. III. c. 2. a) Tolet. VI. b) aut. : deest c) ecclesiae choro d) aut e) fuerit aut fuit f) prae-
varicator ad propositum g) sententia ita h) professionis — c. 3. a) non: deest — c. 4. a) eius b) monasticum
habitum c) volunt d) pater e) eius f) iureiurando g) monastico h) quod i) aliquam k) pallio 1) monachorum
m) omnibus etiam n) suum: deest o) eligit p) quippe q) et: deest r) agetur s) mon. vita et — 0.5. a) Moguntino
b) comam
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. m. C. 13. * Ut nec locui: In libro conciliorum Lucensi I munis. Reliqui vero codices concordant cum Gratiano. Apud Ivoncin
regio (in orig. Hisp. Ana. ded.J legitur: ut nec locutio cum cis ulla sit com - est: Utncc locus cis ullus sit communis .
| C. V. * Do liac citatione dictum ost supra 16. q. 7. c. penult.
Causa XX. Quest. UI. can. 2. 10) spontaneum: AD; spontanee: BEFJJ 11) ABCEFG; VITI.: DH; — imo c. 6. Cone. Told. VI. hab. no. 638. ny.
limus I, 253.; Aiis. ded. VI, 33.; Rcg. Appdx. II, 18.; Burch. VIET, 14. (cuu..* do viris ac feminis); Ivo Decr. VII, 35.; Coli. ir. I*. II, 38, 2. 12) proclivior:
EGH ; proclivius: D 13) Codd. ct Edd. coli. o. pr. B 14) a voluntate : Rcg. Buvch. 15) quiqui : orig. Hisp. 16) aut : A ; ac : Coli. tr. 1‘. 17) induerint : lxo Dccr. ;
induerint vel induerunt: orig. Hisp, A»ts. deu. Reg. Buvch. Coli. tr. P. is) Codd. tt Edd. coli. o. Coli. Iv. P. 19) Codd. coli. o. orig. Hisp. .Ins. dcd. Rtg. liurch. Ivo
Decr. Coli tr.P. 20) Codd. et Edd. coli. o. 21) deligata: orig. Hisp. Buvch. 22) Codd. ct Edd. coli. o. 23) redire: Buvch. .24) ingred.: A: in monast. ingrediatur:
Buvch . Jco Dccv.; mon, (ad: deest) ingred.: lleg.; monasterio redintegretur: orig. Hisp. 25) Codd. et Edd. coli. o. Rcg. Buvch. 26) dc: orig. Hisp. 27) illi.:
deest: Rcg. 28) communis: Rcg. Burch. Ivo Decr. 29) Viduas: Burch. Ico Dccr. 30) sic.: deest: Rtg. Burch. Ivo Decr. 31) Cone. Tolet. IV. c. 55. 32) Codd. et
Edd. coli. o. pr. H; — Rcg. Coli. tr. P. 33) ut sup. : Buvch. Ivo Dccr. fl can. 3. 34) rubr. : deest: AB; de eodem: A 35) tidd. : dc eadem re: EUH; — hah.
no. 451. xersio Hisp. — Coli. ir. P. II, 10, 7.; — Burch. VIII, 4.; Jco Dccr. VII, 28. uierque ex Dionys. — 36) monasteriis: EG11 Ed. Bas. Hisp. Coti. tr. 1\
37) dep .-. deest: Hisp. 38) vero : BEGH Coli. tr. P. ; aut: Hisp. 39) aut : Hisp. 40) Codd. coli. o. tkl. Bas. Hisp. 41) proposuorant: Hisp. 42) conv.: dttsl:
Hisp. Coli. Iv. P. 43) anathema esse: Hisp. j| can. 4. A±) fragm. ep. incerto tempore script. (858— 67.) — Jaffe no. 2143. — Jxo Dccr. VI, 356.; Coli. tr. P. I, 62, 28.
45) habitu: Ivo 40) discessum: ib, 47) BCDEGH Ivo Coli. tr. P.: suum ei: JCvH 48) intra: Edd. Lngdd. II. Ili. 49) uudocim.: Ivo Coli. tr. 1\ 50) illius:
Culi, tr. P. 51) Salomon: AB 52) recepta: EGH Ed. Bas. 53) eidem Lamberto: Ivo Coli. tr. P. 54) Codd. coli. o. Ed. Bas.: monastico illum habitu: Coll.lr. P .
55) fertur: ho Coli tr. P. 56) AF Ed. Bas. Corr. Jco 57) ABDF Ivo Coli. tr. P. 58) ut et: EGH Ed. Das. 59) fuisset: iro Coli. (r. P. 60) ACE ito Coli. tr. P.
61) BuccossiBset: ho Coli. tr. P. 62) sed sub (ant. : deest) : ho 63) ABCDF Coli. tr. P. 64) firmabat: ho Coli tr. P. 65) Codd. coli o. Edd. Arg. Bas. ho Coli. tr. P.
66) fuerit: ho Coli tr. P. 67) ABCDF Ico Coli tr. P. 68) ib. 69) Codd. coli. o. Ed. Arg. Corr. ho Coli ir. P. 70) involutum: Ivo 71) quo: Coli tr. P.
72) deposcit: ho Coli tr. F. 73) bc: deest: ib. 74) Codd. coli o. Jco Coli tr. P. 75) subactum fuisse (prorn.: deest): Ito Coli. tr. 1\ 76) Coad. et Edd. coli o.
77) monachicam: EGH Ed. Bas. 78) Codd. coli o. Ed. Bus. ho: eidem filio suo Lamberto: Coli tr. P. 79) Psulm. 53. 108. 118. 80) et: d*cst: Coti O . /’.
81) existimamus: ib. 82) CDFIvo; elegerit: EGH 83) Codd. ct Edd. coli o. Coli. tr. P. 8-4) Codd. coli o. Edd. Arg. Bas. Ivo Coli. tr. P. 85) Codd. ri Etld. coli. o.
ho Coli. tr. P. 86) illius: ho Coli tr. P. 87) add.: quod absit: ib, 88) preventua: EGH 89) regulis: ho Coli tr. P. 90) illum: Ivo; deest: Coli tr. P.
91) Codd. ci Edd. coli o. Coli. tr. P. 92) I. Cor. c. 3. t». 8. (| can. f». 93) Codd. coli o.; legit. : deest: EGH ; — e/, ad c. 42. Qu. 7. C. XVI. 94) Codd. coli. o. yr. C
Corpus iur. caa. Ed. Pricdherg. l>4
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XX. XXI. QUEST. . c. i.
abbates, qui non in fructum animarum, sed in auariciam et
turpe lucrum inhiantes, quoslibet homines circumgemendo
totonderunt, et res eorum tali persuasione subripuerunt,
penitenciae canonicae utpote turpis lucri sectatores subia-
ceant. Hii uero, qui illecti comam deposuerunt, in eo, quod
ceperunt 9S, perseuerare cogantur, res uero eorum heredibus
reddantur.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod uero ab uno monasterio in aliud districtius
transire monachis liberum sit, ex Concilio Triburiensi habetur,
in quo sic statutum est1:
C. I. Non sunt prohibendae uirgines sacrae, que causa
religionis aliud monasterium adire desiderant 2.
Virgines sacrae3 si pro lucro animae suae* propter
districtiorem uitam ad aliud monasterium pergere5 dispo-
suerint1', ibidemque conmanere decreuerint7, sinodus con-
cedit8. Si uero fuga disciplinae alium locum quesierint9,
redire cogantur.
Gratian. Quod autem de uirginibus sacris hoc capitulo 10
statuitur de monachis etiam consequenter intelligitur, della quo-
libet etiam clerico.
II. Pars. §. i. Sed obicitur illud B as ilii13*:
C. II. Vota monachi sine consensu abbatis sui
irrita13 sunt.
Monacho14 non licet15 uotum uouere sine18 consensu
abbatis sui17; si18 autem uouerit19, frangendum erit20.
Item illud Agatcnsis Concilii, [c. 27.]21:
C. III. Monachum nullus suscipiat aut ordinet absque
abbatis sui permissu.
Monachum, nisi aut52 permissu abbatis sui aut uoluntate
ad alterum monasterium conmigrantem, nullus abbas susci-
pere aut retinere presumat; sed ubicumque fuerit, abbati suo
auctoritate28 canonum24 reuocetur25. §. 1. Item-6: Clericis
sine conmendaticiis epistolis27» episcopi sui licentia non
pateat euagandi. In monachis quoque presentis28 senten-
tiae forma seruetur, quos29 si uerborum increpatio non
cmendauerit, etiam30 uerberibus statuimus coherccri. §. 2.
Seruandum quoque81 de monachis, ne eis ad solitarias cel-
lulas liceat a congregatione discedere, nisi forte probatis
post emeritos labores, aut propter infirmitatis necessitatem
asperior abbatis82 regula880* remittatur. Quod ita demum
fiet840, ut intra eadem monasterii septa manentes, tamen
sub abbatis potestate, separatas habere cellulas85 permittan-
tur. Abbati38 quoque** singulas diucrsas87 cellulas aut
plura monasteria habere non liceat, nisi tantum propter in-
cursum hostilitatis38 intra muros receptacula collocare.
Gratian. Verum hoc intelligendum est de monachis religiose
uiuentibus, quibus uota specialis abstinentiae uel alicuius distri-
ctionis que generalem consuetudinem suorum fratrum excedat,
sine abbatis 39 consensu uouere non licet, ne super eos fratres
scandalizentur. Causa etiam illorum statutum est hoc, qui regu-
larem disciplinam subterfugientes peregrinationis uota sibi assu-
munt quod nec monacho, nec alicui clerico licet, ne hac occasione
ad secularem conuersationem redeat.
CAUSA XXI.
GRATIANUS.
Archipresbiler cuiusdam ecclesiae preposituram alterius ac-
cevit nec priorem uult relinquere; secularium quoque negociorvm
procurator efficitur; claris et fulgidis uestibus se exornans ab
episcopo suo corrigitur1* ; relicto suo offitio ad secularem iudi-
cem habet confugium. (Qu. I.) Queritur*6, an clericus in duabus
ecclesiis possit conscribi f (Qu* II*) Secundo , si unam noluerit
relinquere, an liceat ei ad aliam transire? (Qu. III.) Tertio,
an procurationes secularium negociorum clericis liceat suscipere?
/Qu |V) Quarto, an claris et fulgidis uestibus eis ornari
expediat? (Ou. Vi) Quinto, an ab episcopo correpti 3 suum
offitium relinquere, et ad secularem iudicem confugere ualeani?
QUESTIO I.
GRATIANUS.
In duabus ecclesiis aliquem posse connumerari, septima
Sinodus prohibet, dicens [c. r 5.] 4 :
C. I. In duabus ecclesiis clericus conscribi
non 5 n debet.
Clericus ab8 instanti tempore non connumeretur in dua-
bus ecclesiis. Negotiacionis enim est hoc et turpis lucri7
commodum81’, et ab ecclesiastica consuetudine penitus
alienum. Audiuimus enim ex ipsa dominica9 uoce, quod10
nemo potest duobus dominis seruire. Aut11 enim unum
odio habebit, et alterum diliget: aut unum sustinebit, et alte-
rum contempnet. Unusquisque enim12 secundum aposto-
licam18 uocein in14 cpio uocatus est, in hoc debet manere, et
in una locari ecclesia. Que enim per turpe lucrum in eccle-
siasticis rebus efficiuntur aliena consistunt a Deo ; ad uitae
uero huius necessitatem studia diuevsa sunt. Ex eis 15c ergo,
qui uoluerit, acquirat corpori 1Gd opportuna. Ait enim Apo-
stolus17; „Ad ea, que michi opus erant, et his qui mecum
sunt, ministrauerunt manus istae.“ Et hec quidem in hac 180
seruanda19* urbe. Ceterum in uillis**, que foris sunt,
propter inopiam hominum indulgeatur.
Gratian. Sed duae ecclesiae intelliguntw ecclesiae duarum
duitatum, in quibus nullus debet conscribi.
EDITIO ROMANA.
Causa X. Quest. IV. c. 1. a) et de — c. 3. a) literis b) abbatis licentia* c) fiat — Causa XXI. a) corri-
pitur b) Primum quaeritur — Que st. I. c. 1. a) nullo modo b) proprium c) his d) corporis e) hac a Deo
NOTATIONES CORRECTORUM.
Quest. IV. 0. II. * Sensus huius capitis aliquo modo elici potest cx
sermone 2. do institutione monachorum, et cap. 28. monasticarum constitu-
tionum B. Basilii.
C. III. * Licentia: Haec, vox abest a vetustioribus conciliorum edi-
tionibus, et duobus codicibus Vaticanis, (luobusquo itein Gratiani exem-
plaribus. In rcccntiorihus autem Coloniensibus editionibus legitur: asperior
ab abbatibus regula permittatur. Sed apud Iulianuin antecessorem Novella
12:1. num. 03., ubi similo habetur, licentia abbatis requiritur.
** Abbati quoque: Sicili aliquot conciliorum editionibus. In aliis
autem forig. Hisp], praecipue in Coloniensi quatuor tomorum legitur: abba-
tibus quoque singulis diversas cellulas.
Causa XXI. Quest. I. C. I. * X) eo servanda: Antea (Edd. coli,
o. pr. Arg.J legebatur: in hac urbe servantium. Emendatum est ex Anastasii
exemplaribus; graece enim eat: Iv zctQtfj rij thoipv/.uxTiu no/tt. Apud
Ivonera est : in liac servanda urbe.
** Villis: Graece est: /t ooloig. quod latius patot. Significat enim
saepe regiones. * *
853
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXI. QUEST. I. II. c. i- 3.
854
Unde in Calceclonensi Concilio [c. 10.] statutum est20:
[C. u.pi*
„ Clericos 22 b in duarum duitatum ecclesiis conscribi 28 c non
oportet ■“ 21
[Gratian.] Sed econtra nonnumquam episcopus unius dui-
tatis efficitur archiepiscopus alterius duitatis, nec tamen priorem
ecclesiam deserit: sed prior ecclesia quasi conmendata relinquitur,
secunda quasi titulata habetur.
Unde Leo IV. scribit 28 :
C. III. In una ecclesia titidatus alteram sibi conmendatam
potest habere.
Oui plures26 ecclesias retinet, unam quidem titulatam,
aliam27 uero sub conmendatione tenere 28 a debet.
Sic et illud Agatensis Concilii [cap. 57.] intelligendum
est 29 :
C. IV. Duobus monasteriis unus abbas preesse non potest.
Unum abbatem duobus monasteriis presidere interdi-
cimus.
Gratian. Potest etiam utrique tamquam titulato 80 a preesse,
sed i 11 re speciali, non communi.
Unde Gregarius [lib. II. epist. 13. ad Agnellum
Episcopum]81*:
C. V. Unus episcopus duabus prefidtur ecclesiis.
Relatio cleri simul et populi Terracinae degentis32***
nos ualde letificat, ob hoc, quod de tua fraternitate bona
testatur. Et quia defuncto pontifice suo Petro sibi cardinalem
postulant te88 constitui sacerdotem, eorum desideria881’
necessario conplenda350 preuidimus. §. i.3Cd Tota igitur
mentis intentione ita lucrum animarum Domino87® nostro
facere festinato, ut digna te merces ante eius conspectum in
die retributionis inueniat. Quicquid uero de predictae rebus
ecclesiae uel eius patrimonio, seu cleri ordinatione promo-
tioneue, et omnibus generaliter ad eam38f pertinentibus
sollerter atque canonice38 ordinare facereque prouideris,
liberam habebis, quippe ut sacerdos proprius, modis omni-
bus facultatem.
[C. VI.]40*
Illud quoque fraternitatem tuam scire necesse est,
quoniam sic te predictae Terracinensis ecclesiae cardinalem
esse constituimus41 sacerdotem, ut42 et Fundensis ecclesiae
pontifex esse non desinas, nec curam gubernationemque
eius pretereas, quia ita fraternitati tuae48* sepe dictae Ter-
racinensis44 b ecclesiae45® curam iniungimus ut Fundensis46'1
ecclesiae tibi iura potestatemue nullo modo subtrahamus.
Gratian. Non enim potest ulrique presidere tamquam,
titulatae, sed uni tamquam conmendatae*1, alteri uero tamquam
titulatae preesse ualet.
QUESTIO H.
GRATIANUS.
I. Pars. Qui uero relicta sua ecclesia ad aliam transire
uoluerit1 nequaquam sine dimissoriis litteris sui episcopi susci-
piatur.
Unde in septima Sinodo [c. 17.] legitur2*;
C. I. Sine dimissoriis litteris in aliena ecclesia clericus
non ordinetur.
Quoniam diuersarum ecclesiaram clerici suas, in quibus
ordinati sunt, ecclesias relinquentes, ad alios concurrunt
episcopos, et ignorante* proprio episcopo in alienis consti-
tuuntur ecclesiis, ubi8 contingit** eos sine sui examinatione4
permanere, precipimus amodo, ut nullus 5 omnino clericorum,
in quocumque gradu sit, licentiam habeat sine dimissoriis
litteris sui episcopi in altera constitui ecclesia. Qui uero
hoc amodo non ohseruauerit, ad obprobrium eius***, qui
ordinauerit6 eum, deponatur tam ipse, quam qui eum sine
ratione suscepit7b.
C. II. Ad aliam ecclesiam clerico transire non licet, si propriis
ministris 8* sua fuerit destituta.
Item ex Concilio Spalensi [II. c. 3.]°
Placuit, ut si quis clericus ministris105 ecclesiae pro-
priae destitutis ad aliam11 transitum fecerit, conpellente, ad
quem confugerit13®, sacerdote, ad ecclesiam, quam prius
incoluerat, reuertatur138. Qui uero eum susceperit, nec sta-
tim sine ullo nisu exceptionis ad propriam ecclesiam remit-
tendum elegerit, quamdiu eum restituat, communione se
riuatum cognoscat14 e. Desertorem autem clericum cingulo
onoris atque ordinis sui exutum aliquo tempore monaste-
rio15 religari 18 f conuenit, sicque postea in ministerio17*:
ecclesiastici ordinis reuocari. Nam non poterit in talibus
propagationis18* aboleri licentia, nisi fuerit in eis per 18 b
correctionem301 disciplinae subsecuta correctio21.
Gratian. Obidtur autem illud Calcedonensis Concilii
[c. io.]32:
C. III. Nicliil commune habeat cum priori qui ab 28 a una
in 24 b aliam transfertur2* c.
II. Pars. Si quis iam26 translatus est ab una27d eccle-
EDITIO ROMANA.
Causa XXI. Quest. I. c. 2. a) C. II. De eodem b) Clericum c) eodem tempore conscribi — c. 3. a) retinere
c. 4. a) titulatae — c. 5. a) Tarracinensis** b) vota c) complenda esse d) Et infra: §. 1. e) Deo f J eum — c. 6.
a) fraternitatem tuam b) Tarracinensi c) ecclesias, sicut praefati sumus, praeesse praecipimus ut d) antedictae Fun-
densis — Quest. II. c. 1. a) sexta Synodo b) susceperit — c. 2. a) ministeriis b) ministeriis c) fugerit d) remittatur
e) agnoscat f) relegari g) ministerium h) propter i) correptionem — c. 3. a) de b) ad c) translatus est d) alia
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Alia est sententia B. Gregorii, ac Gratianus putaro videtur.
Hunc enim Agnellum, qui antea Fundorum erat episcopus, quod ea civitas
ab hoste esset vastata, Tarracinae cardinalem constituit sacerdotem, ut in
Bequenti capite. De qua re notatum est supra, dist. 71. cap. Fraternitatem.
** Tarracinensia: Sic est emendatum ex vetustis, quum in vulgatis
esset: Tarraconensis gentis. In originali autem legitur: Tarracinae degentis.
C. VI. * In vetustis codicibus hoc est coniunctum superiori, quemad-
modum in ipsa epistola, ot apud Anselmum.
QueBt. II. C. I. * Ignorante: Graece est : yriauqg df/a tou ol/etov
entoxonov; id est: sine sententia proprii episcopi.
** Ubi contingit: Graece legitur: ix xovtov xs ovvi^q uwnoxux-
Causa XXL Quest. I. can. 2. 20) hab. ao. 451. versi o Dionys. — Jtcg. I, 252.; JJurch. II, 96.; Ans. VII, 108.; ho Dccr. VI, 173. can. ap. omnes cont.
21) BCEOU 22) ABCDF 23) Codd. coli, o simul cona.: orig. Jleg. Burch. Ans. ho 24) licere: orig. Re g. Bnrch. Ans. ho |j can. 3. 25) add.: Papa: AEGH; —
jrtxgm. incerto tempore (8-17—55.) scr. — Jaffe no. 2003. — Coli. tr. P. I, 60, 6. 26) duas: FGH 27) aliae . . . tenendae sunt: B Coli. tr. P.: alia . . . tenenda
est : A 26) Codd. ct Edd. coli. o. pr. AB || c a u. 4. 29) hab. ao. 506. ap. Brnns II, 157. ; — Burch . VIII. 81. ; ho Dccr. I II, 164. : ib. VII, 90. ; Coli tr. P. II, 28, 56. ;
Coli trcdec. P . III, 107. 30) Codd. coli. o. pr. E; — Corr. || can. 5. 31) Ep. 13. scr. ao. 593. lib. III. Ed. Maur. — Juffc no. 852. — Ana. dcd. II, 28G. (can. conti u,)-
.lns. V, 28. (27. can. contin.); Polyc. 1, 8, (9,) 11. ; Coli, tredec. P. 1, 127. 32) orig. Ans. ded. Aus. Polyc. ; etiam Gratianum ita legisse probutur Codd. AB, ubi legitur:
• ?eut'8' fIH0^ Pt0 'Dflrocina degentis, scriptum esse constat; Terracinae gentis: EG; Terracinensis gentis: CDF 33) te: deest: Ans. Polyc.
Codd. ct Edd. coli o. Ans. Polyc. ; d-est: Ans. ded. 35) Codd. coli. o. Aus. 36) Codd. coli. o. .-tus. Polyc. 37) Codd. ct Edd. coli. o. orig. 38) B orig. .In.v.
? r.d inate agendum est facere quae: Ans. ded. j| can. 6. 40) Aus. ded. Aus. Polyc. ll U. 41) volumus: Ans. dcd. 42) ut tsinen suseoptae prius plebis
sollicitus provisor esse non desinas: ib. 43 ) Codd. et Edd. coll.o. 44) Codd. coli. o. Poluc. 45 ) Codd. et Edd. collo. 46) ib. 47) titulato ... commendato...
titulato: ABD '
. *Sauft5; Quost* 1) voluerint . . . suscipiantur: CDEFH\\ can. 1. 2) Codd. coli, o.; itno ex synodo Trullana hab. ao. G92. — Coli. tr. P. II, II. 7.
3) ct hoc: Coli tr. P. 4) sublectione (sui: deest): ib. b) nullum (ut: dee-st) . . . habere: ib. 6) ordinavit: B Coli. tr. P. 7) Bt'D Coli. tr. P.: recepit: AF\[
cau. 2. 8) Codd. coli o. 0) hab. ao. 619. ap. Bruns II, GD. - Coli. tr. P. II, 49, 2. 10) Codd. coli. o. Edd. Ara. For. Yen. I. 11) alium : C Coli. tr. P. 12) ABDKGH
.2£n H/sP- 13) Ddd. coli. o. 14) ib. 15) in raon.: EGH 16) Codd. coli o. pr. A; — Ed. Bas. Coli tr. P.; deligari : orig. Hisp.
17) AULUFH Coli. tr. P . 18) propagationibus: A; pervagationibus : orig. Hisp. 19) ABCDEFG Edd. coli. o. 20) ABCFG Edd. coli o. orig. Hisp. 21) censura:
,i: Co1!- ir’ P‘ H c An- 3- 22) hab. «o- 451. - renuo Hisp. - Coli tr. P. II, 10, 11. (cau.: uou Iicore clericum) 23) BCDF; rubr.: deest: A
24) ADF; in aliam: deest: C 25) Codd. coli o. 26) autem: Ed. Arg.; autem iam; C 27) Codd. et Edd. coli. o. lurrecrtm.; deest: Hisp.
54*
xovg uuxovg xazaottjvcu ; id est: atque htne canit, ut ipsi reddantur non
Sitbicdi.
*** Ad opprobrium cius: Graece est : In* i o ii i/ xoCro una to i3 rC v
naQU(pv?.atzop*vog, u?./.u xaxaio/vviov, ru y t in’ avup , io >• xyr /nnorovluv
ctxrrui inirtthjxoza, xa$aitj*lo$ui; id est: Sam qui a praesenti tempore hoc
non observat, sed, qnuntum in se est, eum, qui ipsi manus imposuit, dedecorat,
deponatur, ctc.
C. II. * Propagationis: In conciliorum editionibus ct codicibus
Vaticanis partim est; propagationibus, partim: perrogationis. Iu codice vero
Luconsi regio legitur: praevaricationis.
855
856
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXI. QUEST. II. III. c. t— 4.
sia28 in aliam29, nichil habeat30 commune cum priori31' siue
sub 32 f ecclesia constitutis martiribus33s, siue in ptochiis3411,
uel35i xenodochiis, aut eorum negociis. Eos uero, qui ausi
fuerint post ordinationem huius magnae et uniuersalis sinodi
agere que prohibita sunt statuit sancta sinodus cadere de36
proprio gradu.
Gratian. Sed aliud esi tranferri, atque 37k aliud propria
temeritate transire. Illud apostolica auctoritate fieri licet , hoc
uero omnibus modis331 prohibetur.
III. Pars. §. i. Sicut autem duabus ecclesiis unus preponi
non debet , ita nec una ecclesia inter plures diuidi ualet.
Unde in Remensi Concilio legitur 39:
C. IV. Una ecclesia duobus sacerdotibus diuidi non potest.
Sicut in unaquaque ecclesia unus40 presbiter debet esse,
ita ipsa41, que sponsa uel42 uxor eius dicitur, non potest
diuidi inter plures presbiteros, sed unum tantummodo habe-
bit sacerdotem, qui eam caste et sinceriter43* regat. Unde
interdicimus, ut nullus presumat ecclesiam inter duos uel
plures41 diuidere, quia ecclesia Christi uxor et45 sponsa de-
bet esse, non scortum, sicut Papa Calixtus40 testatur.
IV. Pars. Gratian. Conductiliis quoque 47 presbiteris ec-
clesia cnnmilli non debet.
Unde Innocentius II. [in Sinodo Romana, c. io.]43*:
C. V. Conductiliis presbiteris ecclesiae non conmittantur 49a.
Prccipimus etiam, ne conductitiis presbiteris ecclesiae
conmittantur, et unaqueque ecclesia, cui facultas suppetit,
proprium habeat sacerdotem.
QUESTIO III.
GRATIANUS.
Quod autem clerici secularium negoeiorum procuratores
esse non ualeant , auctoritate Cartaginensis Concilii I. pro-
baturJ, in quo Nic astus-* Episcopus Culusitanvs dixisse
tegitur cap. 6.:
[PALE A3**. C. I.
Peruenit in4 sanctam sinodum, quia de eis, qui in clero
connumerantur, quidam propter turpis lucri gratiam aliena-
rum5 possessionum conductiones et seculares0 causas susci-
piunt7, et se ipsos quidem a ministeriis8 sanctis per desidiam
separant, ad domos autem secularium concurrunt, et sub-
stantiarum eorum gubernationes auariciae causa suscipiunt.
Dccreuit igitur sancta et magna9 sinodus, neminem deinceps
eorum, hoc est non episcopum, siue clericum, aut monachum,
conducere possessiones, aut misceri secularibus procura-
tionibus, nisi forte qui legibus ad minorum etatem tutelas
siue procurationes inexcusabiles attrahantur, aut cui ipsius
duitatis episcopus ecclesiasticarum rerum conmiserit guber-
nacula uel orphanorum, aut uiduarum, que indefensae sunt,
aut earum personarum, que maxime ecclesiastico indigent
amminiculo propter timorem Dei. Si quis uero transgressus
fuerit hec statuta, correctioni ecclesiasticae subiaceat.]
C. II. Qui annexi sunt clero secidarium possessionum
procuratores non fiant. 10
Credo placere suggestionem meam sanctitati uestrae,
et displicere uobis, ut qui seruiunt Deo, et annexi11 sunt
clero, accedant ad actiones12, seu amministrationes 13 uel
ad 14 * procurationes 15 domorum 16. Gratus 17 episcopus dixit :
Apostolorum 18b statuta sunt, que dicunt19: „Nemo militans
Deo inplicat20 se negociis secularibus." Proinde aut clerici
sint sine actionibus21 domorum, aut actores sine offitio cle-
ricorum. Uniuersi dixerunt: Hoc obseruemus.
C. III. De eodem.
Item ex Concilio Cariaginensi IIII. [c. 15.]22*
Placuit, ut episcopi, presbiteri23, et24 diaconi, uel25 qui-
cumque2Cb clerici non sint conductores, aut27c procura-
tores28, neque ullo turpi29 uel30 inhonesto negocio uictum
querant31, quia respicere debent32 scriptum esse33: „Nemo
militans Deo inplicat se secularibus negociis."
C. IV. Secularium negoeiorum procurationem clerici
non suscipiant.
Item ex epistola Cipriani ad Presbiteros , et Diacones, et
plebem Furnensem [lib. I. epist. 9.]3411.
Ciprianus presbiteris, et diaconibus 35 b, plebi Fur-
nensi30c consistentibus salutem. Iampridem concilio373
episcoporum statutum38 est, ne quis de cleriris et Dei mini-
stris tutorem et39c curatorem testamento suo nominauerit4uf,
quando41 singuli diuino sacerdotio honorati et in clerico-
rum4^ ministerio constituti non nisi altari et sacrificiis de-
seruire, et precibus atque orationibus uacare debeant43.
Scriptum est enim44: „Nemo militans Deo inplicat45 h se
negociis'10 secularibus, ut possit placere ei, cui471 se proba-
uit." §. i.48k Quod49 episcopi et50 antecessores nostri re-
ligiose considerantes et salubriter prouidentes censuerunt,
ne quis 511 excedens 52 ad tutelam uel curam clericum53 nomi-
naret; ac54 si quis hoc fecisset, non offerretur pro eo, nec
sacrificium pro dormitione eius celebraretur. Neque55 enim
ante 50 m altare Dei merentur57'1 nominari in sacerdotum
prece qui ab altari sacerdotes et ministros uolunt580 auo-
carc59.
EDITIO ROMANA.
Causa XXI. Ouest. II. c. 3. e) priore ecclesia f) sub hac g) martyriis h) parochiis i) sive k) atque: deest
1) omnimodis — c. 4. a) sincere — c. 5. a) committatur — Ouest. III. c. 2. a) ad: deest b) Et Apostolorum —
c. 3. a) Carthag. III. b) quicunque: deest c) neque — c. 4. a) Furnitanorum b) diaconis et c) Furnis d) in concilio
e) vel f) constituunt g) clerico h) obligat i) qui k) Et infra: §. 1. 1) quis frater m) apud n) meretur 0) voluit
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Hoc caput iisdom verbis ropetit Eugenius III. in concilio La-
teranensi, quod exstat in Vaticana bibliotheca.
Quest. IU. C. I. Nicasius: Emendata est baec inscriptio ex ipso
concilio, et vetustis Gratiani codicibus, quum antea mendoso legeretur:
Nicolaus Papa Episcopis Castiliams. Pertinet autem hic titulus ad cap. Credo.
proximo post Paleam interiectam sequens.
**' Hjc idem canon 3. concilii Clialcedoneusis affertur supr. dist. 86. c.
fin. ex alia versionc. Abest autem haec Palea a collatis exemplaribus, ex-
ceptis duobus.
32)
Coli.
Jlr.v
4D
F.GH 46) cf. c. 39. Qu. 1. C. VII. 17) etiam: EOU; deest: B
49) (JEFQU; rubr.: deest : A; do eodem: Jl
.ov „ , — -/ presbyteros: Ivn Pan. 45) et sponsa:
can. o. -18) cttu. 10. Lonc. Later. II. hab. ao. 1139. ap. Mansi XXI, 529. — Jaffe ante no. 5682.
• saccularium : Kdd. coit. o. ; finis canonis: Burch. 17) Gratianus: DF Edd.coll.o. pr.Ara.; Gratius: A • Granus» r" lfrt rw,/ v,hi ™// /> iowt Vim
c.2. v. 4. 20) ingerit: orig. Coli tr. /'. 21) actoribus: CFOH; auctoribus: E; auctoritati bis: DjUan. 6 22)'Coddcoll o • O
limus I, 1- j. : — 4«. dcd. II, 101. (m, cout.)-. ttej. I, 231.; Burdo H, 151.; Aus. VII, 151. (lBl.)j /ta IJccr VI M • « PU m I nno
21) ct: deest: ADEHAus. 25) vel . . . cler.: deest: Aus. dcd. Rcg. Aus. 2«) Codd. cok. o. *i)CoddcoU omD- -kL i !!’ J3) S Pf ‘t, To'
Coli. tr. P. 28) add. : privatorum: Htsp. Burch. Jvo 29) add. : lucro: Eli Bus. Burch. 30) et: ho 3n rim6 canonis • iu« ^ ‘ntnm
est: Ktg. 33) II. Tim. c. 2. i. || «an. 1. 31) Codd. ct Edd. coli, o.; - cp. 1. m EA. Yiudobp. ito scr cLm -Z /jZ vi ? 't WVVnZs
35) Codd. coli. o. nr. AII; — Coli. tr. J’. 3«) Codd. d Edd. coli. o. CoU. tr. P. 37) ABCDF Ico CoU. tr. P 38) constituam,, ■' /0/S?9 p ’ r 'm' o 1 ?’pd1’lZ
Coli. tr. P. ; ac : IAd. relt. 40) Codd. d Edd. coli. o. Cor,: lc0 Coli. tr. P. 41) quandoquidem : Edd. Par LuVdd™ mion wT- '£n' ‘ ,coU:
Turrccrcm. Coti. tr. P. 43) debent: EUH Ed. Jias. 44) II. Tim. c. 2. v. 4. 45) BcDF Coli. tr. P 4«) molestiis- *?; lc0.. i1.2) c°d(t- st Edd. cotl.o u
CoU. tr. P. 43) Codd. coli. o. CoU. tr. P. 49) add.: enim: Edd. Bas. Luydd. II. UI. ... -»s' °1"7'
52) decedens: Codd. ct Edd. coti. o. pr. AD 53)
inurg. script. exstat. : — c/. c. 14. Dist. LXXXV1)
55) ABCDF11 Edd. coli. o. Coli /r. 1\ 09) advoca
857
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXI. QUEST. III. IV. c. 1-4.
858
C. V. Non licet clericis molliciis et secularibus
rebus obligari.
Item ex eadem 60 .
Molliciis61* et secularibus rebus laqueisque62" obli-
gari63 non debent qui diuinis rebus et spiritualibus occupati
sunt646 nec65® ad terrenos et seculares actus uacare66d.
C. VI. Secularibus negociis clerici non alligentur6'1.
Item ex eadem66.
Hii69, qui in ecclesia Domini ad ordinationem clerico-
rum76"* promouentur, in nullo ab administratione diuina
auocentur71, nec72 molestiis et negociis secularibus alligen-
tur731’**, nec74® ab altariis 73 d et sacrificiis76® recedant, sed
die ac nocte celestibus rebus et spiritualibus seruiant.
C. VII. De eodem'1'1.
Item, ut supra, Ciprianus76.
Sacerdotum79" religiose secretum806 et necessarie fa-
ctum seruetur a nobis, simul et81 ceteris fratribus detur
exemplum, ne quis sacerdotes et ministros Dei altari eius
et ecclesiae uacantes ad seculares molestias82 deuocet. Ob-
seruari83® de cetero poterit, ne quis ultra hoc faciat8413 circa
personam clericorum, si quod35® factum est86 fuerit uindi-
catum.
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
Quod uero fulgidis et 1 claris uestibus eis ornari non liceat,
in septima Sinodo iubetur, in qua sic statutum est [c. 16.]2:
C. I. Corripiantur clerici, qui th3" unguentis et claris
uestibus et fulgidis lasciuiunt.
Omnis iactantia4 et ornatura corporalis aliena est a
sacrato3 ordine. Eos ergo6 episcopos uel clericos, qui se
fulgidis et claris uestibus ornant, emendari oportet. Quod7
si in hoc permanserint, epithimio contradantur86. Similiter9
et10 eos, qui unguentis unguntur11®. §. 1. Quoniam uero
radice amaritudinis exorta contaminatio facta est in ecclesia
catholica, Christianos calumpniantium hereticorum120*,
hii13®, qui hanc receperunt, non solum imaginarias scri-
pturas147 abhominati sunt, sed etl5s omnem reuerentiam
repulerunt, eos, qui religiose ac pie uiuunt, offendentes, ac
per hoc conpletur iri eis quod scriptum est16: „Abhominatio
est peccatoris 17 6 Dei cultus, “ igitur si inuenti18 fuerint deri-
dentes eos, qui uilibus et religiosis uestimentis19* amicti
sunt, per epithimium corrigantur20. §. 2. Priscis216 enim221
temporibus omnis sacratus uir cum mediocri ac23m uili ueste
conuersabatur. Omne quippe, quod non propter necessita-
tem suam, sed propter uenustatem accipitur, elationis habet
calumpniam, quemadmodum magnus ait Basilius24. Sed
neque ex sericis texturis uestem quis uariatam induebat,
neque apponebant25" uariorum colorum ornamenta in sum-
mitate26uestimentorum. Audierant270 enim28P, quia29 „qui
mollibus uestiuntur in domibus regum sunt.“
C. II. Clerici siue in itinere ambulantes, siue alibi degentes,
congruis sibi uestibus utantur.
Item ex VI. Sinodo, [c. 27.] 30
Nullus eorum, qui connumerantur31 in clero, uestimen-
tum indecens habeat, siue in ciuitate degens siue in itinere
ambulans, sed stolis utatur, que concessae sunt clericis.
Si uero quis tale quid fecerit, per unam ebdomadam sus-
pendatur32.
C. III. Non secularibus uestibus, sed ordini suo
conuenienlibus clerici utantur.
Item Zacliarias Papa [in Sinodo Romana, c. 3.]33*
Episcopi34, presbiteri, diaconi, secularibus33 indumentis
non utantur, nisi, ut condecet36, tunica sacerdotali; sed ne-
que dum ambulauerint37 in ciuitate38, aut in uia, aut in
plateis, sine operimento presumant39 ambulare, preter-
quam40" si in itinere longo41 ambulauerint42, quia sicut mu-
lier orans in ecclesiis436 non uelato capite deturpat caput
suum, iuxta Apostolicam44® uocem, ita sacerdos sine operi-
mento deturpat sacerdotium suum. Ouod43 si temere pre-
sumpserit contra statuta agere, communione priuetur, donec
que statuta sunt adinplere maturet.
C. IV. Extra domosi6* sine proprio ornatu sacerdotes
non appareant.
Item Leo Papa [IV. in Sinodo Romana, c. 12.]47
Sine ornatu sacerdotali extra domos sacerdotes apparere
nullo modo486 conuenit, ne, ut aliquis secularium, iniurias
patiantur49®. Contrarius denique muentus aut51 desinat,
aut canonicae subiaceat disciplinae.
EDITIO ROMANA.
Causa XXI. Quest. III. c. 5. a) et laqueis saecul. oblig. b) occup. ab ecclesia recedere c) et d) vacare non
possunt — c. 6. a) clericam* b) alligentur**, sed in honore sportulantium fratrum, tanquam decimas ex fructibus
accipientes c) nec : deest d) altari e) sacrificiis non — c. 7. a) Sacerdotium b) decretum c) servari enim d) ne ultra
hoc fiat e) quod nunc — Quest. IV. c. 1. a) in: deest b) tradantur c) inunguntur d) haeresis e) et hi f) picturas
g) etiam h) peccatori i) vestibus k) A priscis 1) enim usque m) et n) apponebat o) Audierunt p) enim ex deisona
lingua — c. 3. a) praeter b) ecclesia c) Apostoli — c. 4. a) domum b) non c) patiantur; sed ea solummodo, quae
per Patres constituta videntur, observent30
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. V. * Mollitiis: Vera lectio est: molestiis. Sed quia est Initium
capitis, non est mutatum; alia autem nonnulla et in hoc, et in antecedenti
capite emendata sunt.
O. VI. * Clericam: Restituta est vera lectio Cypriani, quam manu-
scripti vetustissimi codices retinent. Et 1. 2. epist. 5. bis, et 1. 3. epist. 21.
prope finem ia omnibus Cypriani codicibus legitur: ordinatio clerico, et:
epistolae clcricae.
** Alligentur: Emendatus et locupletatus est hic iocus ex originali
impresso et manuscripto.
Quest. IV. C. I. * Haeresis: Quum antea legeretur: haeretico -
ium, sic est emendatum ex Anastasio, et lvone, et respondet graccae voci:
aigeoig; atque ox iisdem nonnulla alia sunt restituta.
C. m. * Haec synodus a Zacharla Papa habita exstat in bibliotheca
Vaticana et Regiensi.
Causa XXI. Quest. m. can. 5. 60) ox eodem: EF; — Ivo Decr. VI, 394. ; Coli. tr. P. III, 10, (11,) 23. 61) molestiis: EQHorig. 62) Oodd. et Edd.
coli. o. Iro Coli. tr. P. — 63) se obligare : C Edd. coli. o. G4) Codri, et Edd. coli. o. Ivo Coli. tr. P. 65) ih. 60) Ib. || can. C. 67) sec. robus non licet clericis
obligari: C 68) Ivo Decr. VI, 395.; Coli. tr. P. III, 10, (11,) 30. 69) Hii: deest: orig. 70) Codd. et Edd. coli. o. Tttrrecrem.; ordinatione clcrica (ad: deest):
•■c1®ricalom : Ivo Coli. tr. P. 71) advocent. : Edd. Air,- Das. 72) ne: 011)7. /10 73) Codd. et Edd. coli. 0. Ito Coli. tr. P. 74) ib. 75) Codd. coli. o. ha
Coli. tr. P. IS) ib. Edd. coli. 0. II can. 7. 11) de eod.: deest et cun. cum anteced. coninnct. est: EQH 78) ABCDF; inscr.: deest: EQH ; — ut sup.: deest: C;
cuius supra: A; Cypr.: deest: AF; — Ito Decr. VI, 396.; Coli. tr. P. in, 10, (11.) 31. 79) DDF Tttrrecrem. orig. Ivo Coli. tr. P. 80) CDF Coli. tr. P.; sanctum:
A; sacratum: EQH Ed. Bas.: et relig.: Coli. tr. P. 81) et: deest: B: sim. et frat, ut ceter. : C Ed. Das.; simul cum fr.: Edd. Arg. Xor. Ve». I.; simui: deest: D
82) secclarem molestiam: orig. 83) Codd. et Edd. coli. 0. 84) ib. Turrecrem. Ivo Coli. tr. P. 85) Codd. et Edd. coli. 0. 86) fuerit est: Edd. coli. 0. pr.
Bas. Dugdd. II. IH.
n . P iiUfia XXI. Queat. IV. 1) vel: ABCF || can. 1. 2) hab. ao. 787. — interpretatio Anastasiana. — Ans. VI, 195. (192.); Ivo Decr. V, 377.; Coli. tr.
12* 13-i IX, 59. 3) ABCDEF 4) iactura: Edd. Ven. I. II. Ingdd. I. II. Par. 5) sacro: Ito 6) vero: A; Igitur: EQH 7) qui: CEQH 8) Codd. it
Edd.coU.0. 9) Simii. ... cultus: deest: Aris. 10) et: deest: orig. 11) Codd. coli. 0. 12) Codd. et Edd. coli. 0. 13) ib. : etiam hi : orig. Coli. tr. P. 14) Codd. et
Ma. cou.o. ColL tr. P. 15) ACP orig. Coli. tr. P.; deest: D 16) Eecl. c. 1. 0. 26. 17) ABCD Coli. tr. P. 18) qui vero inv. : ,1)IS 19) Codd. coit . 0. Tumerem.
c°{' lr* 75 ; 20) corriguntur : B Edd. Arg. Nor. Ven. I. II. ; ap. Ans. senq. desiderantur et alia exstant. 21) Codd. et Edd. coli. 0. orig. leo Coli. tr. P.
o'„j 23) nEQH orig. Iro Coli. h. P.; aut: ACDF Edd. coli 0. pr. Arg. Bas. 24) m regni, brev. c. 49. 25) BCD Ivo Coli tr. P. 26) summitatibus: orig. leo
Coli. tr. 1\ 27) Codd. coli. 0. orig. Ivo Coli tr. P. 28) Codd. ct Edd. coli. o.; autom: orig. 29) Matih, c. 11. v. 8. || can. 2. 30) imo ex guinisexta hab. ao. 692. :
tr. P. H, 11, 12. 31) connumeratur: CEQH 32) in graeco est: utpopt^laltoi, i. e. segregetur. |j can. 3. 33) hab. ao. 743. ap. J tunsi XII, 382. — Jugi post
«0. 1746. —Aiis. VUI, 41. 34) ut ep. t Aiis. 35) secnlari indumento minime: orig. 36) condocente (ut: deest); Ans. 37) ambulaverit: oni;. 38) civitatem .. .
• • plateas: Aus. 39) presumat: C Ars. 40) Codd. et Edd. coti. o. Ans. 41) add.; tempore: CD Edd. coli 0. pr. Arg. 42) ambulaverit: C orig. ,lwe.
Ao) Codd. ei Edd. coli. o. Turrecrem. Ane. 4-i) ib. — c/. I. Cor. c. 11. 1. 4. 45) nam: Ane. || can. 4. 46) Codd. coli 0. 47) imo ex synodo Sugenti II. hab. uo. fqtH.
ap. Mansi XIV, 1004. — Ans. VII, 162. (416.) ; Cacs. YIH, 25. 48) Codd. et Edd. coli. 0. Ans. 40) ib. 50) observent: orig. 51) add. : dcincops: orig.
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXI. XXII. QUEST. IV. V.
C. V. De eodem!#*.
Item Innocentius II. [in Concilio Lateranensi,
cap. 4.J»3b*
Precipimus, ut54 tam episcopi quam clerici in statu
mentis, in55 habitu corporis, Deo et hominibus placere stu-
deant, et nec in superfluitate, fissurae5®0**, aut colore
uestium, nec in tonsura intuendum (quorum forma et exem-
plum esse debent) offendant aspectum, sed potius quod57
eorum deceat sanctitatem 58 d. Quod59 si moniti ab epi-
scopis emendare noluerint, ecclesiasticis careant beneficiis.
QUESTIO V.
GRATIANUS.
Suum ucro episcopum relinquere , uel1* ah offitio suo dis-
cedere, atque ad sccularem iudicem confugere nulli licet.
Unde in Agatensi Concilio [c. 8.] legitur-:
C. I.9»
Placuit, ut clericus, si relicto offitio suo propter distri-
ctionem ad secularem iudicem** fortasse confugerit, et is5,
ad quem recurrit®, solatium ei7 defensionis inpenderit, cum
eodem de ecclesiae communione pellatur.
C. II. Presbitcr ticl diaconus ab episcopo depositus
inperatoretn non adeat3.
Item ex Concilio Antioceno , [c. I2.]9
Si quis a proprio episcopo depositus presbiter10 uel
diaconus, aut etiam si a sinodo quilibet episcopus fuerit
exauctoratus, molestiam inperialibus auribus inferre non
presumat, sed ad maiorum11» episcoporum sinodum sese
conuertat, et que se putat habere iusta in eorum concilio
alleget, atque ab his de se expectet que fuerit deprompta
sentencia. Quod si deficiens pusillanimitate hoc12 noluerit
facere, sed inportunus fuerit inperatori, huiusmodi nullam
ueniam habere151’, neque locum ullius assertionis suae, nec
spem recipiendi gradus habeat in futurum.
C. III. Non defensetur ab aliquo qui episcoporum
iudicio dampnatur.
Item ex Concilio Carlaginensi V., [c. 2.] 11
Si quis cuiuslibet honoris clericus iudicio episcoporum
quocumque15» crimine fuerit dampnatus, non liceat eum
siue ab ecclesiis, quibus prefuit. siue a quolibet homine
defensari; interposita pena dampni pecuniae atque hono-
ris, quo1® nec etatem, nec sexum excusandum esse preci-
pimus17.
C IV. Communione priuelur qui ecclesiasticae disciplinae
regulam fugientem defensare™* presumit.
Item ex Concilio Arelalensi, III. 133
Si20 forte aliquis21 clericorum regulam disciplinae eccle-
siasticae subterfugiens fuerit euagatus, quicumque eum sus-
ceperit et illum220 pontifici suo non reconciliauerit, sed
magis 'defensare presumpserit, ecclesiae23 communione
priuetur.
C. V. Spe reconciliationis careat qui ab episcopis enn-
dempnatus 24 inperatoretn adierit.
Item ex Concilio Martini Papae, [c. 35.]25
Si quis episcopus, presbiter aut diaconus excommunica-
tus in concilio iniuste se queritur condempnatum, ad maio-
rum2®»* episcoporum concilium275 reuertatur, ut23° eorum
inquisitionem et iudicium expectans, si quas se iustas causas
habere putat, illis29 exponat. Si autem contempserit, et
inportans 39 se palatio aures principum inquietare uoluerit,
hic ad nullam ueniam poterit peruenire, neque spem futurae
reconciliationis habebit.
C. VI. Episcoporum causae coram principibus examinari
non debent.
Item Gregorius Constantinae31* Augustae,
[lib. IV. epist. 34.]
Si32 episcoporum causae michi conmissorum apud piis-
simos dominos aliorum patrocinio33» disponuntur, infelix
ego in ecclesia ista quid facio? Sed ut episcopi mei me
despiciant, et contra me refugium ad seculares iudices
habeant, omnipotenti Deo gratias ago, peccatis meis deputo.
Hoc tamen breuiter suggero, quia aliquantulum expecto, et
si ad meMb uenire distulerint®, exercere in eos3® distri-
ctionem canonicam nullo modo cessabo.
CAUSA XXII.
GRATIANUS.
Quidam episcopus iurauit falsum quod putabat iterum1, quo
conperto archidiaconus eius iurauit se numquum prestaturum ei
obedienticim. Conpellitur archidiaconus ab episcopo ad exhiben-
dum3* sibi consuetam reuerentiam; accusatur episcopus de dup-
plici periurio, et de eo, tjiuid falsum iurauit, et quia arcliidiaconum
ad peierandum conpellit. (Qu. I.) Primum 35 queritur, an iura-
menlum sit prestandum, uellc non? (Qu. II.) Secundo, si sit
periurus qui iurat falsum quod putat 3 A uerum? (Qu.III.) Tertio,
si licuit archidiacono denegare episcopo consuetam obedieniiam?
(Ou. IV.) Quarto, si constiterit esse illicitum quod iurauit
archidiaconus, an sit seruandum ? (Ou. V.) Quinto, si con-
stiterit illud seruandum esse, an episcopus sit reus periurii, qui ®
contra iur amentum archidiaconum suum ire conpellit ?
EDITIO ROMANA.
Causa XXI. Quest. IV. c. 5. a) Careant beneficiis ecclesiasticis qui corrigi ab episcopis contemnunt b) Inno-
centius Papa II. c) scissura** d) sanctitatem prae se ferant — Ouest. V. a) et — c. 1. a) Clericus ad iudicem sae-
cularem confugiens de communione ecclesiae depellatur — c. 2. a) maiorem b) habeat — c. 4. a) dispensare b) c. 4.
c) non solum — c. 5. a) maiorem b) synodum c) et — c. 6. a) patrociniis b) me diu — Causa XXII. a) ex-
hibendam b) Primo c) an d) putabat
NOTATIONES C
C. V. * IIoc. caput editum est ab Tnnocentio II. In conc. Lateranensi,
deinde ab Eugenio III. in concilio Romano est innovatum.
** Scissura: Hacc vox non est in concilio Innoceutii; in synodo
nutom Eugenii, in exemplari galllco legitur: fissum. In Vaticano autem:
scissu nui , et in nonnullis Gratiani vetustis exemplaribus: Jissumc.
Quest. V. C. I. * Iudicem: Sic in recentioribus conciliorum Co-
lonieusibus editionibus; sed a vetustioribus, ot codicibus Vaticanis et Ca-
pitulari fl. G. c. 143.] abest vox ista.
C. V. * Maiorem: Antea legebatur : maiorum episcoporum conditum.
ORRECTORUM.
Emendatum est cx codice Lucensi regio, quoniam concordat cum canone
Antiocheno supr. ead. Si quis n proprio, unde videtur suratum.
C. VI. * Constantiae: In vulgatis et plcrisque manuscriptis legi-
tur: Constantino Augusto. Emondatum est ex uno vetusto Gratiani, et altero
epistolarum 11. Grcgorii, licet in editionibus illarum sit: Constantiae Angu-
si«c. Nam uxorem Mauricii imperatoris, ad quam scribit 13. Gregorius,
Constantinam vocatam esse testantur Zonaras, Nicephorus, Cedrenus, ct
Anastasius liibliotliecarius, ct loannes Diaconus in vita 13. Gregorii, 1. o.
num. 51., referens epistolam, ex qua sumtum est hoc caput, Constantinae
Augustae scriptam asserit.
Causa XXI.
habere debent
56) Codd. coli. o.
Cana
3) AEFGH,
0) recurrorit:
Jvo Decr. VI,
rC nv. JW. — vwhu. lwi. v. .1NJ. 04 1 w. JOJ UlStll ierit : Orifl 'tu) nrs • „1
Causa XXII. 1) add. : esse : EQU 2) ACBF 3) Codd. coit. o. pr. D 4) Codd. coli. o. 5) il. pr. DEC uj quod ; BC
861
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. I. c. 1-6.
862
QUESTIO I.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod iuramentum prestandum non sii, auctoritate
scripturae canonicae probatur. Ait enim Christus in euangelio
apostolis' a : „ Sit sermo uester: Est est, non non; quod autem
amplius est a malo est Item lacobus 8 in epistola: „Ante
omnia, fratres mei, nolite iurare omnino Utraque auctoritate
iuramentum prohibemurah prestare. Sed aliud est ad iuran-
dum10c sponte accedere, aliud uel11 ad asserendam innocentiam
suam, uel ad federa pacis confirmanda 12, uel ad persuadendum
auditoribus, quando pigri sunt credere quod eis utile est, iuramen-
tum offerre. Primum prohibetur, secundum conceditur. Non
enim iurare omnino peccatum est.
Unde in Tolletano Concilio VIII. [c. 2.] legitur *8:
C. I. Iuramentum pro f edere pacis est faciendum.
Omne, quod in federa14 pacis uenit, tunc solidius sub-
sistit15, cum iuramenti hoc interpositio 18 roborat. Sed et
omne, quod amicorum animos conciliat, tunc fidelius17
durat, cum eos18 sacramenti uincula ligant. Omne enim 19 a,
quod testis205 adstipulatur21, uerius220 constat, cum id23
iurationis adiectio affirmat. Quod et24d si testis* deficiat,
innocentis fidem sola iurisiurandi25 taxatio manifestat.
C. II. Iuratio non est prohibenda, nec tamquam
bonum appetenda.
Item Augustinus super epistolam ad Galathas,
[cap. i. in fine]20.
Non est contra preceptumDomim27» iuratio, que a malo,
non iurantis est, sea increduli285 a quo 29 c iurare30 cogitur.
Nam hinc31 intelligitur, ita Dominum prohibuisse a iure-
iurando320, ut, quantum in ipso est, quisque33 non iuret;
quod multi faciunt, in ore habentes iurationem tamquam
magnum34 atque356 suaue aliquid30. Nam utique Apostolus
nouit37fpreceptum Domini, et38 tamen iurauit. Non enim
audiendi sunt qui has iurationes esse non putant. Quid
enim facient39 de illa40: „Cottidie41 morior, per gloriam
uestram, fratres, quam habeo in Christo Iesu Domino no-
stro “ : quam greca exemplaria manifestissimam iurationem
esse ostendunt42e. Prohibemur ergo43* iurare cupiditate
aut dilectione445 iurandi. Quamuis enim iuramentum am-
plius sit45, quam est est, non40 non, et ideo a malo sit, non
tamen47 a malo tuo, sed48 infirmitatis aut incredulitatis eo-
rum, qui non49 aliter mouentur ad fidem.
C. III. Peierare peccatum est, non iurare.
Item Augustinus in epist. [CLIV.] ad Publicolam 50.
In nouo testamento51 dictum52 est, ne omnino iuremus.
Quod michi quidem propterea dictum uidetur, non quia
iurare 53 a peccatum est, sed54 quia periurare555 inmane pec-
catum est, a quo nos longe esse uoluit qui omnino ne iure-
mus conmonuit50c.
C. IV. In necessariis uerum iurare non est peccatum.
Idem [sermone XXX. de uerbis Apostoli]57:
Ut noueritis, uerum iurare non esse peccatum, in-
uenimus etiam58» apostolum Paulum iurasse59: „Cottidie
morior ego005, per uestram gloriam, fratres, quam habeo in
Christo Iesu Domino01 nostro.“ Per uestram gloriam iuratio
est; non enim02 sic ait, per uestram gloriam morior03, quasi
uestra gloria me facit04 mori, quomodo, si diceretur05 per
uenenum*, per gladium, per bestiam, per inimicum mortuus
est, intelligeretur faciente inimico, faciente gladio, faciente
ueneno mortuus est.
C. V. 2Vec°°a tamquam bonum appetendum, nec tamquam
malum iuramentum est uitandum.
Idem de sermone Domini, [lib. I. c. 30.] 07
Ita ergo intelligitur precepisse Dominum, ne iurare-
tur08 5, ne quisquam sicut bonum appetat iusiurandum, et
assiduitate iurandi ad periurium per consuetudinem delaba-
tur. Quapropter qui intelligit non in bonis, sed in neces-
sariis iurationem habendam, refrenat 09 c se quantum potest,
ut non ea utatur, nisi necessitas70 cogat, uidelicet, cum uidet
pigros esse homines ad credendum quod eis utile est cre-
dere, nisi iuratione firmetur71. Ad hoc utique72'* pertinet
quod sic dicitur73: ,,Sit autem sermo uester: Est est, non
non.“ Hoc bonum est et appetendum, „quod autem amplius
est a malo est;“ id est: si74 iurare cogeris, scias de 75 neces-
sitate uenire infirmitatis eorum, quibus aliquid suades, que
infirmitas utique malum est, unde nos cottidie liberari de-
precamur, cum dicimus70: „ Libera nos a maIo.“ Itaque non
dixit, quod autem77 amplius est malum est. Tu enim non
malum78 facis, qui bene uteris iuratione.
C. VI. Iurare non est peccatum.
Item Augustinus de sermone Domini in monte lib. 1. 79 a
Tu malum non facis, qui bene uteris iuratione, que, etsi*
non bona, tamen necessaria est. ut alteri persuadeas quod
utiliter suades801’. Sed a malo est illius, cuius infirmitate
iurare cogeris.
ROMANA.
EDITIO
Causa XXII. Quest. I. a) discipulis b) prohibetur c) iuramentum — c. 1. a) etiam b) testibus c) tunc verius
d) si et — c. 2. Domini : deest b) incredulitatis c) eius, cui d) iurando e) aut f) noverunt g) convincunt h) de-
lectatione — c. 3. a) verum iurare b) peierare c) admonuit — c. 4. a) et b) ego : deest — - c. 5. a) Non b) iuretur
c) refrenet d) itaque — c. 6. a) Idem ibidem continenter b) persuades
NOTATIONES CORRECTORUM.
Causa XXII. Quest. I. C. I. * Si et testis: In -vetustioribus
conciliorum editionibus, et duobus codicibus Vaticanis, et uno monasterii
Dominicanornm legitur: Quod etsi gestis deficiat, nocentis fidem, etc. Sed
recentiores editiones Coioulcuses, et codex Lucensis regius habent ut Gra-
tianus, et Ivo, et Panormia.
C. II. * Prohibemur ergo: Apud B. Augustinam et ceteros col-
lectores hic locus ita habet: Quantum ergo ipso est, non iurat Apostolus ; [inde
ab hoc loco verba Ivonls in Pan. omnino cum Grat. consentiunt] non enim
appetit iurationem cupiditate aut delectatione [ dilectione : Ivo Pan. Coli. tr. P.]
iurandi. Amplius enim est, quam est est, non non, et ideo a malo est, sed in-
firmitatis, etc.
C. IV. * Per venenum: Apud B. Augustinum et Bcdam fot ap.
Polyc.J Bic legitur: quomodo si diceret, per venenum mortuus esi, -per gladium
mortuns est, per bestiam mortuus est, per inimicum mortuus esi, id est faciente
inimico, faciente gladio, faciente veneno, et similia: Non sic dixit, per vestram
gloriam.
C. VI. * Quae, etsi: Apud B. Augustinum post ultima verba capitis
praecedontis: bene uteris iuratione, sequitur continenter: quae etsi non bona
etc. quemadmodum ct in uno pervetusto Gratiani codice, in quo haec duo
capita non sunt distincta.
Causa XXH. Quest. I. 7) Codd. coli, o.: Matth. c. 5. v. 37. 8) Iacol. c. 5. c. 12. 9) Codd. coU. o.pr. DFO; prohibetur prostari : 0 10) ABEFG ; ius-
i urandum : D 11) vero: F; vel: deest: CDEOH 12) firmanda: AB || can. 1. 13) hab. ao. 653. ap. Bruns I, 274.; Jvo Beer. XII, 2.; Ivo Pan. VIII, 83.: Coli,
tr. r. m, 22, (23,) 2. 14) Foedere: orig. Hisp. 15) substat: orig. Hisp.; consistit: Ivo Pan. 16) interpositione roboratur: Jvo Pan. 17) fixius: orig. Uisp.
IS) eoB. deest : EOH 19) Codd. et Edd. coli. o. Jvo Beer. Pan. Coli. tr. P. 20) AB Corr. orig. Hisp. Ivo Decr. Pan. CoU. tr. P. 21) adstipulat: orig. Hisp.
22 ) Codd. coU. o. Jvo Decr. Pan. Coli. tr. P. 23) id: deest: Ivo Pan. 24) ABCDF Kdd. coli. o. Jvo Pan.; etiamsi: EOH; et: deest: Coli. tr. P. 25) luaiurandi:
Codd. coU. o. pr. A || can. 2. 26) ad c. 1. v. 21—24. no. 9. Ed. Maur. — Ivo Decr. XII, 3.; Ivo Pan. VIII, 84. ; CoU. tr. P. Ilf, 22, (23,) 3. ; Polyc. VI, 11, (10,) 15.
*?ui 4licit ecce) i Caes. VI, 7. - Petr. Lomb. sent. I. 3. dist. 39. 27) ABKGH CoU. tr. P.; Dei: CDF Edd. coli. o. Ito Decr. Pan. 28) Codd. ct Kdd. coU. o.
5£\5r.»j Pa>t't incredulitati: Polyc. 29) Codd. et Kdd. coU. o. Jvo Decr. Pan. Coli. tr. P. 30) iurari: Polyc. 31) hic: Kdd. coU. o. pr. Arg. Nor. Ven. I. Ivo Pan.
ei C0^‘ °‘ Turrecrem. CoU. tr. P. 33) quisquis: CoU. tr. P.; quisquis est: Jco Pan.; omnino: Polyc. 34) magna . . . suavia quaedam: Polyc.
ocl * - ’ co^’ °’ Turrecrem. CoU. tr. P.; A; et: Edd. coli. o. Ivo Decr. Polyc. 36) aliquod: DKFH Ivo Pan. 37) ABCDF Kdd. coU. o. 38) et: deest: Ito Pan.
39) faciant: tb. 40) add. : iuratione: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor, 41) I. Cor. c. 15. v. 31. 42> Codd. et Edd. coU. o. Turrecrem. 43) enim: Ito Pan. 44) ABCDF
,r ' iv0 Coli. tr. P. 45) est: Ivo Pan. 46) vel non: Edd. coli. o. 47) tamen eet: AEGH 48) add.: a malo: H Edd. A rg. Bos. Lugd. U. II I. 49) non :
V, ‘\„0 Decr‘ H 3. 50) Ep. 47. uo. 2. Ed. Maur. scr. ao. 398. — Ito Decr. XII, 4.; Ivo Pan. VIO, 85. (can. contin.); CoU. tr. P. in, 22, (23,) 4. (can. cont.)\
Lues. VI, 7. 51) Matth. c. 5. v. 35. 52) merito dict. : Ivo Pan. 53) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. Payi. Coli. tr. P. 54) sed . . . est.: deest: Ivo Pan. 55) Codd.
ro\ 4 7-Jf,oPecr'Coll. tr.P. 5 6) Codd. et Edd. coU.o.pr.Bas. (conmovit); — Ivo Decr. Pan. CoU. tr.P. || can. 4. 51) Sermo ISO. no. 5. Ed. Maur. — Polyc. VI, 11,(10,) 13.
CEGH 59) L Cor. c. 15. r. 31. 60) ABB rolyc. 61) Dom. nost.: deest: ABF 62) quasi : Polyc. 63) add.: ego: Edd. Arg. Itas.
G4) nsciat : Lugd. ITI. ; fecit: DF Edd. rell.pr. Lugd. II. 65) diceret: Polyc. || can. 5. G6) Codd. coli. o. 67) no. 51. ed. Maur. 68) Codd. tt Edd. coli. u.
Pr' "• Turrecrem. 69) Codd. et Edd. coU. o . pr. B 70) necessitate quam videt: orig. 71) firmentur: orig. 72) Codd. et Kdd. coli. o. Turrecrem. 73) Matth.
c. 6. t>. 37. 74) Ans. XI, 76. (can. confm.) 75) de: deest: Aris. 76) Matth. c. 6. t’. 14. 77) aut.: deest: Ed. Bas. Ans. 73) male: CEFQ Jl can. 6. 79) Codd .
coli. o. - Ivo Decr. XII, 5. ; Ivo Pan . VUI, 86. 80) ADBF Edd. Arg. Bas. orig. Ivo Beer. Pan.
8G3
8G4
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. I. c. 7-14-
C. VII. Per Deum iurare permittitur , ne per idola iuretur.
Item Ieronimus in Iheremia , [ad c. 4.]81a
Et jurabunt*, uiuit Dominus in ueritate, et in iudicio,
et in1*- iustitia, et benedicent eum gentes83, ipsumque lau-
dabunt. Quomodo ergo81 euangelium iurare nos prohibet?
Sed hic93: juramentum868, pro confessione dicitur, et ad
condempnationem idolorum, per que iurabat Israel. Deni-
que auferuntur offendicula, et iurat87c perDominum88, quod-
que dicitur: „ uiuit Dominus in testamento ueteri iusiu-
randum est ad89 condempnationem mortuorum, per quos
iurauit90tj omnis idolatra9le.
C. VIII. Infirmis iurare conceditur.
Item Ieronimus super Mattheum in lib. /., [in c. S.]92a
Considera, quod93b Saluator non per Deum iurare pro-
hibuerit'31, sed per celum, et per95c terram, et perMtl Iheroso-
limam, et per caput tuum. Et hoc quasi paruulis fuerat lege
concessum, ut quomodo uictimas inmolabant Deo, ne eas
inmolarent idolis, sic et iurare permitterentur in97 Deum;
non quod recte hoc facerent, sea quod melius esset93 Deo
id exhibere quam demoniis"0.
C. IX. Excommunicetur clericus per creaturas
pertinaciter iurans.
Item cx Concilio Cartaginensi IV., [c. 61. et 62.]100
Clericum per creaturas 161 iurantem acerrime obiurgan-
clum; si perstiterit in uicio, excommunicandum. Inter 1,12
epulas liero cantantem 163 supradictae104 sententiae seueri-
tate cohercendum105a.
C. X. Clericus deponatur, laicus anathematizetur,
per capillum ttel caput106 Dei iurans.
Item Pius Papa101*.
Si quis per capillum Dei uel caput103 iurauerit, uel alio
modo blasphemia contra Deum usus fuerit, si ex11,lla eccle-
siastico ordine est110, deponatur; si laicus, anathematizetur.
Et si quis per creaturas1118 iurauerit, acerrime castigetur,
et iuxta id112, quod sinodus diiudicauerit, peniteat. §. 1. Si
quis autem113 talem hominem non manifestauerit, non est
dubium, quin diuina condempnatione coherceatur. §. 2.
Etuh; si episcopus ista emendare neglexerit, acerrime115
corripiatur.
11. Pars. Gratian. Queritur, quis magis teneatur, an ille,
ijui per Deum, an ille, (pii super sacra euangelia iurat f Iluic
questioni Iohannes Crisustomus respondet, dicens116'.
C. XI. Non est maius per euangelia 117 a, quam per
Deum iurare.
Si aliqua causa fuerit, modicum uidetur facere qui iurat
per Deum. Qui autem1188 per euangelium, maius aliquid
fecisse uidetur. Ouibus119c dicendum est: Stulti120, scri-
pturae propter Deum sanctae121* sunt, non Deus propter
scripturas.
C. XII. Non solum in altari uel reliquus, sed etiam in
communi loquela periurium cauealur.
Item Ieronimus12**.
Habemus in lege Dei123 scriptum121: „Non periura-
bis125a in nomine meo, nec126 pollues nomen Det127 tui128 in
uanum.“ Ideo129 ammonendi sunt omnes, ut diligenter
caueant periurium, non solum130 in altari seu sanctorum re-
liquiis, sed etiam 181 in communi loquela.
C. XIII. Non prohibet Deus iurare132*.
Item Ysitlorus Sententiarum lib. II., [c. 31.] 133
Non est contra Dei131 preceptum iurare; sed dum
iurandi usum facimus, periurii crimen incurrimus.
C. XIV. luratio non est peccatum.
Item Augustinus de uerbis Apostoli, sermone 28. [al. 30.] 135
Si peccatum esset iuratio, nec in ueteri lege diceretur 136 :
„Non periurabis137a; reddes1388 Domino l39c iurainenta
tua."110 Non enim peccatum preciperetur 111 nobis. Item 112(1 :
§. 1. Non uobis dicimus, nos non iurare. Si enim hoc dici-
mus, mentimur. Quantum ad me pertinet, non 113 e iuro,
sed quantum michi uidetur, magna necessitate conpulsus,
cum uideo144f, nisi faciam, michi non credi, et ei, qui michi
non credit, non expedire, quod non credit. Hac perpensa
ratione et consideratione librata cum magno timore dico:
„ Coram Deo," aut, „ testis est michi145» Deus," 116 aut, „scit
Christus, quod sic est1478 in meo animo," et uideo, quod118*
plus est, id149 est quod150k amplius est quam est est, non
non. Sed hoc1511 quod est amplius a malo est, non iurantis,
sed non credentis 152 m.
III. Pars. Gratian. Ex premissis colligitur, quod iurare
non est peccatum; non tamen tamquam bonum est appetendum ,
ne consuetudine iurandi labamur in periurium. Sed cum dicatur
procedere a malo non credentis, uidetur, quod, etsi iurare pec-
catum non sit, iuramentum tamen recipere malum sit. Sed
nomine mali non malicia, sed pena peccati intelligitur. Ex penali
enim infirmitate incredulitas illa processit, qua ad iurandum
EDITIO ROMANA.
Causa XXII. Quest. I. c. 7. a) super Hieremiam b) iurabis c) iuratur d) iurat e) idololatra — c. 8. a) in:
deest b) quod hic c) et d) per: deest e) daemonibus — c. 9. a) coercendum decernimus — c. 10. a) in b) creaturam
c) Sed — • c. u. a) evangelium b) autem iurat c) Quibus similiter — c. 12. a) peierabis — c. 13. a) iurare sed
peierare — c. 14. a) peierabis b) reddas c) autem Domino d) Item infra e) non: deest f) videro g) michi : deest
h) Christus sic esse i) et k) quia 1) hoc: deest m) malo est, etsi non a malo iurantis, a malo est non credentis.
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Et iurabunt: Apud Hieremiam cap. i. legitur: et iurabis;
verum quia est iuitium capitis, uou est mutatum, sed paulo post repositum
est: tumbis, ubi autea legebatur: iuravuntum.
C. X. * Simillima liis habentur Novella 77. apud Iulianum antecesso-
rem, sed non prorsus eadem. Quare apud Ivonom Novellae locus affertur
p. 12. c. 32., hoc autem caput refertur c. 27. ex decretis Pii, quemadmodum
et apud Burchardum.
C. XI. * Sanctae: Sic est emendatum ex aliquot vetustis, et ovi-
ginali, et Polycarpo. Antea legebatur: factae.
C. XII. * Burchardus et Ivo citant ex dictis Hieronymi, apud quem
non est inventum, sed in Capitularibus lib. 1. cap. 63.
Causa XXII. Quest. I. can. 7. 81) ABCBF; — ad c. 4. r.2. — Pctr. Lomb. Sent. Z.3. dist. 39. 82) in: deest: AEOH 93) add.: omnes: H Edd. Has.
Lugdd. II. m. 84) et: orig. 85) hoc: BDFOII Ed. Arg. 86) Codd. H Kdd. coli. o. 87) Codd. coli. o. pr. C (iurant); — orig. 88) add. : Deum : B Edd. coli. o.
pr. Arg. 83) ct ad: Edd. Arg. Bas. 90) Codd. coli. o. 91) ib. || cau. 8. 92) Codd. coli, o.; — ad v. 34. tqq. no. 30. Ed. J ligne. — Ivo Beer. XII, 6.; Ivo
Pan. XIH, 67.; Coli. tr. P. III, 22, (23,) C. — Pct. Lomb. Sent. lib. 3. dist. 39. 93) Codd. et Edd. coli . o. Iro Dccr. Pan. Coli. tr. P. 94) prohibuit: BC Edo’,
coli. o. 95) A Ivo Dccr. Pan. Coli. tr. P. 90) Codd. coli. o. Ico Bccr. Pan. Coli. tr. P. 97) per: AF Kdd. coli. o. pr. Arg. 98) est: D Edd. coli. o. Ivo Pan.
90) Codd. ct FAd. coli. o. Ico Dccr. Pan. Coit. tr. P.; add.: idolis vel: Ivo Pan. || can. 9. 100) c. 74. 75. Statuti, eccl. antiq. — cf. ad c. 9. Dist. XVIU. — ap.
Jtnuis I, 117.: in Ilisp. c. Cl. 63. — Iicg. I, 157.; Burch. II, 175.: Ivo Beer. VI, 266. 261.: Coli. tr. P. II, 18, 60. 61. 101) creaturam: Ivo 102) Anu. ded. V,
87. 88. ; Jttg. I, 152.; Burch. H, 170. 103) clericos cantantes: Iicg.; clerici cantautes: Burch. luo ; clericum cantautem: Aiis. ded. Coli. tr. P. 101) accorrimo
Quodsi: Turrecrem. 115) a synodo: Burch. Ans. lio Polgc. j| can. 11. 116) Imo auctor opei‘is imperfecti Itom. 41. m c. 23. Mattk. — Poli/c. VI (11)10*241
(can.:. inulti siquidem; contin.) : Pctr. Lomb. sent. I. 8. dist. 39. 117) ABCBF 118) Codd. et Edd. coli. o. Polgc. 119) ib. 120) stultis: Pohjc. 12 1) factae : BC
(i can quae autem scribo) 143) Codd. et Edd. coli. o. Iro Pan. Polgc. 144) Codd. et Edd. coli. o. Ito Pan. Poluc. 145) Codd. 'ct Edd coli ii lio Pau * 146) finii
canonis: Polgc 147) Codd. et ^ collo. lcoDecr 148) ABCDF 149) id est: deest.- Coli. tr. F. 150) ADCP C DeXi.QM.Tp UlfoLet mdtlo.
pr. A: — Ivo Beer. Coll.tr. r. 152) eoad, et t-ad. coli. o. '
865
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. I. II. c. r.
866
conpellimur. Ipsum autem iurare sicut peccatum non est, ita
iuramentum ab aliquo recipere malum non est.
Unde Augustinus scribit ad Publicolam,
[epist. CLIV.]153
C. XV. Iuramentum accipere non prohibemur.
Quamuis dictum sit, ne iuremus, nusquam 154 in scriptu-
ris sanctis me155 legisse memini16®, ne ab aliquo157 iura-
tionem recipiamus158*.
IV. Pars. Gratian. Sed queritur, an sit utendum fide
eius, qui per demonia iurat? De his ita scribit Augustinus
[eadem epist. CLIV.] ad Publicolam 153:
C. XVI. Licet uti fide eius, qui, ut eant seruet, per
demonia iurat.
Mouet te 16°, utrum eius fide utendum sit, qui, ut eam
seruet, per demonia iurauerit. Ubi te uolo prius considerare,
utrum si quispiam per Deos falsos iurauerit se fidem serua-
turum, et eam non seruauerit, non tibi uidetur161* bis1®2
peccasse? Si enim tali iuratione promissam seruaret163
fidem, ideo tantum 164 peccasse iudicaretur, quia per Deos
falsos1655 iurauerit1668. Illud autem nemo161 reprehende-
ret168, quia fidem seruauit. Nunc uero163, quia et170 iura-
uit171 per quos non debuit, et contra pollicitam172 fecitfidem
quod non debuit, bis utique peccauit, ac per hoc qui utitur
fide illius, quem constat iurasse per falsos Deos, et utitur
non ad malum 173 d, sed ad licitum et bonum, non peccato
illius 174 8 se sociat, quo175 per demonia iurauit, sed bono
pacto eius, quo fidem seruauit. Neque178 f hic eam fidem
dico seruari117, qua fideles uocantur qui baptizantur in Chri-
sto. Illa enim longe alia est longeque discreta a fide
humanorum placitorum atque pactorum. Verumtamen sine
ulla dubitatione minus malum est per Deos173 falsos iurare
ueraciter, quam per Deum uerum fallaciter. Quanto enim173
per quod iuratur magis sanctum est, tanto magis penale est
periurium 13°. §. i. Alia131 e questio est, utrum non peccet
qui per falsos Deos sibi iurari182 facit? quia ille*, qui ei
iurat, iurat per133 falsos Deos, quos184 colit. Cui questioni
possunt illa testimonia suffragari, que ipse conmemorasti de
Laban135 et Abimelech, si tamen Abimelech per Deos suos
iurauit, sicut Laban per Deum Sabaoth136 *'**.
Gratian. Sic etiam cum in libro Machabeorum Romani
legantur1^ ' pacem firmasse cum Iudeis, intelligendi sunt iurasse
per falsos Deos, sicut et Iudei iuraueiunlis>lk per Deum uerum.
Sic etiam1991 de iuramento , quod fit per creaturas, inlelligendum
est, quod ipsum quidem iurare per creaturas, malum est, quia a
Deo prohibitum est; sed seruare quod iuratur, bonum est, ut
euitetur peccatum mendacii et dolositatis. §. i. Sed obicilur,
quod loseph, uir sanctus, per creaturas iurauit, dum dixit fratri-
bus suis 130 : „Per salutem Pharaonis, non exibitis ldnc.11 §. 2.
Sed sciendum est, quod sancti non tam per creaturas, quam per
EDITIO
Causa XXII. Quest. 1. c. 15. a) accipiamus — c. :
Jicitam et bonam e) eius f) Neque enim g) Alia ergo li
mino: deest n) illud est — c. 17. a) enim b) etiam: deest
NOTATIONES <
C. XVI. * Quia ille: In epistolis B. Augustini excusis legitur: quam
ille, qui ei iurat, falsos Deos colit; in codice eamndem Vaticano: qua>ulo
ille, qui ei iurat, falsos Deos colit; in editione Frobeniana, et apud Ivoncm:
quia ille, qui ei iurat, falsos Deos colit.
** Nachor: Sic eat emendatum ex ioco ipso Genesis, Ivone, et uno
vetusto Gratiani codice, in cuius quidem vulgatis erat: per Deum Sochot;
in B. Augustini autem: per Deum lacob.
auctorem creaturarum iurabant, nec in creaturis aliud quam
creatorem ipsarum uenerabantur, sicut loseph, qui per Pharaonem
iurando hoc in eo ueneratus est, quod Dei iudicio positus erat in
infimis. Unde Apostolus191 ait: „ Omnis potestas a Domino199 m
Deo eslP Item Christus Pilato 133 : „ Non haberes in me pote-
statem, nisi esset tibi datum desuper Deus autem per creaturas
iurare prohibuit, ne uel more gentilium aliquod numen deitatis
creaturis inesse crederetur, uel ne creaturas contemptibiles iudi-
cando per eas promissa pro nichilo duceremus. §. 3. Sed que-
ritur, quid grauius sit, an per creaturas, an per creatorem iurare
fallaciter ? Dupliciter enim reus est qui per creaturas iurat men-
daciter, quia et contra prohibitionem iurat per quod sibi iurare
non licet, (a quo peccato est inmunis, qui non rusi per creatorem
iurat,) et proximum dolo capit, quod facit etiam per creatorem
mendaciter iurans. Sed si periurium tanto magis penale est,
quanto sanctius illud191 n, per quod iuratur, apparet , quod, etsi
per creaturas mendaciter iurans dupliciter peccet, grauiori tamen
se subicit penae qui per creatorem iurat mendaciter.
V. Pars. §.4. Periurii autem pena grauissima est, quam
si quis timens ad confessionem uenire noluerit, a fidelium con-
sortio est abicicndus.
Unde Eulicianus Papa199*.
C. XVII. Fidelium consortio careat qui penitenciam
periurii agere noluerit.
Predicandum est etiam, ut periurium fideles caueant, et
ab hoc summopere abstineant, scientes hoc grande scelus
esse, et in lege, et in136 Prophetis, et137 in euangelio prohibi-
tum. Audiuimus autem138*, quosdam paruipendere hoc
scelus, et leuem quodammodo periuris penitenciae modum
inponere; qui etiam1335 nosse debent, talem de200 periurio
penitenciam inponi 201 debere, qualem et232 de adulterio2031',
de fornicatione, et204 de homicidio sponte205 conmisso, et
de ceteris criminalibus uiciis. 1. Si quis uero perpetrato
periurio aut quolibet criminali peccato, timens peniten-
ciam206 longam, ad confessionem uenire noluerit, ab ecclesia
repellendus est, siue a communione et consortio fidelium,
ut nullus cum eo comedat, neque bibat207®**, neque in
sua203 domo eum recipiat.
QUESTIO n.
GRATIANUS.
I. Pars. Quod autem periurium sit falsum iurare, facile
probatur. Ait enim Augustinus in libro Psalmorum super:
„ Domini est terra111*:
C. I. Peierat 2 qui aliter facturus est quam promittit.
In dolo iurat qui aliter facturus est quam promittit, cum
periurium sit nequiter decipere credentem 3.
10 MANA.
6. a) videbatur b) tales c) iuravit d) malam rem sed ad
I Nachor** i) leguntur k) iuraverant 1) etiam et m) Do-
c) adulterio et d) bibat, neque oret**
ORRECTORUM.
C. XVII. * Burchardus etiam, Polycarpus, et Ivo citant ex Euty-
cliiano. Inventum vero est inter quaedam capitula Theodulphi episcopi
Aureliancnsis ad suos presbyteros scripta, c. 26., quae iu antiquo codice
Hornae habentur.
** Neque oret: Additura id est ex Thoodulpbo, Burchardo et Ivone.
Queat. II. C. I. * Quod hic citatur ex B. Augustino in glossa
interlin. Ps. 23. in vers. Nec iuravit in dolo, refertur ex Cassiodoro.
Causa XXII. Quest. I. can. 15. 153) scrib. ad: deest: BD; scribens ait: A; — Ep. 47. no. 2. Ed. Maur. scr. ao. 398. — Ito Decr. XLT, 4. ( cau .:
in novo testamento); Ivo Pan. VIII, 85. («i in Decr.); Caes. VI, 7. 154) nusq. autem: orig. 155) me: deest: Ico Pan. 150) legi meminerim: orig.
157) alio: orig. ho Pan. 15S) Codd. et Edd. coli. o. i| can. 16. 159) ib. no. 2. — Ans. XI, 75. (74.); Ivo Dccr. XII, 35.; Iro Pan. VIII, 117.; Coli. tr. P. m, 22,
(23,) 21.; Folyc.V 1, 11, (10,) 18.; Caes. VI, 19.; — Pelr. Lomb. Stnt. lib.3. dist. 39. 160) add. : certe: orig. 161) Codd. d Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. ; — Ico Pan.
*r- P- 162) is: ABCF Ed. Arg. Polyc. 163) custodiret: orig. A«s. Polyc. ; faceret: Coli. tr. P. 164) tamen: ACDF Edd. coli. o. Ana. Jvo Pan. 1C5) Codd. et
Md. coli. o. Turrccrem. Polyc. 166) Codd. et Edd. coli. o. pr. A 167) nemo recte: orig. Ans. Polyc. 168) reprehendet: A Ico Decr. 169) autem: .-lna. Polyc.
r?» el*/k***‘* Ans.ho Pan. 171) iurat: Polyc. 172) publicam: Ans. Polyc. 173) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ans. Ico Decr. Pan. Coll.tr. P. Polyc. 174) Codd. d
c0"- Do Decr. Pan. Coli. tr. P. 175) qui: Edd. coli. o. Ico Pan.; per: deest: Ivo Pan. 176) Codd. coti. o. orig. Ans. Ico Decr. Pan. Coli. tr. P. Polyc.
177) Borvavit: Polyc. 178) Doum falsum: orig. Ans. Polyc. 179) id per: Edd. Lugdd.; id: Ico Pan. 180) finis canonis: Ans. Polyc. 181) Codd. et Edd. coli. o.
ttiKWf*1, *r' 182) iurare: Ico Pan. 183) per: deest: orig. Ito Decr.; iur. per: deest: Coli. tr. P. 184) quos: deest: orig. Ico Decr. Coli. tr. P.
c' 21* tt 31. 186) ABCDF Coli. tr. P.; Socoth: EQH Edd. coli. o. pr. Bas. Lugdd. II. III.; deos suos Sochot vel Nachor: Ivo Pan. 187) Codd. coll.o.
188 ) Codd. coli. o. 189 ) BCDEFO 190) Oen. c. 42. v. 15. 191) Rom. c. 13. t\ 1. 192) Codd. coli. o. 193) loan. c. 19. c. 11. 194) Codd. coli. o. pr. A j|
195) imo c. 2G. Capit. Theodulfi Aurei, (in Jaculi Sinuandi Opp. Venet. 1728. II, 673.); Burch. XII, 14.; Ans. XT, 71. (70.); Ivo Decr. XII, 71.; Coit.
sL iaa* t ' “* -W uo- CVIII. — 196) in: deest: orig, Burch. Ivo 197) sive (et in: deest): orig. 198) Codd. et Edd. coli. o. Burch. Ans. Ico 199) ib.
200) de: deest: Ans.; tal.s deestt A 201) imponendam: orig. ; imponere: Burch. Ans. Ivo 202) etiam: COH; deest: F, 203) Codd. coli. o. pr. D; — orig.
Jiurch. Ans. Ivo 204) et: deest: orig. Burch. Ans. Ico 205) sponte cotini.: deest: orig. 20G) pocnitentiao longam aerumnam: orig. 207) Codd. et Edd.
coli. o. Ans. 208) suam domum: orig.
-K-*1!* Quest. II. can. 1. 1) im Psa/ni. 23. r. 4. sedCrat. potius sensum quam verba reddidit Augustini 2)periurat: CEO 3) credentes:
LJ/ ha. lias.
Corpus iur. esu. E,l. Fritdhay. 55
867
868
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. II. c. 2—6.
C. II. Quos debeat habere comites iusiurandum.
Item Ieronimus super Iheremiam, lib. II.**
Animaduertendum est, quod iusiurandum bos habeat
comites, ueritatem, iudicium atque iusticiam. Si ista defue-
rint, nequaquam iuramentum erit, sed periurium.
Gratian. Item, qui falsum iurat mentitur. Mentiendo autem
iurare nichil est aliud quam peierare9. §. r. Cum ergo omnes,
qui locuntur mendacium, perdendi sint, iuxta illud Psalmistae6:
„ Perdes omnes, qui locuntur mendacium,'1 mullo magis dampna-
liiles sunt, qui deierarelh mentiendo conumcuntur, quia 8 nomen
Dei sui in uanum assumunt. §. 2. Sed aliud est falsum iurare,
aliud iurare in dolo. Non enim omnis, qui aliter facturus est
quam promittit, in dolo iurat. Licet enim Apostolus aliter
farturus esset quam Conrinthiis promitteret in prima epistola,
cum ait9: ,, Veniam ad uos," non tamen in dolo iurauit, aut
mendaciter promisit. Ille enim in dolo iurat, aut mendaciter
promittit, in cuius mente est, non sic se esse 10 c facturum , ut
promittit ; ille autem, qui promittit falsum quod putat uerum, nec
iurat, in dolo nec mendaciter promittit.
Unde Augustinus de uerbis Apostoli, serm, XXVIII.
[al. XXX.] ‘1;
C. III. De eo, qui iurat falsum quod putat uerum.
Homines12 falsum iurant, uel cum fallunt, uel13 cum
falluntur. Putat11 a homo uerum esse quod falsum est, et
temere iurat; aut scit uel13 putat falsum esse, et tamen pro
uero iurat, et nichilominus cum scelere iurat. Distant autem
ista periuria, que duo conmemoraui. Fac10 illum* iurare,
qui uerum putat esse pro quo iurat; uerum putat esse17, et
tamen falsum est; non13 ex animo iste periuerat19b, fallitur:
hoc29 pro uero habet, quod falsum est, non pro re falsa
sciens iurationem interponit. Da alium. Scit-lc falsum
esse, et dicit uerum esse, et22 iurat tamquam uerum sit quod
scit falsum esse. Videtis, quam ista detestanda sit belua, et
de rebus humanis exterminanda? Quis enim23d fieri uelit'-1?
Omnes homines detestantur talia. Fac alium. Putat23 e esse
falsum, et iurat tamquam uerum sit. Forte2lif uerum est.
Verbi gratia (ut intelligatis)27 pluit in illo loco; interrogas
hominem, et dicit-’8e pluisse29h, et ad negocium ipsius30'
conpetit, ut dicat, pluit, sed putat non pluisse31 k**: per-
iurus est. Interest, quemadmodum uerbum procedat ex
animo. Ream linguam non facit nisi rea mens.
Gratian. Quia ergo mens huius non erat rea ( nesciebat 321
esse 33 falsum quod iurauit 31 m uerum), nec temere uel negligenter,
sed cum magna diligentia uidebalur sibi deprehendisse uerum quod
iurauit falsum, periurii reus nequaquam est iudicandus. Item,
quod dicitur, qui falsum iurat mentitur, non uniuersuliler hoc
intelligi debet. Non enim omnis, qui falsum dicit, mentitur, sicut
nec omnis, qui mentitur, falsum dicit.
Unde Augustinus in Enchiridion [c. 22.]35a:
C. IV. Non est mentiri dicere falsum quod putat 36 uerum.
Is37 autem, qui33 mentitur, contra id, quod animo sentit,
loquitur uoluntate fallendi. §. i. Et utique uerba propterea
sunt instituta, non ut per ea se inuicem homines fallant, sed
ut eis 39 b quisque in alterius noticiam cogitationes suas pro-
ferat10. Verbis ergo uti ad fallaciam, non ad quod sunt
instituta, peccatum est. §. ^. Nec ideo ullum mendacium
putandum est non esse peccatum, quia possumus aliquando
alicui prodesse mentiendo. Possumus enim et furando, si
pauper, cui palam datur, sentit commodum, et diues, cui
clam tollitur, non sentit incommodum, nec ideo tale furtum
quisquam dixerit peccatum non esse. Et infra** * [c. 18.]:
S r Nemo mentiens iudicandus est qui dicit falsum quod
putat12 uerum, quia13d, quantum in ipso est, non fallit ipse,
sed fallitur. Non itaque mendacii, sed aliquando temeritatis
arguendus est qui falsa incautius11 e credit ac pro ueris
habet pociusque e contrario, quantum in ipso est, ille men-
titur, qui dicit uerum13 quod putat10 falsum. Quantum enim
ad animum eius attinet, quia non quod sentit, hoc dicit, non
uerum dicit, quamuis uerum inuematur esse quod dicit.
Nec ullo modo liber est a mendacio qui ore nesciens uerum
loquitur, sciens autem uoluntate mentitur. Non considera-
tis itaque rebus ipsis, de quibus aliquid dicitur, sed sola
intentione dicentis, melior est qui nesciens falsum dicit,
quoniam id uerum putat, quam qui mentiendi animum sciens
gerit, nesciens uerum esse quod dicit.
C. V. Non mentitur qui animum fallendi non habet.
Item Gelasius Papa*1.
Beatus Paulus apostolus non ideo (quod absit) fefellisse
credendus est aut sibi extitisse contrarius, quoniam, cum
ad Ispanias43» se promisisset iturum, dispositione diuina
maioribus occupatus ex causis inplere non potuit quod pro-
misit. Quantum enim49 ipsius uoluntatis interfuit, hoc
pronunciauit, quod reuera u oluisset efficere. Quantum enim
ad diurni secreta consilii 30, (que, ut homo, omnia non potuit,
licet spiritu Dei plenus, agnoscere) superna pretermisit dis-
positione preuentus. §. i. Nec quia B. Petrus apostolus pro
affectu diuinae reuerentiae ipsi51 Domino respondit32: „Non
lauabis mihi pedes in eternum,“ fefellisse (quod absit) aut
in sua putabitur minime constitisse sententia, quia mox
eidem diuinae uoluntati cesserit, et quod se dixerat non esse
facturum, causis asstrictus humanae salutis, passus est
prona uoluntate faciendum.
II. Pars. Gratian. Ille ergo falsum iurando mentitur,
qui scit falsum esse quod iurat. Est enim mendacium (ut Augu-
stinus33 ait) „falsct significatio 343 cum uoluntate fallendi." §. i.
Sed cum fallere semper sit uoluntatis, falli autem uel infirmitatis ,
uel temeritatis, grauius autem sit quod ex uoluntate, quam quod,
ex temeritate uel infirmitate procedit: aliquando contingit falli
uel nullum, uel minimum esse peccatum, aliquando ex ipsa rerum
uaria consideratione minus esse fallere quam falli.
Unde idem S5a Augustinus in Enchirirlion, [c. 2i.]56b :
C. VI. Falli in his, que ad fidem non pertinent , aut paruum,
aut nullum peccatum est.
In quibus57 rebus nichil interest ad capessendum re-
EDITIO ROMANA.
Causa XXII. Quest. II. c. 2. a) lib. I. ad c. 4. b) peierare c) esse: dee st — c. 3. a) Aut enim putat b) peierat
c) qui scit d) enim hoc e) qui putat f) et forte g) putat h) non pluisse i) eius k) pluisse. Dicitur ei, vere pluit?
vere, et iurat**, et tamen pluit ibi, sed ille nescit, et putat non pluisse 1) nesciebat enim m) iuravit esse — c. 4. a) En-
chiridio b) non per quae se . . ., sed per quae c) Et supra d) quoniam e) incautus — c. 5. a) Hispanos b) significatio
vocis — c. 6. a) idem: deest b) in Enchiridio
NOTATIONES COE RECTORUM.
C. IIL * Fac illum: Sic etiam apud Ivonera, ct in uno Vaticano i
codice sermonum 13. Augustini, et in Antvcrp. editione. Nam in aliis ost :
faciUnS iurat.
**J£t iurat: Addita haec sunt ex originali et Ivonc, ut locus sit |
integor. Necesse enim est praecedere iuramentum, ut quis periurus dica-
tur, cuius iuramenti in codicibus Gratiani nulla erat mentio. Alia etiam
nonnulla sunt emendata.
27} intellfgas : EJd. coli. 0. pr. Uus. Lugd. it. 2S) Codd. d Edd. coli. o. CoU. tr. P. ; respondet V hoPan "" 'wi)Codd et KeliPJnll^ n' Ic0 ffa“-Jf°\l-tr.P.
pluit :EGH _ 30) Codd. cok o. ori», ho Decr. Coll.tr. P. ; illius: /re Pan. 31) Codd. d EddcoU.o 32) ABCDF 3^“’ deest: EQH J ~ ’
can. 4. 35) Codd. colt.o. —in Ed. 3lnur.no. 7. ; — Pltv. I.umb, Sciit. 1. 3. dist. 38.
33) Codd. et Edd. culi. o. 40) perferat: ovig. /41) Codd. eolto^
- 42' putat esse: EOH 43) Codd. coli. 0. 44) Also Decr.;
45) tamquam ver.: Edd. coli. o. pr. Arq. 46) putat
caput multo longius profertur. 48) Codd. coli. o. Aas.
Ed. Jfanr. ; - ho Decr. XII, 48. ; ho Pan. VIII, 125. 51) ABCDE 'orig. ho Decr. ; aignV»o'cum:lw|| an'!] Sfii 'n ”u"'lrtcfuu> f; 12: n0' 20'
Jto Decr. XII, 45. ; ho Pan! VIII, 132. Pdr. Umh. Scnt. I. 3. dist. 39. 57) udd. : lutem : mig " } ACVF 5b) Cod,L »• - “»■ 7- M- Auur. -
869
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. II. 7— ii.
870
gnum Dei, utrum credantur, an non, et utrum uera5®0 puten-
tur, an falsa; in his errare, id est59 aliud pro alio putare, non
est arbitrandum esse peccatum, aut si est, minimum esse
atque leuissimum.
C. VII. In Itis, que ad fidem pertinent, grauius est falli
quam alios decipere.
In eodem, [c. i8.]Ma*
In ipsarum consideratione rerum, que dicuntur, tantum
interest, quia, siue61 quisque628 fallatur83 siue mentiatur,
utcumque84 falli quam mentiri minus est85 malum, quantum
pertinet ad hominis uoluntatem; tamen86 longe tollerabilius
est67 in his, que a religione88 seiuncta sunt, mentiri, quam
in his69, sine quorum fide uel noticiaDeus coli76 non potest,
falli11.
III. Pars. Gratian. Item, quod dicitur: „ Perdes omnes,
qui locuntur mendacium ,“ non de omni mendacio intelligendum
est. Sunt enim quedam mendacia, in quibus etsi sit aliqua culpa,
non tamen dampnabilia sunt, immo tamquam non mendacia ha-
benda sunt. Sunt et alia mendacia, que sunt grauioris culpae, de
quibus intelligitur : „Perdes omnes, qui locuntur mendacium. “ 72
1. Ut autem appareat, que mendacia sint uenialia, et que
dampnabilia 78, distinguendum est, quot sint genera mendacii.
De quibus Augustiitus scribit in libro de mendacio,
[c. 14.]74:
C. VIII. Quot sint genera mendacii ?
Primum75 est capitale mendacium et76a longe fugjen-
dum, quod fit in doctrina religionis, ad quod mendacium
nulla condicione quiuis77b debet adduci. Secundum 78 c, ut
aliquem ledat iniuste, quod79d tale est, ut89 nulli810 prosit,
et obsit alicui. Tertium, quod prodest alteri82 ita, ut obsit
alteri, quamuis non ad inmundiciam obsit corporalem. Quar-
tum837, sola mentiendi fallendique libidine, quod mirum31
mendacium est. Quintum, quod fit placendi cupiditate de
suaui eloquio 8t. His omnibus penitus euitatis atque reie-
ctis, sequitur sextum genus, quod et86 nulli obest, et prod-
est alicui, uelut8711 si quispiam pecuniam alicuius iniuste88*
tollendam, sciens ubi sit89, nescire se mentiatur90'**. Septi-
mum91, quod et nulli obest, et prodest alicui92, uelut93* si
nolens91 1 hominem ad mortem quesitum prodere, mentiatur.
Octauum93"1 genus est mendacii, quod et nulli obest, et ad
hoc prodest, ut ab inmunditia corporali aliquem tueatur.
§. i.96" Non igitur97 est mentiendum in doctrina pietatis;
magnum98 scelus990 est, primum ,6°p genus detestabilis men-
dacii. Non est mentiendum igitur 161 1 secundo102 genere,
quia nulli facienda est iniuria. Non est mentiendum tertio 103
genere, quia nulli cum alterius iniuria est consulendum.
Non est mentiendum quarto genere, propter mendacii libi-
dinem, que per se ipsam uiciosa est. Non est mentiendum
quinto genere, quia nec ipsa ueritas placendi causa 104 r
hominibus enuncianda est; quanto minus mendacium105,
quod per se ipsum, quia mendacium est106, utique turpe
est ? Non est mentiendum sexto genere, neque enim recte107 s
testimonii ueritas pro cuiusque1081 temporali commodo ac
salute corrumpitur; ad sempiternam uero salutem nullus
ducendus est opitulante mendacio. Neque109" septimo
genere mentiendum est110v, non111 enim cuiusque112» com-
moditas aut salus temporalis perficiendae113 fidei preferenda
est, nec se quisquam*** in recte factis nostris tam male
moueri114 sentiat, ut fiat etiam animo deiectior115* longeque
a pietate remotior. Nec118y octauo genere mentiendum est,
quia et in bonis castitas animi pudicitiae + corporis prefertur,
et in malis 117 z, quod ipsi facimus, eo, quod fieri sinimus,
nobis dampnabilius est. §.2. In his autem118 octo generi-
bus tanto quisque minus peccat, cum mentitur, quanto
magis+t a primo recedit. Quisquis autem esse aliquod
genus mendacii, quod peccatum non sit, putauerit, decipiet
se ipsum turpiter, cum honestum se deceptorem arbitre-
tur119 aa aliorum.
C. IX. Non licet alicui humilitatis causa mentiri.
Item Augustinus de uerbis Apostoli, [sermone XXXI.
al. XXIX.]120
Cum121 humilitatis causa mentiris, si 122 non eras pecca-
tor ante, quam mentireris 123, mentiendo efficeris quod euita-
ueras124. Veritas125 in126 te non est, nisi te ita dixeris
peccatorem, ut etiam esse cognoscas. Veritas autem ipsa
est, ut quod est127a dicas. Nam quomodo est humilitas128,
ubi regnat falsitas?
C. X. Z)e eodem129.
Item Gregorius 130 [lib. XXVI. Moralium, c. 2.]
Incaute sunt131* humiles132 qui mendacio se illaqueant.
C. XI. Non licet mentiri, ut arrogantia nitetur.
Item Augustinus super Iohannem, [tractatu XLIII.]133
Non ita caueatur arrogantia, ut ueritas relinquatur.
EDITIO ROMANA.
Causa XXII. Quest. II. c. 6. c) vera sive sint, sive — c. 7. a) Idem in Enchiridio b) quis — c. 8. a) lon-
geque b) quisquam c) Secundum autem d) quod et e) et nulli f) Quartum quod in g) suaviloquio h) veluti
i) mentiatur quocunque interrogante** k) veluti 1) nolit m) Et infra ibidem: Octavum n) Et infra c. 21.: §. 1. 0) enim
scelus p) et primum q) igit. : deest r) fine s) recte etiam t) cuiusquam u) Et infra: Neque v) est : deest w) cuius-
quam x) deterior y) Et infra: Nec z) malis id aa) arbitratur — c. g. a) es
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VII. * Apud B. Augustinum, nec multo aliter apud Ivonera legitur :
In ipsarum autem, quae dicuntur, consideratione rerum tantum intereat, qua
in rc quisque f utlatur sive mentiatur, ut, quum falli quam mentiri minus sit
malum, quantum pertinet ad hominis voluntatem, tamen longe tolerabilius sit
in his, etc. Verum ob glossam in versic. Utcunque, (al. ubicunque) non eBt
mutatum.
C. VITI. * Iniuste: Abest ab originali vox ista, pro qua in duobus
Gratiani codicibus legitur: iuste.
** Quocunque interrogante: Addita haec 6unt ex originali.
Se quisquam: Apud B. Augustinum et Ivonem est: Nec si quis-
9110«« m recte factis nostris tam male movetur, ut fiat etiam animo deterior
longeque a pietate remotiw, propter e a recte facta deserenda sunt. Sed ob
glossam in vers. recte factis non est mutatum.
+ Pudicitiae: Apud eosdem habetur: pudicitia corporis , ct in malis
id [id: deest: Coli. tr. P.], quod (91/os: Coli. tr. P.J ipsi facimus, eo, quod jwi
sinimus, maius est. Sod eadem causa obstitit ne mutaretur.
ff Quanto magis: In originali [et in Ivon. Decr. ct in Coli. tr. P.J
legitur: quanto emergit ad octavum, tanto amplius, quando divergit [evergit: Ivo
Decr.; mergit: Coli. tr. P.) ad primum. Sed erat glossa ln vers. Recedit.
C. X. * Incaute sunt: Sic in plerisque manuscrlptis. Vulgata
lectio erat: incauti sunt homines. Integer autem B. Gregorii locus sic ba«
bet: Incaute sunt humiles qui se mendacio illaqueant, dum arrogantiam vitant,
imo mentiendo superbiunt, quia contra veritatem se erigunt, quam relinquunt.
Causa XXII. Quest. II. can. 6. 58) Codd. et Edd. coli. 0. Ivo Pan. ; vera sint sive: /io Decr. 59) et: Edd. coli. 0. pr.Bas. [f can. 7. 60) Codd.coll. 0. ;
no. 6. Ed. Maur . — Ivo Decr. XII, 51. {can.: nonnulli eousque; conti n .); Ivo Pan. VIII, 133. (can.: nemo sane mentiens; coutin.) 61) in re: Ito Decr. Pan.
62) Codd. coli. 0. pr. A; — Ivo Decr. Pan. 63) fallitur vel ment. : Ivo Pan. 64) ut cum : Ivo Decr. 65) sit: Ito Decr. Pan. 66) et tamen : Edd. Arg. Bas.
67) sit: Ibo Dea’. Pan. 68) regione: Ed. Bas.; add.: fidei: Edd. Bas. Lugdd. 69) iis: orig. 70) coeli: Ed. Bas.; cogi: Edd. Ven. n. Par. 71) falli: deest:
EGE Ed. Arg. ; nec falli : Edd. Lngd. I. Par. 72) Paul. 5. v. 7. 73) add. : sint: AB ; et quot sunt: EGE || can. 8. 74) no. 25. Ed. Maur. : — Ivo Decr. XII, 1. ;
Iro Pan. VITI, 124.; Coli. tr. P. IO, 22, (23,) 1.; Petr. Lomb. Sent. lib. 3. dist. 38. 75) primum est ad evitandum cap. mend.: orig. 76) Codd. coli. 0. Ivo Pan.
77) ABDEFQ Edd. Arg. Icti. IX. Lngd. I.: quis: C Edd. rell. 78) Codd. coli. o. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 79) Codd. ei Edd. coli. 0. orig. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. r.
^uo<*; -^r9- 81) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. tr. P. 82) alii: EGE 83) Codd. et Edd. coli. 0. Ico Dea’. Pan. Coli. tr. P. 84) merum: orig. Ivo Decr.
85) Codd. et Edd.coll.o. pr.A; — Ito Pan. 86) et: deest: G Edd. coli, o., neque tamen ut R. censu it a Corr. est insertum 87) ACDFH orig. Ivo Decr. Pan. Coll.tr. P.
88) iuste: Codd. coli. 0. pr. D 89) scit: Edd. Arg. Das. 90) Codd. et Edd. coli. 0. Ivo Decr. Pan. Coll.tr. P. 91) add.: D: genua mendacii est: Edd.coll.o. pr. Arg.
excePto 61 iudex interrogat: orig. 93) Codd. coli. 0. orig. Ico Decr. Pau. Coli. tr. P. 91) Codd. et Edd. coli. o. orig. ho Decr. Pan. Coli. tr. P.
Jo) Codd. coli. 0. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 96) ih. — l. c. tto. 42. 97) ergo: Ico Pau. 98) quia magn. : EGU Ivo Decr. Pau.; quod: Ed. Arg.; quia: Edd. rell.
/**** a ^,<rt 99) Codd. et Edd. coli. 0. Coli. tr. P. Ivo Decr. Pan. 100) Codd. coli. 0. Ed. Bas. 101) Codd. et Edd . coli. 0. pr. C 102) in »ec.: Ivo Pan.
103) in tert. : ib. ; et tie deinceps 104) Codd. et Edd. coli. 0. Coit.; cupiditate: Ito Pan. 105) add. : est 1 Ito Pan. 106) est : deest: ib. 107) Codd. ct Edd. coli. o.
Ivo Piim. 108) Codd. coli. 0. pr. G Ivo Pan. Coli. tr. P.; cuiuscumque: G Edd. coli. o. Ivo Decr. 109) Codd. coli. o. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 110) Codd. coli. 0.
i®?. r’ Dau. Coli. tr. P. 111) neque: EGE 112) ABCDFIvo Pan. Coli. tr. P. 113) perficienda: EH 114) movetur (sent.: deest): Ivo Pan. Coli. tr. P.
Ilo) Codd. colL 0. 116) ib. Ico Decr. Pan. Coli. tr. P. 117) Codd. et Edd. coli. 0. 118) ergo: Edd. Arg. Bas. 119) Codd. et Edd. coli. 0.: add.: esse: EGE 1/
can. 9. 120) Sermo 181. no. 5. Ed. Maur. — Ivo Decr. XII, 42.; Ivo Pan. VIII, 128. 121) add.: ergo: ho Decr.; add.: enim: Ito Pan. 122) al: deest: Edd.
Arg. Bus. 123) menticras: ib. ; mentieris: Edd. Nor. Ven. I. II. 124) add.: ante*. Iro Pan. 125) add.: autem ipsa: D Edd. coli. 0. pr. Arg. 126) vitae: AB;
in te: deest: DF; nutem vitae non est: Ivo Pau. 127) Codd. et Edd. coli. 0. Ivo Pan. 128) veritas: Ito Pan. II can. 10. 129)deeod.: deest et canon
pars est antecedentis: AB 130) XXVI, 3. Ed. Maur. ad c. 34. 35. lob. 131) incauti: ALO Edd. coli. o. 132) homines: Edd. Ten. U. Lugdd. Par. || can. II.
133) no. 15. Ed. Maur.; - Coli. tr. P. H, 50, 28.
55*
871
872
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. II. c. 12—19.
C. XII. Nun omne mendacium eque peccatum est.
Item in Enchiridion 134 *, [c. 18.]
Michi autem non absurde13*1 uidetur omne quidem
mendacium esse peccatum, sed multum interesse1*, quo
animo et de quibus rebus quisque mentiatur. Non enim
i ta 137 b peccat 138 c, qui consulendi, quomodo ille, qui nocendi
uoluntate mentitur, nec133 tantum nocet qui uiatorem men-
tiendo in aduersum 143 iter mittit, quantum is, qui uiam uitae
mendacio fallente deprauat.
C. XIII. Non est aliquo modo decipiendus quilibet.
Item Augustinus in libro de conflictu uiciorum atque
uirtutum, [c. 19.] 141
Nec artificioso mendacio142, nec simplici uerbo oportet
quemquam decipere, quiaquomodolibet143* mentitur quis 144,
occidit animam.
C. XIV. Pro temporali uita alicuius perfectus mentiri
non debet.
Item Augustinus in quinto Psalmo [ad uersic.: ,, Perdes
omnes, qui locuntur“]14*.
Ne quis arbitretur perfectum et spiritualem hominem
pro ista temporali uita, morte cuius sua uel alterius non
occiditur1461 anima, debere mentiri, sed117b quoniam aliud
est mentiri, aliud1480 uerum occultare; siquidem aliud est
falsum dicere, aliud149 uerum tacere; ut150 si quis forte 151 d
non uelit152e ad istam uisibilem mortem hominem prodere,
paratus esse debet uerum occultare, non falsum dicere, ut
neque prodat, neque mentiatur, nec 163 f occidat animam
suam pro corpore alterius. §. 1. Duo154s uero1*** sunt
genera1*6' mendaciorum, in quibus non est magna culpa, sed
tamen non sunt sine culpa; cum aut iocamur, aut1578, pro-
ximo1581 consulendo1*91", mentimur160. Illud autem161" pri-
mum in162 iocando ideo non est perniciosum1630, quia non
fallit. Nouit enim164 ille, cui dicitur, iocandi causa fuisse 165 p
dictum. Secundum autem ideo mitius 166 1 est, quia retinet
nonnullam167 beniuolentiam. §. 2. Illud uero168, quod non
habet duplex cor, nec mendacium quidem dicendum est,
uerbi gratia, tamquam, si cui gladius conmendetur, et pro-
mittat se redditurum, cum ille, qui conmendauit 169 popo-
scerit ; si forte gladium suum repetat 170 furens, manifestum
est171r, non esse reddendum, ne uel172 se occidat, uel
alios173, donec ei sanitas restituatur. Hic ideo non habet
duplex cor, quia ille, cui conmendatus est gladius, cum pro-
mittebat, se redditurum poscenti174, non cogitabat furentem
posse repetere17*. §. 3.176s Manifestum* est non esse cul-
pandum aliquando uerum tacere, falsum autem dicere non
muenitur concessum1771 sanctis178".
C. XV. Nostro peccato alterius saluti considere
non debemus.
Idem in libro de mendacio, [c. 17.] 179 a
Faciat homo etiam pro temporali 180 salute hominum
quod potest. Cum autem ad hoc1811' uentum fuerit, ut tali
saluti nisi peccando consulere non possit, lam se existimet
non habere quid faciat, quando id reliquum esse prospexe-
rit1820, quod recte* faciet1838.
C. XVI. De eodem.
Item Ystdorus in Sinonimis, [c. 10.] 181
Omne genus mendacii summopere fuge, nec casu, nec
studio loquaris falsum, nec, ut prestes, mentiri studeas, nec
qualibet fallacia uitam alicuius defendas. Caue mendacium
in omnibus.
[PALEA.18*
C. XVII. De eodem.
Item Augustinus in lib. de mendacio, c. 6.186*
Si quis ad te confugiat187, qui mendacio tuo possit a
morte liberari, non es mentiturus. Os188 enim, quod men-
titur, occidit animam. Et infra: §. I. Cum ergo mentiendo
uita eterna amittitur, numquam pro cuiusquam uita tem-
porali189 mentiendum est.]
C. XVIII. Non deputantur 190 1 mendacia, cum ea, que non
sunt, ioco dicuntur.
Item Augustinus in libro quest. Gen. c. 45. [quest. 145.] 191
QuodI92b ait fratribus suis Ioseph: „Nesciebatis, quia
non est in augurio1930 homo, qualis ego?“ de hoc194 augurio
etiam mandauit eis dicendum per hominem19*8, quid sibi
uelit, queri solet. Aut 196 e quia non serio, sed197 ioco dictum
est, ut exitus docuit, non est habendum mendacium? Men-
dacia enim a mendacibus serio aguntur, non ioco. Cum
autem que non sunt tamquam198 ioco dicuntur, non deputan-
tur199 mendacia.
Gratian. Sed in ueteri testamento multa permittebantur,
quorum exemplis hodie uti non licet.
Unde Gregarius [lib. XVIII. Moral., c. 3.]:
C. XIX. Veterum exemplo mentiri non licet.
Si quis per testamentum uetus uult suum tueri menda-
cium, quia minus illic quibusdam fortasse nocuerit, dicat
necesse est, rerum alienarum raptum2001, dicat 201 b retribu-
tionem iniuriae, que infirmis illic concessa sunt, sibi nocere
non posse. Que omnia cunctis liquet quanta animaduersione
ueritas insequitur, que nobis iam significationis suae umbra
postposita in uera carne declaratur.
EDITIO ROMANA.
Causa XXI. Quest. II. c. 12. a) non absurde: deest b) sic c) peccat ille — c. 14. a) in cuius morte non occi-
detur sive sua sive alterius anima b) sed : deest c) aliud est d) forte vel e) non vult f) ne g) Et infra; §. 1. Duo
h) vero : deest i) omnino genera k) aut ut 1) proximis m) prosimus n) aut. : deest o) perniciosissimum p) ioci causa
esse q) minus r) est, tunc s) Et infra: §. 3. t) concessum esse u) perfectis — c. 15. a) contra mendacium b) hunc
articulum c) perspexerit d) faciat — c. 18. a) reputantur b) Ouod autem c) quia augurio auguratur d) hominem
suum e) At — c. 19. a) raptum et b) dicat: deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XH. * Nonnulla In hoc capite sunt Inducta, et alia emendata ex
B. Augustino et Ivone.
C. XIII. * Quoinodolibet: In ipso libello legitur: quolibet artis
[artis : deest: orig. Ed. Maur. Ivo Decr.J modo mentiatur, os, quod mentitur,
occidit animam. Sed Ivo [Pan.] cum Gratiano concordat
C. XIV. * Manifestum: Apud B. Augustinum haec antecedunt:
Verum autem occultavit ct Dominus, quum discipulis nondum idoneis dixit:
Multa floann. c. 16. V.12.J habeo vobis dicere, sed nunc non potestis portaro
illa; et apostolus Paulus, quum ait: Non [I. Cor. c. 3. v. 1.] potui loqui vobis,
quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus. Unde manifestum est etc.
C. XV. * Recte: In originali [ot ap. Ivon. Decr. Pan.] legitur: non
recte, sed non est emendatum propter casum.
C. XVII. * Caput hoc abest a plerisque vetustis, et in duobus est cum
nomine Paleae.
Causa XXII. Quest. IT. can. 12. 134) Codd.coll.o.; item: AD; — no. G. Ed. Maur. — Ivo Decr. XII, 51. (ca«.: nonnulli eousquo; coni.) 135) Codd.
et Edd.coll.o. 136) intereat: ABC 137) Codd.coll.o. 138 ) Codd. ct Edd. coli. o. 139) aut vero: orig. Ivo 140) divovsum: ib. || can. 13. 141)
monast. S. Vincenti ad Vulturnum abbatem auctorem esse censent ; — Ivo Decr. XII, 44. (can. cont.); Coli. tr. P. III, 22, (23,) 26. 142) iugenio : orig.
143) quolibet modo: C orig. Ivo Coli. tr. P. 144) os quod: Coit. tr. P. || can. 14. 145) no. 7. Ed. Maur. — Ivo Decr. XII, 46. ; ivo Pan. VUI, 130.; Cbf/. ir. P. II,
22, (23,) 27. 28. 146) ABF ; non: deest : EQH Edd. coli. o. 147) Codd. ct Edd. coli. o. orig. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 148) AB orig. Ivo Pan. Coli. tr. P.
149) aliud est: Ivo Pan. 150) ut: deest: Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 151) Codd. et Edd. coli. o. 152) Codd. el Edd. coli. o. 153) Codd. coli. o. Ivo Dccr. Pan.
154) Codd. coli. o. Ams. XI, 79.(78.) 155) JiCFH Edd. coli. o. pr. Arg. Nor.; vera: A 156) Codd.coll.o. Ito Dccr. Pan. Coli. tr. P. 157) Codd. et Edd. coli. o. Iro
Pan. Coli. tr. P.: sic: An*.; pro: Ivo Decr. 153) Codd. ct Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. Coll.tr. P. 159) Codd. ct Edd. coli, o .; deest: Aus. Ico Decr. Pan. Coli. tr. P.
ICO) rneut.: deest: Coli. to\ P. 1G1) Codd. ct Edd. coli. o. 162) in: deest: Edd. Arg. Das. 163) Codd. ct Edd. coli. o. Ans. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 164) cn.:
deest: Ico Pan. 165) Codd. ct Edd. coli. o. 166) D Ed. Arg. Corr. orig. Ans. 167) nullam: Coli. tr. P. 168) autem: EGH 169) comniondaverit: Edd. coli, o .
170) repetit: Ivo Pan. 171) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. Coli. fr. P. 172) vel : deest: Ivo Pan. 173) alium: D Edd. coli. o. 174) posc. : deest: Ivo Pan.
175) finis canonis: Jus. 176) Codd. coli. o. Ivo Dccr. Pan. Coli. tr. P. 177) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Dccr. Pan. Coli. tr.P. 178) ib. |j can. 15. 179) Codd. coli, o.;
no - 34. Ed. Maur.; — Ivo Decr. XII, 48. (can.: mendacium est); Ivo Pan. VIM, 125. (ut in Decr.) 180) temp. vita vel: EGH Ed. Bas.; temp. vita et: Ed. Arg.
ISI) Codd. et Edd. coli. o. lio Pan. 132) CDEFGH Turrecrcm. Ivo Decr. Pan.; prospiciet: D 1S3) Codd. et Edd. coli. o. pr. Lugdd. II. III. || can. 1«. 184) no. 53.
ed. Areval. ; — Ivo Decr. XII, 49. ; Ivo Pan. VIII, 126. (can. contin.) [j can. 17. 185) Haec Palea deest: Codd. coli. o. — iam Hugucc. paleam esse notavit (Schulte p. 15.)
186) no. 3. Ed. Maur. — ipsa Augustini verba non proferuntur. 1S7) confugerit qui de: Edd. coli. o. 188) omnis . . . qui: Edd. Arg. Bas. — cf. Sap. c. 1. c. 11.
139) temp. : deest: Ed. Arg. [| can. 18. 190) Codd. coli. o. 191) ABC; 40. : D; 45. : deest: F: — imo c. 44. ; — Ivo Decr. XII, 43. ; Ivo Pan. VIII, 129. ; Coli. tr. P.
III, 22, (23,) 25. 192) Codd. et Edd. coU. o. pr. D Lugdd. Par. - orig. Ivo Decr. Coli. tr. P. 193) Codd. et Edd. coU. o. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. ; in : deest: Coli,
tr. P. - cf. Genes, c. 44. v. 15. 194) quo : Ivo Decr. 195) Codd. et Edd. coli. o. 196) ABCDF Edd. Ven. I. II. Nor. J.ugd. I. Par. 197) aut : Edd. coli. o. pr. Lugdd.
Par.; - Ivo Pan. 198) add.: siut: Edd. coli. o. pr. Arg. 199) deputentur: Edd. coli. o. || can. 19. 200) Codd. et Edd. coli. o. 201) Codd. coli. o. Ed. Bas.
873
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. II. c. 20-22.
874
C. XX. Obstetrices de pietate remuneratae de mendacio
sunt punitae.
Idem [eodem lib. cap. 2.] 202
Si quelibet culpa sequenti solet pia operatione purgari,
quanto magis hec facile203» abstergitur, quam mater boni
operis pietas ipsa comitatur20*? Nonnulli uero 205 b obste-
tricum fallacia200 conantur asserere, hoc mendacii genus non
esse peccatum, maxime quia 207 c illis mentientibus scriptum
est200: „quod209d edificauit210 eis211' domos212 Dominus.“
In qua magis reconpensatione cognoscitur, quid mendacii
culpa mereatur. Nam benignitatis earum merces, que eis
in eterna potuit uita retribui, premissa213 culpa mendacii in
terrena21*1 est reconpensatione declinata.
Gratian. Abraham quoque loquens ad pueros suos ait216:
„ Sedete hic cum asina 210 s ; ego et puer illuc usque pertransibi-
mus, et, cum adorauerimus 2I7, reuertemur ad uos ; “ licet aliud
se facturum deliberaret, tamen excusatur a mendacio. Unde
Ambrosius in libro de Patriarchis 213: „Prophetauit216h, quod
ignorabat. Ipse solus disponebat redire inmnlato filio. Sed
Dominus per os eius locutus est quod parabat 22u. Captiose221
autem loquebatur cum seruulis, ne cognito negocio aut 222 in-
pediret eum222' aliquis, aut gemitu obstreperet aut fletu.'’''
V. Pars. §. 1. Quamloque aliquid iubendo significamus
uelle fieri, quod tamen fieri nolumus, sed experimentum obedien-
tiae querimus, sicut Abraham a Deo temptatus legitur29*, cum
iussus est inmolare filium, quem Dominus nolebat ab eo occidi.
Unde in eodem libro idem Ambrosius229: „Non enim uolebat
Deus inmolari a patre filium2-9, nec inpleri hoc munus uolebat,
qui ouem pro filio inmolandam obtulit221, sed temptabat affe-
ctum patris, si Dei precepta preferrel filio." Et infra: „ Non
inicias226, irujuit, manum in puerum, neque facias ei 229 quic-
quam. Affectum 230k tuum inquisiui, non factum exegi; temptaui
mentem tuam, si etiam filio dilectissimo non parceres propter me.
Non aufero quod ipse donaui, nec heredem inuideo, quem largitus
sum non habenti."
C. XXI. Simulatio utilis est et in tempore assumenda.
Item Ieronimus [in epist. ad Galatas, c. 2.]231
Utilem simulationem et232 in tempore assumendam,
Ieu233 regis Israel nos doceat exemplum, qui, cum23* non
potuisset interficere sacerdotes Baal, nisi finxisset235 se ydo-
lum uelle colere, dicens233»: „ Congregate michi omnes
sacerdotes Baal. Achab237b seruiuit ei233» in paucis, ego
seruiam sibi23ad in multis.“ Et Dauid2*0, quando mutauit
faciem suam coram Abimelech, et dimisit eum, et abiit.
Nec mirum quamuis iustos homines tamen aliqua simulare
pro tempore ob suam et aliorum salutem, cum et2*1 ipse
Dominus noster2*2, non habens peccatum, nec carnem pec-
cati, simulationem peccatricis carnis assumpsit2*3', ut,
condempnans, in carne peccatum, nos in se faceret iusti-
ciam Dei.
Gratian. Ecce, que mendacia sint 241 f uenialia, et que dam-
pnabilia. §. I. Sed queritur, quare Augustinus dicat, non esse
mentiendum pro temporali uita alicuius, cum Abraham descendens
in Egiplum rogauerit Saram, ut sororem eius se esse mentiretur,
dicens 245 : „Noui, quod pulcra sis mulier, et quod, cum viderint
te Egiptii, dicturi sunt2*9, uxor illius est, et interficient me, et te
reseruabunt. Dic ergo, obsecro te, quod soror mea sis, ut bene
sit michi propter te, et uiuet2ile anima mea ob gratiam tui." Sed
Abraham non mendacium dici, sed uerum taceri uoluit.
Unde idem Augustinus ait in question. Genes.
[quest. 26.]2*8*:
C. XXII. Quomodo Abraham excusetur de2*93- mendacio, qui
Saram sororem suam esse dixit.
Queritur, cur Patriarcha mentiri uoluit, ut diceret
Saram250 sororem suam, et non potius Deo conmisit, qui,
si uellet, eius pudicitiam apud Pnaraonem seruare posset.
Sed ueritatem uoluit celari, non mendacium dici. Soror
enim dicitur, auia filia fratris erat. Et in hoc ostenditur,
quod251 nemo debet temptare Deum suum, dum habet quod
rationabili consilio faciat. Fecit quod potuit: quod non
potuit Deo conmisit, in quem sperauit, nec eum fides aut
spes fefellit. Si autem interrogatus illam 252 b uxorem
suam 253 c indicaret 234 d, duas res conmitteret Deo, et uitam
suam, et uxoris pudicitiam.
Gratian. Item opponitur, quod lacob 255 mentiendo et sibi
profuit, et alii 250 nocuit, nec tamen reprehenditur, sed conmenda-
tur. Sed lacob dicendo se esse Esau primogenitum, non est
mentitus. Non enim dixit, se esse primogenitum nascendo, sed
ius primogeniturae, illo uendente, rite adeundo291 . Sic et Christus
Iohannem dixit 233 esse Fleliam, non persona, sed imitatione uir-
tutis. Erat ergo lacob Esau, non nascendo, ut diximus, sed
emptione primogenitorum299 de non primogenito in primogeni-
tum transeundo, sicut et ipse Esau primogenita uendendo de
primogenito non primogenitus fieri meruit. Sic et ludei, cum
essent filii Abrahae carne, quia non fuerunt filii cius imitatione,
non deputantur inter filios Abrahae, sed dicuntur filii diaboli,
cuius filii sunt, non nascendo, sed imitando. Unde a Domino
audire meruerunt269: ,,Si filii Abrahae estis , opera Abrahae
facite; nunc autem queritis me interficere, hominem, qui uerita-
tem locutus sum uobis. Hoc Abraham non fecit. Vos ex patre
diabolo estis, et desideria patris uestri facere uu/tis." §. I. Econ-
tra gentiles, cum secundum originem carnis ab Abraham essent
alieni, tamen imitatione fidei et iusticiae successerunt in filios
Abrahae. Unde ab Apostolo 201 dicitur eisdem: „Si autem Christi,
ergo Abrahae semen estis." Hinc idem Apostolus scribens
Romanis ait26- : „0 tu Iudee, si circumcidaris, nec legem
eius 203 1 obserues, circumcisio tua preputium facta est, quomodo
et preputium, si iusticias legis custodiat, in circumcisionem repu-
tatur." Prcfertur ergo, ut ex premissis colligitur, imitatio operis
origini carnis. Veraciter ergo, non mendaciter, lacob se dixit
Esau esse ; nec mentiendo, sed uerum dicendo sibi profuit , alteri
uero non nocuit, quia benedictionem sibi debitam accepit, non 2C*
alienum subripuit. §. 2. Episcopus nero iste, de quo agitur 266,
etsi falsum iurauit, tamen quia, ut supra dictum est, ream 266 lin-
guam non facit nisi rea mens, nequaquam reus periurii habetur.
Probatur etiam hoc exemplo Saulis, qui, cum esset in castris261 e
pugnaturus contra Philisteos, iurauit se interfecturum quicumque
ante solis occasum comederet. lonathas 203 autem filius eius non
audito regis iuramento, cum pugnando magnam hostium stragem
dedisset, et salutem fecisset in Israel, fame laborans uidit fauum
mellis, quem regia uirga, quam gestabat in manibus, accepit et
comedit, statimque oculi, quos fere fames clauserat, aperti sunt,
et facies eius est exhilarata266. Quo conperlo Saul uoluit eum
EDITIO ROMANA.
Causa XXII. Quest. II. c. 20. a) facillime b) uero de c) quod d) quia e) illis f) terrenam ... compensationem
g) asino h) Prophetavit Abraham i) eum: deest k) Et infra: Affectum — c. 21. a) dicit b) Si enim rex Achab c) Baal
d) ei e) asumserit f) sunt g) uiuat — c. 22. a) a b) illam feminam c) suam: deest d) indicasset duas res tuendas
e) primogeniturae f) eius : deest g) in castris : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. XXII. * In quaestione ipsa 26. non sunt omnia verba huius capituli: sed confectum est etiam es lib. 22. contra Faustum, et contra Secundinum,
et ex aliis locis.
Causa XXII. QueBt. II. can. 20. 202) c. 3. in Ed. Mattr. — Jvo Dccr. XII, 41. ( can summopere cavendum G9t) 203) Codd. el Edd. coli. o. orig. Ito
204) JiHis canonis : Ito Dccr. 205) Codd. et Edd. coli. o. pr. Luggd. II. HI. ; vero ex : Edd. Lugdd. II. HI. orig. 200) fallaciam : CDEQU 207) Codd. coli. o. 208) Exod.
c. 1. ti.21. 200) ABCDF 210) edificaverit: DEGE 211) Codd. coli. o. pr. B 212) domum: Edd. Xen, I. Nor. 213) pro admissa: orig . 214) Codd. et Edd. coli. o.
,, ***’ alt: deest: Codd. coli. o. pr. C; — Gen. c. 22. r. 5. 216) Codd. coli. o. 217) oraverimus: EGH 218) Antbros. dc Abraham lib. 1. c. 8. no. 71.
00*1 ! 2**“' c0“- o. pr. C; — Edd.Arg. Das. Nor. orig. 220) praeparabat: orig. 221 ) cautiose: Codd. coli. o. pr. AB 222) aut: deest: orig. 223) Codd. tt Edd. coli. o.
^f.nes' 5' 225) l. c. no. 60. 226) (uld. : suum: Edd. coli. o. pr. Arg. Nor. IV h. I. 227) add. : non pro se sod pro nobis: EGH 228) mitia* : BEFGU
--0) illi : CDEGR Edd. coli. o. 230) Codd. coli, o.; — l. c. no. 7G. || can. 21. 231) ad c. 2. r. 11—14. no. 407. 232) et: diest: EGH 233) et Ieu : AB 234) ciun :
deest: orig 235) finxit (nisi: deest): Edd. Bas. Lugdd. II. III. 236) Codd. et Edd. coli. o. orig. — c/. IV. Reg. C. 10. c. 18. 10. 237) ABCDFH; Baal Achab.
: c°lj- o, tax rex neque in otig. legitur. 238) Codd. ct Edd. coli. o. 239) ib. pr. Lugdd. O. III. ; deest: orig. 240) I. Reg. c. 21. 241) etiam : CEGH
n J y ,,us Christu8 : Edd. Bas. Lugdd. II. HI. 243) Codd. et Edd.coll. o. pr. Lugdd. II. HI. 244) Codd. coli. o. 245) Genes, c. 12. e. 11. stjq. 246) sint : ABC
Zrfl b®”’ j’’ . 11 can* 22. 248) Verba Augustini in hoc capite hinc inde mutata sunt. Similia leguntur in I. 22. contra Faustum C. 33. 34. 240) ACDF
2o0) bar. : dfest: ABF 251) quia ... Dominam: EGH 252) Codd. et Edd. coli. o. 253) Codd. coll.o. 254) Codd. el Edd. coli. o. pr. O Arg. Jias, (iudlcarot);
SJKrt1* T.urrecrem ■ 255) Genes, c. 22. 256) aliis: EGH 257) trausoundo: ib. 258) Matth. c. 11. 250) Codd. coli. o. pr. B 260) Joau. c. 8. v. 30.
c. 29- 262) Rom.c, 2. n. 25. 26. 263) Codd. coli. o. pr. C 264) et non: EGH; non alienam: Turrccrem. 265) bic airit. : ib. 266) supra ea d. c. 3.
267) Codd. coli. o. pr. A 268) L Reg. c. 2L 26$) eat: deest: CLE3
875
876
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. III. IV. c. 1-7.
dare neci; sed precibus et pia populi supplicatione placatus mor-
tis reuocauit sententiam, ne interficeretur ille, per quem salus
data erat in Israel, et quo pugnante de manibus hostium populus
ille liberatus fuerat. Ecce iiaul falsum iurauit, quia quod
turandoMob se facturum decreuit precibus populi prouocatus2111
non fecit. Nec tamen periurii reus arguitur, quia quantum in
ipso fuit, quod iurauit inpleuit, dum sententiam mortis in filium
dedit, quam non carnali affectu, sed populi supplicatione re-
uocauit.
QUESTIO HI.
GRATIANUS.
Cum ergo, ut ratione et exemplo monstratum est, episcopus
reus periurii non esset, consueta obedienlia ab archidiacnno sibi
denegari non debuit, cum etiamsi criminosum illum esse constaret,
ante diffinitiuam tamen sententiam, ut supra monstratum est,
nulli suorum clericorum ab eo liceret discedere. Constat ergo
illicitum esse quod arclddiaconus iuramento firmauit. Unde
merito queritur, an debeat seruari, uel 1 non?
QUESTIO IV.
GRATIANUS.
III. Pars. Quod autem illicita iuramenla seruari non de-
beant, in Tolletano Concilio VIII. [cap. 2.] legitur, in quo sic
statutum est1:
C. I. Melius est nota stultae promissionis non inplere
quam crimen admittere 2».
Si publicis sacramentorum gestis (quod Deus auertat) a
quibuslibet illicita uel non bona extitisset conditio allegata3,
que aut iugulare animam patris, aut gerere 4 h conpelleret5
stuprum sacratissimae 6 uirginis, numquid non tollerabilius
esset stultae promissionis uota reicere, quam per inutilium
promissorum custodiam exorrendam criminum inplere men-
suram?
C. II. Aliquando non expedit promissum soluere 7»
sacramentum.
Item Ambrosius de o/fitiis, lib. I. [cap. 50.]8
Est etiam contra offitium nonnumquam promissum sol-
uere sacramentum8 b*, ut Herodes, qui iurauit, quoniam10
quicquid petitura 11 c esset daret filiae Herodiadis, necem 12 d
lohannis prestauit 13 e, ne promissum negaret.
Gratian. Item in sermone S. Augustini Episcopi de de-
collatione S. lohannis Baptistae, qui sic incipit: „ Cum sanctum
euangelium legeretur “14:
C. III. Pietas fuit, quod Dauul Nabal, sicut iurauerat,
non occidit 15 ».
Quod Dauid iuramentum per sanguinis effusionem non
inpleuit, maior pietas fuit. Video* Dauid pium hominem
et sanctum in iurationem temerariam incidisse 10b, et ma-
luisse non facere quod iurauerat, quam iurationem suam
hominis fuso sanguine inplere17.
C. IV. De eodem. Itemla\
Iurauit Dauid temere, sed non inpleuit iurationem
maiori pietate. §. x.19b Ecce Dauid S. iuramento quidem
astrictus200 non fudit sanguinem hominis: sed eum falsum
iurasse21 negare quis poterit? De duobus peccatis mini-
mum2211 elegit; sed minus fuit illud in conparatione peio-
ris20'. Nam, per se ipsum appensum, magnum malum est
falsa24 iurare25f.
C. V. Turpia uota seruanda non sunt.
Item Ysidorus in Sinonimis, libro secundo 2e *.
In malis promissis rescinde fidem. In turpi uoto muta
decretum. Quod incaute uouisti non27» facias. lnpia28b
est promissio, que scelere adinpletur.
C. VI. Non est observandum iuramentum, quo malum
incaute promittitur.
Item Beda in omel. XLIV. [in natali decollationis
S. lohannis]29.
Si aliquid forte nos incautius iurare30» contigerit31,
quod obseruatum32 peiorem uergat in exitum, libere33 illud
salubriore34 consilio mutandum35 nouerimus, ac magis in-
stante necessitate peierandum30 nobis, quam pro37 uitando33
Eeriurio30 in aliud crimen grauius40 esse41 diuertendum42.
lenique iurauit Dauid43 per Deum 44 b occidere Nabal uirum
stultum et inpium, atque omnia, que ad eum43c pertine-
bant468, demoliri. Sed ad primam intercessionem Abigail
feminae prudentis mox remisit minas, reuocauit ensem in
uaginam, neque aliquid culpae se pro47c tali periurio con-
traxisse doluit.
C. VII. De duobus malis minus eligi oportet.
Item [ibidem]48».
Non solum in49 iurando, sed in omne5011, quod agimus,
hec est moderatio sollicitius510 obseruanda, ut, si talem
forte in52 lapsum uersuti hostis inciderimus insidiis, ex quo
sine aliquo53 peccati contagio surgere non possumus548,
illum pocius euadendi aditum petamus, in quo minus periculi
nos perpessuros esse cernimus.
EDITIO ROMANA.
Causa XXII. Que st. II. c. 22. h) iureiurando i) revocatus — Quest IV. c. 1. a) committere b) agere —
c. 2. a) seruare b) sacram, custodire* c) petitum d) et necem e) praestitit — c. 3. a) occiderit b) cecidisse —
c. 4. a) Idem ibidem b) Et infra: §. I. c) non quidem iratus sanguinem hominis fudit d) minus e) maioris f) iuratio —
c. 5. a) ne b) Impia enim — c. 6. a) iurasse b) Dominum c) illum d) pertinerent e) pro : deesl — c. 7. a) Idem
b) omni c) solertius d) possimus
NOTATIONES CORRECTORUM.
Qucet. IV. C. II. * Custodire: Addita, est vox ista ex originali,
et concilio Toletano, In quo refertur.
C. III. * Video: Haec suxit verba B. Augustini in eo sermone. An-
tecedentia autem videntur summa quaedam, nec sunt apud Ivonem aut iu
Panormia.
C. V. * Secundo: Etiam B. BrauliuB in vita Isidori memorat duos
Synonymorum libros. Et in Synonymis, quao nuper cum aliis Isidori
operibus sunt Parisiis impressa, facile locum haberet divisio in duos libros.
Nam ex posteriore parte videtur surntus libellus de uorma vivendi, qui in
eodem Parisino codice babetur. Alter autem libellus de contemtu mundi,
ui et ibidem, et antea Antverpiae, et olim Venetiis sub hoc titulo: Isidorus
c homine et ratione deflente, et de homine et ratione consolante, impressus est,
videtur epitome quaedam Synonymorum.
Causa XXII. Quest. II. can. 22. 270) ABCDF 271) ABCDF
Causa XXII. Quest. III. l)an: BEGH
Causa XXn. Quest. IV. can. 1. 1) hab. ao. 653. ap. Bruns I, 274.; — ho Decr. XII, 9.; Ivo Pan. VIII, 90.; Coli. tr. P. III, 22, (23,) 9. 2) BCEFH
3) alligata: Edd. Lngdd. II. m. orig. Hisp . Ivo Pan.; add.: est: 11 F; extitisse conditio allegatur: Corr. 4) Codd. et Edd. coli. o. 5) cogeret: Ivo Pan.
6) sanctissimae: Ivo Pan. Coli. tr. P. || can. 2. 7) Codd. coli. o. 8) Ivo Decr. XII, 10.; Ivo Pan. VIII, 91. ; Coli. tr. P. HI, 22, (23,) 10.; Caes. VI, 9. ; — Pet.
Lomb. Scnt. 1. 3. dist. 39. 9) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 10) quia: GH; quod: E 11) Codd. et Edd. coli. o. Turrecrem. Ivo Pan.; potitus: orig.
Jvo Decr. Coli. tr. P. ; — c f. Matth. c. 14. 12) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. 13) Codd. coli. o. Ivo Decr. Pan. Coli. tr. P. j| c an. 3. 14) Sermo 308.
Ed. Maur. — Ivo Decr. XII, 11.; Ivo Pan. VIII, 92. {can. : cum sanet, evangel.); Potr. Lomb. I. c. 15) Codd. coli. o. 16) Codd. coli. o. Ivo Pan. 17) adimplere:
Edd. coli. o. || can. 4. 18) Codd. coli. o. ; — 308. no. 2. Ed. .Maur. — Ivo Decr. I. c. Ivo Pan. VIII, 93. ; Coli. tr. P. HI, 22, (23,) 11. ; Caes. VI, 10. Petr.
Lomb. ib. 19) Codd. coli. o. Ivo Decr. Pau. Coli. tr. P. 20) Codd. et Edd. coli. o. ho Pan. 21) iurarc : Ivo Pan. Coli. tr. P. 22) Codd. et Edd. coli. o. Ivo Decr. Pan.
Coli. tr. P. 23) Codd. et Edd. coli. o. pr. A (maioris et peior.) ; Ivo Pan. Coli. tr. P. 24) falsum : BEGH Edd. coU. o. pr. Arg. Bas. 25) Codd. et Edd. coli. o. Ivo' Decr.
Pan. || can. 5. 26) no. 58. ed. Areval. ; — Ivo Decr. XII, 12.; Coll.tr. P. III, 22, (23,) 12.; Caes. VI, 11. — c/. Cone. Tolet. VIII. r.2. ct Tubur, c. 21. 27) ABCF Edd.
Arg. Bas. orig. Ivo Coli. tr. P. 28) Codd. et Edd. coli. o. orig. Ico Coli. tr. P || can. 6. 29) in: deest: ACDF; horoel. 43. : BDEGH; in Ed. Migne lib. H. hom. 20. —
877
878
DECRETI SECUNDA PARS CAUSA XXII. QUEST. IV. c. 8-iJ.
C. VIII. Tollerabilius est iuramentum non inplere , qttani
quod turpe est facere.
Item Ambrosius de offitiis [lib. III., c. 12.]55
Unusquisque simplicem sermonem5® proferat; uas suum
in sanctificatione possideat, nec57 fratrem 58:1 circumscri-
ptione inducat uerborum; nichil promittat inhonestum,
aut59, si promiserit, tollerabilius est promissum non facere80,
quam facere quod turpe sit81. Sepe82 plerique constringunt
se835 iurisiurandi sacramento, et cum ipsi cognouerint pro-
mittendum non fuisse, sacramenti tamen contemplatione
faciunt quod spoponderunt, sicut de Herode supra scripsi-
mus, qui64 saltatrici premium85 turpiter promisit, crudeliter
soluit. Turpe est88°, quod regnum pro saltatione promitti-
tur; crudele87, quod mors Prophetae pro88 iurisiurandi re-
ligione donatur89. Quanto tollerabilius tali78 fuisset per-
jurium sacramento71? Si tamen periurium dici posset728
quod ebrius inter uinia iurauerat, quod et iuratus73e* inter
saltantium74 choros promiserat. Infertur disco Prophetae
caput, et hoc estimatum est fidei esse, quod amicitiae757
fuit. Et post pauca de Jepte 76 disserens: §. 1. Miserabilis,
inquit , necessitas, que soluitur patricidio. Melius est non
uouere77s id, quoa sibi is78, cui promittitur, nolit exsolui.
Et post paululum: §. 2. Non79 semper igitur promissa sol-
uenda sunt omnia. Denique ipse Dominus, sicutso scriptura
indicat, frequenter suam mutat sententiam.
C. IX. Inconmutabilis DeusSl quandoque sua 82
mutat statuta.
Item ex Concilio Tolletano [VIII. c. 2.]S:!*
InconmutabilisS4 idemque83» semper existens Dei88
summi875 natura880 sua sepe in sacris litteris legitur mu-
tasse promissa, et pro misericordia temperasse sentenciam.
Unde licet838 sit inpassibilis atque inconmutabilis980, cre-
bro927 tamen cius et iuramenta leguntur, et penitencia, que
sacris extant misteriis adoperta. lurare namque Dei est a
se ipso nullatenus ordinata conuellere : penitere uero eadem
ordinata, cum uoluerit, inmutare. Sic enim 93 s per Ihere-
miam94 dicit: „Repente loquar aduersum95 gentem, et ad-
uersus965 regnum, ut eradicem et destruam et disperdam
illud. Si penitenciam egerit gens illa a 971 malo suo985, agam
ego 99 > penitenciam a 1,18 m malo, quod cogitaui, ut facerem
ei «ioi.
C. X. Sapientis est quod male loquitur reuocare.
Item Augustinus102.
Magnae sapientiae est reuocare hominem quod male
locutus est.
C. XI. Qua pena feriatur qui illicitum iuramentum facit.
Item ex Concilio Ylerdensi, [c. 8.] 108
Oui sacramento se obligauerit, ut litigans 104 cum quo-
libet ad 105 pacem nullo modo redeat, pro periurio uno anno
a conmunione corporis 108 et sanguinis Domini segregatus 107,
reatum suum elemosinis, fletibus188 et109 quantis potuerit
ieiuniis absoluat. Ad karitatem uero, que 118 operit multitu-
dinem peccatorum, celeriter uenire festinet111.
C. XII. Non omnia promissa soluenda sunt.
Item112*.
Non semper promissa omnia soluenda sunt. Denique
ipse Dominus frequenter 113 5 mutat sentenciam, sicut scri-
ptura indicat.
C. XIII. De eodem.
Item Ysidorus Sentenciarum lib. II., [c. 31.] 114
Non est obseruandum 115 sacramentum118», quo malum
incaute promittitur117, ueluti si quispiam118 adulterae per-
petuam119 fidem cum ea permanendi 120 polliceatur. Tollera-
bilius est enim non inplere sacramentum, quam permanere
in stupri flagitio.
C. XIV. Male iurans penitenciam agat.
Item ex Concilio Tolletano, c. 9. 121 a *
Necesse est122, ut male iurans dignam penitenciam agat,
eo quod nomen Domini contra preceptum illius sumpsit in
uanum, quia in Exodo scriptum est: ,, Neque enim insontem
habebit Dominus eum, qui assumpsit 1235 nomen Domini1'-4
Dei sui125 frustra.”
[C. XV.] Item in Leuiticn120*.
„Non periurabis1275 in nomine meo, nec pollues no-
men Domini 128 0 Dei tui 129, ego Dominus.” Malum tamen 1S0,
quod facturum se sacramento deuouerit181, omnino non
faciat, quia stulta uota frangenda sunt.
EDITIO ROMANA.
Causa XXII. Quest. IV. c. 8. a) fratrem suum b) se ipsos c) est : deest d) possit e) eviratus * f) amentiae
g) vovere, quam vovere — c. 9. a) eademque b) summi : deest c) natura parcens d) quamlibet e) immutabilis
f) eiusdemque 91 deitatis licet sint dicta firmissima crebro g) enim: deest h) aduersum i) super k) suo, quod locutus
sum adversus eam 1) et ego m) super — c. 12. a) Item Ambrosius lib. III. Officiorum, c. 12. b) frequenter suam —
c. 13. a) iuramentum — c. 14. a) c. 2.* b) assumserit — c. 15. a) Et in Levitico b) peierabis c) Domini : deest
NOTATIONES CORRECTORUM.
C. VIII. * Eviratus: Emendatum est ex B. Ambrosio et Ivone.
Antea enim legebatur : et juratus.
C. IX. * Initium huius capituli emendatum est ex editionibus conci-
liorum Coloniensibus, et codice Lucensi regio. In vetustioribus autem
editionibus, et duobus codicibus Vaticanis, duobusque raouasterii Domini-
carii post versic. Innectenda, quod iu ipso concilio antecedit huic capitulo,
sequitur continenter: Etenim immutabilis deitatis licet dicta sint firmissima,
crebro tamen etc. intermediis omissis.
C. XIV. # Verba propria huius et sequentis capitis non sunt in can. 2.
conc. Toletani VIII., cx quo tamen citant Rabanus in lib. poenit. c. 21., et
Burcknrdus lib. 12. c. 29. Coniuncte enim hoc affert cum iis, quae iu se-
cundo illo canone leguntur. Idem vero Burcbardus c. 7. citat ex Toletano
c. 9. Ivo autem absolute ex Toletano. Suntquc apud ipsos hacc duo capita
coniuncta, quemadmodum et in aliquot vetustis Gratiani exemplaribus, sine
voce ista: ltcm.
Live Music
Archive
Librivox
Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland
Museum of Art
Internet
Arcade
Console Living Room
Open Library
American
Libraries
TV News
Understanding
9/11